Cuerpo Del Derecho Civil Romano Tomo 3

  • Author / Uploaded
  • Varos

Citation preview

CUERPO DEL

DERECHO CIVIL ROMANO TOMO III

CUERPO DEL

DERECHO CIVIL ROMANO A DOBLE TEXTO, TRADUCIDO AL CASTELLANO DEL LATINO PUILIOLDO POR LOS RULUIOS

KfflEEL, IIER1VtNN Y OSENBRÜGÍ.EN CON LAS VARIANTES DE LAS PRINCIPALES EDICIONES ANTIGUAS Y MODFLRMS Y CON NOTAS DE REFERENCIAS POR

D. ILDEFONSO L1 GARCÍA DEL CORRAL Llo.noiado su Dereoho Civil y Canónioo y en IUCeofia y Letra. y Abogado 4e loa ilustre. Colegio. de Barcelona y Madrid

PRIMERA PARTE

DIGESTO TOMO III

B ROE LOA. 1897

EXPLICACIÓN DE LAS PRINCIPALES ABREVIATURAS Cr..........

G1. ..........

Rau.........

Suc.......... .

Schr ........

Gcb.......... Br.......... Sp..........

Heini.......... Vulg ......... FI. ó nis. Flor ...... Taur . fMi.......... orig ......... corr. Fi........ ,. pi. 1. nis. P1. 2......... m.s. By.......... me. Cas......... .

.

.

.

.

.

.

.

me. Gi......... me. Val........

Bas.......... cd. God. Lugdunenst.s cd. Nbg........ cd. Schf ....... Pa.e.......... Char......... Con¿ .......... uar. 1. 91. me, ó mme....... cd.......... Vac.......... Corr. .Krieg ..... Roehi.......... N. del T .. .

.

.

.

.

.

tituli Pandectarum et Codicis. Cum variae lectionis apparatu curavit Andr. Guil. Cramer, Kiliae 1811. S. Ausführliche Erlaeuterung der Pandekien, von D. Christian Friedr. von Glück, Erlangen 1797-1832, 8. xxxv Tomi. Ius civile Msstorum librorum ope ... emendatum . .. L. Russardo auctore, consilio Frane. Duareni. Lugduni apud G. Rovilliuni 1561. (Tom. I. Digesta.) Das Recht des Besitzes Y. Friedr. Carl. von Savigny. Giessen 1827. S. 5te Aufi. Tituli Digestorum de condictione ob ¿urpem caus.ant et de getibus, ed. Eduardus Schrader, Tubingae 1819. S. Antonnii Schultingii notae ad Digesta, ed. Nicolaus Smallenburg, Lugd. Batav. 1804-1832. 8. vi' Tomi. Geir.zurei narratio de Ilenrico Brenemanno etc. (ioettingae, 1764. Brencrnanni historia Pandectaruin, e. fatum exemplaris Florentini, UItraiecti, 1722. Digestum vetus, Infortiatuni, novum, Lugduni apud Hugonem a Porta .et Antoniuni Vincentium, 1551.-Spangenberg, Einleitungin d. Róm, .Just. Rechsbuch.-Córporis iuris civilis tomus alter Imp. lustiniani, -G. A. Spangenberg, Gottingae, 1797. Basilicorum libri LX. post Annib. Fabroti, etc. edidit D. Car. Guil. Em. }leimbach. Lipsiae 1833. Lectura según la Vulgata, ó texto de la escuela de Bolonia. Códice Florentino. Edición Taureliana, Florencia, 1555. Edición de Haloandro, Nuremberg, 1529. Escritura original del Códice Florentino, indicada por Brencmann. Corrección hecha, según Brencmann, al Códice Florentino porlos copistas. Codex bibliotheeae Universitatis Lipsiensis Paulinac. 883. Codex bibliothecae Universitatis Lipsiensis Paulinae. 884. Codex biblthecae publicae quondam Capituli Bambergensis. Codex bibliothecae Montis Casini. Codex bibliotbecae Universitatis Gottingensis. Codex. bibliotheeae Vaticanae. Basilicoruni libri LX. ed. C. A. Fabrotus. Paria. 1647. Codicis lib. IX. ad vetustissimorum exemplarium, etc. Lugduni 1551. 4. Edición de los nueve primeros libros del Código, Nuremberg. 1475. Edición del Código, llamada Schoifferiana, 1475 y 1477. Codicis Dii. Justiniani, stndio ac diligentia lul. Pacii. Genevac. 1580. Codicis Da. Justiniani, opera et diligentiaL.Charondae.Antverpiao. 1575. Codicis Dn. Justiniani, Antoni Contii, Parislis. 1562-1566-1576.-Lugduni, 1571. Corporis iuris civilis,-.cura J. L. G. Beck, Lipsiae. 1829. Lectura varia, sacada de la glosa ordinaria. Manuscrito ó manuscritos, Códice ó Códices. Edición ó ediciones. Vaoarii liber ex universo enucleato iure exceptus. Corrección hecha en la edición de los hermanos Kriegel. Koehleri praetermissa ad Constitutionem áíawxcv, Regiomonti 1781. S. Nota del traductor. De rerborurn signficationc

INDICE DEL TOMO TERCERO P*glnaa

Explicación de las abreviaturas ........................

PARTE SEXTA Titulas

LIBRO TRIGÉSIMO SÉPTIMO

I.—'De bonorum possessionibus (De la posesión de los bienes) ......... 11.—Si tabulae testamenti extabunt (De si existiere testamento) .......... 111.—De bonorum posaesalone furioso, infanti, muto, surdo, caeco competente (De la posesión de los bienes que compete al furioso, al infante, al mudo, al Bordo y al ciego) IV.—De bonorum poaseasione contra tabulas (De la posesión datos bienes contra el testamento) V.—De legatis praestandis contra tabulas bonorum posaessione petita (De los legados que se deben dar habiéndose pedido la posesión de los bienes contra el testamento) . V1.—De collatione (De la colación) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VIL—De dotis collatione (De la colación de la dote) ............... r11j [LX. - De coniungendis cum emancipato liberia eius (De que se hayan de unir con el emancipado sus hijos) ......................... IX [V1I1).—De ventre in poaseasionem miltendo, et curatore eius (De la posesión que Be ha de dar X.—De Carboniano Edicto (Del Edicto Carboniano) .............. X1.—De bonorum poaseasionibus secundum tabulas (De la posesión de los bienes con arreglo al testamento) ......................... XII.—Si a parente quia manumisaus siL (De si alguno hubiera sido manumitido por su ascendiente)........................... XIII. - De bonorum possessione ex testamento militis (De la posesión de los bienes en virtud del testamento de un militar) .................... XIV.—De iure patronatus (Del derecho de patronato) . . . . . . . . . . . . . . . XV.—De obsequiis parentibus et patronis praestandis (De las atenciones que se les han de prestar ¡ los ascendientes y ¡ los patronos) ...............

7 10 10 11 22 29 37

48 56 61 63 63 68

LIBRO TRIGESIMO OCTAVO 1.—De operis libertorum (De los servicios de los libertos) .......... 11.—De bonislibertorurn(De los bienes de los libertos). . . . . . . . . . . . 111,—De libertjs universitatum (De los libertos de universalidades) . . . . . . . . IV.—De assignandis libertis (De la asignación de los libertos) ......... V.—Si quid in fraudem patroni factum sit (De si se hubiera hecho algo en fraude del patrono) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . V1.—Si tabulae test.amenti nulise extabunt, unde liben (De la posesión de los bienes «Unde liben», si no existieren tablas de testamento) .......... VII [V11I],—Unde legitimi (De la posesión de los bienes «Unde legitimi») ....... VIII [IX].—Unde cognati «De la posesión de los bienes «Unde cognatix.) ........ IX [X1.—De successorio edicto (Del edicto sucesorio) .............. X [X1j.—De gradibus, et affinibus, et nominibus eorum (De los grados, y de los afines y de sus nombres) ........................ XI [XIII.—Unde vir et uxor (De la posesión de los bienes tUnde vm et uxor»)...... XII [XIII].—De "reteranorum et militum successione (De la sucesión de los veteranos y de los militares) ......................... XIII [XIV].—Quibus non competit bonorum possessio (A quiénes no compete la posesión de los bienes) .......................... XIV [XVI.—Ut ex legibus senatusve consulüs bonorum possessio detur (De que se dé la posesión de los bienes con arreglo ¡ las leyes y á. los senadoconsultos) . . . XV JXVI].—Quis ordo in possessionibus servetur (Del orden que se observará en la posesión de los bienes) ........................ XVI [XVII].—De suis et legitimis heredibus (De los herederos suyos y de los legítimos) . . .

70 79 95 95 98 103 106 108 110 112 126 127 127 127 127 129

964

fNDIOB

Títulos

Páginas

XVII EXVIIIJ. ---Ad Senatusconsultum Tertullianum et Orphitianum (Sobre el Senadoconsulto Tertuliano y sobre el Orficiano) .................135

LIBRO TRIGÉSIMO NOVENO 1;—De operis novi nuntiatione (De la denuncia de obra nueva) ..........143 11.—De damno infecto et de sugrundis et protectionibus (Del daño que amenaza y de los aleros y de los voladizos) .....................152 111.—De aqua, et aquae pluviae arcendae (Del agua, y de la acción para que se contengan las aguas llovedizas) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 IV.—De publicanis et vectigalibus et commissis (De los publicanos, de los tributos y de los comisos) ...........................184 V.—De donationibus (De las donaciones) ..................191 VI.—De mortis causa donationibus et capionibus (De las donaciones y adquisiciones por causa de muerte) ........................199

LIBRO CUADRAGÉSIMO i.—De manumissionibus (De las manumisiones) ............... 11.—De manumissis vindicta (De los manumitidos con la vindicta) ......... 111.—De manumissionibus, quae servia ad universitatem pertinentibus imponuntur (De las manumisiones-que se dan á los esclavos pertenecientes á una universidad) . . IV.—De manumissis testamento (De los manumitidos en testamento) ......... V.—De fideicommissariis libertatibus (De las libertades dadas por fideicomiso). . . . . VL—De ademtione libertatis (De la revocación de la libertad)........... VII.—De, statuliberis (De aquellos á quienes en testamento se les dejó la libertad bajo condición)............................ VIIL—Qui sine manumissione ad libertatem perveniunt (De los que sin la manumisión llegan a la libertad) ......................... IX.—Qiii et a quibus manumissi liberi non flunt, et ad legem Aeliam Sentiam (Qué manumitidos, y por quiénes no se hacen libres, y comentarios á la lay Elia Sencia) . X.—De jure aureorum annulorum (Del derecho de anillos de oro) ......... X[.--De natalibus restituendis (De la restitución de la condición natal) . . . . . . . . XII.—De liberal¡ causa (De la causa sobre la libertad).............. XIII.—Quibus ad liberta.tem proclamare non licet (De aquellos á quienes no les es lícito reclamar la libertad) ....................... XIV.—Si ingenuus case dicetur (De si se dijere que uno es ingénuo) ......... XV.—Ne de statu defunctorum post quinquennium quaeratur (De que después de un quinquenio no se cuestione sobro el estado de los fallecidos) .......... XVI.—De collusione detegenda (Del descubrimiento de colusión) ..........

208 217 217

229 257 257 274

276 282 283 284 294 296

297 298

LIBRO QJJADRAGESIMO PRIMERO 1.—De aequirendo rerum dominio (De la adquisición del dominio de las cosas) . . . . 299 11. De aóquiren da, vel amittenda possessione (De cómo se adquiere ó se pierde la posesión). 319 111.—De usurpationibus et usucapionibus (De las usurpaciones y usucapiones) ..... 336 IV [V]. Pro emtore (Como comprador) .................... 349 V VI].—Pro herede, vel pro possessore (Como heredero, 6 como poseedor) ....... 354 VI V111.—Pro donato (Como por donación) . . ................. 355 VII (VIll).—Pro derebeto (Como cosa abandonada) ................. 356 VIII [IX].—Pro legato (Como legado) ...................... 357 ....... 358 IX [X].—Pro doté (Como dofe) . . . . . X CXl].— Pro suo (Como cosa propia) ..................... 359 '

LIBRO OJJADRAGESIMO SEGUNDO 1.—De re iudicata eL de effectu sOntentiaruxn et de interlocutionibus(De la cosa juzgada, del efecto de las sentencias, y de las interlocutorias) ...........360



fNDIOa Títulos

965 Páginas

11.—De confessis (De los confesos).373 111.—De ceasione bonorum (De la cesión de bienes) ..............374 IV.—Quibus ex causis la possessionem eatur (Por qué causas se entra en posesión) . . 375 V.—De rebus auctoritate iudicis poasidendis, seu vendundis (De las cosas que se han de poseer, ó vender, con la autoridad del juez). . . . . . . . . . . . . . . 381 VI [VIII.—De separationibus (De las separaciones) . . . . . . . . . . . . . . . . . 389 VII [VIII].—De curatore bonis dando (Del curador que debe darse para los bienes) . . . . . . 393 VIII [(X].—Quae in fraudem creditorum facía sunt, Ui restituantur (De que sea restituido lo que se hizo en fraude de los acreedores ...................395

LIBRO CUADRAGÉSIMO TERCERO 1.—De interdictis sive extraordinariis actionibus, quae pro his competuni (De los interdictos, ó de las acciones extraorditiarias, que competen por ellos) . II. —Quorum bonorum (Del interdicto «Quorum bonorum»)......... 111.—Quod legatorum (Del interdicto «Quod legatorum») .......... IV.—Ne vis fiat ei, qui in possessionem missus erit (Que no se haga violencia al que hubiere sido puesto en posesión) . . . . . . . . . . . . . . . . V.—De tabulis exhibendis (De la exhibición de los testamentos) ....... VI.—Ne quid in loco sacro fiat (Que no se haga cosa alguna en lugar sagrado) . . VIL—De locis et itineribus publicis (De los lugares y caminos públicos) ..... VIII.—Ne quid in loco publico vel itinere fiat (Que no se haga cosa alguna en lugar 6 camino publico) ..................... 1X.—De loco publico fruendo (Del disfrute de un lugar público) . . . . . . . . X.—De vía publica, et si quid ¡a ea factum case dicatur (De la vía pública, y de si se dijera que en ell& se hizo alguna cosa). . . . . . . . . . . . . XL—De via publica et itinere publico reficiendo (De la reparación de las vías públicas y de los caminos públicos) ................ XII [XI).—De fiuminibus, no quid in flumine publico ripave eius fiat, quo peina navigetur (De los ríos, y de que no se haga en río público O en su orilla cosa por la que se navegue peor) ................... XIII (XIII.—Ne quid in Ilumine publico fiat, que aliter aqua fluat, atque uti prime aestate fiuxit (De que no se haga en río público cosa alguna por la cual el agua corra de otro modo que como corrió en el estío anterior) ....... XIV [XIII].—Ut in flumine publico navigare liceat (De que sea licito navegar en río público) XV [XIV].—De ripa munienda (De la reparación de la orilla) ........... XVI [XV.—De vi, et de vi armata (De la fuerza, y de la fuerza armada) ....... XVII [XVI].—Uti poesidetis (Del interdicto «Uti possidetis») ............. XVIII [XVIII.— De superfioiebus (De las superficies) ............... XIX. [XVII 1]. —De itinere actuque privato (De la servidumbre privada de paso y de conducción) XX [XIX].—De aqua quotidiana et aestiva (Del agua de cada día y de la estival) . . . XXI XX.—De rivis (De las acequias) ................... XXII [XXII.—De fonte (De las fuentes) ................... XXIII (XXIII.—De cloacis (De las cloacas) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXIV [XXIII].—Quod vi aut clam (De lo que se hizo violenta O clandestinamente) ..... XXV [XXIV].—De remiasionibus (De las remissiones) . . . . . . . . . . . . . . . XXVI [XXVI.—De precario (Del precario) ................... XXVII (XXVI.—De arboribus caedendis (De la corta de árboles) ............. XXVIII IXXVII).—De glande legenda (De la recolección de la bellota) .......... XXIX[XXVIII].—De homine libero exhibendo (De la exhibición de un hombre libre) . . . XXX [XXIX ¡.—De liberis exhibendis, item dueendis (De que se exhiban, y también de que se lleve uno, los hijos) ....................... xxxi [XXX.—De utrubi (Del interdicto «Utrubi») . . . . . . . XXXII [XXXI].—De migrando (Del interdicto para mudar de habitación) . ........ . . . . . . . . xxxiii [XXXIIJ.—De Salviano interdicto (Del interdicto Salviano) ........... LIBRO

404 406 4fi 409 411 413 413 413 418 419 420 420 423 424 426 434 436 438 442 448 450 451 453 465 4fi5 470 471 471 473 475

475

476

QIJADRAGÉSIMO CUARTO

1.—De exceptionibus, praescriptionibus et praeiudieiis (De las excepciones, de las prescripciones, .y de las acciones perjudiciales) ...............477



966



Títulos

iNDIGE

Pg1jiaí

11.—De exceptione re¡ iudicatae (De la excepción de cosa juzgada) . . . . . . . . . 480 111—De diversis temporalibus praescriptionibus, el de accessionibus possessionum (De las - diversas prescripciones temporales, y de las accesiones de las posesiones). 488 IV.—De doli mal¡ et metas exceptione (De la excepción de dolo malo y de la de miedo). 492 V.—Quarum rerum actio non datur (Por qué cosas no se da acción) ........ 502 V[.—De litigiosis (De las cosas litigiosas) .................. 504 VIL—De obligationibus et actionibus (De las obligaciones y de las acciones) ...... 505

PARTE SÉPTIMA LIBRO CUADRAGÉSIMO QUINTO 1.—De verborum obligationibus (De las obligaciones verbales) .......... 11.—De duobus reis constituendis. (De la constitución de dos obligados) ....... 111.—De stipulatione servorum (De la estipulación de los esclavos) .........

519 561 564

LIBRO CUADRAGÉSIMO SEXTO 1.—De fideiussoribus el mandatoribus (De los fiadores y de los mandantes) ..... 572 11.—De novationibus et delegationibus (De las novaciones y de las delegaciones). 589 111.—De solutionibus et liberationibus (De los pagos y de las liberaciones) ...... 595 IV.—De acceptilatione (De la aceptilación) ................. 623 V. -De stipulationibus praetorüs (De las estipulaciones pretorias) ......... 628 VI.—Rem pupilli val adoslescentis salvam fore (De que quedarán á salvo los bienes del pupilo ó del adolescente) ...................... 630 VIL—ludicatum Bolvi (De que se pagará lo juzgado) .............. 682 V111.—Ratam rem haber¡, el de ratihabitione (De que se ratificará la cosa, y de la ratificación). 637

LIBRO CUADRAGÉSIMO SÉPTIMO 1.—De privatis delictis (De los delitos privados) 644 11.—De furtis (De los hurtos) ........................ 645 111.—Del tigno iuneto (Del madero empotrado) ................ 675 IV. - Si la, qui testamento liber esse insaus erit, post mortem domini ante aditam hereditatem surripuisse, aut corrupisse quid dicetur (De si se dijere que el que en testamento se hubiere mandado que fuera libre hurtó ó estropeé alguna cosa después de la muerte del dueño, antes de adida Ja herencia)............. 675 V.—Furti adversas nautas, caupones, stabularios (De la acción de hurto contra los capita 678 nes de naves, los mesoneros, y los venteros) .............. V1.—Si familia furturn fecisse dicetur (De si se dijere que la servidumbre cometió hurto) 679 V11,—Arborum furtim caesarum (De la acción de árboles cortados furtivamente) . 680 VlIl.—Vi bonorum raptorum, et de turba (De la acción de bienes arrebatados con violencia, y de la turba) ......................... 683 IX.—De incendio, ruina, naufragio, rate, nave expugnata (Del incendio, de la ruina, del naufragio, y de barca ó nave expugnada) ............... 687 X..—De iniuriis et famosis libellis (De las injurias y de los libelos infamatorios) . 691 XI.—De extraordinariis crimiriibus (De los delitos extraordinarios) ......... 708 X1!.—De sepulcro violato (De la violación de un sepulcro) ............ 710 X111.—De concussione (De la concusión)................... 713 XIV.—De abigeis (De los cuatreros) .................... 713 XV.—De praevaricatione (De la prevaricación) ................ 714 XVI.—De receptatoribus (De los encubridores)................. 715 716 XVII.—De furibus b.alneariis (Da los que hurtan en los baños) ........... XVIII.—De effractoribns el expilatoribus (De los que hacen fracturas y de los despojadores) 716 XIX.—Expilatae hereditatis (Del delito de despojo de herencia)........... 717 XX.—Stellionatus (Del estelionato) 718 XXI.—De termino moto (De los mojones cambiados de lugar) ........... 718 XXII.—De collegiis el corporibus (De los colegios y corporaciones) .......... 719 XXIII.—De popularibus actionibus (De las acciones populares)............ 720

i1IOE

967

Titulos

LIBRO CUADRAGÉSIMO OCTAVO L—.De publicis iudiciis (De los juicios públicos) ................. 11.—De aceusatiombus et inacriptionibus (De las acusaciones y de las inscripciones) . 111.—De custodia ci exhibitione reorum (De la custodia y exhibición de le - reos) IV.—Ad legem Iuliam maiestatis (Sobre la ley Julia relativa á la majestad) ...... V.—Ad legem Iuliam de adulteriis coercendis (Sobre la ley Julia para la reprez ón de los adulterios) .......................... V1.—Ad legem luliam de vi publica (Sobre la ley Julia relativa a la violencia publica) . . VII.—Ad legem Iuliam de vi privata (Sobre la ley Julia relativa á la violencia privada) . . VIII.—Ad legem Corneliam de sicariis et veneficis (Sobre la ley Coriielia, relativa á los sicarios y á los envenenadores) .................... IX.—De lege Pompeia de parricidiis (De la ley Pompeya sobre los parricidios) ..... X.—De lege Cornelia de falsis, et de senatusconsulto Liboniano (Sobre la ley Cornelia relativa á las falsedades, y sobre el senadoconsulio Liboniano) ........ XI.—De lege lulia repetundarum (De la ley Julia sobre las concusiones) ....... XII.—De lege lulia de annona (De la ley Julia sobre las provisiones) ......... XIII.—A.dlegem Iuliam peculatus, et de sacrilegis, et de residuis (Sobre la ley Julia relativa al peculado, y sobre los sacrilegios, y los residuos de cuentas) ........ XIV.—De lege lulia ambitus (De la ley Julia sobre la pretensión de cargos por intriga ó soborno)............................ XV.—De lego Favia de plagiariis (De la ley Favia relativa los plagiarios) ...... XVI.—Ad Senatusconsultum Turpilhianuin, et de abohitionibus eriminum (Sobre el Senadoconsulto Turpiliano, y de las aboliciones de las acusaciones criminales) . . . XVII,—De requirendis vol absentibus damnandis (De las requisitorias ó de la condenación de los ausentes) ........................ XVIII.—De quaestionibus (Del tormento) ................... XIX.—De poenis (De las penas) ...................... XX.—De bonis damnatorum (De los bienes de los condenados) ........... XXI.—De bonis eoruni, qui ante sententiam vol mortem sibi conscierunt, vol accusatorem corruperunt (De los bienes de los que antes de la sentencia se procuraron la muerte, ó corrompieron al acusador) ................... XXII.—De interdictis, et relegatis, et deportatis (De aquellos á. quienes se les pone interdicción, de los relegados, y de los deportados)............... XXIII.—De sententiam passis, eL restitutis (De los que sufrieron la sentencia, y de los restituidos) XXIV.—De cadaveribus punitorum (De los cadáveres de los penados) .........

721 723 727 731 733 750 752 753 756 758 767 768 769 771 772 773 778 780 787 800 804 806 811 811

LIBRO CUADRAGÉSIMO NOVENO 1.—De appellationibus et relationibus (De las apelaciones y de las relaciones) . . 11.—A. quibus appellari non licet (De quiénes no es lícito apelar) . . . . . . . . . . 111.—Quis a quo appelletur (A. quién se haya de apelar por cada cual) ........ IV.—Quando appellandum siL, et intra quae tempora (De cuándo se haya de apelar, y dentro de qué terminos)....................... V.—De appellationibus recipiendis, ve) non (De las apelaciones que se deben, ó no, admitir) VI.—De libellis dirnissoriis, qui apostoli dicuntur (De las letras dimisorias que se dicen apóstolos) .......................... VII.—Nihil innovan appellatione interposita (De que interpuesta la apelación no se innove nada) ........................... VIII.—Quae sententiae sine appellatione rescindantur (Qué sentencias se rescinden sin la apelación) .......................... IX.—An por alium causae appellationum reddi possunt (De si se pueden exponer por otro las causas de las apelaciones) ................... X.—Si tutor, ve¡ curator, magistratus creatus appellaverit (De si hubiere apelado el que fuá nombrado tutor, curador, 6 magistrado) .............. XI.—Eum, qui appellaverit, in provincia defendi (De que se defienda en la provincia el que hubiere apelado) ...................... XIl.—Apud eum, a quo appellatur aliam causam agere compehlendum (De que uno ha de ser compelido defender otra causa ante aquel de quien se apela) .......

812 819 819 820 823

824 824 825 826 826 827 827

968

ÍNDICE

Títulos

X1ll.—Si pendente appellatione mora intervenerit (De si pendiente la apelación sobreviniere la muerte) ..........................827 XEV.—De jure fi50j (Del derecho del fisco) ..................828 XV.—De captivis, et de postliminio, et redemtis ab hostilibus (De los cautivos, y del postliminio, y de los rescatados de los enemigos) . . . . . . . . . . . . . . . 812 XVI. —De re militan (De las cosas militares) .................853 XVII.—Dé castrensi peculio (Del peculio castrense) ...............859 XVIII.—De veteranis (De los veteranos) ....................865 LIBRO QUINCUAGÉSIMO

1.—Ad municipalem el de incolis (Sobre la ley municipal y de los habitantes) ..... 11.—De decurionibus et flliis eorum (De los decuriones y de sus hijos). 111.—De albo seribendo (De la inscripción en el registro) ............ IV.— De muneribus et honoribus (De los cargos y honores) ............ V.—De vacatione et excusatione numerum (De la exención y de la excusa de cargos) . VI.—Da iure immunitatis (Del dereeho de inmunidad) .............. VII.—De legationibus (De las legaciones) .................. VIII.—De administratione rerum ad civitates pertinentium (De la administración de los bienes pertenecientes á las ciudades). IX.—De decrotis ab ordine faciendis (De los decretos que se deben dar por el orden). . X.—De operibus publicis (De lás obras públicas) ............... XI,—De nundinis (De las ferias) ...................... X!1.—De pollicitationibus (De las promesas) ................. XIII.—De extraordinariis cognitionibus, el si iudex litem suam fecisse dicetur (Del conocimiento extraordinario, y de si se dijere que el juez hizo suyo el litigio) ..... XIV.—De proxeneticis (De los corretajes) .................. XV.—De eonsibus (De los censos) ..................... XVI, —De verborum significatione (Do la significación de las palabras) ........ XVII.—De diversis regulis iuris antiqui (De las diversas reglas del derecho antiguo). . . .

865 877

878 878 886 890 893 895 899 900 901 902 906 908 909 912

944

ID.. IUSTI1iAITI. DI GESTORUM SEU PAN DECTARUM PARS SEXTA

PARTE SEXTA DEL DIGESTO

PANDECTAS DEL SESOR JUSTINIANO LIBER TRIGESIMUBSEPTIMUS

LIBRO TRIGÉSIMO SÉPTIMO

TIT. 1

TITULO 1 DE LA POSESIÓN DE LOS

DE SONORUM POSSES510NIEUS 1. ULPiANUS libro XXXIX. ad Edicturn.—Bonommpossessio (1) admissa commoda et incomoda hereditaria, itemque dominium rerum, quse in his bonis sunt, tribuit (2), nam hace omnia bonis sunt coniuncta 2. IDEM libro XJV. ad Edictum. - ¡ti omnibus enim vice heredum bonorum possessores habentur. 3. IDEM libro XXXIX. ad Edictum. - Bona sutem -hio, ut plerumue solemus dicere, ita aocipienda sunt: universitatis cuiusque successionexn, qua succeditur in ma dcmortw, suscipiturque eius re¡ commodum. et inconimodum; nam sive solvendo sunt bona, sive non sunt, sive damnum habent, sive•lurum, sive in córporibus sunt sive in actionibu, in hoo loco pmoprie bona appcflabuntur.

1.—Hereditatis (3) autein bonorumve possesajo, ut Labeo re (4) seribit, non uti rerum possessio, aeoipienda est; est enim iuris magia, quam corpons poesessio. Denique etsi nihil cor.porale est in hereditate, attamen recte eius bonorum possessionem agnitam Labeo ait.

J

ie 2.—Bonorum igitur possessionem ita recte demus; ius persequendi retinendique patrimonli, sive re¡, quae cuiusque, quum moritur1 fuit. § 3.—Invito autem nemjni bonorum possessio acquiritur. § 4.—A municipibus, ci societatibus, et decurus (5), et corporibus bonoruni possessio agnosci potest; proinde sive actor eorum nomine admittat, (1) po1e*Mons ¡ial. (2) trlbuitur, ¡ial. (5) Usreditai, Vtd.

BIENES

1. ULPIANO, Comentarios al Edicto, libro XXXIX. —La posesión de los bienes que ha sido admitida atribuye las ventajas y los inconvenientes de la herencia, y también el dominio de las cosas que se hallan en estos bienes, porque todo esto está conjunto con los bienes; 2.

EL MISMO;

Comentarios al Edicto, libro XIV.

—pues en todo son considerados los poseedores de los bienes en Ja calidad de herederos.

3. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro XXXIX. —Mas aquí bienes, como solemos decir decir de ordinario, se han dé entender de este modo: la sucesión de una universalidad cualquiera, por la cual se sucede en el derecho del difunto, y se aceptan las ventajas y los inconvenientes de esta cosa; porque ya si son solventes los bienes, ya si no lo son, ya si producen daño, ya si lucro, ora si consisten en cosas corporales, ora si en acciones, en este lugar se llamarán propiamente bienes. § 1.—Pero la posesión de la herencia ó de los bienes, como escribe Labeori, no ha de ser entendida como posesión de las cosas; porque es más bien posesión de un derecho, que de una cosa corpórea. Y finalmente, aunque ninguna cosa. corpórea haya en la herencia, ello no obstante dice Labeon que válidamente se aceptó la posesión de los bienes de la misma. § 2.—Así pues, de este modo definiremos convenientemente la posesión de los bienes; el derecho de perseguir y de retener el patrimonio, 6 la cosa que fué de alguno cuando muere. § 3.—Mas para ninguno se adquiere contra su voluntad La posesión de los bienes. § 4.—Se puede aceptar por los munícipes, sociedades y decurias y corporaciones 1a omo de los bienes; por lo cual, ora si la ,3 -os copisfrj., () re se consideriz aquí pal at (5) curii, Vu19. i8 FI.; 15, según La es-

8



DIGESTO.—LIBRO xxxvii: TfTULO i

si-ve quis alius, recte competet bonorum possessio. Sed etsi neme petat ve] agnoverit bonorum possessionem nomine municipii, habebit municipium bonorum possessionem Praetoris Edicto. 5.—Dari autem bonorum possessio potest tam patrisfamilias, quam üliifamilias, si modo ius testand¡ habuit de peculio castrensi, vol quasi caStrensi. § 6.—Sed et eius, qui apud hostes decessitL bonorum possessicmem admitti posse, quaznvis in servitute decedat, nulla duhitatio est. § 7.—Acquirere quis bonorum possessionem potest ve¡ por semet ipsum, vel por alium. Quodsi me non mandante bonorum possessio mihi petita sit, tuno competet, quum ratum habuero id, quod actum est. Denique si ante decessero, quam ratum babeam, nulla dubitatio est, quin non eompetet mihi bonorum possessio, quia noque ego ratum habui, neque heres meus ratum habere potest, quum ad eum non transeat ius bonorum possessionis (1). § 8,—Si causa cognita bonorum possessio detur, non alibi dabitur, quam pro tribunali, quia neque decretum de plano interponi, neque causa cognita bonorum possessio alibi, quam pro tribunal¡ dan potest. § 9.—le bonorum possessione sciendum est, ius esse acerescendi; proinde si plures sint, quibts bonorum possessio competit, quorum unus admisit bonorum possessionena, ceteni non admiserunt,

4. (iuus libro VIII. ad legem Iuliam el Papiam.

nombre de ellos el agente, ora si otro cualquiera' competerá válidamente la posesión de tos bienes. Pero aunque nadie pida 6 haya aceptado en nom•bre de un municipio la posesión do los bienes, el municipio tendrá la posesión de los bienes por el Edicto del Pretor. § 5.—Mas se puede dar la posesión de los bienes tanto de un padre de familia, como de un hijo de familia, si es que tuvo el derecho de testar de peculio castrense, 6 casi castrense. § 6.—Pero no hay duda alguna que se puede admitir la posesión de los bienes aun del que falleció en poder de los enemigos, aunque muera en esclavitud. § 7.—Puede uno adquirir la posesión de los bienes ópor sí.mismo, 6 por medio de otro. Pero si no mandándolo yo se hubiera pedido para mí la posesión de los bienes, me competerá siempre y cuando hubiere ratificado lo que se hizo. Y finalmente, si yo hubiere fallecido antes que lo ratificara, no hay duda alguna que no me competerá la posesión de los bienes, porque yo no lo ratifiqué, ni mi herederopuede ratificarlo, puesto que á él no pasa el derecho de la posesión de los bienes. § 8.—Si la posesión de los bienes fuese dada con conocimiento de causa, no se dará en otra parte sino ante el tribunal, porque ni se puede interponer de plano un decreto, ni con conocimiento de causa se puede dar lr posesión de los bienes en otra parte que ante el tribunal. § 9.—Se ha de saber, que en la posesión do los bienes hay el derecho de acrecer; por lo cual, si fueran muchos aquellos á. quienes compete la posesión de los bienes, y uno de ellos admitió la posesión de los bienes, y no la admitieron los demás,

—vetuti quod spreverunt ius suum, ant tempore bonorum possessionis finito exciusi sunt, aut ante mortui sunt, quam petierunt bonorum poseessionem,

4. G&vo; Comentarios tt la. ley Julia ¡j Papk, libro VIII. - por ejemplo, porque despreciaron su derecho, ó porque pasado el término de la posesión de los bienes fueron excluidos, 6 porque murieron antes que hubieran pedido la posesión de los bienes,

5. ULPiANUS libro XXXIX. ad Ediclura. - ci, qui admisit, accreseent etiam hae portiones, quae cetona .competerent, si pOtiissent bonorum possessionem.

—al que la admitió le acrecerán también las porciones que le competerían á los demás, si hubiesen pedido la posesión de los bienes.

6. PAULUS libro XL). tui Edictunt. -Sed quum patrono quidem contra tabulas certae partis bonorurn possessionem Praetor polliceatur, seripto autem heredi secundum tabulas atterius partis, convenit, non esse ius accrescendi; igitur non petente sonipto secundum tabulas, alterius quoque partis nominatim patrono possessionem pollicetur, quum ceteri, quibus accrescendi ius est, semel debent agnoscere bonorum possessionem.

§ 1.—l3onorum possessionis beneficium multipiex est; nam qua am bonorum possossiones coifietunt contra voluntatem, quaedam ecundum 'rountatem defunctorum, nennon ab intestato babentibus ius legitimum, vel non habentibus propter capitis deminutionem. Quamvis enim iure civil¡ deficiant liben, qui propter capitis derninutionem Cosierunt sui heredes osee, propter aequitatern ta¡escindit eorum capitis deminutioneni Prae. T. 'tu quoque tuendarum causa dat bonorum

r

M.

)ossesslo, va9.

5. ULPIANO;

6. PAULO;

Coinenlarios al Edicto, libro XXXIX.

Comentarios al Edicto, libro XLI.—

Pero cuando el Pretor prometa al patrono la posesión de cierta parte de los bienes contra el testamento, y al heredero instituido la de otra parte conforme al testamento, conviene que no haya derecho de acrecer; así pues, no pidiéndola el 'heredero instituido con arreglo al testamento, le promete al patrono expresamente también la posesión de la otra parte, porque los demás, que tienen el derecho de acrecer, deben aceptar sólo una vez la posesión de los bienes. § 1.—El beneficio de la posesión de los bienes es de muchas, clases; porque algunas posesiones de bienes competen contra la voluntad, y otras conforme á la voluntad de los difuntos, y también abintestato á los que tienen el derecho legitimo, 6 á los que no lo tienen por causa de la disminución de cabeza. Porque aunquepor derecho civil falten los hijos, que por razón de la disminución de cabeza dejaron de ser herederos suyos, sin embargo, el Pretor rescinde por equidad la disminución de cabeza de ellos. Y también por defender las leyes dá la posesión de los bienes.

DIGESTO.—LIBRO XXXVII: TfTTJLO 1

§ 2.—Notis seriptae tabulae non continentur Edicto, quia notas literas non esse, Pedius libro vicesimo quinto ad Edictum scribi. 7. ULPIANUS libro 1. ad Sabinum. - Servus (1) bonorum possessionem recte admittere 2) potest, si Practor de conditione cius certus sit; nam et absenti, et non petenti dan bonorum possessio potest, si hoc ipsum Praetor non ignoret. Ergo et fereina poterit alii bonorum possessionem petere.



9

§ .—En el Edicto no se comprenden id's testamentos escritos con cifras,porque escribe Pedio en el libro vigésimo quinto de sus Comentarios al Edicto, que las cifras no son letras. 7. ULPIANO;

Comentarios 4 Sabino, libro I. - El

§ 2.—Dies, quibus tutor aut pater, scit, cedere placet.

esclavo puede admitir válidamente la posesión de los bienes, si el Pretor estuviera cierto de la condición del mismo; porque se le puede dar la posesión de los bienes también al que está ausente, y al que no la pide, si esto mismo no lo ignorase el Pretor. Luego también la mujer podrá pedir para otro la posesión de los bienes. § 1.—El impúbero no puede admitir la posesión de los bienes, ni aceptar el juicio sin la autoridad del tutor, porque el lutor puede pedir la posesión de los bienes para el pupilo, y el padre para su hijo que no habla. § 2.—Está determinadoque corran los días en que lo sabe el tutor ó el padre.

S. PAtJL.US libro VIII. ad Plautiurn.—Tutor autem bonorum posseasionem pupillo cometentem repudiare non potest, quia tutori petere pmissum est, non etiam repudiare.

S. PAULO; Comentarios 4 Plaucio, libro VIII. Mas el tutor no puede rechazar la posesión de los bienes que compete al pupilo, porque al tutor le está permitido pedir, no también rechazar.

9. POMPONIUS libro III. ad Sabinu,n.—Si plures gradus sint possessionis admittendae, quamdiu iiicertum sit, petierit, necee, posteriori diem non procedere constal.

9. Poi&pono; Comentarios 4 Sabino, libro III. Si hubiera muchos grados para que sea admitida laposesión, es sabido que mientras sea incierto si la haya pedido ó no el anterior, no corre el término para el posterior.

10. PAULUS libro II. ad Sabinum.—In bonorum possessionibus iuris ignorantia non prodest, quominus dies nedat, et ideo heredi instituto et ante apertas tablas dies cedit; satis est enire, seire, mortuum cose, seque proximum cognatum fuisse, copiamque eorum, quos consueret, habuisse; scientiam enim non banc (3) accipi, qune iuris prudentibus Bit, sed eam, quam quia ant per se habeat, aut consulendo prudentiores assequi potest.

10. Pui.o; Comentarios á Sabino, libro 11. -En la posesión de bienes no aprovecha la ignorancia del derecho para que no corra el término, y por lo tanto el término corre para el heredero instituido aun antes de haber sido abierto el testamento; porque es bastante que sepa que murió, y que él fié su próximo pariente, y que tuvo It quienes consultar; porque no se entiende por conocimiento el que sea propio de los jurisconsultos, sino el que uno tiene por si, ó el que puede adquirir consultando It otros más instruidos.

11. hius libro XIV. ad Edictum proeinciate.— Si pupillo tutor bonórum possessionem petierit, et Plus incommodi, quam commodi hace bonorurn possessio habeat, tutor tutelae indicio tenetur.

11. GAYo; Comentarios al Edicto provincia¿, libro XIV. - Si el tutor hubiere pedido para el pupilo la

12. ULPIANUS libro XL VIII. ad Edictunt. - Non est arebigendum, quod (4) plerumque et contra fiscum, et (5j contra Rempublicam admitti debeant quidam, utputa venter, item furiosus, item (6) is, qui captivi (7) bonorura possessionern petit.

12. ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro XL VIII. —No se ha de dudar, que muchás veces deben ser admitidos algunos aun contra el fisco y contra la república, por ejemplo, el vientre, y también el furioso, y asimismo el que pide la posesión de los bienes de un cautivo. § 1.—Siempre y cuando una ley, ó un senadoconsulto, ó una constitución prohibe adquirir la herencia, deja de teriei- lugar también la posesión de los bienes.

§ 1.—Impubes ncc honorum poaseasionem adrnittere, nec iudicium sine tutoris auctoritate accipere potest, quia tutor pupillo et pater infanti filio bonorum possessionem p.etere possunt.

§ 1.—Ubicunque Lex, vel Senatus (8), ve] Conatitutio capere hereditatein prohibet, et bonorum possessio cessat.

posesión de los bienes, y esta posesión de los bienes tuviera más desventaja que provecho, el tutor quedaobligado en el juicio de tutela,

13. AFRICANLIS libro V. Qaaestionum. - Edicto Praetoris bonorum possessio bis (9) denegatur, qui re¡ capitalia damnati sunt, neque in integrum restituti sunt, Reí autem capit.alis damnatus inteiligitur is, cii poena mors, aut aquae et ignis inter-

18. AFRICANO; Cuestiones, libro V.—En elEdicto del Pretor se deniega la posesión de los bienes á. los que fueron condenados como reosde pena capital, y no fueron restituidos por entero. Mas se entiende condenado como reo de pena capital el que como

(1) ad, inserta Hal. (2) admitti, HaL (5) hanc, corisidrase añadida por antiguos copias. (4) quin, Ala ? . (5) Br.; e, considérase añadida por antiguos copistas; peto no ¿a considera así Taur.

(6) item, considérase añadida por antiguos copistas. (7) nomine, inserta Vulg. (8) seutuscousuItum, Hai. Vuig. (9) Taui". segun corrección de códice Fl., lo, según ja es critura original, Br.

TOMO 111-2

'o

DIGESTO.—LIBRO

dictio sit. Quurn auteni in relegatione (1) quis cnt, ad bonoruin possessionem admittitur.

14. PÁPINIANLJS libro XII). Qaaetionun.—Quum quidam propinquus faisum testamentum accusaret, an post longum spatium temporis probasset, lieet dies ej petendae possessionis, quam forte cer-tus accusationis petere debuit, cessisse videtur, attamen quia Iioe proposito accusationem rnstruit, ut suurn ius sibi servet, agnoviese successionem non immerjto videbitur.

15.

PAJJLUS

libro XI. Responsoruni. - Paulus

xxxvii:

TÍTULO III

pena tenga la muerte, ó la interdicción del agua del fuego. Pero cuando alguno hubiere sido condenado fi relegación, es admitido fi la posesión de los bienes. 14.

PAPINiANo;

15.

PAULO;

Cuestiones, libro XIII. - Como

cierto pariente acusara de falso un testamento, y lo hubiese probado después de largo espacio de tiempo, aunque parece que corrió para él el término para pedir la posesión, que acaso debió pedir estando cierto de la acusación, sin embargo, como formuló la acusación con el propósito de conservar para sí su propio derecho, no sin razón se considerará que aceptó la sucesión.

Respueslas, libro X/.—Paulo respon-

respondit, petitionem matris solam non acquisiisse fihiae (2) impuberi bonorum possessionen, nial si 18, qui eam dedit, evidenter voluit eam impuberi dare.

dió, que la sola petición de la madre no adquirió para la hija impúbera la posesión de los bienes, fi no ser que el que la dió haya querido evidentemente dársela fi la impúbera.

16. IDEM libro lii. Senlentmarum. - Quoties is, cui bonorum possessio ab altero postulata est, furere coeperil, magis probatum, ratum cura videri habuisse; rati enim habitio ad confirmationem prioFis postulati (3) pertinet.

18. EL MISMO; Sentencias, libro LII. - Cuando aquel para quien se pidió por otro la posesión de los bien hubiere comenzado é ser furioso, Be aprobó como preferible que se considerase que él la ratificó; porque la ratiflcacicin corresponde fi la confirmación de la anterior petición.

TIT. II

TITULO II

Si TABULA.E TESTAMENTI EXTABUNT

DE SI EXiSTiERE TESTAMENTO

PAULUS libro III. ad Sabinum,. - Heredi, cuius nomen inconsulto ita deletum sit, ut penitus legi non possit, dan bonorum possessio minime potest, quia ex coniectura non proprie seriptus videretur, quamvis, si post prolatas tabulas deletum sit testamentum, bonorum possessio competat; nam et si mortis tempore tabulae fuerint, licet postea interierint, oompetet bonoruni possessio, quia verum fuit, tabulas extare.

PAULO; Comentarios á Sabino, libro 111.—De ningún modo se le puede dar la posesión de los bienes al heredero cuyo nombre haya sido borrado inadvertidamente de tal suerte, que absolutamente no se pueda leer, porque parecería instituido por conjetura, no propiamente, aunque competa la posesión de los bienes, si el testamento hubiera sido borrado después de haber sido presentado; porque también si al tiempo de la muerte existiere el teatamento, aunque después hubiere perecido, competerá la posesión de los bienes, porque fué verdad que existía el testamento.

TIT. 111

TÍTULO U1

DE BONORUM POSSESSIONE FURiOSO, )NFANTI, MUTO, SURDO, CAECO COMPETENTE (4)

DE LA POSESiÓN DE LOS BiENES QUE COMPETE AL FURIOSO, AL iNFANTE, AL MUDO, AL SORDO Y AL CIEGO

1. PAPLN1A1'njs libro XV. Quacation.um .—Furioso Titius substitutus est; bonoruin possessionis terapus, quamdiu furiosus in eadem conditione est, neque instituto, neque substituto cedit, neo si curator furiosi nomine possessionem accipere potest, ideirco spatiuni temporis, quod scientibus praefinitum est, videbitur cedere; nam et pater infanti filio possessionem accipit, quo tamen eessante infans non exciuditur. Quid ergo, si curator accipere nolit, nonne iustius atque utihus erit, ad eundem madura proximo cuique possessionem dan, ne bona iaeeant Quo admisso substitutus cautionem prae.atare cogitur omnibus bis, quibus bona restitui debent, si forte institutus in eodem furore dccesserit, aut compos mentis effcctus ante mortera obierit, quam bereditatem agnosceret; nam et fieri potest, ut vivo furioso substitutus decedat, neo tanien fu-

substituido A un furioso; mientras el furioso está en el mismo estado, el término de la posesión de los bienes no corre ni para el instituido, ni para el substituto, y si bien el curador puede recibir la posesión en nombre del furioso, no por esto se considerará que corre el espacio de tiempo, que se prefijó para los que lo saben; porque también el padre recibe la posesión para el hijo que esta en la infancia, pero dejándola de recibir él no es excluido el infante. Luego ,qué se dirá, si el curador no quisiera recibirla? ¿A.caso no será más justo y más útil que del mismo, modo se le dé la posesión fi cualquier próximo pariente, para que no estén yacentes los bienes? Admitido esto, el substituto es obligado fi darles caución fi todos aquellos fi quienes deben ser restituidos los bienes, si acaso el instituido fa-

(1) Ha`; relegationem, el códice FL (2) filio, Vi.ig. (2) potulationis, H&. Vulg.

1. PAPINiANO;

Cuestiones, libro XV. - Ticio fué

(4) Taur. según la escritura original, c0MPETENTEE;

COMPETENTI,

Según corrección del r'ódice FI., Br.

D1G1STO.—LIBRO xxxvii: TÍTULO IV riOSUS obstet ceteris, si priUs et ipse decesserit, quam hereditatern acquireret.



11

lleciere en la misma locura, ó habiendo recobrado el juicio hubiere fallecido antes que aceptase la herencia; porque también puede suceder, que viviendo el furioso fallezca el substituto, y que sin embargo el furioso no sirva de obstáculo a los demás, si también él hubiere fallecido antes que adquiriese la herencia.

2. ULPiANO; Comenkzrios al Edicto, libro XXXIX. 2. ULPIA.NUS libro XXXIX. ad Edictum.— Mu- tus, surdus, caecus bonorum possessiunem admit- —El mudo, el sordo, y el ciego pueden admitir la potoro possunt, si, quod agatur, intelligant. sesión de los bienes, si entendiesen lo que se hiciera. TIT. Iv

TITULO IV

DE BONORTJM POSSESSIONE CONTRA TABULAS

DE LA POSESIÓN DE LOS BIENES CONTRA EL TESTAMENTO [Véase Cód. VI. 12.]

[Cf. Cod. VI. 12.1

1. ULPIANUS libro XXXIX. ad Ediclu,n. -In. contra tabulas bonorum possessione ¡iberos accipero debemus, sive naturales, sive adoptivos, si neque instituti, neque exheredati sunt. § 1.—Vocantur autem ad contra tabulas bonorum possessionem liberi eo iure, eoque ordine, quo vocantur ad suecessionem ex iure civil.

§ 2.—Hace autem clausula etiam ad poslumos videtur pertinere § 3.—Sed otsi ab hostibus postlirninio redierint ftlii, Pozuponius putat, ad contra tabulas bonorum possessionem coa admitti. § 4.—Si ex tribus flhiis unus ab hostibus captas sit, duobus, qui sunt in civitate, bessis bonorum possessio competit. § 5.—Idem et in postumo; nam quamdiu postumus speratur, ¡u ea causa caL, ut partem faeiat. § 6.—Et sui iuris factos liberos inducit in bonorum possessionem Praetor; sive igitur emancipati sunt, sive alias exierunt de patria potestate, admittuntur ad bonoruin possessionem; sed ad (1) adoptivi patris uón potest (2), uL enim admitti possit, ex Liberis case eum oportet. § 7.—Qui habebat fihium, habebat et nepotem ex co, fllium emancipavit, et adoptavit in locum nepotis, deinde emancipavit; quaeritur, an nepoti ohstet. Et mihi magia videtur, hunc nepotem non exoludi, sive pater ema in adoptione (3) mansisset qui 81 nepOs, sive emancipatus est; puto enim et emaneipato patre nepotem quoque cum patre suo ex Edicto admitti. § 8.—Filium habnit, et ex eo nepotem; filius emancipatus, ve[ in potestate manena deportatus est; quaeritur, an nepoti noceat. EL venus est, in utroque casu nepotem admittendum, deportatos enim mortuorum loco habendos. § 9.—Si et pater, et filius deportati sint, et ambo restituti, dicemus, ad bonorum possessiorleln admitti fllium. Sed et si filius in metallurn dainnatus, vel alia poena, quae servum efflcit, restitutus Bit, nihilominus admittetur; aliter non (4). 2. BERMOOENIÁNUS Libro ¡II. iuris EpUomararn.

1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XXXIX. -En la posesión de los bienes contra el testamento debemos admitir á los hijos ya naturales, ya adoptivos, si no fueron instituidos, ni desheredados. § 1.—Pero los hijos son llamados á la posesión de los bienes contra el testamento con el mismo derecho y por el orden con que por derecho civil son llamados á la sucesión. § 2.—Mas se considera que esta cláusula corresponde también los póstumos. § 3.—Pero aunque por derecho de postliminio los hijos hubieren vuelto del poder de los enemigos, opina Pomponio que son ellos admitidos á la posesión de los bienes contra el testamento. § 4.—Si de tres hijos uno hubiera sido cogido por los enemigos, á los dos que se hallan en la ciudad les compete la posesión de los dos tercios de los bienes. § 5.—Lo mismo también respecto al póstumo; porque mientras se espera al póstumo, esta en el caso de que constituya parte. • § 6.—El Pretor pone en posesión de los bienes también á los hijos que se hicieron de propio derecho; así, pues, ora si fueron emancipados, ora si de otro modo salieron de la potestad del padre, son admitidos á la posesión de los bienes; pero no puede serlo á la de los del padre adoptivo, porque para que pueda ser admitido, debe ser del numero de los hijos. § 7.—Uno que tenía un hijo, y de él tenía un nieto, emancipó al hijo, y lo adopté en lugar de nieto, y después lo emancipó; se pregunta, si le servirá de obstáculo al nieto. Y a mi me parece más cierto, que no se excluye á este nieto, ora si su padre permaneció en la adopción como nieto, ora si fué emancipado; porque opino que aun emancipado el padre es admitido también el nieto junto con su padre en virtud del Edicto. § 8.—Uno tuvo un hijo,y de él un nieto; el hijo fué deportado habiendo sido emancipado 6 permaneciendo bajo potestad; se pregunta, si le perjudicará al nieto. Y es más cierto, que en ambos casos ha de ser admitido el nieto, porque los deportados han de ser considerados como fallecidos. § 9.—Si el padre y el hijo hubieran sido deportados, y ambos fueron restituidos, diremos que se admite al hijo á la posesión de los bienes. Pero aun si condenado el hijo á las minas, ó á otra pena que lo hace esclavo, hubiera sido restituido, será, ello no obstante, admitido; y no de otro modo. 2. HERM0GENIAN0; Epitome del Derecho, libro Iii,

(1) HaL; ad, omitela el códice FI. (2)pssunt, Hal.

(3) Taur. según corrección del códice

códice FI., Br.

FI., adoptionem, el

(4)

Taiw. según la escritura original; aliter non, ornar-

las Br., esgún Corrección del códice FI.

12



DIGESTO.—LIBRO xxxvii: TiTULO IV

—Idemque es(, et si pater poenae (1) servus efficiatur, et postsa restituatur,

- Y lo mismo es, también si el padre se hiciera esclavo de la pena, y después fuera restituido.

3. ULPIANUS libro XXXIX, ad EdLcurn. - Non tanturfl autem ¡psi emancipati admittuntur ad bonoruin possessiOnem, verum etiam hi queque, qui ex his nati sunt. 1.—Si duos habens nepotes, alterum emancipatum loco fui adoptaverit, videndum, an solus illa quasi fihius admittatur. Quod ita scilicet procedit, si, quasi patrem eius nepotis, quem retinuerat, sic adoptaverit; melius est autem dicere, posse eum solum ad bonorum possessionem pervenire.

3. Ucrio; Cornenlarios al Edicto, libro X.XXJI. - Mas no solamente son admitidos á la posesión de los bienes los wismos emancipados, sino también Los que nacieron de ellos. § 1.—Si el que tenis dos nietos hubiere adoptado en lugar de hijo a uno de aquéllos, que estaba emancipado, se ha de ver si sólo éste sea admitido corno hijo. Lo que ciertamente es así procedente, silo hubiere adoptado de este modo, como á padre del nietoque había retenido; pero es mejor decir, que sólo él puede llegar á la posesión de los bienes. § 2.—Pero si este nieto hubiera sido emancipado, es Jo verdadero decir que él no es admitido como hijo; porque éste, como hijo, no está entre los descendientes, pues los derechos de la adopción se extinguieron con la emancipación. § 3.—Si teniendo un hijo, y un nieto nacido de éste, yo hubiere adoptado al nieto en el lugar de hijo, ambos serán admitidos; pero, á la verdad, si el nieto hubiere sido emancipado, no será admitido, porque le precede el padre. § 4,—Si el hijo que tuvo después de la emancipación se lo hubiere uno dado en adopción á su propio padre en el lugar de hijo, es muy justo que á éste se le dé lo que á cualquier hijo arrogado; y por lo tanto se ha de juntar con su padre. Pero si se dijera que éste nieto fué emancipado después de la adopción, será muy justo que él se abstenga; porque recobra su lugar, y no debe juntarse con su padre. § 5.—Si un hijo emancipado, habiendo tomado mujer no con la voluntad de su padre, hubiere tenido un hijo, y después el nieto, muerto ya el padre, quisiera entrar en la posesión de Los bienes del abuelo, ha de ser admitido á ella; porque por la rescisión no se hará que no sea hijo el que es hijo legitirno, pues la rescisión se hace más bien para que sean admitidos, que no para que no lo sean. Porque aunque el hijo hubiere tomado mujer tan ignominiosa, que sea deshonor tanto para él como para el padre, diremos que tiene tal mujer, y que el nacido de ella es admitido á la posesión de los bienes del abuelo, porque podía el abuelo usar de. su derecho, y desheredarlo; y en cuanto á este nieto, el que ha de conocer de la querella de testamento inoficioso tampoco estimará menos los méritos del nieto, que las culpas de su padre. § 6.—Si el hijo emancipado preterido se hubiere dado en adrogación antes de haber pedido la posesión de los bienes, pierde la posesión de los bienes contra el testamento. § 7.—Si alguno le hubiere dado en adopción á su hijo emancipado el nieto que nacido de él había retenido, este nieto es admitido contra el testamento á la posesión de los bienes de su abuelo habiendo muerto antes su padre, porque se halla en la familia de quien también pudo ser admitido á la posesión de los bienes contra el testamento. § 8.—Y lo mismo es, también si el emancipado le hubiere dado á su padre en adopción el hijo que había tenido después de la emancipación, y hubiere fallecido; porque también en este caso debe ser admitido este nieto á la posesión de los bienes de su padre, como si no estuviera en otra familia. § 9.—Si el padre de alguien hubiere entrado en

§ 2.—Sed si sit hie nepos emancipatus, verum est dicere, non admitti eum quasi fllium; lic enim quasi filius non est ex liberis, quum jura adoptiQnis emancipatione finita sint. § .—Si fihium habens, et ex eo nepotem, in lo eum fui nepotem adoptavero, ambo admiltentur; plano si fuerit emancipatus nepos, non admittetur (2), quia (3) pater eum praecedit. § 4.—Si quis post emancipationem quaesitum sibi fihium patri suo in adoptionem dederit in locum fui, aequissirnum est, el praestari, quod cuivis arrogato filio; ideircoque patri suo ¡ungendus est. Sed si emanc4atus hie nepos post adoptionem pro. ponatur, aequissimum erit, eum abstinere; recipil enim loeum suum, nec debet patri suo iungi. § 5.—Si emansipatus filius uxore non ex volun tate patris ducta fihium fuerit sortitus, dei nepos patre iam mortuo ad bonorum possessionem avi velit venire, admittendus est ad eam; non enim per rescissionem is, qui filius iustus est, efficietur non filius, quuin rescissio, quo magis admittan. tur (4), non quo minus, adhibeatur. Nam etsi tam ignominiosam duxerit uxorcm flhius, ut dedecori sit tam ipsi, quam patri, mulierem talem habere, dice mus, et ex ea riaturn ad bonorum possessionern ay¡ admitti, quum possit avus jure sao uti, eumque exheredare; nec enim minus in hoc nepote is, qui de inofflcjoS° Cogniturus est, merita nepotis, quam patris cias delicta perpendet.

§ ,—Si emancipatus fihius praeteritus ante peti1am bonorum possessionem arrogandum se dedent, amittit contra tabulas bonorum possessionem. § 7.—Si quis filio suo emancipato nepotem, quem ex eo retinuerat, dederit in adoptionem, nepos iste ad contra tabulas bonorum possessionem avi sui admittitur paIre eius ante defuncto, quia in eius est familia, qui (5) et ipse adrnitti potuit ad bonorum possessiOflem contra tabulas. § 8.—ldemqueest,etsi emancipatus flliuni,quem post emancipatiOflem quaesierat, patri sao in adotionem dederit, st decesserit; nam et hic nepos Pte ad bonorum possesslonern patria sui admitti debet, quasi non sit in alia (6) familia. § 9.—Si pater alicuius pervenerit in adoptivam (1) HaZ. Vid.,, et, inserta el códice FI.

(2) admtttentux, HaZ.

(3) Seçicrn corrección del códice FI.; qua, según la escriOLra original,

(d.) admiltantur, omilela fiel.

(6) ¡Ial. Vulg.; quis, el códice FI. (6) aliene, fiel. Vutg.

DIGESTO.—LIBRO

faniiliam, films non, an patris sui in adoptiva familia mortui bonoruin possessionem accipere possit? Et arbitror, bunianiorem esse hanc senlentiam, ut fihius hie, quamvis non sit in eadeln familia, in qua pater, ad bonorum possessionem tamen eius admittatur. 10.—Liben, qui institui heredes jure non possunt, neo contra tabulas honoruin possessionem petere possunt. Haec autem verba: «inslitui non possunt», ad mortis tempus reeruntur. § 11.—Si quis ex liberis heres seriptus sil, ad contra tabulas bonorum possessionem vocari non debet; quum enim posait secundum tabulas habere possessionem, quo (1) bonum est ej contra tabulas dan? Plane si alius conimivat Edictum, et ipse ad contra tabulas bonorum possessionem admittetur. § 12.—Sed si sub conditione scriptus sil, bonoruta possessionem contra tabulas accipere non potest; el ita lulianus quoque libro vicesimo tertio Digeslorurn scnipsit.. Quid ergo, si defecerit conditio Verum est, eum contra tabulas accipere bonorum peaseasionem. § 13.—Si sub ea conditione filius-emaneipatus heres sil institutos, quae in ipsius potestate non est, quia scriptus heres est, bonorum possessionem secundum tabulas accipere potest, el debet, nec contra tabulas potest; et si forte defecerit conditio, tuendus erit a Praetore in &antum, quantum ferret (2), si contra tabulas bonorum possessionem accepiasel. § 14.—Sed etsi nepos sub huiusmodi conditione scriptus sit heres, idem eril dicendum. § 15.—Si quis ex liberis non Bit scriptus heres, sed servus eius acriptus sil, euinque iusserit adire hereditatem, denegar¡ el debet bonorum possessio contra tabulas. § 16.—Idemque est, el si legatum relictum sibi ve¡ servo suo.elegerit; nam et hic dicemus (3), bonorum possessionem contra tabulas debere denegari. 4. PA.UL.US libro XL!. ad Edicta,n. - Illud notandum est, quod bonorum possessio contra tabulas, quae liberia protnittitur, loeum habet, sive quis heres extiterit, sive non. El hoc est, quod diclinus, contra ipaum testamenlum liberia competere bonoruta possessionem, quod in patrono contra est.

§ 1.—Si quia fihium, queru in potestate habuil, instituerit heredem, vel exheredaverit, et ex eo nepotem omiserit, bonorum poaseasioni locus non est, quia non esset nepos suus heres futurus. Eadom sunt et in sequentibus gradibus. § 2.—Ad testamenta feminarum Edictum contra tabulas bonorum possessionis non pertinet, quia suos heredes non habent. § 3.—Si quia eum, qui in ulero est, praetermisent, etiam nondum nato (4) eo, alius, qui heces in(1) quod, ¡Ial, (2) fieret, ¡Ial. (3) Taur. según la escritura original diceamus; dicimus,

Begitn corrección del códice FI., Br.

-

xxxvii:

TÍTULO IV



13

una familia adoptiva, y no el hijo, ¿podria recibir la posesión de los bienes de su padre fallecido en la familia adoptiva Y opino que es más equitativo este parecer, que este hijo, aunque no esté en la misma familia que el padre, sea, sin embargo, admitido a la posesión de los bienes de éste. § 10.—Los hijos, que por derecho no pueden ser instituidos herederos, tampoco pueden pedir la posesión de los bienes contra el testamento. Pero estas palabras: «no pueden ser instituidos», se refieren al tiempo de la muerte. § 11.—Si alguno de los hijos hubiera sido instituido heredero, no debe ser llamado á la posesión de los bienes contra el testamento; porque pudiendo tener la posesión de los bienes con arreglo al testamento, ¿qué utilidad le resulta de que se le dé contra el testamento? Pero á. la verdad, si otro diera lugar al Edicto, también él será admitido á. la posesión de los bienes contra el testamento. § 12.—Pero si hubiera sido instituido bajo condición, no puede recibir la posesión de los bienes contra el testamento; y así lo escribió también Juliano en el libro- vigésimo tercero del Digesto. ¿Qué se dirá, pues, si la condición no se cumpliere? La verdad es, que él recibe la posesión de los bienes contra el testamento. § 13.—Si un hijo emancipado hubiera sido instituido heredero bajo una condición, que no está en la facultad del mismo, como quiera que fu& instituido heredero, puede y debe recibir la posesión de los bienes conforme al testamento, y no puede recibirla contra el testamento; y si acaso no se hubiere cumplido la condición, habrá de ser amparado por el Pretor para tanto cuanto obtendría, si hubiese recibido la posesión de los bienes contra el testamento. § 14.—Pero se habrá de decir lo mismo, aunque un nieto haya sido instituido heredero bajo condición de tal naturaleza. § 15.—Si alguno de los hijos no hubiera sido instituido heredero, pero hubiera sido instituido su esclavo, y él le hubiera mandado que adiese la herencia, se le debe denegar la posesión de los bienes contra el testamento. § 16.—Y lo mismo es, también si hubiere elegido el legado dejado á él ó á su esclavo; porque también en este caso diremos que se debe denegar la posesión de los bienes contra el testamento. 4. PauLo; Comentarios al Edicto, libro XLI. Se ha de notar esto, que la posesión do los bienes contra el testamento, que se lespromete á. los hijos, tiene lugar ya si hubiere algún heredero, ya si no. Y esto es lo que decimos, que les compete á. los hijos la posesión de los bienes Contra el mismo testamento, lo cual es al contrario tratándose del patrón. § 1.—Si alguno hubiere instituido heredero, ó desheredado, al hijo que tuvo bajo su potestad, y hubiere preterido al nieto habido de él, no tiene lugar la posesión de los bienes, porque el nieto no habría de ser heredero suyo. Lo mismo se observa también en los grados siguientes. §2.-El Edicto de la posesión de los bienes contra el testamento no se refiere á los testamentos de las mujeres, porque no tienen herederos suyos. § 3.—Si alguno hubiere preterido al que esta en el claustro materno, aun no habiendo nacido toda-

(4)

Taur.; dato, el códice Fi., Br,

14



DIGESTO.—LIBRO

XXXVII:

TfTULO IV

stitutus elt, bonorum possessionem contra tabulas aduiittere potest, quia iniquum est, noque quasi acriptum posse petere bonorum possessionem, quamdiu contra tabulas peti potest, nec contra tabulas, quamdiu non nascitur praeteritus ut, et si ante moriatur, bonorum possessionis beneficium ad heredem transmittat; quod maxime necessarium est in filio ernancipato soripto herede, qui nec hereditatem interim adire potest.

vía éste, puede otro, que fué instituido heredero, admitir la posesión de los bienes contra el testamento, porque es injusto que no pueda pedir ni como instituido la posesión de los bienes, mientras se puede pedir contra el testamento, ni contra el testamento, mientras no nace el preterido, de suerte que, también si muriese antes, transmita al heredero el beneficio de la posesión de los bienes; lo que principalmente es necesario tratándose de un hijo emancipado instituido heredero, el cual no• puede adir entretanto la herencia.

5. 1UUA.NLS libro XXIV. Digcslorurn. -Sed et si decesserint, antequam peterent (1) bonorum possessionem, non est iniquum, Praetorem decerriere, heredibus sorum saivum fore commodum bonorum possessionis secundum tabulas, vel contra tabulas.

5. Jur..io; Digesto, Libro XXIV.— Pero aunque hubieren fallecido antes que pidiesen la posesión de los bienes, no es injusto que el Pretor decrete que les quede á salvo ti sus herederos el beneficio de la posesión de los bienes conforme al testamento, O contra el testamento.

8. PAUL.US libro XLI. ad Edictwil. - Si emancipatus fiLius nepotem procreaverit, et ita decessent, deinde avus ema, nepos ad avi bonorum possessionein venire potest. § t.—Quodsi et fihium, et nepoteni emanoipavent, vivente quidem filio nepos non veniet, post mortem autem eius ad honorum possessionem ay¡ veniet. § 2.—Nepote quoque solo emancipato, et ayo mortuo, deinde patre eius, nepos praetenitus accipiet patris bonoruin possessioneLn, quia suusheres esset fulurus patri si (2) potestate avi non exiisset.

6. PAULO; Comentarios al Edicto, libro XLI. —Si el hijo emancipado hubiere procreado un nieto, y así hubiere fallecido, y después el abuelo, el nieto puede entrar en la posesión de los bienes del abuelo. § 1.—Pero si hubiere emancipado tanto al hijo como al nieto, á la verdad, viviendo el hijo no entrará en ella el nieto, pero después de la muerte de aquél entrará en la posesión de los bienes del abuelo. § 2.—También habiendo sido emancipado sólo el nieto, y muerto el abuelo, y después el padre de aquél, el nieto preterido recibirá la posesión de los bienes del padre, porque habría de haber sido heredero suyo del padre, si no hubiese salido de la potestad del abuelo. § 3.— Emancipado el hijo, si el nieto hubiera sido retenido, y ambos hubieren sido preteridos, ambos recibirán la posesión de los bienes. § 4—Si el hijo emancipado hubiere dado un nieto en la familia adoptiva, ciertamente que el nieto no entrará en la posesioli de los bienes de[ abuelo natural. Pero aunque el hijo emancipado, habiendo procreado nietos, se hubiere dado en adopción, para que los hijos le sigan, será lo mismo. Mas, á la verdad, si el que fué procreado en poder del abuelo adoptivo, hubiera sido emancipado, entrará en la posesión de los bienes del abuelo natural. La adopción pe'judiea mientras uno se halle en la familia ajena. Por Lo demás, el emancipado entra en la posesión de los bienes de sus ascendientes naturales, pero habiendo sido emancipado viviendo éstos, no también después de la muerte de Los mismos; porque es más verdadero que no es admitido el emancipado después de la muerte de aquéllos.

§ 3.—Filio ernancipato, si nepos retentus sit, et utnique praeteriti, utrique accipient bonorum possesione'n. § 4.—Si fihius emancipatus in adoptiva familia nepotem sustulerit, ne nepos quidem ad bonorum possessionem ay¡ naturalis veniet. Sed etsi emancipatus fihius procreatis nepotibus in adoptionem se dederit, ut eurn fui sequantur, idem erit. Plane si is, qui apud adoptivum avuin procreatus est, emancipatus sit, veniet ad bonorum possessionem ay¡ iaturalis. Adoptio tamdiu nocel, quamdiu quia in familia aliena sil. Ceteruni emancipatus ad bonorum possessi000m parenturu naturaliuni venit, sed emaneipatus vivis iis, non etiam post mortem eorum; hoc enini venus cal, post mortem eorum ernancipatuLn non admitti.

7. Gsius libro XIV. ad J2oUcLurn provinciale.— Si retentus fuerit in potestate nepos filio ernancipato, adrnittitur nepos vivol ayo ad patris bonoruni pOssessiOflem 8. TJLPIANUS litro U. ad Edictarn. - Non putavit Praetor exheredatione notatos el remotos ad contra tabulas bonorum possessionem admiltendos, sicuti nec jure civUl testameuta panenturn turbant; sane si velint inofficiosi querelam insti.tuere, est in ipsorum arbitrio. § l.—Aliqua parte tabularum exheredem seribi non sufficit, sed eo gradu, contra quem petitur bonorum possessio; unde si a primo gradu exhere(1) decsserLt

-

peteret, HaL Vuig.

7. thyo; Comentarios al Edicto provincia¿, libro

XIV. - Si el nieto hubiere sido retenido bajo po— testad habiendo sido emancipado el hijo, el nieto es admitido, viviendo el abuelo, á la posesión-de los bienes del padre. 8. ULPIANO; Comentarios al Edicto Libro XL. No juzgó el Pretor que debían ser admitidos ti. la posesión de los bienes contra el testamento los tachados con desheredación y excluidos, puesto que ni aun por derecho civil alteran los testamentos de los ascendientes; y, á la verdad, está en su arbitrio promover, si quisieran, la querella de testamento inoficioso. §1.—No basta que uno sea desheredado en alguna parte del testamento, sino que lo sea enaquel grado contra el que se pide la posesión de los bie()

et si de potetste, Fiat.

DIGESTO .—L1RO XXXVIR TfTULO IV



15

§ 11.—En adoptionem datos fijos non suminoveri Praetor voluit, (6 modo heredes instituti sint; et hoc iustissim eum fecisse Labeo ait, nec enim in totum extranei sunt. Ergo si fuerint (7) heredes seripti, accipient contra tabulas bonorum poasossionem; sed ipsi sol¡ non committent Edictum, nial fueritalius praeteritus ex liberia, qui solent eom-

nos; por lo cual, si el hijo hubiera sido desheredado del primer grado, y preterido del segundo, y los instituidos en eh primer grado no hubieren pedido la posesión de los bienes, podrá recibir la posesión de los bienes contra e! testamento. § 2.—No excluye ab hijo de la posesión de los bienes contra el testamento cualquier desheredación, sino la que se hizo conforme a derecho. § 3.—Si el hijo hubiera sido desheredado respecto a uno solo de los herederos, escribe Marcelo en el libro noveno del Digesto, que no se considera que el hijo fué desheredado, y que se puede, por lo tanto, pedir contra uno y otro heredero la posesión de los bienes contra el testamento. • § 4.—Si el hijo hubiera sido desheredado, éinstituido, prevaleciendo el grado en que fué instituido, opino, que, habiéndose dado lugar al Edicto por otro hijo, puede aquél pedir la posesión de los bienes contra el testamento. § 5.—Un hijo fué preterido en el primer grado, y desheredado en el segundo; si los instituidos en el primer grado no estuvieran en este mundo al tiempo de la muerte del testador, se ha de decir, que el preterido no puede pedir ha posesión de los bienes contra el testamento; porque la herencia se halla en el segundo grado, no en el primero, por lo cual no se puede adir Ja herencia, ni pedir la posesión de los bienes. Pero silos herederos instituidos hubieren fallecido después de la muerte del testador, opina el mismo Marcelo que compete, una vez adquirida, la posesión de los bienes contra el testamento. Pero aunque hubiere faltado la condición de la institución, todavía dice lo mismo, que el hijo preterido en este grado pedirá la posesión de los bienes contra el testamento. Lo mismo escribe, aunque no hubiere nacido el póstumo, que fué instituido; porque dice Marcelo,que aun le compete al hijo la posesión de los bienes contra el testamento. § 6.—Si alguno escribió con su propia mano su desheredación, veamos si podrá recibir la posesión de los bienes contra el testamento. Y dice Marcelo en el libro noveno del Digesto, que le perjudica esta desheredación, porque el Senado no considera como no escrito lo que es en contra de él. § 7.—Si alguno hubiere desheredado It su hijo emancipado, y lo hubiere arrogado después, dice Papiniano en el libro duodécimo de las Cuestiones, que prevalecen ea él los derechos, naturales; yque por lo tanto perjudícala desheredación. § 8.—Pero respecto á un extraño aprueba el parecer de Marcelo, de suerte que la desheredación no le perjudique al que fué arrogado después. § 9.—Mas habiendo vuelto el hijo por el postliminio, se ha de decir que le perjudica la deslieredación hecha antes. § 10.—Si el padre natural hubiere desheredado al hijo constituido en familia adoptiva, y después hubiera sido emancipado el hijo, le perjudicará la desheredación. § 11.—El Pretor quiso que los hijos dados en adopción no fueran excluidos, con tal que hubieran sido instituidos herederos; y dice Labeon, que, esto lo hizo muy justamente, porque no son enteramente extraños. Luego si hubieren sido instituidos herederos, recibirán la posesión de los bienes contra el testamento; pero ellos solos no darán lugar al

(1) Según corrección del códice Fi., Br.; et, omítela la escritura original. (5) contractum, otros en Hal. (3) secundo, HaZ. (t) adoptato inserta HaZ,

(5) 7'aur.; et, la escritura original según Taur. en la nota. (6) Taur, según la escritura original.; al, inserta la correccjn del códce ¡'1., Br. (7) Según corrección del códice FI., Br., fuerunt, Taur, según la escritura original.

datus sit fihius, a secundo praeteritus, et primo gradu scripti non petierint bonoruLn possessionem, poterit contra tabulas accipere bonorum possessionem. § 2.—Non quaevis exheredatio summovet fihium a contra tabulas bonorum possessione, sed quae rite facta est. § 3.—Si ab uno ex heredibus sit filias exheredatas, Marcellus libro nono Digestorum seribit, fihium non videri exheredatum; idcirco contra tabulas bonorum possessionem peti posse contra utrumque heredem. § 4.—Si et (1) exheredatus sit fihius, et institutus, obtinente ea gradu, in quo institutus est, puto, coinmiaso Edicto ab alio filio contra tabulas eum bonorum possessionem petare posse.

§ 5.-4 primo gradu praeteritus est fflius, a secundo exheredatus; si in; primo gradu seripti non sint in rabas humanis mortis tempore testatoris, dicenduni est, contra tabulas. bonorum possessionem praeteritum petare non posse; hereditas enini iri secundo graduversatur, non in primo, ex quo noque adiri hereditas, noque bonorum possessio peti potest. Sed si post mortem testatoris decesserint heredes seripti, idem Marcellus putat, contra tabulas bonorum possessionern semel natam cernpetera. Sed elsi defecerit conditio institutionis, adhue tantundem dicit, praeteritum ab eo gradu lllium contra tabulas bonorum possessionem petiturum. Idem seribit, etsi postumus, qui institutus fuit, non fuerit natas; nam adhuc contra tabulas bonorum possessionem competere filio, Marcellus alt. § 6.—Si quis sua mann se exheredem scripsit, an contra tabulas bonorum possessionem posait accipere, videamus. Et Marcellus libro nono Digestoruin, nocere ei hanc exheredationem alt,quia Senatus hoc pro non seripto non facit, quod contra eum (2) est. § 7.-Si quia emancipatum fihiuni exheredaverit, aumque postea arrogaverit, Papinianus libro duodecimo (3) Quaestionum alt, jura naturalia in eo praevalere; ideirco exheredationem nocere. § 8.—Sed in extraneo (4) Marcelli sententiam probat, ub exheredatio ci arrogato postea non noceat. § 9.—Postliniirilo autem reverso filio, dicendum est, exheredationem ante factam nocere. § 10.—Si fthium ja adoptiva familia constitutum pater naturalis exhoredaverit, deinde siL films emancipatus, nocebit el (5) exheredatio.

16



DiG1orro.-1LB10 xxI'fl: TÍTULO L\/

mittere EdiLum. Sed si ipse soriptus non sit, sed alma, quict acquirorc bereditateru potest, non est in ea causa, ut eum ad bonoruni possessioriem contra tabulas adinittamus, § 12.—Ui autein admittantur ad bonorum possesionern, ex lieris esse ces oportet; cctorurn si tllium dedi jo adoptione, adoptivm LD et heredem scripsiu , eornrnissu per alius EdkLo bonoruiu possessio contra tabulas ei non dabitur. § 13.—Datur autem (1) ci, qui in adoptiva farniha est, contra tabulas bonoruro (2) posseasio, si eo gradu bares seriptus sit, contra quern peti potest bonorum possessio. 14.—Non esi novum, ut ernancipatus praeteritus plus iuris seriptis heredibus fratribus suis (3) tribuat, quam habituri essent, si soli fuisserit, quippo si fihius, qui in potestate patria est, ex duodecima. parte Loros seribatur emaneipato pi'aeterito, dimidiam partera beneficio omancipeti oecupat, qui, si eni an eipatum fratrem non ha beret, d uodccimarn partera habiturus esset. Sed (4) si ex parre mininia sit heres instilutus, noii pro ea parte, qua instiJutus cal, tuondus est comuiisso Edicto, sed amplius por bonorum possessionem habare potest. Praetori enim propositum est, quunn contra tabulas bonoruin posaessionern dat, cas partes unicuique liberorurn tribuere, quas, intestato paIre rnortuo, in hereditate habiturus esset, si in potestato (5) mansissot; el ideo sive emancipatus, sive ja, qui in potest.ate manait, sive in acloptionein datus e minirna parte heres seriptus sil, non redigitur ad eam portionein, ex qua institutus est, sed viniera accipit.

Edicto, á no ser que hubiere sido preterido uno de los hijos, que suelen dar lugar al Edicto. Pero si él mismo no hubiera sido instituido, sino otro, que puede adquirir para él la herencia, no ostá en el caso de que lo admitamos á la posesión de los bienes contra el testamento. § 12.—Mas para que sean admitidos á la posesión de los bienes, es necesario que ellos sean descendientes; pero si di en adopción un hijo adoptivo, y lo instituí heredero, habiéndose dado por otros tuar al Edicto, no se le dará á él la posesión de los bienes contra el testamento. § 13.—Pero se da la posesión do los bienes contra el testamento al que está en familia adoptiva, si hubiera sido instituido heredero en grado contra el cual se ruede pedir' la posesión de los bienes. § 14.—I\o es nuevo que el emancipado preterido dé á sus hermanos instituidos herederos mas derecho que el que habrían de haber tenido, si hubiesen sido solos, porque si el hijo, que está bajo la potestad de su padre, fuera instituido heredero, habiendo sido preterido el emancipado, en la duodécima

parle, poseo la mitad por beneficio del emancipado,

quien, si no tuviese un hermano emancipado, habría de haber teñido la duodécima parto. Pero si

hubiera sido instituido de una mínima parle, no ha

de ser amparado, habiéndose dado lugar al Edicto,

en la parte en que fué instituido, sino que puede

tener más por la posesión de los bienes. Porque se propuso el Pretor, cuando da la posesión de los bienes contra el testamento, conhederle á cada uno de los hijos Las partes que, habiendo muerto intestado el padre, habría de haber tenido en la heren-

cia, si hubiese permanecido bajo potestad; y por esto, ya si el emancipado, ya si el que parmaneció

bajo potestad, ya si el dacio en adopción hubiera sido instituido heredero de una minima parte, no es reducido á esta porción, en que fuó instituido

sino que recibe una porción viril.

9 GAlus 1bro XIV. ad Ede1uni pro nrnalc.— Utrurn autem palor adoptivus vivit, an dafuncius es(, nihil interoal; namhoc solum quacritur, anin adoptiva familia sil.

9. GAvo Conwnlces'ios al Ediclo proeiaciat, libro XIV. - Mas nada'importa si vive el padre adoptivo, 6 si falleció; porque solamente se investiga

10. Ui,pius libro XL. ad Ectuín, - Si post rnortem testatoris heres instjtutus fihius in adoptionem se dederil, bonoruin possessnern contra tabulas accipere potest, quia seriptis heredibus institutis (0) non solel nocere adoptio.

10, ULPIaNO; Comentarios al Edicto, libro XL.— Si después de la muerto del testador se hubiere dado en adopción al hijo instituido heredero, puedo

§ 1.—Si filius in adoptionem datus ave, materno, heres institutus sil a paIre naturali, commisao per ahium Edicto magia esi, ut bonoruin possassionem accipere possit; nao eriiva exigirnus, nl adeat herOditateru, sed sufficit, ut ei delata sit, acquirique p05511.

§ 2.—Si ¡u adoptionem datus, posteaquarn iussu patria adoptivi hereditatom adiit, emancipatus fuevil, poteat contra tabulas bonorum possessioncnl aceipere, hereditatenique (7) ipse potiUs habebit, quam pater adoptivus. § 3.—Illud notandum est, quod, et si adierit hereditatem le adoptionem ,datus, contra tabulas el datur; alias autora si quia legatuin, si quis portio-

(1) Ta.ur,; ítem, cottfegara Br. por datnrnoneitumcl, qua

dice el códice 271.

(2) bonoram, cOtSidr4Re airadida por antiguos copistas. (5) patria s ui,por fratribus 8uis, Viag.

si está en la familia adoptiva.

recibir la posesión de los bienes' contra el testamento, porque á los instituidos por escrito herederos no les suele perjudicar la adopción. § 1.—Si el lujo dado en adopción al abuelo ma-

terno hubiera sido instituido heredero por su padre natural, habiéndose dado lugar por otro al Edicto, es más cierto que puede recibir la posesión de los bienes; porque no exigimos que ada la herencia,

sino que basta pie le haya sido deferida y que puo-' da ser adquirida.

§ 2.—Si el dado en adopción, hubiere sido ornan-

cipado, después que por orden del padre adoptivo

adié La herencia, puede reeibir la posesión de los bienes contra el testamento, y más bien tendrá él la herencia que el padre adoptivo.

3.—So ha de notar esto, que también si el dado

en adopción hubiere adido la herencia, se le da la

posesión de los bienes contra el testamnto; pero (4) Nam, al márgea interior del códice FI. (5) Taar.; potestatem, el códice Ft.. Br. (6) 1-Ial. Vulg.; iii5tttuti, el córtire F'l. (7) que, conidérasc aíaededa por antigao8 copistas.

DIGE S'J'O —LtflO Xxxvii: TÍTULO lv non' sibi datam agnoverit a contra tabulas bonoruin poaseasione repel.lendus est. § 4.—Liben, qui contra tabulas habore non possunt, neo partem faiunt, si por alias comn'ittatur Edictum; quo (1) enim honuin ant iis favore, ut parten' faciant, nihil habiturin (2)!

§ 5,—Exheredati liben queniaclinodun' Edietum non cnn'mittunt, ita neo conmisso por atios Edicto num illis venient ad bonoruni poasennionam, unaque lis querela superest,. si de inofflcioso dicani. § &—Hi (3.), qui propter alias contra tabulas bonorum possessionern petunl, non oxpoelant, UI praeteriti bonorun' (4) possessiuriexi acoipiant, verum ipsi quoque bonorurn possessionen peUrø contra tabulas possunt; 9uurn enim nernel (5) bonoido alioruin ad id beneficiuin fucrint adminsi, lani non eurant, pelad liii, neo no, bonorun' posscs'. sionem. 11.

PAULIIS. libro XLI. ad Edictm. - Si jo ado-

plionein datus sub condition riptuB alt hoie a naturali patre, alio committente contra tabulas

Edictum, et ipse veriict; sed si defeerit cond.itio,

repeUilur ab ea possessiorie. Idem pulo et in co, qui pura quideín, sed non iure_scriptus sit heres. § 1.l?einp10 iuris legitiaii el bonorucu possessio contra tabulas distribuitur.; igitur (0) nepotes ex uno fiflo unan' partera habebunt; 12. GAIUS ( 7 ) libro XIV. ad Ecjictwn prosnojale. -Si duobus fihiis, et ex altero filio duobus nopotibus bonorum poaseasio coinptat, Ot alter CX nepol.ibus non pata¡, pars eius fratri acrescit. Si vero ex flliis alter non petat, tani fratri, quam no-

potibusid prodest; nanicjue tuno duo sem,isses flunt, e. quibus alterum films, alterum nepotes censoquun tur. § 1.—Si prius lestamenlum oxtet ¡uro faotum, que fihius exheredatun est, saqueos iuiperfectum, in que praeteritus sit films, poateriore testamento praeterilus recte petet bonorum possessioaciu, Si remoto quoque filio poliores sunt ja ea (8) hereditate posteriore testamento seripti heredes; el ¡la ius habel, UI, quuui is, contra quern fiflus petit bo norum possessionem, amoto filio possit obtinero hereditatem, filius quoque recto vidoat.ur petare bnorurn poesessionem, si vero ille non possit ablinero horeditatem, filius quoque exciudatur.

18. [utius libro XXII!. Di9elortm. Quuin omancipatus bonoruru possession am contra tabulas accipit, ecriptus heras ci herediLalean peteuti cogendus est et praedia el sernos hereditarios praeutare; otnne enirn iva transfert4 aeciuum 051,

quod per causan' bereditariam sariptus heres nan-

ciscitur, ad eum, quen' Praetor heredis loco constituit, (1) qaod, tIa. (2) habiturl, lial.

(3) Taur. sída la escritura oigiial; lJ:iqu, qui, según co, recouin del cddtc€ FI. • Br. () bouorum oonsidérasc añadida por antiguos ropias,

Tomo UI—o

de otro modo, si alguno hubiere aceptado un legado, ó la porción que se le dió, ha de ser repelido de la posesión de los bienes contra el testamento. § 4—Los descendientes que no pueden tenerla contra el testamento, tampoco constituyen parto, si por otros se diera lugar al Edicto; porque ¿qué utilidad hay en favorecer, de modo que constituyan parto, á tos que nada han de tenor hijos dosheedados, así como no dan

lugar al !dicto, así tampoco, habiéndose dado lu11.— gar al Edicto por otros, entrarán con ellos en la posesión de los bienes y le queda una sola quore¡la, lado que acusen de inoficioso el testamento.

§ 6.—Los que por causa de otros piden la pose-

sión de los bienes contra el testamento, no esperala que los preteridos reciban la posesión de los bienes, sino que tambión ellos mismos pueden pedir la posesión de los bienes contra el testamento; porque una vez que por el bneflcio de los otros hayan sido admitidos á este beneficio, ya no se cuidan de que aquéllos pidan, ó no, la posesión de los bienes. 11. P.&ur..o; Comcnlarios al Edicto, libro XLI. Si ci dado en adopción hubiera sido instituido bajo condición heredero por su padre natural, dándose por otro lugar al }idicto contra el testamento, entrará también él; pero si hubiere faltado la condición, es repelido de esta posesión. Lo mismo opino también respecto al que haya sido instituido heredero puramente, pero no con arreglo It derecho. § 1.—La posesión de ica bienes contra el testamento se distribuye también á la manera que por

el dreoho civil; as!, pues, los nietos habidos de un solo hijo tendrán una sola parte.

12. GATO; Corncntatios al Edicto provincial, libro It das hijos, y á dos nietos habidos de otro hijo les compeliera la posesión do los bienes, ynno do los nietos no la pidiera, su parte acrece ii su hermano. Mas si no la pidiera uno de los hijos, esto aprovecha tanto al hermano como á los nietos; porque entonces se hacen tiós mitades, de las que ci hijo consigue una,y los nietos la otra. § 1.—Si hubiera un primer testamento hecho con arreglo á derecho, en el que fué desheredado el hijo, y un segundo imperfecto, en el que haya sido preterido el lujo, el preterido en el testamento posterior podirá con derecha la posesión de los bienes, si separado también el hijo son preferidos en aqueHa herencia los herederos instituidos en el testamente posterior; y así dispone el derecho, que cuando aquél contra quien el hijo pide, la posesión de los bienes pueda obtener, separado el hijo, la herencia, se considere que también ol hijo pide con derecho la posesión de los bienes, pero si aquél no pudiera obtener la herencia, sea excluido también el hijo.

XIV.—Si

13. JuLiANo; Digesto, Libro XXIII. - Cuando el emancipado recibe la posesión de los bienes contra el testamOnta, el heredero instituido ha de ser obligado It entregarle al que pide la herencia también los predios y los esclavos de la herencia; porque es justo que todo derecho, que por causa hereditaria. adquiere el heredero instituido, sea transferido á quien el Pretor pone en el lugar de heredero. 6 scanel, eorsidérase ailadida por antiguas oopí.la. (6) igltur, co,uidra3e a'! arMa por antigao.s oopislas, ç Imx, ¡ial. . (5) Tau'.; in, inserta el cádke J"L.

18



DIGESTO.—LIBRO xxxvrr TÍTULO IV

l.—Qui duos filios, et ex altero eorum Llepotem habebat, eurn in adoptionem dcdit, et heredem instituit praeterito altero filio; quacritur, quid in lila servarí debeal,, utrum in partem patris sui ad[nittatur, an virilein portionem habeat. Respondi: in adoptionem datas nepos et benes seriptus, quanidin pater elus ant in potestate, ant cinanoipatus est, non jotest contra tabulas bunorum possessionem accipere; sed et si pater elus, annquarn bonorum possessionem acciperet, dcesserit, non ad mittitur nepos ad bonorum possessionem. § 2.—Si pater emaneipatofllio praeterito heredes duos seripserit, fihium, quem ¡u potestate habebat, et alterum, quem in adoptionem dederat, ex quo duos nepotes in familia reliquerat qui et.ipsi testamonto praeteniti elat, bonorum poaseasioneni pro parte tertia ernancipatus, pro parte lertia is, qui in potestate reniansit, pro parte tertia, qui in adoptionem datus est, et fUji cius sirnul habebunt, ¡La ut sextana patri, sextans nopotibuEi codat.

§ 3.—Si pater ex duobtia fihiis alterumhabentem íilios emancipaverit, st ununi ex nepotibus, qaexn ante ema averat, in lonuin fUji adoptaverit, prasterito deinde omancipato decesserit, aoquius ant, nepoti, qui in locurn fui venerit, succurni, et iii tres partes heraditatem diduci (1), ut uuam habeat, qui in potestate reuianserit, alteram nepos adoptatus ja locum fui, tertiam emancipatus cum filio suo, qui nepotis loco fueriL Sed etsi mortuo filio alter ex nepotibus in loeum fflui adoplatus fuent, tres partes ¡ti bonis fient, quurn sit aequius, eum, qui in boom ftlii adoptatus est, non minus habore, quam si non ex numero nepotum, sed ex-. trancus adoptatus essot.

§ 1.—Uno que tenía dos hijos, y de uno de ellos un nioto, dió á ésto en adopción, y lo instituyó heredoro habiendo preterido al otro hijo; se pregunta, qué se debe observar respecto.á ellos, si es que será. admitido á la parte de su padre, ó si tendrá una porción viril. Respondí; el nieto dado en adopción é instituído heredero no puede recibir la posesión de los bienes contra el testamento, mieuras su padre está bajo potestad, á emancipado; pero aunque su

padre hubiere fallecido antes que recibiese la posesión de los bienes, tampoco es admitido el nieto '. la posesión de los bienes. § 2.—Si el padre, habiendo preterido á. un hijo emancipado, hubiere instituido dos herdoros, al hijo que tenía bajo su potestad, y á. otro que había dado en adopción, del dual había dejado dos nietos en la familia, quienes también hubieran sido preteridos en el testamento, el emancipado tendrá la posesión de una tercera parte dolos bienes, el que permaneció bajo potestad la de otra tercera parte, y el que fué dado en adopción y sus hijos conjuntamente la de la otra terceia parte, de suerte que al padre le corresponda una sexta parte, y otra sexta parte a los nietos. § 3.—Si un padre hubiere emancipado de dos hijos al que tenía Lijas, y hubiere adoptado en el lugar de hijo á uno de los nietos, á. quien antes había emancipado, y después hubiere fallecido habiendo preterido al emancipado, será nnasjusto que se socorra al nieto, que viniere en el lugar de hijo,

y que la herencia se divida en tres partes, de modo

que tenga una el que hubiere permanecido bajo potestad, otra el nieto adoptado ea el lugar de hijo, y la tercera el emancipado junto con su hijo, que hubiere estado en el lugar de nieto. Pero aunque muerto el hijo hubiere sido adoptado en el lugar de hijo otro de tos nietos, se harán de los bienes tres partos, porque es más justo que el que fué adoptado en el lugar de hijo no tenga menos que si hu-

biese sido adoptado no entre el numero de los nietos, sino como extraüo

14. A FiticaNus Ubre 1 V. QaacsUouum. - Si (2) dubus fULja emancipatis alter heras iristitutus uit, alter praetenitus, si institutus adierit, quamvis verbis Edicti parum expressum sit, tainen non posse eum petera bonorum possessionem respondit, quia iudicium patria secutus sit, neo enim eifnancipaLun, si legatum acoeperit, admiiti ad bonorum posaessionem, sive ab heradibus institutis, sive ab his, qui contra tabulas petierint., acceperil. Sed iUud observandum, ut Praetor eirni, qni heras instilutus adierit, in eatu partero, qua seriptus sit, tueri debeat, dum turnen non arnpliorem, quam habiturus esset, si bonorurn possessiGnem aecepissnt, ut haetenus deteniorem causam suarn feceril; quodst ex minore parte sit institutus, eam duntaxat retinere posait, et quod extraneis quoque legata praestare cogatur. Quodai is, qui in potestate eat, horas inatitutus si¿, quoniam nCCCSSaL'iUS benes fil, non aliud dio¡ posse, quain et ipsim patere poase bonomm possessionom, si modo bereditati se non immisc.uerit; tuno enhn, quia iudiuium patria cohiprobasse videtur, ¡e eoden loco, quo crnancipatum, haber¡ debere.

14. AFRIcANo; CuesUones, libro IV. - Si de des lujos emancipados uno hubiera sido instituido he-

redoro, y preterido el otro, si el instituido hubiere

adido la herencia, aunque no se haya expresado suflcientemente en las palabras del Edicto, respon-

dió, sin embargo, que no podía éste pedir la posesión de los bienes, porque se atuvo á la voluntad del padre; pues tampoco- el emancipado es admitido a la posesión de los bienes, si hubiere recibido un

legado, ya si lo hubiere recibido de los herederos instituidos, ya si dolos que hubieren pedido la pusejón de los bienes contra el testamento. Pero se ha

de observar esto, que el Pretor debe amparar, al que instituido heredero hubiere adido la herencia, en aquella parte en que haya sido instituido, con tal que no sea mayor que la que hubiese do haber tenido, si hubiese recibido la posesión de los bienes, de modo que hasta este punto hiciere peor su

propia condición; pero si hubiera sido institujdo en menor parte, podrá retener solamente ésta, y será obligado á pagarles los legados también á los extrailos. Mas si hubiera sido instituido heredero e] que está bajo potestad, corno quiera que se hace

heredero necesario, no se puede decir otra cosa, sino que también él puede pedir la posesión de los

bienes, si no so hubiere inmiscuido en la herencia; porque entonces, como parece que aprobó la volun(1) 2'a.ar. oe9ín la escrita:a orgisai; dedusi, ¿a corrección d,l códice FL, Br. (2) Taur. egúi la es rtr1rO original; E,, a corrccic$n

do! códwe FI., Br.; Si ex confetu,'a Br.

t a d del padre, debe ser considerado en el mismo lugar que el emancipado.

T)mESTO.—XJBRO XXXVII. TITULO IV i.—Filius jo adoptiva familia uxore dueLa

flliuin sustulit, euinque post mortem patria adoptivi einancipavit; hune riepotem contra tabulas avi naturalis decreto poase petere bonorum poaseasionam respondit. Item si films ernanípatus sublato filio

et emsncipn.to arrogaiiduiii se duderit, et niortao

adoptivo patre deneaserit, eL contra patria, et contra avi tabulas' ex decreto hune adinilti, rninime dubilaii deboro, no alioquin al) .dmriiuiu (1) bonis exeluderetur.



19

1.—Un hijo, habiendo tomado mujer estando

en la familia adoptiva, tuvo un hijo, y lo emancipé después de la muerte do su padre adoptivo; respondió, que este nieto podía pedir la posesión de los bienes contra el testamento del abuelo natural en virtud da decreto. Asimismo, si el hijo emancipado, habióndosete quitado y emancipado el hijo, se hubiere dado en arrogación, y, muerto el padre adoptivo, hubiere fallecido, no. se debe de ningún modo dudar que aquél as admitido en virtud do decreto así contra el testamento. del padre, como contra el del abuelo, para que de otra suerte no fuese excluido de los bienes de todos.

• 1. Mncrius libro V. Regularan. - Si praeteritus fihius ernancipatus exceptionem doli mal¡ agenti heredi patria opposuerit do co, quod patri dcbi.ikt, non posas aiim contra tabulas bonorum possessionem petere existimo; nam hoc ipso quasi repudiavit bonorum possossionenl; quod ita intelligeudum est, si heredem petentein debitum noluerit fihius repeliere illa exceptione: «si non contra tabulas bonoruin possessio filio dan poteat» (2), sed magia dell exceptione usus est.

15. Macixwo, Ieg1as. libro Y. —Si preterido el hijo emancipado hubiere opuesto la excepción de dolo 'malo al heredero de su padre, que ejercitase acción por lo que le debió al padre, estimo que no puede él pedir la posesión de los bienes contra el testamento; porque por esto mismo repudié en cierto modo la posesión de los bienes; lo que se ha de entender así, si el hijo no hubiere querido repeler al heredero que pide la deuda con esta excepción; «si no se le puede dar al hijo la posesión de los bienes contra el testamento», sino que utilizó preferentemente la excepción de dolo.

16. PoMroNlus libro ¡ V. ad Sabirnun.—Si ornancipatus films nepoti in potestate avi relielo ab extraneo herede fideicominissam liereditatem, si liberatus avi potestatc fuisset, reliquisaet, si suspe-

16. Pospoioo; Corenlarios 4 Sabino, libro IV.— Si un hijo emancipado le hubiese dejado la herencia, dejada en fideicomiso k cargo de un heredero extraño, ó. un nieto que quedó bajo la potestad del abuelo, si hubiese sido librado de la potestad del abuelo, no se lelia de dar A éste la posesión de tos bienes, si el abuelo fera sospechoso así como de que consumiría los bienes del nieto.

ctus ayos sit, quasi consumturuli bona nepotis, non

esas ej dndacn bonorutn poaseasionem.

17. Ur.piaus libro XXXV. ad Sabinarn. - Si

pater se dederit iii adoptiunern, neo sequatur

ernn

tihus, etnancipatus ab ea antea facius, quia iii alia familia sit paLor, in alia films, boiioium poasesalonem contra tabulas non potest fihius cius habere; et ita lulianus seripait. Marcellus autem alt, iniquum sibi videri, excludi cas a bonorum possessione, quum palor se dedit iii adoptionein; ubi enim litina non datur, in adoptionein, st pater se, dat, nullum patrcm tilio assinat; quse sen-teutia non est sine ratione. 18 IIERtIoosI'rIANus libro 111. Iu,'it Eptlotnararn.

—Sed sub conditione exheredatus contra tabulas bonorum poaseasionem petet, hect sub conditione hieres institutos acentra tabulas bonoruLu posaessione exciudatur; corto enni iudicio ILberi a parentum successione removeni'li sunt. 1.—Ei, qui contra tabulas bonoruni poaseasionon: accepit, tam legati, quarn fideicornmissiaex ello, sed el mortis causa donationis retentio denegatur; nen inter,est, par semet ipsos (, su por aliuni quaoratur. 19. TnYFIIONINUS libro XV. Dispuíalioown.—

Quod vulgo dicitur, liberia datam bonorum poases. sionem contra lignum (4) case, sic intelligenduni osi, ul sufticiat oxtitisse tab1as mortis tempore patria, ex quibus vel adiri hereclitas, ve] seundum

1

1I omrdbss,IIat. 2) potuit, Haj.

17. Un..piano; Con%enlccrios ci. Sabiao, libro XXXV. - Si el padre se hubiere dado en adopción, y no le siguiera el hija, que antes había sido emancipadopor él, como quiera que el padre esté en una farniha, y en otra el hijo, no puede tener su lujo la posesión de tos bienes contra al testamento; y sal lo escribió Juliano. Pero dice Marcelo, que le parece injusto que ellos sean ettcbuidos dala posesión de los bienes, habiéndose dado en adopción el padre; porque cuando el hija no so da en adopción, pero se da el padre, no le asigna ningún padre al hijo; cuya opinión no asta falta de razón. 18. HERMOGENIANO; Epi.lorne del Derecho, libro 111. - Mas el desheredado bajo condición pedirá

la posesión de los bienes contra el testamento, aunque sea excluido de la posesión de los bienes contra el testamento el heredero kistiiuido; porque los hijos deben ser excluidos por disposición cierta de la sucesIón de los ascendientes. § t.—Al que recibió la posesión de los bienes contra el testamento se le deniega tanto lapetición del legado, como la. del fideicomiso, y también la retención de la donación hecha por causa de muerte; y no importa que se adquiera por ellos mismos, Ó por medio de otro. 19. 1'IUFONJNo; Disputas, libro XV.—Lo que vulgarmente se dice, que 4. loa descendientes se les dió la posesión de los bienes contra el testamento; se ha de entender así, que baste que haya habido testamento al tiempo de la muerte del padre, en

(5) ipsum, fiat. Vt1g. (4) legem, ¡ial. Vulg.

20



DiG118rO.—LiH0

cas bonoriim posacasio peti potuit, qutinivis noutrum eorurn postea secutum sit, ve¡ aequi potuit, nam si ve¡ animes instituti substitutiquc ante testatorem deccsserint1 ye! 15 (1) scriptns beres fuit, cum quo testamenti factio non fuit, pti contra ta-

bulas inane est, qüae sine cifectu foret.

20. IDIiM tilro XIX. Dsputaion.ani - Filiurn, quena la potestate habebat, exhredaviL, ernancipatuin praetek'iit; c1uaesiturn est, quatt3(1t1s cinancipatus bonorum possessioaeim hahitu rus sit. Dlxi, si seripti heredes extranei adierint hereditatem, repdllendtnn esse Sum, qui mansit in potestate. Quodsi hi re puctiavernit hereditatem— quod facile sutit facturi, nihil laturi ex hereditate propter eum, qui contra tabulas aceepit bonopuffi. possessiomcm—, fihius ab intestato patri (2) suus liares deprehendelur, emancipatus autem petena contra tabulas bonorum possessionOnl, solos habebit benorurn possessionem. Sed quurn exherodatio non adita hereditate ex testamento nullius sit moinenti, ideoque non obstare eam, neo quo minus contra tabulas liberioruni (3) patria aeeipiat bonorum possessioneiii, lulianus recto reapondit (4), me testamenturn per ninrila iiritum ad notani exheredaliomis solam profecisse videatur, redit res ad intestati exituna, ut advarsus fllium suum ex asse heredom, ab intestato patro omancipatuni Praetor in parte dimidia tueatur. Erit ergo venale benefleiuui suriph heredis extranei, mt, quum ipse jure liereditatis nihil sit coasecuturus, adeundo repellnt fihium in potestate relictum, praestetque assem ernancipato filio jure contra tabulas bonorum possessionis; si autein oniiserit bereditatem, in portioneín boLlorum (5) exheredatum effectum admittct jure faetum solum suurn horedem. Sed quomadrnodum Praetor emaneipaturn tueatur, si adita non fuerit hereditas, ita neo filius, qui in potestate remanait, aditione adhibita in totutn expellendus ant, sed att hereditatis petitionem (G) adniittendus eet ex caush inoffieiosi querelae contra arnancipatum movendae,

§ 1.—Videamus tamon, ¡Sto vaso, que ulri ciue ad bona patria veniunt, an ej coriferre debeat erna.ncipatus (7). Nam noque ex hac parte Edicti verbis Id facere cogitur, unde contra tabulas arcepU bonorum possessiouern, quae inter eos, quibus ita bonorutn posseasio dabitur, eavei'i decoilatione ab emancipato iubet—iste enim, qui mansit in potest.ate, quod exheredatus noininatim fuit, non vocatus ad bonorum possessionem contra tabulas—, neque ex illa parto Edicti, qua (8), intestato patre montuo emancipatus ad bonoruin posscssionem adtnissus ad oollationem conipellitur, quia et si tratar ab intestato Iteres sit, etnannipatus tainen non indo accipit (9) bonorum possessionem. Et ve-

i, oossó'2érau aiad.ida

por antiguos Copistas.

c ¡Ial. Vu 1 g.Z patria, el oddice Pl, t) libertorum, ontiteta Bat.

(t) ieapouóertt ilat. (ji) [u bo"orum poBcssiGnein, (6 pultU)nCIfl,

Vafg.

(a Va4j.

xxxvii: Ifruko iv virtud del cual so haya podido adir la herencia, ó pedir con arreglo al mismo la posesión de los bienes, aunque después no so haya ejecutado, 6 podido q1ecutar, ninguna de estOs dos cosas, porque

si todos Los inatituidos y los substitutos hubieren

fallecido antes que el testador, ó si fué instituido heredero aquel con quien no hubo testainentifacción, es inútil que se pida contra el testamento la posesión de los bienes, que habría de quedar sin efecto.

20 EL

MISMO;

Disputas, libro XIX. - Uno des-

heredó al lujo que tenía bajo su potestad, y pretirió al emancipado; se preguntó) en qué porción habría de tener el emancipado la posesión de los bienes. Dije, que si los extraños instituidos herederos hubieren adido la herencia, habja de ser repelido el hijo que permaneció bajo potestad. Pero si éstos hubieren repudiado la herencia,—lo que es fácil que hayan de hacer) porque no han de obtener nada de la herencia á causa del que recibió la posesión de los bienes contra el testamento -, el hijo será considerado heredero suyo del padre abintestato, y sólo ci emancipado que pida la posesión de los bienes contra el testamento tendrá la posesión de los bienes, Mas COLflO Ja desheredación no es de ningún valor no habiéndose adido la herencia en virtud del testamento, y por esto respondió eco-razón Juliano que ella no obstaba ni para que recibiese la posesión de les bienes contra los testamentos de los libertos del padre, á fin de que no parezca que el testamento irrito en todo subsistió solamente para la nota de la desheredación, la cosa se reduce al fallecimiento de un intestado, A fin de que contra su hijo, heredero de la totalidad, el Pretor ampare en la mitad al emancipado por el padre fallecido intestado. Será, pues, vendible el beneficio del extraño instituido heredero, de suerte que, no habiendo de conseguir él nada por derecho de herencia, adiéndola repela.al hijo dejado bajo potestad, y lo dé al hijo emancipado la totalidad por derecho de posesión de los bienes contra el Lestameno mas si hubiere prescindido de la herencia, admitirá it una porción de los bienes al que fué desheredado, hecho por el derecho único heredero suyo. Pero así como el Pretor ampara al emancipado, si no hubiera sido adida la herencia, así tampoco habrá de sor excluido por completo, hecha la adición, el lujo que permaneció bajopotestad, sino que ha de ser admitido it la petición de la herencia por causa de la querella de testamento inoficioso quese haya de promover contra el emancipado. § 1.-Pero veamos si en este caso, en que ambos concurren para los bienes del padre, daba hacerio colación it aquél-el emancipado. Porque no es obligado it hacer esto ni por las palabras del Edicto de aquella parte, por la cual obtiene la posesión do los bienes contra el testamento, la que manda que por el emancipado se dé caución de colacionar entre aquellos it quienes de este modo se les diera la posesión de los bienes, —porque ésto que permaneció bajo potestad, por cuanto fué desheredado nominalmente, no es llamado á. la posesión de los bienes contra ci testamento—, ni en virtud de aquella parte del Edicto, por la que, fallecido intestado el padre, es compelido it la cola-

(i) an hE cí,ucrre debeant. ¡linancipatus namque neo ex hae parte, Ha¿. ún ¿a (8) TaÉLr. &egr. riL ura origina quta, la corrección de ddice J"L n (9) ¡Ial VuLg. uCCei)1., el ci$liae ¡

DIGESTO.—LIBRO xxxviI: TITULO EV

reor, oc hactenus filio suo profuerit faotum heredis seripti non adeuntis, ut eum ad portionem adinitteret bonorurn patcrnoriirn; non eliaru eorum, qiiae emancipatus propria habult. Et lioc sit consequens illi, quod, quum ex minore parte scriptus a patre heres relictus in potescate, adinisso fratre emancipato ad contra tabulas Ijouorutn possessionem, eius beneficio plus consequatur, quamvis Edieti verbis collado inducatur, ex mente Praetons denegandam nam respondetur. Multo magia auem hujo conferri non oportet, quia et a patre exheredatus, a Praetore ad bonoruxn possessionern contra tabulas non vocatus, occasione omissae hereditatis a soripto herede nihil habituro propter delatam eniancipat.o a Praetore contra tabulas bonorum possessionem nomen sui heredia adeplus caL

2;—Legata Lamen ex parte sua iste emancipatus liberia et parentibus praestare cogetur, non solida, sed deminuta in dirnidium, quod relinquitur manenti in potest.ate. Sed neo adversus eum constituendae actionis legatorum ratio caL, qui mero ( 1 ) jure intestato lieres extttit. Sed qui ancepit contra tabulas bonorum possessioiiem, etiarnsi non feit aditn hereditas a seripto, praestat legata ea parte testamenti data, contra quam bonorum poaseasio accepta est. Eril ergo melor lioc casu conditio in familia relicti fUji, quarn foret, si exherodatus non esset.

21. MonasTiNus abro VI. Pandocarwn.. —Si (2) is qui fihiurn, et ex co nepotein in potostate () habebat, fllium in adotionem dedit nepote retento in potestate, iostea hlius emancipatus a paire adoptivo deeessit extrauois heredibus intitutis, fihius hutus (4), qui in potestate avi rerriausit, contra tabulas patria sni bonorum possessionem petere potcnt, quamvis nunquam in potestate hume fuerit. Ideo nec debusse in potestate sase videtur, nam si aliter observatur, nec si emaneipatus filius fuerit, nepos ex eo, qui in poteatate ay¡ remanait, bonornro poaseasionem Contra tabulas petare poterit. 1.—Idemque iuris est, si ernaneipato filio, ncpos ex co in potestate avi remansenit, et posEen, patri suo in adoptionem dates fucrit, id esE, contra tbulas ay¡ bonoruni poaseasionem petera poterit, quia pci- adoptionm (5) aliena familia non fucrit. §'2.—Sed si emancipatus fihius meus adoptaveril extraneum Iilium, is, qui adoptatus esE fihius, conEra tabulas meas bonorum possessionem petare non poterit, quia nunquam nepotis loco apud me fult.

(1) T4Lu. al márgen inerito, en el texto. (2) 51, considérase atadida por aritigto8 copistas. (3) Vag.; potestatem eL códice FI.



21

ción el emancipado que fué admitido l la posesión de Los bienes, porque, aunque el hermano sea heredero abiutestao, et emancipado no obtiene, sin embargo, por esto la posesión de los bienes. Y temo que el acto del heredero instituido, que no ade la herencia, no le aproveche á su hijo, de suerte que lo admita ó, una porción de los bienes paternos; no también de los propios que tuvo el emancipado. Y esto seria consiguiente 1 aquello de que, cuando el dejado bajo potestad é instituido por el padre heredero de una parto menor consigue, habiendo sido adniitido á la posesión de los bienes contra ci testamento el hermano emancipado, más por beneficio de éste, aunque por las palabras del Edicto se induzca la colación, se responde que debe ser esta denegada según la intención del Pretor. Pero con mucha más razón no se debe hacer colación para ÓsEO, porque desheredado el padre, y no llamado por el Pretor á la posesión de los bienes contra el testamento, alcanzó el nombre de heredero suyo con ocasión de haberse prescindido de la herencia por el heredero instituido que nada habla de obtener por haberle sido deferida por el Pretor al emancipado la posesión de los bienes contra el testamento. 2.—Mas esto emancipado sor. obligado á. entregar de su parte á los descendientes y a los ascendientes los legados, no Integres, sino disminuidos en la mitad, que se deja para el que queda bajo potestad. Pero no hay razón ni para que se dé la acción de legados contra el que fué heredero por mero derecho de intestado. Mas el que recibió la posesión de los bienes contra el testamento, aunque no haya sido adida la herencia por el instituido, entrega Loa legados dados en aquella parte del tas-

tamento contra la cual se recibió la posesión de los

bienes. Luego en esto caso sera mejor la condición del hijo dejado en la familia de lo que habría sido, si no hubiese sido desheredado.

21. MODIIST1NO; Pan.ciecas, libro VI. - Si el que tenia bajo su potestad un hijo, y de éste un nieto, dió en adopción al hijo habiendo retenido al nieto bajo su potestad, y después el hijo, emancipado l)o1 el padre adoptivo, falleció habiendo instituido herederos extraiios, el hijo del que quedó bajo la potestad del abuelo podrá pedir la posesión de los bienes contra el testamento do su padre, aunque nunca haya estado bajó la potestad de éste. Y, por lo tanto, parece que ni debió estar bajo potestad; porque si se observase otra cosa, ni aun si el lujo hubiere sido emancipado, podrá el nioto habido ie él, que permaneció bajo la potestad del abuelo, pedir Ja posesión de los bienes contra el testamento. § 1—Y el mismo derecho hay, si, emancipado el hijo, hubierequedado el nieto habido de él bajo la potestad del afuelo, y después hubiere sido dado en adopción á su propio padre, esto es, podrá pedir la posesión de los bienes contra el testamento del. abuelo, porque no habrá estado mediante la adopción en una familia ajena. § 2.—Pero si mi hijo emancipado hubiere adoptado un hijo extraño, el hijo que fui adoptado no

podrá pedir la posesión de los bienes contra mi tes-

tamento, porque nunca estuvo en tal poder en el lugar de nieto.

(4) huiamocii, Tia¿.

(5) ¡e, insertan Hcst. VuL.

22



D1GEETO.—LIBlO

xxxvii:

TÍTULO Y

T!T. y

TITULO V

D1 LEGATIS PRAESTANOIS OONriLA TABULAS 730NOfl131 POSSESSIONE PETITA

DS LOS LEGADOS QUE SE DEBES DAR }IAB1ÉNDOSE PEDIDO LA POSI1óN OS LOS SLE1ES CONTRA ELTEETARENTO

1. ULPiÁNUS libro XL d Edicturn.—Hic tituus aequitatern quandaLu habet nat.uralem et ad aliquid novam (1), ut, quicia iudi(2) patris roscindunt por contra tabulas bonorutn possessionem, ex indicio eius quibusdarn personis legata et tideicommissa praostarent, boa est liberis ot parentibus, uxori nuruique dotis nomine legatum.

1. ULPM,NO; (.'or enlarios al Edicto, LOire XL. Este titulo contiene cierta equidad natural y nueva para alguna cosa, para que los que rescinden la última voluntad del padre mediante la posesión de loe bienes contra el testamento,paguen por la voluntad de aquél los legados y fas fideicomisos ciertas personas, esto es, a los descendientes y Á los ascendientes, y lo legado á la mujer y á lanuera á título de dote. § 1.—Mas el Pretor exceptuó en general los ascendientes y [os descendientes, y no enumaró los grados de los descendientes ó de los ascendientes; así, pues, los pagará á éstos hasta lo jxiflnito. Pero tampoco determinó las personas, si habían de descender de sexo viril, ó del femenino. Por lo tanto, cualquiera que fuere descendiente ó ascendiente será adrnitido A la petición de un legado, pero solamentesi entre ellos hay los derechos de [a cognación. § 2.—Pero admitimos A la petición de los legadosaun A aquellos descendientes que fueron dados en adopción, ó también A los adoptivos, con tal que permanezcan siendo lujas. § 3.—A los descendientes póstumos se les pagaran ciertamente los legados que se ¡es dejaron.

1 —Gen eraliter autem (3) paren tes et liberes Praetor excepit, nec gradus Jiberorum parentumve enumeravit; in infinitum igitur iis praestabitur. Sed neo personas prosecutus est, utrum ex viriU sexu, an ex fetniniuo descendant (4), Qiiisquis igitur ex liberis parenbbusque l'Llerit, ad legati potitiouen admittetur, sed ¡tu demuni, si iuia cognationis sunt inter eos.

§ 2.—Liberas autem etiaxn cos ad legatorum petitionem adrnittirnus, qui in adoptionem datE sunt vel etiam tu (5) adoptivi, duínmodo inaneant liben. § 2,—Postumis liberis Legata relicta utique praestabun Lar. 1UL1.NCS libro XXIII. Digestorarn. - El ideo 2. si praegr3ante uxore tiiius ernancipatus fLLerit, et bonorum poaseosionein contra tabulas acecperit, legatum nepoti praestare debobit.

2. JULIANO; Digesto, libro XXIII.—Y por lo tanto, si un hijo hubiere sido emancipado teniendo embarazada a su niujer, y hubiere obtenido la Po-, sesión de los hienas contra el testamento, deber pagarle al nieto el legado.

3. Ui.pi&x'ajs ( 6 ) jíbro XL. ad Edicam. - Sed et si mortis causa donationes collatae, credo, tuendae sunt; si auteni exeepti non suni, auerendas lis puto mortis causa donationes.

3. ULI'iANO; Coinr zrio al Edicto, libro XL. Pero si se hicieron donaciones por causa de muerte, oreo que también han de ser amparadas;. mas si no están exceptuados, opino que se les han de quitar A ellos las donaciones por causa de muerte. 1.—Mas el Pretor favoreció solámeute A los descendientes y A los ascendientes, y no les conservará el legado también al hsrwauo y A la laerinanmi. 2.—Pero sutauxeute se debe el que se les dejó A los mismos ascendientes, y a. los descendientes; roas si hubiere sido asignado A un esclavo de ellas, ó A persona sujeta A la potestad de tos mismos, no se debe, porque no investigamos para quién se adquiera, sino a quién se le haya tenido el honor. § 3--Mas si se le hubiere dejado el legad conjuntamente con aquel A quien no se le entrega, se conservará solamente su porción, § 4.—Asimismo, si A alguna de estas personas se le hubiera rogado que restituya A un oxtaafio lo que A ella se te dejó, so ha de decir que no se ha de entregar el legado, porque no corresponde A ella el eme lumen Lo. § 5.—Pero si propusieras que se hizo el legado A un extrafio, y que se le rogó que lo entregase A alguno de los descendientes ó de los ascendientes, diremos consiguientemente que se debe pagar. § (L—Adernás de esto, si hubiera sido dejado A un extrafio da este modo, para que lo entregue a. alguno dalos descendientes, también será. muy juato decir, que el Pretorno lo debe denegar la acción.

§ 1.—Liberis auteiii Laiituui el pareutibus Praotor prospexit, non etian) fratri el sorori conservabit (7) legatum. • 2..—Hoc autem solum debetur, quod ipsis parentibus relictum est, et Uberis; ceteruin si servo eorurn fueri,t adscriptuin, vol subiectae iuri eorum personae, non debetur, nec enim quaerimus, nui acquiratur, sed cul honor habitas sit. § 3.—Sed el si coniursotini ci fueril legatuin relictuni cuni eo, en¡ non praestatur, sua tantum portio ci oousoi'vabitur, § 4.—Item si quis ex lis personis rogatus sil restituere extero, quod sibi relietum est, dicendum, non essc legature pruestandum, quia emolu.mntum ad cuin non respicit. § 5.—Sed si proponas extero legatum, rogatuLnque eum praestare hoc alicui ex liberia parentibusque, con squenter diceliL as, pruestani debero. § 6.—libo amphus, etsi nxtraneo re!ictum alt sub Iioc modo, ut alicui ex liberia praestet, aequissimum erit dicere, non dcbcre ci Praetorern denegare actionein. (1) et allqiiict novum, Vul. 2) Taus'. segá.n corr ci4e d1cddiee FI.; ludido, la s.

crí Ura origina, Br.; ludielem, acertadamente Fiat. (3) aLitem, constdirase astadkia ;w antiquos copistas.

(4) ilceL; decenduut, el códice 1'l. (6) in, considérase aquí palabra supérftua, (6) Iu1tanti, ¡ial. (7) Taur.; conerravit, el códice FI., Br.

DIGESTO.—LBRO xxxvll: TÍTULO V § 7.—Ea autem legata sola praestaet, qui contra tabulas bonorum possessionern accipiunt, quae uti Iier data sunt, verurnideirco non debcntur, quod filius contra tabulas bonorum possesaioneiu anCipIt,



23

§ 7.—Mas los que obtienen la posesión de los bienes contra el testamento pagan aquéllos solda legados que fueron dados útilmente, pero no se deben porque el Lijo recibe la posesión de los, bienes contra el testamento,

libró XXII!. Dqsornn. - riuum

4. Ju.iAo; Digesto, libro XXIII..-. pues las ms do las veces abandonan [a herencia los herederos jutjtuidoa, por esto, poiquo saben que el emancipado ó pidió, ó habrá de pedir, la posesión de los bienes contra el testamento.

5. Uipi,uius libro XL. aci Edicu,n. - Fiíium quia impuberern hercdern 8cripsit, cique subetituit, emancipatuin autem filium praeteriit; deinde uterque flhiiis acceperunt bonorum possessionarn; legata sunt etiain a (2) substituto impuberis reicLa, non tanturn liberis et parentibus, verum etian extraneis; quaeritur, an reortue impubore cogatur subsÍitutus ea praestare. EL si quidem ablrnpubere relieta sunt, solis liberia parenlibusque praestanda sunt, sin vero (a) substituto impuberis, oinnibus eum praestare oportt habita ratione legis Falcidine, scilicct ut partis dimidiae, cjuac ad eum ex boni patria pervenit, quartam, id est totius amis sescunciam, retineat.

5. Uarraro; Comentarios al Edicto, libro XL. Uno instituyó heredero a su hijo impúbero, y le nornbi'ó substituto, pero prelirió á un hijo emancipado; después obtuvieron ambos hijos la posesión de los bienes; además se dejaron it cargo d81 substituto del impúbero legados, no solamente para los descendientes y los ascendientes, aleo también para extrafios; se pregunta, si muerto el .impúbero será obligado á. pagarlos el substituto. Y si verdaderaincrito fueron dejados á cargo del impúbero, han de ser pagados solamente it los descendientes y it los ascendientes, pero si it cargo del substituto del impdbero,es conveniente que éste los pague it todos habida, cuenta de la Ley Falcidia, it saber, de suerte que de la mitad, que de los bienes del padre le corresponde, retenga La cuarta parte, esto es, onza y media de la totalidad de la herencia. § 1,—Pero si el impúbero hubiere sido instituido solaniente en una onza, es más cierto que habrá de pagar los legados basta la mitad de la herencia, habida cuenta de la ley Falcidia; porque aunque el impúbero hubiere sido instituido en una onza, sin embargo, lo que se agregó aumentará los legados dejados á. cargo del substituto. § 2.—Mas el Pretor quiso que se les pagasen los legados It todós los descendientes, excepto it aquellos descendientes it quienes el Pretor les dió por Las causas arriba dichas, la posesión de los bienes; porque si les dió la posesión de los bienes, no juzga que tengan ellos acción para reclamar los legados. Debe, pues, determinar para sí, si pedirá la posesión de los bienes contra el testamento, ó si perseguirá el legado; si eligiere la posesión contra el LestaLnento, no tendrá el legado, y si eligiere el legado, observarnos este derecho, que no pida la posesión de los bienes contra al testamento. § 3.—Si alguno hubiere obtenido la posesión de los bienes contra el testamento; y luego después hubiere aparecido que él no era de los descendientes, que pueden obtener esta posesión de los bienes, sino que era de aquellos it quienes se les pagan los legados, prevaleció que no se le ha de denegar la petición de los Ieados, ya si hubiere pedido Ja posesión ordinaria e los bienes, ya si la Carboniana. § 4..-Mas al que recibió la posesión de Los bienes se le deniega no sólo el legado, sino también otra cualquier cosa que recibió por la disposición. A lo cual es consiguiente, lo que escribió Juliano, que si hubiera sido substituido it su hermano ¡mpúbero, y hubiere recibido. la posesión de los bienes contra el testamento, se le deniega la reclamación de la herencia del hermano impúbero fallecido, al cual fiié substituido por el padre. § 5.--Si se hubieren dejado legados It descendisn tea y It extrat'ios, aunque la prestación de unos y de otros daría lugar it la U'akidia, y disminuiría los

4.

IULIANEIS

propter hoc. ( 1 ) plcrumquc seripti heredes O[flittant hereditatem quurn ecireni, ernaneipatum aut peLiisse, ant petiturum contra tabulas bonoruni possessiOfleLfl.

1.—Quodsi impubes ex uncia duntaxat institutus heres fuerit, magia est, sernissern usque legata praestitururn habita ratione legis F'alcidiae; hect enim ex uncia fucrit impubes institutus, lamen, quod aocessit, augebit legata a substituto relicia. § 2.—Ornriibus aute[n liberis praestari le-ata Praetor voluit, exceptis bis liberia, quibus bonoreal possessioneni Praetor dedit ex causis supra acriptis; nam, si dediL bonorum possessionem, non putal legatorum eos persecutiouem li abere. Coastituere igitur apud se dobet, utrum contra tabulas bonorum possessionem petat, se vero legatum porsequatar; si elegeril contra tabulas, non habebit legtum, si legatum elegerit, Co iurc utimur, no puta( bcmorum possessionetn contra tabuias. § 3.—Si quia contra tabulas bonoruin pOB8CSSiOnom acceparil, deinde postea apparuerit, cern ex lila liberia non fuiase, qui cain bonorurn posacasionoLa accipore poasunt, ex his taEnen case, quiIus legata praestantur, ohtinuit, non case ej denegandam petitionem legatorura, vivo ordinariam bonorum poasoasionom petierit, sive Carbonianam (3). § 4.—Non soLum autein, legatum denegatur ci, qui bonorum poaseasionem accepit, .veruin etiam si quid aliud ex volunlate accepit. Cci consequena est, quod lulianus seripait, si fratri suo impuberí substilutus alt, aceoperitque contra tabulas bonorum possessionem, denegari ci persocutionem hereditatis frairis (4) lmpuberis moriul, cui a paIre substitutus est. § 5.—Si legata fueriut relicta liberia el extrancis licel u troru in que praestatio Falcidi ae 1 ocuin facerol, legalaque liberorum reciderot (5) tomen nunc 41) legatum,

jflsert4fl IM. .Vuig.

(2) lÍa 1. Vutçj.; a, om ítela el códice FI. (3) Taw.; Carboniarnun, el eddce 't., Br.

(4) su¡, ¿as5ran Mal. yaití. (5) reeidercnt, las ed, citadas por Ir,

DIGESTO.—LIBRO XXXVII TÍTULO V

ob hoc, quod axtraneis non praestantur, legata liberorum augentur. § 6.—Sed et si portio heredil,atis fuerit adscripta el,qui ex liberis parcntibusve est, an el censorvanda siL, uL solent legata 11t lulinnus saepissiuie seripsiL, in portione quoque liereditatis idem quod in legato, probanduin; cuius sententia Rescripto Divi Ni comprobata est, quum hereditates non modo honesto titulo, sed ci plonioro honore (1) tribuantur. § 7.—Ad eum autem moduin talibus personis suceurrendum esi, ut ampliore quidem, quum viril¡ portione liereditatis data, usque ad virilem tueantur, in rninorem autein eateflus actiones bis tribnantur, (4IIateflUS scriptac sint. Idem observatur el circa logata fdeive cornrnissa, quae bis data fueriut, et tu mortis causa donationibus. § 8.-1s autem, cui portio hereditatis conservatur, utrum omnibus, an tantuni exceptis personis legata cogatur praestare Et magia probalur, OXceptia perseína sois praestanda. Neo tan'ien solius eommodo id cedil; nam sí Legatis onerata si¿ portío, tam liberorum parenturnve, quam exiraneoruni, id quod extrancis non praestatur, libris parentibusre (2) profuturum non dubitamus. Igitur ita domum, quod extraneis non pracstatur, cernmuniatur cura eo, qui contra tabulas petit, si non legatariis liberis parenUbusque dandum sit.

legados de los descendientes, sin embargo, en este naso se aumentarán los leo-ados dé los descendientes,por esto, porque no se'es pagan é. los extraños. § 11.—Pero si se le hubiere asignado una porción de la herencia á uno de los descendientes ó de los ascendientes ¡se le habrán de conservar, como se suelen conservar, los legados? Y escribió muchísimas veces Juliano, que también respecto de una porción de la herencia se ha de aprobar lo mismo que en cuanto á un legado; cuya opinión fué confirmada por Rescripto del Divino Pb, por cuanto las herencias so conceden no por un título honroso, sino aun por mayor honor. § 7.—Mas á tales personas se les ha de socorrer de modo, que, habiéndoseles dado de la herencia mayor porción que la viril, se las ampare hasta la ijiril, pero en cuanto A. una menor se les concedan acciones sólo por tanto en cuanto hayau sido instituidas. Lo mismo se observa también respecto A. los legados ó A. los fideicomisos, que les hubieren sido dados, y en las donaciones por causa dé muerte. § 8.-.-.Pero éste quien se le conserva una porción de la herencia, ¿será obligado A. darles A. todas, ó solamente a las personas exceptuadas, los legados'? Y más bien se admite que Be les han de dar solamente A. las personas exceptuadas. Mas esto no redunda en utilidad de él sólo; porque si la porción hubiera sido gravada con legados, tanto de descendientes ó de ascendientes, como de extraflos, no dudamos que les habrá de aprovechar á los des-

cendientes ó A. los ascendientes lo que no se les da á los extrañes. Así, pues, solamente lo que no se les da A. los extraños se hace común con aquel que pidió contra el testamento, si no se les hubiera de dar A. descendientes y A. ascendientes legatarios.

6. IULLMq1JS Wiro XXII!. Diqetorwn. - SaLvius

8. Juul.No; Digalo, libro XXIII. - Salvio Ariaton A. Juliano, salud, Uno que tenia un. hijo ornanip&do, habiéndolo preterido, instituyó herederos a su padre y a un extraño, y te clIó un legado A. su padre; el hijo pidió la posesión de los bienes contra el testamento; pregunto, si 6 ambos, ó uno de ellos, ó ninguno hubiesen adido la herencia, ¿se le deberla acaso al padre, y cuánto A. titulo do legados? Respondió: muchas veces advertí, que esta parte de[ Edicto, por la que se le manda al emancipado, habiendo obtenido la posesión de los bienes contra el testamento, que les pague los legados. A. los descendientes y a Los ascendientes, tenía algunas limitaciones; porque si se hubieren legado tres cuartas partes, ha de tener mas aquel A quien se hubiere hecho el legado, que el emancipado. Así, pues, se deberá moderar esto por decreto, tanto para que el emancipado entregue Ja parte de la herencia de modo que el heredero instituido no tenga más que el emancipado, como para que se modere la cuantía de los legados, de suerte que no vaya por razón de legados A. poder do nadie más de lo que ha de quedar en poder del emancipado A. título de la posesión de los bienes;

Y. Tavpnot.riwus libro XVI. Dispu.lalio:uun. namn secundum Constitutionern DivjPii ad Tusciurn Fuscianutu, Numnidiae legatum, placuiL, parentes et iberos heredes quoque institutos tueri usque ad partein virilem exemplo legatoruin, no Plus habercut ex institutione tales personae, quam

7. Tauoori'o; Dispaüis, Ubre XV). - porque según la Constitución del Divino Pie dirigida A. Tuscio Fusciano, Legado de la Numidia, se determiné amparar A. la manera que en los legados hasta una porción viril á los ascendientes y A. los descendientes instituidos también herederos, A. fin de que en

Anglo luliano (3) salutem. Qui filiurn emancipatun% habebsi, praeterito co patrem anuin, et exiraneuin heredera instituil, et patri legatum dedit; lUjos contra tabulas bonoruui possessionem petiit; quaero, si aut uterque hereditatera adiisset, aut alter ex his, aut neuter, an, et quantum legatorum nomine patri debeatur. Respondit: saepe animadverLi, ha.nc partera Edicti, qua emancipatus socepta contra tabulas bonorumpossossione liberis et parentibus legata praestare Lubetur, habere nonnullas reprehensiónes; nam si dodrans legatus fuerit, plus habjturos est is, (4) cui legatumn eril,quam emancipatus. Decreto .itaquc ista temperan debebunt, ut et hereditat.is partem emaneipatus praosiet ¡la, no seriptus lieres arnplius habeat, quam emancipatus, et legatorum modus teiuperaretur, ut niliil plus ex legatis ad alíqu em pnrvnniat, quam apud emancipatum bonoruin pOSSeSSiOfliS nomine retnansurum est;

(1) Tartr.; honere, i cd&.j Fí.ç cuero, ¡leí. (2) Ta ar. s09ún ¿a oscrUura orinal; paysutibusqas, corrección del códce PL, Br.

¿a

(5) Salvio luliano Aiisto, emrnjetara Br.; Aristo 5sIio musito, eotijetura Geb. (s) lo, roas ídérase ailacíida por anliguus copistas.

DIGBSTO.—LIU1tO xxxvii: TITULO y ad euni pervonturum essot, qui contra tabulas bonorum possessionem a000pit.

virtud de esta institución no tengan tales personas más do lo que habri a de ir ápoder del que obtuvo la posesión de 1 oB bienes contra el testartiento.

S. ULPANus (libro) (1) XL. ad Edicwn.—.Virilis portio quemadmodurtt accípienda sit, videamus.

1 ULPLNO; Gomenlarios al Edicto, tibo XL. Veamos cómo se haya de entender la porción viril.

Pone duos esse, qui contra tabulas bonorum posessioneui aecipiunt, urium esse ex liberia parentibusqne, virilis tertia cnt portio; sed si tres suni, qui contra tabulas acceperunt quarla cnt virilis; lioc idem et in higatis observabitur. Sed si unus siL exliboris, qui accepit contra tabulas bonorum pOSSeSSiOrlem, plures sint'qui ex liberia pareritibusque legata acceperunt, sic hoc aceipiendum est, ut filius praeteritue semissern ha.heat, coteri omnes, qui sunt ex liberia parentibusvo, semissem, § 1.—Si quia ex liberia parentibusque et heres institutos sit, et legatum acceperit, utrurn tantum portionern el conservamos, an vero et legatum, art a[terutrura, quod elegeritT 13t magia est, (2) uirumque conservetur, sed sic, no amplios in utroque, quam vinilem habeat. § 2.—SÍ adierit hereditatem la. (3) cuí virilis conaervatur, libertates competent ex necessitate per aditiorrem; veruntamen videndum est, an de dolo actione Leneatur, qui adiit (4). Et magia eat, u, si denuntiante 00, qui praeteritus aceepit contra tabulas bonorum possessionem, hio adiit boroditaem poRioent.e CO portionem virilem, alt, quod ci imputef.ur, et do dolo actione teneatur; damno enim afüeit hereditatem, dom competuni libertates.

§ 3.—Si quid uxori nuruique fuerit legatuin praeter doteru, accepta contra tabulas bonorum posseaaione non praestabitur. § 4.—Nurus auteni appellatione et pronuruin ceterasque contineri, nulla dubitatio est. § 5.—.Quum autein dof,is nomine legatui', non puto, ad virilem uxorein nurunive redigendam, quum mulir ita ad aca alienum veniat. § 6,—Non soluni autem .dotom praelcgatam (,I) Practor complectitur, veruni etiam si pro dote ah. quid fuerit relictum, utputa si dos ja robos alt, et pro rebus el quantitus relinquatur, vol contra, duro talnen hoc nominetur, quod pro dote relinquitur.

Supón que son dos los que obtienen la posesión de

los bienes contra el testamento, y que haya un sulo descendiente ó ascendiente: la porción viril será la

tercera parle; pero si ftiei'on tres los que la reci

bieron contra el testamento, la porción viril será Is, cuarta parte; y esto mismo se observará también

en los legados. Pero si hubiera un solo deseen-

diente, que obtuvo la posesión de los bienes contra el testamento, y varios descendientes y ascendientes que recibieron legados, esto se ha de entender. do modo, que el hijo preterido tenga la mitad do la herencia, y todos los demás descendientes y ascendientes la otra mitad. § 1.—Si alguno de los descendientes ó de los ascendientes hubiera sido instituido heredero, y hubiere recibido un legado, ¿le conservamos sola-

mente su porción, ó también el legado, ó la una ó

la otra cosa, que hubiere elegido? Y es más Icierto que se le conservan ambas cosas, pero de este modo, con tal que con una y otra no tenga más que la porción viril. § 2,..-Si hubiere adidó la hernneia aquel á quien se le conserva una porción viril, competerán flecosanamente las libertades mediante la adicióñ; pero se ha de ver, si está obligado pm' la acción de dolo el que adié la herencia. Y es más cierto, que, si anuociándolo el que habiendo sido preterido recibió la posesión de los bienes contra el testamento, éste adié la herencia prometiendo él la porción viril, haya ago que se le impute, y que esté obligado por la acción de dolo; porque perjudicó á la herencia, competiendo libertades. § 3.—Si á la mujer 6 á la nuera se le hubiere he-

olio un legado además de la dote, no se le pagará

habiéndose obtenido la posesion de los bienes contra el testamento. § 4. --Mas no hay duda alguna de que en la denominación de nuera se comprenden también la mujer del nieto, y las demás. § 5.—Pero coando so toga á título de dote, no creo qu.e la mujer 6 la nuera so haya de reducir á la porción viril, porque esta mujer concurre para una deuda. § 6,—Mas el Pretor comprende no solamente la doto prelegada, sino también lo pie se hubiere de,jado por la dote, por ejemplo, si la dote consistiese en cosas, y por las cosas se le dejase una cantidad, 6 al contrario, con tal, sin embargo, que se exprese lo que se deja por la dote.

9. P&utus libro XLI. ad Edüium. -Sed etai plus sit in legato, quam in dote, dabitur luis actio.

9. Paur.o; Gcwnenai'ios al Edicto, libro XL!.— Pero aunque el legado importase más que la dote, se les dará la acción.

10, IJLPIANUS libo XL. ad Edictwii. Sed etal pro dote ex parte aliqua oaudein heredeni scripaent, tuendani osSe puto.

LO., ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XL. Pero opino que ka de ser amparada, aunque por la dote la hubiere instituido á Ja misma heredera de alguna parte. § 1.—Mas exigimos que sea mujer al tiempo de la muerte. Si le hubiere, prologado á la nuera la. dote, y ésta estuviera casada al tiempo de lamuor-

§ 1.—Esse auteni uxorem mortis tempore exigi-. mus (6). Si riurni dotem praotegaverit (7), eaque mortis tempore nupta sil, nuilum legatum est, quia (1) B:'.; Taur. 8u.prim eR parntst& (2) Taur. segin la iscriturci original; ut, inserta (a corr&cióa del códice F(., Rr. .()

iii, coaüdrase aiadtds por antiguos sopias.. 'Tei• 1U—

(4) HaZ. Vulg.; adit, el ctldiee FI, (5) relsgatam. ¡J,4 (a) HaZ.; exigemus, el c6dice FI.. (T) rsiegaverf 1, HaZ.

26



DIGESTO.—LIBRO Xxxvii: TÍTuLO y

dos nondurn debeatir; sed quum et constante matrimox4o adversas heredes soceri dabitur actio, dicendum est, etiain praolcgatae (1). doSis petiiocern dan dobere.

§ 2.—Non omnia, qune ab omnibus gradibus rehoLa sant, hegata praestare eum oportet, qui contra tabulas petiç sed ea sola, quae in eo gradu data sant, contra queni bonorum possessionem acuepit. Sed nonnunquam contra alium quidem gradum patita es[ bonorum possessio, ex alio vero legata praestanda sunt, ut ecce duo (2) gradus heredum lacit, ernancipatum praeteriit, ab utroque tarnen fradu liberis et parentibus logata adscripsit; ait ulianus, si quidcrn aliquis cx primo grada vivit, ea legata }rae5tabit, quae liberia et parentibus a primo grado data sunt, sin varo nomo vivit coruui, ea, quae a seqilenti; quodsi neque ex primo gradu, noque ex secundo quiquam in rebus fuerit tiumanis, quuni testator moritur, tujie ab intestato magis bonorum possessionarn praeterito filio competare, nec legata duiquam praestanda; quodi post inorte rn testatoris, ante aditam h eredi tatei u ¡ natituti decesserint, contra ipsos quiden' 'videri petituin (a), verunt.ainen ab lis relieta legata non esse praestarida, Sed quae a substitutis relieta sunt.

te, es nulo el legado, porque todavía no se debe ha dote; pero cuando se diere la acción contra los herederos del suegro aun subsistiendo el matrimonio, so ha de deeir,quo también se debe dar acción para pedir la dote prelegada. § 2.—Pero el que pidió la posesión de los bienes contra el testamento no debe pagar todos los legados que se dejaron á cargo de Lodos los grados, sino aquellos solos que fueron dados en aquel grado contra el cual obtuvo la posesión de los bienes.

Mas á veces se pidió la posesión de los bienes contra un grado, y se han de pagar los legados de otros, como por ejemplo, hace uno dos grados de herederos, pretirió á un emancipado, y dejó legados á cargo de uno y de otrogrado para deseendientes ascendientes; dice Juliano, que si verda deramente 'vive alguno del primor grado, pagará aquellos legados, que ti. cargo del primer grado les fueron dados ¡ los descendientes y ti los ascendientes; mas si no -vive ninguno de ellos, los que ó cargo del segundo; pero que si cuando muere el testador no viviere ninguno del primero, ni del segundo grado, es más cierto que entonces le competo abintestato al hijo preterido la posesión de los bienes, y que no se han de pagar legados u. nadie; mas silos instituidos hubieren fallecido después de la muerte del testador y antes de haber sido adida la herencia, se considera. que se hizo la petición contra ellos mismos, pero que no se han de pagar los legados dejados á cargo de ellos, sino los que se dejaron ti cargo de los substitutos.

11. PA1JLUS libro XL!. ut Ed get.— M ub institutus eL substitutas vivant (4), licet nemo adeat

11. PAULO Comcntw'ios al Edicto, libro XL!. Mas cuando vivan el instituido y el substituto, aunque ninguno ada la herencia, decimos, sin embargo, que se deben los legados, que se dieron i cargo del instituido;

LJip1Awus libro XL. ad Edicduin. - sivo au-

12. Ur..pii.ao; Comentarios al Edicio, libro XL--. pero ya si los instituidos hubieren prescindido de Ja herencia, ya si no hubieren prescindido de ella, se ha de decir que se han de dar los legados, que se dejaron á cargo de los mismos, aunque, prescindiendo de olla éstos, hubieren adido la herencia los instituí4os en el segundo grado.

13. TR'rPHONINUS abro II. Disputaioiurn.-1tem

13. Tiuronneo; DispJ.i, libro II. - También decimos que se deben los legados fr cargo do¡ substituto, si el instituido hubiese faltado ti la condición, que no estuvo en la poibilidad del mismo; porque si no cumplió laque estuvo en su posibilidad, ha de ser considerado como el que no quiso adir la herencia, porque no habiendo de tener ningún emolumento con razón no se sujeté u. la condición.

14, ULPixNUS libro XL. ad Edictum.—Nonnuuquam contra tabulas bonorum possessionem quis habet jure secundum tabulas bonorum poaseasiofis; utputa heces institutus est emancipatus ftLius, alma omancipatus praetenitus; Institutus accepit contra tabulas bonorum possessionom, praeteritus omisit; apertissimum cst, ut cogatur orn nibu parindo legata praestare, atque si commissurn F.ditum non fuisset; neo enim occasio emaiicipati praotor•iti dobet inatitutum lucro afilcere, quum praeteritus jure suo non (5) utatlir.

lel. Uu'UNO; Comentarios al Edicto, libro XL.— A veces tiene uno la posesión de los bienes contra el testamento por derecho de posesión de los bienes con arreglo al testamento; por ejemplo, un hijo emancipado fué instituido heredero, y otro emancipado fué preterido; el instituido obtuvo la posesión de los bienes contra eh testamento, y el preterido prescindió de ella; es evidentísirno, que es obligado ti pagarles ¿i todos los legados, lo mismo que si no se hubiese dado lugar al Edicto; porque. la circunstancia de que un emancipado hubiese sido preterido no debe producir lucro al instituido, porque el preterido no use de su derecho,

heroditatem, ea ¿aman lagata deben dicinius, quae ab instituto data sunt; 12.

teni omiserint instituti, sive non omiserint, dicendum est, legata, quae ab ipsis relicta sunt, praestanda, quamvia secundo gradu instituti omitientibus jis adierint hereditatem.

a substituto logata deberí dicimus, si inatitutus conditione defectus esset, quae in ipsius potestate non fuit; nam si eam, quan in ipsius potestate fuit, non implevil, pro eo habendus est, qui noluit adire bereditatem, guando nihil habiturus emolumenti condítioni morito mm paruerit.

(1) relagatM, HM. (2) Taur. 3egan Ui escritura original; duos, ¿a correción dii códloe EL, Br. 5) pettaui, Bat.

(4) Taur. je pán la ec,-itura Orieirs2l vivunt, la cor-icckin del eÓdjie FI., Br. (6) non, omítela ¡Ial.

DIGEaTO.—LIBflO XXXVII: Tf1,ULO .v

§ 1.--Si ab uno ex fihjis herede instituto nominatim aticui ex liberis parentibusqno isgatuin daLUID sit, et acceperit honorum possessienefli contra tabulas curn allis, melius es( probare, onines, qui contra tabuIs bonorum possessionein a000porunt, coge ndos id legatui i praestare. 15. PAULUS libro XLI. ad Ec4irtum. - 15, qui in potestate est, praeteritus Iegat.a non debebit praostaro, etsi contra tabulas bonorum possessioIIeiIi petierit,quia et non petita bonorum possssione intestati hereditatem obtineret; neo enim exeeptio doli mali huic nocea.t, el absurdum est; eum cogí legata praestare, quia bonorura possessioaom pelierit, quurn et sino has horeditatoni habiturus sit suc jure. Un de, si duo practeriti sunt, ernancipatus et is, qui in potestate est, quidam ncc omancipatum praes tare deberé legata existirnant, quia cfTeoto (1) fratris aufert partein dbnidiam, quum, etsi his non peteret, suus solus rem habiturus essct. Quid oigo caL, ubi praeteritus sU suus venus est, quod dictum est. Ubi vero suriptus est, et voluntatein patris habet, debet tener¡ legatsriís, etiamsi omiserit bonoruin possessíonerfi.

§ 1.—Si á cargo de uno de Los hijos instituido heredero se hubiera dado expresamente un legado para alguno de los descendientes 6 de los ascendientes, y hubiere obtenido junto con otros la posesión de los bienes contra el testamento, es preferible admitir que todos los que recibieron la posesión de los bienes contra el testamento han de ser obhigadosá pagar este legado. 15. PAULO;

Corncrdatto8 al Edicto, libro XLI.

Habiendo sido preterido el que está bajo potestad, no deberá pagar los legados, aunque hubiere podido la posesión de los bienes contra el testamento, porque aun no habiendo pedido la posesión de los bienes obtendnia la herencia del intestado; pues ni la excepción de dolo malo le perjudica á éste, y es absurdo que sea él ob1igadoá pagarlos legados, porque haya pedido la posesión de los bienes, pues aun ain ésta habría de haber tenidopor su propio derecho Ja herencia. Por lo cual, si dos fueron preteridos1 uno emancipado y otro que está bajo potestad, opinan algunos que tampoco el emancipado debe pagar los legados, porque quita, en efecto, la mitad de la parto del hermano, puesto que, aunque éste no la pidiese, sólo el heredero suyo habría de tener los bienes. Luego áqué sucede cuando el preterido fuera heredero suyo? Que es más verdadero

lo que se dijo. Mas cuando fué instituido, y tiene á

1.—Sed si unus emancipatus bares acriptus sit, alter praeteritus, et utnique contra tabulas boiiorum possesSioflaITi acccperiflt et intitutus eadem praestat, qtiae praeteritus. Sed si solu horas lostitutus contra tabulas bonorum possessioncrn accaperil, omnibus debebit legata praestare, porindo atque si adiisset hereditatein. Sed si scriptus quideu adiriL hereditatom, praeterilus autem beiinrurn possessioriem aceepenit, hie quidcm, qui ben anlim possossioneLu aceeperit, sertis personis legata debebit. De saripto autem quaenitur; el uomplu res putaiit certis personis et eum praestare dabere; quod puto venias essa, nam el Praetor hac ratione aum tuetur, quod ex liheris esi, qui contra tabulas pelero pouerunt.

2.—ILa autein tueadus est Ui partein dimidiam, si aut ex maicre parte, quarn dirnidia, hores institutes sit, nut ex somisse; qnodsi ex minore (2) parte, quam dimidie institutus sil, dicinius, non ex niaiore parte, quam insthutus siL, tueadurn eum esse; qua enim ratione maiorein partern habere potest, quuin nec bouorurn possessionerli, accepent (a), nec ex maiore parte institutus site § 3—Ei, quae dotem non habet, nul]urn legatuni debebitur, hect sub praetextu dotis legetur. 4.—Si extranso herede instituto sub bac condiLione exceptae personae legatum sil, si heredi decern dedcrit,ita ej legalorum actio dabitur, si ci, qui contra tabulas bonorum possessionem eccapit, (4) dederil, non si heredi instituto, quia absurdum est, iliem comrnoda hereditatis babero, alium onera sustinere lii praestando legato; sed el si 'I'iho iussus fueril daro, non liii, sed filio dare debel, (i) sifeetus, Hal. (5) qiods1 non ex maiore Ha¿. (8) iIal. Valg.; sccepit, el códi c e FI.

su favor la voluntad del padre, debe estar obligado á los Legatarios, aunque hubiere prescindidd de la posesión de los bienes. § 1.—Mar, si un solo emancipado hubiera sidoinstituido heredero, y otro fuese preterido, y ambos

hubieren obtenido la posesión de los bienes contra

el testamento, también el instituido paga lo mismo que el preterido. Pero si el solo heredero instituido hubiere obtenido la posesión de los bienes Contra el testamento, les deberá pagar á todos los legados,

lo mismo que si hubiese adido la herencia. Mas si

el intituído hubiere ciertamente adido la herencia pero el preterido hubiere obtenido la posesión do los bienes, éste que hubiere recibido la posesión de los bienes deberá los legados á ciertas persona.s. Pero so pregunta respecto al instituido; y opinan muchos, que también él debe pagarlos á ciertas personas; lo que juzgo que es mita verdadero, porque también el Pretor lo ampare por esta razón, porque es de los descendientes, que pudieron pedir

la posesión do los bienes contra el testamento.

. 2.—Mas ha de ser amparado de esto modo en

la mitad, si hubiera sido instituido heredero ó de

parte mayor que la mitad, ó de la mitad; pero si hubiera sido instituido en parte menor que la mi-

tad, decimos que no ha de ser amparado en parte mayor de la que haya sido instituido; pues ¿por qué razón puedc tener mayor parte, no habiendo obtenido laposesión de los bienes, ni habie.nde sido instituido en mayor parte?

§ 3.—A la que no tiene dote no se le deberá ningún legado, aunque se le legue so pretexto de dóto.

§ 4.—Si instituido heredero un extrafio, se le hubiera hecho á persona exceptuada un legado bajo esta condición, si le diere diez al heredero, se te dará la acción do legados en este caso, si se loshubiere dado al que obtuvo la posesión de los bienes

contra el testamento, no si al heredero instituido, porque os absurdo que uno tenga las utilidades de la herencia, y que otro soporte las cargas pagando el legado; mas aunque se Le hubiere mandado que los diese á Ticio, no debe dárselos á él, sino al hijo. (4 desam, in8øt'ta Vulg.

28



16.

ti'E$TQ.—LIZRO XVIX; TITULO

ULPIANUS

libro 1V. Dpuzarwm.— Si due

proponantur esse, unus in potestate praeteritus, alma emancrpatua institulus, aljiaret conimisaum osee Edictum por eun, qui in potestate est; et si ambo petiissent contra tabulas bonoruin poasessionem, is quidem, gui in potestate niansit, quum reni ab intestato habeat, non praestabit Iiberis et

parentibus legata; emancipatus varo nurnquid Dec ipso praostat, quia ci rem aufcrret, qui praestiturus non erat, si solus esset? Sed verms ost, vol hune saltcw debere liberie et parentibus praestare regata. Proinde si contra tabulas non accepit, dicenduni est tuendura eum in partera, el utique liberia parcutibusque legal-a praestiturum. Sed an el orunibus, dubito; tamen quia plena fruMur yoluntate, pienum et obsequiurn praestare testatoris iudicio pro sus parle debot.

Si 17. Iuu*njs libro XXXVI. D4eaorum. emancipato filio praeterito palor extraneuni heredom institulasel, el ab 130 rem Iegasset, saque adita hereditate dolo -acripti heredia periieset, adversus emancipo.tum utilis iictio dan dobobit; ei scilioet personSe, cui fi lius legata praestaro cogitur, quia Praetori propositum est, sine injuria ceteraruni personaruni bonorum possessioneni contra tabulas teslarzienti dan. -

18. Arn.cÍLNus libro IV. Qa swnwi.— Nepos, qui in potostate niansil, et fihius anua heredes inatituti sunt; nepoti legatum dedit; palor oms ornan- cipatus petit bonorum poasaesioneru, nepos legato contentus cal; quidain in cura sohim, qui ni potestate esgel, legati actxonem nepoti dandam responderurit, quia ei nihil auferatur, el emancipatus partera fui SUi oocupet, in gua onus legatorum non consisleret. Sed rectius dicetur, in emancipatum solum dandara actionem nepofi, et quidern non ul-

tra quadrantcm,

16.

ULPIANO;

Disputas, libro IV. -Si se supu-

siera que hay des, niio constituido bajo potestad y preterido, otro emancipado é instituido, aparece que se diO lugar al Edicto por el que está bajo potestad; y si ambos hubiesen pedida la posesión de los bienes contra el testamento, el que permaneció bajo potestad no les pagara los legados A los descendientes y A los ascendientes, porque tiene los bienes abintestato; pero mo paga acaso tampoco el emancipado, porque le quitaría los bienes al que no habla de pagarlos, si hubiese sido soM Pero es más verdadero, que á lo menos tsto debe también pagarles los legados A los descendientes y A los ascendientes. Por consiguiente, si no recibió la posesión de los bienes contra el testamento, se ha de decir, que ha de ser él amparado en su parte, y que ciertamente habrá de pagarles los legados A los descendientes y ascendientes. Pero dudo si también A todos; mas como disfrute de la plena volunlad del testador, debe también prestar por su parte pleno acatamiento A la disposición del testador. 17 JuL[&No; Digesto, libro XXXVI. - Si preterido un hijo emancipado el padre hubiese instituido heredero A un extraño, y hubiese legado A cargo

de éste una cosa, y habiendo sido adida esta he-

rencia hubiese perecido por dolo del heredero matituido, se deberá dar contra ci emancipado, [a ac-

ción útil; por supuesto, A persona á la que es obli-

•gado el hijo á pagarles los legados, porque el Pretor se propuso que se dieseis posesión de los bienes contra el testamento sin perjuicio de las demás personas.

18. ÁFR1cANo; Caesioacs, libro IV. —Fueron ins-

tituidos herederos un nieto, que permaneció bajo potestad, y un hijo heredero suyo; se le dió un legado o.l nieto; el padre de éstO, que estaba emancipado,

pidió la posesión de los bienes,y el nieto se Conten-

tú con el legado; algunos respondieron, que la acción del legado se le ha de dar al nieto contraaquél solo

que estuviese bajo potestad, porque A él nada se le quitarla, y el emancipado tomarla la parte de su hijo, sobro la cual no pesarla la-carga de los legados. Pero se dirá mas bien, que la acción se le ha de dar al nieto solamente contra el emancipado, y ciertamente no por más do la cuarta parte,

19. IDIZM ibro V. (ac4on.uei. - quia et si orn tu es petiissent bouoru ni poaseasioneni, semis nepotia mIer eum el patrom ema divideretur.

20. MÁnc1sus libro IV. Regularwn.— Si films emalicipatus contra tabulas bonorum posseasionem 'petieril, tundos quidem liberes el parentes conatat; sed si vario donatum fuerit exeeptia personis testatore mortis cause, pro rata eonferent ad viri1cm ernaricipato, sicut accidil in portionibus heroditariis et legatis. • § 1.—Intestato antera mortuo patre super donationibus mortis causa faetis non poterit fihus queri (1), quoniam comparalio nulla legatorum oceurrit. 21. PÁPUq1ANUs libro XIII. Qisaestionuriz. portio hereditatis, quam excepto persona beneficio logia habere potuit, repudtetur, pro ea quoque parte fihius, gel bonorum possessionem aecepit, non

allis, quam exceptis porsonis )egata praastabit. Ra.ç qaaerf, el cddts Rl.

19. EL MisMo; Cuestio:ws, libro V.—porque aun-

que todos hubiesen pedido la posesión de los bienes, la mitad del nieto se dividiría entre él y su padre.

20. MAnCIANO; RcçLas, libro IV. - Si un hijo emancipado hubiere pedido la posesión de los bienes contra el testamento, ca sabido que deben ser

amparados ciertamente los descendientes y los ascendientes; peros¡ por el testador se hubieren hecho con desigualdad donaoiones por causa de muerte A personas exceptuadas, contribuirán A prorata para

la porción viril del emancipado, corno acontece respecto A las porciones hereditarias y A los legados.

§ 1.—Pero habiendo muerte intestado el padre

no podrá el hijo quejarse de las donaciones hechas por causa de muerte, porque no hay analogía ninguna con los legados.

21. Pn'INiANQ; Cacsl.iou.s, libro XIII. - Si fuere

repudiada la porción de herencia, que uriaperaena

exceptuada pudo tener por beneficio de la ley, el hijo que obtuvo la posesión de los bienes pagará también con arreglo A esta parle los legados no A otras personas, sino A las exceptuadas.

tteETO.—LTBRo XXXVII: TITULO VI 22.

IDEM

Libro V. Rcponorun.—Bonoruin peo-

sessioue contra tabulas tostamenti praeterito eman-

cipato filio data, acriptus heres alter filius, qui pos-

s8SSIOnCtfl accepit, ve] jure civil¡ contentus non

aecepit, legala praccipua uon habebit.

23.

HERMOGEWIA.WS iLbro

¡II. hwis EpiLorna-

22. ELMISMO; RcpaesLa, Libro V. - Habiéndosele dado á un hijo emancipado preterido la posesión de los bienes contra las tablas del testamento, el otro hijo instituido heredero, que obtuvo la posesión, ó que no la recibió por haberse contentado con lo dispuesto aen el derecho civil, no tendrá privilegiados los legados. 28. HERMUOSNIANO;

Epitome del Derecho, libro

rurn.—íIi, quibus vel ralictum, vel virilem Divus

JI). —Aquellos para quienes e] Divino Pie determinó que se conservase ó lo que se dejó, O una porción viril, no tendrán nada de los esclavos,que no pudieron conseguir la libertad por causa de la posesión de los bienes obtenida contra el testamento..

TRYPIION!NUS 1bro XV!. Dspuaionwn.— 24. Intcrvonit illa quaestio, quando numero liberoruin case debeat ja, cui legatum datum est, uL id ferre possit a filio contra tabulas honorum poossionem aceipiente; et placel, sufficere, in ea necesaitudine tuno case, quando dies legati cedit.

TIULON1NO Disputas, libro XV!. -- Sure la 24. cuestión de cuando deba estar en el número ie los

Pius conservan constituit, ex servis, qui liberta-. tem propter bonorum possessionem contra tabulas aceeptam consequi non potuerunt niljit habebunt.

25.

MARCELLUS

¿tbro IX. Di9eoruin. - Qui

fihium ernancipaveral, et nepotem ex eo retwueiat in potestate, testamento tllium exlieredavit, nepotem ex aliqiia parte instituit hredein, el alium fihium eruancipatiim praeterlit; potest deendi, nopotem quoque boriorum possessionem contra tabulas petere posse; nam pro ea parte, qua quisque intestato suus heres easet, si paLor suus heres non esset, bonorum possessio defertur § 1.-1e, cijius fihius in adoptione erat) nepOteIn, qucm films poatea procreaverat, scripsit heredem, ernaneipatum filium praeteriit; num (1) habet nepos ex Edicto bonorum possessi000m? Tuendus lamen exemplo parenlum of liberorum, quibus legata praestare coguntur, qui bonorum poesoasionem contra tabulas. acceperunt. § 2.—Si forte ex eodem filio ratinueral nepotein nnum pluresve,' indubitate pro ea parte tuenclus est'J ro qua parte tuetur, si ex filia napos, aut mater funeti heredes instituU essent; nam bis comparatur.

25. MancaLo; Digesto, libro IX. - Uno que había emancipado á un hijo y retenido bajo su potestad á un nieto habido de él, desheredó en el testamonta al hijo, instituyó heredero de alguna parte al nieto, y pretirió a otro hijo emancipado; se puede defender, que también el nieto puede pedir iít posesión de los bienes contra el testamento; porque se doliere la posesión de los bienes respecto a aquella parte en que cada uno seria heredero suyo del intestado, si el padre no fuese heredero suyo. 1.—Uno, cuyo hijo estaba en adopción, instituyó heredero al nieto que el hijo hablaprocreado después, y pretinié á un hijo emancipado; atiene acaso el nieto la posesión de los bienes en virtud del Edictot Ha de sor, sin embargo, amparado á la manera que los ascendientes ylos dcscendientes fi quienes los que recibieron la posesión de los bienes contra el testamento son obligados £t pagarles los legados. § 2.—Si acaso había retenido uno ó mas nietos habidos del mismo hijo, ha de ser indudablemente amparado en aquella parte en que sería amparado, si hubiesen sido instituidos herederos un nieto ha.bido de una hija, ó la madre del difunto; porque se le compara con éstos.

TIT. VI

TITULO VI

DE COLLÁT1ONE (2) [0/. coa. VI. SO.]

DE Li.. COLACIÓN [Véase CÓcL. VI. 20. 1

1. ULP1ANIJS

libro XL. ad Edicfuin—HIe titulus

manifeatarn habot aequitatem; quum enim Praetor ad bonorum possessionem contra tabulas ernancipatos admittat, part.iciposque faciat eum his, qui sunt in potestate, honorum paternorum, censequena case credit, ut sua quoque bona in rnedium con ferant, qui appetant paterna. § 1.—Inter coa dabitur cotiatio, quibus possessio data est. § 2.—Plane si minorem vel allum, quem restituere in integrum solet Praetor, restituerit ad bonorum poaseasionein contra tabulas peténdam, quam amiserat, utique eti&m collationis coEnmouna el (3) rstitult (4). (1)

descendientes aquel a quien se le dió un legado, para que pueda obtenerlo del hijo que recibe la posesión de los bienes contra ci testamento; y se determina, que basta que se hale en tal condición cuando corre el término del legado.

non Vulg.

(2' BOSORUM, aiiaden Hat. Vulg.

(al si, coriid.érase añadida por anuguoR COJaRlaR.

1. ULPIAx0; Comentarios al Edicto, libro XL. Este titulo tiene una equad manifiesta; porque como l Pretór admite ó. losid emancipados fi la posesión de los bienes contra el testamento, y los hace partícipes de los bienes paternos en unión de los que están bajo potestad, cree que es consiguiente que lleven al acervo común también sus propios bienes los que solicitan los paternos. § 1.—Se dará la colación entre aquellos ti. quienes se les dió la posesión. § 2.—Pero si al menor ó fi otro, fi quien el Pretor suele restituir por entero, lo hubiere restituido para que pida la posesión de los bienes contra el testamento, de que habla prescindido, ciertamente le restituye también el beneficio de la colación. (4) Taur. s94n ¿a escritura original; re.stituet, ¿a ooPr5q.

sida clst oddioe Fi., Br.

-

30



1DxosTo.—i.rB1w xxxvii:

3.—Si ex dodrante fuit unatitutus filius, qui

erat lo potestate, extraucus ex quadrante, ornancipatuin aeCipieiItOII) contra tabulas pro qundnante

tantuui bona aun eollaturum Iuliauus alt, quix soJuun quadranterri fratri abstu lit. Ai'gu ro en tuui pro bac sententia afTert Pouiponius, quod fihius eniancipatus nepotibus ek se natis acIje (1) coníerre

§ 4.—Patar filiuto, queta ¡ti potestate liabebal, st extraneu iii heredem sen psit, em anci patuui praoteriit; bonoruob posscssionem contra tabulas u lcrque films accepiL; poIcst noii incorninode dici, einancipaturn ¡la demuui conferre fratri sito debere, oi aliquid ej ex causa hereditaria abstulerjt; nani si minore ex parte, quain dirnidia, is, qui in potestate eras, heres seriptus fucrit, inique videbitur ecliationein postulare ab co, proptcu quem ampilos horedilate paterna liabiturus est. § .—Toties igitur coliationi 1ocu cal, quoties aliquo incornunodo affoetus est la, qui in potestate est, jutorventu etinancipstli ceteruin si non ost, collado ceseabil. § 6.—Vcl maxime autem time einaneipatum conferre non oportel, si etiam judictum patris meruit; nec quidquain amplios nanciscitur, quarn ej paler dedil. 7.—Sed et i legatis raeruil sernissem, vel tantum, quantum contra tabulas boiiorurn poaseasionem occupat, dicendum osi, non esan cogenduin ad eollationem. § 8,—Ibidem lulianus aií 2), si honortim poseessione accepta decesserit is, qui in potestate est, ad oollationeffl bonorum cogeuduni emancipatuin, ut tanluin heredi eme eonferat, quantum conferrat ipsi, al viverel. Quodsi ante aceeptaín bonorutn possessionem dercaserit suus, beredem elus Praetor ita tueri debobit, inquit, pro ea parle, qua boros seriptus fuit is, qui ja potestate arat, non lamen ultra virilem; ad collationein auten-i non admniUit euro in huno casurn, quia bonorui-n possssio admissa non est. § 9.—IiibeL auteni Praetor ita flor¡ collationern, ut recta ca.veatur; caven autem per satisdationeni oportere, Pomponius ab. An pignoribus caven posait, videamus; el Pouupouiius libro septuagesi-. mo (3) nono ad Edictum scnipsit, et reis, et pigneribas recte caveri de ecliatuone; et ita ego quoque puto. § 10. --Si frater cayere non posait, curator portionis eles constilmuitur, apud quem refecta pecunia collocetur, ut tuno demum recipiat, quod redactum est, quum bona propria cDntulerit. Queda¡ por contumaciam actiones denegatae amI, oblata poatea cautioiie recipil pristinum bis. § ti. - Quamvis autem Edictum Praetoris de cautione loquatur, tamen,!etiam re poisse fieri collationem, Pomponius libro septuagesimu (4) nono ad Edictum scripsit; aul enim re, inquil, ant eauhunO facienda collatio est. Igitur duvidal, inquit,

so

§ 3.—Si fuó instituido en tres cuartas partes el hijo quo ustaba bajo potestad, y un extraño en una cuarta parte, dice Juliano que el emancipado que obtiene la posesión de los bienes contra el testamento colacionara sus propios bienes sólo en la cuarta parte, porque le quitó al hermano sola mente la cuarta parte. Aduce Pomponio á favor de esta

opinión el argumento de que el hijo emancipado es obligado ó. llevar á colación solamente para los

cogitur.

(1) aOUa,

TITULO VI

Hal.

19) Dr. oonkJ.ora att a,v.uíidapoi' ¿a cons idera ast Taur.

anig.uos copistas; pero

nietos nacidos do él, § 4.—Un padre instituyó herederos al hijo que tenía bajo su potestad, y á un extrailo, y pretinió al ciuiancipado; ambos hijos obtuvieron la posesión tic los bienes contra el testamento; se puede decir sin inconveniente, que el emancipado debe colacionar para su hermano, solamente si por .causa de la herencia fe hubiere quitado alguna cosa; porque al el que estaba bajo potestad hubiere sido instituido heredero en menor parte que la mitad, parecerá que injustamente pide la colación aquél por cuya causa ha de tener más en la herencia paterna. § 5,—Asi, pues, tiene lugar la colación siempre y cuando por la intervención de mm emancipado sufre algún perjuicio el que está bajo potestad; pero si no lo está, dejará de tener lugar la colación. § 6—Pero pnincipalísi mamen te no debe colacionar el emancipado cuando también mereció la yoluntad del padre; y no obtiene nada más quelo que

elpadre le dió.

§ 7.—Pero también si obtuvo la mitad de la herencia en legados, ó tanto cuanto toma de la posesión de los bienes contra el testamento, se ha de decir que no ha de ser obligado á La colación. § 8,—flico ea el mismo lugar Juliano, que si obtenida la posesión de los bienes hubiere fallecidoel que está bajo potestad, ha de ser obligado el emancipado á la colación de los bienes para que colacione para su heredero tanto cuanto colacionaría para el mismo, si viviese. Pero si el heredero suyo hubiere fallecido antes de haber obtenido la posesión de los bienes, dice que el Pretor deberá amparar á su heredero de este modo, en aquella parte en que fuó instituído heredero el que está bajo potestad, pero no en más de la porción viril; mas en este caso no lo admite Li. la colación, porque no fué admitida la posesión de los bienes. § 9.—Pero manda el Pretor, que la colación se

haga de modo que se dé conveniente caución; unas dice Pomponio, que se debe dar caución mediante fianza. Pero veamos si se puede dar caución con prendas; y escribió Pornponio en el libro septuagésimo noveno de sus Comentarios, al Edicto, que se da convenientemente caución respecto á la colación así con fiadores, como con prendas; y así

opino yo también.

§ 10.—Si él hermano rio pudiera dar caución, se constituye un curador de su porción, en cuyo poder se ponga el dinero recogido, para que reciba lo que se recogió solamente cuando hubiera llevado á colación sus propios bienes. Pero si por con-

tumacia le hubieran sido denegadas las acciones, habiendo ofrecido después la caución recobra su antiguo derecho.

§ 11.—Mas aunque el Edicto del Pretor hable de

caución, escribió, sin embargo, Pomponio en el libro septuagésimo noveno de sus Comentarios al Edicto, que también podía hacerse la colación con

bienes; porque la colación se ha de hacer, dice, ó (a) cxagesImo, ilal. (4) sexagesimo, BeL

DIGESTO.—IJBBO

bona sua cure fratribus, et quamvis non caveat, atisfaeit Edicl.o. Sed et si qusedain dividat., de quibusdani caveat, aeque diciinus, OUOI sat.isíeciSc. Sed quurn possiiit ns;e quaedare in oculto, non satis confert, qul non cavit, quarnvis divkdat. Si igitur constet inter partes, quid siL in bons ornanCpatI, StZtliciefls coltatio est divisio (i) si tren consteS, sed dicantur quaedam non esse in coraniune redacta, tunc propter incertum cautio cnt ínterponenda. 12—Sed etsi tantum forte in bonis paternis ernancipatus rcniittat, quanturn ex coBatione sons babero debet, dicendura est, cmancipatum satis coutulisse videri. Idem et si nomen paterili debitopis de1caverit, vcl funduin, remve aliarn dedorit I.Lo portiorio bonorum, quae conferre debuit. 13.—Si, qium dUOhLLS contorne deberel, alter¡ contulenit, alteri non, vnl quiirn cavel, vel quurn dividit, videnduni est, utruin sextantis tanturn ci auferatur (2) emolnmenturn, an vero trientis tl)tius detralii debeat. Et puto, si quidern per contumaciare non (3) eaveat, totius trientis es donegandas actiones; ncc enim videtur cavisee, qui non omnibus cavit; quodsi per inopiare, sextantis tanturn denegandas, sic Lamen, ut possit, supplere cautioneta vol collationo (4), ve! ceteris modis, quibus supr a diximus, aut curator eonstituoiur m re ci salvain facttirus; haber¡ enim debet ratio eius, qui non por contumaciam collationern non iinplet. § 14.—ls clueque, qui in adoptiva familia est, conterre cogitur, lioc est, non ipse, sed is, qui CULfl habet, si malucrit contra tabulas bonoruimi poasessionem accipero. Plano si bie adoptivus pater ante bonorum possessionein petitarn em ari eipaverit eum, non cogetur ad eollationern el ¡la Rescripto Divoruiir F'i'atrum exprsssuiii ost. Sed ita de]uum adoptiVus emanoipatus collationo fratrs privabit, si sine fraude boo facture sit. § lb.-.--Nee castrense, nec quasi castrenSO peenilum fratribus confertur; iwe enim praecipaulli esse oportere, rnultis Gonstitutionibus continetur. § 16.—Sed an id,quod dignitatis nomine a vatre datare st vel debetur, conferre quis in comiuiune cogatur, videamus. Et alt Papinianus libro tertio decimo Quaestionum, non esse cogendum; bee enimu propter onera dignitatis praecipunní haber¡ oportere. Sed si adhuc debeatur, hoc sic interpretandum esL ut non soles oneretur la, c1iii dignitatem mireruil, sed cominuno sit omimnium lieredume onus lioc dehiture, § 17.-- Qui ab hostibus captus post mnorteta patria reddit (5), hect inoriente patre nihil imabuit, quum apud Imstes tuerit, Lamen et ad bonorum posscsSiofleili aduiittetur, et couferet scilicct ea, quae inorienle patre baberet, si ab hiostibus captus non fuisset; sed etsi redemtus ab hostibims niortis tempore patria inveniatur, aeque collatio cnt facienda. (1) E i&iee Fl.,.Br.; divise, Taar.

5) edfsrimtnr, HaZ.

4) nos, omZtekt ¡Ial. 4) oollattouem, Ha!.

Valj.

xxxvii: TfTULO VI



31

con bienes, ó con caución. Divida, pues, dice, sus bienes con sus hermanos, y aunque no dé caución cumple con el Edicto,'Pero aunque divida unos, y dé caución respecto á otros, decirnos igualmente que él cumplió. Mas cuando pueda haber algunos ocultos, no colaciona suficientemente el .que no da caución, aunque divida. Si, pues, constara entre las partes cuantos sean los bienes del emancipado, es suíiciento colación la división; y si no constara, sino que se dijera que algunos no habían sido llevados al acervo común, entonces se habrá de interponer la caución á causa de la incertidumbre. 12.—Pero aunque el emancipado renuncie en los bienes paternos acaso it tanto cuanto por la colación debe tener el heredero suyo, so ha de decir, que se considera que el emancipado colacioné lo bastante. Lo mismo también si hubicro delegado un crédito do un deudor del padre, ó hubiere dado un fundo, it otra cosa, por la porción de bienes, que debió llevan á.colación. § 13.-Si, cuando debiese colacionar para dos, hubiere colacionado para uno, y no para el otro, ora dando caución, ore dividiendo, se ha de ver si se le quita el emolumento solamente de la sexta parla,,Ó si se le delia quitar de todo el tercio. Y opino, cine si verdaderamente no diera caución por contumacia, se le han de denegar las acciones de todo el tercio; porque no se considera que haya dado caución el que no dió caución para todos; mas si

por falta de bienes, se le han de denegar solamente respecto it la sexta parte, poro de suerte que pueda suplir la caución ó con la colación, ó por los demás modos, que arriba dijimos, mi que se constituya un corador que le haya de dejar it salvo los bienes; porque se debe tener consideración al que no cumplo con la colación no por contumacia.

§ 14.—También es obligado it colacionar el que

está én familia adoptiva, esto es, no él mismo, sino el que lo tiene, si hubiere preferido recibir la posesión de los bienes contra el testamento. Mas si este

padre adoptivo lo hubiere emancipado antes de habersepedido la posesión de los bienes, no será obligado it la colación; y así se expresó en el Edicto de los Divinos Hermanos. Pero el adoptivo emancipado privará de la colación it los hermanos solamente si esto hubiera sido hecho sin fraude,

115.—No Be lleva it colación para los hermanos

ni el peculio castrense, ni el casi castrense; porque en muchas Constituciones se expresa, que este es privativo.

§ 111.-. Pero veamos si será alguno obligado it llevar al acervo común lo que it titulo de dignidad

se le dió ó se le debe por el padre. Y dice Papiniano en el libro décimo tercero de las Cuestiones,

que no ha de ser obligado; porque ea conveniente

que esto lo tenga privativo por causa de las cargas

de la dignidad. Pero si todavía se debiera, esto se

ha de interpretar de modo que no sea gravado sólo el que obtuvo la dignidad, sino que esta deuda sea carga común do todos los herederos § 17.—Si el que aprisionado por loe enemigos regresó después de la muerte del padre, aunque nada tuvo él, al morir el padre, porque estaba en poder de los enemigos, será, sin embargo, admitido it la posesión de loe bienes, y llevará, por supuesto, it colación lo que Lendria, al morir el padre, si no hu-

biese sido aprisionado por los enemigos; pero aunque se hallara rescatado de los enemigos al tiempo de Ja muerte del padre, se habr4 de hacer igual-

mente la colación.

(5) Has.; redit, e! códice FI.

32



DWBSTO.—LIBBO

xxxvii:

18.—Si ernancipato legatum fue-it quurn pater :norietur, etiaui lico conferre dubet. § 19.—Si ab ipso patre herede instituto filia eius fidejeoírl]Jlissum fLterit relictLlnj., qnurn niorietur, ata id confarenduTkl cst, quoniam utile est hoc fideiEt eveniet, ut pro co haboatur, atque Si post iior'tem patris relietuin t'uisset; neo cogetur hie conforte, quia moriente eo (1) (ciuS) non tuiaset. § 20.—Elinaneipatus lilius, si dotern habeat ab uxore aceeptam, hoc muus confort, eLsi auto uxor deecsserit. § 21.---Si iinpubere arrogato soundum Divi Pu ReScriptuLn quarta debetur (2), videndum eat, an, si patria naturalis bonoruni possesaionein petat, conferte quartain debeat; quacstio ja co est, an herodi eno relioquat quartae actioneru, an non; et uagis es¿, Ut ad herodem transferat, quia personalis actio cst. Igitur etiaui de quarta conferenda eavele euin oportoliít; sed iioc ita deinuiii, si ¡am nata esi quarlae petitio; eeterum si adhuc palor adoptivos vivat qui eum emaucipavit, dieenduiii est c&uliuuen quoque asesare; praeniatu.ra ant criin spes (3) collationis, quum adiiuc vivat is, cuius de 1)onis qn arta debetur. § 22,—Si is, qui hona coli atu rus est, ha.beat fihiuni peculiuin castrense habenlem, nao cogetur utique peculluin eius coiifei're; sed si ¡Ain tuno mortuna erat fihius eius, et castrense peculinm habnit, qunni ruoritur (4) le, cuius bonoruiii possossio potanda mt, en conforre cogatur? Quum auten vindicar¡ id patri non sil necease, dici oportcbit1 conferendom; non enim nuno acquiritur, sed non adimitur. Amphius dico, et si institutus ftierit a filio heres, cecdum adierit, habeatque substitutum, quia non fliagis mine quseritur peculium, quain nunc non alienatur, conferri debere.

§.23. —Contertur auteii, etiatilsi quid elus non (5) fueril, dolo malo autern factum sil, quoniini.is esset; sed hoc sic aceipisndum est, ul hoc deinum canter*tur, quod &us esse desiit dolo malo. Cetoruni si 14 egit, nc acquireret, non venit jo eollalionem; nam hie et sibi irisidiatus est. § 24. -ortione5 collationuni ita cruel Çaciendae, ulputa duo sun! fl(ii ¡o pocestate, unas cinaneipatus hiabens treonta, ducenta fratribus con lord (u), sibi ccntum (7); l'aeit enim lis partetn, quamvis ié sit, ani conferri non solet. Quodsi duo sitil fui omancipati habentes trecenta (8), et duo in poteetate, aeque dioendurn eet, singulos singulis, qui sunt lo potestate, centena conferre, centena rotiocre, sed ipsos invicem nihil conterre. Delia queque cohlatio in eundein modum Set, ut, quicunque contert, etiain suam personam nuiiieret in par.tibus í'aciendjs.

(1) Tau,. en (e e del códice ¡'L Br.

(z) VÉaJc mas adekne eZ.fr . S. pa rra,fo pr. (3) spsiee, foL 4) Taur.; mortetur, el códice FL., B. (5) mmc poi non, ¡Ial. (ti) Según corrección del códice FI., Pr,, confort, Tau,,

según la e3crlara Qrlç7ltkZl.

TÍTULO VI

§ 18.—Si se le hubicÑ hecho un legado á un emancipado, también debe llevarlo á colación cuando muera el padre. § 19.—Si a cargo del mismo padre instituido heredero se hubiere dejado un fideicomiso para att hijo, cuando muriese, ¿se ha de llevar esto é. colación, porque es útil este fideicomiso? Y sucederá., que será considerado lo mismo que si hubiese sido dejado después de la muerte del padre; y no será aquél obligado á. llevarlo á. colación, porque al morir ésta no habría sido suyo. § 20.—Si el hijo emancipado tuviera la dote recibida do la to.ujer, no la lleva á. colación, aunque er hubiere fallecido antes. la mujer 21.—Si arrogado un impúbero se debe la cuarta parte según el Rescripto del Divino Pio, Be ha de ver, si deberá llevar á. colación la cuarta, si pidiera la posesión de los bienes del padre natural, la cuestión estriba en esto, en si la deja, ó no, a su heredero la acción de la cuarta; y es más probable que la transfiera al heredero, porque es acción personal. As¡, pues, convendrá que él dé caución de llevar á colación también la cuarta; pero esto así solamente, si ha nacido ya la acción para pedir la cuarta; mas si viviera todavía el padre adoptivo, 2ue lo emancipó, se ha de decir que también deja a tener lugar la caución; porque es prematura la esperanza de la colación, viviendo todavía aquél de cuyos bienes se debe la cuarta. § 22.—si el que ha de llevar á. colación los bienes tuviese un hijo que tuviera peculio castrense, no será ciertamente obligado á llevar á colación el peculio de aquél; pero si ya á. la sazón había muerto su hijo, y tuvo, al morir, el peculio castrense aquél de cuyos bienes se ha de pedir la posesión, leerá acaso obligado á llevarlo á. colación? Mas como el padre no tiene nocosidad do reivindicarlo, se deberá decir, que ha de ser llevado á colación; por9ue entonces no se adquiere, sino que se quita. Y digo más, que aunque por el hijo hubiere sido instituido heredero, y todavia no hubiere hecho la adición, y tuviera substituto, debe ser llevado á colación, porque entonces no se adquiere el peculio, sino que más bien no se anajena. § 23.—Mas se lleva á colación, aunque alguna cosa no hubiere sido de uno, pero se hubiera hecho con dolo malo que no lo fuese; pero esto se ha de entender de incido, que se lleve á colación solamente lo que por dolo malo dejó de ser de aquél. Mas silo hizo para no adquirir, no se comprende en la colación; porque en esta caso se perjudicó también á. sí mismo. § 24.—Las porciones de las colaciones se habrán de hacer set, por ejemplo, si hay dos hijos bajo potestad, y un emancipado tiene por valor de trescientos, llevará á colación doscientos para los hermanos y retendrá ciento para si; porque hace parle para ellos, aunque él sea uno para quien no se suele llevar á. colación. Mas si fueran des los hijos OXFmftflcipados que tuvieranpor valor de trescientos y dos los que están bajo potestad, se ha de decir igualmente que cada uno lleva á colación ciento para cada uno de los que están bajo potestad, y retiene' otros ciento, pero que ellos mismos no llevan nada a, colación entre s. Y del mismo modo se hará también la colación de la dote, de suerte que cualquiera que la lleve á. colación cuente también su propia persona al hacer las partes. (7) reltuebi!, aíade acertadamente Ha¡. (6) Taur., trecent*s, La escritura original; trecena, la co,

r,'eooidn miel códice FI., Br.

DIGESTO.—LIBRO

2 PAuLns ti/ipo XLI. ad Edi uta.-Quuni emanipati fUji nouurle nepotem jostumum post ay¡ morteni editum dicimus bonorun possessionem accipere oporere, nccesa'iUm oiit dicere, bona sua (1) euia eonfwre, licet non Pote6t die¡, mortis tempGre avi bona habuisse, qui ipse nondum in rerum natura ert; igiur sive bereditatern a patr, sivc legaLutn acoeperit, lino coiifcrre ciebebit. § I.-fllud aut.ern inteligendunx est, fihinm in boriis habere, quod dedueLo acre alieno supereat. Sed si sub condiioiie debeaL, non statim id dedurcre debebit, sed id quoque coiiferie; contra au.Lern caven ci epontebit ah en, qul ¡u poLetate est, uL existente condilione deeridaiir pro ea parte, quarn ccntulit.

§ 2.-De illis, quae sine culpa fil emancipati post mortein patnis penierunt, quaeritur, ad euius detrirnentuin ea pertinere debeant. Et plenique putant, ea, quae sine dolo et culpa perierint, ad collationis onus (2) non perLinere; et hnci ex illis verbis intdfligendum ost, quibus Praetor viri boni arbitratu iubel conferri b&na vii' autem bonus non Bit arbitraturus, aonferendum id quod nec habet, neo doto, nec culpa deslit babero. 3.-id quoque, quod sub conditione ex stipulatu debetur, ernaucipato conferri dobet. Diversum est in legato conditionali, quia, etsi in potestate fuissit et post mortoLn patris eonditio extitiset, ipse habret actionem

xxxvii: TfTJLO vi



33

2. PkUL.o; Goine,Uw'ios al Edco., libro XLI. Cuando decimos que el iiiéto póstumo nacido después de Ja muerte del abuelo debo recibir la posesión do los bienes en nombre del lujo emancipado, será necesario decir que él Uev.a á colación sus propios bienes, aunque no se puede decir que tuvo bienes al Licirapo de la muerte del abuelo el que no había nacida todavía; así, pues, ora si hubiere reeihdo del padre la here a, ora si un legado, deberá llevarlo á colación. § 1.-Mas se ha de cutcudcr que el hijo tiene uniDo bienes lo que le queda deducidas las deudas. Pero si debiera bajo cudicióu, un deberá deducir etu luego, sino que lo d&ei'á llevar ttuubióu a colaióui; mas, por el con ario, se le rlebci'ft dar por el que está bajo potestad caución de (100, eunplióndese la condición, será defendido en cuanto á la parte que llevó .á colación. § 2.-Respecto ml las cosas que sin culpa del hijo emancipado perecieron después de la muerte del padre, se pregunta en perjuicio de quién deban ellas redundar. Y opinan los 'más, que las que hubieren perecido sin dolo y culpa no corresponden

á la carga do la colación; y se ha do enteédor esto

co virtud de aquellas palabras con que ci Pretor manda que se colacionen los bienes ti tirbitrio de buen varón; mas un buen varón no habrá de de-

terminar que deba colacionar lo que ni tiene, ni dejó de tener por dolo ni culpa. § 3-También se debe colacionar para el emancipado lo que bajo condición se debe en virtud de

estipulación. Diversa cosa es Iratátidose do un legado condicional, porque aunque hubiese estado

bajo potestad, y se hubiese cumplido la condición

después dala muerte del padre, él mismo ten-

dría la acción. § 4. -El hijo emancipado, si tiene acción de in-

§.4.-Ernaneipatus fiLius, si iniurarum babeL aq.dortani, nihil eonlrre debet; magis euirn vindietae, quani pecunia.e habet perseeutiouem; sed si furU habeat actionem, eonferre debebt.

jurias, no debe llevar nada ti colación; porque tiene más bien la persecución de la vindicta, que la de

§ 5.-Si tres einanoipati, duo in potestate sint, Caius Cassius libro septiino (3) Juris civilis Lertias conferendas putat, ut ernaneipati, quia invicem non oonferunt, unius toco siaL, ncc indignari 008 oporteie, si plus confei'ant, et ininus aceipiant, quia in potestate eorun fuet'it, bonorum possessionem omitene; lulianus quoque Cassiiscntentiam Sequitur.

ceras partes, de suerte que los emancipados, como

§ 6.-Si ex einaucipato filio nepos caaneipaCus, mortuo patre simul et ayo, bonoruu.i possessionem litriusque acceperit, quem ntnrque norum sunni heredein reliqueril, eo modo collatio explican potcaL, aL, si verbi gratia eentrnn in bonis babuU, et patruo quinquagi rita, et fratri qui nq uaginta conferre doheat (4); fiac enim ratio facit, sive personas, sive purtiones nunieremus. § 7.-Si duo nepotes ex liLio mortuo emanciaLi bonorum possessionein ay¡ potant, utruni dimidias, en quartas patruo conferre dcboant quacnitur. EL verjas est, semiases conferre oes oportere,quia et Si ViVO ayo, quum in Cies potestate essont ducenLa, puta, aequisiissent, centuni tilius, centuín duo fratres por hereditatem avi haberent.

una cantidad; pero si tuviera la acción de hurto, la deberá llevar ti colación. .-Si hubiera tres emancipados, y dos bajo potestad, opina Cayo Cassio en el libro séptimo del

terooLuú Civil, que se han de llevar ti colación terno colacionan entre si, estén en lugar de uno solo, y no deben ellos quejarse si colacionaran más y re-

cibieran menos, porque en su potestad estuvo prescindir de la posesión de los bienes; y también Juliana sigue el parecer de Cassio. § 6.-Si un nieto emancipado habido de un hijo emancipado hohiore recibido, fallecidos simultá-

neamente el padre 'y el abuelo, la posesión de los

bienes de ambos,iitbiendo dejado ambos un heredero suyo, la colación se puede explicar de modo que si, por e,jein pie, tuvo bienes por valor de ciento, deberá llevar á colación cincuenta para el tío

paterno, y cincuenta para el hermano; porque es lo que da la cuenta, or-a contemos las personas, ora las porciones.

§ 7-Si dos nietos emancipados habidos de un

hijo al1ecido pidieran la posesión de los bienes del abuelo, se pregunta si deberán llevar ti colación para el tío paterno mitades ó cuartas partes. Y ca mutis verdadero que deben ellos llevar ó colación mitades, porque también si viviendo ci abuelo hubiesen adquirido, estando bajo su potestad,. por

ejemplo, doscientos, el Iii3o 'tendría ciento, y ciento los dos hermanos, por la herencia del abuelo.

(1)

oukuIift,in4er4 VLLg.

(2) ms, Haj.

—5

(5) sexto, Gal. 4) RoL; debet, el acídica 1?I.

34



DIGESTO.—LIBRO xxxvii: TÍTULO VI

§ 8.—Siduo (1) emaneipati bonorum possessionem petieL'int, et unuS contulørit, alter non contuterit, hujus portio tantum oí, qui lii potestate esi, prcdesse de bet, non etiam ernan cipato, quociam cius causa, qui in potostate est, denegantur ci actiones. § D.—Si per inopiarn eivanoipatus cvere non posait, non statim ab en transterenda et possessio, sed sustinendum, donee possit invenire fideiussores, ut tamen de bis, quae mora deteriora futura sunt, bis, qui in potestate sunt, actio detur, ¡psique cavennt in medinm collaturos, si cautuin iis fuerit.

§ 8.—Si dos emancipados hubieren pedido la posesión de los bienes, y uno hubiere colacionado, y el otro no, la porción de éste debe aprovechar solamente al que está bajo potestad, no también al emancipado, porque por causa del que está bajo potestad se le deniegan á él las acciones. § 9.—Si el emancipado no pudiera por falta de bienes dar caución, no se le ha de quitar desde luego la posesión, sino que ha de ser sostenido en ella hasta que pueda encontrar fiadores, pero de suerte que, respecto á las cosas que se han de dedeteriorar con la demora, se les dé acción ú los que estáij bajo potestad, y estos mismos den caución de llevarla á colación, si á ellos se les hubiere dado caución.

3. 1ULLANCS libro XXIII, Dijcsorum.— 1raotoi' non sub eonditioiie collationis bonorum poaseasiocern contra tabulas prorniltit, sed demonstrat, quid data bonoruni possessione fieri oporteL Atioquiri magna captio erit emanoipati, si non eULer bonoruni possessioncm accipe re ¡ n Le 1 ligaretu r, nisi cavisset de collatione; nam si interim ipso decessisset, heredi sao nihil relinqueret; item si frater eius decessissot, non adrnitteretur ad bonorurn possessionem. Quid ergo est lntelligecdum est, boriorum possessiuuetn aceipere et ant.equain caveal; sed si non eaverit, ita observabitur. nL tota hereditas apud eum, qui tu poteatate fue¡-¡(, retnaueat.

3. JULIANO; Digesto, libo XXI!].— Ph Pretor no promete la posesión de los bienes contra el tostaciento bajo la condición de la colación, sino que indica lo que se debe hacer habiéndose dado la posesión de los bienes. De otra suerte, seria grande el perjuicio del emancipado, si se entendiese que no recibiría la posesión do los bienes de otro modo, sirio si hubiese dado caución respecto ala colación; porque si entretanto él hubiese fallecido no le dejaría nada ó su heredero; y asimismo, si hubiese muerto su hermano, no seria admitido á la posesión de los bienes. Qué se dirá, pues Se ha de entender, que recibe fa posesión de los bienes aun antes de que dé caución; pero si no diere tacanción, se hará de modo que toda la herencia permanezca en poder del que hubiere estado bajo potestad.. § 1.—Un hijo emancipado promete controversia á un impúbero, que dice que es hijo, y que estuvo bajo lapotestad del padre; pregunto, si el emancipado le deberá llevar a colación sus propios bienes. Paulo observa: opino que debe llevarlos á colación, habiéndose obtenido caución dq que el vcneido entregará así como la herencia, también lo que se colacionó. 2.—Dice Juliano: siempre que se da la posesión de los bienes contrae¡ testamento, deben los emancipados llevarles á colación sus propios bienes á aquellos solos que hubieren estado bajo la po. testad del padre; se suele preguntar de qué modo se ejecutará esto; porque si se llevan al acervo común los bienes dejados por el padre y los de los emancipados, y de esta suerte se hicieran las poi-ciertos viriles, sucederá que les aprovechará tain. bién fi los emancipados la colación hecha por ellos mismos. Veamos, pues, si no será lo mas conveniente. que los emancipados tomen la cuarta parte. de los bienes paternos, y le tercera de los suyos propios. L que digo aparecerá más claro con un ejemplo; supongamos, que el padre dejó cuatrocientos, y dos hijos bajo potestad, y dos emancipados, de los cuales uno tiene bienes por valor de ciento, y ci otro por el de sesenta; el que tuviere ciento tomará ciento treinta y tres y tercio, y el que hubiere llevado fi colación sesenta ciento veinte, y así resultará, que el beneficio de la colación corresponderá á. aquellos solos que hubieren por manecido bajo potestad. § 3.—A los emancipados se les manda que lleven SUS propios bienes fi colación con los que estuvieron bajo potestad. § 4.—Por lo cual, así como el que está bajo potestad toma préviamente la doto de la mujer, así también debe retener el emancipado, como si Lomase préviamente.

§ 1.—Emancipatus tillus controversiam facit impuberi, qui se íIlium, GL in poteatate patria fuiese dicit; quaero, si boca sua el ernancipatus conterre doboat. Paulus notat puto eonferendum esac exacta caulione, ut vietus, sicut hereditatem, ita et quae collata sunt, praeatet. 2.—lulianus (2): quoties contra tabulas bonoram poaseasio datur, ernanoipati bona sua conferre debont his solis, qui in potestate patria fuerint; hee que'na'moduni expedir¡ oporteat, quaeri solet; nam si berta a patre relicta, el emancipatorum in mediurn conferantur, et ita viriles partes samantur, eveniet, ut et ernancipatis queque collatio ab ipsis facta prosit. Videarnus ergo, no commodisaimum sit, ernancipatos quartam partem ex bonis paternis ferro (3), ex suis tertiarn. Quod dico, exeruplo manifestiiis fieL; ponarnus, patrerfi quadringenta (4) reLiquisse, et duos in potestate filies, duns emancipatos, ex quibus alteruru centum, alterum sexaginta in bonis habere; ¡a, qui centum habebit, centum triginta tria et trientern feret, ¡a vera, qui sexaginta eontulerit, centum viginti, atque ita evenieL, ut collationis emolumentum ad solos, qui in

potcatate remanserint, perveniat.

§ 3.—Emaneipati bona sua conferre cuin his, qui

in poteslate fucrunt, ¡uhentur.

§ 4.—Quare sieut is, qui in potestate est, dotem uxoris praecipit, ita emancipatus quoque, quasi praecipiat, retinere debel.

4. (1) fratrEe, insePto Vug

(2) IuIiftflUS, O!flU.ete HL

(8) conferro, Ha¿. Vg.

(4) Tarw.;qnndrninta,et códuie Ft.,g ¿o m ismo es ¿a nota,

flIØRSTØ • —LIBRO XXXVII TÍTULO VI

§ S. —Etuancipatus practcritus, si, dum cleliberat, caverit de lionorum collatione, ncc bonorum pOSSeSSiQflem pelierit, agente fratre ex siipulatu ipso jure Lutus.erit. Sed ci si pecuniara otintulerit, cuntlictione eam - repetil; omissa enim bonorum possessionc incipil pecunia sine causa osee apud h ered am. § .—Qui duna filos ¡ti iotestate liabebat, el ex nao corurn nepotein, emancipavit filixitit, ex quo riepotem habebat, deinde eluaneipatus faetus procreavit filium, quera avus iii locura ful adoptnvit., eL vol intestatus, vol testamento facto praeterito emaflcipaLo [5iio deoaseit; queesituru es quid do bonorufli possessione, quid de collatione iuris esaet. Respondí: bonorum, de quibus quaeritur, tres partes fieri delient, ex quibus una pantinct ad fihitira, qui in potestatc rcmansit;. altera ad nepotem, qui in Iocnm fui adoptatus 051; tentia ad omaneipatuLn fihium et nepotein, qui in potestate remansanil, ha ul palor sol¡ ci conferat, eum que bonorum possessionem accipiat (1).



35

§ 5.—Si el emancipado preterido hubiere, mientras delibera, dado caución por la colación de los bienes, y no hubiere pedido la posesión de los bienes, estará de derecho seguro al ejercitar su hermane la acción de lo estipulado. Pero si hubiere

llevado á colación dinero, lo reclamará por la con-

dicción; porque, habiéndose prescindido de la po-

sesión de los bienes, comienza á estar sin causa

el dinero en poder del heredero. § 6.—Uno que lenta dos hijos .bajo su potestad, y de uno .le ellos un nieto, emancipe al hijo, de quien tenía un nieto, después el que fué emancipado procreé un hijo, al que adoptó el abuelo en el lugar de hijo, y falleció ó intestado, '6 habiendo preterido al hijo emancipado en el testamento que hizo; se preguntó, qué derecho regiría en cuanto á la posesión de los bienes, y cuál respecto á la colación. Respondí: de los bienes, de que se trata, se deben hacer tres partes, de las que una le pertenece al hijo, que permaneció bajo potestad; otra al nieto, que ftiÓ adoptado en el lugar de hijo; y la tercera al hijo emancipado y nieto, que hubiere permanecido bajo potestad, de suerte que el padre lleve á colación para aquél solo con quien reciba la posesión

de los bienes.

4. AFItiCANtJS libro-JI'. Quacstionu,n. - Filiura eivaucipaluw dotein, quairt fihiae suso nomine dedit, conferre non debore, quia non siut in matrisfamilias honis esae des intelligatur, ita el in patrie, a que sit profecta. 5i ULPI,NUS libro LXXIX. ad Edi,turn. - Si quia filium habeal suí iuris, et ex so nepoteni ni potestate sus, consequenter cnt dieendum, si no"s patria sui einancipati accipial bonorum poseessonem, de corifet'eridis suis quoque honm Cavare cura debcrc, ci esee similein ci, qur adoptavil; hoc

enim Divi Fratres rescripserunt, nl ad collationem avus compellatur. Plano codera Rescripto adieeturn esi sic: «nisi forte avus isla lTlullum ex his bonis

fructura acquircro vuil, paratusque es¿ de potestate nepoleru diniittere, ut ad emancipatum otnne orno-

lumeuluru bonoruni possesaionis perveniat». Neo ideirco ea fila, quae post cmanoipatioiiem nata paLA liares exlitit, juste queri (2) poterit, inquil (3), quod co tacto cohlationis COLu modo excliid ter, quuu ayo qtiandoque defuncto ad bona eles SirnLil cura frat.re poesil venit'e. Hace jo patre adoptivo rallo reddj non potest, el tarnen el ib! ¡den dicomus, si sine dolo malo ernancipaverit.

- 4. Araicrio; Cuctones, libro IV. - El hijo

emancipado no debe llevar á colación la dote, que diú á nombre de su hija, porque no se entiende que como de los bienes de la madre de familia' forme la dote parte también de los del padre, de quien

haya provenido.

5. Ut.i'iio; COMPIAtariosal Edicto, libi-oLXXJX. - Si alguno tuviera un hijo de propio derecho,

y de él un nieto bajo su potestad, se, habrá de

decir consiguientemente, que, si el nieto obtuvie-

ra la posesión de los bienes de su padre emancipado, deberá aquél dar caución de llevar á ceta-

clon también sus propios bienes, y que es seme-

jante al que hizo una adopción; porque esto respondieron por rescripto los Divinos Hermanos, para que el abuelo fuese compelido á la colación.

Mas en el mismo rescripto so sil adié cato: «á no

ser acaso que este abuelo no quiera adquirir nin. fruto de estos bienes, y esté dispuesto á sacar do su potestad al nieto, para que vaya al emanci-

pado todo el provecho de la posesión de los bienes.» Y dice, que ni la hija, que, nacida después de la emancipación, fué heredera de su padre, po-

drá quereliarse con justicia por cato, porque por tal derecho es excluIda del beneficio de la colación,puesto que, en cualquier tiempo que el abuelo haya tallecido, podrá.-ella concurrir conjuntamente

con su hermano á los bienes de aquél. No se puede

dar esta razón respecto al padre adoptivo, y, sin

embargo, diremos también en este caso lo mismo,

§ 1 .—Slipulatio auteLn collationia tuna eommittitur, quuni interpeliatus cura aliquo epatio, quo con,erre potuit, non facil, maxime quum boni vii'i arbjtratu collationera fien Edicto Praetoris insertum est.

§ 2.—Sive ergo iu lotum collatio facta non est,

sive iii partera faeta, toeum habebit haee. supolatía. § 3.—Et sive quia non conferat ex liac stipula(1 ) Taur. &egdM, la gsc,'tw'a original; aIplet, cida de¿ aOdjce JJ't., Dr.

la eosi'ec-

si hubiere hecho la emancipación sin dolo malo.

§ 1—Mas se a lugar á la estipulación de la colación siem pro y cuando-el requerido con algún esfacio de tiempo, dentro del cual pudo hacer la ea-

ación, no la hizo, mayormente habiéndose consig-

nado en el Edicto del Pretor que la colación se haga á arbitrio de hombre bueno. § 2.—Luego, ora si en absoluto no se hizo la colación, era si hubiera sido hecha en parte, tendrá lugar esta estipulación.

§ 3.—Y ya si uno no hiciera la colación en vir(a) fieL; qiiaent, a cddlce FI. (3) In Id por lnuIt, Ha?. Vuig.

36

DJG1STO.—LrBRo xxxvii: TtTULO VI

tiene, sive dolo feeei'it quominus conforat, quanti ea res cnt., in tantam pecuniam condemnabitur.

tud de seta estipulación, ya si hubiere obrado con dolo para no hacer la colación, será condenado en tanta cantidad cuanta valiera la cosa,

8. Csc.sus libro X. Digc&lorurn.— Dotem, quaii ddit ayos paternus, an post rnortein Mi mortua in matrimonio filia patri reddi oporteat, quaeritur. Oceurrit aequitas re¡, ut, quod pater meiis propter me ihiae mean nomine dedit, proinde (1) sit, atque vs dedurim, quipe offlcium avi nireaneptem ex offteio patris erga.filium pendoL, el quia paterUliae, ideo nvns propter fihium nepti dotem dare debet. Quid si fiUus a patre exlieredatus est? Existimo, non (2) absurde etiani in exheredato filio idem poase defendi; neo iri5tvorabiiis sententia est, ut hoc saltem habeat ex patornis, quod propter illum datuni est.

6. CELSo; Digesto, libro X. - Se pregunta, si la dote que dió el abuelo paterno deber& ser devuelta al padrc después de la muerte del abuelo habiendo fallecido la hija durante el matrimonio. La equidad del caso consiste en que Lo que mi padre dió por mi causa en nombre de mi hija sea considerado como si yo mismo lo hubiere dado, porque el deber del abuelo respecto á la nieta depende del deber del padre respecto al hijo, y por la razón que el padre it la hija, debe el abuelo darle dote é. la nieta por causa del hijo. ¿Qué se dirá si e) hijo fué desheredado por el padre? Opino que no absurdamente se puede defender lo mismo también en cuanto al hijo desheredado; y no necesita indulgenciael parecer de que it lo menos tenga de los bienes paternos lo que sedió por causa de él.

7. Insi libro XIII. D4je.torarn. - Si nepotes jo locura f ui successeruñt, una n portio iis conferri debel, uti bonorum possessionis unam partem habeant; sed el ipsi ¡la conferre debnt, quasi omnes unus esserit.

7.

EL

mismo; Digesto, libro XIII. Si los nietos

sucedieron sri el lugar de un hijo, se les debe llevar á colación una sola porción, así como Llenen una sola porte de la posesión do los bienes.; poro también" ellos mismos deben llevar á colación, así como si Lodos fuesen uno solo.

8. PAP1EIArrnS libro fil. Qaaetionam. - Nonnunquarn () Praetor vaniantem non repellit, el consilium mutantis (4) non aspernatur. Unde quidain fihinm eman-cipatam, qui de bonis conferends cayere fratribus noluit, anrliendijm postea putaverunt, si vellét oblata cautione beneficium bonorum posse55iOni5 exateere; tamets responden potest, videri eum possessionern repudiasse, qui forrriarn poeseasionle conservare noluit, Sed benignior est sententia, maxirne quurn de bonig parentis (5) inter fraf res disputotur; quem Lamen facilius admittenduni existimo, si intra tempus delatae possessionis cautionem offerat; nam post annum, quam delata esset honorum possessie, volúntarjatn moram cautionis admitIere difficilius est.

8. PAplmArço; Cuestiones, libro lii. - A. veces el Pretor no repele al que varia de opinión, y no desprecia al que cambia do propósito. Por Lo cual algunos opinaron que el lujo emancipado, que no quiso dar it sus hermanos canción de llevar a colación los bienes, ha de ser oido después, si quisiera utilizar, habiendo ofrecido la caución, el beneficio de la posesión de los bienes; sin embargo. se puede responder, que parece que repudió la posesión el que no quiso conservar la forma de la posesión. Pero es más equitativa la opinión. contraria, principalmente cuando entre hermanos se dispute sobre los bienes de un ascendiente; pero opino que aquél ha de ser admitido más facilmente, si ofreciera la caución dentro dci término de deferirse la posesión; porque después do un año que hubiese sido deferida la posesión de los bienes, es más dificil admitir la voluntaria demora de la caución.

. lorti libro V. Jlrsponsiru.m..—Filius emanci1 s 1. u s 1V.iteslILi pntris lmiiuruni possessionera oece pi neis ex eudom in familia retentus semisse,m hereditatis curn emolumento collationis habebit. ídem n:epos, si postea por.sessioÚcln intestati patrie aocipiat, fratri post emaucipalionem patrie quae-. sito et in familia retento, bona mio conferre cogetur.

9. Ei. MISMO; Rcspue.stas. libro V. - Un emancipado recibió La posesión de los bienes de supadre intestado; el nieto habido del mismo, retenido en la familia, tendrá la mitad de la herencia con el beneficio de la colación. P1 mismo nieto, si despuós recibiera la posesión de los bienes del padre intestado, será obligado á llevar it colación sus propios bienes para el hermano nacido después de la ornancipacióri del padre y retenida en la familia,

10. SOÑEVOLA libro V. QwesUonurn. Si fijos in potestate heces institutus adeut, et emancipato potente bonorum poaseasionem coiflra tabulas ipse non petat, nec confereiidum cst ei; el ita Edictum se babel, (6) Sed roagis sentio, ut, queii-tadmodum pro parte hereditatem retinet iure ea, quod (7) hanoruni possessioneln peterø possot, ita et couforri ej debeal; ulique quum iniuriam por bonorum posseasioriem patiatUr.

10. ScÑvoLA; Cacslioace, titeo V. - Si instituido heredero el hijo que se halla bajo potestad adiese la herencia, y pidiendo uno emancipado la posesión de los bienes contra el testamento él no la pidiera, no se ha de hacer colación para él; y así lo dice el Iidicto. Pero yo más bien opino, que, así como rctione en parto ¡a herencia por la razón de derecho de que podría pedir la posesión de los bienos, así también se debe hacer colación para él; á la verdad, cuando sufra perjuicio por la posesión de los bienes.

S



(1) Taur. 3eq,áa t escrituraorlgLna; erIni1e, a correeoÓn de códwe eL, Br.

2) Tar. jwgÚn la e crtara orteina; dum, auiade ¿a correecidn del o6dce Pl., Dr. (8) TaUC. 3egún correociisn del cedice FI.; Nunquam, ¿a

escritura original, Dr.

(4) mutanteln, 1-Ial.

(5) patcrnic, Ha¿. (S) raur. segdsi ¿a escritura original; Sesevola, Mserta ¿a corr'eccán dI códice FI., Br. (7) que et por quod, Ha¿.

DIGESTO .—LTBRO xxxvii: TfTTILO Vfl

37

11, PAULLJS 1iro XI. Rcsporos'wn.— Paulus respondit, ea, quae post mortein patris filio reddi debucrunt, emancipatuin Rlium, quarnvis. prius eOiiSeCilttlS Sit, quain debciefltUr fraLr, qu.i ¡ti pometate paLris relictus Cst, enoterre non debere, quuni post mortein patris non 1am ex donatione, qualu ex causa debiti ea possidere videatur (1).

PAULO; &sptwshas, libro XL— Paulo respon11. dió, que aquellas cosas, que Be le debieron devolver al hijo después de la muerte del padre, no las debe llevar á colación el lujo einaueiiiado, aunque las haya obtenido antes que se le debieran al lieriiiario que fué dejado bajo la-potestad del padre, porque se considera que después de la muerte d& padre las posee no tanto en virtud da donación, como por causa de deuda. -

12. ioss libro XLI. ad Ediolurn.—Si praegnanlem quia uxorem rnliquei'it, et ca vontris nomine lo poSSBSSiOfla.IU missa fuord, interim oessat collatío; nani antequam nascatur, non potest dici, in potestate morientis fuisee, sed nato conferetur,

12. Li, mismo; Co,ncntarios al Ediclo, lun'0 XLI. -Si alguno hubiera dejado embarazada á su mujer y ésta hubiere sido puesta en posesión en nombre del feto, no tiene lugar entretanto la colación; porque antes que nazca no se puede decir que estuvo bajo la potestad del que fallece, pero se liará la colación en naciendo.

TIT. VII



DE DOTIS C0L.LA1ONE

TÍTULO VII

1. ULP1ANUS libro XL. ad Edklam.—Quamquarn ¡ta, demum ad collationom dotis Prantor cogat fihiam, si petat bonorum possessionein, attainen el si non petal, conferre debebit, si modo se bonis paternis misceat; et bou i)ivus Pius Ulpio Adriano rescL'ipsit, etiam eam, quae non petierit bonorum possessionem, ad collationeiu dotis per arbitrum farniliae erciscu.n.dae posse compelli. § l.—Sj in stipulatum deducta siL dos, si quidem ipsa mulier stipulata sit, vol ipsi negotium gestum, arque conterre cogetur; si vera ahí quaesita est stipulatio, dicendurn est, nessare collationem; eh si tantum promissa sit dos, collatio eius fiet, 2.—Si SiL cepos ct neptis ex oodein filio, et dos non paler eorum,- neptis tata alt neptis, sit el liliu omnem dotem soli fratri collatura est; emanc.ipata actem neplis dotein el. bona aun sol¡ nepoti, non etiani patruo oon!eret. § 3.—Sed si kit neptis sola, non - ctiain nepos ex eodom, lunc conertur patruo, iternqne nepoti vel nepti ex alio. § 4.—Sed el si duac neptos sin I ex diversis flhiis, eonCorent et ínvkenj, et patruo; si ex codean patre, tanturn invioen coníerent, § i.—Quum dos confertur, impensarum neceaBariaruni Rt detraetio, ceterarum non. § (L—Quodsi mm faetuiii divorhium est, el mar¡ tus non ah solvendo, non debebit integra dos computan iiiulieni, sed id, quod ad mulierem potest pervenire, hoc est, quod facere maritus potest. § 7.--Si sub conditione pater, vel extraneus dotern prouiiseril, cautione opus erit, ut tune conferat mulier dotem, quum dotata ense eoepenit. § 8.—Filiarn, quao ab intestato patri heras fit (2), conferre quídam dotem oportet, ccnsequens autem est, nl ex pollicitatione delia (8) pro parte dimidia

(1) Taar. según la ncritura orlgtriet; vWetur, ja corre e&n de¡ cÓEe J'L, Br.

DE LA COLACióN DE LA DOTE 1. ULPIANO; Conic,rharios al Edicto, libro XL. Aunque el Pretor obligue á la bija la colación de la dote solamente si pidiera la posesión de los bienes, sin embargos también si no la pidiera, deberá. colacionar aquélla, si se inmiscuyera en los bienes paternos; y el Divino Pío respondió por rescripto á. Ulpio Adriano esto, que también kaque no habiere pedido la posesión de los bienes puede ser compelida por el árbitro de la partición de La herencia á. la colación de la dote. § 1.—Si la dote fuá comprendida en estipulación, ya si la misma mujer estipuló ya sise gestionó negocio para ella será. igualmente obligada á llevarla á colación; pero si la estipulación fué hecha para otro, se ha da decir, que deja de tener lugar la colación; y si solamente hubiera sido prometida la dolo, se _Jará su colación. § 2.—Si hubiera un nieto y una nieta habidos del mismo hijo, y la nieta hubiere sido dotada, y bubiera un hijo que no fuera el padre de ellos, la nieta ha de llevar á. colación para su solo hermano toda la dote; pero la nieta emancipada llevará á. co-. ladón la dote y sus propios bienes al nieto solo, no también al tío paterno. § 3.—Pero si.hubiera una nieta sola, notainhián hin nieta habido del mismo hijo,'entonces se hace colación para el tío paterno, y también para el alelo ó la nieta habidos de otro. § 4.—Mas también si hubiera dos nietas nacidas de diversos hijos, colacionarán entre si, y con el tío paterno; y si del mismo padre, colacionarán solamente entre ellas. § 5.—Cuando se lleva á colación la dote se hace deducción de los gastos necesarios, no de los demás. § 0.—Pero si ya se hizo el divorcio, y el marido no fuera solvente, no se le deberá computar integra la dote á la mujer, sitio lo que puede irá poder de la mujer, esto es, lo que el marido puede satisfacer. § 7.—Mas si eh padre ó un extrafio hubiere proinet.ido la dote bajo condición, habrá necesidad de caución, para que la mujer lleve á. colación la dote cuando hubiere comenzado á. estar dotada. - § 8.—Conviene ciertamente, que la hija, que abintestato se hace heredera del padre, lleve á colación la dote, pero es consiguiente, que en virtud

(2) ¡Ial., sil, el códice FI. (2) dolts, n MIULa VuL'.

38



tfla18TO.—Lt1fftO XXYÍI TfTULO Vn

fratrorn suum libere; aec1uius enim esi, jo solidum de ano ciiiiii dotataxn esse. 9.—Si ematicipatus filius, qui contra tabulas

bonor mi possessionom accepit, Ii liatu dotatam habeat, uon debet dotem cina conlerre, quia in bonis cius nu est.

2. GAtos Libro XIV. ad Ediclwu provinciale.— Filia iit adoptionem data ci iteres instituta debet, sicul ernancipata, non so1un bona sua, sed et dtein, qune ad eam pertinere poterit, conferre; si adhuc pa.ter adoptivos vivit, liLa necease Imabebit confcrre (1). S.

ULrIANLS

libro IV. DitpuLaüorturn. -Si filia

fuer'it heces instituta1 ecUatione dotis non fungetur; unde si commisso ab altero Edicto necease habuent coi fra tabulas botiorum possessieiiem aceipere, dieondum est, quoniain nullam iniuriam fratri faoit, nin deboro eam dotem conl'erre; nam quod habuit ex indicio, convertitur ad contra tabulas bonortm possessionem. Planes¡ ex minore parte f'uit hees instituta, et alia quaedam jo earn contutit contra tabulas bonorum poaseasio (2), aunta portione eius, dicendum cnt, collationis munere eatn fiingi, nii furte contenta rterit portione, ex qua instituta cal; tunc, enini dicenduni esi, ex indicio parentis eam venientein non debere ruanos collationis sustinere.

4. Pon'otnos libro II!. ad Quintun Muria,n.— Si pato t' pro tilia dotem promiserit, deinde exheredatae,\CL etiain enianeipatae et prastenitae legatum dederit, habebit fija etiani dotern praecipuam et legatuiti. 5. 1 'APiNlANUS Libro Y. .Rcsponsorwn. - Filius ernancipatus qui possessioriern contra tabulas accipere potuit, intestati patria posscssionem accepil, atque ita filio., quae mauait inpotestate, cutu ciusdem fsrniliae fratre benes instituta, possessionem intestati patria, ernorem fratris emancipati secuta, accepit; doteni acuipto fratri conferre non cogetur, quum ea possessio frustre patita sit, et filio !ktris (3) volunlatem (4) fin¡ virus partis retineat, id est, ut omnes triantes haboaril, et bonorum posseasio Unde libori linigatur pro contra tabulas ease pl3iita.

§ 1.—Filia, quae soluto matrimonio dotem eouferre debuit, Inuratu collationieciL; viri beni arbitratu cogetur usuras quoque dotis conferre, quutn emalicipatus frater enirn fruetus conferat, et filia partis suae (5) fructus pereipiat.

6. losai libro Y.t. Respoasorunt. - Pater filiem emaucipatum heredem intituit et filiem exheredoit,(use inofficiosi lite pei1ata pantein dimidiam vit, hereditatis abstulit; non esse frairom bono. propria (3) si adhue pter adoptivus vivit, ho neeesse hahshit conferre, considérase adadidas por aetigaos coj4stas, () coiitsllt, Contra tabulas bonoi-um posasasione suela, Vui

de la promesa de la dote libre de la mitad ásu hermano; porque es más equitativo que ella esté dotada por completo con lo suyo, § 9.—Si el hijo cinaneipado, que obtuvo la posesión de los bienes contra el testamento, tiene una hija dotada, no debe colacionar La dote de ella, porque no está comprendida en sus bienes, 2. thyo; Comeniarios al ¡i,'diclo proccru,ial, libro

Xl V. - La hija dada en adopción ó instituida he-

redera debe, conro la emancipada, llevar á colación no solamente sus bienes, sino también la dote, que pudiere corresponderle; si ci padre adoptivo vive todavía, tendrá él necesidad de llevarla colación.

3. Ui..rio; Disputas, Libra 1V. -Si la hija bubiere sido inat.ituícla heredera, no hará colación da la dote; por lo que si habiéndose dado por otro lugar al Edicto hubiere tenido necesidad de recibir la posesión de los bienes contra e[ testamento, se ha de decir, que puesto que no causa ningún peejuicio al hormano, no debe ella colacionar la dote; porque Jo que tuvo en virtud del testamento so convierte en la posesión de los bienes contra el tostamonto. Mas si f'uó instituida heredera en una parte menor, y La posesión de los bienes contra el testamento ¡odió algunas otras cosas, aumentada su porción, se habrá de decir, que ella soporta la carga de la colación, á no ser acaso que se hubiere contentado con la porción cm que tud instituida; porque entonces se ha de decir, que concurriendo ella pon voluntad del ascendiente no debe soportar Ja carga de la colación,

4. Posipomo; Co,ncjitarios d Quinto Muelo, Litro - Si el padre hubiere prometido la dote por la

¡II.

hija, y después le hubiere dado un legado habién-

dola desheredado, ó aun habiéndola emancipado y preterido, la hija tendrá además de La dote prolerente también el legado.

5. Ppneo;

lcpustas, libro V.

- Un hijo

emancipado, que pudo obtener la posesión contra el testamento, recibió la posesión de los bienes del

padre intestado, y de este modo la hija, que permaneció bajo potestad, instituida heredera con un liar-

mano de La misma familia, obtuvo la posesión de los bienes del padre iiitestado, habiendo seguido el

error del hermano emancipado; no será obligada á llevarle it colación la dote al hermano instituido,

porque en vano haya sido pedida esta posesión, y retenga la hija del hermano la disposición hasta el

límite de la porción viril, esto es, para que todos

tengan una tercera parte, y se suponga que se pidió La posesión de los bienes cUnde liberb en lugar de La, que contra el testamento. § 1.—La hja, que disuelto su matrimonio debió

colacionar la dote, fuá morosa para la colación; será obligada á arbitrio de hombre bueno Li. llevar

á colación también los intereses de la dote, puesto que el hermano emancipado también colaciona los frutos, y la hija, percibe los frutos de su parte.

6. EL MISMO; ResprLcalas, libro VI. - Un padre

instituyó heredero it un hijo emancipado y desheredé it una hija, que habiendo promovido la quere-

lla, de inoficioso, retiró la mitad de la herencia; (3) patria, al mdrgeA fnerior del códice FI. (4) senta, inserte Hat. (5) patria sitj, Vaig.

DIGESTO.—LIBRO XXXVII.- TITULÓ '!ÍtI



39

conferre cogendum respondi, nani e libertates coinpeere placuit.

respondí, que no ha de ser obligado el hermano á colacionar sus propios bienes, porque se determiné que competiesen también las libertades.

7. PArLeS libro XI, Responson4rn. - Nec ipsa dotem fratribus suis eonferet, quum diverso jure rratres surit heredes.

7. Pum.o; Jlespueslas, libro XI. - Y ella no les llevará á colación it sus hermanos la dote, porque los hermanos son herederos por distinto derecho.

8. P4PfNIAÑtJS libro .XL b!cpowsorurn. - Pater nubenti filiae quasdam res práeter dotern dedit, earnque le familia rednuit, ac fratribus sub condiUone, si dotem et retera, quae nubenti tradidit, contulisset coheredem adscripsit; qüurn filia se bonis abstiuuisscj, fratribus res non in dotem datas vindicantibus exceptionem doli placuit obstare, quonianrpater fihiam alterutrum habere voluit.

8. PAPiNIANo; 1? ucalas, libro XL—Un padre al casarse su hija le dio ademas de la dote algunas cosas, y la retuvo en la familia, y la instituyó coheredera de sus hermanos bajo la condición de que les llevase it colación La dote y lo demás que al easarsele entregó; habiéndose abstenido de la herencia la hija, se determiné que it sus hermanos que reivindicasen los bienes no dados en dote les obstase la excepción do dolo porque el padre quiso que la hija tuviese una y otra cosa.

O.

qu:iestionis, an, si sua Lieres filia patri cuin fratribus, contenta dote abstiiieat se bonis, compellatur eam eonferre. Et Divus Marcus rescripsit, non compelli abstinonern se ab bereditate patris; ergo non tantuni dista apud maritum remanebt, sed et premissa exigotur etiatu a fratribus; et ost aeris alíen¡ loco, abseessit enitu a honis patria.

9. TRIFONIXO; Disputas, libro Vi. -'H u bo cuestión sobre si tiria hija heredera suya del padre seria compelida, si contenta con la dote se abstuviera de la herencia, it hoyar aquélla it colación. Y respondió por rescripto el Divino Marco, que no es compelida la que se abstiene de la herencia del padre; luego no solamente permanecerá en poder del marido ha dada, sino que se les exigirá también it los hermanos la prometida; y está en calidad de deuda, porque so separé de los bienes del padre.

nT. VIII (1) [1X1

TITULO VIII [IXI

D5 CONIUNO!WS CUZS EMANCIPATO

DE QUE SE HAYAN DE UNIR CON EL EMANCIPADO SUS RiJOS

1. ULP1ANUS libro XL. ad Ediclum.— Si quia ex , honorum pohli-Is quibus poaseasionem Praetor cetur, in potestat.c parentis, quum inoritur, non fuerit, el liberisque, quos iu eiusdern familia hablit, si ad eos hereditas ano nomine pertinebit, noque notam exheredations mrurunt, bonorum possessio eius partía datur, quas ad eum portine. r'et, si Le potestate permansiasel, ita ut ex ea parte dimidiam (3), reLiquam liberi eius, hisque (4) duntaxat bona sua conferat.

1. ULPIANO; Cornenitirios al Ediclo, Libro XL. Si alguno de aquellos it quienes promete el Pretor la posesión de los bienes no hubiere estado bajo la potestad del ascendiente, cuando éste uiuera, se les da it éste y it los hijos, que tuvo en la familia del

T[tYPLiOiiiNtJS

libpo Ví. fli.pilionurt.—Fuit

LIBER1S ama (2)

§ 1.---Hoc Edictuin aeqoissimum est, ut neque emaneipatus solos veniat, et exeludat nepotes 'a potostate manentos, neque nepotes jure potestatis obuciantur patri suo. § 2.—Et in adoptionem datos fflius, et heres jostitutus ad hoc El dictum pertinet, uL ci iungatur cepos, cjiii lii avi Sf1 naLLiraUs potestate est.; iungitur autere nepos patri silo emancípate, sive pater praeleritus sil, sive institutus. Et hace erit dift'erecua inter ) in adoptionem datum.et emaneipatuni, quod in adoptionetu quidem dato non alias iungitur, nisi instituto et alió committeute Edictuin, ernancipato autem, sive sit institutus emancipatus, sive sil praeteritus. § 3.—Filio in potostate ex beses, emancipato ex tiiente herede, instituto, lulianus ait, nepotem practoritiim petita contra tabulas boriorum posaesSiOne, patruo Sextantoni, patri uneiam ablaturum.

(1) Tau.r. segaa correccóe (c có1r F. En ¿a escrara origis u tu este Wu.je 4epa4 deZ sseate. (2) xmus, coriolddrase aadlda por aatiyuos copias.

mismo, si en su propio nombre les perteneciere la

herencia, y no merecieron nota de desheredación, la posesión de los bienes de la parte que le pertenecania, si hubiese permanecido bajo potestad, de

suerte que tenga da esta. parte la mitad, y sus hijos

la otra mitad, y lleve it colación solamente para éstos sus propios bienes. 1.—Este Edicto es muy justo, para que ni concurra solo el emancipado, y excluya áloe nietos que permanecen bajo la potestad, ni se opongan it su padre los nietos por el derecho ile potestad. 2.—También se comprende en este Edicto el hijo dado en adopción é instituido heredero, para que se le una el nieto que está bajo la potestad de su abuelo natura); mas se une el nieto it ami padre etuancipa4o, era haya sido preterido, ora instituido el padre. Y habré esta diferencia entre el dado en

adopción y el emancipado, que ciertamente no se

une de Otra suerte con el dado en adopción, sino habiendo sido instituido y dándose lugar por otro al Edicto, pero con el emancipado, era haya sido instituido el emancipado, ora haya sido preterido..

3.—lnsiituído heredero da dos tercios un hijo

que estaba paje potestad, y en un tercio otro emancipado, dice Juliano, que pedida la posesión de los bienes contra el testamento, el nieto preterido lo habrá de quitar a su tío paterno una sexta parte, y it su padre una dozava, de la herencia. (5)

IPSOJ inserte IlaL (4) I&ius. Haz. (S) lustltutum, inserta Vmtig.

40



!xaisTo.—LIBRo xxxvii: TITULO vTa

§ 4.—Si paor erosnoipatus exheredaus sit nopotibus ex eo praeeritis, qui eran¿ in potestate ieetiti, Picpoes admiituritur, aburdum eniin est, qu uiii patri .prttetcrito iurigaotur, instituLo 00 YCI exheredato uon admitti, § 5.—Sed et si pa(iuus eoruin, qui erant (1) in ji o tei4 Late, siL praeteri ii s, iaer ex.lioredajus, debent nepotes sdnitti; nain exheredatus pater eorurn pro rflortuo liabetur. § 6.---Si patev in potestate inanens oxheredatus, vol institutus sil, nepotctn ex co, sie ¡u potestate 'naneritem, airo emaneipatum, ad bona avi noque vecen, noque vocanduni osee, Scaevola ail toties eaiin napoti consulendum est, quoties in potestate retentus est patre emaneipato. Liberos igitur in familia esee oportet, ut huid hdicto locus su, eius sci1ict familia (2), cuius bonoruni posscssio potitur. Sed et si postumus natus siL ex emancipato, ante emanoipationem couoeptus, ideni cnt dice nd u ro. § 7, —Liberos anteni non oinnes siinul vocaL Pracior, sed gradatiin, hoe est cus, clul sui sunt, seilicet nepotes, s su iii, si tnInLIS, ces, qui scint inforiunis gradus; iiec cas iniseebitnus; plano si siuL ex emaneipat.o nepos, et ex nepote chis alio pronopoa, dlnendLlrn cnt, utrurnqueei iungi, ambo eirini in (3) suoruro loco successerunt.

§ 4. -----Si el padre emancipado hubiera sido desheredado habiendo sido preteridos los mueLas liahidos de ¿ml, que habían sido retenidos bajo potestad, son admitidos los nietos; porque es absurdo que Juntándose con el padre preterido no sean admitidos, habiendo sido éste instituido ó desheredado, § 5.—Pero también deben ser admitidos los nietos, si hubiera sido preterido el tío paterno de ellos, que eslal su bajo potestad, y desheredado el padre; porque desheredado su padre es considerado como fail emd o. § 6.—Si hubiera sido desheredado ó instituido el padre que pernianeod bajo potestad, dice Scdvolu que el nieto habido de él, ora si permanece bajo potes tad, ora si rimé emancipado, no eS; ni debe ser llamado á los bienes del abuelo; porque se ha de mirar por el nieto siempre y cuándo tite retenido bajo potestad habiendo sido emancipado el padre. As¡,

pues, deben estar en la familia los hijos para que

haya lugar á este Edicto, por supuesto, en la familia de aquél cuya posesión do bienes se pide. Paro

se habrá de decirlo mismo, también si del emancipado hubiera nacido un póstumo, concebido antes de la- emancipación. § 7.—Mas el Pretor no llama simultáneamente

á todos los descendientes, sino por grados, esto es, á los que son herederos suyos, á saber, á los nie-

tos, silos hay,'y si no, á !os que son de grado inferior; y no los mezclaremos; mas si hubiera un nieto

nacido del emancipado, y otro bisnieto nacido de

su nieto, se habrá de decir que se le juntan uno y otro, porque ambos sucedieron en el lugar de he-

rederos suyos. 8. —Si postilminio nepos redierit, dicenduin est, eum patri emarleipato coniungi. 9-SI pater ex duobus fiIiis, quos in potestate tiabuit, alterum emanciparerit, eL nepotem ex oc in Iocum fllii adoptavorit, et pi'aeterito oiiianeipato docesserit lulianus ah, nopoti ¡ti Iocuíft íiliiadoptato succurri opomLere, nl quasi fihius ponlionoin habuat, quatu habaret, et si roUtanus adoptatus ceset. Sic fiet, inquit, nL filius, qui in potestate fuit, terliajn partero, nepos in locurn fuji adoptatus alia.m terha,n, einaflcipatus films curo nepote altero retonto jo potestata partiatur: neo enim minus debt forro liepos in )uculn fui adoptatus, quan si ab extranco esset adoptatus.

§ S. -Si el nieto hubiere vuelto por el derecho de poslliminio, se ha do decir que es unido al padre emancipado.

§ 9.—Si de dos hijos que tuvo bajo su potestad

hubiere el padre emancipado ti uno, y hubiere

adoptado en el lugar de hijo á un nieto habido de

aquél, y falleciere habiendo preterido él emancipado, dice Juliano que es conveniente que se socorra al nieto adoptado en el lugar de hijo, para que

como hijo tenga la porción que tcndra aunque

hubiese sido adoptado un extraño. Y así resultará, dice, que el hijo que permaneció bajo potestad tendrá la tercera parte, otra tercera parte el nieto adoptado en el lugar de hijo, y el hijo emancipado partirá con el otro nioto retenido bajo potestad; porque el nieto adoptado en el lugar de hijo no debe percibir menos que si hubiese sido adoptado pos un extraño.

§ 10.—Y no importa que al nieto le pertenezca

§ 10.—Illud rtort interest, pinta portio heredilatis ad riepotatn pertineat, an perquamn niodica; nam et si modica sil., a-Llamen dioeiuu, locuni. esse (4) buje parti Edieti. § 11.—tutor ipsi.im Ulium et liberes eiue dividitur hercdit.as , ita ut ipse diiTnidium, liberi diiiiidiurn haboant. Proinde pone solum case liliurli ernancipatura (5), et nepotes jo potestate duos, nerninem praetorea ex liborie; habebit eroannipatus diiaidinin partem hereditati, el atiam diindiam duo nepotes, nL quadrantes ferant. Sed si ah praeterea ajius filias, eveniet, nl films habeat dirnidiatn partem hereditatis, ex quo nepotes non sunt, alius fllius (6) soniissem eum SIlla suis, ita ut quadrantcm liereditatis ipse froat., quadra-mis imitor liberes (7) oius

una cuota parte de la herencia, b otra muy pequeña; porque aunque sea módica, diremos, sin embargo, que tiene lugar esta parte del Edicto. § it—Lo, herencia se divide entre el mismo-hijo y sus descendientes, de modo que ól tenga lamilad y los descendientes la otra mitad. Por lo cual, supón que hay un solo hijo emancipado, y dos nietos bajo potestad, y ni ogó n otro descendiente; el emancipado tendrá la mitad do la herencia y la otra mitad los dos nietos, de suerte que perciban cuartas partes. Pero si además hubiera otro hijo, sucederá que el hijo de quien no hay nietos tendrá la mitad de la herencia, y el otro hijo la otra mitad junto con sus hijos, de suerte que él obtendrá la cuarta parte de

(L) flaL Vu1.; eral, et cice .1'L. (21 Tau,'. s.jr.n La ete,Lttwn oriqirn; farnilise, La cor,5ecda del Códied j., flp. (0) hL. oinlLeW Ya). (4) Rl cOdtcc FI., Be.; esse locuin, i'au.

(,l '¡aur. e$fl 4OrreCriórI del oddice FI.; emise, in.scrla la wi)ura orina1 1,. (6) ifilus, omlenLa Fiel. Valg (7) Taer. ieqúe co,reccüie dci cddioe FI qie dice iii 1)baros Lii liboris, ¿a eeii rilare orisnal, Br.

Di(iSTO.—LIBRO

xixvu: TÍTULO viii

dividatur. Sed si ambo 11ii sint cmanoipati et habeant siriguli nepotes, eveniet, ut singuli singulos sornisees curn nepotibus suis dividant, ita ut ipsi quidero quadrantes feiant, nepotes aUteLfl residuos quadrantes. Et si aUev duos fijos, alter tres habeant, quadraus unus inter duos, alius inter tres dividitur. § 12.—Si quis ex nepotibus portionem suarn omiserit, everiiet, ut non ad pairem eits sed magis ad rratrem pertineat. Sed et si omnes nepotes oinittant, patruo uihil accreseet, sed soli patri; quod el si (1) pater omiserit, tuno patruo acerescel. § 13.—lrnancipaIus (ilius, si quidem nepotes ¡u avi potestate non habeat, ratribus suis cont'eret; sed si siaL nepotes, voiuit eum Praetor fiuiis suis, qui surit in pot.estate, solía conferre; nierito, quia veniendo ad bonorum possessiouem ihhis solis iniuriam faeit. 14,—Nunc videamus, quantum jis conferat; et quidom semper,quom fratri bus emaneipatus confort, viniera sibi detrahit. Utruin et in co casu virilom detrahat, an vero, quia dimidiam partem habeau bonorum possessionis, diinidiain partem eiam bonorum suorum eonferat7 Et puto, dimidiam tantum bonorurn jis (2) parteni conferre (3); naru otsi alius emancipatus siL fihius, alius in potestate retentus, filies omancipatus bis duobus nepotibes unara partero tactum conferet, et palmo eoruxn, qui in potestate mansit, unani parten¡ dabit, tertiani ipse habebit; ncc quod nepotibus conforten a patrue emancipato, ipsi patri confereul; hoc enim non de bonis ay¡, sed propter bona postea jis accessit. § 15.—Eveniet igitur, uL paLor emancipatus, si centuro jo boda habeat, quinquaginta sibi detrabat, residua quinquaginta. omnibus nepotibus, id est flhiis sois oonforat, ant si unum nepotem habeaL, et duos ex alio pronepotes, ita dividat quinquaginta, nL nepos haheatvigintiquinque, pronepotos ex alio uno (4) rigintiquinque; nata et bonorum pnssessionis ambo uuarn partem babent. 16.—Si sit filies in potestate, alius ernancipatus, 1 ex dafuneto unos nepos in potestate, alius nepos ems.neipatus, eleganter Soanvola traetat, patruus emaneipatusquantura nepotibus, quanturn (5) fratri suo eouferat; eL aiL, posse die¡, tras eurn parLes facere 8), unem sibi, anam fratri, unam istis eollaturum, quamvis Iii mines, quam patruus ex hereditate o.vi concurrente paIre sint habituri; quaa Seatentia vera ost. § 17.—Sed etsi siut duo nepotes ox eodem fijó, hique emancipati sunt, et ex altero oorurn prone-. pos in potestate defuncli, partem, habebit nepos unes, alia (7) nepos cuni filio sao.

§ 18.—Sed elsi nepos, et ex alio nepote defuncio duo pronepotes, unus ex pronepotibus cmanoipatus (1) QuodsI st, Hat. (2) sius, Ha¿. (2) Taus'. según ¿a escrtum ni gia, debere, aiia.cte ¿a eorpeooj#Jn'd.e( c6 dice FI., Br.. (5) uiia,Hai. Yul1.

l'oxu UI-6

41

la haroneia y la otra cuarta parte se dividirá entre

sus hijos. Mas si ambos hijos estuvieran emanci-

pados y cada uno tuviera nietos, sucederá que cada uno dividirá con sus nietos su respectiva mitad, de suerte que ellos se llevarán cuartas parles, y los nietos las restantes cuartas partes. Y si uno tuviera dos hijos, y otro tres, una cuarta parte se divide entre los das, y la otra entre los tres. 1.—Si alguno de los nietos hubiere abandonado su parte, sucederá que no La pertenecerá á. su padre, sino más bien á su hermano. Mas aunque todos los nietos la abandonasen, no le acrecerá nada al tío paterno, sino silo al padre; poro si la hubiere abandonado el padre, entonces acrecerá al tío paterno. § 13.—El hijo emancipado, si verdaderamente no tuviera nietos bajo la potestad del abuelo, llevará fi colación con sus hermanos; pero si hubiere nietos, quiso el Pretor que él llevase á colación solamente para sus hijos, que están bajo potestad; y con razón, porque viniendo á la posesión do los bienes á ellos solos les causa perjuicio. § 14.—Veamos ahora cuánto 'es llevará á colación;y á la verdad, siempre que el emancipado lleva á colación para los hermanos, retira para si una porción viril. ¿Deducirá acaso la porción viril tam-

bién en este caso, ó puesto que tiene la mitad de la posesión de los bienes llevará ti colación también la mitad de sus propios bienes? Y opino que les

lleva á colación solamente la mitad de los bienes; porque aunque haya otro hijo emancipado, y otro está retenido bajo potestad, el hijo emancipado llevará á colación para estos dos nietos solamente una parte, le dará otra parte al tío paterno de ellos,

que permaneció bajo potestad, y l tendrá la terce-

ra; y Lo que se les lleva á colación á los nietos jor el 110 emancipado, no se lo llevarán ellos á colación

al padre; porque esto no Les va á ellos de los bienes

del abuelo, sino después por causa de los bienes. § 15.—Sucederá, pues, que el padre emancipado,

si tuviera ciento en sus bienes, detraerá para si cincuenta, y llevará fi colación los otros cincuenta. para todos los nietos, esto es, para sus hijos, ó si tuviera un solo nieto, y dos biznietos nacidos de otro, dividirá los cincuenta de modo que el nieto

tenga veinticinco, y veinticinco los biznietos nacidos del otro solo; porque también tienen ambos una sola parte de 1,1p sesión de los bienes.

§ 16.—Si hubiea un hijo bajo potestad, y otro

emancipado, un solo nioto bajo potestad, nacido

del difunto, y otro nieto emancipado, examina dis-

cretamente Scévola cuánto llevará el (Lo paterno

emancipado á. colación para los niotos, y cuánto para su hermane; y dice, que so puede decir que él hace tres partes para llevar ti colación, una para

él, otra para el hermano, y otra para aquéllos, aun-

que éstos hayan de tener, concurriendo ci padre,

monos que el tío paterno en la herencia del abuelo; cuya opinión es verdadera,

§ 17.—Pero aunque haya dos nietos nacidos del mismo hijo, los cuales estén emancipados, y bajo la potestad del difunto un biznieto nacido de uno de aquéllos, el nieto solo tendrá una parte, y la 'restante el nieto junto con su hijo.

§ 18.—Mas aun cuando hubiera un nieto, ydoi biz-

nietos habidos de otro nieto fallecido, el único eman-

(5) Fear. seun remienda del oddioe FI.; aspots tibus, ¿a escritura origina, Br. (8) Vas. ¿a flr,ta 3. (7) Esto es, reLbusa1iam, ¡ful. VuIg, -

42



DIGETO.—LIflRO

xxxvii: TITULO Vil!

sol! fratri .siio conferat, -vol si fr ator noii esi, sol¡ patrUo, non etiam patruo rnaiori.

ci pedo de los biznietos llevarácolación para su solo hermano, ó si no hay hermano, para su solo ¡lo paterno, no también para el hermano del abuelo paterno.

2. PAULUS ¿ro AL]. ad Ercturn. -Nihil in bao parte Edicti cavit Praeior, ut legala excepis personis nepOs praestet. Sed potest superior Sermo

2. PA OLO; Corncntaio al Edicto, libro XLI. En esta parte d& Edicto no dispuso nada el Pretor para que el nioto pague, los legados é Las personas

treLn (juidem chis 1egaa praestare,ipoun) vero plus habore, quum udem condiione incandein partem vocanlur.

Caso la cláusula anterior; porque es absurdo que el padre pegue, ciertamente los legados de aquél, y que aquél tenga inés, siendo llamados con la misma condición á la misma parte.

e ad huno oasum re1ori; nam absurdum Osi, pa-

8. M.RCELI.US libro JX. Diestorwn.— Qui duos fihios habehat alteram ex 113 emaneipavil, nopotou ex co in poteslale retinuil; einaucipatus iihium (1) sustutit et a patre oxheredalus es; quaero, quula. frater ema c il5e enaiIwpatus praoteritus alt, 31 nepotes ex emaricipatø filio ab 1VO heredes instituti, quid de loriorum possnssione iuris alt, et quid intersit, M eivarkcipatunI quoque, ex que nepotes erant nati, praeterituriL ease polkamus. Respondi: si ffiium t'etento ex co nepote ornancipaverit, et emancipatus procreaverit Ilhlum, et liores uterque nepos iliStituLuS fuai.it, pater Corum oxhoredatus, alius luma praetelitus, ohus íhiu praeU3ritus bonorurn possessionem contra tabulas peLero potorit; exhoredatue i. in obstat filila sois post cmancipationem suseoptis. Nepoti tamon rLento lii potostato bonorum poeseasio dan dabet, quoniam si pater cius emaricipatus praetenitus essat, simul cern co bonoruni posesslonem accipare posaet propter Id capul Edieti, quod a luliano iniroduotuiu est, id est ex coya elausula (2); nec debet detenerla case condilionis, quia paLor cine exheredatus sit; idque ni praelenito quoque praeatari oportebil. Sed frati'is oiva, qui post emancipationem natus Bat, diversa condujo est; censenvanda. cet tamen et illi ad vinilem partem hereditas, sicut etiam Imperator AntoninOS in persona nopUs (3) ex fila rescripsiL

exceptuadas. Pero se pueda referir también á este

8. Mtacco; Dijeato, libro JX. - Uno que tenis dos bjos emancipé é uno de ellos, y retuvo bajo su potestad é un nioto habido do él; el emancipado tuvo un hijo, y fuá desheredado por el padre; pregunto, habiendo sido preterido su hermano que también fuá binancipado, y habiendo sido instituidos por el abuelo herederos los nietos habidos del

hijo emancipado, qué derecho habré respecto é la posesión de los bienes, y qué diferencia habré, si supusiéramos que también fuá preterido el emancipado, del cual habian nacido los niet.os. Respondí: si hubiere, emancipado al hijo habiendo retenido al

nieto nacido de éste, y el emancipado hubiere procreado un hijo, y uno y otro nieto hubieren sido instituidos herederos, el padre de ellos desheredado, y el otro hijo preterido, sólo el hijo preterido

podré pedir l posesión de los bienes contra el tes-

tamento; porque el dcalici'odado es obstáculo para sus propios hijos habidos después de la emancipación. Poro se lo debe dar la posesión de los bienes

al nieto retenido bajo potestad, porque, si su padre eLuanci pado hubiese sido preterido, podría obtener

conjuntamente con 61 la posesión de los bienes por virtud do este capitulo riel Edicto, que fué introducido por Juliano, esto ce, por virtud de la nueva

eléusula; y no debe ser de peoi condición, porque haya sido dsha.redado su padre; y cnvendrá que

esto se he dé también é él, preterido. Pero es distinta la condición de su hermano, que nació después da

la emancipación; roas se le ha. de conservar .también é él la herencia Jineta la porción viril, según

respondió por rescripto también el eznperador An-

tonino en cuanto a la persona de la nieta habida de una hija. 4. MODESPINUS libro Vi. Pandcctcwarn.—Eman-cipato quia filio retinuit ex co nepotes in potestate, filos emancipatus suscoptis postea liberia deceesil; p1auit, in avi potestatc manentes sirnul cum his, qui post emancipationem nati sunt, decreto bonorum poaseesionoin accipere, i-nanentc Co, nL, Si velil avus sibi per ziepotes acquini, bona sua conferal, aut nepotes emanoipet, ut sibi emohmentum paternac hereditatis acquirant; idquc ita Divus 7Marcus rescripsit.

4. Moosno; Pand,eelaa, Libro VI. Uno, Tichiendo emancipado é su hijo, retuvo bajo su potestad á 108 nietos habidos de él, y después de haber tenido otros hijos falleció el hijo emancipado; so determiné, que los que permanecieron bajo [a potestad del abuelo obtienen por decreto la posesión de

6. IDEal libro VI. Dj7'crentiarwn.— Si nepos exheredatus heras exttterit e!, quern avus heredero focerat, deind e pator eius emanci patos teste meo ¡o praeteritus aceipiat contra tabulas patria bonorum poasoasioniem, iungi patri seo nepos non poterit,

5. It. MISMO; Diferencias, libro Vi. - Si el nieto desheredado hubiere sido heredero de aquel é quien of abuelo lo habla hecho heredero, y después su

(1)

5flUifl,

inera

flca.

(2) id ost ex nova clausule, o,

ntao

e, fiel,

los bienes juntamente con los que nacieron des-

pués de la emancipación, sin perjuicio de que, si el abuelo quisiera que sea adquirida para él por medio de los uictc, lleve é colación sus propios bienes, ó emancipe é los nietos, para que adquieran para si el Gn3ohlrnanto de la herencia paterna; y así lo respondió por rescripto el Divino Mareo.

padre emancipado, y preterido en el testamento ob-

tuviera la posesión de los bienes contra el testa-

(3) napoti, al mtí rgon I4lerior d8€ cÓOe FI.

DIGESTO.—LIBRO XXXVII: TÍTULO IX



43

sed uL extraneus exoludetur, quia noii suo nomine ayo licres extiterit.

monto de¡ padre, el nieto no podrá ser unido á su padre, sino que será excluido como un extraño, porque no habrá sido heredero del abuelo en su propio nombre.

SCARVÓLA ¿ibio V. Quaestiónztm. - Si quis 6. í1ium babeos inpotestate, extraneum in nepotis locum quasi cx. 00 flhium natum adoptet, rnox tiliurn emaucipet, non iungetur hie napas filio emancipaLo, quia desirt esse ernaneipato (1) ex liberis.

6. ScIsvoLA; Cucslio,un, libro V.—Si uno, teniendo un hijo bajo su potestad, adoptara It un extraíio en el lugar de nieto, corno hijo nacido de aquél, y después emaiisipara al hijo, no será unido este nieto al hijo emancipado, porque dejó da sor de los descendientes para el emancipado.

7. TanoNiwus Ubro XVI. (2) Dispu/atioaarn..— Si post einaricipatiouem fui suscoplus ex co fucrit nepos, cunservanda tlh erit portio; sed quanta, videanius. Finge eriim patt'uo soripto heredi colieredom dalum 1urie nepotein, patrew autem ciusdeni proeteri tu u acoepisse cori tra tabuhbs bou oro in possessionem; quod ad Edietum Practoris atIirie seost Constitutiomisses bonorum 111801; nunc vero post' neru (3) Divi PH, si cuiiservatiir iiars ieputi, utrum virilis, sri quarta debeal sorvai Nain si in ay¡ natus potestate riii sset, con inri gebatri r in u u am partem eum patee suo. It proponemos, osso alium ex eodem nepotein (4) in familia ay¡; duo unairi q uartam bbi tu ri erant, patre eoruin accipiente contra Labu1a bonorum possessionenl, si fulesent in avi potestate; an ergo nono in sescunciain loendos sit, qui non in familia ret.entus est et eut abscedel pars, quac huie cessura est, patri sius tanturn, su ci patruo Ke puto, et patruo; nana et legatum eidem datum praestaret.

7. Tan'oi'ui.ro; Disputas, 4tij'o XVI.— Si después de la emancipación do un hijo se hubiere tenido de él un nieto, se le habrá de conservar una porción; pero veamos cuánta. Porque supón que este nieto fué nombrado coberedero del tío paterno instituido heredero, pero que el padre del mismo, que babia sido preterido, recibió la posesión de los bienes contra el testamento; por lo que atañe al Edicto del Pretor, se harán dos mitades do los bienes; pero en la actualidad después do la Constitución del Divino Pie, si se conserva una parte para el nieto ¿se le deberá conservar una porción viril, ó la cuarts Porque si hubiese nacido bajo la. potestad del abuelo, seria unido con su propio padre para una sola parte. Y supongamos que en la familia del abuelo

hay otro nieto nacido del mismo; los dos habrian de

tener una sola cuarta, recibiendo el padre de. ellos

la posesión los bienes contra el testamento, si hu-

biesen estado bajo la potestad del abuelo; luego ¿habrá de sor amparado en una octava parte el que no fué retenido en la familia? ¿Y IIá, quién se le de-. ducirá la parte, que se le ha de das, á di, solamente

Ir. u padre, ó también al tío paterno?Y opino, que

también al tío paterno; porque también pagaría el

legado dado al mismo.

TIT: IX [VIII]

TITULO IX [VIII]

DE VSW laS IN P0S8ESS10NM MIrFENDOr ET CURATO RE 15105

DE LA POSESIÓN gue sit ni. DE DAR AL QUE ESTA EN EL CLAUSTRO Stk'JSRNO, Y A SU CURADOR

1. ULPi&Nus libro XLI, ad Edicum. —Sicuti liberorum eorum, qui iarn.in rebur, humanis sunt, curam Praetor habnit, ita atiam coa, qui nonduni nati sint, propter apem nascendi non negiexit; naru et bac parte Edicti eos tuitus cst, don ventrera miltil in possesBiOflein vice contra tabulas bonorum posscssIonls.

1. TJU'lANo; (ornantarios al Edicl), libro XLI.— Pr.si como el Pretor cuidó de los descendientes que

1.—Praegnaniem esse mulierem oportel omnimodo, neo dicere se praegnantem sulfleit; quare neo toneL datio bonorutn possessioms, nisi vare praegnans fuit et mortis tempore, et co, quo rnitti in poaseasionem petit. 2.—Toties auteta inittitur in possessioneLli venter, si non est exheredatus, et Id, quod in utero ant, inter suos heredes futurum erit. Sed et si joeerturn sil, aliquo tantee casu possit existere, quo, qui editor, suus futuros sit, ventreni rnittsmua aecjuius enim est, val frustra nonnunquam impond.ia fien, quam denegar¡ aliquando alimenta ei, qui dominus bonoruin aliquo CSSU futurus est.

§ 3.—Quare et si ita exheredatio faeta sit: «si (1) qufis iiu deliL essc cInaneipatn ex liberia. ¡ini. (5) Ln 1., oonsidrase a'adida por anüguo5 copistas.

ya habían nacido, no descuidó tampoco, por la es-

peranza deque nacieran, á los que todavia no habian nacido; porque también los amparé en esta parte del Edicto, poniendo al que está en el claustro materno en posesión en lugar de darlo la posesión de los bienes contra el testamento. § 1.—Es de todo punto necesario que Ja mujer

esté embarazado, y no hasta que ella diga que está

embarazada; por lo cual no subsiste la dación de la

posesión de los bienes, sino si verdaderamente estuvo embarazada tanto al tiempo de la muerte, como

n el que pide que se La ponga en posesión. § 2.—Mas el que está en el claustro materno es

puesto en posesión siempre que no fué deshereda-

do, y lo que hubiere un e1 claustro materno habrá de ser considerado entre los herederos suyos. Mas aunque sea incierto, con tal que en algún caso pue-

da suceder que el qua es dado It lus haya de ser heredero suyo, pondremos en posesión al que está en el claustro materno; 130VqUO es más equitativo que alguna voz se hagan inútilmente gastos, que no que en alguna ocasión se le denieguen los alimentos al. que en algún caso ha de ser ducüo de los bienes. § 3.—Por lo cual, también si la desheredación hu(i) retitmittonem, ¡ial. (4) liOpetO, Vaig.

44



DIGRSTO.—LInILO xxxvii: TfTTJLO L

miii ftltu& unus naseetur, exiteres esto», quia lilia nasci potest ve¡ plures fui, vel fihius et filia, venter jo possessionern mittetur; satius (1) est enim sub mearlo cius, qui edetur, alt eliam eum, qui exheredatus sil, quam eum, qui non sil cxheredatus, fame necari; ratumque osee debet, quod deaiinutum cal, quainvis is nascatur, qui repollitur, § 4.—idem ant dicendum, et si mulier, quae fujI tu posaesetone, abortum feciseel. § 5.—Sed el si sub conditione postumus sil exheredatus, pendenle conditione ?edii sententiarn adraittimus exislamantis, poase 'ventrem in posseasionem rnitti, quia sub mearlo utilius est, yacirem ah. § 6.—Si ventar ab institutis exheredatus sil, a substitutis praeteritus, Ms.rcellue negal, in poseessiOnem cuiri mittm posee 'vrventibus inslituti, quia exheredatus cut; quod verum out. § 7.—Par oontranium autem si ab ¡ntituti praelentas sil venler, a substitutis exheredatus, vivís institutis mittendus est in possessionem; quodsi non vivaul, negat mnittonduin, quia ad eum gradure devoluta hereditas est, a que exheredatus est. § 8.—Si fihius ab hostibus eapus sit, uxor eius praegnane in possessionem soceri bonorum miltanda est; nam aliquo casu apee est, id, quod naeitur, intersuos heredes fu.turum, ulputa si pater eius apud hostes deeedat, § 9.—Sed el si qtzis ventrem exberedasset «qui mihi mIra menees tres mortis mese natus cnt, exbares esto», vel: «qul post tres menees», venter jo pOaaeSSiOtlem utique mittetur, quia aliquo casa suna harca futurus cal; el sane benigniorem esse Praetorem in hae parte oportebit, no, qui speratui-, ante vitan necetur. § 1O.—Rectisslme autem Praetor nusquam ux.o.ns fecit menlionem, quia fieri potest, al mortis tempere uxor non fuerit, quae se ex co praegnan. toni dicut. § 11.—El liam ex emancipato venter ad posses sionem adniittitur. Unde apud Iulianum libro viseelino septimo Digestoruru quacritur, si emanoipatus quis sit, uxore iam praegnante, deinde docessisset, el pater etus mnortuus Bit, an venter in posecesionein emancipati patris reitti possL El rectiasime gcripsit, ratiorieni non ese, cur venter, quem Edietum admitiit, repelli debeat; est enim aequissimum parta¡ consuli, qui nat.us bonorum posaesalonein aceepturus cal. Sed el (2) si avus viverel, sirnililer ventrem admiltemus.

§ 12.—Si films in adoptionem datus decesaeril praegnante uxora, tunc deinde adoptator defunetus fueril, miUetur ventor in possessionem avi adoptivi. Sed an etiam in eles, qui lo adoptionein dederat filium (3), tnittetur, videamus. St si hie napea (1) ilanatiUs. IIal. Vulg. (2) st, eomiddr&uo añadida por antiguos copistas.

hiera sido hecha así: «si me naciere un solo hijo, sea

des herodado», como quiera que puede nacer una hija, ó varios hijos, O un hijoy una hija, será puesto en posesion lo que está en el claustro materno; porque es preferible que en la incertidumbre de lo que nacerá sea alimentado también el que haya sido desheredado, que no que sea muerto de hambre el que no haya sido desheredado; y debe ser válido lo que Be haya gastado, aunque nazca e) que es repelido. § 4.—Lo mismo se habrá. de decir, también si hubiese abortado la mujer que estuvo en posesión. § 5.—Pero también si el póstumo hubiera sido desheredado bajo condición, estando pendiente la condición, admitimos la opinión de Podio que estima que puede ser puesto en posesión el que está en el claustro materno, porque en la incertidumbre es más conveniente que sea alimentado el que está en el claustro materno. § 6.—Si el que está en el claustro materno bu, hiera sido desheredado entre los instituidos, ypreterido entre los substituidos, dice Marcelo que él no puede ser puesto en posesión viviendo [os instituídos, porque Fué desheredado; lo que es verdad. § 7.—Pero al contrario, si el que está. en el claustro materno hubiera sido preterido entre los irietituídos, y desheredado entre los substituidos, ha de ser puesto en posesión viviendo los instituídos; pero si no vivieran, dice que no ha de ser puesto en posesión, porque la herencia fué deferida al grado en que fué desheredado. § 8.—Si el hijo hubiera sido aprisionado por los enemigos, su mujer embarazada ha de ser puesta en posesión de los bienes delsuegro; porque hay 4a esperanza de que en algún caso haya de estar entre los herederos suyos lo que nace, por ejemplo, si su padre falleciera en poder de los enemigos. § 9.—Pero aun si alguno hubiese desheredado asi al que está en el claustro materno: «sea desheredado el que me hubiere nacido dentro cia tres meses de mi fallecimiento», ósel que después de tres meses», será ciertamente puesto en posesión el que está en el claustro materno, porque en algún caso ha de ser heredero suyo; y, á. la verdad, convendrá que en esta parte sea más benigno el Pretor, para que no sea muerto antes de nacer el que esesperado. § 10.—Pero con muchísima razón no hizo nunca el Pretor mención de la mujer, porque puede suceder, que al tiempo de la muerte no sea mujer de uno la que dice que de ¿1 está embarazada. § 11.—También es admitido á la posesión el hijo dei emancipado, que está en el claustro materno. Por lo cual se pregunta Juliano en el libro vigésimo séptimo del Digesto, si, habiendo sida uno emancipado, estando ya embarazada su mujer, después hubiese fallecido, y su padre hubiera muerto, podría ser puesto en posesión el hijo del padre emancipado,que estuviera en el claustro materno. Y con. muchisima razón escribió, que no había razón para, que deba ser repelido el que está en el claustro materno, al cual admite el Edicto; porque es muy equitativo que se mire por el feto, que, nacido, ha de obtener la posesión de les bienes. Pero aunque viviese el abuelo, igualmente admitiremos al que está en el claustro materno, § 12.—Si el hijo dado en adopción hubiere fallecijo estando embarazada su mujer, y después hubiere muerto el adoptante, será puesto el que está en el claustro materno en posesión de los bienes del abuelo adoptivo. Pero 'veámos si será, puesto también $) fihlus, Hal

t1GESTO.—IBRO XXXVII TÍTULO FX

postilmus heres ab ayo naturali institutus sit1 mittatur in possessiouem, quia (1) et nato ci, si nemo ex liberis alt alma, bonorum poaseasio seeundurn tabulas dan potest, ant si sint liberi praeteriti, eüarn contra tabulas cum ipsis potest accipere.

13..—Si pater nuru praegnante fihiom emancipaverit, non in totum repelli ulerus debet; narnque natus eotet patri ex aovo Edicto iungi. Et generaliter, quibus c.asibus patri iungitur natus, sdmit-. tandas est vent,er in pO5Se$iOfl5UL § 14.—Si ea, quae in poaseasionem vult ira, ulor ncgtur, vel nurus, val case, vol fuise, ve! ex co prnegnans non esu conteudatur, døeretum interponil Praetor(ad) cxemplum (2) Carboniani Edieti. Etita Divus Hadrianus Claudio [rooulo Praetori rescripsil, ut suEnmatiln de re cognoscerel, el, si manitasta calumnia videbitur cius, quae ventris nomine in possessiorlem (3) mitti desiderat, nihil novi deacroarat; si dubitani de re poterit, operam daret, ne (4) praciudiclum fiat ci, quod ja utero e$; sed ventrem in poaseasionem mitti opontet. Apparet itaque, nial manifesta sil calumniatrix mulier, debereeam decL'etum eligere, et iibi omnino juste diibitani poterit, an ex ea praegnana alt, decreto tuenda est, ne praeiudicium partui fiat. Idemque est, el si status Mulieri controversia fiat.

§ 15.—Et generaliter, ex quibus causis Carbonianam bonoruru possessioncm puero Praetor dare solitus cal, ex iisdein causia ventni quoque subvenire Praetorem debere ¡ion dubilamus, co faciLius, quod favorabilior esl causa partos, quam puoni; partui euiin in hoc ravetur, ut in Iucern producatur, puero, ut iii familiam indueatur; partus enim istjø alendus cal, qui el si non tanlum pared!, dina case dicitur, verum etiam Reipublicae nasoitur. § 16.—Si quia prima uxore praegnaute facta, rnox alixm duxenit, eamque praegnantem fecenil, diemqne simm obieril, Edietum ambobus suffieiat, videlicet quum nemo eontendi., nec calumniatricern dicit. § 17.—Quotios autem ventar in posaessionem

mittitur, sólet mulier curato ram ven Ini petare, solet el bonis. Sed si quidem tantum ventri curator datus sil, croditoribus pormittendum, in custodia bonoram case; si vero non tantum ventni, sed etiam bonis curator datas est, posaunt ease securi credilores, quum periculum ad euratorem pertincal. Ideirco euratorem bonis exinquisitione dandum, idoneum scilicat oportet creditores curare, ve¡ si quia allus ant, qui non edito parto auccessionem aperet.

§ 18.—Boe autem jure utimur, ut idem curator (1) aidi, omft9la !fa. (5) x'nip1°, ¡Ial. (a) H. VuIg.; pouuiioee u &fdtie FI.



45

en la de los del que había dado al hijo en adopción. Y si este nieto póstumo hubiera sido instituido heredero por el abuelo natural, será puesto en posesión, porque también á, este hijo se le puede darla posesión de los bienes conforme al testamento, si no hubiera ningún descendiente. 6, si hubiera descendientes preteridos, puede obtenerjunto con los mismos también la posesión contra el testamento. § 13.—Si elpadre hubiere, estando embarazada la nuera, emancipado al hijo, el feto no debe ser reptido por completo, porque el nacido suele ser unido al padre en virtud del nuevo Edicto. Y en general, en aquellos casos en que el hijo ea unido al padre ha d ser admitido a la posesión el que está en el claustro materno. § 14.—Si se dijera que la que quiere entrar en posesión no es 6 no fué mujer, 6 nuera, 6 se ostuviera que no estaba embarazada del que dice, el Pretor interpone decreto it la inánera del Edicto Carboniano. Y asi lo respondió por rescripto ci Divino Adriano al Pretor Claudio Próculo, para que conociese sumariamente del asunto, y, si pareciere manifiesta la calumnia de la que desea ser puesta en posesión á nombre del que esté. en el claustro materno, no determinase nada de nuevo; y para que, si se pudiere dudar sobre el particular, procúrase que no se le perjudicara al que está en el claustro materno; sino que éste debe ser puesto en posesión. Aparece, pues, que si la mujer no fuera manifiestamente calumniadora, debe ella optan por el decreto, y que cuando con toda justicia se pudiere dudar si está embarazada del que dice, ha de ser amparada por el decreto, para que no se le causa perjuicio al feto. Y lo mismo es, también si it la mujer se le promoviera controversia sobre su estado. § 15.—Y en general, no dudamos que por las mismas causas por Las que el Pretor solió dar al impúbero la posesión Carboniana de los bienes, debe auxiliar el Pretor al que esta en el elaüatro materno, con tanta más razón cuanto que es más

digna de favor la causa del feto, que la del impú-

bero; porque al feto se la favorece para esto, para que sea dado it luz, y al impúbero para que sea introducido en la familia; pues ha de ser alimentado este feto, que nace no solamente para el padre, de quien se dice que es, sino también para la república.

§ 16.—Si alguno, habiendo dejado embarazada á

su primer mujer, hubiere tomado inmediatamente otra, y la hubiere hecho embarazada, y falleciere,

bastará para ambas el Edicto, por supuesto, cuan-

do ninguno impugne., ni dice que es calumniadora

la mujer. § 17.—Mas siempre que el que está en el claustro materno es puesto en posesión, suele pedir la mujer un curador para él, y también para los bienes. Pero si el curador hubiera sido dado ciertamonte sólo para el quo está en el claustro materno,

se Les ha de permitir á los acreedores que custodien los bienes; mas si el curador fué nombrado no

solamente para el que esta en el claustro materno, sino también para los bienes, pueden estar seguros

los acreedores, porque la responsabilidad le corres-

ponde al curador. Por lo tanto, es conveniente que

cuiden los acreedores, Ii otro cualquiera que espere la sucesión no habiendo sido dado it luz el parto, de que se de cmi virtud de información curador, por supuesta, abonado, para los bienes.

§ 18.—Mas observamos este derecho, que se de

(4) Triar. sgn oosraodn del oldiae FL quod, i,uoa ¿a escritura origteal. Rr.

46



bTGESTo.—Lrso XXVfl: TfTULQ IX

et bonis, et ventr( deur. Sed si creditores inslaut (1), vel qui sperat, se successurum, diligentius aLqile eircuiuspectius id Íeri deljebt, et plures, si desiderentur, dandi sunl.. § 19.—Mulier autem in posscssionein tuiasa ea soja, sine qulbus foetus sustineri (2) et ad partum usque product HOfl poasit, sumere ex honis debel; eL in hanc ren curatol oonstiuendus es¿, qul cibum poum, vestituin, tectuin mulieri praesLel pro facultaLibus defuneti, et pro dignitate nius atque ntuJ.ieris. bet 20.—Doiitinutio antera ad hos sumtus fien de, printurn ex pecunia nunierata; si ea non fuent, ex his robus, quae patriLuonia onerare magia imperidio, quain augnt'e fructibus consueverunt, § 21.—Real si pericuum ost, neintei'iw ros usucapiantur, no debitores tempore Jiberentur, idem curare debet. § 22.—Ia igitur curam hoc quoque offlcio administrabit, quo soleut curatores atque tutores pupiliorum. § 23.—Eligitur autem curator aut ex his, qui tutores dati Mini puetULuo aut ex necessariis aftlnibusque, aut ex (3) substitutis, aul ex amicía deluncii, aut ex creditorihmis, sed utique is, qui ¡doncus ''idebitur; aut si de per8anig ecruin r1uaestio milo-. vealur, vir bonus eligitur. § 24.—Quodsi nondum alt cur5tor constitutus, quia plermpque aut non pettur, aut tardlus petitur, aut senius datur, Servios aieba,t, res hereditarias herodem inatitutum vol substitutum obsignare non debere, sed tantum pernumarare et mulieri assignare. § 25.—ldeiu uit, ad outodiridn ea, quae sine custodia salva case non poasunt, eustodem ab horade ponendum, utput.a pecoris; el si noridum messis vindemiave facta sit, et si fuerit controversia, quanturn deminui oporteat, arbitrum dandum. § 26.—Curatore aulem constituto hace omnia cess&ie puto; consorihere (4) turnen curatori clebent et vendenti, et inveutarium rerurn facienti. § 27.—Tamtliu n.utem venter in possessione (5) case debe¿, quaindiu ant panal, ant abortura facial, ant eerttim sit, eam non esse praegnantern. § 28.—Et si scieus prudensque, se praegnantem non esse, consurnserit, de ano eum id consumajase Labeo sil.

el mismo curador así para los bienes, coma para el que cs en el claustro materno. Pero si instan los acreedores, & el que espera que habrá de suceder, esto se deberá hacer con más diligencia'y Circunspección, y se han de nombrar varios, si se pidiesen. § 19.—Pero la mujer que fué puesta en posesión debe tomar de los bienes solamente aquello Sin lo el feto no se podría mantener y ser llevado hasta el parto; y para esto se ha de nombrar curador, que le dé'á la mujer comida, bebida, vestido y habitación con arreglo e. los bienes del difunto, y á la digo idad de éste y de la mujer. § 20.—Mas para estos gastos se debe hacer conSumo en primer lugar del dinero contante; y si no lo hubiere, de aquellas cosas que solieron gravar el patrimonio con gastos, más bien que aumentarlo con frutos. § 21.—Si hay riesgo, debe cuidar igualmente el mismo de que intretanto no sean usucapidos los bienes, ' de que no se libran por el transcurso de tiempo los deudores. § 22.—Así, pues, administrará esta curatela con la oficiosidad con que suelan los curadores y los tutores de los pupilos. § 23.—Mas el curador es elegido ó de los que lo fueron dados como tutores al póstumos ó de los parientes y afines, é de los substituidos, ó de los amigos del difunto, ó de los acreedores, pero siempre el que pareciere idóneo; ó si se promoviera cuestión sobre las personas de éstos, es elegido un hornbre bueno. § 24.—Pero si todavía no se hubiera nombrado el curador, porque-las más de las veces ó no se pide, ó se pide más tarde, 6 se da más tardíamente, decia Servio, que el heredero instituido ó substituido no debe sellar los bienes de la herencia, sino únicamente recontarlos y asignárselos iii la mujer. § 25.—El mismo dice, que por el heredero Be debo poner un guarda para custodiar las cosas que no pueden estar á salvo sin custodio, por ejemplo, los ganados; y si aun no se hubiera hecho la siega 6 la vendimia, y hubiera controversia sobre cuánto so deba gastar, se ha de nombrar árbitro. § 26.—Pero opino que nombrado el curador debe cesar todo eslo; mas deben aquéllos suscribir con el curador así al vender, como al hacer el inventario de los bienes. § 27.—Mas el que está en el claustré materno debe permanecer en posesión hasta tanto que para 6 aborte la mujer, ó hasta que sea Cierto que ella no está embarazada. § 28.—Y si'hubiere consumido algo sabiendo y constándole que no estaba embarazada, dice Labeon que lo consumió de lo suyo.

I

2 NULUS libro XL1 ad Ediclurn. - Sed et sj eum edidenit, qui rcpulsus est, discedore debet.

2. PAUL.o; (.'omerilarioa al Edicto, libro XLI. Poro también si hubiere dado á luz á uno que fué rechazado, debe ella separarse do la posesión.

oosrt.t'us li&ro II!. furia Epilonurrurn. 3. —Suiiitus autem ab ea facti bona fide non repe. tuntur, -

8. HCRMOGSNIANO; Epü orne del Dercc/ni, libro ¡Li. —Mas no se reclaman tos gastos hechos por ella de buena fe,

4. P&OLUS libro XL!. ad Edictw. - flabitatio quoqu, si domum derLmnclus non habuit, coitduce da (6) ant mulierL § 1. —Servia quoque mulieris, qui neceasarli surmt

4. P..ur.o; Cor,urilarios al Edicto, libro XL!. También se habrá de alquilar habitación para la mujer, si el difunto no tenia casa. § 1.—También it los esclavos do la mujer, que le

(1)

La corrección del códice FI.,

orqisfZL lustent, Tau,'.

.B.; Jnstat, ¿a escritura

sine nIbmms as stiatlnere Vulg. (3) ex, considérase ~Na F°" anm9uoa copistas.

(4) conacribl, líal ti» Ha!, Vuig.; tu peRseasiomiem, el crEce J'l. (6) conee4enda, Ha!.

DIG}TO.—LIB'90 xxxvii: TÍTUL.O II ad r1inisterium Gis, secu ndum di gnitatem cibaria praestanda sunt.

son necesarios para su servicio, so les han de prestar alimentos conforme á la dignidad de ella.

5. GAius libro XIV. ad Edicurn provinciale. —

5. GAyo; Comentarios al Edicto proincia1, libro XIV. - El curador del que está en el claustro ma-

Curator ventris alimenta mulieri statuere debot, nec ad rem pertinet, an doteru habeat, unde sustentare se poasit, quia videnLur, quae ita praestantur, ipsi praestari, qui in uLero caL § 1.—Curator ventri.datus salvendi debiti rationam habere debet, dique ema, quod sub poena, aut piguoribus pretiosis debelu r.

terno debe fijar los alimentos para la mujer, y no hace al caso que tenga dote con la que olla pueda sustentarse, porque se considera que los que en este caso se prestan, se le prestan al nnsrno que esta en el claustro materno. § I—.Et curador nombrado para el que está en el claustro materno debe tener cuidado de pagar las deudas, especialmente aquellas que se deben bajo pena, ó mediante prendas de precio.

6. ULP1ANUS libro XLI, ad Edictwn. Extraneo postumo herede instituto non alit,p,r venter in posseasionem mittitur, nisi maler aliunde se alero non possit, no forte ei, qui natus bonorum possessor lutiirus esi, denegasse alimenta videamur.

8. IIIP1ANo; Comentarios al Rrlieto, libro XL].— Instituido heredero un póstumo extraflo, el que está en e] ekustro materno no es puesto en posesión de otra Suerte, sino si la madre no pudiera alimentarse con otros bienes, á fin de que no parezca que acaso le denegarnos los alimentos al que, nacido, ha de ser poseedor de los bienes.

7. IDEM ¿ibro XL VII. ad Edicüun.—Ubicunque ab intestato admittitur quis, ¡lijo eL (1) venler admittilur, scilieet si taus I'ucrit ja, qui in utero cst, ut, si in rebus humanis esaet, bonorurn poaseasionem peLero poaset, ul in omnibus parlbus Edieti pro superstite babeatur is, qui in utero est.

7. bit mismo; Comentarios al )'düilo, libro XL Vil. - Siempre y cuando es admitido alguno abiniestaLo, es admitido también el que está en ci claustro materno, por supuesto, si el que está en el claustro materno fuere tal, que pudiera pedir Ja posesión de los bienes, si viviese, de suerte que cii. todas las partes del Edicto sea considerado como sobreviviente el que está en el claustro materno. § 1.—A veces, si hubiera quien promoviese controversia, no debe am' puesto indistintamente, sino con conocimiento de causa, en posesión el que está en el claustro materno. Mas esto se habrá de referir solamente al que está en el claustro materno, que os admitido con los descendientes; pero si fuera puesto en posesión por la parte Un4o legitimi, ó por otra cualquiera, se ha de decir que no es necesario el conocimiento de causa; porque no OS equitativo que e] que está en el claustro materno sea alitiieatado con lo ajeno hasta el tiempo de la pubertad, por haberse diferido la controversia hasta al tiempo de la pubertad. Mas está determinado que todas las controversias, que comprenden cuestión en cierto modo sobre el estado, se difieran al tiempo de la pubertad, pero no para que esté en posesión, sino sin ella, habiéndose diferido la contróversia sobré el estado. § 2.—Mas aunque al que está en al claustro materno lo ponga el Pretor en posesión junto con aquellos á quienes hubiere dado la posesión, será, sin embargo, admitido también solo á la posesión de los bienes el que está en el claustro materno.

§ 1.—Interdu iii non passim, sed cuni causae cogriitiorie milti venter in possessionem debet, si quia (2) siL, qui controversiani referul. Sed bco tanturn ad euiii venirem erit rererenduin, qui eum liberia adinitt.itur; ceteruni si miltatitr Lnde legitimi, val qua sita ex parte, dicendum est, nin case causae cognitionem neccssariam; neo enim acquum est, in ternpus puhertatis ventrem vosci de alieno, in tempus pubertatis dilata controversia. Sed enim p1aeet omnes controversias, quae quasi status controveraiam contiuent, in tempus puberlatis differri, sed non ul in possessiooe siL, status controversia dilata, sed sine possossione.

2.—Quamvis autem Praetor ventrem in iosseasionem rnittat cura bis, quibus possessionexn dederit, attamn eLian solas ventor admittetur ad bonorum poaseasionem. 8 PAULUS libro I. de Adulteri. —Si ventris nomine muller misas. siL in poasesalonem, Divus Hadrianus Calpurnio (3) F]acco, differendam acocas-.

tionem adulterii reacripait, no quod praeiudiciuni flerel. cato,

8. PAuto; 1)e los .4d4llcros, libro ¡.-.-Si la mujer hubiera sido puesta en posesión en nombre del que está en el claustro materno, respondió por rescripto el Divino Adriáno á Calpurnio Flacco, que se ha de diferir la adusación de adulterio, á fin do que no so lo cause algún perjuicio al hijo.

ULPIANUS libro XV. ad Sablnurn. - Quum 9. ventor inittitur in possessiouefli, quod in ventris alimenta deminutum est, detrahitur velut aes alienum.

9. ULPIANo, Comentarios á Sabino. libro XV. Cuando el que está en el claustro materno ea puesto en posesión, se deduce como deuda lo que se gasté para alimentos del que está en el claustro materno.

libro VIL Quac.sUonurn. - Postumus

10. PAULO; Cucstiorws, libro Vil. - El póstumo

10. PÁULUS

11 admfttttnr qnfs, filie €t, o'1IeLa$ ,Ua.Z.

(5 Seúe aori'eeeidn del códjoe FI., Br.; iu1, Taur. se4n La escritura original.

() Oslfuxulo, Vdg.

48



E1TO.—LLo xxxviu TITULO 1

natus quocunque tempore, qui tamen testatoris morte couce$us 1am ant, potest agnoscane bonoru ppsacssionom; nam st venti'om Praetor ex ornnibus Edicti (partibus) miltit in posessioncm bonorum, non inissurus scilicct, si ej nato daturus non esset bono'um poaseasionem.

nacido en cualquier tiempo, pero que hubiere sido ya concebido ála muerte del testador, puede recibir la posesión de los bienes; porque el Pretor pone en posesión de los bienes en virtud dø todas las partos del Edicto también al que esta en el claustro materno, y no lo pondría, si á él, nacido, no le hubiese de dar la posesión de los bienes.

TIT. X.

TITULO X

DA CARbON1tNO EDICTO

DEL EDICTO CARDONIANO

[Qf, od. VI. 17.1

lVase CM. VI, 171

libro XL! ad Edsam. -Si en¡ controversia fiel, an inter liberes sit et impubes att, causa cognifa perinde possessio datur, se si nulla de ea re controversia essGt, et 3udlciuin in tempus pubertatis causa cognita differlur.

1. ULPiANO; Comeníarios al Edicto, libro XL!. Si alguno ¡Be le promoviera controversia sobre si os del níimero de los descendientes, y fuera impú. bero, so le da la posesión con conocimiento de caesa lo mismo que si no hubiese controversia alguna sobre este punto, y se difiero con conocimiento de causa el juicio para el tiempo de la pubertad. § 1.—El Pretor itianda que el que promueve la controversia, si á él no se le diera fianza por el pupilo, esté junto-con él en posesión de sus bnos. 2.—.No solamente tos varones, sino tmbión las hembras descendientes por sexo viril, tendrán

1. ULPIANLYS

§ 1.—Euin, qui controvsrsiam facit, si pro pupillo satis si non defur, siiiiul le poasoasionem eorurn bonoruin cose Praetor iubet, § 2.—Non taututu masuti, sed et feminae ex virili sexu descendentes Carbonjani eommodum h abebu u t. § 3.—EL guera)iter diniinus, bis demuin Carbonianurn cornpetore, quibus contra tabulas bonorum possossio cowpetit, his vero non cotupetere, qui repellunlur (1) a contra tabulas honoruiri pusseuio ce. § 4—Si quis non ab aiiquo hanc controvorsiam patiatur, quod inter liberas non alt, sed ab ipso patre, utputa napas, qui se retentuin ín pQtestatc ay¡ diit ab omancipato patra, eui iuugi desiderat, an rlifferri debeat? Et magia cAL, uL difloratur; parvi enirn refert, quia oi oontroversiarn faeiat, quurn, ata¡ testator eum negaverit 5K liberia, non tarnen exheredeni scripserit, Carboniano poasit caso locus.

§ 5.—Sed el si quis non tatituin ex.liberia negeter case, veruin servila etiaiit esas dicatur, forte ex ancilla editus, Inlianus scnipsil, adhun Carboniano lo.cum case; quod et Divus PiLIS rescnipsit nam 'vsi magia con'aulendum ost bis, quibus niajus pericu.lum intenditur; nam si a[iter observetur, inventa cnt ratio, q ueinadrnodu ni audacissimus quisque (2) majare iniunia impuberem afleiat, quod el piura, et graviora &o co toentiatur. § 6.—Sed etsi ipse defunetus servas case dicatui, idem erit dicendurn. § 7.—Sed et si flacus facit impuberi controversiam, Carboriianuru EdictLlLn potest locuni babero. § 8.—Poniponiun libro septuagesimo nono ad Edietum acnipait, quurn filias heres ve] exheres ser¡ tus est, Carbonianuro Edictum cessare, quamvis filius essenogetur, -quia ve[ quasi seriptus habet bonorum possessionem, etiamsi fihius non est, vol repellilur quasi exheradatus, elsi fihius esae videaur; nisi forte postumca, inquit, caL heres institutus, st natus negetur esse fUius, sed subiectus esas dicatur (3); quo case oms partis tantum danda est si bonorum posseasio, ex qua institutus esi. (,t Seg(ui correcídnde addicF1., flr.repa1tsntur, Taar. seCi ¿a escritu ra orit,,ai. (2) so, iiasrta ffai.

el beneficio del Edicto Carboniano.

§ 3.—Y en gencraidecimos, que el Edicto Carbo-.' niano compete solamente k aquellos á. quienes les compete laposesión de los bienes contra ci testamen-

to, pero que no les compete á los que son repelidos da la posesión de los bienes contra 41 testamento.

4.—Si alguno no soportase esta controversia,

sobre que no figure entre los deacondiente, promovida por otro, sino pope¡ mismo padre,por ejempie, si un nieto, que dice que él fué retenido bajo La potestad del abuelo, la soportase promovida por el padre emancipado al cual pretende ser unido, ¿deberá ser diferida? Y es más cierto que se difiere; porque poco importa quién le promueva la contro-

versia, pues aunque el testador hubiere dicho que él no era de los descendientes, si no obstante no lo hubiere desheredado, podría haber lugar al Edicto Carboniano. t 5.—Mas aunque se diga no solamente que uno

no es de los descendientes, sino que también se diga que es esclavo, acaso nacido de una esclava,

escribió Juliano que aun hay lugar.al Edicto Caybaniano; Jo que también respondió por rescripto el

Divino Pío; porque-principalmente se ha de mirar por aquellos contra quienes se intenta mayor perjuicio; porquesise observase deotra manera, se habría hallado el medio para que cualquiera muy audaz

le causara mayor perjuicio al impúbero mintiendo

respecto de él muchas y muy graves cosas.

* 6,—Pero lo mismo se habrá de decir, aunque

se dijera que el mismo difunto era esclavo.

§ 7.—Mas también si el fisco le promueve con-

troversia al impúbero puede tener lugar el Edicto Carboniano. § 8.—Escribió Poniponio en el libro setuagéaimo noveno de sus Comentarios al Edicto, que cuando el hijo fué instituido heredero ó desheredado

deja de tener lugar €1 Edicto Carbcmiano, aunque se diga que él no es hijo, porque ó como instituido tiene la posesión de los bienes, aunque no sea hijo, ó como desheredado es repelido, aunque parezca que es hijo; k no ser acaso, dice, que un póstumo haya sido instituido heredero, y se diga que el nacido no es hijo, sino que se pretenda que es supuesto; en cuyo caso se le ha de dar la posesión de los bienes, solamente de la parte en que fué is&ituldo. Rol. Vi4:

dicetur, el códice FI.

DIGESTO—LIBO XXXVII.' TfIVLO x

§ 9..—Idom ait, quum quidain exberedem ser¡pBisSet fihiurn, quod diceret eurn ex adulterio conceptum, quia florete¡ haee controversia, an ínter liberes sk, ex bac parte Edicti ei bonorum posses5100cm eonpeLero, quum, si sine elogio exheres soriplus esset, non haberet bonorum posaessionem. ideinque, et si ita Bit seriptum: zquisquis est, qui flUum meuxn se csso dicit, exheros esto», quia non est filius exheredatus. § 10.—Si quis fflium suum heredem institucrit e% minima parte sic: «ille, qui ex fila nalus est, lieres esto», non quasi fihiuni suum deinde hio contendat, patrem intestaturo deceasiase, seque ci suum beredem esse, interest, coheredes eius utrum negent eutn ffli.um , so vero eontendant (1), testamentum valer. Si testamentuni valere cootendunt, controversia non est difTerenda, et Carbonianurn eessat; quodsi íllium eum negant, et ad ipsos potius quasi ad consanguíneos hereditateni pertinere diount, data bonorum possessione inipuberi controversia in tempus pubertatis difíertor. § 11—Si inatcr subiecti partus arguatur, se ferenda.ait quaest.io propter sltLtum puori, quaeritur. Et si quidem pupilli status in dubiuni dcv ocatur, difíerri quaestio in tempus puhertatis debet, quum metus potest case, no niinus idonee dofendatur. Quum vero mater rea postulatur,, utique íntegra fide et maiore constantia causam dofensura recenti tempore, dubium non cal, conitionem fien opontere; et post evectum cognitioms, si suppOsitum partum (2) apparuerit, actiones hereditarias puero denegandae sunt, omniaque perind habenda, atque si herce soriptus non fuisset.



49

§ 9.-.-E1 misma dice, que cuando alguno hubiese desheredado á un hijo, porque dijese que éste .fué concebido de adulterio, como quiera que se le promovería esta controversia, sobre si era de los descendientes, le compete la posesión de los bienes en virtud de esta parte del Edicto, porque, siiese hub sido desheredado sin esta indicación, no tendría la posesión do los bienes. Y ¡o mismo, también si se hubiera escrito así: «cualquiera que sea el que diga que él os hijo mio,sea desheredado», porque no fué desheredado el hijo. § 10.—Si alguno hubiere instituido á. un hijo suyo heredero de una minima parte, en esta forma: «sea heredero el que nació de aquélla», no corno á hijo suyo, y después éste sostuviera que el padre falleció intestado, y que él es de aquél heredero suyo, hay diferencia si sus coherederos dijeran que él no es hijo, ó si contendieran sobre si es válido el (estamento. Si impugnan que sea valido el testamento, no se ha de diferir la controversia, y deja de tener lugar el Edicto Carboniano; pero si niegan que aquél sea hijo, y dicen que la herencia les pertenece ellos mismos preferentemente como á consanguíneos, dada al impúbero la posesión de los bietea, se difiere la controversia hasta el tiempo de lapubertad. 11.—Si la madre fuese acusada de partosupues-

te, so pregunta si se haya de diferir la cuestión por

virtud del estado del impúbero. Y si verdaderamen-

te se pone en duda el estado del pupilo, se debe diferir la cuestión al tiempo de la pubertad, porque puede

haber el temor de que no sea defendido convenientemente. Mas cuando es demandada como reo la madre, la cual defenderria ciertamente en el tiempo inmediato la causa con integra fe y con mayor constancia, no hay dudaque se debe celebrar el

conocimiento; y después del resultado del eonoci.

miento, si apareciere que el parto fué supuesto, se le han de denegar al impúbero las. acciones de la

herencia, y ha de ser considerado todo lo mismo que si no hubiese sido instituido heredero.

2. MÁRCIANUS ¿iji'o 11V. ¡ng gitationwri. - Liet mulier, quae partum subiecisso dicitur, deesserit, (amen, si participes maleficli sint, in praesenti cognosoondum est; si autem nemo Bit, qui puniri pos. sil, quia omnes participes facinoris forte decasserint, secundum Carbonianum ódictum in tempus puhertatis differenda cognitio est.

2. MARcIANo; Iristit ata, libro XIV. - Mas aun-

que hubiere fallecido la mujerque es acusada de haber supuesto el parto, no obstante, si hubiera cómplices del delito, se habrá de conocer de presente; mas si no hubiera nadie 'que pudiera ser castigado, porque acaso hubieren fallecido todos

los cómplices del delito, se ha de diferir el conocimiento al tiempo de la pubertad conforme al Edicto Carboniano.

8. Uirius Uwo XLI. w Edkum, - Carbonianuni edictum aptatum est ad contra tabulas bonoruni possessionem, et intestati, quum el in secunduru tabulas (3) in quibusdani casibus possit rideri necessarium edictum, veluti si paterfamilias ¡La inst.ituerit.: «postuflius herce esto», ve]: «postuma heres esto», et negetur, case verum quod i.n (estamento ecriptum caL.

§ 1.—El quum de fldeicommissis, vol de legatis quaeritur, difTek'ri potest causa in tompus pubertaus; id enim Divos Plus Claudio Hadriano resen psiL § 2.-.-.-Quamvis seripte heredi non promiLti bonoram posscssionem ex Edicto Garboniano certnm sit, tamen quaestionem status in teropus pubertatis difterri, procul dubio est. Ergo si quidem de paren(1) ¡teL; cGuteidunt, el r ád ic e Fi. (2) partum, con krss ataciida por antiguos aopi4a. Tomo rn-7

8. Ui.rito; Comentarios al Edicto, libro XL!.

El Edicto Carboniano fuá aplicado á la posesión de

los bienes contra el testamento, y ú la de un intestado, porque también en la posesión con arreglo al testamento podría parecer en algunos casos nece-

sario el Edicto, por ejemplo, si el padre de familia

hubiere hecho así la institución «sea heredero el póstumo», ó, «sea heredera la póstuma», y se negara que sea 'verdad lo que se escribió en el testamento.

§ 1.—Y cuando se trata de fldeicomios, ó de legados, so puede diferir la causa al tiempo de la pubertad; porque esto respondió por rescripto á Claudio Adriano el Divino Pío,

§ 2.—Aunque sea cierto que al heredero instituido no se le promete en virtud del Edicto Car.

boniano la posesión de los bienes, está, sin embargo, lejos de duda que la cuestión sobre el estado ea (2) bonorutn possesaionc, msera Vu4. .-

50



DIGESTO.—LIBRO XXXVII: TITULO X

tia bnis sirnul et de statu controversia fiat, bco adictum focum Iiabebit; sin vero tantutn status, diffretur quacstio in tempus pubertatis, sed non ex Carboniano, sed ex Contitutionibus.

§ .—Puberi, quamvis mitiori viginiquinque anCarbonianum non succurrit. Sed (si), quum asset pubes, quasi impubes obr'epserit, boiiurutnque possessionem aocepit, dicendum erit, nihil suin egiase; nam ctsi impubBs esset, mox pubes fantus, finiretur bonorum possesionis emolum entu m. nis

§ 4.—Causae cognitio in co verlitur, ut, si maniesta calumnia apparcrot eoruni qw infant bus bonOruLn poasessionetn poterent, non daretur bonorum poaseesio. Sum.matirn ergo, quun petitur ex Carboniario honorum possessko, debet Praetor cognoscere, EL si quidem absolutaíx causairt invenent, evidenterque probatur, fihiuru non case, negare debet ci bonorum poaseasionem Carbouianam; si vero ainbiguam causam, bao est, vol modicum pro puero facientem, nl non videatur ovidoriter fihius non ese; dabit ei Carbonianai:n bonorum poasessionem. § 5.—Duao autem sunt causae cognitiones: una dandas Carbonianae possessionis, quae liabet COtflmodum iflud, nt peninde, atque si nuEain coiitroversiarn pateretur impubes, possessionom accipial; alia causae cognitio lila, utrum diffcrri deboat ¡u tempus pubertatis cognitio, nc repraesentari. Roe autem diligentiasime Praetori examinandum est, an expedial pupillo repraesentaricognitioneni, an potius differri jo tenipus pubertatis; et naxiuie in3uirore hoc a coguatis, mabre tutoribusque pupilli bet. Finge, esse testes quosdam, qui dilata controversia aut inutabunt consili,im, aut dec@dent, ant proptor tempona intervallunk non etudem tideni habebuol; ve¡ finge, esse anüm obstetriøeni, vel ancillas, quse veritatem pro partu poasunt insinuare, vol instrumenta satis idonea ad viotoriatn, vsi qraodam alia argumenta, ut magia (1) damnum patiatur pupfilus, quod differtur cognitio, quam compendium, quod non ropracsenatur; finge, pupilhun satisdare non posas, el admiasos in poasessionem, qui de hereditate coutro'versiam famnt, multa puase subtrahere, novare, moliri, aut atulti, aut iniqui Praetoris erit, reni in teiupus pubertatis differre cum summo elus incoinEnodo, cul corisultum veht. Divus etiam 1-ladrianus. ita rescripsit: «Quoi in tempus pubertatis res differri solel, pupiliorum causa fil, no de statu perieliterilur, antequam se tueri poasiol; esterum si idoneos habeant, a quibus defendantur, et tani expeditam eausam, at ipaorum intersit, mature de ea iudicari, el tutores eorum ludicio eperini volunt, non debet adversus pupillos observan, quod pro ipais excogitatum sat, et pondero status ecrum, quum ¡am poasil indubitatus esas».

§ 6.—Si mater impubenis subiecti partus rea po(1) insiuS, HaZ. Vulg.

diferida hasta el tiempo de la pubertad. Luegó si verdaderamente se promoviera Cor.troversia al mismo tiempo sobre los bienes del ascendiente y. sobre el estado, tendrá lugar este Edicto; mas si solamente sobre el estado, se difiere la cuestión hasta el tiempo de la pubertad, pero no por virtud fiel Edicto Carboniano, sino por las Constituciones. 8—E1 EdícW Carboniano no socorre al púbero, aunque sea menor de veinticinco afios. Pero si siendo púbero, se hubiere presentado engañosamente como impúbero, y obtuvo la posesión de los bienes, se habrá de decir,;ue no hizo nada válido; aunque fuese impúbero, hecho después puhero, se extinguiría el beneficio de la posesión de los bienes. § 4. —El conocimiento de la causa versa sobre esto, para que, si apareciese manifiesta la calumnia de tos que pidieran para infantes la posesión de los bienes, no se dé la posesión de los bienes. Luego cuando se pide la posesión do los bienes en virtud del Edicto Carboniane, el Pretor debo conocer sumariamente. Y si verdaderamente eneontrare una causa cierta, y se prueba evidentemente que no es hijo, debe negarlo la posesión Carbonia. na do los bienes; pero si una causa amblo-us, esto es, favorable, aunque poco al impúbero, ?e suerte que no parezca evidentemente que no es hijo, le dará la posesión Carboniana de los bienes. § 5.—Mas dos son los conocimientos de la causar,uno para dar la posesión Carboniana, pie tiene ia ventaja de que el impúbero reciba la posesión lo misma que si di no soportase ninguna controversia; el otro conocimiento de la causa es para si se debe diferir. el conocimiento al tiempo de la pubertad, ó para si se debe anticipar. Mas se ha de examinar muy diligentemente por el Pretor si lo conviene al pupilo que se anticipe el conocimiento, ó más bien que sea diferido al tiempo de la pubertad; y principalmente debe inquirir esto por los cognados, perla madre y los tutores del pupilo.. Supón, que hay algunos testigos, que, diferida la controversia, ó mudarán do parecer, ó fallecerán, 6 no tendrán el mismo eródito por causa del intervalo do tiempo; 6 supón qtie hay una comadrona vieja, 6 esclavas que pueden insinuar la verdad á favor del parto, 6 instrumentos bastante eficaces para la victoria, 6 algunos otros argumentos, de suerte que el pupilo experimente más bien perjuicio de que se difiera el conocimiento, que ventaja de que no se antici pa; supón, que el pupilo no pueda dar fiaiiza,y que los admitidos á la posesión, que promueven la cciiLroversia sobre la herencia, pueden substraer, innovar, ó maquinar muchas cosas; seria própio do un Pretor nócio 6 injusto diferir el asunto hasta el tiempo de la pubertad con grandisimo perjuicio de aquel á quien quería favorecer. También el Divino Adriano respondió asi por rescripto: «el que se suela diferir el asunto hasta ohitempo de la pubertad se hace por causa de los pupilos, á fin de que no pe1 igren respecto á su estado antes que puedan defenderse; paro si tuvieran personas idóneas por quienes sean defendidos, y una causa tan buena que fi ellos mismos les interese que sobre ella so juzgue cuanto antes, y sus tutores quieren defenderlos en el juicio, no debe observaras en contra de [cm pupilos lo que se imaginó en favor de ellos mismos, y quedar pendiente su estado, cuando ya pueda ser indudable» 6.—Si la madre del impúbero, acusada como

E

DIGJFO.—LJRRO XIXVIT TiTULO X stuLata cau sain obtinuerit poterit adhuc superesse

status uaestio, utputa si dicatur, aut non case 0% ipso deluneto coriceptus, aut ex ipso quidom, sed non ex matrimonio editas. § 7.—Si is, qui status controversian filio faciebat, et solum se flliurn dicebat, deccsserit,ctmater el horas extiterit, si quideni earidern controversiam impuberi mater taciat,qui se ex alia natum aftirmat, quam films ema faciebat, scilicet ut neget eurn fHiuin, idcircoque ad se totam hereditatein ex persona fui sum defuneti pertinere debere, in tenipus pubertatis differri hilianus alt, quia nihil laterest, suo, an hereditario nomine eontroversiaflL [aciat. Piano si water concedat (1), hune quoque defunoti flliuin esse, ido' le. partem dijuidiani hereditatis solam sibi vindicet ox bonis paternis, non ant iudieiimi la tempus pubertatis diffrenduin; non enim de paternis, sed de fraternis bonis impuberi fit controversia.

§ 8.—Ibidein lulianus quaerit, si duo impuberes patiantur status controversiaiu, nl alter ecl-u iii pubueril, exapeotari alterius quoque pubertas debel, scilicet UI- SIC de utriuscue statu agatur, no ahquod praeiudiciuin fiat impuberi per (2) puberis personan¡. § 9.—Parvi rerert, ,utrum petitor sit impubes, an possessor, qui status controversiani patitur, nain sive posaideat, sive petal, In tempus pubertaLis differtur. § 10.—Si duo impuberes invicem facinnt fitatus eontrovorsiam, intereat, utrum quisque se soluni fihium diesI, an el se. Nani si se solum dical fliium, dicanduni est, debere controversiam ad utriusque pubertalem differri (3), sive petitor, sive poaseasor Bit. Si Yero altar se soluin2 alter et se dical, si (4) quidein file adoleverit, qui se solum dieat, adhuo differtur controversia propter pueritiam eius, qui aL se diolt; sed de parte, non de toto, de parte enim utique ncc (ti) Litigatur. Quede¡ ille adolevcrit, qui et se djcjl, jite impubes alt, qui se solum dio¡(, non differtur controversia; ncc enim patitUr impubes status controversiani, sed facit, quum hie pubos ol se dicat, 111am non neget fihiuiu.

§ 11.—Si quis liber-et horas case jusaus status controversiani impuberi facial, qui tiliug case, EA t.cstainentum patria rupisse dicitur, lulianos alt, utraque indicio, et hereditatis, et libertatis in tempus pubertatis difforenda, neutrum enini eoruiii ¡La explican potest, nl non conditioni cias, qui se fiuium case contendal, praeiudieetur. Ceterae que.que Lihertatis quaestiones ex testamento pandeaba la tempus pubentatis differuntur.

§ 12.—Quuni extarot impubas, qui se fihium defuncti dicerel, debitoresque negent, auni fihiurn case defuncti, et intestatihereditatem ad agnaturn, (1) negat, otros n Ira¿. 12)propter, H&. VU4(. (5) Bat. Vutg.; diffsrre, el cidice FL

reo de parto supuesto, hubiere ganado la causa, podrá subsistir toñavia la cuestión sobre el estado, por ejemplo, si se dijese 6 que no fuá concebido del mismo difunto, ó que ciertamente es de él, pero que no nació do matrimonio. § 7. —Si el, que le habla promovido ti un hijo controversia sobre su estado, y decía que sólo él era hijo, hubiere fallecido, y fuere su heredera la madre, si verdaderamente Ja madre le promoviera al impúbero, que afirma que nació de otra, la misma controversia que sostenía su hijo, de suerte que negarea, que aquél sea hijo, y que por lo tanto debe pertenecerle á ella toda la herencia por razón de la persona de su propio hija fallecido, dice Juliano que se difiere liastael tiempode la pubertad, porque nada importa que promueva la controversia en nombre propio ó como heredera. Mas si Ja madre concadiera que también éste era hijo del difunto, y por lo tanto reivindicara para si solamente la mitad de la herencia de los bienes paternos, no Be habrá de diferir ci juicio para el tiempo do la pubertad; porque al impúbero no se le promueva controversia sobre los bienes paternos, sino sobre los del hermano, § 8.—En el mismo lugar investiga Juliano, si soportando dos impúberos controversia sobre su estado, y habiendo llegado uno de ellos á. la pubertad se debe esperar también Ja pubertad del otro, á saber, para que de este modo se discuta sobre ci estado de ambos, é fin de que no so le cause ningún perjuicio al impúbero por la personado] púbero. § 9.-Poco importa que eliiupübero, que soporta la controversia sobre su estado, seademandante 6 poseedor, porque ya si posee, ya si demanda, se difiere hasta dtiempo de la pubertad. § 10. -Si dos impúberos se promovieran recíprocamente controversia sobre su estado, importa saber si cada uno dice que sólo él es hijo, ó si que también él lo es. Porque si dijera que sólo 61 es hijo, se ha de decir que la controversia se debe diferir hasta la pubertad de ambos, ya sea dem*lndante, ya poseedor. pero si uno dijera que él sólo lo es, y el otro que temblón él, y hubiere llagado ti. la pubertad ci que dijera que él sólo lo es, también se difiere la controversia por razón de la impuberlad del que dice que Lambiéia él lo ea; pero respecto a una parte, no respecto á la totalidad, porque ciertamente no se litiga respecto k una parte. Mas si hubiere llegado á la pubertad el que dice que también él lo es, y fuera impúbero el que dice que sólo él lo es, no se difiere la controversia; porque no soporta el impúbero controversiasobre su estado, sino que la promueve, puesto que el púbero dice que también él es hijo, y no niega que lo sea el otro. § li—Sí alguno respecte del cual se dispuso que fuese libre y heredero la promoviera controversia sobre su estado ti un impúbero, que se dice que es hijo, y que rompió el testamento del padre, dice Juliano, que ambos juicios, tanto sobre la herencia, nonici sobre la libertad, se deben diferir st tiempo de la pubertad; porque ninguno de ellos so puede ventilar, de suerte que no perjudique ti la condición del que sostenga que él es hijo. También se difieren hasta el tiempo de la pubertad las demás cuestiones sobre la libertad, que sean dependientes del testamento. 12—Cuando hubiese un impúbero que dijera que él es hijo del difunto, y los deudores dijesen que no es hijo del difunto, y que la herencia del la.

(4) Segan oinuenda Br.; is, el ódLce Ft, () Esto es, altsrlus; hie por use, Ilat.

52



D!Gl5TO.—LIBRO

qui rorte tr&ns mare aberit, pertinere, nocessariuru erit puero Carbonianum El dicturn; sed et absenti ant prospioiendum, ut cautio. praestetur. § 18.—Missum autein ex Carboniano in possessionem student Praetores possessorem constituere; quodsi coeperit aut heredUatem petera quasi bocarum possessor Carbonianus, aut singulas res, ree,tissirne Julianus libro vieesiiuo quarto (1) Digastorum son bit, excepti one eum surnniov en du m; contentus enim esse debet hac praerogativa, quod pOBSeSSOreln eum Praetor tantisper constituit. Si igitur vult bereditatem aut siiigulas res petere, petat, inquit, directa actione cjuasi heres, ut ea peUtione iudioari possit, en quasi ex liberis heras siL, ne praosutntw Carbonianae bonoru m possessionis iniuriam adversariis afferat; quae sententia habet rationein et aoquitatom. § 14.—Hace aiitem possessio intra annum datur, sicuti ordinaniae quoque, quae liberis dantur, intra annum dantur. § 15.—Sed oportebit huno, qui se filium dioit, non soluin Carbonianam bonorum possessiouem aceipere, verum etiain ordinarlain aguoseere. § 16.—Currunt autem tezupora ad utramque honorum possessionom separati m, ordinari ae quidem, ex quo patrem suum deceasiase scit, e.t faeultatem bonorum possessionis petendae habuit, Carbonianao vero ex no tempore, ex quo controversiam sibi fieri cognovit. 4. 1uti&N13S libro XXIV. Diqeatorum. -Ideo si ex prima parte Edicti bonorum poaseasionom non petierit, alias poterit ex sequenti parte Edicti ad exemplurn Carboniani accipere bonorutn posaessionem, alias non poterit; nam si confestim post patrio mortem controversia ni facta fucnit, an intcr liberos bonorum posseuionem accipere possit, simul ad utriusque Edicti causan) anaus cessisse videbitur; si varo interposito tempore scierit, controversiam sibi mover¡, poterit etiam finito tempore, iritra quod ex prima parte bonorum posseasionem aeceperat, ex sequenti bonorum possessiopem petera; quam quum acceperit, perpetuo possessorija (2) actionibus utetur; sed si post pubertateni contra eum iudicatum fuerit, denegabuntur ej actiones.

xxxvii:

TÍTULO X

testado le pertenece á un agnado, que acaso estuviere ausento en ultramar, le será necesario al im-. púbero el Edicto Carboniano; pero también se habrá do miran por el ausente, de suerte que se le preste caución. § 13.—Mas los Pretores cuidarán de constituir poseedor al que fué puesto en posesión en virtud del Edicto Carboniano; pero si hubiere comenzado á pedir ó la herencia como poseedor Carboniano de

los bienes, ó cosas determinadas, con muchísima razón escribe Juliano en el libro vigésimo cuarto del Digesto, que ha de ser repelido con excepción porque debe estar contento con la prerogativa de que el Pretor lo haya constituido poseedor por algun tiempo. Si, pues, quiere pedir la herencia 6 cosas determinadas, pidalas, dice, por la acción directa como heredero, para que con esta petición se pueda juzgar si es heredero como descendiente, Ii. fin de que la presunción de la posesión Carboniana de los bienes no cause perjuicio ó. los adversarios;.-, cuyaopinión está fundada en razón y en equidad. 14. —Poro esta posesión se da dentro del año, como se dan también dentro del año las ordinarias que se dan á los hijos. 15.—Pero convendrá que el que dice que él es hijo obtenga no solamente la posesión Carboniana do los bienes, sino que acepte también Ja ordinaria. § 16.—Mas corren porseparado los términos para una y otra posesión de los bienes, para la ordinaria, desde que sabe que falleció su padre, y tuvo facultad para pedir Ja posesión de los bienes, pero para la Carboniana desde el momento en que supo que se lo proinovia controversia. 4. JUUNO; Digesto, libro XXIV.— Por lo tanto, si no hubiere pedido la posesión de los bienes en virtud de la primera parte del Edicto, podrá unas veces, y otras no podrá, recibir la posesión de Los bienes en fuerza de la segunda parte del Edicto á la manera del Canhoniano; porque si inmediatamente después de la muerte de padre se le hubiere promovido controversia sobre Si podía obtener Ja posesión de los bienes entre los hijos, parecerá que ci año transcurrió simultáneamente para la causa de uno y de otro Edicto; pero si habiendo mediado tiempo hubiere sabido que se le promovía

controversia, podrá, aun fluido el término dentro

del cual habla obtenido la posesión de Los bienes en virtud de la primera parte, pedir la posesión de los bienes en fuerza de la segunda;y si la hubiere obtenido, usará perpétuamente de [as accionesposesorias; mas si después do la pubertad se hubiere sentenciado contra él, se le denegarán las acciones.

5. ULPIANtJS libro XLI. ect Ecticttrn.—Sed si is, qui coutroversiam impubeni facit, ex liberis siL, eveniet, ut, sive caveat hie, cui status fiL centro'rjeija,sive non caveat, attamen simul sit in posocasione (3).

§ L.—Si impubes noii defendatur, ideircoque missus sit In possessionern etiam adversarius cius, actionies hereditarias qilis exernebit? Et xiii lulianus libro vicesirno quario (4) fligestoruin, euratorem constitui debere, qui omnia curet, act.iones exerceat. Denique acnibut, eüain eum, qui eum impubara missus est in possessionem, actiones poese adversus curatoreni interidere, neo case prohiben. Ci) txicestmo I*rt&o, haZ.

(2) pOsesI0r his actionibuB, IlaL

5. Ut.rwo; Comentarios al Edicto, libro XLI.— Pero si fuera uno de los hijos el que le promuevo controversia al impúbero, sucederá que, ya si diera caución aquel á quien se le promueve controversia sobre su estado, ya si no la diera, será, sin embargo, puesto juntamente en posesión. § 1.—Si el impCibero no fuera defendido, y por esto hubiera sido puesto en posesión también su adversario, Iquién ejercitará las acciones de la herencia? Y dice Juliano en el libro vigésimo cuarto del Di esto, que se debe nombrar un curador, que cuide 5e todo y que ejercite las acciones. Finalmente, escribe que también el que fuá puesto en posesión junto con el impúbero puede ejercitar las (3) pose,iouem, el códc FI. (4) l7éau la nota 1.

lIGrO.—Li1W

uullum enim per hoc praeiudieium hereditati fien, nar» et adversus ipsum pupillum, si satisdedisset, recto experiretur. ¿Ijni;

2.—Quotiea impubos satis non dat, rnittitur in possesslonem adversanius eiva1 -Bive satisdet, sive on deL. Si velit adversarina committi sibi administraLionen1 satisdare debet pupillo; ccterurn si satis non det, debet curator constitui, per qucm bona adininistretnr. Ad versan us au tein si satiadederit, res, quae tempore peniturse, ant deteriores 'uturae sint, distrahere debel; iteni a debiLoribus, qui tempore liberabuntur, exigere debe¿, cetera eum pupillo poasidebit. § 3.-.-An autern vesceridi causa deminuere pos-

sit is, qui ex Carboniano miuus est, videamus. Et

si quidem satis impubes dedit, sive decrevit Praosea, sivo non, deminuet vescendi causa, et hoc ininuS restituet hereditatis petitori; quodsi satisdare non potuil, el autor alero se videtur non pcsse, deminueridi causa usque ad id, quod alimentis oms necessanium est, mittendus est. Neo mhum clobet videri, hereditatem propter alimenta minui ojos, quem fortasseiudicabitur fllium non case, quum omnium edietis. venter ¡u possessionem mittatur, et alimenta mullari praestentur propter cuin, qui potest non nasci, maiorque cura debeat adhiberi (1), ce fame pereat filius, quam no ininor herecUtas ad petiLorem pervenlat, si apparuit fihiurn non esos. § 4.711faxime autem puto, si misaus fuerit in posscssionem adversarius, desiderandum a Praenem suam roditoro, no inatrumenta in poasosalo gaL; ceterum (2) decipiotur pupillus, dum vol inatruitur adversarios cies (3), vel etam intorcipere Ba potest. § 5.—Quum autem in satisdatione ci pupillus, el adversarios. cina cessant,c.urator constituondus est, qui bona adniinistret, ci quandoque ci, qui iudicio vicerit, restituat. Quid tamen, si tutores pupilil velint administrare? Non erunt audiendi, niel aatisdederint nomi ne-pupilli, ant curatores quoque iidem ipal sint constituti, 6. PALrLUS libro XLI. ad Edictu't. -De bonis matriz an decrotúm interponenduin sit, quacritur; et decretum quidem non est intcrponendurn, dilatío autem longisaima danda est, quae ¡u tempus pubertatis extrahet negotium. § 1.—Plaue si sirnul de paternis et de niaternis bow controversia siL, ve¡ etiam de fratnis, el has controversias in tempus pubertatis differcnda esse, lulianos respondit.

1 2.—Hule autem Edicto locus est, etiamai ab intestato ad bonorum possessionem -veniant liben, tatnetsi ex inferioribus partibus petant qua lagitimi vocautur, quoniam sui sint vol ex lila, qua cognaUs datur. (1) 1'GUr. seg ún la écriara o'isat; adhlbørl debeat, ¿a corrcøi6a di cklice FL, Dr.

xxxvii: TFrULO x



53

acciones contra el curador, y que no so le ha de prohibir; porque no se causa con esto ningún perjuicio a la herencia, porque con razón se ejercitará también contra Cl mismo pupilo, si hubiese dado caución. § 2,—Cuando el impúbero no da caución, es puesto en posesión su adversario, era dé caución, ora no la dé. Si el adversario quisiera que se le encomiende l él la administración, debe darle caución al pupilo; peno si no diera caución, so debe nombrar un curador, por quien sean administrados los bienes. Mas si el adversario hubiere dado caución, debe enajenar las cosas que se hubieran de perder, ó do deteriorar con el tiempo; también debe reclamarles i los deudores que se hubieren de librar por el tiempo, y lo demás lo poseerá juntaniente cori e! pupilo. § 3.—Mas veamos si por causa de alimentos pue. de consumir algo el que fué puesto en posesión en virtud del Edicto Carbonianu. Y si verdaderamente dió caución el impúbero, consumirá por causa de alimentos, ya si.lo decreté el Presidente, ya si no, y esto menos le restituirá al que pide la herencia; pero si no pudo dar caución, y parece que no se puede alinieritar de otro modo, ha de sor puesto en posesión para que consuma basta lo que ca cocosano para sus alimentos. Y no debe parecer -extrafiO que se disminuya la herencia por razón de los alimentos de quien acaso se juzgará que no es hijo, porque el que está en el claustro materno ea. puesto en posesión de todos los bienes por los edictos, y á la mujer se le prestan alimentos por causa del que puede no nacer, y se debe poner mayor cuidado en que no perezca de hambree! hijo, que en que no vaya disminuida la herencia al demandante, si resultó que no es hijo. § 4.—Pero principalmente opino, que, si hubiere sido puesto en posesión el adversario, se le -ha de pedir al Pretor, que no ponga los instrumentos en posesión de aquél; de otra suerte seria perjudicado el pupilo, ó utilizándolos su adversario, ó-pudiendo también substraerlos. § 5.—Mas cuando el pupilo y su adversario dejan de prestar fianza, se ha de constituir un curador, que administre los bienes, y que á su tiempo los restituya al que hubiere sido vencedor en el juicio. Pero ,qué se dirá, silos tutores del pupilo quisieran administrar? No habrán de ser uidos, si no hubieren [lado fianza en nombre del pupilo, O si ellos mismos no hubieran sido nombrados tam'hién curadores. 6. PAULO; Co eiici,'ios al Edicto., libro XLI. Se pregunta, si respecto á Los bienes de la madre se haya de interponer decreto; y ciertamente no Be ha de interponer decreto, pero so ha do dar una dilación muy larga,que difiera el negocio hasta ci tiempo de la pubertad. § 1.—Mas si al mismo tiempo hubiera controversia sobre los bienes paternos y los maternos, ó también sobre los del hermano, Juliano respondió, que también estas controversias han de ser diferidas al tiempo de la pubertad. § 2.—Poro ha lugar á este Edicto, aunque abintestato vayan los descendientes á la posesión de los bienes, pero la pidan en virtud de las Últimas cláusulas, por la que son llamados los legitinios,puesto que son herederos suyos, o por aquella por la que se lag da á los cognados. (2) Ji'sto es, celeroqlv, u) eis,IIai.

)IeITO .—LTBx0 XXXVII TITULO X

§ 3,—Ita demum autem hule Edicto locus est, si status et hereditatis controversia sit; nam si tantum status, quod puta servus dicatur esse, neo ulla bonorum controversia sit hoc casu liberale mdicium statim explioandum erit. § 4,—Qui pupillo eontroversiam faeit, si simul cure co in possesionem miasus est, afi ex bonis deuiicti non debebit, nec quidquam do bonis deminuere, hace enim possessio pro satisdalione cedit. 5.—Non solum alimenta pupillo praestari debent, sed el in studia, et jo ceteras necessarias impensas debet impendi pro modo facthtatum. § 6.—Post puber(atem quaer'itur, an actoris partes sustinere debeat, qui ex Carboniano rilisaus est in posacasioriere. Et responaum cal, re¡ partes eurn sustinere debere, maxime si cavit sed el si non cavarat, si nono paratus sit envere, quasi posaensor conveniendus cal. Quodsi nune non caveat, poasessio transfortur adversario satis offerente, prinde atque si nune primum ab co petoretur hereditas.

7. 1 UL)NUS libro XXIV. Digeslorwn .--Si i mpubes negetur jure adoptatus, et ideo paterpae baraditatis el controversia dat, non erit iniquurn, simile Carbouia 1.10 dccret.urn in terponi. 1.—Item si impubes in adoptionem datus case dicatur, el ideo negetur naturalis patria hereditas ad euin pertinere, quia eL ben nasu quaeritur, an jure fui hereditatem obbiiere pensil, Ious Ol'it Carboniano Edicto. § 2.—Quum vero proponitul' exheredaba case, non est neeestaiium, contróvorsiare pubertatis differri, quia non de ipsius fui, sed de tostamenti iure quneritur. § 3.—Si inater chis, ciii et de libartate, et de he-. reditae paterna controversia fit, in quaestioneni libertatis vocatur, iudicium de rnatre non semper in tempus pubertatis difforondnm cnt; nam el ipai, qui subiectus case dicitur, ex causa repraesentari solet.

§ 4.—Quéties Carbonianum deretum interpouitur, eudem loco rein haber¡ oportel, quo esset, si nulla controversia fierel si, qui bononure poseessionem acceperit. § 5.—Quum antcm ex duobus fratribus ex hoc decreto cuasia alter pro parte sus patuivam liereditatem non defendil, compellitur aher totain dehondero, aut universa creditoribus cedere. § &—Lnferdum etiam exheredatus filias ex Canboniano decreto bonorum possessiouem accipiel, si non contra tabulas petil bonoruiu pOsseSsiOzIerfl, sed ab intestato Unde liben, quia neget tabulas testamenti patria tales cese, UI sacunduin cas bo. norum possessio dan poasit, el dicatur non case fihus. § 7.—Si pupillus liberti paterni bonorum posaessionom petet, negaretur autem filias patroni case, quia de paternis bonis nulla controversia ci fieret, diffcreudum lioc iudicium non est. Si vero post interpositum Carbonianum decretum hace quoque

§ 3.—Mas solamente tiene lugar este Edicto, si hubiera controversia sobre el estado y la herencia; porque si solamente sobre el estado, porque, por ejemplo, se diga que uno es esclavo, y no hubiera controversia alguna sobre los bienes, en este caso se habrá de ventilar inmediatamente el juicio sobre la libertad. § 4.—El que le promueve controversia á un pupilo, si fué puesto en posesión juntamente, no de: berá ser alimentado de los biepes del difunto, ni disminuir cosa alguna de los bienes, porque esta posesión equivale á afianzamiento. § 5.—No so-lamente se le deben prestar alimentos al pupilo, sino que también se debe gastar en los estudios y en los demás gastos necesarios con arrlo á la cuantía de los bienes. § 6.—Se pregunta, si después de Ja pubertad debe sostener el papel de actorel que rué puesto en posesión en virtud del Edicto Carbouinno. Y se respondió, que debe sostener el papel de demandado, principalmente si dió caución; pero aunque no haya dado caución, si entonces estuviera dispuesto It dar caución, ha de ser demandado como poseedor. Mas si entonces no diera caución, se transfiere la posesión al adversario que ofrece fianza, lo mismo que si entoncease pidiese por primera vez por él la herencia.

7. JULIANO; Dtgeso, libro XXIV. - Si se dijera que el impúbero no fué adoptado con e'rogho á derecho, y por esto so le promoviera controversia sobre lu herencia paterna, no será injusto que se interponga decrete semejante al Carboniano. 1.—Ademas, si se dijera que el impubero fué dado en adopøión, y por esto se negara que le pertenezca la herencia del padre natural, como quiera que también en este caso so cuestiona si puede ob.: tener la herencia por derecho de hijo, tendrá lugar el 'Edicto Carboniano. -

§ 2.—Mas cuando se dice que fué desheredado, no es necesario que se difiera Ja controversia al tiempo de la pubertad, porque no se cuestiona sobre el derecho del mismo hijo, sino sobre el del testamento. § 3.—Si fuera llamjda á cuestión sobre sir libertad la madre de aquel It quien se le promueve controversia tanto sobre la libertad como sobre la herencia paterna, no siempre se habrá de diferir al tiempo de la pubertad eh juicio sobre la madre; porque también respecto al misrio que se dice que os supuesto se suele anticipar en virtud de causa. 4.—Siempre que se interpone el decrete Carboniano, debe ser considerado el negocio en la misma situación en que estaría, si no se le promoviese ninguna controversia al que hubiere obtenido la posesión de los bienes. § 5.—Mas cuando de dos hermanos puentes en posesión eii virtud de este decreto uno no defiende en cuanto á su parte la herencia paterna, el otro es compelido It defenderla toda, ó It cederla Integra a los acreedores.

§ 6.—A veces, también el hijo desheredado ob-

tendrá por el decreto Carboniano la posesión de los

bienes, si no pide la posesión de los bienes contra el testamento, sino abintestato la Uade liben, porque niegue que las tablas del testamento del padre

sean tales que se pueda dar conforme

It ellas la po-

sesión de los bienes, y se diga que él no os. hijo. § 7.—Si el pupilo-pidiere la posesión de los bienes de un liberto del padre, pero se negase que dI sea hijo del patrono, como quiera que no se le pro-

movería ninguna controversia sobre los bienes paternos, no se ha de diferir este juicio. Mas si des.'

DLGSTO.—LIBRO XXXVII, TÍTULO X

controversia rnQveretur, hoc ludielum in Id templis dilferri debet. § 8.—Quacsitum esi, an simul cÉ-pupilius ex. Carboniano, et seripti heredes scoundum tabulas bonorum posasasionem haborent. Respondí, si fihiu non esaet, aul non aeoopisaet contra tabulas ve¡ ab

intestato bonorun poaseasionoru, simul et ipsum ex Carboniao, st seriptos heredes secunduin tabu-

las habituros bonorum possessionern. S.

AFRiCANLIS

1ibF0 IV. (1) Quaestion.wn. - Ile-

cessit, quem ego fihiwn menin, et ¡Ti mea potestate case dice, existitimpubes, quí eum patrernfairilias, si ad se hereditatem pertinere diesi; decretutn neoessarium esse respondit. § 1.—ibm emancipatus deeessit intestato, superabite filio impubere, qui se ci BUUm case dicit.; ego contando, ante emanci palionom oonceptum alque ideo in mea potostate esse, et bona emanoipati ad me pertinere; et quidem huno fthium esas constab. Sed hactenus de st.atu cina quaeritur, quod in potestate patria fucrit, neane; sententia tainen Editi proeul dubio ex Carboniano admittitur.

NERTIUS libro VI. Membrrzna para.. - Quod 9. Labeo scribit quoties suppositus case dieltur pu-. pillu, eum quo de patria eiva hereditate controvaria ia est, curare Praotorem debore, ut is in posseasione sit, de co puto aiim veile intelligi, quipost rnortem patrisfamitiao, qui se sine liberia decedero eredidit, films eius case dicit coepit; nam cius, qui agnitus est ab co, de cuuus bonis quaerntur, iustior in ca re causa cal, quam postumi.



55

pués de interpuesto el decreto Carboniano se promoviese también esta controversia, se debe diferir este juicio hasta aquel tiempo. § 8.—Se preguntó, si lendrian al mismo tiempo la posesión de los bienes el pupilo en virtud del decreto Carboniano, y los herederos instituidos con

arreglo al testamento. Respoiidi, que si aquél no

fuese hijo, ó no hubiese recibido la posesión de los bienes contra el tostarnonto 6 abintestato, habrán de tener al mismo tiempo la posesión de los bienes aquél en virtud del decreto Carboniano, y los herederos instituidos con arreglo al testamento.

8. Araictwo; Cuestiones, libro IV. —Falleció uno que yo digo que era hijo mio, y que estaba bajo mi potestad; quedó un impúbero, que dice que aquél era padre de familia, y que á él le penletiuce la herencia; respondió que era necesario el decreto. § 1.—Asimismo, falleció intestado un emancipado, sobreviviéndole un hijo impúbero, que dice que es de él heredero suyo; yo sostengo, que fuá concebido antes do la emancipación, y que por lo tant está bajo mi potestad, y que me pertenecen los bienes del emancipado; y es sabido ciertamente que éste es hijo. Pero ahora se cuestiona respecto á su estado, sobro si haya estado, ó no, bajo la potestad del padre; pero sin duda alguna es admitido por el espirito del Edicto en virtud del Carboniano. 9. Niuuttto; Pcr9alrtinos, libro Vi. - Lnque es-

cribe Labeon, que siempre que se dice que es su-

puesto el pupilo con el cual hay controversia sobre la herencia del padre, debe cuidar. el Pretor de que él sea puesto en posesión, opino que quiere que se entienda respecto de aquél que después de la muerte del padre de familia, que creyó que él fallecía sin hijos, comenzó á decir 4U6 era hijo de éste; porque en este caso la causa del que fué reconocido por aquél, de cuyos bienes se trata, os más justa, que la del póstumo.

10. MÁRCsLLUS libro VII. Djesoram. - Quum mulier deferente herede iuraverit, se praeriantsin case, bonorumposaesalo ex Edicto Carboniano dan debet, ve[ denegani; si lila heredi detulit iusuurandum, quum causa cognita delur poaseasio, no aut heredi bonorum poaseasio data faciat praeiudicium, aul denegata ius ordinarium eripiat pupillo.

10. M.&scai.o; Dqeste, Libro VH.--- Cuando defiriéndole el juramento el heredero hubiere jurado la mujer, que estaba embarazada, debe dársele la posesión de los bienes en virtud del Edicto Carboulano, ó denegársela, si ella defirió el juramento al heredero porque la posesión se da con conocimiento de causa, á fin de que la posesión de los bienes dada no le cause perjuicio al heredero, ó no le arrebate la denegada su derecho ordinario al pupilo.

11. PLP1NLtNU$ libro XIII. Qac.tionum..—Quujn sine beneficio Praetonis, qui patitur controveraiam, filius heres esas potest, forte quia soriptus sal, Edicto Carboniano locus non est; ac siniiliter, quum cenluni caL, quamvis filius sit, eum tamen hcrc3dem non fore, veluti si Tibio herede instituto postumus aut irupubes exher.edatus negetur •fihius. Neo ad ram pertinot, quod interest illius, in quibusdam filium casé, veluti propter fratris ex alía matre nati bona, vel iura kiberiorum et sepulcror.im; istos enim casus ad Carboniarum constat non.pertinere.

11. Pnii.sio; Cu iones, libro XIII. - Cuando sin el beneílcio del Pretor puede ser heredero el hijo que sufre la controversia, acaso porque fué instituido, no ha lugar al Edicto Carboniano; y análogamente, cuando es cierto, que aunque sea hijo, no habrá de sor, sin embargo, heredero, por ejemplo, si instituido heredero 'l'ieio se negara que el póstumo ó el impúbero desheredado es hijo. Y no importa al caso, que el ser hijo le interese para algunas cosas, por ejemplo, por razón de los bienes de un hermano nacido de otra madre, O por los de Pechos de los libertos y de sepulcros; porque -es sabido que estos casos no están comprendidos en el Edicto Carboniano.

12. IDEM libro XIV. Qu eseionun.--Scriptus heras, contra quem filies impubes, qui subiectiis dieilur, ex Edicto primo bonorui-n possessionem petit

12. EL MISMO; Cuuioaes, libro XIV. - El heredero instituido, contra quien el hijo impúbero, que se dice que es supuesto, pide ,á la manera que los

(1) .Br,;corisidéro.se IV. añadida por antiguos ccpiaas, Pero no. ¿a considera as( Taur

DW]ST. —LiBRO XXXVH; TiTULO XI

ei.empLo (egitimi, seunduni tabulas inerim accipare non potest; quodsi medio tempero scrptus, vol ille, qui intestati possessionem babero potuerit, morian tui' • herodi bus coruin sucxurreudu ni erit. Quid eniw, si UQfl potueruot adj re hereditatew juro ceasante, vol oh litem in dubio constituti?

legítimos la posesión de tos bienes, por el primer Edicto, no puede obtener mientras tanto la posesión con arreglo al testamento; pero si en el tiempo intermedio muriese el instituido, ó al que hubiere podido tener la posesión abintestato, se habrá de socorrerá sus herederos. Porque ¿qué se dirá s no pudieron adir la herencia por ialtarles el derecho, ó porque se hallaron en duda por causa del litigio

13. PAULUS libro 2(1. Iep6nsoruaz.— Titia post mortem mariti sui postumam oniaest, eidem. Titiae crinen adultorii Sompronius apud Praesideni Provincjae obicmit; queero, an in tempus pubertatis qoaestjo adultcrii dfferri debeat, no praoiudiciui'n postumae fiat. Paulus rospondit, si ti pupillao, de qua quaeritur, bonourii paternoruin quaestio non inoveatur, sine causa tutores desiderare, adulterii quoc1ue quaestionem ¡utetnpuspubertatia pupulse difierri.

18. PAULO; Respuesúis, libro XI. - Ticia dió k luis una póstuma después de la muerte de su marido, y Sempronio le opuso á la misma lieja ante el Presidente do la provindia la acusación de adulteib; pregunto, si la cuestión do adulterio deber ser diferida al tiempo de la pubertad, pata que no se le cause perjuicio It la póstuma. Paulo respondió, que, si It la pupila de que se trata no se lo promoviera cuestión sobro los bienes paternos, sin causa desean loe tutores que también la cuestión de adulterio sea diferida al tiempo de la pubertad de la pupila.

14. SCASVOI..A. libro II. Ropoaoi-wn. - Quaeritur, an impubes, qui boriorum possossionem ex Carboniano aucepit, si, antequani posses&io ad eum transiata furit, pubes faetus sit, petitoria partihus rungi debeat. RepoudiL, in en, quod a possessore petet, probationern ej incuinhore,

14. ScavoLA; Eespueku, libro H.—Se pregunta, si el impúbero, que recibió la posesión de los biorica en virtud de( Edicto Carboniano, deberá desempeñar Ja función de demandante, si se hubiera hecho púbero antes 9nO á él se le hubiere transferido la posesión. Respondió, que respecto It lo que lo pidiere al poseedor le incumbe la prueba.

15. HER1IIOGENIANUS litf'Q III. Jars Epilomarwn.

15. HsaMooENrAno; Epitome del Derecho, libro

—Baen bono rum .possossio, si satis datuni sitj () non tantum ad possossionem adiiscendarn, sed ad res etiam persequeedas, et debitum eslgeadum, et collationcm bonorum, et dotjs, et omuiucn, quae eoul'erii djximus,- prodest.

III. — Esta posesión de os bienes, si so hubiera

16. PAULUS Libro XLI. (2) ad EdjcLwn. - Sed sicuti de bonis paternia emancipato cavetur, ita do istis, quae ipse confort (a), cavondura est.

18. PiuLo; Conienl,w'ios «1 E&cto, Libro XLI. Pero asi como se te da al emancipado caución res-

TIT. XI

TÍTULO XI

DE FjONOIUJ1 POSSESSIONIBUS SECUND1JI TABULAS

(4)

[Cf. Cod. VI. II.]

1.. ULPIANUs libro XXXIX. cid Ediclim. - Tabulas tastamonli acci pero debemus omnein materiae figiiraxn; sive igitur tabulae sint ligucue (5), sive cuiuscunque alterius materiae, sive chartae, sive membranae sint, vel si corlo al icuiva animalis, tabulae recte dicentur. § 1.—Non autein omnes tabulas Praetor sequitur bac parte Edieti, sed supremas, hoe est, eas, o,uao noviseinie (6) ¡La factaa sunt, post quas nullae tactae sunt; suprcmae omm bac suri, non quse sub ipeo lulortis tempore factac surit, sed post quas un[las factae Burit, liet hae veleros sial. § 2.—Sufflcit autem, extare tabulas, etni non lroferantur, si certum su, cas extare. Igitur etsi aud furem sin¿, val aputi euai, apud quem depositas suol, dutiitari noii oportel, admitti puase bonorum

(1) si satis datum Bít, csnski4ranse añadidas por a,4Yaos Copi.tas. (2) 1., CO~raso snadr.Za por antiguos copistas.

() ipel eonferiit, ,&ai.

dado caución, aprovecha no solamente para alcan-

zar la posesión, sino también para perseguir tos

bienes, para exigir las deudas, y para la colación de los bienes, de la dote, r de todo lo que hemos

dicho que se lleva

It colación.

pecto a los bienes paternos, sai también se ha de dar caución por los que él mismo lleva

It colación.

DE LA rossstó& DE LOS BIENES CON AIiB.RGLO AL TE5TA1RNTO LVé ase Cci.VI. 11.1 L. ULPIANO; Coin arios aEclic1o, libro XXXIX.

- Debemos entender por tablas del testamento las de toda clase de materia; asi, pues, ora sean do madera, ora de otra cualquier materia, ya sean de papel, ya de pergamino, O de cuero de algún ani-

mal, se las Llamará debidamente tablas. 1.—Mas en esta parto del Edicto no atiende o! Pretor ¡ todos los testamentos, sino al ultimo, esto

es, al que de tal modo fué hecho el último, que después de él no se hizo ninguno; porque es el último no el que se hizo al mismo tiempo do Ja muerte, sino aquel después del cual no se hizo ninguno, aunque aquél sea antiguo. § .—Pero basta que haya testamento, aunque no Be presente, si fuera cierto que lo hay, Asi, pues, aunque este en poder, do un ladrón, ó en el de aquel en quien fué depositado, no se debo dudar

() rossraiose, Ha¿. (5) lluea, otros an Ha¿. (5) $eg4n enmienda Br.; uovlsaimae, e odd4asFl.

.x

DIGsTo.—LIBRO xxxvir 'rfTULO x1 0sseSsi000m; nec enfnk opus est aperire cas, ut Eonoruel posessio seciindtini tabulas agnoscatur.

§ 3.—Semel autem extitlse tabulas rnortUo testat.ore desideratur, tametsi extare desierint; quare, etsi postea interciderunt, bonorum possessio peti poteriL § 4..--Sciontiam tamen exigernus, ut sciat heres, ex.t.are tabulas, cortusque siL, deJ.atam sibi bonorum pOsse$Sioflem. § 5,—Si quia in duobus exemplaribu fecerit testamentum, et aliud extet, aliud non extet, tabulao extare vid.entur, petique potosi bonorum posaessio, § 6.—Sed ef.si in duobus codicibus (1) siinul sigoatis alias aque alios heredes soripserit, et utrurflque oxtet, ex utroque quasi ex uno cornpotit bonorum poSSessiO, quia pro unis tabulis iiaben.. dum est, et supremum utrumque aceipiomus. 7.—Sed Si UUULU fecerit test.aior quasi testamenturn, aliud quasi oxernplum, si quidem id extat, quod vohiit cese testainentuin, bonorum possessio petetur; si varo Id, quod exeiupium erat, bonorum possessio peti non poterit, aL Pomponius scripsit. § 8.—Exigit Praetor, ul is, culus bonorum posseasio datur, utroque tempore ius testamonti faciendi habucrit, et quum faoit testamentuin, et quum rnoritur. Proinde si impubes, vel furiosus, vol quia alias ex bis, qui testainentum facere non possunt, testamcntum fecerit, deinde habcns testameoti faetionern deceaserit, peti bonoruin possessio non poterit. Sed et si fihiusfamilias putans so patremfamilias, teatamentum feeerit, deinde inortis teinpore paterfamilias inveniatur, non potest bonomm poaseasio secunduni tabulas (2) peti. Sed si fihiusfamilias veteranos de castrensi faciat, deinde emancipatus, vol alias paterfamilias factus decedat, 'potest cius bonorum poeseasio peti. Sed si quis utroque tempore testamenti factionem habuerit, medio tempore non habuerit, bonorum possessio secuiidum tabulas peti poterit.

§ 9.—Si quis autem testarnentum fecerit, deinde amiserit testamenti factionem vel furor, ve] quod el bonis lnterdictum eet, potest cias peti bonorum poaseesio, quia iure testamentnm eius valet; et hoc generaliter de omnibus huiusmodi dicitur, qui arnittani mortis tempore testamenti factionem; sed ante factum eorum teatamentum 'valet, § 10.—Si linum, quo ligatae sant t.abulac, mcisum siL, si qnidem alias contra volunlatem testatoris bonorum poasessio peti potest; cjuodsl ipsc testator id fecerit, non videntur signatao, et ideo bonorum possessio peti non poteat.



51

que se puede admitir la posesión de los bienes; y no hay necesidad de abrirlo para que se reconozca la posesión de los bienes con arreglo al testamento. § 3.—Mas se requiere que una vez haya existido el testamento después de muerto el testador; porque, aunque luego haya perecido, se podrá pedirla posesión de los bienes. § 4.—Pero exigimos el conocimiento, de suerte que sepa el heredero que hay testamento, y que esté cierto da que le fué deferida la posesión de los bienes. § b.—Si alguno hubiere hecho testamento en dos ejemplares, y existiera uno, y otro no, se considera que existe el testamento, y se puede pedir la posesión de los bienes. § 6.—Mas aunque en dos códices sellados al mismo tiempo hubiere instituido diversos herederos, y existan ambos, compete la posesión de los bienes por ambos como por uno solo, porque han de ser considerados como un solo testamento, y ambos los admitiremos como último. § 7,—Pero si uno lo hubiere hecho el testador como testamento, y otro como copia, si verdaderamente existiera el que quiso que fuera testamento, se pedirá la posesión de los bienes; pero si el que era copia, no se podrá pedirla posesión de los bisnes, según escribió Pomponio. § 8.—Exige el Pretor, que aquel de cuyos bienes se da la posesión haya tenido el derecho de hacer testamento en uno y otro tiempo, así cuando hace el testamento, como cuando muere. Por lo cual, si un impúbero, ó un furioso, ú otro cualquiera de los que no pueden hacer testamento, hubiere hecho el testamento, y después hubiere fallecido teniendo el derecho de hacer testamento, no se podrá pedir la posesión da los bienes. Pero si creyéndose padre de familia un hijo do familia hubiere hecho testamento, y luego al tiempo de la muerte se cacen-

trama siendo padre de familia, tampoco se puedo pedir la posesión de los bienes con arreglo al teStamento. Mas silo hiciera do su peculio castrense ULTI hijo de ramilla veterano, y luego falleciera emancipado 6 hecho de otro modo padre de familia, se puede pedir la posesión de sus bienes. Pero si alguno hubiere tenido en uno y otro tiempo dorecha de hacer testamento, y no lo hubiere tenido en el tiempo intermedio, se podrá pedir la posesión de los bienes con arreglo al testamento. § 9.—Mas si alguno hubiere hecho testamento,

y después hubiere perdido la facultad de hacerlo ó por locura, ó porque se le puso interdicción en sus bienes, se puede pedir la posesión de sus bienes,

porque en derecho es válido su testamento; y en general se dice esto de todos los que de este modo pierdan al tiempo de La muerte la facultad de hacer testani coto; poro es valido su testamento hecho antes. § 10.—Si hubiera sido cortado el lino con que fueron atadas las tablas del testamento, si verdaderamente lo hubiere cortado otro contra la voluntad del testador, se puede pedir la posesión de los bienes; pero si esto lo hubiere hecho el mismo tes-

§ 11.—Si rosae sin¿ a muribus tabulae, vol linum

tador, no se consideran selladas, y por lo tanto no se puede pedir la posesión de los bienes. § 11.—Si las tablas del testamento hubieran sido

vel casa, et sic videnjur tabulac signatae, niaxime si proponas, xci uuum linum tenero. Si ter foi'te xci quater Jinuin esset circuinductuni, diceuduin

otro modo, podrido 6 por antigüedad, ó por moho, ó por casualidad, también en este caso so consideran selladas las tablas, mayormente si alegaras

aUtor ruptum, xci vetustate putrefaotum, vel situ,

(1)

cualeiLlIs, H4t.

TeMO 111—e

roldas por ratones, y el lino hubiera sido roto dd

(5) Vulg.;

tabulas, omítela et oódice FL

DIGESTO.—LIBO

est signatas tabulas eius extare, quarnvis vol incisa, (1)ve¡ rosa git para lini (2).

2. iDEM libro XLI. ad Eaictwn..— Aequiasimum ordinem Praetor secutus esi; voliijt enim primo ad liberos bonorum possessionern contra tabulas portinere, mox, si inde non (3) sil ocdupata, iudicium dfuncti sequendum. Exspectaud2 igitur liben erunt, quamdiu bonorum possessionem pelero possunI; quodsi tempus t'uenil finitum, aut anta decesserint, ve¡ repudiaverint, ve¡ ius petendae bonoruin possessionis amiserint, tunc revertetur bonorum OSSOBSiO ad seriptos. § 1.—Si sub conditiono horca institutus fifluis sit, ¡utianus peraeque putait, secunduin tabulas cernpetere oi quasiscripto bonoruni possessionem, qualisqualis conditio siL, etiom si hace: «si navis ex Asia venerit»; el quamvis defecerit conditio, Praetor Lamen fitium, qui admiserit secunduni tabulas, tueri debebit, ac si contra tabulas acceperil; quae tuitio el, qui emancipatus caL, neceasaria est. § 2.—Pro qua quisque parte heres sGriptus est, pro ea accipiel bonorum poesessionem, $ic tarnen, ut, si non sit, qui si connurrat, habeat solus bonoruin possessionem quamdiu Lamen ex heredibus unus ddiberat, utrum admiltat bonorum 1xssesaioneni, an non, portio bonorum possessionis eius coheredi non defertur. § 3.—Si primus quidem ita nubatítutua sil, si inIra decem, secundus, si post decem, mIra quatuordenim sanos, ni quidem mIra doeom deoosserit, primus solus horca eril, el aecipiet bonorum posseasionem; si vero post decem, intra quatuordecim, secundus solus horas ant, et anaipiet bonoruni possessionem; neo sibi iunguntur, quum ad suam quisque eausam substitutus sit. § 4.—Defertur bonoruin posaessio seeunclum tabulas primo gradu scriptia beredibus, mox, illis non petentibus, sequentibus non solum substitutis, veruni substituti quoque aubstitutis, el pee seriem substitutos admittimua. Primo grado autem aociptos accipere debemus omnes, qui primo loco ser¡pU sunt; nam sicuti ad adoundam (4) hereditatem proximi sunl, ita et ad bonorum possesssionem admilLen dam. quia ita soripserit: «Primus ex parle bures esto; si Primos horas non erit, Secundus horca esto; Tertius ex alia parte dirnidia horas esto; si non erit, Quartus horas esto», Primus el Teruus priores ad bonorum poaseasionem invitantur. § 6.—Si quia ita instituenit heredes: «uter ex fratribus meis Seiatn uxorem duxenit,, ex dodrant.e mliii huras esto, ube non duxonil, ex quadrante heres esto», si quidem r.nortua fucrit Sala, acquas partes habituros heredes constat; quodsi ab altano uxor ducta fuerit, dodrantem al quadranteni jis nompetere, bonoruin autem possessionsm, antequam existat eonditio, noutrum petera.

1)

vsi incisa, COfl8ldihYMi$6 añadirias poi' antiguos co-

t2) Hal; un!, d cddioe Fi.

xxxvrr: TÍTULO xi que.aun subsiste un solo hilo. Si acaso se hubieron dado tres 6 cuatro vueltas con el lino, se ha de decir, que subsisten selladas las tablas del testamen-: Lo, aunque haya sido cortada, 6 roida, parte del lino. 2. EL MISMO;

Comentarios al Edicto, Ubre XLI.-

El Pretor siguió un orden muy justo; porque quiso que en primer lugar les perteneciera á. los hijos la posesión de los bienes.contra el testamento, y qe después, si de este modo no hubiera sido ocupada, se haya de cumplir la disposición del difunto. Así, pues, habrán de ser esperados los hijos mientras pueden pedir la posesión de los bienes; pero si hubiere finido el término, 6 hubieret fallecido anea, ó hubieren repudiado, 6 hubieren 'perdido el derecho de pedir la posesión do los bienes, entonces la posesión de los bienes vuelvo á los instituidos. 1.—Si un hijo hubiera sido instituido heredero bajo condición, opinó muy justamente Juliano, que le compete, como á instituido, la posesión de los bienes con arreglo al testamento, cualquiera que sea la condición, aun si fuera esta: si la nave 'viubre de Asia»; y aunque hubiere faltado la condición, deberá, sin embargo, el Pretor amparar al hijo, como si la hubiere obtenido contra el testamento; cuyo amparo es necesario para el que fué emancipado. § 2.—Cada uno recibirá La posesión de los bienes respecto á la parte en que fuá instituido liaredoro, de suerte que, si no hubiera quien concurra con él, él solo tendrá la posesión de los bienes; pero mientras uno de los herederos delibera si admitirá, ó no, la posesión de iça bienes, no se defiere á su coheredero su porción de la posesión de los bienes. 3.—Si el primero hubiera sido ciertamente substituído así, si muriere dentro de los diez silos, y el segundo &¡ depuéa de los diez y dentro de los catorce, si verdaderamente hubiere fallecido dentro de los diez, sólo el primero será heredero, y recibirá la posesión de los bienes; mas si después de los diez, y dentro de los catorce, sólo el segundo será heredero, y obtendrá la posesión de los bienes; y no se unen, porque cada cual fué substituido para supropio caso. § 4.—se defiere la posesión de los bienes con arreglo al testamento a los herederos instituidos en or primer grado, y después, no pidiéndola ellos, á los siguientes, no solamente substitutos, sino 1amsubstitutos del substituto, y admitimos por serie á los sub&tituto. Mas debemos entender Instituidos en el primer grado & todos los que fueron escritos en primer lugar; porque sai como son inmediatos para adir la herencia, así también lo son para recibir la posesión da lea bienes. J5.—Si alguno hubiere escrito de este modo: primero sea heredero do una parte; si el primero no fuere heredero, sea heredero el segundo; el tercero sea heredero de otra mitad; si no lo fuere, sea heredero el cuarto», el primero y el tercero son invitados como primeros á la posesión dolos bienes. § G.—Si aluno hubiere instituido sai herederos: «el que de mis dos hermanos hubiere tomado por mujer ú Soya sea heredero mío por dos tercios, y el que no la hubiere tomado sea heredero de una cuarta parte»; si verdaderamente hubiere muerto Saya, es sabido que los herederos habrán de tener partes iguales; pero que si por uno hubiere sido tomada por mujer, les competen los dos tercios y la cuarta parte, pero ninguno de los dos pedirá la posesión do los bienes antes que se cumpla la condición. (5) non omftela Pal. (4) Pal. Vu4g.; adeandum, e edtc

Fl.

DIGESTO .—LIERO xxivii: TÍTULO XI



59

7.—Si consulto sit inductum nomen heredis, 111aubitanter probatur, bonorum possessionem potoro eum non pose, quemadmodum non potest, qui horas seriptus est non consulto testatore; nam pro non seripto est quem soribi nolud.

§ 7.—Si deliberadamente hubiera sido borrado el nombre del heredero, oe admite indudablemente que él no puede pedir la posesión de los bienes, corno tampoco puede el que fué escrito heredero sin conocimiento del testador; porque se tiene por

§ 8,—Si duo amI heredes instituti, Prirnus et Secundus, Secundo Tertius substitutos, omittonte Secundo bonorum possessioncm Tertius succcdit; quodsi Tertius noluerit hereditatem adire, val bonoruni poaseasionem accipere, rec.idit bonorum poeseasio ad Primuin, neo erit ej necease pelero bonoruru possessionem, sed ipse ¡uro si nccrescet; beredi enim soripto ¡cut portio hereditatis, ita et bonorum p08805210 aecrescit.

§ 8.—Si hubieran sido intituídos dos herederos, Primo y Segundo, y Tercero hubiera sido nhstltuídu ti. Segundo, prescindiendo Segundo de la posesión de los bienes sucedo Tercero; mas si Tercero no hubiere querido adir la herencia, 6 recibir la posesión de los bienes, recae en Primo la posesión de los bienes, y no tendrá él necesidad de pedir Ja posesión de los bienes, sino que de derecho le acrecerá á él; porque, nsj como laporción de la herencia, así también le acrecerá al heredero ¡notituido la posesión de los bienes. 9,_ Si un esclavo hubiera sido instituido heredero, la posesión de los bienes se le defiere al sefior, á quien le pertenecerá la herencia, porque la poacsióri de los bienes acompaña al dominio. Por lo cual, si al tiempo de la muerte fué instituido heredero Stieo, esclavo de Sempronio, y Sempronio no le mandó que adieso, sino que 6 murió, ó aun lo enajené, y aquél comenzó á ser de Septicio, acontece que, si bepticio le hubiera mandado que adiese, se le defiere á Seticio la posesión de los bienes; porque la herencia le pertenece á éste; por lo cual, si el esclavo hubiere pasado por ñiucbos dueños, tres 6 más, le daremos al tiltiino la posesión de los bienes.

• § 9.—Si servus heres sor¡ sit, si domino defertur bonorum possessio, ad quera horeditas partinebit, ambulat enim curn dominio (1) bonorum possessio. Quare si mortis tempore Stichus heros instituitus fujI, servus Sempronii, neo Sempronius eum juasil adire, sed vol. decessit, vel etiam eum alienavit, et coepit ease Setícii, evenil, UI, si Seplicius eum iusserlt, Septicio deferatur bonorum possessio ad bune enim hereditas pertiuel; unde si por multes dominos transient servus, tres vol plures, novissiino dabimus bonorum poseessionem.

3. PwLus libro XLI. ad Edicun.—Verurn est,

omnern postumum, qui ruoriente testatore in ulero fuerit, si aat.ts sit, bonoruni. poaseasionem petera p0850.

4. ULriuus libro XLII. ad Edicwn..— Chartae appellalio et ad novani cbartam referlur, el ad delaüciam; proinde et si in opistographo quia testatus sil, bine paLi potest bonorum.possessio. 5. Inam Libro 7V. puaLionu,n.—Si sub conditione heres quis institutus Bit, et accepta bonorura possessione aeoundum tabulas conditio deeooriL, interduin evemi, uL res poaseasori concedeiida aiL, utputa si filina emanipatus alt (2) sub conditione heres institutus; nam si dafecerit condilio, adamen secundum tabulas bonoruru poaseasionem eum a-3cilera` lulianus ecribit. Sed et si is fucrit, qui ab intestato bonorum possessor futurus osad, tuen-. dura cese scripsit; el hoc jure utimur.

§ L—Videndum, an legata ab lis debeantur. EL

filma quidem, quasi contra tabulas bonorum pos-

seasione acoepla, rem babero videtur, eet.eri vera quasi ab intestato; et ideo fiLius liberia parenfibusque legata retida soiis praestare cogotur, cetaria non. Plane al, cui ab intestato fideicommssum re• lictumest, ant praestanduin, quasi videatur hoc ipso fraudatus, quod ex testamento petita sil bonomm poaseasio.

6. Isax libro VIII. Disputationum—Hi demuni (1) domino, Hal

Valc,

no escrito el que él no quiso que fuera escrito.

3.

PAULO;

Comentarios al Edicto, libro XLI—

La verdad es, que todo póstumo, que al morir el testador estuviere en el claustro materno, puede pedir la posesión de los bienes, si hubiera nacido. 4. ULPIANO; Comoiifarios al Edicno, libro XLIL—. La denominación de carta se recre as¡ á la nueva, como Á. la borrada; por lo cual, si alguno hubiera tostado al dorso de una carta, también en este caso se puede pedir la posesión de los bienes. 5. EL mismo- JDi.sputu, Libro IV.— Si alguno hu.

hiera sido instituido heredero bajo condición, y ob-

tenida conforme al testamento la posesión de los bienes hubiera (aliado la condición, ti veces sucede que se le ha de conceder la cosa al poseedor, por ejemplo, si bajo condición hubiera sido instituido heredero un hijo emancipado; porque si hubiera faltado la condición, escribe Julianoque, ello . no obstante, obtiene él la posesión de 10 bienes conforme al testamento. Pero si ésto fuere fino que abintestato hubiese de ser poseedor de los bienes, escribió que también ha de sor amparado; y este derecho obsevamos, § 1..—Se ha de ver, si se deberán por ellos los legados. Y,á la verdad, se considera que.el hijo tiene la herencia como si hubiese obtenido la posesión de los bienes contra el testamento, pero los demás como si abintestato; y por esto el hijo seré obligado ti pagarles solamente tiá, los descendientesy ti. los ascendientes, no á los demás, los legados dejados. Pero fi aquel ti quién abintestato se le dejó iinfldaicomiso se le habrá de entregar, como si se considerara que fué defraudado por lo mismo que se pidió la posesión de los bienes en virtud del testamento. 6. EL MISMO; Disputas, libro VIII. - Solamente (2) ¡tal. Vu2g.; alt, omt £sf a el cdcilee FI. -

60



tISTO.—L!3O XXXVII: TITULO XI

sub cotiditione heredes instituti bonorum poseessionern secundum tabulas etiam pendente conditiono, necdum inipteta, petare possunt, qui utiliter sunt instituti; quodsi inutiliter qus siL institutus, ncc ad bonorum possossionem inutilis instialio profieit,

pueden pedir, estando aun pendiente y no cumplida todavía la condición, la posesión de los bienes conforme al testamento, los herederos instituidos bajo condición, que fueron útilmente instituidos; pero si alguno hubiera sida instituido inútilmente, ni para la posesión de los bienes le aprovecha la institución inútil.

Libro XXIII. Di'csorwn. - Quum

7. Jtn..ixo; Digclo, libro XXIII. - Cuando las tablas del testamento hubiesen sido signadas un sellos de muchos, y no parecieran algunos de ellos, pero subsistan siete sellos, basta para que se dé La posesión de los bienes que aparezcan los sellos de siete testigos, aunque no subsistan los sellos de todos los que hubieren sellado,

libro XXIV. Digestorum. Si ita ser¡-

8. Er. mismo; Digesto, libro XX! V.—Si se hubiera escrito as¡: esea Semprorilo heredero de la mitad; Ticio sea heredero de una tercera parte, si la nave hubiere llegado de Asia; y sea heredero el mismo Ticio de una sexta punta, si la nave no hubiere Ileado de Asia», no se dobe entender que Tioio fué instituido heredero en las das partes, sino que fué substituido it sí mismo, y por lb tanto no se le considera instituido en mayor parte que en la tercera; conforme it esta cuenta, como se deja vacante una sexta parte, Ticio recibirá la posesión de los bienes no solamente de la tercera parte, sino también de la que de la sexta le acrece al mismo. § 1.—El que es substituido it un hijo impúbero de este modo: «si muriese mi hijo antes que llegue Ii. SU tutela, sea entonces Ticio mi heredero», así como reivindica la herencia lo mismo que si no se hubiese añadido la palabra «mi», así también puedo obtener la posesión de sus bienes; 2.—Pero aun cuando se haya errado en el nombre ó en el sobrenombre, oblienetambién la posesión de los bienes aquel quien le pertenece la herencia. § 2.—Mas aquel cuyo nombre fué borrado en el testamento por voluntad del tostador, así como no

7.

IULIANUS

tabulae tcstarnenti plurium signis ciguatan essent, et quaedam ex his non areaifl (1), sopteni tarnen signa mannant, suffleit sU :boiiorum posséssionern danclam7 septem textium signa comparere, licet non omnium, qui signaverint, maneant signa. S. IDEM

pnm siL: «Sempronius ex parte dimidia heres esto; [itius si navis ex Asia venerit, ex parte tertia he. res esto; idem Titius, si na-vis ex Asia non venerit, ex parte sexta heres esto», 'l'itius non ex duabus partibus herea seriptue, sed ipse aibi substitutus inLelligi debet, ideoque non ex maiore parte, quam (2) tertia soriptus videtur; secundum hanc ralionem, quum sextane vacune relinquatur, bonorum possessionern Titius accipiet non solum tertiae partía, sed eius quoque, quae ex sextante eidemacorescit. § 1.—Qui filio impuberi substituitur ita: «si fihius meus moriatur, priusquarn iii suam (3) tutelam veniat, tunc, Titius mihi lieres esto», sicut hereditatom vindicat,perinde ae siverbumbocmibi»adieetum non esset, ¡La bonorum quoque eme poesessionem accipere potest. § 2.—Sed et quum in (4) praenomine, cognomine erratum est, is, ad quena horeditas pertinet, etiarn bonórum poaseasionem accipil. § 3.—ls autem, cuius nomen in testamento vo1 uritate testatoris perduotum (5) eet, sieut ad adeundam hereditatein, ita ad petendam bonoruin posseasionem ecriptus non intelligitur, quamvis nomen cinc legatur. 4:—Quidam testamenlum lo Labulis sibi fecit filio autem impuheri per nunnupationerri substituit; respondi, sentontiam Praetoris in danda bonorum poesessione eam esee, ut separatira patria, separatim fUji heredes aestimari dobeani; nam quemadmodum acripto filio (6) heredi separatira ab heredibus patria, ita nuneupato potest videri separatim a (7) ecriptis patrie heredibus boriorum poseessio dan. 9. PoMr'owius libro 11. ad Sabi,wo, - Ut bonomm poseescie secundum pupillares tabulas admilti posait, requirilur, an (8) patria testameritum signatum sil, hect secuudae tabulae resiguatae proferan tu r. 10. PAULUS libro VIII. ad Plauthun.--Si servcis sub conditione Vieres institutus si 1, an bonorum posseesionem accipere potest, duhutatur; et Soaeyola noster probat, posee. 11. PAPINIÁNUS

libro XI!!. Quaeetoriwn.— «Qui

(1) Según tuestra enmienda; palent, d códice FI.

(2) quam, cn iddrase aiiaddaçor aMiws copistas. (5) suam, onzUela ¡ial.

(4) nomIne, injería vdg.

se entiende que fuá instituido para adir la herencia,

as¡ tampoco se entiende que lo fué para pedir la posesión de los bienes, aunque se lea su nombre.

4.—Uno hizo en tablas testamento para sí pero

it su hijo le nombró substituto de palabra; respondí, que la sentencia del Pretor, al dar la posesión do los bienes, era Ial, que doblan estimarse por separado los herederos del padre, y por separado los del hijo; porque as¡ como se puede considerar que al hijo inLituido heredero se le da la posesión de los bienes separadamente de los herederos del padre, así so puede considerar que Be le da al designado do palabra separadamente de los herederos del padre, escritos. 9, Pozsporio; Comentarios rl. S'czbiao, libro II.— Para que se pueda admitir la posesión de los bienes

conforme al testamento del pupilo, se requiere que el testamento del padre ocié sellado, aunque el se-

gundo testamento sea presentado con los sellos quitados. 10. PAULo Comentarios 4 Pta ueio, libro VII!.—

Si un esclavo hubiera sido instituido heredero bajo

condición, se duda si puede obtener- la posesión de

los bienes; y prueba nuestro Scévola, que puede.

U. P.pmiNo; fJucsüortes, libro XIII.— «Sea Ti(fiJ jnduCtuifl, Vidg. (5) Vaíg.; SMI, ei cdciice Fi.; seripto herede filio, fiat. (?) a iesidéra4e añadida por antiguos copistas. (8) nt [la¿.

DIGESTO.—LIBRO

ox Jiberis meis impubea supreiiius morietur, .ei Tius boros esto»; duobus (1) peregr'a defunetis si 8UbtitI1tUS ignoret, uter novissimus deoesserit, admittonda est tuliani sententia, qui propter ineerLum conditioflib, otiam prioris posee peti possessionem bonorUm rospondit. § 1.—Filias heros instittitus post inortem patria ab hostibus rediit; bonorum possessionem aoeipiot, t anni tempus, a quo rediit, ci compulabitur. § 2,—Testamento' facto Titius arrogandum se praebuit, se postea sui ¡urja eftectus vita dceossit; .scriptus heres, si possessionem petat, exceptione doli mal¡ summoTebitur, quia dando se ¡u (2) arrogandum testator cuin capite fortunas quoque suas in familiam et domum alionam transferat. Plane si BUL iuris effeclus codidllie, aul aliia literis eodem testamento se rnori velle declaraverit, voluntas, quae defecerat, indicio recenti redilase intel igetur, non secos, ac si quis aliud test.amenturn feoisset, ac supremas tabulas incldisset, nL priores supremas re]inqueret. Neo putaverit quisquarn, mida •volutitate constitul Lestamentum; non enim de ¡are testamenti maxime quasritur, sed (3) viribus exceptionis, quae ¡ti bco indicio, quamquatn actori opponatur, ex persona tainen oius qui opporiit, nestimatur.

12. PAULUS libro Vil. Quaeaion.ur'. - Ut ser¡pLus heres agnoscere posait boriorum possessionem, exigendum puto, ut el demonstratue sk propria demonstratiorio, et portio adscripta ci inveniri possit, lieet sine parte institutus siL; nam qui sine parte beres institulus est, vacantem portionem, ve] aliuin assein occupat. Quodsi ¡ti heres seriptus siL, uL interdum (4) exeludaiur a testamento, eo, quod non invenitur portio, ex qua institutus esi, neo honorum poaseasionem patere potest; Id evenit, si quia ita heroderu inatituat: «Titius quanta ex parte priora testamento eum heredem seriptum habeo, heres esto», ve¡: «quanta ex parte eodieillis seriptum eum babeo, heres esto», sic seriptus non inveniatur. Queda¡ ita seripaero: «Tilius, si eum riore testamento ex semiese soriptum boredem abeo», ve): «si eum eodicillis ex seinisse herodom serisoro, cx, somiase heres esto», tuno aocipieL bonorum possessionem quasi sub conditione heres acriptus.

E

xxxvii: ]fTuLO lit



61

cio heredero del último de mis hijos que fallezca impúbero»; habiendo fallecido dos muy lejos, si el substituido ignorase cuál haya fallecido el último, se ha de adiniLi la opinión de Juliano, quien respondió que ú causa de lo incierto de la condición se puede pedir también la posesión de los bienes del primero. § 1.—Un hijo instituido heredero regresó de loe enemigos después de la muerte de su padre; obten.' drá la posesión do los bienes, y el tiempo de un año se le computará desde que regresó. § 2.—Tjcjo, habiendo hecho testamento, sedió en arrogación,y después, habiéndose hacho de propio derøeho2 falleció; el heredero instituido, si pidiera la posesión, será repelido con la excepción de dolo malo, porque el testador dándose en arrogación transfiere juntatnente con su cabeza también sus bienes IL familia y Ii casa ajenas. Mas si hecho de propio derecho hubiere declarado en oodiilc, ó en otras cartas, que quería morir con el mismo testamento, se entenderá que la voluntad, que habla quedado invalidada, volvió con la reciente última posición, no de otro modo que si alguno hubiese hecho otro testamento, y hubiese roto las últimas tablas, para que las anteriores quedasen conio últimas. Y nadie juzgará que se constituye el testamanto por la nuda voluntad; porque no se trata principalmente del derecho del testamento, sino de Ja fuerza de la excepción, que en este juicio, aunque se le oponga al actor, es, sin embargo, estimar, da según la persona del que la opone. 12. PAULO; Cueioaos, libro VI]. Para que el heredero instituido pueda aceptar la posesión de los bienes, opino que so ha de exigir que haya sido designado con propia designación, y que so pueda

hallar la parte a él adscrita, aunque haya sido instituido sinparte; porque el que sin parte fué intiLuido heredero, ocupa la porción vacante, u otro as. Mas si el heredero hubiera sido instituido de modo, que en algún caso sea excluido del testamento, porque no se encuentra la porción en que fué instituido, tampoco puede pedir la posesión de los bienes; esto acantees, si alguno instituye así el lieredero: «sea Ticio heredero de cuanta parto Jo tengo instituido heredero en mi anterior testamento», ó, «sea heredero de la parte en que lo teno instituido en mis codicilos», y no so hallara as? instituido.

Pero si yo hubiere escrito así: «Ticio, si en mi anterior testamento lo tengo instituido heredero de la mitad», ó, «si en codicilos lo hubiereyo instituido heredero de Ja mitad, sea heredero de la mitad», en este caso recibirá la posesión de los bienes como si hubiese sido intiLuido heredero bajo condición.

TIT, XII Si A PARENTS QiliS M/iNUMISSUS 81T

TITULO XII (6)

1. Uu'lAwus libro XLV. ad Edicüun..—Emancipatos a parente in ea causa est, nL in contra tabulas bonorum possessione liberti patiatur exitum; quod aequissimum Praetori visurn est, quia (6) a parente beneficium hibuit bonorum quaerendorum, quippe, si filiusfamilias esset, quodcunque sibi aciuireret, dus einolumentum patri quaererel; el ideo itum est in hes, i.it paretis exemplo pambobn5 Fiel. 11). s la, omite Hal.

5) de, ¿mera VuLg.

DE Si ALGUNO HUBESIU SIDO MANUMITIDO I'OS SU ASCENOIENTE 1. ULPIANO; CorAenlarios al Edicto, libro XLV.—

El emancipado por su ascendiente se halla en el caso de soportar en la posesión de los bienes contra el testamento el resultado que el hiberto;.lo que le pareció muy justo al Pretor, porque por el ascendiente tuvo el beneficio do adquirir los bienes,

pues, si hubiese sido hijo de familia, adquirirla para su padre el emolumento de todo lo pie adquiriese (4.) 1nerlm, Vulg. () FUSLUT, Ha¿. (5) Taur. al margen; qua, en el texto.

62



DIGESTO .—LIBO U1VU; TÍTULO XXI

troni ad. contra tabulas bonorum possessionem admittalur. § 1.—Enumsrantur igitur Edtto personae maoumssoi'um sic: 1N 10, QUI & PATRH AVOVI PAPSI NO PROVOVE PATERl1 AVI PÁTRL

§ 2.—Nepos ab ayo manurniasus dedit se artogandum paui suo; sive manens ni potesate patris dccesserit, sive manumiasus diem enum obeat, solus admittetur avus ad sius sucossionem ex ir'terpretatiorie Idieti, quia porinde deert Prator bonorum possossionom, atque si ex servitute manurnissus esset. Porro si hoc easot, aut non esset arrogatus, quia arrogatio liberU admittenda non eat, aut si obrepserit, patroni tarnen nihilo rmous ius integrum rnaneret. § 3,—Si parens vel accepit pecuniam, uL émanniparet, vel postea vivus in eum fflius, quantum satis est, contulit, ne iudicia eius inquictet, exceptione dolí repelictur. 4.—Est et alius casus, quo bonorum possessionem contra tabulas parens non accipit, si forte tilius militaro coeperit; nam Divus Pius rescripsit, patrcm ad contra tabulas bonorum possessioraam venire non posse. § 6.—Liberos autem mnnumissoris non venire ad contra tabulas bonorum possessionem (1) fui, constat, quamvis patroni ''eniant. § O.—Patrem .autem aceepta contra tabulas hanorutn possessione, et ius antiquurn, quod et sine manumiesionu liabebat, posse sibi defendere, lolianus scripsit; nec enhu ei nocere deheL quod jura patronatus habebat, quuni sit et pater. 2. GAZUS libro XV. ad Ediclwn Provinciale.— Non usque adeo exaequandus est patrono parens, ut otiarn Faviana ant Calvisiana actio el detur, quia iniquum eBL, ingenuis horninibus non esas liberam rerum suarum alienationeni. PAULUS libro VIII. M Plaud2uin. - Paco3. nius (2) ait: si turpes personas, veluti meretricem, a parente emancipatus et (3) manumissus heredes fecisset, totorum bonoruni contra tabulas possessio parenti datur, ant constilut.ae partis, si non turpis heresesset institutos.

1.—Si .fihius emanoipatus testamento sao patreni suum praeterieril, sive horedem institnerit, fideicommissa non cogetur pater praestare ex sus partu, quae el debetur, etiamsi adierit hereditatem. Sed et si fija vol neptis manumissa sit, et pater vel avus praeteritus petat bonorum possessionem, eadem, cjuae ja filio dicenda sunt.

para si; y por esto se llegó k que el ascendiente fuese admitido á la manera que el patrono á la posesión de los bienes contra el testamento. § 1 —Así, puM, se enumeran en el Edicto las personas de los manumisores de este modo: «res»pecto de aquél que por el padre, ó por el abuelo pa»terno, ó por el bisabuelo padre del abuelo paterno.» § 2. —Un nieto manumitido por el abuelo se dió en arrogación it su propio padre; ya si hubiere muerto permaneciendo bajo la potestad de su padre, ya si falleciera manumitido, serit admitido sólo el abuelo it su sucesión en virtud de la interpretación del Edicto, porque el Pretor defiere la posesión de los bienes lo mismo que si hubiese sido manumitido de la esclavitud. Mas ya si fuese esto, ya si no hubiese sido arrogado, porque no se ha de admitir la arrogación de un liberto, ya si lo hubiere hecho por sorpresa, esto no obstante le quedaría íntegro su derecho al patrono. § 3,—Si el ascendiente recibió dinero para emancipar, ó si después el hijo en vida le dió cuanto es suficiente para que no contraria sus últimas disposiciones, será repelido con la excepción de dolo. § 4.—Hay también otro caso en el que el ascendiente no recibe Ja posesión de ips bienes contra el testamento, si acaso el hijo comenzó á. ser militar; porque el Divino Pío respondió por rescripto, ¿lue el padre no puede acudir it la posesión de los bienes contra el tostaniento.. § 5.—Mas es sabido, que los descendientes del. manumisor no van it la posesión da los bienes contra el testamento del hijo, aunque vayan los del patrono. § 6.—Escribió Juliano, que el padre, obtenida la posesión de los bienes contra el testamento, puede defender para si también el antiguo derecho, que tenía aun sin la manumisión; porque no le debe perjudicar que haya tenido los derechos de patrionato, puesto que también es padre. 2. GAYO; Comen larios al Rdic(o Pro,incial, libro

XV. - No se ha de igualar el padre con el patrono

hasta el punto de que se le dé también la acción Faviana ó Galvisiana, porque es injusto que los hombres ingénuos no tengan libertad para enajenar sus propias cosas. 8. PAULO; Comentarios a Plaucio, -libro VIII. Dice Paconio: si el emancipado y manumitido por un ascendiente hubiese instituIdo herederas it personas torpes, por ejemplo, it una ramera, se le da al ascendiente la posesión de todos los bienes contra el testamento, 6 de la parte establecida, si no hubiese instituido heredero it una persona torpe. § 1.—Si el hijo emancipado hubiere preterido en su testamento it su padre, ó si lo hubiere instituido heredero, el padre no serit obligado it entregar los fideicomisos de la.parte que it él se le debe, aunque hubiere adido la herencia, Mas también si hubiera sido manumitida la hija ó la nieta, y el padre ó el abuelo preterido pidiera la posesión de los bienes; se ha de decir lo niismoque respecto al hijo.

4. Muiczu.ns libro IX. Diqcstorwn.—Patriqui fihium otuaricipavil, de bis, quae libertatis causa imposita (4) roorint, Praetor nihil edicit; et ideo frustra pater operas stipulabitur de filio.

4. MARCI*LO; .Dgesto, libro IX. -El Pretor no resuelve nada it favor del padre, que emancipé it un hijo, respecto it las imposiciones que se hubieron hecho por causa de la libertad; y por lo tanto en vano el. padre estipulará del hijo servicios.

libro XI. Quacstia'wm. - Divas

5. Pu'mi.siio; Cuestiones, libro IT. -El Divino

b.

PkP1N1kNUS

(1) eMMclpat1,

£norta YiLg,

(2) PantoniuS, Vu.tg.

(2) san por al1 Br.; aiasn1patus et, omttastas Rul. Vmdg. (4) Interpos!ts,IMI.

nTgpo.—LIrno XXXVU TfTULO XIV



63

TraiaflUs ftlium, quem pater malo contra pietatem affioiebat, cogit emancipares quo postea defuncto pater, ut m&flhlml$sOF, bonorum possessionein sibi cotnpetero ieebat; sed consilio Neratii Prisci et Arist.00iS ci propter necessitatem soLvendae pietatis deneata est.

Trajano obligó á emancipar á un hijo, á quien el

TIT. XIII

TITULO XIII

DE

laojíoltum POSSSSSIONE EX TESTAMENTO MLLITIS

padre maltrataba contra los deberes de piedad, y fallecido después aquél, el padre, como rnanuniisor, dacia que le competia la posesión de los bienes; pero por consejo de Neraelo Prisco y do ArteIon le fué denegada porque por necesidad rescindió los deberes de piedad.

OS LA POSESIÓN DE 1.05 BIENES EN ViRTUD DE1.

TESTAMENTO DE (15 MILITAR ULPIANUS libro XLV. ad Edicürn..—Non dubjum ost, quin debeant ratae voluntates case eoruin, qui 'o hoatico Foco (1) suprema ¡udcia sua quoquo modo ordinassent, ibidemque diem suurn ohiissent; quamquam enim distet conditio militum ab his par.

sonis, quas Constitutionos Principales separent, tamon qui in procinclu versantur, quum eadem poricula experiantur, jura quoque eadem mec'ito sibi vindiant. Omnes igitur omnino, qui eius sunt oonditionis. ut ¡uro militar¡ testan non pOssint, si ¡u bostico loco (2) derehendantur, et illio dcccdenl (3), quomodo velint, et quomodo possint, teatabuntur, sive Praeses quis sit Provinciao, cive Legatus, sive quia. ilius2 qui iure militar¡ testan non pOteSt § 1.—Item navarchos el trierarchos clasalum iure militan posee testarí nulla dubitatio est. In elassibus omnes remiges, el nautas milites sunt, ibm vigiles milites eunt, (4) et jure militan coa testan posee nulla dubitatio esi.

§ 2.—Si quia militum ex alio numero translatus sil in alium, quamvia et bine sit oxemtus, et illo nondurn pervenerit, tanien poterit jure militan testar¡; sal enini miles, quamvia in nuinenia non sil.

ULPIANo; Coraenlarios al Edicto, libro XL V,—No es dudoso que deben ser válidas las voluntades de los que en lugar de enemigos hayan hecho de cualquier modo sus últimas disposiciones, y allí hayan fallecido; porque aunque diste la condición de los militares de la de [as personas á quienes separan lasConstituciones de les príncipes, sin embargo, los que están en el campo dala batalla, como quiera que corren los mismos peligros, con razón reivindican para silos mismos derechos. Así, pues, absolutamente todos los que son de tal condición que no puedon testar conforme al derecho militar, si se hallaran en lugar de enemigos, y en él murieren, testarán como quieran y como puedan, ya sea él Presidente de provincia, ya sea Legado, ya otro cualquiera que no puedo testar cdnformc al derecho militar. § 1.—No hay duda alguna de que también los capitanes de naves y de trirremes de la armada pueden testar conforme al derecho militar. En la armada todos los remeros y los marineros son militares. También son militares los vigilantes, y no hay ninguna duda de que pueden testar con arregle al derecho militar. § 2.—Si algún militar hubiera sido trasladado de un cuerpo á otro, aunque de uno haya salido y todavía no haya llegado al otro, podrá, sin embargo, testar conforme al derecho militar; porque es militar, aunque no se halle en las filas.

TIT. XIV

TÍTULO XIV DEL DERECHO DE PATRONATO [Véase Cód. VI. i. 13.]

DE IURE PATRONATUS

tCJ'. Cod. Vi. 4.13.1

1. ULPtA.NUS libro 1X. de 0/ficio Proaonsulis.— Patronorum queretas adversus libertas. Praesides audire, et non translaticio exscqui debeol, quum,

si ingratas libortus sil, non impune !erre eum oporteat. Sed si qnidom inofficiosus patrono, patronae, libenisve oorum siL, tautummodo castigan eum sub comminatione aliqua sevenitatis non defuturae, si rursum esusam querelae praebuonit, et dimitil oporbet. Enirnvero si contumeliam fecit, aul

Convitjum iis diait, etiani in exilium-tcmporalc dan debebit. Quodsi manus intulit, ¡u metailum dandus erit. ídem, et si calumniam aliquatn As iristruxit,

vol delatoretn subornavit, vsi quam causará adversas oes ten tavit.

2. Insi libro 1. Opnonirn. - Liherti homines negotiatione licita prohiberi a patronis non debont.

M~

(1) Segu4 corrección del códice M. Br. hoeticoto, Taur. ktig. in Iosttco, caicedo loca, ¿Ial. (3) SegO,i corrección del códice FI., Br.- hosticolo, Taw'. segde ¿a escritura original; liustili ¡ocio, tulg. ¡u hocUeo, o?pugwdo loco, MaL -

. la escritura original,* hostili loco,

1. ULPIANO; Del cargo de Proconsul, libro IX. -

Los presidentes deben oir y cumplimentar sin dilaciones las querellas de los patronos contra los liberto, porque si el liberto fuera ingrato, no conviene que lo tolere impunemente. Mas si verdade; ramento fuera desatento para el patrono, la patrona, 6 sus hijos, es conveniente que sea castigado solamente con la conminación de que no faltará severidad, si de nuevo hubiere dado motivo para querelle. Porque si leí; hizo ultraje, 6 les dijo injuria, deberá ser condenado hasta á destierro temporal. Pero si puso la mano en ellos, habrá de ser condenado ¡ las minas. Lo mismo, Si les proiriovió

alguna calurnnia, ó soborné al delator, 6 intentó alguna causa contra ellos. 2.

El. husmo; Opiniones, libra L— A los hombres,

libertos no se les debe prohibir por los patronos que negocien licita.m ente.

(3) Taur. según ¿a escrituraoriginal¡ decedant, la e.rrgcoii.in del códice FI., Br. (4) 11cm vigiles wiliteS sant1 oonsidéra ese afmdidas1 por antiguos copulas.

66

DJø1S1'O.—LIBRO XXXVXI TITULO XIV

16. Uj..riiwus libro X. ad leg em Ialiam et Patan,- -Si libertus minorem se centenario in fraum legis fecerit, ipso jure n on valebit id, quod factum est, et ideo quasi in centenar¡¡ tiberti boni locum habobit patronus; quidquid igitur quaqua ratione alionavit, ea ahenabo nullius momenti est. Plano si qua alienaverit in fraudem patroni, adhuc temen post alienationem maior centenario romaneat, alienatio quidein vires habebit, veruutftmen por Favia»am et Calvisianam actionem revocahuntur ea, quae per fraudem sant alienata; et ita lulianus saepisaime rcribit, coque juro utimur. Diversitatis autem ea ratio est: quoties in fraudem legis (It alieoatio, non valet, quod actuni est. in £raudem autem fil, quuni quia se ininorem centenario facit ad boa, ut logia praeeeptum evertat; aL quum alienatione fanta nihiloininus centenarius est, non videtúr in fraudem legis factum, sed tanturn in fraudem patroni; idcirco Faviano vel Calvisiano ludido revocabitur id, quod alienatum ost.

§ 1.—Si quis pluree res alinul alienando minomm se centenario fccørit, quarum una revocata, vel omnium partibus mejor centenario efifoitur, utrum revocamus omnes, en pro rata ex singulis, ut eentenariam sum faciamusi Magisque eit, UI omnium rerum alionatio facta nullius momenti sil. § 2.—Si quis plano non semel (1) alienaveril, sed quasdam res ante, qoaadam postes, alien alio earum rerum,quae postes alienatae sint (2), ipso iure non revocablttir, sed priorum; in posterioribus Favianao (3) locua erit. 17. Inasi Ubre XL ad Le9ent IuUo.m el Papkun.— Divi fratres in haec verba reseripaeruet: «Componmus a peritioribus dubitatum aliquando, en nepos contra tabulas aviti lib erti bono mm posscssionem petere poasit, sieum Jibertum palor patria (4), quum annoium vigintiquinque essct, capitis acusasael. Et Proculum sane non levein ¡una auctorem in hao opinione fui sae,'Ut nepoti in huiumodi causa non putaret dandani bonorum possessionem. Cuios sententiam nos quoque aecuti sumus, quum rosen-

beremus ad libellum Caesidiae (5) Longinae. Sed el Volusius Maecianus, amicus noster, ut et luris civilis praeter veterem et bene fundatam peritiam anuo diligeos, religione Rescripti nostri duetus, sicul ecram nobis arnrtnavit (6), non arbitmatim se autor respondere deberé, sed quum et ipso Maociano, el aliis amicis nostris1 iurisperitis, adhibitis

plenius tractaretnua, magia visum est, nepolem noque vorbis, noque sententia Logia, aut Edicti

Praetoris, ex persona vol ¡iota patria sui oxcluii a bonis aviti liborli, plurium etiam iuris auctorum, sed et Satvii luliani, amici nostri, clarisaimi viri, heno sentontiaxu fuiese».

16. ULPi&No; Comentarios ci ¿a. ley ¡aUn y Papia1 libro X. - Si en fraude de la ley se hubiere hecho un liberto de menor fortuna que centenario, de doreoho no soma válido lo que se hizo, y por lo tanto el patrono tendrá cabida en los bienes del liberto como si éste fuese centenario; as!, pues, cualquiera que sea la cosa que por alguna razón enajenó, ea de ningún valor tal enajenación. Mas si hubiere

enajenado algunas cosas en fraude del patrono,

pero después de la enajenación continuara siendo de mayor fortuna que un centenario, la enajenación tendrá ciertamente validez, pero por la acción Faviana y Calvisiana se revocará lo que fud enajenado por fraude; y así Jo escribió muchísimas veces Juliano, y este derecho observamos. Pero la razón de Ja diversidad es esta: que cuando se hace una enajenación en fraude de la ley, no ea válido lo que 50 IiizQ. Mas se hace en fraude, cuando alguno se hace de menor fortuna que centenario para esto, para eludir el precepto de la ley; pero cuando hecha la enajenación es todavía centenario, no se consideraque =obró en fraude de la ley, sino solamente en fraude del patrono; y por esto se revocará con la acción Faviana 6 Calvisiana lo que se enajené. § 1.—Si alguno se hubiere hecho de menor fortuna que centenario enajenando al mismo tiempo muchas cosas, y con la revocación de una de ellas, 6 con la de partes da todas se hace de uAs fortuna que un centenario, ¿las revocamos todas, 6 ¿ proata de cada una, de suerte que lo hagamos centenario? Y es lo más cierto, que es de ningún valor la enajenación hecha de todas las cosas. § 2.—Mas si uno no las hubiere enajenado al mismo tiempo, sino algunas cosas antes, y otras después, de derecho no se revocará la enajenación de las cosas que hayan sido enajenadas después, sino la de las primeras; y respecto á las posteriores tendrá lugar fa acción Faviana. 17. EL MISMOS Comentarios cita ley ¡alía y Papw, libro XL - Los Divinos Hermanos resolvieron por

rescripto en estos términos: «Hemos sabido que por los más peritos so ha dudado alguna vez, si el nieto podría pedir la posesión de los bienes contra el testamento do un liberto de su abuelo, si el padre, siendo de veinticinco años, hubiese acusado de de-

lito capital á este liberto. Y que ciertamente Pié.-

culo, autor de derecho de no escasa autoridad, fué de opinión, que no creta que en este caso se le hubiese de dar al nieto la posesión de los bienes. Cuya opinión seguimos también nosotros, cuando respondimos por rescripto al libelo de Cesidia Longina, Pero también Volusio Meciano, amigo nuestro, y muy amante además del antiguo y bien.

fundado conocimiento del derecho civil, llevado por el respeto de nuestro rescripto, según afirmó ante

nosotros, no creyó que él debía responder de otro

modo; pero cuando habiendo acudido al mismo Mecieno y ti otros amigos nueatros, jurisperitos, lo tratamos más plenamente, pareció más cierto que

el nieto ni por las palabras, ni por el espíritu do la

Ley, ó dei Fdicto del Pretor, era eXcluido, por virtud de a persona ó de la nota do su padre, de los

bienes del liberto del abuelo, y que esta fuá la opi•g 1.—ltczn quaesitum out, si patroni fihius capiLla (1) stmul, MaL Vulg. (1) Taur. sgt.n la e.scnúera origina sunt, Za corrección (tel 6duie (5) et OaIvI1anae, in5e rtginfl'aj Vulg. 14 Observa Potkicr qae se debe suprimir. esto paZabra

nión también de muchos autores de derecho, y también de Salvio Juliano, amigo nuestro, varón muy esclarecido. § 1.—También se preguntó, si, habiendo el hijo ptrLs y efectleametu., de no preseZadirse d sUs, d de no subdra con La de nepotis resultaría absurda la tradueoidn.—N. del Tr. (5) Cspldiae, haZ. (5) dclas «st, ut comm sobis sfürinavertt, Mal.

DIGBSTO.—LT.flItO xxxvii: TfrULO XIV



67

aceusaverit libortum, an bco noceat Uberis ipsius. Ft PrOGUIUS quidem in bac fui( opirine, notam adspersam patroni filio líberis eius nocere; JuliaUB autem negavit; sed hie idem, quod lulianus,

del patrono acusado de crimen capital al liberto, esto les perjudicará á. los hijos del mismo, Y Próculo fué de opinión, que la nota puesta al hijo del patrono perjudicaba á los hijos de éste; pero Juliano lo negó; y en este caso se habrá de decir lo mismo que Juliano.

18. ScuvoI. libro IV. Responsoram, - Quaoro, an libertus prohiberi potest a patrono, jfl eadem colonia, in que ¡pee negotiatur, idem genus cei exercere; Scaeola reapondit, non posee pro-

18. SczvoLL; Repuest, libro IV.—Pregunto, si por ci patrono se lo puede prohibir al liberto que hagala misma especie de negocio en le misma w. 1otia en que él mismo neocia; Seávola respondió, que no se le puede prohibir.

orii dicndUm.

Cri. 19. [20.] (1) PÁUUis Libro I. Senj1ejzUarum. ingratus libertas est,qui patrono obsequiuin non pt'aeStftt vel res 811.19 ffliorumve tutelain adminitrare detrectat (2)1

19, [20.] PAULO; Scnlerrcias, libro ¡—Es ingrato el liberto que no le guarda atención al patrono, ó

20. 19.1 IDEM libro Iii. SentcntartLm, - Sicut

20. [19.) Er. mismo; Sen tencias, libro 111. - Así como muriendo el liberto habiendo hecho teata-mento se le da facultad al patrono para pedir 6 Las imposiciones hechas por causa de la libertad, 6 la posesión de una parte do los bienes, así también cuando hubiere fallecido intestado le queda la elección de estas cosas. »

testamento facto decadente liberto potestas datur patrono, ve1 libertatis causa imposita petere, val partía bonorum poasesaioncm, ita et quum intestato deceaserit, earum rerum electio el jr• »

21. HERMOGINW4US (3) libro Iii. lurio Epiornarum. - Sive patronus, sive libertus deportelur, et

post restituatur, amiesum (4) patronatus et pelen¿se contra tabulas bonorum posacasionia ius reci pitar; quod ¡ea aervatur, et st lo metailum paironus voL libortus damnatus restituatur. § 1.—Excluditur contra tabulas bonoruni poesessione patronus, et si 0%. uncia horas instituatur, el id, quod deest ad supiendam debitam portionem, per servum indicio liberti, sine conditiona et dilatione, ci (&) hcreditate, vol logato, sive fidaieommisso quasri potest. § 2.--Ex duobus patronia mine ex debita parte bares institutus sine conditione et dilatione, contra tabulas bonorum poasoasionem petare non poterit, lieet, si rumor el porfio eseet relicta, et contra tabulas bonorum pos8easionem peliisset, alia allain portio ci acerescere potuis;et.

que rehusa administrar los bienes de él ó la tutela de sus hijos.

21. HSRMOGKmUANO; Epitome del Derecho, libro M. r- Ora sea deportado el patrono ora el liberto, si después es restituido, se recobra el perdido derecho de patronato y el de pedir laposesión de los bienes contra el testamento; cuyo derecho íe observa también si al patrono 6 el liberto condenado á las minas fuese restituido. 1.—El patrono es excluido de la posesión de lo bienes contra el testamento, también si el heredero fuera instituido en un dozavo, y por medio de un esclavo se puede adquirir para él por disposición del liberto, sin condición ni dilación, por herencia, legado 6 fideicomiso, lo que falta para completar la porción debida. § 2.—Si de dos patronos uno fué instituIdo heredero de la parte debida sin condición ni dilación,

§ 4.—Lib erfi films heres institutus si bona repudiaverit, patrOnU»5 non exciuditur.

no podrá pedir la posesión de los bienes contra el testamento aunque, si se le hubiese dejado menor porción, y iubieae pedido la posesión de lo. bienes contra el testamento, le hubiese podido acrecer á él también la otra porción. § 3.—Los hijos naturales del liberto que fueron desheredados, habiendo sido otro instituido heredero de una parte, son obstáculo para el patrono, si por medio de un esclavo le hubieron sucedido en la otra parte á su ascendiente. § 4.—Si el hijo deunhibertoinstituldo heredero hubiere repudiado loe bienes, no os cxluido el patrono.

22. G*.is libro singular¡ de Caibua. - Satis constat, ut (6) ellainsi in potestate sí paren tis filies patronas, nihilo mines legitimo luce sU eum pertinere hereditatem.

• 22 GAYo; Casos, libro usuro. - iis bien sabido, que aunque se halle bajo la potestad de su aseendiente el hijo de la patrona, le pertenece, no obstante, por legitimo derecho la herencia.

libro XV. Disputatioiwrn. -

23. TItIFON1N0; Dlspulas, libro XV. -Si el hijo hubiere dejado sin vengar la muerte de su padre, que descubrió un esclavo, y éste obtuvo la libertad, dije que aquél no ha de ser tenido como hijo del pa. trono, porque es indigno. 1.—Cuando en virtud de falsos codicilos, que algún tiempo fueron creídos verdaderos, el heredero, que lo ignoraba, hubiese dado la libertad ii. es-

al§ 3.—Naturales liban liberti exheredati facti, ""parte herede insLtuto, si per servum ex alia parte po.reuti suceesserint,obiictuntur patrono.

28. TRT?HON1NUS

Si llliui patria necem itniltam reliquerit, quam serTus detex.it , eL maruit libertstem, diii; non habendum pro patroni filio, quia indignes eat.

§ 1.—Quam-ex falsis codicillis, qui ven aliquo tempore crediti sunt, henos igriorafis quasi ex fideleommisso libertatem servia praestitisaet, rescri(1) Segun jg edioons iagareL

(2) HaL Vutg., detractat, e códcs FI. (6) Terentlus, HaL;Nrat1us, Vrdg.

(e) aintul, HaL Vag. () tu, Murta Bat., ex, Murta Vulg» (5) ut, eonnidétase aVa pala bra p4aa.



68



DGSTO.—LIB0 XXXVII 1iTUL0 XV

ptum est a Divo Hadriano, liberes quidom nos case, sed aeLimationem sui praesare deberes et has hbertos manumiasoris asee recte probatur, qIia salvum est etiam in hislibertis ius patroni.

clavos como por virtud do fideicomiso, se respondió por rescripto por el Divino Adriano, que. eran ciertamente libres, pero que debían pagar su propia estirnacióli; y con .razün se reconoce que éstos son libertos del manumisor, porque tambión sobre estos libertos está fi salvo el derecho del patrono.

24. PAuLus Irnperiatiunt 8e?4e?iIaf'um in conion.ibus pi'olatarun, sive decrcor-um r l¡br¿8 8CX libro 1.— Camelia Pía ab Ilerinogene appellaverat, quod diceret, iudiccrn de divideuda hereditate, inter se et acheredem ¡ion Lantum res, sed etiam libertos divisiase, nullo enim iure id eum feeisse; placuit, nullam esas Iibortorum divisionem, ahmentorum autem divisionema indice inter coheredes factam eodein modo ratam case.

24. PAULO; Oro 1. de, los seis de Sentencias imperiales dadas en ju..i'cio ecfraórdwrio, ó sea de De-

TÍT. XV

TÍTULO XV

DE

(1)

OBSEQUIIS PASLENTIBUS ET PATE ONIS PRAESTANDIS

[f

cretos. - Camelia Pia habla apelado da Herniógenes, porque decía quecl juez .de la división de la herencia dividió entre él y su coheredero no solamente las cosas sino tambén los lIbertos, y porque esto lo hii.o él sin derecho. alguno; se determiné, que era nula la división de los libertos, poro que era válida la dvjshóu de los alimentos hechit del mismo modo por el juez entre los coherederos. -

DE LAS ATENCIONES QUE SE LES IIÁ,N DE •PftT.&R A LOS ASCIiND1ENjES 'r k LOS PATRONOS

Cod. VI. 6.]

VéaseCód VI. 6.]

1 ULPIANIJS C2) libro 1. Opiiaosun.—Etiain militibus pietatis ratio lo parentes constare debet quare, si fihius miles in p&trem aliqiia commisii, pro modo delicti puniendus est. -

§ 1.—El t inter conlibertos, i:natrem et fhliuiii, pietatis ratio seeundum natura.rn salva cese debet.

1.

ULn1tNo;

..

§ 2.—Si fihius matrem ant patrem, quoa veneran oportet, contumellis affieit, val impias manus iis int'ert, Praefetus Urbis delictum ad publicm pietatein perttnens pro modo eius vindicat. § 3,—Indignus militia iudicandus est, qui patrem et matrem, a quibus se oducatum dixerit, maloficos appellavorit.

2 JULIANOS (3) Ubre .XTV. .I3igcitorani. - Honori parontum ac patronorum tribuendum eet, ut, quamvis. per proeuratorem iudicium aceipiant, neo actio de dolo, ant iniuriarum in coa detur; hect enim verbis Edicti non habeantur infames ita condemnati, re tamen ipsa et opinione homninum non effugiunt infamias notam. • § 1.—lnterdictum quoque Unde vi non est adversas ces reddendum. 3. MAnCELLUS libro singular¡ RCpOaSOrWn. 'ri.tius pucrum emit, quem post multes annos verilre(4) ivasit; postes exaratus accepto ab so (5) preIle eum manumisit; quacro, sri eum fiLms et horco manuiniseoris ut ingratum acensare posail. Roepondit, posse, si nihil aliud esset impedimento; nam plurimum interesae, a eno servo quis, vel etiam ab amico cius acoeptis nuinie dederit libartatem, an ab so servo, qui, quum esset alienus, in lidem cius devenit, etenim ifle, etiamsi non tultum, beneflcium tainen praestitit, isla nihil sinplus, quam operam suam accommodare videri potest. Lumallis 2' LIEgg-

Opiniones, libro ¡. — Aun para los

militares debe existir la razón de piedad hacia sus ascendientes; por lo cual, si el hijo militar conietió alguna falta contra su padre, la. de ser castigado con arreglo á su delito. . § 1.—Aun entre colibertos, madre é hijo, debe quedar á salvo la razón da piedad conforme á. la naturaleza. 2.—Si el hijo infiere contumelia á su madre ó fi su padre, fi quienes debe venerar, ó les pusiese .



encima sus impias Ynanos, el Prefecto de la ciudád

castiga según su gravedad esto delito, que aíect.a.

1a moral pública. • § 3.—Ha de ser juzgado indigno de la milicia él que hubiere llamado malheehores'al padre y ái la

madre, por quienos dijere que él fué educado. 2. JULiANo; Di9eslo,

libro XI V.—Se

Ieha.de con-

ccdcr.al honor de Los asoendientos.y de los patronos, que, aunque acepten eh juicio por medio de

procurador, no se dé contra ellos iii . la . :acción 4e

dolo, ni la de injurias; porque aunque por las paibrs del Edicto no sean considerados infames los ui condenados, .no se libran; sin embargo, de la

nota de inÇamia por la cosa en si y por 'la opinión

de los hombres. . - ••.. § 1.—Tampoco se ha de dar contra ellos el interdicto

Undc e.

3. MARCELO; Rc:paesla,s, libro Único.-.-Tjeio compró un impúbero, y muchos silos después mando que fuese vendido; luego, habiendo sido rogado, lo manumitió habiendo recibido de.él el precio; pro-

giinto, si el hijo y heredero del manumisor .podría acusarlo como ingrato. Respondió, que podía, si no

hubiese ningún otro impedimento; porque hay muy grande diférencia, si alguno le hubiere dado la Ji-

beriad.habiendo recibido dinero de supropio eela-

've, ó aun de un amigo de éste, :ó hablÁndolo reci-

bido del mismo esclavo, que, siendoajano, llegó a

depender de la fidelidad de éste; porque aquél, aunque no gratuiLo, presté, sin.embaro, un heneftcio, y éste se puede considerar que no presta nada más que su propio trabajo.

(3) Panlna, ¡Ial. (4). Se gún corrección del oódce Fi.. Br.; 5cún ¿a escritura oriçfi,zat, HM. (2) Pen1us por ab so, mal. • ( 5) 01115 (1) Taur. 38gifl ¿a gcrt ura ergiia;

un az inserta ¿a corrcooirM del códice FI.. Dr.,' nE 01MsQu118 A LIBEIflS IT LIIiZI118 FLRIiNT.

etc., Hal. Vuq.

vgulrl, Tau,'.

DIeETO.—LIBRO

4. MA aCIANIJS libro ¡1. PibLiorun Judiciorw,— pa,. procuráWi,ein ingraum libertum posee Divus Severus et A ntoninue rescripseruat. 5 ULFIANiJS Ubro X. ad Ecgieurn. .- Parens, patronhis, parona, liberive aut par'entos patroni patronaeve1 neqilo si oh negotiuw faciendum, vel non facienduni 1:eenuiam accepiese dicen tur (1), in factuni actiune tenentur. 1.—Sed nec farnosao actones advtirsus eos dantur, nec hae quidem, quae doli vel f auclis habeot mentioneni; 6.

PAuLus

libro XI. d Ediclum. - nec servi

xxxvii: TLTULO xv 4.



t)

Macio; JUCO pú.blico, libro JI. - Res-

pondieron por rescniptú el Divino Severo y A.rtionijio, que el liberto puede ser acusado de ingrato por medio do procurador. 5. ULPIANO; Comenlarios al .Edicto, libro 1.— El ascendiente, el patrono, la patrona, ó los descendientes ó ascendientós del páirono ó de la patrona, ni aunque se dijera que recibieron dinero por hacer, ti no hacer, un negocio, están obligados por la aro ion por el hecho. § 1.—Pero ni las acciones infamantes se dan contra ellos, ni tanipoco las que tienen mención de dolo 6 d fraude;

6. PAULO; Comentarios al Edicto, libro Xi, ni

corrupfJ agetur,

se ejercitará la acción de esclavo corrompido,

7. LJLPIANVS libro X. adEdietwn.. —iie bifamosae non sint. 1.—Et in quantum facere pcssuit, damnantur. § 2,—Nee exce$iones noii patiuutLw, Vol vis metusv causa, ve] inteidituiii ti nde vi .vel Quod VFpatiunt.ur. § 3.—Neo deferentes iusiuranduiu de calumnia iurant. § 4.—Nec.non eL si ventris nomine in osessionem ealumniae causa miesa dicatur patrona, libertus hoc.diepus non audietur, quia de calumnia paironi queri non debet; bis enim personis etiam in ceteris partibus Edicti hónor habobitur.

7. LJLPMNO, Comentarios al Edicto,.. libro 1. aunque no sean infamantes. § 1.—Y son condenados á cuanto pueden hacer. § 2.—Y no soportan ni las excepciones de dolo, ti Las que por causa de fuerza ti miedo, ó el inter— dicto (mdc vi, ti Quuct el. § 3.—Defiriendo el ,juramento tampoco juran 4e calumnia, . § 4.—Y si se dijera que la patrona fué putaen posesión por causa de calumnia á nombre del que está en el claustro maternos tampoco-será sido al liberto que esto diga, porque no debe querellarso da calumnia Contra el patrono; porque á estas porsonas se les tendrá respeto aun por las ernás partes del Edicto. 5.—Mas se les tendrá respeto á estas mismas .personas, no también á los que por ellas intervienec; y si acaso interviniesaii ellas por otras, selea tendrá respeto. • -

§ 5.-1ilonor;AuÁern ble persinis liabebitur ipais, BGL

etiarn,inijvcntorjb.us eorum: et

Si

to aula in srvniant, honor habebitur.

forte

ipsi

S. PAULUS ¿bro X. ad Edi.ctiwi - Hei es liburti omina wra integra ex.tranei honunis adveisus paLronurn ¿e funeti habot.

8. Pxt.a.o; omeidw'ios al Ediclo, libro 1.—El he.rodeno del liberto tiene contra el patrono del difuntointegros todos los derechos de un hornbi'e extraño.

9 ULPIANUS (2) libre LX VI (3) ad Edn 1am —Li bort ci filio scrnper honosia et sancta persona pa iris ac paironi videri debet.

9. Ui.r'uso; Concniarios al Edicto, libro LX Vi. - Al liberto y al hijo les debe parecer siempre honesta y santa la persona del padre y del patrono.

10 TIYPEOM1McS

libro XVII.Dtspittaüonum

Nulium me lberiaLis causa mpositoum habet (4) ja emancipato (5) filio, quia nihil irnponi libariseolot, neo quisquarn dixit, iureiurando obligan fihiuni patri ruanuiniasori, ut tiberturn paruno; nam pietatem liben parentibus, non operas debeiih

11. PAPINiANUS libro liii. flcponsorurn. - Liberta ingj'ata non est, quod.arte sua contra patronao aoln.ntatem utitur, .

• (i)" HaZ.; dlcereutu, eZ códice PL.

idea,, BoL (3) Vi., eo,uidér'aje a uücto por antigOLcopitaS..

• (2)

10. TruroNiNo; Disputas, libro XVII.— El padre no tiene ningún dorecho sobre el hijo emancipada or las imposiciones que L.hiso á causa de la libertad,. porque nada se les suelo imponer á los hijos, i nadie dijo que el hijo se obligase con juramento al padre que lo manumite, como e.l !ibenioá Favor del patrono; porque los hijos deben á los padres piedad, no servicios. 11. PAr1rnA1o; Respuestas, libro XII!. - La liberta no es ingrata porque ejercite su arte contra la voluntad de su patLona.

(4) pater, insertan Ltai, Vol. (5) B«¿. Vulg.; mD.ncl»ato, el códice ¡"1.

70



nIeEsTO.—LIBIO

xxxviii: TfTULO x

LIBER TRIGESIMXJSOOTAVUS LIBRO TRIGÉSIMO OCTAVO TIT. 1



TITULO 1

DE OPERS L1DEETORU

[Cf. Cod. VI. 3.1



DE LOS SERVICIOS DE LOS LIBERTOS



1, PAULUS Ubre 8iflgulari de varús

[Vau Cdd. VI. LJ

kclonbua (1).

1. PAULO; Doctrina de autores varios, £bro único. - Servicios son el trabajo diario.

2. ULPIANUS libro XXXVIII. ad Ediotun,—floc Edictum Praetor proponit coarct.andae persecutionislibertatis causa impositoruni; animadvertit ecu ram i stam, libertatis causa i mpositorum praestationein ultra excrevisso, ut premeret at.que onerarel libertinas personas.

2. ULPiANO; Comentarios al Edicto, libro XXXVIII. - El Pretor publicó este Edicto para restringir la reclamación de las imoaicLonea hechas por causa de la libertad; porque observó que la prestación de las imposiciones hechas por causa de la libertad se extendió demasiado, de suerte que

—Operae sunt diirnum offtciuin.

§ 1.—miLlo ¡gitur Praetor pollicetur, so iudiciurn

operarurn daturum in libertos et libertas.

S. POMPÓNiOS libro VI. ad Sabinwn. - Operas atipulatus ante peractamn diem operain ema dial petare non poteSt. 1.—Nec para operan por horas solvi potest, quia lii est officii diurni; itaque neo et liberto, qui sai boris duntax.at antemeridianis praesto fuiaset, liberado eius diel contini1, 4. lnast libro IV. ad Sabn.unt. - Aduøbus

nuiniasus utrique operas promniserat; altero ex hi

mortuo nihil est, quare non filio ema, quamvis su perstite altero, operarum detur petitio. Nec hee quidquam commune habet cum heretlitate, ant benorum poaseasione; periodo enimoperae a libertis, ae pecunia credita petitur. Haac ¡La Aristo acripait, cuino senientiam puto vera-Tu; nam etiam praeteritarum operarum actionem dan heredi extraneo , et vivo sine motu axcepliOni8 placet; da.biturigitur altero patrono.

oprimía y gravaba á las personas libertinas. § 1.—Así,- pues, promete el Pretor al principio

que él dará contra los libertos y las libertas la acción de servicios.

8. POMPOIuo; Comentarlos d Sabino, ¿litro VI. -

El que estipulé servicios no puede pedir antes de transcurrido el día el servicio de este día.

§ 1.—Tampoco se puede pagar por horas parte

de un servicio, porque este es el trabajo do un día;

y Sal, al liberto que hubiese estado disponible solamente sé¡¡; horas antes del mediodía, no le compete la exención de este día. 4. EL Miasto; Comentarios á Sabúw, libro 1V. Uno que fué manumitido por dos les habla prometido servicios 5 ambos; habiendo fallecido uno de ellos, no hay razón alguna por la que no-se la dé á su hijo acción para pedir los servicios, aunque so-

breviva el otro. Y esto no tiene cosa alguna común con la herencia ó con la posesión de los bienes; porque 5 los libertas se ¡es piden los servicios lo mismo que se pide el dinero prestado. Asi lo escri-

bió Ariston, cuya opinión juzgo verdadera; porque está establecido que al heredero extraño se te da sin temor de excepción también acción por los servicios pasados; luego se dará aun viviendo el otro patrono.

5. ULPUNUS libro XV. ad Sabirusot. -Si quia operas siL atipulatus siM liberisque suis, etiam ad postumos pervenit atipulatio.

5. U L.piujo; Comentarios 4 Sabino, libro XV. Si alguno hubiera estipulado servicios para al y para sus hijos, la estipulación alcanza también 1. loe póstumos.

8. IDSM libro XXVI. ad Sabinunt. - Fabriles operae ceteraeque, quae quasi in pocuniae praestatiene consistunt, ad heredem (2) transeunt; ofticiales vero non tranaeunt.

.8. & mismo; Comentarios 4 Sabino, libro XXVI. - Los trabajos fabriles ' loe demás, que consisten en una prestación de dinero, pasan al heredero; poro no pasan las de obsequio personal.

7. IDXII libro XX VIII. ad Sabi,sum. - Ut iurisbrandi obligatio contrahatur, libertum case opormt, qui iuret, et libertatis causa jurare.

7. EL MISMO; ComentariosdSabino, libro XXVIII. - Para que por juramento Be contraiga obligación, es menester que sea liberto el que jure, y que jura por causa de la libertad. § 1.—Mas se pregunta, si, habiéndole hecho alguien un legado 5 su liberto, si le hubiere jurado

§ 1.—Plane qua.eritur, si quia liberto ano legave-

nt, si filio ano iuraverit se decem operarum nomino praestiturum, an obligelur jurando. 1L Celsus

luvantius (3) oblijari cuin alt, parvique referre, quam ab causani de operis libertus ium'averit; et ego Celso aequieseo.

§ 2.—Iurare auteni debet post manumissionem, uL obligetur, et sive statiro, sive post tempus juravenit, obligatur. (1) nelionlbus, Hai. (5 axtyaoenn, ivusria Vut.

5 su propio hijo que le satisfará diez k titulo de ser-

vicios, se obligará jurándolo. Y dice Celso Juvenele que ésto se obliga, y que poco importa por qué. causa haya jurado respecto ¡ los servicios el liberte; y yo asiento 5 la opinión de Celso. § 2.—Mas para que se obligue debe jurar después de la manum%sión, y ya al hubiere jurado inuiediatainente, ya si después de algún tiempo, se obliga. 8) luventilis Otiase, Hal, Vuig.

DIGESTO.—LIBRO xxxviii: TITULO 1

§ 3—lurare autem aebet, operas, donum, mu-

nus 50 praestitUrUfli, operas qualeacunque, quae

modo probe jure licito imponuntur.

esI a Divo liadriano, et dom§ 4.—Rescriptum cepe, ceasare operarum persecutionetu adversas eum, qui ex causa fideicommissi ad libertatem porductus est. § 5,—Dabitur et in impuborem, quum adoleverit, operaruni actio; sed interdum et quamdiu impubes ost; nam buius quoque es¿ ministoriuin, si forte Vol jibrarius, vol nomenculator, vel calculator sit, vol lilttio, vol altorius voluptatis artifex. § 6.—Si ¡¡herí patroni ex inaequalibus partibus essent instituti, utrum pro parte dimidia, an pro hereditariis habeant operarum actionem? El t puto venus, libero pro aequalibus habitu ros actionem. § 7,—Parvi autem retent, in potestate fuerini liben, an vero emancipatL § 8—Sed si ¡u adoptionem datum heredem senpsarit patronus, magia est, ut operas el debeantur.

§ 9.—Neo patronas liberi suinmoventur ab oporarum petitione. 8.•P0MP0NIUS libro VIII. adsabinum. —Si quando duobus patronis iura'venit libertus operas se daturum, Labeoni placet, et deben, et peti posas partom operae,quum semper praeterita opera, qune iam dan non poasit, patatar; quod continit, si vol "si" patronis iurotur, ve] promiltatur, vot eornrnuni eorum servo, val compiures heredes un¡ patrono exitant

§ 1—Pro liberto ¡urania fideiubere quexnvis posse placet. 9. tJi.puwus libro XXXIV. ad Sabinwn.—Operae in rerum natura non sunt.

1.—Sed offieiales quídam futuras neo cuiquatn

sIji deben poasunt, quam patrono, quum propnietas earum et in edentis persona, et in eme, cui eduntun, consistit (1); fabriles autem aLlaeve eius genofis . SUni, ut a quocunque cuicunque solvi pouint;

sane entra, si tu artificio sint, iubente patrono et al¡¡ edi poasunt.

§ 3.—Pero debe jurar que él prestará los servicios, la donación 6 ci regalo, cualesquiera que sean los servicios que con probidad so imponen por lícito derecho. § 4.—Se respondió por rescripto por el Divino Adriano, y por sus sucesores, que deja de tener lugar, la acción persecutoria de servicios contra el que por causa de fideicomiso obtuvo la libertad. § 5.—La acción do servicios se dará también contra el impübcró, cuando llegare Li. la pubertad; paro á veces también mientras os impúbero; porque también hay servicio propio de ésto, por ejemplo, si fuera copista, momerielátor, ó calculista, 6 histrión, 6 artista de otra clase de recreo. § G.—Si los hijos del patrono hubiesen sido metituLdos herederos de parles desiguales, ¿tendrán acaso laacción de servicios por mitad, 6 con arreglo ásus porciones hereditarias? Y juzgo más verdadero, que los hijos habrán de tener la acción por partes iguales, § 7,—Pero poco importa, que los hijos estuvieren bajo potestad 6 emancipados, § &—Mas sial patrono hubiere instituido heredero al que fuá dado en adopción, es más cierto que se le deben ida servicios. § 9—Y ni los hijos de la patrona serán excluidos de la petición de los servicios.

S. PauroNlo; Comenkrios tt Sabino, libro. VIII.

—Si alguna vez hubiere jurado un liberto á dos patronos que él les prestania servicios, le parece bien á Labeon que se debe, y que se puede, pedir parte de un servicio, porque siempre se reclama el servicio pasado, que no se puede prestar; lo cual acontece, si se lea jurase, 6 se les prometiese fi los misinos patronos, 6 fi. un esclavo común de ellos, 6 si hubiera muchos herederos de un solo patrono. 1.—Está determinado que cualquiera pueda ser fiador del liberto que jura. 9. Ui.piariro; C~enlarioj éSabino, libro XXXIV. - Los servicios no existen en la naturaleza. § 1.—Pero loa que verdaderamente han de ser. de obsequio personal no se le pueden deber fi. otro cualquiera sino al patrono, porque la propiedad de

ellos consiste tanto en la persona del que los pres-

ta, como en la de aquel para quien se prestan; pero los fabriles u otros son de tal naturaleza, que por cualquiera pueden ser prestados Li. cualquiera; porque, fi la verdad, si consistieran en un oficio, mandándol* ol patrono, so lo pueden prestar tam-

bién fi. otro.

10. Pout'oiuus üfroXV. ad Sabiiutm.— Servus patroni a liberto malo ita stipulatur: «operas mihi dare spondes?» Itaque patrono dan stipulandum e.t. § 1.—Libertos opar'arum nomine ita jurando: «patrono aut Lucio Titio», solvere Lucio Tillo non potest, ut a patrono liberetur.

10. Pow'oNlo; Com.ønbzriog 4 Sabino, Libro XV.

- Un esclavo del patrono estipula malamente del liberto de este modo: «prometes darme servicios»? Y sai, se ha de estipular que se le dén al patrono. § 1,—Jurando el liberto do este modo por razón de servicios; ‹al patrono 6 fi Lucio Tcio», no los

puede prestar fi. Lucio Ticio, de suerte que quede

libre por parte del patrono.

11. JULU.Nv5 Libro XXII. Dijestorwn.— Nihil su-

11. JuLi&No; DigesLo, Ebro XXII. - Max nada

12. Pow'oNius libro XV. ad Sabin am. - quia

12. PoMpoNlo; Comenkuios t Sabino, libro XV. —porque.serfln otros servicios, los que se dan fi Lucio Ticio. Pero si por causa de la libertad el liberto prometiese dinero al patrono indigente, ó fi Ticio, es de todos modos válida la adición de Ticio.

tem interest, eztraneus sil Lucius Titius, an filias, importa, que Lucio Ticio sea extraño, 6 hijo, aliao operae erunt, quae Lucio Tillo daritur. Sed si libertatis causa pecuniam promitial libertas

genti (2) patrono, aut Titio, otunimodo adiectio Tilli valel. (1) Sigitn .iuesra e mienda eonstiflt, el cóUoe Fi.

(2) agentl, 1151

DIGESTO.—LIBRO

18. ULpius libro XXXVIII. ad Edcurn. Si quis hac lege erntus sit, ut manurniUatur, et ex CotisLiutione tlivt Mar Taur. eg4n s4 cddice 1"4, m el cual se halla eicrilo

oportcdnm. (5) probstloni, ¿(aL.

DIGESTO.—LIJRO W. TITTJLO II



21

18 IDEM libro de fficio Proeonsu(is.— Si eolIaetaneus, si educator, si paedagogus ipsius, si nutrix, vol filias ifijave cuino eorum, vel aluninus, vol capsaiius, id ost qui porle.l libros, vol si in hoc manumitiatur, ut procurator sil, dummodo non minor anna decem ooto (1) st; praelerea et illud exigitur, ut non utique unum ser\'um habeat, qui rnanumittit. Item si matrimonil causa virgo vel muher nianumittatur, exacto prius iureiurando, ut mira sex menses uxorem oam duo¡ oporteat; ita enim Senatuseenuuit.

13. EL MISMO; Del car90 de Proi'onsal, libro.....Si fué su hermano de leche, su ayo, ó su pedagogo, si fué su nodriza, ó hijo ó hija de uno de éstos, 6 alumno, 6 acompañante, esto es, que Je -llevaba lbs libros, 6 si fuera manumitido para esto para ¶UC ea procurador, con tal que no sea menor de dieciocho a5os; además se exige también esto, que no tenga ciertamente un solo esclavo el que manumite. Asimismo, si fuera manumitida una doncella o una mujer por causa de matrimonio, habiéndose exigido antes juramento, á fin de que deba ser Lomada por mujer dentro de seis meses porque así lo dispuso el Senado.

14. MÁRCIÁNUS libro IV. Reularum.—AIumnos magis mulieribus conveniens est mannmittere; sed et iii viris receptuin est, satisque est, permitti eum man umitti, in quo nutriendo propensiorem aziimum foocrint.

'14. MARCIANO; Re,qlczs, libro 1V—A las mujeres les as más conveniente manumitirá Ioá que alimentaron; pero también se admitió respecto á los varones, y es bastante que se permita que sea manuírti-, do aquel á quien por haberlo alimentado hubieren inclinado su ánimo. § 1.—Hay quienes opinan que también las mujeres pueden manumitir por causa de matrimonio, pero esto es así, si es que á una lo fuá legado con este objeto un coesclavo suyo. Y si el espadón quisiera manumitir por causa de matrimonio, puede hacerlo; lo cual no es lo mismo tratndose de un castrado.

§ 1.—Sunt qui putant, etiazn feminaspoase matrim.onii causa manumitIere, aoci ita, si forte conservus suus in hoc ci legutus est. El si upado veht inatrimonii causa manumittere, potest; non idem eøt in castrato. 15.

PLULUS

libro 1. cid legem. AeUam Scntiam.—

Ftiam conditionis implendae causa minori viginti anula rnanumittere permittendum est, veluti si quis ita heres institutus sil, (si) servum ad libertatem perduxerlt. § 1—Ex praeterito tempore plures estiMe case possunt, veluti quod dominum in proelio (2) adiuvaverit, contra latrones tuitus sit, quod oegrum (3) sanaveril, quod insidias detexerit.; el loogum ast, si exequi voluerimus, quia multa monta incidere possunt, quibus honcstum siL libertatem cum decreto praestare; quas nestimare dobebil is, apud quem de ea re agatur.

§ 2.—Plures vindicta pariter man umitti poas unt, el suff!cit praesentia servorum, ul vel plures manuinitti posaint. § 3.—Absens quoque causam probare por procuratorem poteril. § 4.—Si duo matriniouii causa manuniittent, redpi causa non debat,. § 5.—Hi, qui ¡u Italia vol alia provincia, domicilium habent, apud altcrius proviueiae Praesidem conuilio adbibito manumitIere poasunt. 18. Ui.pujws libro 11. ad leem (4) AeUan SeLtiain.—ILlud in cauzis probandis ineminisse iudicea oporlot, ul non ci luxuria, sed ex allectu deseenden tea causas probent; neque enim deliciis, sed fuatis affectionibua dediase iustam lihertatem legem Aeliam Sentiam eredendum. 1.—Si quia minori viginti annis bao lego servum dederit ant pretio accepto, vol donationis causa, UI eum liberucu facial, potest file esusam mauumissionis illius iustius probare (5), hoe ipaum allegana, legún1 datam, elperducere ad libert.aiecn; argo hic debet betendere, hoc inter ipsos actum, UI

(Ü leptein, fiat. VaLe. (5) Tt-w.r. iagún corrección de¡ cddice FI; proelis, ¿a escnt ura original. Br. (3) Taiw.eegún ¿a esorura original; eum, la corrección del códice Fi., Dr.

15. PAULO; Coinci'ilarios 4. ¿a ley Elia Sevicia, libro 1. - Al menor de veinte años se le ha de permitir que manumita también paraque cumpla una condición, por ejemplo, si alguno hubiera sido instituido heredero, si hubiere dado la libertad á un esclavo. § 1—Muchas pueden ser las causas relativas al tiempo pasado, por ejemplo, por haber ayudado al señor en la guerra, por haberlo amparado contra ladrones, por haberlo curado estando enfermo, por haberle descubierto acechanzas; y sería prolijo, al quisiéramos enumerarlas todas, porque puede haber muchos méritos por los que sea honrado conceder con decreto la libertad; euyas.causas deberá estimar aquel ante quien se trate de este asunto. § 2.—Muchos pueden ser manumitidos al mismo

tiempo con la vindicta, y basta la presencia de los

esclavos para que muchos puedan ser manumitidos.

§ 3.—También el ausente podrá probar la causa

por medio de procurador. § 4.—Si dos manumitieren por causa de matrimonio, no se debe admitir la causa.. § 5.—Los que tienen su domicilio en Italia ó en otra provincia, pueden manumitir, obtenido consejo, ante el Presidente de otra provincia. 1. Ug.i'isio; Comeriaiios 4. La ley Elia Sencia,

libro ¡1..— Conviene que los jueces tengan presente

al aprobar las causas, que no deben aprobar cau-

sas que provengan de ostentación, sino de afecto; porque no se ha de creer que la ley Elia Sencia concedió la libertad legal para placer, sino por afecciones legítimas. § 1.—Si alguno le hubiere dado, 6 por precio recibido, 6 por causa de donación, un esclavo It un menor de veinte afios, con la condición de 'que lo haga libre, puede él probar con más justicia la causa de esta manumisión alegando esto mismo, la condición impuesta, y darle la libertad; así, pues,

(4) Taur. según eoPneeoiórl 41 códice FI; Iuliam, iviierta

la eserLtw'a onlglndI, Br.

(5) Toar. según el códice Fi. mainimiustonibusilliustivaprolilbere —; msnamllllon2i iittui i.pprobsre, fol. VsIg.

216



D1G8TO.—LIBRO XL TITULO II

proindevel ex lege donationis, 'el ex affectione eius, qui dedil, res acstimetur.

él debe probar que esto fuá convenido entro ellos, á fin de que de esto moda se aprecie el caso, o por virtud de la condición de la donación, ópor virtud del afecto del que la dió. .

17. PAULUS libro L. ad Edictun. - Apud Proconaulem, postquam urberu egreasus est, vindicta niarnimiLtere poseumu. § 1.—Sed et apud legatum eis manumittere pcssuxnns (1).

17. PAULO; Comen1artos al Rdicto, libro L.—Ante el Pi-oconsul, después que ha salido de la ciudad, podemos manumitir con la vindicta.. § 1.—Pero también podemos manumitir ante su legado.

18. IDEM ¡ibra XV!. ad Plcutiurn.—Apud filium.ami1ias mugistratum manumitti (2) pcteet, otiamsi ipsc fiuiusfamilias manumittere non potest.

.18. EL wssm; Comenaros 4 Plaucio, libro XVI. íSe puede manumitir ante un hijo de familia matrado, aunque él como hijo de familia no puede. manumitir. § 1.—El Pretor no puede manumitir ante su colega. § 2.—Un hijo podrá manumitir también ante su padre con la vuluritad de su padre.

§ l.—Apud co1egam iuum Praetor manumitIere non (3) potest. § 2.—Filiu5 quopie voluntate patria apud patrem manumittere potent (4). 19. CEISUS libro XXIX. b orum.—Si minor aonia (5) spud consilium matrimonii causa prasgnantern maeumiserit, eaque interim pepereril, in pendenti erit servus an liber sil, quem ea peperjt.

19. Csiso; Dijrro, libro XXIX. - Si un menor de edad hubiere manumitido ante el consejo por causa de matrimonio á una que estaba embarazada, y ella hubiere parido entretanto, estará en suspenso si es esclavo ó libre el que ella hubiere parido.

20. ULPU.NUS libro II. dr Officio Consali. - Si rog atusailminor viginbquinus (6) anuis mannmitterc par fideiconmissuxn, incunotanter debel i pormilti, nis i si proprium servum rogatus fuit manumittere; hio enim con ferenda erit quau titas ornoJumenti, quas ad eum pervenil ex indicio eius qui rogavit, eum pretio eorum, quos rogatus est manuznittere.

20, Ui.piso; Del cargo de Consul, libro 11. - Si it un menor do veinticinco silos se le hubiera ro-

§ 1.—Sed et si bac 1ge ci servus fuerildonatus, ut manurn.ittatur, permittendurn erit manumittere, no Constitutio Divi. Marcí superveniena cunctationem Conauiis dirimat. § 2—Matrimonij causa manumitIere si quia veuI, et ¡a sil, qui non indigne hulusmodi conditionis uorern sortiturus sil, erit ai eonccdendum. 3.—Mulierl quoque volonli suum fihiizm naturalem, ve[ quem ex supraacriptie man mnittere, perrniUend u m esse Marcell us son bit. § 4.— Conaul apud se potest man urniltere, etiamsi evenerit, ul minor annie viginti.sit.

gado por fideicomiso que manumitiese, se le debe permitir inmediatamente, it no ser-que se le . haya rogado que manumita it su propio esclavo; porque en este caso se habrá de comparar la cuantía del emolumento, que fué á poder de él en virtud de la tiltima voluntad de quien le rogó, con el precio de aquellos que se les rogóque los manumitiera. § 1.—Pero también si le hubiere sido donado un

esclavo con la condición de que sea manumitido, se le habrá de permitir que lo manumita, Iz. fin de que no interviniendo la Constitución del Divino

Marco corrija la tardanza del Consul. § 2.—Si alguno quisiera manumitir por causa de matrimonio, y fuera tal que sin uindignidad hubiera de tomar mujer de tal condición, se Le habrá de permitir.

§ 3.—Escribe Marcelo, que también it la mujer que quiere manumitir it un hijo suyo natural, ó ¡ alguno de los susodichos, se le ha de permitir. § 4. —El Consul puede manumitir ante si, aunque acuntecipre que sea menor de veinte años.

21. MODESTINUS libro 1. Pan4ucarurn, - Apud Praeiectum Aegypti poasum servurn manumitiere ex Constitutione Divi Augusti,

21. MbDESTINO, Pandcclae. libro 7. - En virtud de La Constitución del Divino Augusto puedo manumitir ante el Prefecto de Egipto.

22. PAULUS libro XII. Quaesionunt— Pater ex provincia ad fihium sciens Romas agentem episto.. (am fecit, quae (7) pmisit el, quom veliet ex servia,quos in ministerio secuin hic babebal, vindicta liberare; postquazn tilius Stichum inaraumisit apud Praetorem; quaero, an feoerit liberum. Respondi quare non hoc ooncoasum credainus patri, ut permitIere poasit filio, ex bis, quos in ministerio h113eret manumiltere? solam enim electionem filio concessit, ceterum ipse manumittit.

22. . PAULO; Cuestiones, libro XII. - Un padre, sabiendo que su hijo vivía en Roma le escribió desde una provincia una carta, por la que le permitió que diese con la vindicta, la libertad al que él quisiera de los esclavos que allí tenía consigo it Bu ser-

(3) (5)

ex juO

vicio; y después el hijo manumitió it Stico ante el

Pretor; pregunto, silo habrá hecho libre. Respondí: aporqué ,no creeremos que Be lo concedió al padre que pueda permitirle al hijo que dé la libertad it uno de los que tuviera¡ su servicio? Porque al hijo le concedió la sola elección, pero él mismo hizo la manumisión.

pro vluei..zn ingreusue eet. d4oionanII41. Vutg.

pater mannmttere, Mal. Vttg.

(3) non, omeLa el códice citado par Oeb. (4) Tar. s.gdn correcctó, del códice FI.; wnnwLttore liOfl pote5t. la eecritra orig;na, Br.

1!

(3) vlgiuti, Muerta 'elij. 6) quluqite, omilenia HaL. Vwg. (7) que, ¡ial. Vulg.

DIØBØTO.-LIBZO XL: TfT7Lo Iv 23.

HE1U00ENANUS

libro]. luris Epitomarum.-

23.

4 vi

HERis0GENTANO;

Epitome del Derecho, ¿ibró 1.

Manumiasio per lictores hodie domino tacente expedir¡ solel, et verba solennia, licel, non dicautur, ut dieta aceipiuntur.

--Hoy día se suele verificar la manumisión por medio de los Lictores quedando callado el sefior, y las palabras solemnes, aunque no se digan, se tienen por dichas.

24. P.ui.us libro II. ad Neraiiuin. (1).- Pupillas, qui infaris non est, apud consili.um recto maSnumittit. Paulus: scilicet tutore auctore, ¡la t.amen, nl pocultum eum non sequatur.

pupilo, que ya no está en la infancia, manumite válidamente ante el consejo. Y dice Paulo: por su-

24. Pkw..o; Cornerarios d Reracio, Libro 11.-El

puesto con la autoridad del tutor, pero de suerte

que no le siga el peculio.

25. GLIUS Libro 1. de Manurniujoniiius. - Si tutone habendi causa pupillus manumittat, probationie cese esusam FuFidius (2) nit. Nerva Llius conira senlit; quod venus est; namque perabsurduni est, in etigendo tutore firmum videri cese iudicium pupilli, cuius in omnibus rebus ut infirmum iudicum tutore auctore regitur.

25. GAYO; De las Manumisiones, libro 1.-Si un pupilo manumitiera á esclavo para tener tútor, dice Fufidio que estneo causa plausible. Nerva, el hijo, opina lo contrario; toque es más verdadero; porque es mu.y absurdo que para elegir tutor se considere que es firme el juicio del pupilo, en todas cuyas cosas es regido corno débil su juicio por la autoridad del tutor.

TIT. III

TÍTULO Hl

DE MANUMISS10N1US, QUAD SERVIS LO UNIVERSITÁTKM

DE LAS MANUMISIONES QUE SE DAN k LOS ESCLAVOS PHaTENECRNTES A UNA rn41VERSDÁ'D

PER.T1NEt4TiDtS IMPONUNTUR

[0/. CocZ. VII. 9.1

1. ULPIÁNUS libro V. ad Sabnu,n.-Divua Marcus omnibus collegiis, quibus coundi ius sat, manumiltendi potestatem dedit; 2. IDEM libro XIV. ad Sabinrun.-quari hi quoque legitimam heredit.atem libenti vindicabunt.

[Véase CkL VIL 9.]

1, ULPIANo; Comentarios d Sabino, libro V. - El Divino Marco les concedió átodoa los colegios, que tenian derecho para reunirse, facultad para manumitir; 2. EL MISMO; Comentarios á Sabino, libro XIV

por lo que también ellos reivindicarán la herencia legítima del liberto.

3. PAPINILNUS (3) libro XI V. Responsorurn.Servus elvitatis jure manumisaus non adamtuin peeulium retinet; ideoque debitor ei solvendo 11beratur.

vo de una ciudad legalmente manumitido retiene

TIT. IV

TITULO IV

DE MANUMISSIS TESTAMENTO

[Of. Cod. VII. 2. 3.1

DE LOS MANUMITIDOS EM TESTAMENTO [Véase Cd4. VIL -2.3.3

1. ULPiANUS Libro 1V. ad Sabinum.-Quum saepius datur ser.vo.libertas, pincel, eam lavoro valore, ex qua pervenil ad libartatem.

1. Uu'io; Comentarios á Sabino, libro 1V. Cuando muchas veces se le da b un esclavo la libertad, está determinado que valga por favor aque-

2. IDEM libro V. cid Sc.binain.-.Si quis ita here.dom instituerit: «Titius bres esto; si Titius hres non érit, Stichus heras esto; Stichus liber (4) esto», non cese Stichurn hberum, Aristo alt, TiLlo herede existente. Mihi videtur posse die¡, Jiberum foro, quasi non utique alio gradu aeceperit libertateni, sed dupliciter; quo jure utimur.

2. EL MISM Comentarios 4 Satino, Libro V. Si alguno hubiere instituido heredero de este modo: «Sea heredero Ticio; si Ticio no fuere heredero,

3. I?oespoxzus libro I. ad Sabisun. Neo militi miuori annis viginli permittitur, poase testamento sUo servutfl malIUEnittere. 4. Inui () Vibro-11. cid Sabinum. - Si quis ita

scripserit: «Sti chus libar esto, eiqu&herea (6) meus decem dato», mitin dubitatio est, quin deheantur

(1) libro XIX. ad Plautiu, Ha¿. (2) Avfldins, Has. Vulg. (3 Pu1ti Vslg, 1Oi*o Lii -28

3. PAPINIANO; Respuestas, Libro 11V.- EL escla-

el peculio de que no se le privo; y por lo tanto, pa-

gándole, se libra el deudor.

lla por la cual llegó Ls la libertad.

sea heredero Stico; y Stico sea libre», dice Aristón,

que Stico no es heredero, quedando heredero Tiio. A mime parece que se puede decir, que habrá de ser

libre, como si no hubiere recibido la libertad en otro grado, sino las dos veces; cuyo derecho observamos.

3. Poim'owto; Comentarios 4 Sabino, libro 1. -

Ni aun al militar menor de veinte aiios se-le permi-

te que pueda manumitir por testamento Ls un esclavo. 4. EL MISMO; c(%nenearios 4 Sabino, libro Ji. -

Si alguno hubiere escrito así: «Sea libre Stieo, y

déle diez mi heredero', no hay duda algunaquese (A) iaeresIiiPe, ZnSsrtO Vlag. (6) Pa1ns ¡Ial. Valg. (e) ¡IaL Vu1g.;hereLoInfteLa eL cddiee FI..

218

flIGTO.—LaEO XL: TfTULO IT

el (1), etikmsi eum paterfamilias vi'vus inanumiserlt. § 1.—Sed et si sic; «Stichus liber esto, sive etatim,sive post tempus, eique quum tibor erit, herea meus decena dato», idem dicendum est,

• § 2..-Illud oonstabit, si libertate dala si fuerit legaum: «cique, si eum vindicta liberavero, horca meus decem dato».. Lico 1 ex nimia sublilitato sepa

ratum es( a testamento, attatneñ huinanitatis intuitu valebit legatum, si vivus eum manumiserit.

S. Imni libro III. ad Sabinum. - In libertatibus levisaima acriptura apectanda est, ut, si plures smI, quae (2) manumiaso facillor sil, ea Levisaima intelligatur. Sed in fideicommisiariis libartatibus noviseirna scriptura spectatur.

le deben, aunque e! .padre do familia Lo hubiere manumitido en vida 1.—Pero si hubiere escrito asi: «sea libre Stieo,

o inmediatamente, ó después de cierto tiempo, y cuando fuere libre déle diez mi heredero», también se ha de decir lo mismo.

§ 2.—Lo mismo será si habiéndose dado la libertad se hubiere legado de este mcxlo: «y á éste, ben, la vindicta, si yo le hubiere dado la libe déle diez mi heredero.. Aunque en estricto, rigor 0610 Sea diverso dolo hecho por testamento, valdrá, sin embargo, Cor consideración do humanidad el legado, silo hubiere manumitido en vida. 5.

EL MISMO;

C'onientarios 4 Sabino, libro 111. -

En las manumisiones se' ha de atender á la escritura más llevadera, de suerte que, si hubiera muchas, se entienda que es más llevadera aquella por la cual sea máS fácil la manumisión. Pero tratandose de libertad dejada por fideicomiso, se atiende (i la última escritura.

8. ULPIAr4US libro XVIII. ad Sabinwn.—Si fmotuarium dominus proprietatie heredem soripeeril, el servo sub conditione sit Libertas dala, quoniam interim sil (3) heredis, confusione facta uusfructus, si extiteril conditio, perveniet ad libertatem.

6. ULPIANo; Comemtarios 4 Sabuzo, Libro XVI1l. -Si el duerno de la propiedad hubiere instituido heredero al usufructuario, y al esclavo se Le hubiera dado bajo condición la libertad, como quiera que mientras tanto es del heredero, hecha la confusión del usufructo, llegará á la libertad si se hubiere cumplido la condición.

'7. Ioss libro XIX. ad Sabinum,—.Neratius ser!bit, eius, cui libertas sic dala est: «si mihi nullus filias erit, quum moriar, Stihus liber esto», impedin hbertatom posturno nato; sed dum aperatur paso!, utrum in servitute (4) remanare dieimus, an vero ex postfaoto rospondemus retro liberum fuisse, nullo filio nato? Quod magia arbitror probandum.

7. EL MISMO; Comentarios 4 Sabino, libro XIX.— Escribe Neracio, qub nacido un póstumo se impide la libertad de aquel á quien se le diO de este modo la libertad: «si yo no tuviere ningún hijo cuando muera, sea libre Stico»; pero mientras se espera que nazca, decimos que permanece en esclavitud,

S. POMPONIDS libro V. ad Sabinum. - Si ita Sil scriplum: «Stichus, si rationes diligenter tractasse videbitur, liber esto», diligentlam deslderanL dam (5), quas domino, non quae servo er.it utilis, coniuneta fidei bonae, et in reliquia quoque red-

6 responderernos.que por virtud do un 'hecho posterior se hizo retroactivamenlelibre, no habiendo. nacido ningún hijo?. Y esto es lo que considero que preferentemente se ha de aprobar. 8. PoaspoNio;' Corn.enlarios 4 Sabino, libro V. -

dandis.

Si se hubiera escrito sal: «si se viere que Stico llevó con diligencia las cuentas, sea libre», se ha de la diligencia que le fuere útil al señor, no la que al esclavo, junta con la buena fe y también con la entrega de los sobrantes. exigir

9. Ui.pi.trus Libro XX1 Y. a4 Sabinum.—Si quia ¡la legatus sil, uL rnanumittatur, et (6) si manumissus non fueril, liber case iussuiest, cique legetur, el libortatem competere, el legatum, deben, saepe reaponsum (7) cal.

- Si aluno hubiera sido legado do modo que sea manumitido, y se dispuso que si no hubiere sido manumitido fuese libre, y se le hiciera un legado, se respondió muchas veces que le compete la Li-

1.—Quod constitiitum est, vetitum in testamento ad Iibertatem perduci, non posan manumitti, hoc ad sos partinere puto, qul matalona fuerunt val heredia; servo entm alieno id irrogarl non poterit.

9. Ui.r'ixo; Coinonkwios 4Sabino, libro XXIV.

bertad y que se le debe el legado. § 1.—Lo queso estableció que no podia' ser ma-

numitido aquél respecto al cual se proliibiii en les-' Lamento que fuera constituido en libertad, opino que se refiere á aquellos que fueron del testador O del heredero; porque esto no se le podrá atribuir ¡ un esclavo ajeno.

10. PAULUS libro IV. ad Sabtnum.—Si peoulium praelegatum est, el vicanius liber case iussus sil, liberuni eum eue consta(; multum enim inlereat mIer genus el Bpeciem; speoiom enim eximi de

(1) Taw. 8694n ¿a ss,rUura orig&na: el, omítela ¿a co

rrerOøn cs iócUoe FL Br. (s Z'aw,egún ¿a ecriiira orgznaL; qua, di códwa PL, Br. (1) IJai. 1'(aQ. 64 e oddio F.

¿a

carremión

10. PAuzo; Comentarios 4 Sabino, libro 1 V. - Si

so prologó el peculio, y Be hubiera mandado que fuera libre un esclavo vicario, os sabido que éste es libre; porque hay mucha diferencia entre el gó-

(4) Taar. servtstsm, e cdd4ce FL., Br. 15) dfltgentikeonhlderftnda, HaL. (6) HaL Vu(g.; nl, ¿a esortara oiigna( dgl códi Fe.; nl, or*e(a Taur. 8a',in ¿a er eocM dt cddce F Dr. (7) rescrtptnm, Vug.

DIO3STO.—LIBRO XL: Tf.TULQ iv

genere pLacét; quod est in peoulio legato et vicario man uifliSSO. § 1.—Si servus legatus liber case masus est, libar es¿; sed si prius ti-bar enso iussus1 po€tea legatus ait, si ¿uidem evidena voluntas sit .test.atoris, quod ademit libertatem, quum placeat hodic etiam Iiberatem adimi posse, legato eum cadera puto; quodsi in obscuro sit tuno favorebiltus respondetur, liberum foro. -

11. PoMFoNns libro VII. ad Sabinunt.—Si legato corvo fideicommissa libertas relicta esl, ve] bares, val legatarius auia cogilur manumittere. § 1.—«Si Stichus et Pamhilus decem dederit, liberí aunto»; potest alter qurnque dando liberesse, quainvis alter non dedertt. § 2.—Quutn testamento sorvus liber ceso iussus est, val uno ex plunibus herodibus itiatitutis adeunte hereditatem statim libar est.

12.. Uu'IÁNUS libro L. ad Edietum. - Si quia iibertatem sub iuriauirandi conditione reliquerit.. Edicto Praetoris Locus non erit, ut iurísiurandi cónditio rernittatur; aL morito, nam si quis remisent conditionam libertatis, ipsam libertatem impedit, dum competere aLiter non potest, quam si panitum íuerit conditioni. § 1,—Proinde ata¡ legatuin quia cum libertate acceporit, non aliter legatum habobit, nisi conditioni iurisiurandi paruerit.

§ 2.—Sed si pure.libertatem accepenit, legatum sub iurisiuraudi conditione, putat lulianus libro trigesimo primo (1) Digestorum remitti ei conditionem iurisiurandl § 3.—Idem puto dicendum, et si libertati (2) quoque inleeta conditio alt, sed (3) testator eum -vivus manumisenit nam eS hle (4) conditio legal¡ remitietur. • 18. loBsi libro 1'. Disputaüonwn. - Si ita fuorit nervio duorbus libertas data, si insulam aedif}averiut, val si: statuam posuerint, dividi hace conditio

non poterit; sLummodo iUud babebit dubit.ationom, an altero faciente atisfactum voluntati videatur, ideoque ad Libertatem perveniat. Quod magis est, nisi aliud expressit testator; faciendo tomen sibi conditionem implevit, alter¡ non; quin imo extinguitur eiconditio, nec enim amplias parere- condiditionipoteat, quumsernel explet.a alt.

§ 1.—idem quseri potest, et si fabris duobus vol pictoribus, si mambrum (5) depinxiuent, ve¡ i fabnicassorit navem, quid adecriptum sit; nam yointatis ant Sqacatio, num alteni alterius facti conditionem iunxi4t. Quae res efifoil, ut, quoad (6) alter ceasat, alter¡ quoque, cfui Lacere paratuR oit, conditio deficiat. Quodsi ex hi, quae scripsit vol. 1)

primo, omUeislisl.

i(5 Mal. ValQ.' libertase e c&iieaF. ( al, llal. Vuig.



219

nero y la especie; porque est& determinado que la especie sea deducida del género; lo que sucede hahiendo sido legado el peculio y manumitido un esclavo vicario. § 1;—.Si se dispuso que un esclavo legad oruese IIbre, es libre; pero si primeramente se mandó que füese libre, y después hubiera sido legado, si verdaderamente fuera evidente la voluntad del testador, porque revocó la libertad,- como quiera que hoy está admitido que también se puede revocar la 11-. hartad, opino que él queda sujeto al Legado;. pero si estuviera dudoso, en este caso se responde más favorablemente, que debe ser libre. 11. POMPONIO; Comentarios 4 Sabino, libro VIL— Si á un esclavo legado se le dejó por fideicomiso la Libertad, es obligado el heredero ó el legatario á. manumitirlo. § 1.—«Si StIco y Pánfilo hubieren-dado diez, sean libres»; puede uno ser libre dando cinco, aunque el otro no loo. diere. § 2.—Cuando en testamento se dispuso que fuese libre un esclavo, -ea libre inmediatamente adiendo la herencia tan solo uno de los varios herederos instituidos. IJLPILNO; Comentarios al Edicto, libro L. 12. Si alguno hubiere dejado la libertad bajo condición de juramento, no tendrá lupr el Edicto del Pretor para que so remita la condición del juramento; y con razón, porque si alguno remitiere la condición de la libertad, impide La misma libertad, pues no puede competer de otro modo, sino si- se hubiere obedecido á. la condición. § 1.—Por consiguiente, -también si uno hubiere recibido con la libertad un legado, no tendrá de otra suerte el legado, sirio si hubiere obedecido ti. la condición del juramente. § 2.—Pero si hubiere recibido la libertad puramente, y un legado bajo condición de juramento, opina Juliano en el libro trigésimo primero del Digesto, que se le remite la condición del juramonto § 3—Opino que se ha de decir Lo mismo, también si para la libertad so hubiera impuesto una condición,pero €1 testador lo hubiere manumitido en vida; porque también en este caso se remitirá la condición del legado.

18. EL MisMo; Disputas, libro V. - Si ti. dos esclavos se les hubiera dado la libertad, si hubieren edificado una casa, 6 si hubieren levan Lado una atátua, no so podrá dividir esta condición; solamente implicar& duda esto, si haciendo uno aquello se considerará haberse cumplido la voluntad, y por lo tanto llegará -á la libertad. Lo que es más cierto, si otra cosa no dispuso el testador; pero obrando éste cumplió para sí la cotidición, no -pana el otro; antes bien se extingue Ja condición para éste, porque no puede cumplir ya una condición, que una -vez haya SIdo cumplida. . § L—Lo mismo se puede preguntar, también si á doe artifices 6 pintores se les hubiera asignado alguna cosa, si hubiesen pintado parte de una-casa 6 construido una nave;porque la cuestión se retenirti. ti la voluntad, sobre si habrá impuesto al uno la condición del hecho de otro. Lo cual hace, que dejando do obrar el uno, falte la condición también (5) baec, ¡Ial. Vulú; (b) tepluw, VU.19. (e) Taar. .eg4n . add .. Fi.,.,i .1 qué ,#@ ie quod ad,.

220



»LGES'rO.—U)&O XL: TI=LO ti

dixit, stenditur contentus case testator, vel alterum facere res cnt expedita; iiaw alter facieudo aut et sibi et socio pruderit1 aut sibi tantum, prout voluissetestatorem apparuerit. § 2.—Haec quaestio et in en tractatur, si quis liboptatem dederit servia duobus, si rationes reddiderint; lulianus enim tractat, si alter reddere alt paratus, alter non sit, an altar per alteum hnpediatur. t roctiasinle ait, si quidem separatim raLlones geaserunt, sufU.eerc ad libertatem adipicendam ei, qui susa rationes reddit; si vera sirnúl, non alias videni alterum paruisae, nisi utriusque rehqua exsolvenit. in. reliquia accipere debemus, ut et ¡pea volumina rationum reddantui. 3.—Sed et si ancua eum flhiis libera esse iussa Bit, etsi nulios habeat, erit libera, vel si habeat quidern, fui autem elus ad Iibertatem pertinere (1) non poasint,. idem ant dieendum; et si ¡pisa libere case non poasit, fui tamen cina pervenient ad 11bertatem. Nam hace adieclio: «eum Bilis», non fae¡¡ oonditionem, nial niihi propones, alianu sententiaxu teatatOrie fuiase; tune enizn pro conditione erunt hace verba aceipienda. Gonditionem autem non facere, argumento est eL Edictum Praetoria, quo ita cavetur; vENTRLM CUM LIBER1S IN p08555510NEla 5555 iunaao; placct enim, cisi nulli l.iberi (2) sint, ventrem temen ex Edicto in poaseasionem init.teudum. -

para el otro que está dispuesto á obrar. Pero si por lo que escribió ó dijo se demostrare que el testador se contenté con que á lo menos obre uno, el caso será expedito; porque obrando uno, liará cosa provechosa ó para si y para su socio, tI solamente 114para si, según apareciere que lo quiso el testador. § 2.—Discútese también esta cuestión cuando alguno hubiere dado La libertad á. dos esclavos, si • hubieren rendido las cuentas; porque Juliano examina, si, estando uno dispuesto á rendirlas, -y otro no, se le causará al uno impedimento por el otro. Y con muchísima razón dice, que si verdad Bramante hubieren llevado las cuentas por separado, le basta al uno para alcanzar la libertad haber rendido sus cuentas; poro que si juntamónte, no se considera que uno cumplió, sino si hubiere entregado Los residuos de uno y de otro. .Debemos comprender en los residuos también la obligación de que se devuelvan los mismos libros de las cuentas. § 3.—Pero si se hubiera mandado que una esclava fuese libre juntamente con sus hijos, también será libre aunque no tenga. ninuno; y si verdaderamente los tuviera, pero sus hijos, no pudieran llegar á (a libertad, se habrá de decir' lo mismo; y si ella misma no pudiera ser libre, llegarán; sin embargo, á la libertad sus hijos. Porque esta adiCión:

«juntamente con sus hijos», nóeonatituye una con-

dición, á no ser que me digas que fué otra lainteuojén del testador; porque entonces estas palabras habrán de ser consideradas como condición. Mas

prueba que no constituyen condición el Edicto del

Pretor, en el.que ¡Be dispone asi:nmandaréque esté »en posesión el que está en el claustro materno jm»tatnente con los hijos»; porque está determinado,

que aunque no haya ningunos hijos, hade ser, sin

embargo, puesto en posesión en virtud del Edicto el que está en el claustro materno. 14. IDEM - libro Viii. Dispufrzlionuin. - Quum servus pura liber acribitur, si heras sub di tione, pl acet, defeicute conditione habere eugt 1!bertatem

14. Et. mismo; Dispulas, lit'ro V111.—Cuando un 'esclavo es instituido libre puramente, y heredero

• 15. .hruANus (3) libro Xliii. Di9esorum. «Stichum Senipronio do lego; si Sempronius Stichum intra annum non inanumiasnit, idem Stichus liber esto»; quaeaitum e5t, quid luna sit. Respondit, hoc ¡nodo libertate dala: «si Sempronius non m, narjumiserit, Stichus Iil.er esto», Semproniu nial ma iainiaeait, nihil iuris in Stichum habitomm, sed libemum eum futuruin;

15. JULIANO Digesto, Ul»o XXXI1.—«Doy y lego Stico 5. Sempronio; si Sempronio no hubiere ma

IDEM libro XX VI. Digestorum. - Si ita • 16. seriptum fuerit: «quurn Titius annorum tniginta cnt, Stichus libar esto, eique bares meus fundum dato», e! Titius, antequam ad annuni tnigesimum pervoniret, deeesserit, Sticho libertas eompetet, sed legatum non dehehitur; nam favore libartatis recoptum cst, u! morLuo Titio tempus superesee 'sideretur, quo impleto libertas eontingeret circa legatum defeoisse conditio visa est.

1. bsai libro XLII. Digeslorisn. - Libertas, quae 'u ultimuni vitae tempus confertur, veluti: «Stichus, qunan morietur, liber esto», nullius ¡noman ti oxistimazida est. (1)uerveadre, IIai. Vuig. aur.; deben La sw'U ura origrns1; de Iibere La co. (* rra4's4 cddtoe Ft; liberIa, ¿a 000adsic6dos IrL., Br.

bajo condición, está determinado, que faltando la

condición tiene él la libertad.

numitido á Stien dentro de un año, sea libre al mis-

mo Stico»; se preguntó, cuál seria el derecho. Res-

pondió, que, daifa la libertad de este modo: «si

empronIo. no lo . hubiere manumitido, sea libre

Stioo», Sempronio no tendrá ningún derecho sobre Stico, si no lo hubiere manumitido, sino, que éste habrá de ser libre. • •

16. Ei.»naio; Digeslo, libra XXXVL—Si se

hiere escrito así: «cuando Ticio fuere de treinta

años sea libre Sti'eo, y déle un fundo nil heredero», y Ticio hubiere fallecido antes de llegará los treinta años, le competerá la libertad 5. $iieo, pero no se deberá el legado; porqu en favor de la libertad se admitió, que aun muerto Ticio se considerase que con Linüaba el término, hasta que cumplido éste comeIiese la libertad; pero respecto al legado se consideró que faltó la condición. 17, EL MISMO; Digeago, libro XLII.— La libertad que se confiere para el (iltüiio momento de la vida, por ejemplo: «Stico sea libre, cuando Al muriere»,

hade er estimada de ningún valor.

(5) Taw.; Idulisnus, eL oddLec Pi., Br. • •

DIGESTO.—LIBRO XL TÍTULO t

§1 .—Haec autein scriptura: «Stichus, si Capitolium non ascenderit, liber esto», ¡ta, azipienda est, um non -Capitoliascensi, rit; quum primum poinerit, do isto enim modo perveniet Stichus ad libertaem, si facultate date. ascendendi CapiLolium abstinnerit. 2.—Han seriptura testamenti: «Parinph1lu.s liber esto, ita ut llliis meis rationes (1) redda», an sub conditione Libertas tinta 'videretur, quaestum est. Respondi, pure quidem datam libertatein, et illarn adiectionem; «ita ut rationes reddat», conditionem

libertati non iniicere, tamen, quia manifesta yoJuntas testaptis exprimretur - ( a), cogendum eum

ad -rationcs reddendas.

3.—Post anuos indistiocte tibor easeiussus post bienniumliber cnt; idque et favor libertatis ex•it, et verba patiuntur, nisi si aliud sensiese .patremfamillas manifestissimis rationibus is, a quo libertas relicta est, probaverit. 18. IDEM libro II. ad Urseium Feroceni. - Qui duos heredes instituebat, post alterius moriem servum liberare Base iusserat; ls ex cuius morte libertaspendebat, vivo testatore decesserat; Sabinus respondit, liberum futurum.

§ 1.—Hace, conditioi «quum moriar, liben esto», vitae tempus complectitur, et idciroo inutilis case videtur; sed nielius est, verba benignius interpretan, ut post mortem anam videatur testator el Jibertaaem reliquiase. § 2.—Sed multo magia hace. «ad annum liben esto», vel ita accipi potest: «post annum, quam moniar, liben esto» et liat hoc modo nocipiatur: «post.annum, quam boc testamenluin -factum erit, liben esto», sievenenit, ut letra annum teslator deeeilenet (3), inutilis non cnt.



221

§ 1.—Mas esta cláusula: «sea libre SLieo, si no subiere al Capitolio», ha de ser entendida as!, si no hubiere subido al Capitolio tan pronto oornq hubio're podido; porque de este modo llegará- Stico á la ilbertad, si teniendo posibilidad de subir al Capitolio se hubiere abstenido. § 2.—Se preguntó, si con esta cláusula de un testamento: «sea libre Pánfilo, de suerte que rinda las,

cuentas á mis hijos», se consideraría dada bajo con-

dición la libertad. Respondí, que la libertad fué, á la verdad, dada puramente, y que aquella adición: de suerte que rinda las cuentas», no imponía una condición para la libertad, poro que, como se expresaba clara la voluntad del testador, debía -sor obligado aquel li rendir las cuentas, § 3.—El que insudé que fuese libre indeterminadamente después de años será libre después de un bienio; y esto exige el favor de la libertad, y consienten las palabras, á no ser que con evidentisimas razones hubiere probado aquél, á cuyo cargo se dejó la libertad, que otra cosa enteudió el padre de familia. - 18. EL MISMO; Comentarios 4 Urseyo !1'eron, libro II.— tino, que instituía á dos por herederos, -había

mandado que un esclavo fuese libre después de la muerte del uno; aquél, de cuya muerte dependía la libertad, babia fallecido en vida del testador; Sabino respondió, que el esclavo habrá de ser libre. - § 1.—ta condición: «Cuando yo muriere, sea libre», comprende el tiempo de la vida, y por esto se considera que es inútil; pero es mejor que las palabras sean interpretadas con más benignidad, de suerte que se considere que el testador le dejó la libertad para después de su propia muerte. § 2.—Pero con mucha más razón, esta cláusula: «sea libre al año», se puede entender de este modo:. «sea libre después de un año que yo muera»; y aunque se entienda de este modo: «después de un año, que hubiere sido hecho este testamento, sea libré», si aconteciere que el testador falleciere dentro del año, no será. inútil.

19. IDEM Libro III. ad Urse.ium. Feroeem.. - Qi u.daru heredoni suum rogaverat, ut servum mannmitteret; deinde si heres eum non man umiserit, liberum case iusaerat, cique legaverat; benes sum manumisit (4); p[er'iqua eistimant, huno ex testamento libertatem eonsequi; secundum. (&) hoc legawm quoque ci debetur.

19. EL MISMO; Comentarios a Urseyo Ferox, libro III -Uno le había rogado Á SU heredero, que ma-

20. AFRECANIJS libro 1. Quciesüonum. - Servos lega.vit, et cavlt ita: «rogo, sitepromeruerunt (6), dignos coa libertate existimes»; Praetoris has parsi quid tes sunt, ut cogat libertatem praestani, Uds Iii servi admisenint, uL indigni isint,n'151 que libentatem consequantur, non etiam, ut taita oflicta ab bis exigantur, pro quibus Iibertatem mercri deben 1. &rbitrium Lamen Bine cnt, qui rogatus sit, que tempore quereque velit manumittere, ita ut si vivus non manumisisaet, benes elus statim liberiatem ptaestare cogatur.

20. Aniuco; Cuestiones, Libro -1. -Uno legó unos esclavos, y dispuso así: «te ruego, que, si [o hubieren merecido de LI, los estimes dignos -de la libertad»; será de la atribución del Pretor obligar á que se dé la libertad, á no ser que estos esclavos hubieren hecho una cosa tal, que sean indignos ae que consigan la libertad, sin que también de elles se exijan tales servicios que por ellos debau merecer Ja libertad. Mas estará a[ arbitrio de - aquel, á quien se le hubiere rogado, el tiempo en que quiera manumitir á cada uno, de suerte que, si en vida no lo hubiese manumitido, sea obligado su heredero á. darle inmediatamente la Libertad. -

21. IDEM libro 1V. Quczestiona,n.--'aStiohus, imo

21. EL MISMO Cuestiones, libro IV. - «Sea libre

(1) Mal. Vulg; ralioneni, el cÓdlo FL (5) Taar. eán oorreccidn dl ø&4ee FI.; axprlmetur, la escrtwa origfra4. Br. t, el códice Fi. ¡tal.,.

(4) leg. Licet enlm hUras ema non inanumiserit, fiat. (S) sed par t emudura, ¡tal. (6) val te pro me usi (senint, isserLa el cddwe sitado ,porlzeb. - ----------

1

numitiese á un esclavo; luego.babia dispuesto, que si el heredero no lo hubiere manumitido, fuese Libro, y le habla hecho un legado; el heredero no lo manumitió; opinan los más, que éste consigue la libertad en virtud del testamento; segun lo que, también se le debe él legado;

222

tIGESTO.—LiaRO XL: TITULO

rv

Pamphulua liber esto»; Pamphilum liberiim futurum reapondit; quodaminodo enkn emendasse er rorem suum testatorern; idemque iuris fore, etiam i ¡La acriptum fuerit: «Siichus liber esto, ¡me Pam.pbilua liber esto».

Stino, por mejor decir, 'Pánfilo»; respondió, que Pánfilo había de ser libre; porque en cierto modo. el testador enmendó su error; y el mismo derecho. habrá de haber, también si se hubiere escrito así: «sea libre Stieo, por mejor decir, sea libre Pánfilo».

22. IDSM ¿íbPO. ¡X. Quo.e8onnUr(L - Qui fiium impuberem heredem instituit, Stichurn rationo argeuti, quod sub cura eius •csset, reddita, liberum esee iuseerat; is servus, parte argenti subtraet.a, cum tutore divisit, alque ita tutor ej parew rationem adacripail; consultus an Stichus liber esset, respondit, non osee liberum. Naru quod alioquin placeat, si atatuliber pecuniam dare iussus. tutor¡ deL, vol por tutorem stet, quomrnus conditioni pareatar, porvenire eum ad libertatern, ¡La accipien4am, et bona fide et eltra frandem atatuliberi el tutoris id fiat, sicut et iii alienationibus rerum pupillarium servattir. Itaque eL si offerente attuIibero pecuniam tutor (1) ¡u fraudem pupilli accipere nolit, non autor libortatem contingere, quam si servus fraude careat; eadomque et de curatore dicenda. Item quaestem est, rationem argenti reddoro ivaaus, jo quom modum intelligondus sit conditioni paruiase, id ost, an, si quaedam vaso sine culpa etus perierint, atque ita reliqua vasa borodi bona fide asoignaveril, perveniat ad libertatem. Repondit, perventurum; nam sufficere, si ex aeque et bono rationem reddat, den ique quam ratio-

22. EL MISMO; Cuestiones libra IX. - Uno que instituyó heredero á su hijo impúbero, había dispuesto que Stieo fuese libre, habiendo dado cuenta de la plata que esttviese k su cuidado; esto esclavo, habiendo substraído parte de, la plata, la dividió

nern bunus paterfamilias reoiperet, ea beredi reddita impletam conditiocem videri.

23.

MARCIANUS libro 1. ¡nitüutionum. - Testa-

monto manumiasué ¡la demum fit.liber, si testamentuin valeal, et ex co adita sit hereditas, vel si quia osilasa causa teatamonti ab intestato possideat hereditatem. 1.—Testamento dala libertas eompetit, pura quidam data atátim, qunin adita fuerit hereditas val ab uno ex heredihus; si in diem autem libertas data eat, ve¡ sub conditicrna, tunc competit libertas, quum dios venerit, ve] con ditte exttterit.

con el tutor, y de osLo modo el tutor le d.ió por buena la cuenta; habiendo sidó consultado sobre si Stieo seria libre, respondió, que no era libre. Porque lo que en otro caso está admitido, que si ¡aquel á quien se le dió en testamento Ja libertad bajo condición se le hubiese mandado, que le diera dinero al tutor, y lo diese, ú en el tutor consistiera que no se cumpla la condición, llegue él á la libertad, so ha de entender de modo que esto se haga de buena fe y siii fraude de aquel. A quien se le dejó la libertad bajo condición, ni del tutor, según se observa también en las enajenaciones de los bienes pupilares. Y as!, aunque ofreciendo el dinero aquel ¡'quien se le dejó la hbertad bajo condición no lo quisiera recibir el tutor en fránde del pupilo, no obtiene La libertad de otro modo, sino si el esclavo estuviera exento de fraude; 3r-lo mismo se ha de decir también respectó al curador. También sé preguntó, de qué modo se ha de entender que cumplió la condición aquel á quien se le mandó dar cuenta 4e la plata, esto es, si llegará á la libertad, si se hubieren perdido algunos vasos sin culpa suya, y de este modo le hubiere entregado de buena fe al heredero los restantes vasos. Respondió, que había de llegar; porque bastaba si conforme á lo bueno y á lo equitativo diera cuenta; y finalmente, que se considera cumplida la condición, dada al heredero aquella cuenta que atimitina un buen padre de familia. MARCIANO; Instilukz, tibro I. - l manumi23. tido por testamento se hace libre solamente si fuera válido el testamento, y en virtud de él hubiera sido adida la herencia, ó si alguno, habiendo prescindido de la causa del testamento, poseyera la herencia abintestato. § 1.—Compete la libertad dada por testamento, habiendO sido dada puramente, desde Juego que hubiere sido adida la herenea aunque por uno solo de los herederos; mas si la libertad fué dada á. término, ó bajo condición, compete la libertad aleore y cuando hubiere llegado el término, ó se hubiere cumplido la condición.

24; (uus libro 3. Rerwn qaotuhanarum, aire

24, (Lvo; Diario, libro L— Se considera que se mandó nominalmente que fueran libres los que evidentemente hubieren sido designados 6 por su arte, 6 por su oficio, 6 de otro cualquier modo, por ejemplo: «mi administrador, mi despensero, mi coomero, el hijo de mi esclavo Pánfilo».

25. ULPMNUS libro IV. Regukwum - Testamento libar esse iussus tum Iii liber, quum adita fucrit bereditas quallbet ex parte, si modo ab eo gt'adu, que [Iber case luasus est, adita fuerit, et pura quia mauumssus Bit.

25. TJ.PiANo; Reglas, litro IV. — El que ea testamento ie dispuso que fuese libre se hace libre siempre y cuando la herencia hubiere sido adida por cualquiera parte, con tal que haya sido adida por aquel grado en- que se mandó que fuese libre, y uno hubiera sido manumitido puramente.

26. MAacuwus libro 1. Rnqularuú&.—Divus Plus

26. MkRcIxo; Rerlas, libro 1. - JlI Divino Pío

Aureç-un.—Nomin&tim videntur líberi osee iussi, ui vel ex. artificio, vol offieio ve] quolibet alio modo evidenter de.notati easent, veluti: «dispensabr meus, cellarius Meus, coquas (2) mano, Pamphili servi me¡ filius»,

(i) Tsr. ieg4n ¿a srdura origMal; tutor!, ¿a correc. ijn 4Z CÓdiOI Fi., Br.

(5) awiuz, Viz(g.

DIGKTO.—LTHO XL TfTULO iv

et Divi tratres favoraliliter resripserunt, pium servo mm libertate substituto legatum erat, si heros non esset, non adseriptá Hbertate, perinde haber, atque si adscripta eseel et libertas.

y los Divinos hermanos respondieron favorablemente por rescripto, quo cuando se habla hecho un legado. á un esclavo substituído con la librtsd, g no fuese heredero, no habiéndosele asignado la Libertad, se consideraba el caso lo mismo que si hubiese sido asignada también la libertad.

libro I. ad legem Acliam Senüwn.—

27. Puiro; Comenlarias á la ley Elkz Seseia, libro 1.—Los 9ue.manumitiendo ante el consejo pudieren constituir á uno en libertad, pueden metituir también heredero necesario, á fin de que esta misma necesidad haga justificable la manumisión.

28. Inai libro singulari de ]aro oodiWoram.—

28. EL mismo; Dci derecho de los codicilos, libré wuco. —sSea libre Stico, si en codicilos yo no bu. hiere vedado quo sea libre»; es lo mismo que si dijese: «Sea libre Stico, si yo no hubiere subido al Capitolio»; porque de este modo se puedo instituir también heredero.

27.

PAULUS

Qui potuerint apud consilium manumitiendo ad ljbertatem perdueere, possunt oUam neeeszanium beredem toore, ut haec ipea necessita.s probabibm faeiat manumiesionem.

«Stichus, si codicillis eum non vetuero Iib.erum case, liber esto»; sic est, atue si diceret:cStichus, si in Capitolium non ascendero, liber esto»; nam et benes sic institui poteit.

29. Scavor.A libro XXIII. Digezorum.— Ux.o-

rempraognantem repudiaverat, et aliam duxerat; prior enixa ftlium exposuit; hic sublatus ah: alio educatus est, nomine patria vócitatus; usque ad vitae tempus patria, tarO ab eo, quam a matre, an vivoruni numero essot, ignorabatur; mortuo patee testamentoque oms, quo filius neque exheredatus, noque herce institutus Bit, recitato, fihius el a matre, et ab avia paterna aguiLas hereditatem patria ab in (estáto quasi begitimus possidet;quaesitum est, hi, qui testamento libertatem acceperunt, utrum liben, an servi siut. Respondit, tiuium quidem nihil praeiudicii paseam fuisse, si pat.er sum ignoravit, et ideo quum in potestate et ignorantis patria esset, testamentum non valore; servi autem inanumisal si pee quinquenniu ii in libertate morati sunt, semel datain libertateminfi rman, contranium atudiurn favori (1). libertatis est.

29. Scvi»..a; Di9eSIO, libro XXIII.— Uno habla

repudiado Á su mujer embarazada, y tomado otra;

habiendoparido le primera expuso el hijo; recogido éste fuá educado por Otro, siendo llamado con el nombre del padre; hasta el término de la vida del padre se ignoró tanto por éste, como por la madre, si se hallaba en el número de los vivos; muerto el y leído su testamento, en el que ni habla sido desheredado, ni instituido heredero el hijo, roe»nocido el hijo, tanto por la madre como por la abuela paterna, posee abintestato la herencia del padre, como legitimo; se preguntó, si serian libres ó esclavos los que por el testamento recibieron la libertad. ftespondió, que el hijo ciertamente no sufrió ningún perjuicio si el padre no supo de él, y que, r lo tanto, habiendo estado bajo la -potestad de su padre aunque ignorándolo éste, no era válido el testamento; pero si los esclavos manumitidos permanecieron en libertad durante un quinquenio, seria empeño contrario al favor debido á la libertad que se invalidase la Libertad una vea dada.

S

80.. UL»IÁNUS libro XIX. .ad Ediotam. - Si sorvi, qui apud bostas sunt, liberi case iussi sunt, ad libertatem perveniunt, quam vis noque tastamoni, neque mortis tempore teetantia, sed hostium fuerunt.

• 80. LtLniiio; Comentarios al Edicto, libro XIX. —Si se mandóque fuesen libres los esclavos que están en poder de los enemigos, llegan á la libertad , aunque ni al tiempo del testamento ni al de la muerte hayan sido del testador, sino de los enemigos.

31. PAULUS (2) libro XXVI. ad iclum.—Quum ex pluribus eodein nomine servis unas líber iussus, non appareat, qui alt, nullus libar est.

81. Puno; Coiru'atarios al Edicto, libro. XXVI. —Cuando se mandó que de muchos esclavos de mismo nombre uno solo fuera libre, y no apareciera quién sea, ninguno es libre.

—Sciendum et, necessario heredo existente, quamvis se abetinoat, Lamen libertates compoLore, si modo non ¡n fraudecu logia AeIiae Sentías datas fucrint,

32. 134,1 ULP1AItus () libro LXV. cii Edictum..

32. 184.1 Cu-Miso; Comentarios al Edicto, libro. LXV.—Se ha de saber, que habiendo heredero necesario, aunque se abstenga de la herencia, competen sin embargo las libertades, con tale no hayan sido dadas en fraude de la ley Elia rancia.

88. (82.] PAULUS libro XII. Quaesttoaant. —Libertas ad ternpus dan non potest;

88. (32.] PAuto; Cuestiones, libro XTL - La libertad no se puede dar por tiempo;

34. [33.1 IDRM (4) libro TXX1 V. tul Edi,tum. - deoque si ita seriptum siL: «Stichus usqus ad anuos decem liller esto», temporis adiectio super-vacua est.

34. [33.1 EL iso; Comenj,arios al Edictos libro LXXIV. - y por lo tanto si se hubiera escrito asi: «sea -libre Stíeo pon diez altos», es supérflua la agregación del tiempo. -

86. mss, libro L. ad Edictura.— Servina existí-

86. Et MmMO; Comentarios al Edicto, libro L.—

(1) ¡IaL. VtQ., favor*, (5) Idem, ¡IaL

Ql

códwe !'1

(5) Paulas, Hcgi., .1 osL altera el ordqn dé~ 244 otros

fragmentos atendiendo a la aaeritura orgina; paÑ Taur. a. atien. a una antigua ourreoc*Sn. (& mPtauus, fiat.

224

DIGET).—LIERO XL: TÍrULo ¡Y

mabat, iis (1) poseo servis dan testamento directam libertatem, qui utro que tempore, et quo testamen

Luna fil, el que moritur, iestatoris fuerurit; quse sententia vera est.

Opinaba Servio; que se les podía dar en testamento la libertad directa klos esclavos, quc.fueron del testador en uno y en otro tiempo, así en el. que se

hace el testamento, cuino en el que fallece; cuya

opinión es verdadera.

36. IDEM libro VIL ad Pknium. - Servum te. elamento ita manumisi: «si iura'vérit, se Cornelio, filio meo, decem, operarum (2) daturum, libor esto»; quaeritur, quid iuris Mt. El sciendum ant, jurando servum conditionem impere, sed non. teneri operarum nomine, quia, nisi post manumissionem mreí, non obIigatur.

36. Et MISMO; Comertlarios ct Piando, libro VIL —Manumití en testamento á ni esclavo de este modo: «al hubiere jurado que le dará & Cornelio, mi hijo, diez días de servicios, sea libre»; se pregunta, qué derecho habría. Y se ha de saber, que jurando el esclavo cumple la condición, pero que no queda obligado por razón de los servicios, porque noseobligasino si jurase después de la manumisión.

87. Ioaig libro IX. ad Plce4eni. -. Norninatim codicilLjs manuinisnus videtur servus, cuius nomen testamento continetur.

87. EL: MISMO, Comentarios 4Piaucto, libro EX. Se éansidera manumitido nominalmente en los codicilos el esclavo cuyo nombre se contiene en el testamento. .

88. iDEM libro XII. ad Plaut4im.. - Libertas testamento corvo ita dan potest: «quum por legas licebit, liber esto».

88. EL MISMO; Comenlarws ti Plaicia, libro XII, - En testamento se le puede dar á -un esclavo la libertad de este modo: «como fuere lícito por las leyes, sea libra»

39. [¡Dzm libro XVI. ad Pla.u.tum. - sStichus, servus mene, si eum heres alienaverit, libar esto»; inutiliter libertas datur, quia in id tem pus cocfertur, quo alienus futurus sit; nec contrarium así, quod sttuljber, etiamsi venierit, ei testamento li bertatein consequitur, quippe (3) utiliter libertas data tacto heredia non perimitur. A.ui (4). quid in legato eo modo dato dicemus? diversuin enim nulla ratione dicetur; nam -mier Iibentatem et legatum, quanlum ad hanc causara, nihil distat. Igitur nec sic (5) directo dabitur libertas «si heredis mei caso desieril, liber esto», quia nullum cusum utibm habet,

30. EL MISMO; Comentarios a Plaucio, libro XVI. —«Sea libre SLico, mi esclavo, si el heredero lo enajenare»; Ja libertad se da inútilmente, porque se confiere para un tiempo en que el esclavo habrá de ser de otro; y no es contrario é. esto, que aquel á quien se le dejó la libertad bajo condición consigue la libertad en virtud del testamento, aunque hubiere sido vendido, porque la libertad dada útilmente no se extingue por un hecho de] heredero. Mas qué diremos respecto al legado dado de este modo? Por ninguna razón diremos lo contrario; porque ninguna diferencia hay entre la libertad y un le-

40. PoMpoNlus libro Y. ez Plaulio. - 1uliauu ai(, qeum idem horno et por fideicominissuin detur alicui, et liber esse iubeaíur, heredein libertatem praestare debere; non enim cogetur, iequit, ex catisa fideicommissi sestimationem sifflcere, (6) quum debitam Ilbertatero reddiderit. 1.—Sed et quum sub conditione servo libertas per fideicommisgum detur, et ipse praenenti dio daretur, non aliter tradere euin cogetur, quam ut caveatur, existente conditione libertati eum restitutum ¡ni; nam in omnibus foro cauMe fideicommiasas libertates pro directo datis babeadas. Sed Ofihius aiebat, si adiinendi legati causa fldeioommissatn libertatem testator dediseel, ea vera case, si vero onerari heredein a testaíore legatarius ostenderit, aeztimationem nihilo minas legatario praestandaTri.

gaclo en cuanto ti este particular. Así, pues, no se

dará directamente la libertad de este modo: «si hubiere dejado de ser de mi heredero, sea libre», porque no contiene ningún caso ülil, 40. PoMpoazo; Doctriruz de Plaucio, Libro V;—

Dice Juliano, que cuando un mismo esclavo sea dado por fideicomiso ¡ alguno, y se mande que-sea libre, el heredero debe darle la libertad; porque no se obligará, dice, á satisfacer por causa del fideicomiso el precio, pues habrá dado la libertad debida. 1.—Pero también cuando bajo condición se le

dé á un esclavo la libertad por fideicomiso, y él mismo fuese dado en aquel día, no se obligará

óntregarbo de otro modo, sino si se diera caución de que será constituido en libertad cumpliéndose la

condición; porque casi en todos los casos han le ser consideradas las libertados dejadas por fideicomiso corno dadas directamente. Pero Ofihlo de-

cía, que si el testador hubiese dado la libertad por

fideicomiso para revocar el legado, esto seria ver-

dad, pero que si el legatario probare que el heredero fué gravado por el testador, debía pagarse Li pesar de ello la estimación al legatario.

41. IDaM libro VII. w Pku,tio. - Silla fueril libertas relicta: «Stichus, servus rneus, anno duodocimo, postquam ego inortuus oro, liber esto», venisimilo est, principio duodecimi anni euro liberumoeso; nam hoc mortuum sensiase, et inter (7) (1) Taur. s•'us ¿a ae,ritw'a original; his, la correciidn del códice FI., Br. - (2)oerss, Bel. Vnlg. MM U ' Iiiir. eeg4n (a eecrUura origina4 cer- le La corr.ociói' del oódtoe Fi., Br.

41. EL MiSMO Doctrina de Plaucio, libro VII. Si se hubiere dejado la libertad de tiste modo: «sea

libro Silco, mi esclavo, el duodécimo año después

que yo hubiere muerto», ea verosímil que él sea

libre al principio del año duodécimo; porque esto (4) At Bel. Vulg. (5) El cddic eitado por Geb.; si, el códice PI. (5) sufferrs, al,inárgen *iericr del códice Pl. (7) Tdw. al in4rgeái; lo si si testo.

•DIGESTO.—LIBRO XL: TÍTULO IV

bes sermones: «duodecimo auno», el: «post duodacim annos», multum interest el ita Ioqui solemus: «duodecimus annus est», quum quantulumiibet ex duodocitxio anuo v&iisset, aut praeteriisset; el qui duodecimo auno libar case iubetur, omnibus anni diebus tibor seso iusatis set. 1.—Sed si ita Bit soriptum in testamento: «Stichus, servus meu, heredi meo milla numos auno, biennio, triennio, postquam ego morluue oro, si solverit, satisve fecorit, liber esto», non potest s sorvus, nisi trieniiio praeterito, liber cese, nisi praesentem enni pecuniam solvat, ant satisfaciat; compensanda etenim col heredi libertatis ooeritas praernaturae pecuniarum solutloni (1). § 2.—Labeo scribit, si sic libertas relicta sil: «Stichus iritra annum, postquaiu (2) mortuus evo, libar esto», atatim eum liberum esas; nam et si ita gt: «si intra annum denimum (3) heredi meo dederit, lilier esto», statirn solvendo so liberum case sine mora fulurum. 42. MAROaI.LUS libro XVI. D toiwn,—Si quia ita Scripserit; «illum jume )ibertum esse volo», et servus libcrtatem petere potest, el he, ut habeat libertum. 43.

MODSSTINiJS

libro singular¿ de Mani&n2i.süo-

ni bus .- Libertates directas et testamentos et codi-

ciHis testamento confirmatis recte dantur, fldeicornmisaae et ah intestato, et codieffiis non confirmatis relinqui poesunl.

entendió el difunto, y entre estas expresiones: «el

duodécimo año, y «después de doce años», hay mucha diferencia; y así solemos decir: «el año duodécimo», cuando del año duodécimo hubiese llegado ó transcurrido una parte cualquiera; y respecto del que se mandó que fuese libre el afio duodécimo, se mandó que fuese libre todos los días del año. § 1.—Pero si se hubiera escrito así en el testamento: «sea libre Blico, mi esclavo, si le hubiere pagado ó satisfecho á mi heredero mil monedas al año, á los dos años, á loe tres, después que yo hubiere muerto>, este esclavo no puede ser libre, sino transcurrido el trienio, A no ser que pague ó satisfaga de presente la cantidad; orque al heredero se le ha de compensar la anticipación de la libertad con el pago anticipado del dinero. § 2.—Escribe Labeon, que si se hubiera dejado así la libertad: «sea libre Stico dentro del afo después que yo hubiere muerto», él ha de ser libretomediatamente; porque también si lo hubiera sido asi: «sea libre, si le hubiere dado a. mi heredero dentro del décimo alio», pagando él inmediatamente, habrá de ser libro sin demora. 42.

MAR.CELO; Digesto,

libro XVI. -Si alguno

hubiere escrito así: «quiero que aquél sea liberto de aquél», el esclavo puede pedir la libertad, y el otro tenerlo por liberto.

43. Monssrio; De ¿as Manumisiones, Libro único.—Las libertades directas se dan válidamente así por testamento, corno por codicilos confirmados por testamento, y las dadas por fideicomiso se pueden dejar tanto abintestato, como por codicilos no confirmados.

44. Ioss libro X. Jesponorun .- Maevia decodeng servís suis, nomine Sacco (4) el Eut.ychiac st Irene, sub conditiono libertatem reliquit bis verbis: «Saecus (5), servus meus, el Futychia el Irene, aneiilae meas, omnes sub hac conditione liben sunto, Ut monumento meo aRernis Lrlensibus tucernam accendant, el solennia mortis peragant»; luasro, quum assidue (6) monumento Maeviae accus, et Eutychia et Irene non adsint, an liban eses possunt Modeatinus respondit, neque contextum verborum totius scripturae, noque menieni testatricia eam esas, ut libertas sub conditione suspensa sit, quum liberes cas monumento adesse veluit offieio tanien iudics eos asee oompelleiidos, testatrieis iussioni panero.

44. EL Misein; Respuestas, libro X. .- Al morir Mevia les dejó á sus esclavos, llamados Sa.cco, Entiqma, ó irene, la libertad bajo condición, con estas palabras: «Sacco, mi esclavo, y Eutijuiaé Irene, mis esclavas, sean todos ellos libres bajo esta condición, que en meses alternados enciendan la lámpara de mi monumento, y celebren las solemnidades fúnebres»; pregunto, no asistiendo asiduamente al monumento de Mcviii Sacco, Eutíquia ó [reno, ¿pueden ser libres? Modestino respondió, que ni el contexto de las palabras de toda la escritura, ni la intención de la testadora era, que la libertad estuviera en suspenso bajo condición, puesto que quiso que ellos asistiesen libres é su monumento; pero que es del cargo del juez compelerlos a. acatar la disposición de La tostadora.

45. IDSM libro Pandectarwn.—Quod vulgo dicitur, sub pluribus conditionibus data libertate levissimam conditionem opectandani case, ita verum est, si sepanatim conditiones amI ¿titee; quodsi comunctim datae sunt, nial omxiibus paruerit, liber non erit.

45. Etmismo; Pwuleclas, libro..... —Lo que vulgarmente se dice, que dada la libertad bajo varias condiciones se ha de atender A la condición más llevadera, es verdad de este modo, si las condiciones hubieran sido fijadas por separado; pero si fueron fijadas conjuntamente, no será libre si •no las hubiere cumplido todas.

40. PoMPoNius libro VI). ar swiis Loclion4 bus. —Ariete Neratio Appiano rescripeil, testamento liber esse iussus, quum annoruzn triginta eseel, antequam ad enin aetatem perveniret1 si in metallum damnatus sil, so poetea revocetur, sine dubitatione curn libertate legatum ad eum pertinere, -L (1) pracuiatura poeunlsrnm solutiono, Ha). (3) quam Ha). (3) deoem, Q. Vtg.

46. Poatpowio; Doctrina de autores varios, ¿ibro VIL— Aristón respondió A Neracio Apiano, que al

(4) Tour. seg e norre,czdvz dl tádice FI., que dice coo-; Sacel, ¿4 eacruraorlgiçial,Br..

Tolio III-

sae-

el que se dispuso en testamento que fuera libre, cuando fuese de treinta años, hubiera sido condenado t las minas antes que llegase A esta edad, y después fuera llamado de ellas, le pertenece sin

(s) Taut. Saccys, el cÓdice FL, Br. (6) ¡tal. lYuig.; asiduo, el oddic6 Fi.

226



DiQESTO.—LIDRO XL: TfTULO IT

neque iñetal.lorum poena ius elus mutan. Ne aliud, al leres euet sub conditione institutus; futurttm enini sum etiam neeessarium.

duda el legado juntamente con la libertad, y no altera su derecho la pena de las minas. Tampoco será otra cosa, Si hubiese sido insLitudo heredero bajo condición; porque también habrá de ser él heredero necesario.

PAPINUNUS (1) libro Vi Quaesiosum. 47. Qunm ea falsis codicillis per orrorem libertas, lieet non debita, praestita tamen ab herede fuisset, viginli solidos a singulis hDrninibus inferendos Case beredi) Princeps constituit (2). § 1.—Sed esi conditionis implendas gratia servum inst,itutus manurniserit, se postea films de inoffieioso agencio tenueril (8) ve[ testainentum falsum fuerit pronuntiatum consequene ant, idem in bac speoie feri, quod in falmia codicillis constitutum est.

47. P&piu.o; Cuestiones, libro VI.—Cuando en virtud de falsos codicilos hubiase sido dada por error la libertad por el heredero; aunque no ddbida, determinó el pninoipe que por cada esclavo se le hablan de pagar veinte sueldos al heredero. § 1.—Pero aunque el inalituido hubiere man unudo al esclavo para øumplir una condición, y luego el hijo hubiere ganado interponiendo la querella,de inoficioso, ó hubiere sido declarado falso el testamento, será consiguiente que en este caso se haga lo mismo que se estableció tratándose de codicilos falsos.

48. IDEM libro X. Quaesionurn. - Si socius testamento hbertatem ita dedenit: «Pamphilus, si eum socius manumiserit, liber esto», Servius roapondit, socio manumittente communem flor¡ libortum familiae testatoris (4) atque manumiesoria; neque anlin novum aut ineoguitum eat, vario jure communi maucipio libertatcm obtingere.

48. EL MISMO; Cuestiones, libro X. - Si un condueño hubiere dado por testamento la libertad de este modo: «sea libre Pánfilo, si mi condueño lo manumitiere», respondió Servio, que manumitiéndolo ci condueño, se -hace liberto común de la familia del testador y de la del manumisor; porque no ea cosa nueva ó mgnorada, que por diverso derecho llegue la libertad á un esclavo común.

49. Issi libro VI. Responsorum..— Testamento

49. Ei.. mismo; Respaeatos, libro VI, - Se determiné, que la manumitida asE en el testamento de un militar: «mandó que Samia estuviese en libertad», recibió por derecho militar la libertad directa.

mutis ita manumlssam: «Samiam in libartate esie

ivasi», directam libertatein iure mulitiae cepisae placuit. 50. IDEM libro IX. Responorum. - Quod Divo Marco pro Iibortatibus eonser'vsndis placuit, loeum habet irrito testamento facto, si bona venitura (5) sint; alioquin vacantibus (6) fisco vindicatis non habere Goustitutionem looum, aporte cavetur. § 1.—Ser-vos autem testamento manumiseos, ul bona suscipiant (7), jure eautionem ido noam offerre non minus, quam caLeros defuneti libertos (8), aut extranios, dedaravit. Quod beziefiiu tu minanbus anula heredihus scripts auxilium honis praestitutum (9) more solito desiderantibus non sufertur (10). 51. IDEM libro XIV. Responsorum.--Testaznento centunio servos suos venire pro Eñbuit, so petiit (11), prout quisque meruisael, coa manumitti; libeutates utiliter datas, reapondit, quum, si nemo servortim offeud.erit, omnes ad libentatem pervenire possunt; quibusdaxn par offensam exelusis, residui in libertatem perveniunt.

§ 1.—Quum ita testamento adscriptum esset: «ser-vi, qui sine offensa fuennnt, liberi sunto», coriditionem adscriptam videni placutt; culos interpretationem talem faciendam, ut de bis in libertate danda oogitasse non videatur, quos poena eoéreuit, aut ab honore ministrandi, vel ad.ministrandae rei negotio removit.

(1)

Psuiu, Vslg.

(5) Véase efr. 23. 1. D. de i. paron. (XXXVII. 14.); y

¿eg 2. C. dcJcew. lib. (VII. 4.) ($J obtftrnerit, ¡lot. Vtag. (4) Vatg.; tstatorli, omítela el oddice Ft. (5) venu iturs, Hii. (5} boaji, ¿nsirto Bat.

50. EL MISMO; Respuestas, libro 11.—Lo que para conservar la libertad le plugo al Divino Marco, tiene lugar habiéndose invalidado el testamento, si se hubieran de vender los bienes; en otro caso, claramente so dispone que, reivindicados por el fisco como vacantes, no tiene lugar la Constitución. § 1.—Pero declaró, que los esclavos manumitidos por testamento deben ofrecer en derecho, para recibir los bienes, caución idónea, no de otra suerte que los demás libertos del difunto, é que los extralos. Cuyo beneficio no se les quita h. los menores de edad, instituidos herederos, que pretendiesen en la forma acostumbrada el auxilio establecido para los bienes. 51. EL mismo; Repuestas, libro XIV. - Un cen-

turión prohibió en su testamento que sus esclavos fueran vendidos, y pidió que fueran manumitidos según cada uno lo hubiere merecido; respondió, que

se dieron útilmente las libertades, porque si ninguno de los esclavos hubiere inferido ofensa, pue-

den llegar todos á la libertad; y excluidos algunos por causa de ofensa, llegan los restantes á 1 alibentad. § 1.—Cuando en un testamento se hubiese escrito así: «sean libres los esclavos que estuvieren exentos de ofensa», se determinó que se considerasepuesta una condición; cuya interpretación se ha de hacer de modo, que no se considere que para

que se les diera la libertad pensó en aquellos quia-

nos corrigió con una pena, ó tu quienes removió del

honor de servirle, ó del cargo de adminlitrarle un negocio.

(7) IUC1P15DtUr, Ha¿. (8) liberos, Hai (9) praeatitnm, Vulg. (10) Br. ugú.iu ci cddne EL, que dice &nfertur–; eufereSur, Taw'. (11) Bat, Vsig., petJl, el códice Fi.

DIGESTO.—LIBRO XL TÍTULO IV



227

52. PAULUS ¿bro XII. (1) Quaeionwtt. - Imperatores (2) Missenio (3) Frontoni. Testamento. militis his verbis adscripta libertate: «Stephanuni, servum meum, liberuin case volo» vel «iubeo» adita hereditate libertas competil; el ideo ea, quae posteS adiecta guit: «sic tamen, ut cum herede meo alt, quousque (4) iuvenis siL; quod si noluerit, aut contemse1t, iure servitutis teneatur», ad re-

2. PAULO; Cuestiones, libro 171— Los Empera. dores á Misaenio Frontón. Habiéndose dejado en el testamento de un militar la libertad en estos términos: «quiero o mando que Stefano, mi esclavo, sea libre», compete la libertad habiendo sido adida la herencia; y por lo tanto, esto que después se añadió: «pero de suerte que esté con mi heredero hasta que sea joven; y si no quisiere esto, ó lo menospreciare, sea retenido por deecLio de esclavitud», no es eficaz para revocar la libertad, que competió. Lo mismo se observa también en los testa-mentos de los paisanos. -

58. iDEM libro XV. Respon8orum. - Lucius Titius servo libertatein dectit, si rationern actas sui ex fide dcdisset Caio Seio, filio auo; qunni annos Eubertatis egreasus fuisset Caius Seius, a curatorius ciusdetri conventus servus etiazn apud iudieern omnibus satisfecit; exacta cautione a curatoribus ronuntiatum est, Liberuni eum esse; nune Caius eius, films testatoris, negat curatoribus anis recte peduuiam illatani; quaero, an jure soluta sil quantitas. Paulas respondit, curatoribus quidem adolescentis reliquarii rationem, ut condujo testamento adscripta.impleatur, non iure exsolutam videri; sed si praesente adolescente pecunia illata est, ve¡ ¡u rationibus ema relata, impleLam conditionem videri, Se si ipsi soluta fuisaet.

58. EL MISMO; Respuestas, libro XV.—Lucio Ticio le dió á un esclavo la libertad, si con fidelidad le hubiese dado á Cayo Seyo, su hijo, cuenta do su administración; habiendo Balido Cayo Seyo de la edad de la pubertad, demandado el esclavo por los curadores del mismo, les satisfizo á todos ante el juez; exigido recibo de los curadores, se falló que él era libre; ahora Cayo eyo, hijo del testador, dice que no fud entregado bien el dinero á. sus curadores; pregunto, •silhabrá sido pagada con arreglo á derecho la cantidad. Paulo respondió, que no parece ciertamente que haya sido pagado con arreglo á derecho el remanente de las cuentas á los acreedores del adolescente, para que se haya cumplido la condición escrita en el testamento; pero que si el dinero fué pagado estando presente el adolçscente, ó fuá incluido en las cuentas de éste, se consideraba cumplida la condición, como si á él mismo le hubiese sido pagado.

54. ScAxvoLA libro IV Respoítcotunt.— Qui habebat sorvutn Cratiatum, testamento ¡la eavit: «serTus meus Cratinue Liber esto»; quaero, su servus Cratistus ad libertateni pervenire posait, quum testator servum Cratinum non habebat, sed hunc solum Cratistum. Reapondit, nihil obseso, quod in syllaba errasset. § 1 .—Scripti testamento heredes ante aditani hereditatem pactí sunt cum cred itoribus, ut larte dimidia contenti essent; et i. decreto a Praetorie interposito hereditatem adicrunt; quaero, att líbertajes in co testamento datae competierunt (6) Respondit, si testator fraiudandi consilium non habuisset, competere libertates.

54. Scávor..s; Respuestas, libro IV. - Uno, que tenia un esclavo llamado Cratisto, dispuso así en su testamento: «sea libre mi esclavo Cratino»; pregunto, si podría llegar i la libertad al esclavo Cratieto, no teniendo el testador esclavo llamado Cratino, sino este solo Cratisto. Respondió, que nada obstaha que hubiese errado en una sílaba. § 1.—Los herederos instituidos en el testamento pactaron con los acreedores antes de adida la herencia, que se contentasen con la mitad; y así, habiéndose interpuesto decreto por el Pretor, adieron la herencia; pregunto, ¿competieron las libertades dadas en este testamento? Respondió, que si el testador no hubiese tenido el designio de defraudar, competían las libertades.

libro 11. Ficieieoawtissorura.—

1.—Non absurdo et de heredia sorvis idem dicetur. § 2.—De bis autem, quos redimendos habebit, non inste (7) dubltamus siquidem so casu iniquum erit, heredem perinde compelli debere red¡mero sos, atq.ue si conditio impleta esset; quod forte dominas prohibe,ret conditioni parere, ut et (8) pretium perciperet, et in conditionem non rogarct (9).

55. Maciao; Fideicomisos, libro H. - Dada la libertad bajo condición, esta ya determinado en este caso, que si en aquel á quien en testamento se le dió la libertad bajo condición no consistiera que no se cumliera la condición, llegue, sin embargo, aquél ¡ lap libertad, aunque tampoco ciertamente consista en el heredero. Lo que creo que se debe responder, también si por fideicomiso se Lee hubiere dado la libertad á esclavos de la herencis § 1.—No absurdamente so dirá lo mismo también tratandose de esclavos del heredero. - § 2.—Mas respecto á los que tuviere que comprar no dúdamos con razón; porque en este caso será injusto que el heredero debe ser compelido á comprarlos lo mismo que si hubiese sido cumplida la condición; porque acaso ci señor prohibirla que cumpliera la condición para que percibiese el procia y no rogase respecto i la condición.

(1) II., considérase a&eclkic por antiguos cqpistds. (2) 13*y*rus et Ántoninu5 insertan ofros en Hal. (3) MesenIo. Las Bai. quead() Br. segds Z ç6dee Fi., que dice qtiodueqne nsqss, Taur. (5) ¡Ial.; coinpetft, el cddtce FI.

(6) Taur. segdn el c$dice Fi., en Ci que se ¿ce competernnt Br. (7) non Inteste, ¡Ial. Vulg. Ç Taur. según la e crmtura original; st, omltela ti códice (9) neo coadltlonem prorogaret, Ral.

vocandam liberiatem, qnae competiit (5) non suit eficacia. ídem et in paganoruxn testamentis observatur.

I

55.

MABCIANUS

Libertate sub conditione data huo iam decursum est, ni, si per statuliberum non Btet, quominus conditioni pareat, qtiamvís no per heredem quidem stet, tomen ad libertatem pervcniat. Quod credo responderi oportere, et si per fldeicommisaum utique heredttariis servis libertas data fucrit.

-,

228



Daro—Lxlio XL; TULO V

56. PLUT..us libro 1. Fidecommüso,urn.—Si qais

servo testamento dederit libertatem et directo, et por fideicommissum, in potestate servi cut, utrum Telit ex directo, an ex fideicominiaso ad tibertatem pervonire; et ita Marcus Imperator rescripsit

PAULO; Fid4curniss, abro 1. - Si alguno le 56. hubiere dado por testamento l un esclavo la libertad directamente, y por fideicomiso, está en la facultad del esclavo preferir llegar á la libertad directamente, ó por el fideicomiso; y así lo respondió por rescripto el emperador Mareo.

• 57. GAiUS libro 111. d e Manuinissioaibus.— Si koupies egenti heres extiterit, videamus, an ea res testamento datis libertatibus proficiat, ut cred itores fraudari (non) videantur. Et sane sunt quidam, in¡, quuiu heres 1ocupes existeret, tale esas crederunt, quale si ipse testalor adauclis postea facultatibue decessisset; sed Lnihi traditum est, hoc juro nos uti, ut ad rem non pertineat., locuples, an egena heres exttterit (1), sed quartim facuttatum testator decesserit. Quam senteritiam Julianas adeo sequitur, ut ecistimet, nc eu quidern Iibertatem s, qui onsecuturum, quem i rnsolvendo non esset, ita liberum 085$ iussisset: «quuxn aca alienum solutum ant, Stichus liben esto». Sed non hoc est consequens Sabini et Cassii snntentiae, quam et Ipse sequi videtur, qui existiinat (2), eons.ilium quemque manumittentis spectare debere; nam qui sub ea uonditione servum suutn liberum ease iubet, ut apertissimo curare vidoatur, nc creditores sui fraudaren tun.

57. ti!vo; De las Manwnisione, libro III. - Si un rico hubiere quedado heredero de un pobre, veamos si esta circunstancia aprovechará para las libertades dadas en el testamento, de suerte que no parezca que se defrauda á los acreedores. Y á la verdad, hay algunos,que creyeron, que cuando. el heredero fuese rico, el casoera igual que si el mismo testador hubiese fallecido habiendo aumentado después los bienes; pero a mi se me dijo, que nosotros observamos como derecho, que no hace al caso que el heredero sea rico ó pobre, sino con qué bienes haya fallecido el testador. Cuya opinión sigue de tal modo Juliano, que cree que ciertamente no habrá de obtener la libertad el que ano, que no fuese solvente, hubiese mandado de este modo que fuese libre: «cuando hayan sido pagadas las deudas, sea libre Silco». Pero esto no es conforme á la opinión de Sabino y de Cassio, que también él mismo parece seguir, los cuates estiman, que cada cual debe atender á la intención del que manumite; porque elque manda que su esclavo sea libre bajo esta condición, de tal modo manda sin propósito de fraude que sea libre, que parece que evideulísirnamentecuida de que no sean defraudados sus acreedores.

58. MARCiANOS (3) libro III. Fideicominissoruoi. - Verum esi, eum, qui liber esas iussus esset, alienatuin a testatore, i ante aditam sius hereditatam rursus horeditarius lieret, mox adiretur heredilas, ad libertatem porvenire.

58. MEclAwo; Fide omisos, libro III. - Es verdad que el que se hubiese mandado que fuese libre, si enajenado por el testador se hiciera otra vez de la herencia antes de haber sido adida Ja herencia, %después fuese adida la herencia, llega é. la liberta

59 SCAEVOL& libro Xxiii. Digestor~.— Titia ser'is quibusdam et aneiflis nominatim directas libe rtates dedit, deinde ita seripsil «et pediesequas omnes, quarum nómina in rationibus meis scripta sunt, liberas esas volo»; quaesitum esi, an Eutyehia, quae testamenti facti tempore mIer pedisequas libertatem acceperat, mortis autem tempore inveniatur actori in contubernio (4) tradita, ex general! espite pedissequar.um libertatom consequi posset. Reapondit, nihil impedir¡ libertatem pedisaequae, quod mortis deLnum tempore pedissequa eisa desiit.

59. Scávota; Dqe.so, libro XXIII. - Ticia dió la libertad directa nominalmente algunos esclavos y esclavas, y después escribió así: «y quiero que sean libres todas las acompañantes cuyos nombres se hallan escritos en mis libros»; se preguntó, si Eutiquia., que siendo de las acompaiiantes había recibido la libertad al tiempo da linearas el testamento, pero que al tiempo de la muerte se hallaba dada en contubernio á un esclavo agente, podría conseguir la libertad por virtud de la cláusula general relativa a las acompañantes. Respondió, que en nada se impedía la libertad de la acompañante, porque dejó de ser acompañante solamente al tiempo de la muerte§ 1.—Stico habla recibido la libertad pura y directa en el testamento de su señor, y es acusado de haber quitado por fraude muchas cosas de la herencia; se preguntó, si no deberá proclamaras en libertad antes que les restituyese á los herederos las cosas que se pudiere probar que quitó de la herencia. Respondió, que, segun lo que se exponía, era libre éste de quien se trataba. Y dice Claudio: parece que absolvió también de esto de que se trata, porque suficientemente se atendió k los herederos con el Edicto sobre hurtos. § 2.—Lucio Ticio dispuso así en su testamento: «Onesiforo, no seas libro, si no hubieres rendido diligentemente las cuentas»; pregunto, si Onesifero podría reivindicar para sí la libertad en virtud de

§ 1 .—Purani el directu.m doinini sui testamento libertatem Stichus acoeperat, et exhereditate multa per fraudem amovisse dicitur; quaesitum est, un non (5) ante ja libertatem proclamare debeat, quam ea, quae ex heroditate amovisse probari potant, lieredibus restitucret (6). Respondil, SaGuadum ea, quae proponerentur, eum, de quo quaererolur, liberum esas. Claiidius: videtur absolvisse et id, de quo uaeritur, nam heredibus satis Consu!tum est Edicto de furtis. 2.—Lucius Titius testamento suo ita eavit: «Onesiphore, nial diligonter rationem excusaeris, libar no esto»; quaero, an Onesiphorus ex bis verbis libortatom sibi vindicare poasit. Reapondit, ver(1) Hs. Vulg. axtitorat, el odde FI. (2) BxsttLnant. Hal. (3) MrceIlu, VUIQ , Maretanus ¿as Das.

(4) contnbernJum, Valg. (3) non. omím1a Hal. (3) probar¡ potntrft ab hcredibu, rsstttuerft. Has.

rnGÉsrO:—tIBRO XL: TÍ1'tILO y



229

bis, q.uae proponerentur, libertatem adimi potius,

estas palabras. Respondió, que con las palabras que se exponían se quita mM bien que se da la libertad.

80. iDEM tibro XXIV. Digr'torum.— Testamen-

60. EL MISMO; Digesto, libro XXIV. Uno dio puso así en su testamento; «quiero que It Eudon se le den mil sueldos, porque fuó el primero que nació

quarn dan.

VO/4(T EU ovt l oú l o,^t ct t 7IeL a b i-.. i4 &n

to ita cavit: r.uy

(c,

iirit

¡ Voto, ut £udorü dezztur niUe soUdi, cc quod prtno sü genitas, poseaqwtm mater rius ad li bert a tefltCfVCni4; (1) quaero, su, si Eudo non probet, se postnlanumissionem matris suao natuni, posait his verbis testamenti Iibertatem consequi. Respondi, non oportere ciusinodi eonsultationem (2) praeiudiciurn parare. Scio, 61. Poapoiius libro XL EpisSokirum. quosdain eL6cerc volantes (3), tic servi aui (1) unquam ad !ibertatem perveniaut, hatenus sribere -

solitos: «Stihus, quum morietur (o), liber esto»; sed et lulianus alt, libertatem, quae in ultimurn vi-

tae tenpus conferatur, iiullius mornenti

esse, quuin

teatator impediendae magia, quam dandae liberiatis gratia ita scripsisse iiiiefligitur. EL ideo atiam,

si ita sit scriptum: «Sticlius, si in Capitolium non ascenderil, liben esto», nullius momenti hoc case, si apparnl, in ultitnae ( 6 ) vitae tempus conrerri Iibertatem testatorem voluisse, nec Mueianae cautióni Iocum esse,

§ 1.—EL si ita jo testamento acriptum fuerit: «Stichus, si Capuarn lerit, liber esto», aliter liberum non case, quain si Capuam ierit. § 2.—loe arnplius Octavenus aiebat, si quia in testamento sub qualibet conditione libertate servo dala ita scripsisaet: «ante conditionem noto euin ab herede liberuin lien», nihil valcrc hane adieetionem.

-

después que su madre llegó It la libertad»; pregun-

to, Si, no probando Eridon que él nació después de la rnanuuusión de su madre, podría conseguir la libertad en virtud de estas palabras del tesr.amenLo. Respondió, que tal consulta no debía originar prejuicio. 81. POMP0N10; Epistolas, libro XL Sé que algunos, queriendo hacer que sus esclavos no llegasen nunca It la libertad, acostumbraron It escribir de esta modo: «sea libre Stico, cuando él muriere»; pero también Juliano dice, que la libertad que se confiera para el último instante de la vida es de ningúu valor, porque se entiende que el testador escribió sai más bien para impedir que para dar la libertad. Y por lo tanto, también si se hubiera esente de este modo «sea libre Stico, si no subiere al Capitolio», será esto de ningún valor, si aparece que el testador quiso que se confiriese la libertad para el último momento de la vida, y no ha lugar It la caución Muciana. § 1.—Y si se hubiere escrito así en el testamento: «sea libre Stico, si fuere It CItpuas., no qs libré de otro modo, sino si hubiere ido It Cápua. § 2.—Además de esto decía Octavono, que si alguno, habiéndole dado en su testamento la libertad It un esclavo bajo cualquier condición, hubiese escrito así: «no quiero que antes de la condición sea él bocho libre por el heredero», no era válida para nada esta adición. -

TIT, y

TÍTULO Y

DE r1nsICOaMsSAan8 LILISKTATJBUS

DE LAS LIBERTADES DADAS YOR FIDEICOMISO (Véase Cód. VII. 4.)

¶Cf Cod. VII. LI 1. ULPIAJU5 libro XIV. ad Edicüim.—Si quidam ex his, qui fideicommissam hbertatem debearit, praesentes sint, alii ex justa causa absint, atii latitent, proinde (7) is, cui fideicommiasania libertas relicta cal (8), libor erit, atque si sol¡, qui adessent, et qui ex justa causa abeasent, rogati essent; pare ergo lafitantis (9) his proficit.

2. IDEM libro LX. u1 Ediitarn..—Sl quia intestatus decedena codicillis dedit libertates, neque adita sil ab intestato hereditas, favor Conatitutionis Divi Mate¡ (10) deba locum liabere et hoc casu; quae iubet libertatem competere servo, et bona el addici, si idonee ereclitoribus caveril de solido, quod euicjue debetur, solvendo;

8. mmi libro LXV. ad Edictam (11).—in quem etiam utiles actiones plerumque creditoribus cernpetunt. (1) Versión vulgar. (2) Taar. .egú.a ¿a cr* ura original; coau1tatlone, la oorrecciia del códice FI., Br. (i) Tau,.; nolenteS, el eódwe FI., Dr. (L) Taur. seqtn la ¿SePU tira original sal, om4tela ¿a copreccj)n de¿ cdice PL, Br. (6) HaL; inoreretur, el erlice FI. «I ulthnum, Hal,

1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XIV. Si estuvieran presentes algunos de los que deben

-

la libertad dejada por fideicomiso, otros estuvieran ausentes por justa causa, y otros se ocultaran, aquel It quien se le dejó por fideicomiso la libertad será libre, lo mismo que si solos hubiesen sido roados los que estuviesen presentes y los que por justa causa estuvieran ausentes; en su consecuencia It éstos les aprovecha la parto del que se oculta. 2. EL MISMO; Comentarios at EC1etO, libro LX. Si alguno al morir intestado dió libertades en codicilos,y no hubiera sido adida la herencia abintesLato, debe tener lugar también en este caso el beneficio de la Constitución del Divino Marco; la cual dispone que le compota al esclavo Ja libertad, y le sean adjudicados les bienes, si les diera caución idónea á los acreedores de pagarles íntegramente lo que It cada uno se le debe; -

S. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro LXV.

contra el cual también les competen las mIta de las VBCBS It los acreedores las acciones utiles.

-

(1) pertride, al nutrgea ¿sU4rtor del cdcllee FL (81 Dr. considera est afadJ4a por antiguos copulas, pero

no as¡ Taur

,

C9 )atttanMuni, aceriadamen4. Vulg.ç IMitase, Ha¿. (10) maL ¡II. II. § 1. (1» .,d Edictum, ooriaideranse a.'iadmdas por antiguos copistas. Véase la nota X.



230



DLGE$To.. —LIBRO XL TfTULO

4. IDI lib ro LX. ad Rdicurn.— Ergo quamdiu inoertum sit, utrum existat suecoseor, ari non, cessabit Constitutio (1) quum eertum osee coeperit tunc cnt Constitutioni locus. § 1.—Si is qui in ¡ntegrum restiLiii potest, abstinueril se hereditate, su quarndiu potest ¡u hitegrum restitui, existirnarnusGonst.tutionem cessare, quia non est certum, ab intestato neminem suncessorem exstare Est tanien venus, admittendam Constitutionem. § 2.—Quid ergo, si post addictioneiu Iibertatum conservsndarum causa facts.m in integrnm sit reatftutus? Utique non erit dieendum, revocan libertates, quse *emei competierunt (2).

§ 3.—lllud 'videamus, utrum praesentes esee debent (a), qui libertateni aeceperunt, an vero non? Et quum invitis iRis posunt bona propter libertatem addei, uRque etiain absentibus (4). § 4......Quid ergo, si quidam praesentes Smi, quidam absentes? Videau3us, an etiani absentibus competat libertas; et potest die¡, exemplo aditae hereditatis conipetere !ibertatem ei.iam abseritibus.

§ 5.—Si ex die dala ah libertas, an dios caspeciandus alt? Et puto exapecianduni; ante ergo non addicentur. Quid deinde, si sub coaditione data sit liberas? Et si quídem aliquae purae (5), aIiq'ae sub conditione, utique addici statim possuut. Si omnes sub conditiene,.quid consequene erit dicer'e, utrum axapeetanduin, ut conditio eiistat, an vero Btatim addicimus, tune demuin competitura libertato, si exstiiorit conditio? Quod magia erit probandum. Addiclis itaqus bonis directae Libertates purae (6) datae statiiu competuct; ex dio, quum dios venerit; oonditionales, quum conditio extiterit. Nec cnt ab re, existimare, etiam pendente oanditione Iibertatum, hect omnes sub conditione dat.ae siut, Consiitutionem Ioum babero; ubi enim Iibertaiis apee est, ibí dicendum caL, vol modica data oecasione, quod sine damuo creditorum futurum caL, addictionem admittendam.

§ 6.—Si sub conditione dandorum decem libertas data sit, sive heredi daro insana sit, qui hibertatein aeoepit, vivo non Sit dictum, col, an dando ei, ciii bona addiecnda sunt, perveniat ad libertatem, quaeri potest. EL magia ea4, ut si daro (7) debeat, eui botia addicta sint, quasi translata conditio videatur; corte si al¡¡, quam heredi, daro insana sil, ipsi, cuí juseus eet, dabit.

§ 7.—Si qui fldeieominissam Iibertatem aceopo runti non stathn, ubi addicta bona sunt, liben sunt, sed fideicommissam libertatem poasunt consnqui, hoe est, manumittendi s.unt ab eo, cui adóleta bona sunt. (1) V&ise ,fr. 2. de este titulo. (2) Taur. seQun corrección de códice FI.; competerunt, la esorUara origl,w.Z, Dr. (8) debenut, aeertadanirnte Ha¿. Vu4g.

4. Ei. MISMO; Coneniltrios al Edicto, tbro LX.— Luego mientras sea incierto si habrá 6 no sucesor, dejará de tener lugar la Constitución; y habrá lugar a la Constitución cuando hubiere comenzado á ser cierto. § 1.—Si el que puede ser restituido por entero se hubiere abstenido de Ja herencia, ,estimamos que deja de tener lugar la Constitución mientras puede ser restituido por entero, porque he es cierto que no haya ningún sucesor abintestato? Pero es más verdadero que se debe admitir la Constitución. § 2.—Luego qué se dirá, si después de hecha la adjudicación para conservar las libertades hubiera sido restituido por entero? Ciertamente no se habrá de decir que se revocan las libertados, que ya una vez competieron. § 3.—Veámos si deberán acaso estar presentes, 6 no, ¡os que recibieron la libertad? Y corno los biepueden ser adjudicados por causa de la libernes contra tad 1; 'voluntad do ellos, también pueden serlo ciertamente estando ausentes. § 4.—Luego Aqué se dirá, si algunos estuieran presentes, y otros ausentes? Veámos si también á los ausentes 108 competerá la libertad; y se puede decir, que á la manera de la herencia que fuá adida les compete la libertad tambiéti á los ausentes. § .—Si la libertad hubiera sido dada desde un día, t,se habrá de esperar el día? Y opino que se ha de esperar; luego antes no se adjudicaran los bienes. ¿Y qué se dirá, si la libertad hubiera sido dada bajo condición? Que si verdaderamente algunas lo fueron puramente, y otras bajo condición, pueden ser adjudicados ciertamente desde Luego. Si todas lo fueron bajo condición, ¿qué será consiguiente decir, acaso que se ha de esperar que se cumpla la condición, 6 los adjudicamos desde luego, debiendo competer la libertad solamente cuando se hubiere cumplido la condición? Y esto ea lo que preferentemente so ha de admitir. Y así, adjudicados los bienes competen desde luego las libertadas directas dadas puramente; las que desde un día, cuando eh día hubiere llegado; y las condicionaba, cuando se hubiere cumplido la condición. Y no será fuera de propósito estimar, que aun pendiente la condición de las libertades tiene lugar la Constitución, aunque todas hayan sido dadas bajo condición; porque donde hay la esperanza de la libertad, allí se ha de decir que se ha de admitir la adjudicación por leve que sea la ocasión ofrecida, porque ha do ser sin perjuicio de los acreedores. § 6.— Si la libertad hubiera sido dada bajo la condición do que se habían 410 dar diez, ya si se le hubiera mandado al que recibió la libertad que los diese al heredero, ya si no se hubiera dicho á quién, se puede preguntar, si, dándolos a aquel á. quien se hayan de adjudicar los bienes, llegará á la libertad. Y es más cierto que deba dárselos é. aquel á quien hayan sido adjudicados los bienes, como si se considerara transferida la condición; y á la verdad, si se le hubiera mandado que los diera á, otro que al heredero, se los dará al mismo d. quien se le mandó. § 7.—Si algunos recibieron Ja libertad por fideicomiso, no son libres tan pronto como fuetori adjudicados los bienes, pero pueden conseguir la libertad dada por fideicomiso, esto es, que han de ser manumitidos por aquel á quien se le adjudicaron los bienes. (4) qulbusdam poterunt addlel adiclo,ta 1141 (5) pura, ¡Ial. 'ii:vg. £

DIGESTO.—LIBRO XL: TiTULO y

§ 8.—Addici ita demum bona voluit, si idonee creditoribus cautum fuerit de solido, quod cuique debetur; ergo cavendum est idonce. Quid es¿ idoneo? Satisdatio uti9ue, ant pignoribus datis; sed si ej fides habita fucrit promittendi sine satisdationc iclonee cautum videtur (1). § 9.--Credit.oribus caven quemadmodum debet, utrum singutis, an 'vero omnium nomine un¡ ab ¡país creato? Et oportet oftleio iudicis constitui, convenire creditores, unumque creare, cui caveatur omnium nomine. § 10.—Illud videndum: ante caveri debet creditoribus, et sic addici bona, an vero sub óouditione hace aunÉ addicenda, si fuerit etutum? Et puto, sic comprehendendum decreto, si omnia ex iLuCont tione Divi Marci facto. sint. § 11.—De solido utique sic accipiemus: do serte et usunis debiti. 12,—Hi, qui ad Iibertatem pervenerunt, queruin libenti fiant, Conetitutio ostendit, ut qui directam libertatem (2), oreini crunt liberti, ntsi forte la, qui addici sibi bona desiderat ¡tu velil addici, uL etiam hi,qui directam libertatem acceperunt ¡peine liborti fian 1. § 13.—Qui autem vulunt ipsius liberti fien, utruni manuniittondi sint ab eo, so vero ipsa addictione hoc comprehendendum,bac conditione sibi addjci bona, ut hi eti qn! directain libertatem acceperuot, ipsius flant liberti? Et puto, hoc eses probandum, uL ipsa addictione hoc comprehendatur; idque verba quoque Constitutionis admittunt. 14.—Quum autem servus libertatom naetus es(, utique etiatn tutelam eius habebit le, oni bona addicta sunt. § 15.—Si alienos servos rogaverat heredem rnanumittere, utrura diclina Constitutioriein beni babera, un vero cessabit Constitutio? Magiaque caL, ul locos si Constitutioni; addicitis enicn bonis redumere etpraestarelibertatemcogitur a Praetore. § I6.—Si non herea, sed legatarius rogatus fuent manumittere, numquid cesset Constitutio, quod legatia non debitis neo libert,ates possunt deben? Mugisque caL, ut idem favor siL; oxunibus onu generafiter volult Iiberf.atem praestar'i (3), quibue coxnpeteret, si horeditas edita fuisset. § 17.—Eadem Constitutio prospexit, uL, si fiscu boria adwiserit, seque lihertates competant; ergo sive iaceant (4) bona fisco apernente, sive agnovent, Constitutio Iocum haht; ecterum si sus ratione agnoscat, apparet, ceuare debere Constitntionem; quare et si caducis (5) legionis bona delate Mnt, idem enit probandum. § 18.—Item alminor viginti annis dedit libertatem, dicemue non compotere, nial si fideicommis(1) La esc ritura orgiaaZ: vldebiLur, Taw. según co-reeCLIJfl cUl Códice FI., ¡Ir. (2) accepsrunt, inwlan acertadamente FlaL. Vu(g.



231

§ 8.—Quiso que los bienes fueran adjudicados solamente, si á los acreedores se les hubiére dado caución idónea por todo lo que ¡ cada cual se le debe; fuego se ha de dar caución idónea. ¿Qué es esto de idónea? Ciertamente habiéndose prestado fianza, ó habíéndoae dado prendas; pero si sin fianza se hubiere tenido fe en el que promete, se considera que se dió caución idónea. qué modo se les debe dar caución a los § 9.—iDe ,Á. acreedores?caso ¡cada uno,ó en nombrede todos

á uno solo nombrado por ellos mismos? Y es conveniente que por ministerio del ,juei se determina que se convengan los acreedores, y que elijan uno al cual se le dé caución en nombre do todos. § 10.—Se ha de. ver esto: se les debe dar caución ¡ los acreedores antes, y deben ser de este modo adjudicados los bienes, ó por el contrario han de ser éstos adjudicados bajo la condición, de si se hubiere dado la caución? Y opino, que así se ha de comprender en el decreto, si Lodo se hubiera hecho con arreglo k la Constitución del Divino Marco. § 111.-.-Por la totalidad, lo entenderemos ciertamente sai: por el capital y los intereses debidos, § 12.—La Constitución muestra de quiénes se hacen libertos los que llegan á la libertad, de suerte que los que obtuvieron la libertad directa serán liberto» orcirios, á no ser acaso que el que pretende que se le adjudiquen los bienes quiera que se le adjudiquen de modo que se hagan libertos de él mismo también los que recibieron la libertad directa. § 13.—Pero Los que quieren hacerse libertos de él mismo, Iban de ser manumitidos por él) 6 se ha da comprender en la misma adjudieación que á él se le adjudican los bienes con la condición de que se bagan ]¡hartos de él mismo también los que obtuvieron la libertad directa? Y opino que se ha de admitir que se comprenda esto en la misma adjudicación; y cato admiten también las palabras de la Constitución. § 14.—Mas cuando un esclavo alcanzó la libertad, tendrá ciertamente también su tutela aquel é. quien se le adjudicaron los bienes. § 15,—Si uno le hubiera rogado á su heredero que manumitiera esclavos ajenos, &diremos acaso que tiene lugar la Constitución, ó que dejará de ser aplicable la Constitución? Y es más cierto que haya lugar á la Constitución; porque, adjudicados los bienes, es obligado por el Pretor á comprarlos y á darles la libertad. § 16.—Sise le hubiere rogado, no al heredero, sino al legatario, que manumita, dejarÁ acaso de tener lugar la Constitución, porque no debiéndose los legados tampoco se pueden deber las libertades? Y ea más cierto que hay el mismo favor;porque quiso que en general se les diese la libertad á todos aquellos á quienes competería, SL la herencia hubiese sido adida. § 17.—Previó la misma Constitución, que si el fisco hubiere aceptado los bienes, competiesen igualmente las libertades; luego ya si despreciándolos el fisco estuvieran yacentes los bienes, ya si los hubiera aceptado, tiene lugar- la. Constitución; pero si los aceptara por otra razón, aparece que debe dejar de tener lugar la Constitución; por lo cual también

se habrá de admitir lo mismo, silos bienes liubieran sido deferidos ¡ los caducos de una legion. 18.—Asimismo si el menor de veinte años dió la libertad, diremos que esta no compete, sino si (3) Hal. Valg., praeetare, el códICe FI. (4) HaL, iacent, el codice FI.; vaøent, Vwig.

(5) si qua ducia, (Jal.

232



DIGESTO.—LIBRO XL: TfrULO Y

sam; hace, enim compolerel, si modo poluil causarn probare minor viginti annis, si vivus manumiU.eret. § 19.—i in fraudern creditorum libertas dala sil ab no, qui mortis tempore solvendo non est, an competat? El si quidem fiscus bona non agnoverit, tone cornpetet liberta*, quia solidum creditoribus offertur. .&tquin si adita hereditas fuisael, non competet (1), certe si fiscos agnovit hereditatem, facilius probabitur, cessare libcrtatem, nisi si quis verba Constitutionis secutus dixerit, ipsum sibi imputare deberes qni addici sibi bac conditione bonaoluil, ut libertates competant. Si quia autem exemplum aditae hereditatis fuerit secutus, direclac libertates non compctent, si consiliurn et e ventus fuerit fraudandorum creditorum; nec fidelcommissae praestabuntur1 si eventu fraudentur creditorea.

§ 20.—Si bona fucrint a fisco non agnita, eaque addicta libertatis conservandae gratia, en poasit fiscns poslea agnoscere? El magia est, na posail. Plane si non certioratis Praefectis aerario bona fuerunt libortatis conservandae causa addieta, videndum est, an Constitutioni locus sil. Et si quldem taita foarunt, ut agnosci deberent, addiitio cessat,si vero non fuerunl, addietioni locus est. § 21.-- la autem, cui bona addidtasunt, bonorum poseesaeri assimilari debel, el secundum boc el aura sepulororum potorit babero. § 22.—lteni videamus, an conveniri a creditoribus posait hcredilariis actionibus, an Yero non nisi ex cautione, quani interposuit. Magi9ue es[, UI non aliter conveniatur, quam ex ea cautione, quam inlerposui 1. § 23.—Si duobus pluribusve addidla fuerlol bona, el communern rete, et eomrnunes libertos habebunt, el secum familiae ercisoundae indicio experientur. 5. PAuLeS libro L VIL ad Edictiwt. - in fidejcommissarjis libertatibus si absente herede Praetor pronuntiasset, Iibertatem deben, est el liber, el defuncti libertus, si et servus eius fuit, aul heredig, si servus heredia sil; imo el si sine successore heres decesserit, conservandam nasa tibertatem, Senatus (2) Hadriani tomporibus censuil.

e.

IDEM

libro LX. ad Edicuni.

O-

Decem Jegata

sunt, et rogatus eat legatarius SILOItUm creer e el manumitiere; Falcidia interveuit, et Leinoris erni servus non potest; quidam putaul, doclrantem accipere defiere (3) legatarium, rice omere compallendum. lidem (4) pulant, etiam si suum servum rogalus sit manuwiltere, el dodrantem ex legato acceperil, non ease cern pollead ma ni anu miltere. Videarnus, no utique lo hac apecie aliud deendum sil; sed in superiore iBunt, qni putant, cogendum legatarium redimere servum, et se oneri subleois. se, ¿cm accepit (5) ve! dodrantem. Sed si paratus sil retro restituere, quod accepit, en audiendus sil, (1) mal, eompeteret, et oddio. F. (2) dlvi, ¿nsera VuZii. (8) debere, onüteia fl'aL

fué dada por fideicomiso;' porque ella competería, si el menor de veinte años, manumitiendo en vida, pudo justificar la causa. § 19.—Si la libertad hubiera sido dada en fraude por quien Iii) ea solvente al tiempo de ta muerte, cumpe1erá acaso?? si verdaderamente el fisco no hubiere acoplado los bienes, quizá competerá la libertad, porque se les ofrece todo a los acreedores. Mas si Li herencia hubiese sido adIda, no campeter, y ii la verdad, si el fisco accpt.ó la herencia, se admitirá más fácilmente que deja de tener lugar la libertad, a no ser que alguno, ateniéndose a las palabras de la ConatiLuolón, dijere que se lo debe tmputar i sí uisino el que quiso que se le adjudicaran los bienes con la condición de que competan las libertades. Mas si alguno hubiere seguido el ejemplo del caso en que fué adida la herencia, no competerán las libertades directas, si hubiere habido el designio y el resultado de defraudar á los acreedores; se darán las dejadas por fideicomiso, si de lecho hecho fueran defraudados los acreedores. § 20,—Si los bienes no hubieren sido aceptados por el fisco, y hubieran sido adjudicados para conservar la libertad, ¿los podrá aceptar después el fis. co? Y es más cierto que no podrá. Pero si los bienes fueron adjudicados para conservar la libertad sin haber tenido conocimiento los Prerectos del erario, se ha de ver si habrá lugar á la Constitución. Y si verdaderamente fueron tales, que debieran ser aceptados, deja de tener lugar la adjudicación, y si no lo fueron, ha lugar a la adjudicación. § 21,—Mas aquel á quien se le adjudicaron las bienes debo ser asimilado á un poseedor da los bienes, y según esto podrá tener también el derecho de sepulcros. § 22.-.-Veainos tarniiúu, si podrá ser demandado por los acreedores con las acciones do la herencia, .' si solamente en virtud de la caución que interpuso. Y es más cierto que no Lo puede ser de otro modo, sino en virtud de la caución que interpuso. § 23.—Si los bienes hubieren sido adjudicados á dos 6 más, tendrán en común los bienes y en común los libertos, y ejercitarán entre sí la acción de partición de herencia. 5. Paw.o; Cern entarios al Edirio, libro LVII. Tratándose de libertades dadas por fideicomiso, si, ausente el heredero, el Pretor hubiese declarado que se debe la libertad, es libre el esclavo, y liberto del difunto, si fué esclavo de éste, ó del heredero, si fué esclavo del heredero; y aun si el heredero hubiere fallecido sin sucesor, dispuso el Senado en tiempos de A.d.riauo, que se había do conservar la libertad. 6. EL 3frsMo; Comentarios al Edicto, Libro LX. Se Legaron diez, y se le rogó al legatario que comprase y manumitiese áStico; media la Falcidia, y el esclavo no puede ser comprado en menor precio; opinan algunos, que el legatario debe recibir los tres cuartos, y que no ha de ser compelido á. comprarlo. Opinan los mismos, que aun si se le hubiera rogado que manumita Li un esclavo suyo, y hubiere recibido los tres cuartos del legado, no ha de ser compelido Li manumitirlo. Veamos si ciertamente en este caso no se haya de decir otra cosa; peroen el anterior, hay quienes opinan que el legatario ha de ser obligado Li comprar el esclavo, y que él se so(4) 7'aur. sog4n el cd;ø. FI., que dide Idem -; Item, ¡Ial. (I HaZ ; seelpft, al oddwe Pl.

DGBO.—LIBEO XL: Ti~ y

videndum. Sed cogen dus heres tota decem pra.estare, perinde atque si adiecisset testator, ut íntegra praestentur.

metió al gravámen al recibir, por lo menos, los tres cuartos. Pero se ha de ver, si, estando dispuesto á restituir lo que recibió, haya de ser oido. Mas el heredero ha de ser obligado á pagar íntegros los diez, lo mismo que si el testador hubiese expresado que se pagasen íntegros.

Libro =II. ad Edicgum, -Si eui

7. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LXJIL .—Si a. uno se le hubieran legado cien monedas para que compre un esclavo ajeno ylo manumita, y vendidos los bienes del heredero 'obtuviera parte, no la re totalidad, no debe obtener el legado de otra suerte, sino si diere caución de que hará la manumisión; pero esto solamente, si la porción que recibió bastase para el precio del osclavo, y el duefio estuviera dispuesto á venderlo por aquel tanto; en otro caso, el legatario deberá ser repelido con la excepción de dolo.

7.

ULI'iÁNUS

legata sint centum ita, ut servum alienum redimat el rnanumittat, et boriis heredia venditis partem, non totum persequatur, non alias debet eonsncui Jegat.um, quam si caverit, so nianumissurum; sed hes tunc denium, si largiatur porlio, quam aocepit, ad servi pretium,paratusque sit dominus tanti eum vendere; alioquin exeeptione dolí debebit legatarius repelli. 8. POMPONIUS libro VIL ex P1aaio.— Eum, cui mille numi legati fulasent, si rogatus fuisset viginti servum manumitiere, non cogí üdeicommissam Iibertatem praeslare, si legaturn non caperet, consi*t. 9. MARCSLLUS (1) libro XV. Dijestoruni. -.Quum fidei berodis commisit, ce servus alienam servitutom patiatur, experiri potest confetini, ut fueril alienatus, petere libertalem. Sed ubi alienatio non est voluntaria, sed neceasitas a.Jienandi ex causa tostatoris pendeat, prope est, ni nondum debeat praestari fideicommissum, quod potest videri defunctus nihil sensisas de huiusmodi casu alienationis. 10. IDBM Libro XVI. Dige.sterwa. - Quidam in testamento scripserat: «iltum et illun, serves mees, venire eolo»; si ideo eos nolult venundari, ut, si veneani, ad Iibertatem perveni&nt, praestanda erit libertas; nam et iUi videtur libertas reheti, da que ita soriptum est «nolo al¡¡, quam tibi serviat». Seeundum hace igEtur, si quoquo modo vendare tentaverit servum, confesiim peti potcrit libertas, neo, quornirius praestet Iibertatem, proderil beredi, si eum redemerit, quia sernel extitit condítio. § 1.—ls, cui libertas debebatur, veniit; si vult ab heredo inanumitti, non cnt interveniendum el, q%lum (2j bares praeseus erit, emtor latitabit (8), quoniam poterit (4) uti Senatuseonsulto (5), nL qiasi ex testamento ad Libartatem pervenlat. § 2.—ls, cui ex fldeicommisso libertas dehebatur, ab eo, qui solvendo non eral, paasus est, se bonae fidel (6) emtori tradi; existimas (7), in manumissum constituendam actionem exemplo ama, pu liberí bominis eintorem gimulata sorvitute deospit? Egoquoque addueor, UI puteru, recto advorsus venditos (8) actionnm competere, et magia similes (9) videri statulibero, qui pridie quam ex teste-

(1) Martisua. ¡IaL.

(9) La corron cUn del úddíeaFt., Er.; tul, Taur. eegtlt La escri4rwa original. (5) 8ias anmieinda Br. 1stit.v1, e códice FL. (4) La ciirrecciJn del ijddjce potert, Taui. 8e'4t ¿a escritura origina¿. (6) Vas.e eLJ'r. J. de este tkio.

Toas m—so

8. PoMpoNlo; Doctrina fe Plaucio, libro VIL -

Es sabido, que aquel á quien se le hubiesen legado [fil monedas, si se le hubiese rogado que manumitiera á un esclavo que valiese veinte, no es obligado á dar la libertad dejada por fideicomiso, si no recibiese el legado. 9. MxacaLo; E)iqesto, Ubre XV. - Cuando uno encomendé á la fidelidad del heredero que el esclavo no soporto esclavitud ajena, puede ejercitar acción, tan pronto como hubiere sido enajenado, para pedir la Libertad. Mas cuando la enajenación no es

voluntaria, sino que la necesidad de enajenar de-

pende de causa del tetdor, es probable que no se deba pagar el fideicomiso, porque puede parecer

que el difunto no tuvo para nada en cuenta el caso de esta enajenación.

10. EL MISMO; Digesto, libro XVI. —Uno habla

escrito eri su testamento: no quiero que aquél, nl

aquél, esclavos míos, sean, vendidos»; si no quiso que fueran vendidos, de tal modo que si fueran vendidos llegasen á la libertad, se les habrá de dar la libertad; porque parece que se le dejó la libertad

también á aquél respecto del cual se escribió así:

«no quiero que le presto servidumbre á otro, sino é. ti». As!, pues, según esto, si de algún modo hubiere intentado vender al esclavo, Be podrá pedir inmediatamente la libertad, y para no darle la li-

bertad no le aprovechará al bcrederoelhaberlocomprado, porque ya una vez se cumplió la condición.

1.—Aquel á quien se le dable la libertad fué

vendido; si quiero ser manumitido por el heredero, no le servirá de obstáculo, estando presente el he-

redero, que se oculte el comprador, porque podrá valerse del senadoconsulto para llegar á la libertad

así como por virtud del testamento. § 2.—Uno, Ii quien se le debía la libertad pon fideicomiso, consintió que por quien no era solvente fuese él entregado á un comprador de buena fe; .estimas que se ha de establecer acción contra el

rnanurpitido é. la manera que contra aquél que habiendo simulado esclavitud engaiió al áoniprador de un hombre libre? Yo también me inclino á creer, que con razón compete acción contra los vendidos,

(5) bona Me, Ha!.. VuLg. (7) Taur. aegdit ¿a eacrLara original; exIi1m..n, La correciÑ$n de ¿ e,ódigFL,. Br. (8) veiulitorem, Ha!. Vui.. (a) Segc5n ftueCra enmienda; siiutLem, eL códias FI.;; sb i_ le, Ha&

234



DIGESTO.—LIBBO XL TITULO

Y

mento ad Iffiertatem pervoniret, idem ficri passus est.

y que más bien parecen iemej antes a. aquel a. quien en testamento se le dejó la libertad bajo condición, que, antes de llegar a. la libertad en virtud del testamento, consintió que se hiciera lo mismo.

11. MODSrINUS libro 1. Dfferenarurn.—Ex causa fideicorninjssj servo ljbertatem dare sine tutoris aucLoriate pupillus non potest.

11. Moossniio; .Df'erencias, libro L - El pupilo no puede sin la autoridad del tutor darle la libertad L un esclavo por causa de fideicomiso.

12. IDEM libro inquar de Manumwons.—

Imperator Antoninus, quuin l'irmus (1) Titiano (2j tvagoedos tres legasset, et ndiecisset: «quos tibi commendo, nc eui allí serviant», publicatis bonis Titiani resoripsit, debere nos publico manumitt.i.

1.—Et Iegalarius non minas quam bares rogaii potest servum manumittere; et si ante ivauirnissionem decessrit, successores elus debent manuiijittere. § 2.—Divus Antoninus et Pertinai reseripserunt, Iereditate fisco vinclicata, quoniam (3) tacite quis rogatus eraL ei, qui capere non poterat, restituero hereditatem,et directo, et per fideicommissum datas libertates deber¡.

12; EL

MiSMO;

De las Manumisiones, libro Único.

- Habiendo Firmo legado a. Ticiano tres trágicos, y habiendo añadido: «Los que Le recomiendo para ue no presten servidumbre a. otro», el emperador ntonino, habiendo sido confiscados los bienes de Ticiano, respondió por rescripto que aquéllos debian ser manumitidos públicamente.¡ 1.—También al legatario se le puede rogar, no menos que al heredero, que manumita a. un esc]ayo; y si hubiere fallecido antes de la manumisión, deben manumitirlo sus sucesores. § 2.—Respondieron por rescripto el Divino Antonino y Pertinax, que, reivindicada para el fisco la herencia, porque á alguno se le había rogado tácitamente que restituyese la herencia a. quien no podía adquirirla, se debían las libertades dadas tanto directamente, como por fideicomiso.

W

18. IDEM libro IX. Regulw wn.— Si praegnaris anoLlia moram non sudio manumiasoris, sed fortuito patiatur, no rnauumilteretur, liberum quidem non pariet, sed cogetur qui manimittere debuit, naltim matri traJere, al per eain perveniat ad Iibertaiern.

13. EL MISMO; Reglas, libro 11.—Si una esclava embarazada sufriera demora para ser manumitida no con intención del manumisor, sino fortuitamente, no parirá ciertamente un hijo libre, pero-el que debió manumitirla será obligado a. entregarle a. la madre el hijo nacido, a. fin de que por medio de ella llegue a. la libertad.

14. IDEM libro X. Reaponsorurn.— Lucius Titius testamento facto Seiam, uxorem su am, ¡tern Titiam, fihiem coinmunem, aequis portionibus (4) scripsit heredes; itOm alio espite: «Erotem, servum nieum, qui et Psyllus vocatur, liberum eses yole, si uxori mese placeat»; quum it.aque Sola, uxor Lucil Titii, abstinuerit ab eadem hereditate, eL ex substitutione portio eius ad l'itiani fihiam pervenent, q uacro, an Eroti, qui el Payllus voestur, ex his verbis suprascniptis libertas competit? Modeetinus; Eroti, quod uxor testatonis hereditate se abatinult, non obesee respondi. Item quaero, an Seia uxor, quae se hereditate abstinuit, petenti Eroti libertateru luste contradicera posait. Modestinus respondit, Sela dissensum nullius cese momenti.

14. EL MISMO; Respuestas, libro X.—Lucio Ticio, habiendo hecho testamento, Instituyó herederas por partes iguales a. Saya, su mujer, y tambien a. Teja, hija común; además en otra cláusula dijo: «quiero que Eros, mi esclavo, que también se llama Psilo, sea libro, si le pluguiera ¡ mi mujer»; y así, habiéndose abstenido de la misma herencia Soya, mujer de Lucio Ticio, y habiendo ido su porción a. su hija Ticia en virtud de la substitución, pregunto, íle compete a. Eros, que también se llama Pailo, la libertad en virtud de las susodichas palabras? Y dice Modestino; respondí que a. Eras no le obstaque la mujer del testador se haya abs.

tenido de Ja herencia. También pregunto, si Soy, la mujer, pie se abstuvo de la herencia, podrá oponerse con justicia a. Eros al pedir la libertad. Modestino respondió, que el disentimiento de 5eya no era de algún valor.

15. IDEM

libro 111. Pandecliwwn. - le, qui (5)

15. Et MTSMO; Pandectas, libro IH.— El que por

ex causa 6deioommissi manumiesurus est, aullo modo d.cteriorem eius servi cond.itioriem (acere potest; ideoque nec vendere sum interdum alii potest, at ab no, cui traditus est, manumiUatur; el si tradiderit, redímere illum cogitar et inanumiltere; intereel Bnim nonnunqnam, a sane potius manumitti, quam a iuvene.

causa de fideicomiso ha de manumitir a. otro no puede de ningún modo hacer peor la condición de este esclavo; y por ello tampoco puede venderlo mientras tanto a. otro, para que por éste, a. quien es entregado, sea manumitido; y silo hubiere en-

16. Liamus RUFINUS libro V. Regularwn. - Li-

16. LiciNio RUF1NO; Reglas, libro V. -Las 11-

tregado, es obligado

a. rescatarlo y á manumitirlo;

porque a. veces interesa más ser manumitido por un anciano, que por un joven,

bertates etiam per fideieornmissum dari poseunt, bertados se pueden dar también por fideicomiso, y, et quidem largius, quam directo; nam non t*ntum a. la verdad, con más amplitud que directamente; (1) Pirmfus, HaL VuLg. (1) MuI1no Vulg. Pug. (3)

(4) rau?'. on la s8'rltura oPig*n54 ~bus, La corree-

cidn ¿ísi oddwe Fi., Br.

() La oorrecod,'4 de cddoe fi., Br.; st qutí, la escritura

bTG8TO.—UBUO XL: TITULO Y



MI

propris, sed et aienis servia per íideicomnissum libertas dan potest ita tamen, ut vulgaribus 'verbis, et uibus evidenter voluntas tetatoris expri. mi posait.

porque no solamente los propios, sino temblón á lOs esclavos ajenos, se lea puede dar la libertad por fideicomiso, pero con tal que sea con palabras vulgares, y con las que evidentemente se pueda expresar la voluntad del testador.

17. Ea, libro XXII. (1.) Diçeüoram Scaeokte

- 17. CLAUDIO; Digeeto de Scó,ola, Libro XXT.Con estas palabras: «cuando te hubiere parecido manumitirlo», se da válidamente la libertad por fideicomiso.

«Quum tibi visum fuerit manumittere», utiliter datur fideicommissa libertas.

CLAUDIUS:

18. ScAEvoI.i. libro XXIII. Dgesorum.—Testamonto ¡La cavit: «PamphUus si bene se geaserit (2)

18. ScEvot.L; Digesto, libro XXIII.— Uno dispuso así en su testamento: «sea libre Pánfilo, si se hubiere conducido bien llevando mis cuentas»; se preguntó, si, habiendo fallecido después de alurios afios subsistiendo el mismo testamento, y no habiendo lugar á queja alguna contra Pánfilo respecto á las cuentas, habrá conseguido ]a libertad en virtud del testamento. Respondió, que nada se expaula para que no la haya conseguido.

19. IDEM libro XXIV. Digealorwz.— Horade instituto manto per fideicommiasum libcrtatem servis dedit, in quibus et Sticho, actor¡ mariti; quaesitum est, quum abaente domino isti (4) Praesidem provinciacadierini, ni libertas sibi praestaretur, quasi ex iusta causa heres nbessel, et Praeses provinciae pronuntiaverit, Ilbertatem deben, an ají cum Sticho posait, utrationem actus a se admimstrafl reddere compeHatur. Reapondit, non posse.

19. EL i.uSMO; Digoslo, libro XXIV. - Una, habiendo instituido heredero Li su marido, dió por fideicomiso la libertad Li los esclavos, entre ellos también a Stico agente de su marido; como hallándose ausente el sefior hubieren ellos recurrido al Presidente de la provincia, para que se les diese la libertad, como si el heredero estuviese ausente por justa causa, y el Presidente de la provincia hubiere declarado que se les debla la libertad, se pegnnto, si se podría ejercitar acción contra Stieo, para que fuese compelido Li rendir cuenta de los negocios administrados por él. Respondió que no se podia. § 1.—Uno legó Li su mujer la dote y otras muchas cosas, y encomendé Li su fidelidad que manumitiese ante el consejo Li Aquilino, esclavo propio de su mujer, ella dice que no debía hacer esto, porque era propio de ella misma; pregunto, si se le deberá. la libertad. Respondió, que la mujer, si quisiera que por virtud del testamento se le diese Li ella no solamente la dote, sino también los demás Legados, habrá de ser compelida Li manumitir por causa del fideicomiso Li Aquilino, y que éste, cuando

rationibus mola, liber esto»; quaesitum est, quurn manente eodem testamento post aliq,uot amias decesserit, nec ulli (3) querelae )ocus de Pamphilo circa rationea patr'oni alt, an ex testamento hbertatem siL consecutus. Reapondit, nihil proponi, ciar non sit consecutus.

1,—Uxori dotem et alias res plures legavit, el cina fidci commisit, uL Aquilinuna servutn proprium inulieria, apud consilium manumitLeret; id negat se facere dabere, quod ipsius proprius esael; qusero, an libertas el debeatur. Respondit, uxoram, si ex testamento non solum dotem, sed otiam cetera legata praestari sibi (5) veliet, compellendam ex causa fldeicommissi Aquilinum manutnittere, eumque, quum liben eril, petitilrum ea, quas sibi legata sunt. 20. Posu'oNlus libro VIL Epistolarum. - Apud Iulianum ita seriptum est: si bares roatus servum nianuinittere, ex Trebeltiano Senatuaconsulto hereditatem restituerit, cogi debebit manumitiere; et si latitabit, ve! si insta ex causa abérit, Praetor causa cogrlita scoundum Senatusconsulta ad eas causas pertineutia pronuntiare.debebil; si vero servum susceperit la, cuí hereditas restituta fuerit, ipsum competit (6) manumittere; el eadem in personam (7) ema observar¡ eonveniet, quae circa emtores cuatodiri solent; sn haec vera putos? nam ego diseandi cupiditate, quam solam vivendi rationem optimam in oetavum et saptoageslmum annum aetatis duxi, memor sum eius sententiae, ui (8) dixiase fortur (9): elii rbv ¡po-s i r wp

[Etsi alterurn pcdcnt ni mulo haberom, adhc £wnen diecere quid vellera] (10).

BeWssime Aristo et Octavenus piitabant, huno servum, de quo quaereretur, fldeicommiasae hereditati non eMe, quia testator rogando heredem, ut aiim manúmitteret, non videtur de eo reStituen(1) lllwo VI., MaL la, uan Ha¿. VaZg. Mal. Vulg ~, conaidárala palabraso8pfohoea . según el cód lee FI. (5) domino tte—adltt, ¡Ial. (6) ulbI, o&eIa Mal,

2),

w

fuere libre, habla de pedir las cosas que se e legaron.

20. PoispoNlo; EØstoLas, Libro VII. - Se halla escrito en Juliano: si el heredero Li quien se lo rogó que manumitiese Li un esclavo hubiste restituido la herencia en virtud del senadoconsulto Trebelisno, deberá ser obligado Li manumitido; y si se ocultare, 6 si estuviere ausente por justa causa, el Pretor deberá determinar conforme Li los senadoconsultos pertenecientes Li estas causas; pero si hubiere recibido el esclavo aquel Li quien se le hubiere restituido la herencia, lo compete al mismo manumitirlo; y convendrá que respecto á la persona de ésta se observe lo mismo que suele observarse en cuanto Li Iris compradores; y ¿crees que esto es verdad? Porque yo en mi deseo de aprender, la única razón óptima de vivir que he tenido hasta los setenta y ocho años de mi vida, me acuerdo de la sentencia de aquel que se refiere que dijo: «Aunque tenga un pie en la sepultura, todavía, sin embargo, querría aprender alguna cosa». Con muchísima raón opinaban Aristón y Octaveno, que este esclavo, de quien se trata, no era de la herencia dejada por

(6) convenit, 7la. Vu4g. Cl persona, Mal. Vurg. (8) Se i'eft ere a Solon- quam, (9) Inhlumis, inserte frt. (10) Verelóe melgar.

¡IaL Valg.

236



DTGB1O—L1BEO xi: TfTUL0 Y

do sensiss; si tamen per errorem ab herede datos fucrit, ea dicenda sunt, quae lulianus soribit.

fideicomiso, porque el testador, rogando al h,redero que lo manumitiera, no parece que entendió que fuese restituido; pero si por error hubiere sido dado por el heredero, se ha de decir lo que escribe Juliano.

21. PAP1NINU5 libro XIX. QuaeaLionwn.—iRogo, se SUchus alterius servitutem experiatur»; intelligi daLani ftdeicommissam libertatem, placuit Princip; quid enim tam contrariwn ast servituti, quam libertas? Nec tamen quasi post niortern heradio data videbitur; quod so pertinet, ut, si vivuS sum alienaverit, eonfest.ini libertas petatur, non prosit ad iinpediendaLn libertatis petitionern, si redemerit eurn, cuins semel conditio extitit. Idem probandum es¿, et, si non voluntaria alienatio ab herede faot.a est; neo refragabitur, quod non per ipsurn alienatio facta est; fuit enini quaaistatuliber, et quacunque ratione conditio iíapleta set.

PAP1NIÁNO; Cuestiones, libro XIX. - « Ruego 21. que Sticu no experimente la esclavitud de otro»; le plugo al Príncipe, que se entendiese dada por fimteicomiso la libertad; porque, ,qué cosa hay tan contraria á la esclavitud como la libertad Pero no se considerará como dada después de la muerte de! heredero; Lo que tiene por objeto, que si en vida. [o hubiere enajenado, se pedirá inmediatamente la libertad,y para impedir la petición de la libertad no aprovechará que hubiere vuelto á comprar á aquél respecto del cual se cumplió una vez la condición. Lo mismo se ha de admitir, también si no fuá voluntaria la enajenación hecha por el heredero; y no se objetará, que la enajenación no fuá hecha por él mismo; porque éste fuá como aquel á quien en testamento se le dejó la libertad bajo condición, y respecto del que se cumplió de algún modo la condición.

22. 1nai Ubre XXIL Quaeaionum.—Si legatario tundi decem pretil nornne relicta sint in hoc, (ut) servurn suum znanumitt.at , quarnvis fundi legatuin agnoverit, sí tamen pecuniae propter interventum FsJcidiae non agnoverit, coendu.s est et pecuníain accipere habita legis Falcidiae ratione, et servo fideioornmissariam libertatem praestare, qucin sernel fundi legatum agnovit.

22. EL MISMO; Curslioncs, libro XXII. - Si al legatario de un fundo se le hubieran dejado por razón de precio la suma de diez para que manumite á su esclavo, aunque hubiere aceptado el legado del fundo, si, no obstante, no hubiere admitido la cantidad por razón de la aplicación de la Falcidia, ha de ser obligado, habida cuenta de la ley Falcidia, tanto á recibir la cantidad, como á darle al esclavo la libertad dejada por fideicomiso, puesto que ya una vez aceptó el legado. § 1.—Uno que tenía tres esclavos, lee pidió ádos herederos que manumitiesen de ellos á los dos que quisieran; estando oculto uno de los herederos declara el otro á quienes quena manumitir; se puede decir que se hacen libres, de modo que les compete la libertad lo mismo que si sólo el que está presente hubiese podido manuiniLirlos Pero si hubiere fallecido uno de los esclavos, ya si estuviera ausente por justa causa, ya si aun no pudiera hablar, el heredero, a quien se le rogó, ea conveniente que decretándolo el Pretor, se hagan libres los que sobreviven. § 2.—Cuando el que debe dar la libertad dejada por fideicomiso está ausente por justa. causa, ó se oculta, ó unoa están presentes, y otrcís ausentes por justa causa, y algunos no se presentan para frustrar el fidaicouuso, d no hubo heredero del que debió la libertad, ó el heredero suyo se abstuvo de la herencia, el Pretor debe declarar que en virtud deL testamento de Lucio Ticio compete la libertad dejada por fideicomiso; y así se determiné en el senadoconsulto; en cuyo senadoconsulto se consignó, para que no fuese dudosoobscuro de quién se habe declarar quién esté ría liberto, que el Pretor de ausente por justa causa, y quién para defraudar la libertad.

§ 1.—& duobus heredibua, qui tres servos habebat, petiit (1), ul duos ex bis, quos voluiasent, maaunuttant; altero heredum latitaute alter deciarat, quos velit rnanumittere; potest dici, fieri liberos, ut periude libertas competat, ae si praesene solus nianumiltere potuisset. Quoilsi ex ser'vis unus decesserit, sive justa ex causa absit. hores, sive tan non posalt, a que petituin esi, decernente Praetore duos, qui supersilut, fien liberas (2) convenit. § 2.—Quum is qui fideicommissani libertateni praestare debe¡, insta ex causa abeat, auL latitat, aut quidam praesentes sunt, alit ex justa causa absnt, nonnulli frutraii Ii (3) gratia ftdeicouimiesi copiam sui non factunt, aut si, qui llbertatem debuit, heres non exticit, ant suus heras hereditate se abstinuit, Praetor proriun Liare debet, ex testamente Lucii Titü fideieommissam libertatem conipetere; idque Senatuscousulto demonstratum est; quo Senatusconsulto comprehansom est, ne dubiuni et obacuruni eseL, onius libertus fieret, PraeLoreru pronuntiare debere, qui ex iusta causa, et qui detractandan libertátis gratia absit. 23. IDEM Ubre IX. Responaorum. - Fideicommiasania libertas praetex.tu eornpilatae (4) hereditatis, aut rationiS gestas differtur. • § 1.—Fidcioomrnissariam libertatern ah herede non praestitain cogondus est beredis herce, qui restituit ex Trcbelliano Senatusconsulto horeditatem, praestare, si cius personam eligat, qui manumittendus est. i) Ha pettt, s addiee FL

i) Tasr. al i*4r9^ libertes, en el tavto.

28. EL MISMO; ¡lespueskzs, Ubre IX. - No se difiere so pretexto de haber sido despojada la herencia, ó de haberse llevado una administración, la libertad dejada por fideicomiso. § 1.—El heredero del heredero, que restituyó la herencia en virtud del senadoconsulto Traboliano, ha de ser obligado á darla libertad dejadapor fideicomiso no dada por el heredero, si el que ha de ser manumitido eligiera la persona de aquél. (1) frandeadi, HaL. Vaig expilateo, Ra&

DIGESTO.—LISIO XL: TfTULO § 2.—Servuni peculii castren ala, quom patear fidel-

coxnmissi verbis a legitimis fihiis heredibus liberan vouit, fihiiim militetu, vel qui mititavit, si patria

horas extitit, manumittere cugendum respondi, quoniaifl prOpriutfl manhlmisis8e defiinctus post donationem in fihium co1Ietarn ex.isimavit, portionem enim a fratre domino fratrem eundernqiie coheredetn citra daninum voluntatis redimere cien co• gendum, neo ob eundetn errorem cetera, quse pater in inilitiam (1) profeeturo filio donavit, 'natri, qui manait in potastate, conferenda, quum peculiu'n castrense ftlius etiarn inter legitimes heredes praecipuum retincat. § 3.—Etiam fideicommissaria. libertas a filio post cerLam aetatem ama data, si ad eam puer non pervenit, ab herede fUji praestitut.a die reddatur; quarn sententiain lara singular¡ receptam ad. oeteratideicommissa relicta porrigi non placuit. § 4.-..-Servum afilio post quinque anuos, si co tempere mercedem diurnain filio praestitisaet, maumitti voluit; biennio proximo vagatus non praostiterat; conditione defectue videbatur; si t.amen horas films, aut tutores eius rninisteriurn servi pr bicnnium elegiseenl (2), eam rein ex praeterito (3), quod por heredem stetisset, impedimento residue conditioni non case eon&titit.

24. 1Jrpijts libro V. Fideuorrimisgoru.ez.— Generaliter dicemus, eos posse fideicomrnissariam Ubcniatem adseribere, qui fldeiconimissum peconiariunijossunt relinquere. 1.—Et Principis ser-ro, vol municipli, et cuine alterius, fideiøommissa lUerIas adscripta valet. § 2.—.Hoatium servo si fldeicommissaria libertas fuoril adscripta, potest traetari, an non Bit inefficax, EL fortaseis quia dixrit, indignum case, civem romannm fien hostium servure; sed si in casum (4) relinquatur, jo quem noster esas incipit, quid prohibe diecre, libertatem valore (5)? § 3.—Si bomini libero fuerit libertas per fidelcommiasam adscripta, et is in servitutein redactes proponatur, petera potest Tibertatem, si modo mortis tempore, val conditionis existentis inveniatur ser-rus. § 4.—Servo eius, qui nondum In rebus humanis est, libertas recto per fldeicommissum relinquitur. § i.—Si servus in metallum fuerit dainnatus, Iibertatem aperare non poterit. Quid orgo, si fidelcommissaria libertas ci (0) relicta siL, et peona inetalli indulgentia Principia it iberatuS? EL est reacriptum ab [tnperatore nostro (7), hune in dominium pelarla domini non restitul; cuica tainen Bit, non adiicitur; carte quum fisni efilciatur, aperare potest fideicommissaniam libertatem. § 8.—Ex daninata le metailum concepto et nato fldeieommissaria libertas dan poterit; quid miruin, quum etiani venundari eum posea quejo¡ servum Uivus PiusreBcripait (1) Hat. 'Vslg.; Xa tlitu, .1 cUee FI. (1) Has.; elegiseat, el 06Uee FI. (3) excepto por ex praeteifto, Vdg. 4) su. H.ü. Vag.

v



237

§ 2.—Respondi, que el hijo militar, ó que fuá militar, ha de ser obligado, si fué heredero de su padre, á manumitir al esclavo del peculio castrense, que el padre quiso con palabras de fideicomiso que fuese hecho libre por sus hijos, herederos legitimas, porque el difunto estimé que manumitió á un esclavo propio después de la donaciOn hoeha a su hijo; pues el hermano y coheredero no ha der ser obligado por el hermano dueflo á rescatar go porción en perjuicio de la voluntad, y ni por causa del mismo error se le han de llevar a colación al hermano que permaneció bajo potestad las demás cosas, que el padre le doné al hijo al marchar á la milicia, puesto que el hijo retiene como privilegiado el peculio castrense aun entre los he roderos legítimos. § 3.—La libertad dada por fideicomiso á cargo de un hijo para después de cierta edad de éste, si el impúbero no llegó é. tal edad, será dada La.tnbié por el heredero, del hijo en el día prefijado; cuya decisión, admitida por derecho singular, no plugo que se extendiera a los demás fideicomisos dejados. § 4.—Uno quiso que por su hijo fuese manumitido después de cinco años un esclavo, si durante este tiempo le hubiese entregado al hijo el salario diario; habiendo andado vagando los dos aios inmediatos, no Jo 1abia entreado; parecía que faltó á la condición; pero si el hijo heredero, ó sus tutores, hubiesen preferido el servicio de aquel esclavo en los des años, es sabido que esta circunstancia, que respecto al tiempo pasado hubiese consistido en el heredero, no sirve de impedimento para lo restante de la condición. 24. ULPLSNO; Fidoicor,usos, 1ü.ro V. .L En general diremos, que pueden dejar por fideicomiso le.li. bertad los que pueden dejar dinero por fideicomiso.

§ 1.—Es válida la libertad dejada por fideicomiso á un esclavo del Principe, ó de un municipio, y de otro cualquiera. § 2.—Si á un esclavo de los enemigos se le hubiere asignado por Fideicomiso la libertad, se puede discutir sino será ineficaz. Yquizá diga alguno, que es indigno que se haga ciudadano romano un esclavo de los enemigos; pero si fuese dejada para el caso en que comience á ser nuestro, ¿qué impide decir que es válida la libertad? § 3.—Si á un hombre libre le hubiere sido asignada por fideicomiso la libertad, y se dijera que fué reducido á esclavitud, puede pedir la libertad, si es que al tiempo de la muerte, ó de cumplirse la condición, se hallase siendo esclavo. §4.—Al esclavo del que aun no existe se le deja válidamente la libertad por fideicomiso. § 5.—Si un esclavo hubiere sido condenado á las minas, no podrá esperar la libertad. Luego ¿qué se dirá, si se le hubiera dejado la libertad por lictoicomiso, y hubiera sido librado de la pena de las minas por indulgencia del Príncipe? Y se respondió por rescripto por nuestro Emperador, que éste no es restituido al dominio de su primer dueño; pero no se añade de quién sea; mas á la verdad, como se hace esclavo del fisco, puede esperar la libertad dejada por fideicomiso. § 6.—Al concebido y nacido de la que fuá condenada á las minas se le pueda dan la libertad por fideicomiso; ¿qué hay de extrañar, puesto que ci Divino Pío respondió por rescripto que también él podia ser vendido como esclavo? (5)

(5)

SIsare —valere, ostit.(as Ha¡, Tasr. al maresi et, en e¿ texto.

(7) Ve.au afr. 8.1 1. D de p~ XLVIII. 19.

2.38



nTGxsTo.—trsso

§ 7.—Si petitum a testatore fueril, no postes. Stichus gerviret, placuit, fkleicommissariam liberta-

tem datam videri; nata qui hoc petit, no postea servial, 'idetur petere, ut libertas ei praestetur.

§ 8.—Sed et si ita scripeit: «ne eum alienes, no eum vendas», idem cnt dicendum, si modo bee animo fuerit adscriptum, quod voEuerit eum testalcr ad libertatem perduci; nelorum si alia mente id

sci'ipsit, utputa quia con8ilium dabat heredi, retinere talem servim, vol quia corcere voluil sernm et cruciare, no ineliorem dcpmínum experia1w', ve] alia (1) mente, non tribuendae libertatis animo, dicendum est, cessare lihertatis praestationeta; et ita Celaus libro vicesimo tertio Digestoruni scribit. Non tantuni enim verba fideicommissi, sed et mona testatoris tribuere solet libertatem fideieommissariam. Sed quum ex praesumtLone libertas raestita esse vIdetur, heredia est, contrariam veunlatem teatatoris probare.

r

§ 9,—Si quia tutorem ideo seripaerit,quia liberum pulavit, certisaimiim est, neque libertatem peti posee, noque tutelam libertatis praestationi patrocinari; el ita et Marcellus libro quinto decimo Digestorum, el Imperator noxter eum patre rescripsit. § 10.—Si quia servo pignorato directam liberta1cm dederit, hect videtur mro subtili inutiliter reliquiaso, alternen, quasi el tldeieommissaria libertate retida, servus petere potest, ut ex ftdeicommisso liber fiat; favor enim libertatJs enadet, nl interpreteniur, et nd libertatis petitionem pronedere testamentí verba, quasi ex fideicommisao fuenit () servus liber case iussus; nec enim ignotum eat, quod multa contra iuris rigoreni pro libert.ate sint constiluta.

§ 11.—Ex testamento, quod agnatione postumae ruptuin este constitit, noque directas ]ibertates competere, noque fideicominissarias deber!, si (3) •cLuas non a legitimis quoque heredibus paterfamihas reliquerit, anUa constat. § 12,—Si quia alionum, vel suum servum rogatus sit manumittere, el minus Bit (4) in co, quod accepit iudioio testatonis, plus Bit in pretio sorvi, an cogatur vol alienuta redimare, vol suum manumittere, videndum est. Et Marcelli.is scripsit, quam ceperlt legatum, cogendum omnimodo suum manutailtere; et sane hoc jure utimur, nl wultum iiitersit, suum quisque regates sil manumittere, an alienum; si suiim, cogeirir manumitIere, etiámsi modicurn aceepil; quedai alienum, non alias cnt cogendus, quam si tanti possit redirnere, quantum ex ¡udicio testatoriS conseeutus Sil.

§. 13.—Proinde consequenter Marcellus alt, eum quoque, qai heres institutus est, si quidem ahiquid nd eum dedunto acre alieno pervenil, cogendum

XL: TITULO Y

§ 7.—Si por el testador se hubiere pedido que en lo sucesivo no prestase servidumbre Stico, se determinó que se considerase dada por fideicomiso la libertad; porque el que pide que en lo - sucesivo no ?reste servidumbre, parece que pide' que se le dé la libertad. § 8.—Pero también si escribió de este modo: «no lo enajenes, ni lo vendas», se habrá de decir lo mismo, si esto hubiere sido escrito con tal intención, porque el testador haya querido que aquél sea constitaído en libertad; pero si lo escribió con otro designio, por ejemplo, porque le daba heredero consejo para que retuviera 6. tal esclavo, ó porque quiso corregir y castigar al esclavo, para que no experimentase 6. un dueño mejor, ó con otra intención, no con ánimo de queso le haya de conceder la libertad, se ha de decir que deja de tener lugar la prestación de la libertad; y sal lo escribe Celso en el libro vigésimo tercero del Diesto. Porque no solamente las palabras del fideicomiso, sino también la mente del testador, suelen dar la libertad por fideicomiso. Pero cuando por presunción parece que se dió la libertad, al heredero le incumbe probar la voluntad contraria del testador. § 9.—Si alguno hubiere nombrado A. otro como tutor, porque lo creyó libre, ea muy cierto que ni se puede pedir la libertad, ni la tutela favorece para la prestación de la libertad; y as! Lo dice Marcelo en el libro décimo quinto del Digesto, y lo res-

al

pendió por rescripto nuestro Emperador juntamente con su padre. § 10.—Si alguien le hubiere dado ia llberta.d directa á un esclavo pignorado, aunque en estricto derecho parece que se la dejó inútilmente, sin embargo, el esclavo puede pedir, como si se le hubiere dejado La libertad también por fideicomiso, que se le haga libre en virtud del fideicomiso; porque el favor de la libertad aconseja que interpretemos, que laspalabras del testamento son pertinentes también para la petición de la libertad, como si poi fideicomiso se hubiere mandado que el esclavo sea libre; porque no es cosa ignorada que en favor de la libertad se establecieron muchas dispoKicio nos contra el rigor del derecho. § 11.—Ea bastante sabido, que en virtud del testamento, que se sabe que se rompió por el nacimiento de una póstuma, ni competen has libertades directas, ni se deben las dejadas por fideicomiso, si algunas hubiere dejado e) padre de familia aun 6. cargo do los herederos legitimas. § 12.—Si A. alguno se le hubiera rogado que manumita k un esclavo ajeno, 6 suyo propio, A impontara menos lo que recibió por la última ii.:osieión dl testador, y mAs el precio del esclavo, se ha de ver si será obligado ó k comprar al ajeno, 6 6. manumitir al suyo. Y escribe Marcelo, que, habiendo aceptado el legado, ha de ser obligado de todos modos A. manumitir al suyo; y verdaderamente observamos esta derecho, de suerte que hay mucha diferencia entre que 6. uno se le haya rogado que manumita al suyo, ó que al ajeno; si al suyo, será obligado á manumitirlo, aunque haya recibido médica cosa; pero si al ajeno, no será obligado de otro modo, sino si pudiera comprarlo por tanto cuanto haya obtenido por la última disposición del testador. § 13. - Consiguientemente dice Marcelo, que también el que fué instituido heredero ha de ser obligado A manumitir al suyo, si verdaderamente

(1) HGL V4g.; aliqus, el cddie Fi. (2) HeZ. Vii; fuer&t, el c6dice Fi

(2) Taur. sigtn ¿e scrfüra original; .1, omit4ie la o. rrecnón itei eddiod Fi., Br.

(4) consecutue, inserte Rai.

D1GTO.—LIflRO XL.- TITULO Y

case sium manumitiere; si 'vero nihil pervenit, non essc oogendum. 14.—Plane si forte minus relictum est aLicui, verum creYit legatum ex aliqua causa, aequissimurn eril, tanti eum cogi redimere,quantum ad eum pervenit; nec causan dabere, quod miaus illi reliclum sit, quum creverit sus Jegatlim par testamenhi oocasionem; nam etsi ex mora fruetus usuraeve fideicommisso accessissent dicenduin est, libcrtatem praestandam. 15.—Proinde etsi sorvi pretium decrevit, dioondum est, redimere cogen dum 16.—Quodsi !egatum sit imminutum, viden-. dum, an cogatur servum manumittcre, qui spera'viL (1) legatum ubérius (2) cousecuturum. Et putem, si legatum' refundere siL paratus, non case cogendum; idcíreo, quia sus contoniplatione aguovit legatum, quod ex mopinsto deinhmtum est. Parato Igitur e! (3) a legato recadero, conceden~ duna (4) cnt, nial forte residuurn legatum ad pretium sufficit. § 17.—Quid ergo, si plures () serves rogatus sit inanumiltero, et ad quorusdam pretium suffieiat id, quod reliotum est, ad omnium non sufflciat, so cogendus sis quosdam manumitterel Et putero, debere eum cogi, ve! aus, quoruru pretium patitur, manuinittere. Quia argo etatuet, qui potius manumiltitur (6), utrumne ipse legatarius eligat, quos uianumlttat, an heras esL Et fortasais quis recto dixerit, ordinem seripturse snquendum; queda¡ ordo tion pareat, ant sortiri coa ojortebit, no silquam ambitionis vel gratiae suspiaionem Praetor subeat, ant merihi.s cuiusque allegatis arbitran ces oportet.

§ 18.—Simili modo dicendum eat, dei redimere iUSSU5 St, liberiatemque praestare, nec pccunia quse legata est, sufficiat ad redemtionem omniwm quibús libertas data esi; nam, et bic idem erit, quod supra prohavimus. § 19.—Si cul legatum alt relitum, isque regates st servum propnium manumittere, eque Ç7), quod legatuni est, praestare, sn fideicomnuasaria libertas praestanda alt? Quosdam mayal, quia, si fueril coactus ad Iiberlatem praestandam, ex neceasitate ad fideiconimisal quoque praestationem cnt cogendes; et sunt (8), qui putant, non cese eogendum. Nam et si mihi legatum fuieset reliotum, et id rogatus casero Titio restituere confestim, et praeterea fideicommissam libertatem servo meo praest.are, sine dubio diceremus, non esee me cogendum ad libertatis praestationem, quia nihil pretil nomine videor accepisee. Plano si forte post tempus fuerit rogatus res tituere sibi legatum reietum, dial potest, propter medii temporis frutum cogenduni eum mauumittere. § 20.—Si rogatus quis al¡¡ fundum, quam morietur, ahí eentum praestaro, si tantum ex fructi(1) Taw. ¿igd'i ¿a it,aiz ungtsaA e, ¿w&rta ¿a coree,, ds eddee FZ., Br. (5) Taur. R,aus eorreroøit det e'díoc FI.; verlos, ¿a &critura orIgInal, r. (8) so, fiat. Vuig. (ti cogendus, 'PuIg.



239

fué alguna cosa á su poder deducidas las deudas; poro si nada fué á. su poder, no ha de ser obligado. § 14.—Mas si acaso se le dejó á alguno menos, pero el legado creció por alguna causa, será. muy justo, qué él sea obligado á comprarlo por tanto cuan Lo fué á poder de él; y no debe excusarse por-

que se le haya dejado menos, habiendo crecido su legado con ocasión del testamento; porque aunque por causa de mora se le hubiesen agregado al fideicomiso frutos ó intereses, se ha de decir que se debe dar la libertad. § 15.—Por lo tanto, también si disminuyó el ereojo del esclavo, se ha de decir que ha de ser obligado á comprarlo. § 16.—Pero si el legado se hubiera disminuido, se ha de ver si será obligado á manumitir al esclavo el que esperó obtener un legado máspingüe. Y yo opinaría, que si estuviera dispuesto ¡ devolver el legado no ha de ser obligado; por esto, porque aceptó por otra consideración el legado, que inopinadamente se disminuyó. Así, pues, al que esté dispuesto á separarse del legado se le habrá de permitir, á. no ser acaso que lo restante del legado baste para el precio. § 17.—,Luego qué se dirá, si á. uno se le hubiera rogado que manumita á varios esclavos, y lo que

se dejó baste para el precio de algunos, y no basto

para el de todos? ¿Habrá de ser acaso obligado á manumitir a algunos? Y yo opinaría, que él. debe

ser obligado á manumitir por lo menos á aquellos

cuyo precio lo consiente. Mas ¿quién determinará el que preferentemente haya de ser manumitido? ¿Acaso elegirá el mismo legatario aquellos á quienes haya de manumitir, 6 el heredero? Y quizá alguno dirá con razón que se ha de seguir !i orden e la escritura; pero si no apareciera el orden, convendrá sortearlos, á fin de que sobre e! Pretor no recaiga sospecha alguna de intriga ó de favor, 6 convendrá elegirlos por los méritos, de cada uno,

que se hayan alegado,

§ 18—Del mismo modo se ha de decir, aunque fi uno se le hubiera mandado comprarlos y darles la libertad, y el dinero que se legó no bastara para la compra de todos aquellos fi quienes se les dió la libertad; porque también en este caso será lo mismo

que en el anterior hemos admitido.

§ 19.—Si á uno se te hubiera dejado un legado,

y fi él se le hubiera rogado que manumite. fi un esclavo propio, y darle lo que se legó, ¿se habrá de dar la libertad dejada por fideicomiao'f Esto inclina

fi algunos, porque, si hubiere sido obligado fi dar La

libertad, por necesidad habrá de ser obligado también fi la entrega del fideicomiso; y hay quienes opinan, que no ha de ser obligado. Porque también si se me hubiese dejado un legado, y se me hubiese rogado que lo restituyera inmediatamente á Ticio, y además que le diera fi un esclavo mío la libertad por fideicomiso, sin duda diríamos, 9ue yo no había dozer obligado ála prestación de la libertad, porque no parece que recibí cosa alguna á título de precio. Mas si acaso se le hubiere rogado fi uno que restitu-

ya después de algún tiempo el legado que se le dejó, se puede decir, que ha de ser obligado fi manümitirio por razón de los frutos del tiempo intermedio. § O.—Siá alguien se le hubiere rogado que, cuando muera le dé & uno un fundo, y Ii otro la cannlurleenova, l c.dio,e FI., Br. manumltiantur, Ha¿. Vu4. Segdn correooiJn del o~ FI., Br.; el íd pos' elqne, T27`1 seg ita ¿a eecritura orIginal. CO) 2')ur. a rnárg.n; atei por st sunt, dti el t*O. .Tau".;

240



»teBS'ro.—LLBO XL: TÍTULO Y

bus tundi.perceperit, quantum sal in fideicorniniaso, cogendum eurn praestare, sic fIt UI sil in pendecti fideicommissutn pecuniari um, el fideicommissae Iihertat.is praestatio. § 21.—Quotjes autem fideiconiniissaria libertas relinquitur efficaciter, in ea causa est, nl naque ahenatione, neque usucapione extingui posail; ad quemeunque enim pervenerit is servus, eui deLcommisaa libertas muda cal, cogi eurn nianumiltere; ci jis et saopisaime constitutuin. Cogetur igitur is, ad queni servus pervenerit, fldeicommissam libertatem praestare, si bac maluil is, qui rogatus est; latius enim acceptum est, ut et. si sub condilione fuji el libertas relicta, el pendente conditione alianatus sil, attarneii eum sua causa susnetur (1). Quodsi iiolit ab co manumilti, sed potius ab eo velil ad iibertatexn perduci, qui eral rogatus eum manumitIere, audiri eum oportere, Divus Hadrianus el Divus Pita reacripserunt; quin ima et si iam manumissus est, velit tainen potius ema Iibertus fien, qui eral rogatus eum manumittere, audionduin cuin Divus Pius rescripsit. Sed elsi ex persona manumiasoris, vel ex quacunque causa manumisaus ostendere potest, ma suum laedi manumiesione, ve] etiam laesum (2), suceurri si ex bis Conatitutionibus oportct, nc contra volunlatem defunoti durior eius conditio constituatur. Plano si ea sil defunoti volunf,as, nl vel a quocunque (3) tnanumitti volueril, diceuduni cst, Constitutiones supra scriptas cesaare.

tidad de ciento, ha de ser él obligado á darlos, si de los frutos del fundo-hubiere percibido tanto cuanto importa el fideicomiso; resulta de aquí, que estarán en suspenso el fideicomiso pecuniario, y la prestación de la libertad dejadapor fideiconliso. 21.—Mas cuando la libertad dada por, fideicomiso se deja eficazmente, es de tal condición, que no puede extinguirse ni por la enajenación, ni por la usucapión; porque cualquiera á cuyo poder hubiere ido este esclavo, al cual se le dejó por fideicomiso la 1ibrtad, ea obligado á manumitirto; y así se determino muchísimas veces. En su virtud, aquel á cuyo poder hubiere ido el esclavo será obligado á darle la libertad dejada por fideicomiso, si esto prefirió aquel á quien se le rogó; porque se admitió además, que también si bajo condición se le dejó la libertad, y pendiente la condición hubiera sido enajenado, sea sin embargo enajenado con su propia condición. Pero sino quisiera ser manumitido por éste, sino que quisiera más bien ser cenatituido en libertad por aquel ¡ quien se le había rogado que Jo manumitiera, respondieron por rescripto el Divino Adriano y el Divino P10, que debe ser oido; y aun más, también si ya fté manumitido, pero quisiera preferentemente hacerse liberto de aquel ti quien so le había rogado que lo mannnTiitiera, resolvió por rescripto el Divino Pío que ha de ser oído. Pero también si el manumitido puede demostrar que por razón de la persona del manumisor, ó p01' otra causa cualquiera, se lesiona su derecho con la manumisión, ó también que fué lesionado, conviene que se le socorra en virtud de estas Constitutiones, ti fin de que no se haga más dura su condición contra la -voluntad del difunto. Mas si la voluntad del difunto fuera tal, que hubiere querido que por cualquiera fuese manumitido, se ha de decir, que dejan ¿le tener lugar las susodichas Constituciones.

25. PAULUS libro 111. Fidicornrniaaorurn - Si heres, qui vendidit servum, sine succeasore deceseril, enator autem extel et veht servus defuneti libertus seso, non etotoris, non case eum audienduui Yalens scripsit, no emtor el pretium, el libentum perdal.

25. PAULO; Fideicomisos, libro 111.—Si el heredero que vendió un esclavo hubiére fallecido sin sucesor, pero viviera el comprador, y el esclavo quisiera ser liberto del difunto, no del comprador, escribió Valente, que él no ha de ser oído, ti fin de que el comprador ]no pierda el precio y el liberto.

28. U L ri A N va libro Y. Fi4cicornrni.88orurn. Quum vero is, qui rogatus non (4) est alienum servuin manumitiere, morlalitalis neceasitate, vel bonorum publkatioiie, ad alium servum perduxit, magia opinor, Consiitutionibus eses locuni, nc detenor condujo fldeicomrnissae liberlatis fIat. Ns-ui el qtmm qnklatn rogatus esset, quum moreretur, servum man urn i Uere, isque deeesaissot libertate servo non datas perinde nuin habeudum ooiistitutum est, atque si ad lihortatem ab eo perduetus osad; potest euirn eo testamento dare libertatem, utique directarn (5). Sic (6) fit, nl, quoties quis libertatem eccepil fideicomrnissariatn, si ab alio, uam qui eral rogatus, manumittatur, auxlium otistitulion um habeat, perindeque habotu r, atque si ab co inanumiasus fuiase!, quoniarn fldeiogmmiasis libertatibus favor exhibetur, ncc interoidere solel destinata fideicommissa libertas; qui enim ea donatus est, in possessione (7) Jibertatis interim case 'ndetur.

20. ULPIANO; Fideicomisos, libre V.—Mas cuando aquel ti quien se le rogó que manumitiera ti un esclavo ajeno, entregó el esclavo ti otro ó por necesidad de muerte, ó por la confiscación de los bienes, opino que es rutie cierto que tienen lugar las Constituciones, ti fin de que fose haga peor la condición de la libertad dejada por fideicomiso. Porque también cuando ti alguno se le hubiese rogado que al.morir manumitiera ti un esclavo, y di hubiese fallecido sin haberle dado la libertad al esclavo, se estableció que éste había de ser considerado como si por él hubiese sido puesto en libertad; porque puede darle la libertad en este testamento, y ciertamente directa. Resulta de aquí, que siempre que alguno recibió por fideicomiso Ja libertad, tiene, si fuera manumitido por otro que por aquel ti quien Be le habla rogado, el auxilio de las Constituciones, y es considerado lo mismo que si hubiése sido manumitido por aquél, porque se les concede favor ti las libertades dejadas por fideicomiso, y no suele perecer la libertad que se dejó por fideicomiso; pues aquel ti quien se hizo donación de ella parece que mientras tanto está en posesión de la libertad.

I

(1) ¿Jal.; alienstur, al códice FI. (2) me saum manumIslone esas 1aeum4 ¿Jal. (3) ¿Jal. Vulq.; quacunque, el eddico FI. (4) non, considérase ajiií palabra supbftu.4. (5) 1'aur.; directum, el addice FI., B.

(6)7aur.8e9úa la escritura original, sil. ¿a cGrreOeós del sádica FI. Br.; utlue quuln dtetuam alt. nl, Ha¿. Vwlq. (?) ¿Jal, dç.; poueu!onem, el códIce FI.

D1STO—LflRO XL TfTULO y 1 .—Apparet igitur, subventum fideicommissis libertatibus, ul in re (1) mora faeta esae bis videatur; el ex dic quidem, quo libertas peti potuit, rnatri tradentur () manumittendi causa, ex die varo, quo petita est, ingenui nascantur. Plerumqae en¡ -par ignaviuin, vel per timiditatem eorum, q ci bus relinquitu rji bertas fideieommissa, val ignor&ntiam iuris 8111, val pm' auctoritatem et ¿ignitabm eorum, a quibus relicta est, vel serius petitur, vel in totum non petitur fldeieommissa libertas; quae res obease Jibertati non debet. Quod igitur defendinius, ita deterrninandum est, ut ingenui quidem. eiinde naaeantur, ex quo mora libortati facta est; manuniitti autem partum dioí debeat, ex uo petE libertas potuit, quamvis non sit patita. erte minoribus viginti quinque annis et in boa trihuendurn est auxiiium, ut videatur in re mora case; nam qua ratione decretum, et a Divo Severo (8) constitutuni est, in re moram esae circa pecuniaria tideieo,iirniesa, quae minoribus relicta sun, multo magia debet etiaru in libertatibus boa idem admitti.

I

§ 2.—Quum quidam Caecilius aneillam, quam pignorE obligavorat, dimiaso creditore par fldeiuomínjssiJin manumitti voluisset, el heredibus creditorem non liberantibus, infantes, qui posten erant editi, veniissent a creditore, Imperator noster eum patre reseripait, secundum ea, quac Divo Pio plaeuerint, ne pueri ingenuitate destinata fraudarontur, pretio enitori restitubo perinde eos ingenuos fore, ae si mater eorum suo tempere manurnissa fuisset.



24!

§ 1.—Se ve, pues, que se auxilié á las libertadas dejadas por fideicomiso, de suerte que so considere que en realidad se incurrió en mora respecto á ellas; y desde el día en que Be pudo pedir la libertad se le entregarán los hijos á la madre para que tos manumita, pero desde el día en que fué pedida aquéllos nacen ingénuos. Porque muchas veces por desidia, ó por timidez de aquellos á quienes se les deja la libertad por fideicomiso, ó por ignorancia de su derecho, ó por la autoridad y la dignidad de aquellos, * cuyo cargo fué dejada, ó es pedida lardiamente, 6 en absoluto no es pedida fa libertad dejada por fideicomiso; lo cual no debe perjudicarJeá la libertad. Así, pues, lo que defendemos se ha de determinar do modo que nazcan ciertamente ingónuos desde que se causó mora para la libertad; pero se debe decirque el parto es manumitido desde que se pudo pedirla libertad, aunque no haya Sido pedida. Ciertamente que 4. los menores de veinticinco aflos se les ha de auxiliar también en esto, de modo que se considere que se incurre en mora; porque con mucha más razón que por la que se decreté y se estableció por el Divino Severo, que se estaba en mora respecto l los fideicomisos pecuniarios, que se les dejaron a los menores, se debe admitir esto mismo respecto á las libertades. § 2.—Como quiera que un tal Cecilio hubiese qu.erido, que, pagado el acreedor, fuese rnanumitida por fideicomiso una esclava, que habla obligado en prenda, y no pagando los herederos al acreedor hubiesen sido vendidos por el acreedor los hijos que después habían nacido, resolvió por rescripto nuestro Emperador juntamente con su padre, conforme á lo que le habla parecido bien al Divino Pb, que, á fin de que los hijos no fuesen defraudados en la ingenuidad que se les había atribuído, hubieran de ser ingénuos, restituido el precio al comprador, lo mismo que si su madre hubiese &ido manumitida ¡ su tiempo.

3.—Idem Imperator noster eum patre rescripsit, si post quinquennium mortis testatoris tabulae tostamenti upertae sasent, val codicilll, et partus medio tempore editus Sil, ne fortuita mora servitutem partui irrogaverit, matri partum tradendum, ul ab ea ad libertatem perducatur.

4.—Apparet igitur ex boa Rescripto, itero co, quod a Divo Pio reseriptum diximus, noIuise eos, moram libertatis (4) tituitam nocere edito (5) ex ea, cul fideicoromiasa libertas data eat. 5.—Non tarnen si a substituto impuberis fideleoínmigsa libertas data alt anciliae, (6) quae vivo inpubcre partum ediderit, vol si post tempus, vel sub conditione libertatem aoceperit, et ante diem vel conditionem partum edideril, ad libortat.cm partus perducetur, quia horum elia conditio est; non enim moram fortuitam, sed ex voltintate testantis passi sunt. § 6.—Si pro non soripto habitus sit servus alicui legarus, cui senvo per fldeicommissiim libertas adsoripta eat, quaeationis est, num fldeicommiasa libertas debeat intercidere; et an, si servas petat fldeicommssam libertatersi ab eo, penes quam reti) ram, mal, Valg. (2) I1a1. Vu1g_ tradersntur, el e4dMe b'L (5) Merco ¡Ial. (t) IJaL 'u19.; ilbertati, t eddioe Fi. ToMo 111-t

§ 3.—Nuestro mismo Emperador resolvió por rescripto juntamente ron su padre, que, si las tablas del testamento, 6 del codicilo, hubiesen sido abiertas después de un quinquenio de la muerta del testador, y en el tiempo intermedio se hubiera dado ti luz el parto, ti fin de que la morosidad for-

tuita no le impusiere la esclavitud al nacido, se le bahía de entregar el nacido ti la madre,- para que

por ella fuera constituido en libertad. * 4,—Aparece, pues, de este resripLo, y también del que dijimos que fué dado por el Divino Pío, que no quisieran ellos que la morosidad fortuita de la libertad le perjudicara al que nació de aquella k quien se le dió por fideicomiso la libertad. § 5.—Pero si ti caigo del substituto de un impúbero fué dada por fideicomiso la libertad ti una esclava, que hubiere dado ti luz un parto en 'vida del impúbero, 6 si hubiere recibido la libertad después de algún tiempo, 6 bajo condición, y antes del día

6 de la condición hubiere dado ti lus el parto, el

parto no será constituido en libertad, porque es diversa la condición de éstos; pues no sufrieron mora fortuita, sino por voluntad de] testador. § 0.—Si hubiera sido considerado como noescri-

te el legado que ti uno se le dejó de un esclavo, ti cuyo esclavo se le habla asignado por fideicomiso

la libertad, hay la cuestión de si deberá extinguirse la libertad dejada por fideicomiso; y si, pidién-

(S) edita, acertadamente ¡Ial. VitLg. () Tato-. según ¿a escritsra original Os, viserta ¿a co. rrecid* del c$ttce Ft., ¡Ir.; esque por qusa, fiat. Vag.

242



DIO ESTO, —LIBRO XL TÍTULO Y

ioansisset, pro non seripto habito legato, quod erat re1itum ei, qui euni rogatus fuerat manumittere, veL si ipse servus, ut supra dictum est, fuit legatus, an libertas non debeal intercidere. Et putem, debern dici, fideieowmissam libertatem sal'vam case, lic.cL ad euin nihil pervenoriL, qui eum rugatus erat manu rnittere; cogetur igitur libertatern praestare is, ad quem pervenit Jegatuu, quia libertas fideicomwissa nullum impedimentum pati debet.

§ 7.—Subventum libertatibus est Senatusconsulto, quod factum est temporibus Divi Traiani sub (1) Rubrio Gallo et Caelio Hispoe (2) Consulibus, jo baco verha SI fil, A. QU5US LIBaIITATEM PRLESTAR1 OPORTZT (3), EV9CATI A PftABTORE ADESSE !OLt1ISSET, SI CAUSA COGNLTA PRAETOR. PftORUNTIASSET, LIIIERTATEM BIS DEB5RI, BODEM ZULlE STATUM SER-

VAJII, &C Si DlR.CT0BA.NUMISSi ESSENT.

§ 8.— mc Senatuaeousultum ad eos pertinel,

qinbus ex causa eioolnmissi libertas (4) debebaLur (5) Proiude si libertas non deberetur, obre-

ptu iii tamen Praetori est d' libertate, pronuntiaturntue, ex boc ScnatuseonaulLo libertas non cern-. petit; et ita Imperator noster eum patre suo resen psit. O..—Evocar¡ e.utem a Praetore oportet eos, qui fldeicommissam libertatern debent, eeterum rnsi fucrint evocati, cessat Rubrianum Senatusconsultum; proinde denuntiationibus et edictis litcrisque evocan di sunt. § 10.—Hoc Senatuzconsultum ad omnes pertinet ILi tan Les, q uos lid eicommissam libertatem praestare oportet. Proiiide sive heres rogatus, sive quia alius, Senainsconsulto locus sal; omites ením omnino, qui debereni fldeieornmissam Iibertatern praestare, ja ea causa sunt, ut ad Seoatuscocsultum pertinearit. § 11.—Quare si horca quidein latitet, lealarius sutom vol fldeicommisaarius, qui rogatus sit libert,atem praeslare, praesena sil, Senntuseon9ultum deficit, et nihilo minus iinpedietur libertas (6); proponamus enim, Iegatarium noodum dominium servi natum case;

dele el esclavo la libertad dejada por fideicomiso, á aquel en cuyo poder hubiese quedado, considerado conio no escrito el legado que se le babia dejado á aquel á quien se te habrn regado que lo manumitiera, ó habiendo sido legado el mismo esclavo, según arriba se dijo, no deberá etinguire Ja libertad. Y yo opinarna, que se debe decir que queda á salvo la libertad dejada por fideicomiso, aunque nada haya ido á poder de aquel á. quien se le había rogado que lo manumitiera; así, pues, será obligado a darle la libertad aquel a quien fuó el legado, porque la libertad dejada por fideicomiso no debe sufrir impedimento alguno. § 7.—Por un senadoconsulto, que se hizo en tiempos del Divino Trajano bajo el consulado de Rubrio Galo y do Celio Hispón, se auxilió á las libertades en estos términos: «Si atuellos por quienes »se debe dar la libertad no hubiesen querido cern»parecer llamados por el Pretor, y el Pretor hubie»se fallado con conocimiento de causa que se debe »la libertad á algunos, obsérvese lo establecido con »el mismo derecho que si directamente hubiesen

»sido estos manumitidos».

§ 8.—Este senadoconsulto se refiere á aquellos á quienes por causa de fideicomiso se les debía la libertad. Por consiguiente, si no se debiese la libertad, poro se erigaiíó al Pretor respecto á la libertad, y se talló, no compete la libertad en virtud de este senadoconsulto; y así lo resolvió por rescripto nuestro Emperador juntamente con su padre. § 9.—Mas se debe llamar por el Pretor a los que deben Ja libertad dejada por fideicomiso, pero sino hubieren sido llamados, deja de tener lugar el se-

nadoconsulto Rubriano; por consiguiente,

deben

ser llamados con denunciaciones, edictos y cartas. § 10.—Este senadoconsulto se refiere á todos lo que se ocultan, que deben dar la libertad dejada por fideicomiso. Por lo tanto, ya si fuera un heredero rogado, ya si Otro cualquiera, tiene lugar el senadoconsulto; porque absolutamente Lodos lo que debiesen dar la libertad dejada por fideicomiso se hallan en el caso de estar comprendidos en

el senadoconsulto. § 11.—Por lo cual, si ciertamente se ocultara el heredero, pero estuviera presente el legatario ó el fideicomisario, á quien 80 le hubiera rogado que dé la libertad, deja de tener lugar el & enadoeonsub te, y se impedirá, sin embargo, la libertad; porque

supongamos que el legatario aun no alcanzó el do-

minio del esclavo; -

27. PAUI.us libro lii. Fitjcieornmssorum. - itaque hoe casu Princeps adeundus est, ut et in hoc casu libertati prospiciatur.

27. PAuLO; Fideicomisos, libro 111.-3, así, en este eseo se ha de recurrir al Príncipe, para que también en este caso se provea á favor de la libertad.

28. ULPIANUS libro V. Fideicorimiuorarn. - Si euin sorviim, cal erat fldeicommissa libertas relioLa, distraxerit ja, qui erat rogatus, et emtor qui. dem latitet, ¡a autem, qui rogatus erat, praesens alt, su Rubriano Senatusconsulto (7) locus siL! Et alt Marcellus, Rubrianum Iocum habere, quia.absat, quem manumitIere oportot.

28. ULPIA.NO; Fideicomisos, libro V. -. Si aquel á quien se le había rogado hubiere vendido el esclavo, al cual se le había dejado la libertad por fideicomiso, y el comprador, se ocultara, pero estu-

§ 1.—Haec autem verba: «adesse noIuissentiI, non utique exigunt, nt latitet la, qui libertatem

(1) Et códice FI., Dr.; sub, omeeSa Taur. (u lYiaónc, Vt&tj.

43) oPOErRiiT, ¡Ial. (4 ) Tar. según c(>rrerción

ci((e Fl.,r.

del c6dice FI.; libertam, el

viera presente aquel fi quien se le había rogado, thahrá lugar al senadoconsulto Rubriano! Y dice Marcelo, que tiene lugar el senadoconsulto Ru-

briano, porque está ausente el que debe manumitir. § 1.—Mas estas palabras; «no hubiesen querido

comparecer», no exigen, ciertamente, que esté

(5) Segdn les Bes.; clebestur, La eicritora origieat; debe.

ttr,

La ,,orreccu$a dl CÓi.U55 Fi., R.

(0) libertas, co'siUrase ario40a por aUguos copistas. (T) jU¿fr,26. 17.de este título.

trGETO.—LIWRO XL TÍTULO V

praestare debebit; nam etsi non latitet, eoriteuinat utem venire, Senatusconsultum Iocum habebit. § 2.—tdem observatur, etiam si plures heredes constituti fideicornmissam libertatem praest.are rogati, non insta ex causa abcsse pronuntiatuin £uerit. § 3.—Eorum, qui justa ex causa abessent, et eoruin, qui praesentes fldeicoicmissae libortati moram non facient, perind.e libertus erit, atquc si sol¡ rogati ad iustam hbeitatem perduxisscnt. § 4.—Si quia serviun non hercditarium rogatus manumittere latitet, factum est Senatusconsuttuni, Aeinilio (1) lunco et lulio Severo Consulibus, in hace verba: PLCEuE, SI QUIS EX 1115, QI.11 RIELCOM-

MISSAM LIBSRTATEM EX QUACUMQUE C#dJSA. DERER.ENT SEnVO, QUI MORTIS TEMPORE ElES, QUI ROGAVIT, NON FUEIUT, ISQUE (2) ADESSE NEG10ITU1%, PRAETOR (3) cocNosc&T; ET Si IN EA CAUSA 5555 V1DRDÉTUR., UT, SI FRAESENS ESSET, MANUM1TTERII COGI DUrIERET, ID (4) ITA ESSE PRONWTIET. CUMQUE ITA PItONUNTSASSET, iDEM IURIS ERIT 5), QUOD ZSSET, Si iTA, ET EX FIDBICOMiIISSO MANUM1TTI DZBU1SSET, MÁNUMISSUS ESSRT.

§ 5.—Ex iut2, causa abease ces demum dicendum est, qui non habent iniustani causam absentine, quum sufflciat, quod non in fraudetn Jibert.at.is absint, quo magia videantur ex justa causa abesse; ceteruni non est necease, ut Reipublieae causa absint. Proixide si alibi domicilium quia habeat ahbi potatur fldeicommissaria libertas, dicendum est, non esse necease evocan eum, qui fldeicominissani libenlatem debere dicitur, quia eiiam absente co, si constiterit, hbertatem deben, pronuntia.ni potest,iusta de causa cuni abesse, nec Jibertum perdit; namque eos, qui apud sedes (6) suas et domicilium suum sunt, nemo dubitabit, ex justa cause. abease.



243

oculto el que debiere dar la libertad; porque auique no esté oculto, con tal que rehuse comparecer, tendrá lugar el senadoconsulto. § 2.—Lo mismo se observa, también si liabióndosetes rogado á muchos herederos instituidos que den la libertad dejada por fideicomiso, se hubiere declarado que no están ausentes por Justa causa. § 3.—Uno seré liberto de los que estuviesen ausentes por justa causa, y de los que estando presentes no causaren mora para la libertad dejada por fideicomiso, lo mismo que si á ellos solos se les hubiera rogado que lo constituyesen en legítima libertad. § 4.—Si se ocultara alguno á quien se le hubiera rogado que manumitiese a un esclavo que no era de la herencia, se dio lugar al senadoconsulto hecho bajo el consulado de Emilio Junco y Julio Severo en estos términos: «Está determinado, que si »alguno de los que por cualquier causa debiesen »por fideicomiso la libertad á un esclavo, que al »tiempo de la muerte no hubiere sido del que rogó, »y él se negare á comparecer, conozca de ello el »Pretor; y si se viere que si estuviese presente se »hallarla en el caso de que debería ser obligado á »hacer la manumisión, declare que esto es así. Y »cuando así lo hubiese declarado, se observará el »mismo derecho que se observaría, si hubiese sido »manumitido del modo que hubiese debido ser ma»numit.ido en virtud del fideicomiso». § 5—.Se ha de decir que están ausentes por justa causa solamente los que no tienen injusta causa para su ausencia, pues basta que no estén aLIsent-es en fraude de la libertad, para que más bien se considere que están ausentes por justa causa; pero no es necesario que estén ausentes por causa de la república.. Por consiguiente, si alguno tuviera el domicilio en tina parte, y en otra se pidiera la libertad dejada por fideicomiso, se ha de decir que no es necesario llamar al que se dice que debe la libertad dejada por fideicomiso, porque, aun celando él ausente, se puede declarar, si constare que se debe la libertad, que está ausente pon justa causa, r no pierde el derecho sobre el liberto; porque nadie dudará que los que se hallan en su residencia y domicilio están ausentes por justa causa.

29. PAULUS libro lii. Fideicommisso"um. - Si quis, posteaquam in ea causa osas eoeperit, ut ex tideicommiaso manurnitti deberet, alienatus Sit, la quidem, cuina interim servus cnt, manurnittere cogetur; sed lije non distiaguitur, justa, an non justa causa absit, omimodoenim libertas ci servatur.

29. PAIJLO; Ftdaicomi.5o5, libro III. - Si alguno hubiera sido enajenado después que hubiere comenzado á estar en el caso de que debiese ser manumitido en virtud de fideicomiso, Sena ciertamente obliado é. manumitirlo aquel de quien mientras tanto lucre esclavo; pero en este caso no se distingue si está ausente por causa justa ó no justa, porque de todos modos se le reserva á aquél la libertad.

libro V. Fcenirn.iawru,n.—

80. ULPIANO; Fideicomisos, libro V. - Habiéndose interpuesto, como si uno estuviera ausente, decreto en virtud del cual él se hallaba ausente por justa causa, pero habiendo fallecido ya él, resolvió por rescripto nuestro Etuperador, que se debía transferir el decreto á La persona del heredero, y que sobre este particular su derecho era igual que si hubiese declarado que él mismo estaba ausente por la misma causa. § 1.—Si entre los que deben hacer la manumisión hubiera alguno en la infancia, decretó el Senado, que, cuando la edad de uno sólo lo impidiere, fuesen libres aquellos y aquellas á quienes se les debe dar la libertad por causa de fideicomiso.

80.

UL.PIANUS

Quiim quasi abssnte quodain decretum fuisset iiiterposituin, ex iusta causa eum abease, la ant-em mortuus iain esset, imperator noster veacripait, in heredia personam tranaferendum decretum, coque loco ma eius cese, quasi hunc ipsuin ex eadam causa abease pronuntiasset. § 1.—Si infais sit inter coa, qui manumittere debent, Senalus censuit, quurn unius setas inipedierit, ut liberí liberaeque sint hi, quibusllbent.aLes ex causa fideieominissi praestari oportet.

(1; Msnillio, las Las. 15QUE omítela Hal. i) sri, inserta fiat

(4) ID omUeta Vu.lg. (&) FOSE. IJZ. (60 asiles, fiat. Viag.

244



t)EGESIÜ.—I.IBRO XL TITULO V

§2.—Hoc ídem erit diesedum, et si solus alt heres institutus, qui fari non potest. 8.—Si vero pupillus tutorern babeL, isque nolit ad libertatem praestandam auctor case, adeo non d.cbet impedimento esse neue pujiLto, ut libertos non habeat, noque libertati, uL Divi fratres reseripacrint (1), ex causa fideicornmissi libertatem praeatari debere servo, perinde atque si ab ipso pupilo tutore auctoro manumiasus esset. 4.—Quiaunque igitur casos inciderit, quo is, quifari non potest, tideicommissae libertati subiactus. est, accommodabiinus menteni Senatuseonsulti, quas etiam ad horedein infantem rogati (2) trahenda est. § 5.—Adeundus est autein etiam ex han causa Praetor, praesertim quum Rescripto Divi IPA offectuin est, ul, si quidam ex rogalis praesentes sint (3), alii latitent, alii ex (4) causa absint, intercederite infantis persona, non omuium libertus efflcialiir, sed lantum infantis et eorum, qui ex iusta causa absunt, vel etiam praesentium. § 6.—SI plures heredes sunt instituti, et inter coa (5), qui fari non potest, sed non ipse rogatus it sorvum manumitiere, non oportere intereidere libertatem ab hoc, quod eohcredibua anis vendare eui ifans non poasil. Et extat quidem Senatusconsultum Vitrasianum (6), sed et Divus Plus Cassio Dextro rescripsit, ita rem explican, ul partes servorum, qui bus par fldeicomuiissum libertas data est, iusto pretio aeaimeutur, alque ita servus ab his, qui rugati sunt, InanuLnittatur. Hl autem, qui eos' manumiserunt, pretil nomine perinde fratribus et coheredibus suis obligati erunt, stquesi ab earn rem ex iudieati causa eum his agi posait.

§ 7—ln furiosi persona Divus Plus rescripsit, fideicommissam libertatcm non impedir¡ sub conditione seriptiberedis, quem compotem mentís non ease afflrmatar; igitur si constiterit, si recto datam per fideicommiasurn libertatern, decretuni interponetur, que (7) id ipsuui complectatur. § 8.—Ad exetnplum infantia erga et in muto, et in surdo aubvenietur. § 9.—Sed et si quis sine herede, val alio successore decesserit, qui fldeicommissam libertatem praestare debebat, adito Praetore iibertatem praeatandatu case, censuit Senatus. § 10.—Sed et si anua bares se abatinnerit, libartati fldeicommiasae por Sonatusconsultum subventum est, tametsi non cal sine herede, qui suuxn lieredem habet, Iicet abstinentem se. § 11.—Idem dicenduni, et si minor viginti qutuque annis adierit hereditatem sius, qui libertatem ftdeicoinmissam debebat, et tu iiitegruin alt resl.itutus abstineudi causa. § 1.—QuaerencIum est autem, ecius libertus

(1) Taur.; r crrp.erwit, si cddce Fe., Er. (2) rogatiiixi, HaL. Vu. (3) ilai.; sunt, si cc$dice FI. (1 ) justa, usei'ta

Vu4.

§ 2.—Esto mismo se habrá de decir, también si hubiera un solo heredero instituido, que todavía no puede hablar. § 3.—Mas si el pupilo tiene tutor, yféste no quisiera autorizar la dación de la libertad, no debe por ello servir de impedimento ni al pupilo para que tenga los libertas, ní á la libertad, begun resolvieron por rescripto los Divinos hermanos, que por causa de lideicojuiso se le debe dar la libertad a un esclavo, lo mismo que si hubiese sido manumitido por el mismo pupilo con la autoridad del tutor. § 4.—Así, pues, cualquiera que sea el caso en que aconteciere que esta obligado á la libertad dejada por fideicomiso el que todavía no puede hablar, aplicaremos el espíritu del senadoconsulto, que se ha de extender también al heredero, que aun no puedo hablar, del que fié rogado § 5.—Mas también se ha de recurrir al Pretor en virtud de esta causa, mayormente, porque en el rescripto del Divino Pío se determiné, que si algunos dolos rogados estuvieran presentes, otros se ocultaran, y otros estuvieran ausentes con causa, mediando la persona de uno que todavía no habla, el esclavo no se haca liberto de todos, sino solamente del que todavía no habla y de los que están ausentes por justa causa, y también de los presentes. § 6.—Si fueron instituidos varios herederos, y entre ellos alguno que todavía no puede hablar, pero á éste no se hubiera rogado que manumita al esclavo, no se debo extinguir la libertad porque el que está.en la infancia no pueda venderlo ñ. sus coherederos. Y hay ciertamente el senadoconsulto Vitrasiano pero también el Divino Pío respondió por rescripto á Cassio Dextro, que el caso se resuelve de manera, que se estimen en su justo precio las porciones de los esclavos á quienes se les dió por fideicomiso la libertad, y que de este modo sea manumitido el esclavo por aquellos áquienes se les rogó. Mas los que los manumitieron se habrán obligado por razón del precio Li sus hermanos y coherederos, lo mismo que por si virtud de esto se pudiera ejercitar contra ellos acción por causa de cosa juzgada. § 7.—Respectoá la persona del furioso, respondió por rescripto el Divino Pío, que la libertad dejada pon fideicomiso no se impide por la condición del heredero instituido, que se afirma que no está en su cabal juicio as!, pues, si constare que debidamente le fué dada Li uno por flileicoinisu la libertad, se interpondrá decreto en el que se comprenderá esto mismo. § 8.—Luego, Li la manera que s.l que está en la infancia, se le auxiliará al mudo, y también a! sordo. § 9.—Pero también si alguno hubiere fallecido sin heredero, 6 sin otro sucesor, que debía dar la libertad dejada por fideicomiso, decreto el Sanado que recurriéndose al Pretor se debía dar la libertad. § 10.—Mas si Be hubiere abstenido do la herencia un heredero suyo, se auxilié también por el se•nadoconsulto Li la libertad dejada por fideidomiso, aunque no está sin heredero el que tiene heredero suyo, por más que éste se abstenga. • § 11.—Lo mismo se ha de decir, también si un menor de veintiCiaco años hubiere adido la lierencia del que debía la libertad dejada por fideicomiso, y hubiera sido restituido por entero para abstenerse. § 12.—Pero se ha de preguntar de quién éste se

(5) Taur. epú,i ¿a escritura originar; la,

¿si códioe FI.,Br. (6) Thraslsuum, Vul. (7) quod, Ha4 Val9.

to corrección

1MGESTO.—LIBRO XL: PtTtJLO y

iSte flÍ (1); ex Constitutione enhrn servo libertas (2) periMe compctit, atque si ex testamento libertateru consecutus easet; eriL igitur libertus orcitius, DOC Ñus, qui fideicornmissam libertatem debebat. 13..—Si aher sine suceessoro decessont altor ex justa causa absit, extat Reseriptum (.) I)ivorutn Marci et Ven (4), perinrle clicontium, eum ad Iiberlatem porventururn, se si ab co, qui sino saocessore decesit, et ab eo, qui ex justa causa ahesset, ad Jibertatem, ut oportuit, perductus esset. 14—Eleganten quaeri potest, quum heres sine successore decedit, utrum exapeotari debeat (5), donen eertum sil, haredem vel bonorurn possessorem non extiturum, an yero etiam dum incerturn est, forte deliberante herede scripto, poasit ad Iibertatem pervenire. Et melius est, exspeetari aportere, c1uoad eertunosse eoeperit, successoreui non extiturum. § 1.—Imperator - nosher Antoninus rescripsit, eum, cal fldeicommissa libertas debetur, sine Ubertate aliquid ex testamento heredia aceipere (ci) posse. § 1€.—Di-'tus etiam Marcus reseripait, fideicoinuussas libertates neque aetate, ñeque conditiono, iieque mora non praestaniiuni tardiusve reddontium corrumpi, aut in deteriurein atatum perduci. § 17.—QuamqnaLn ex irritiS cadicillís libertates non debeantur, attamen si heres hes codiciltos ratos (7) habait, et ex bis quaedsm praestitit, et serves praestandae fideicommiasae hibertatia gratis jo libertate morari voluit, ad iustam libertatem son perveniase, Rescripto Imperatoria nos tri et bivi patris Ñus declaratur.

81.

PÁULUS

Ub,o lii. Fdcicontnzisso,um.—Alie-

no servo darí potest por fldeicomniissum libertas,

si Lamen eme alt, cum quo testanienti faetio est.

§ 1.—Quum intestato muoriturus fidel ful commnisisset, ut servum manumitteret, el postunius el natus fuisset, Divi fratresi'eacripserunt, quia dividi non potest, ab utl'oquo praestandum. § 2.—Qui lideicommissariam libertatem debet, etiam eo tempere, que alienare prohibitus erit, man umittere poterit, § 3.—Si patronus contra tabulas bonoruni posseasionem aceeperit, quia eumn praotorierit libartus, non cogetur -rendere servum proprium, quem rogatus erat a liberto suo maiiumittere. § 4.—Si Ls, coma serves es, nolit eum vendere, ut manumitteretur, nuUae Praetoris partes siint. Idem esi, et siplunis insto vendere velit. Sin suteni corto quidem pratio, quod non prima facie videtur esse iniquuni, dorninus servum vendare paratas est, Ls vero, qui rogatus sal inanurnittere, immódicum id esas nititur, Praetoris partes erunt intrponendae, uf, insto preto volenti domino dato libertas ab cmtore praestotur. Quodai et dominus vendore paratus sil, et servus velit inanumitti, cogendus eqt heres redimere et manumitIere, nisi (1) alt, Hat Vuhg

favor lIbsrtat1spor (2) Taw. egmtda sicriUu'acn'idnal: servo libertas, ¿a corrección del dice l'L, fr. (5) adietan', Vuhg.



24

hace liberto; porque en virtud de la Constitución al esclavo le compete la libertad lo mismo que si hubiese conseguido la libertad por virtud del testamento; sena, pues, liberto orcino, y no del que debía la libertad dejada por fideicomiso. § 13,—Pero si uno hubiere fallecido sin sucesor, y otro estuviera ausente con justa causa, hay un rescripto de los Lljyunos Mareo y Vero, que dicen que el esclavo habré do llegar á la libertad lo mismo que si hubiese sido constituido en libertad, como se debió, por el que falleció sin sucesor, y por el que estuviese ausente con justa causa. § 14.—Con razón se puede preguntar,- cuando el heredero fallece sin sucesor, sí se debe esperar hasta que sea cierto que no habrá heredero ó po. seedor de los bienes, ó si también puede el esclavo llegar á la libertad mientras sea incierto, acaso por estar deliberando el heredero instituido. Y es mejor que se haya de esperar hasta que comenzare á ser cierto que no habrá sucesor. § 15.—Respondió por rescripto nuestro Emperador Antoninu, que aquel á quien se le debe la libertad por fideicomiso puede adquirir por virtud do testamento del heredero alguna cosa sin la libertad. § 16..--Tariibión respondió por rescripto el Divino Marco, que las libertades dejadas por fideicomiso no son alteradas ó reducidas 5. peor condición ni por la edad, ni por la condición, ni por morosidad de los que no las dan ó de los que las dan tardíamente. § 17.—Aunque no se deba la libertad en virtud de codicilos nulos, sin embargo, si el heredero tuvo

por válidos estos codicilos, y en virtud de ellos en-

tregó algunas cosas, y quiso, para darles la libertad dejada por fideicomiso, que los esclavos vivie-

sen en libertad, se declara en un rescripto de nues-

tro Emperador y de su Divino padre, que aquéllos llegaron á la libertad legítima.

81. Ptui.o; Fideico,mmiws, libro 111.—A un esclayo ajeno se le puede dar por fideicomiso la libertad,

si, no obstante, fuera de uno con quién hay teslamentifaccidu.

§ 1.—Cuando el que hubiese de morir intestado hubiese encomendado 5. la fidelidad de su hijo que manumitiera 5. un esclavo, y le hubiese nacido un

póstumo, resolvieron por rescripto los Divtnos.her-

manos, que, como no se puede dividir, había de darse por ambos la libertad.

§ 2.—El que debe la libertad dejada por fideico-

miso podrá manumitir aun en aquel tiempo en que

lo estuviere prohibido enajenar. § 3.—Si el patrono hubiere recibido la posesión

de los bienes contra el testamento, porque el liberto lo hubiere preterido, no será. obligado 5. vender su propio esclavo, que por. su liberto se le habla ro-

gado que lo manumitiera. § 4.—Si aquél, de quien es un esclavo, no qul-.

siera venderlo para que sea manumitido, el Pretor

no tiene intervención alguna. Lo mismo es, también si quisiera venderlo por roSs de lo justo. Mas si el dueño esta dispuesto 5. vender el esclavo por

ciertopecio, que 5. primera -vista no parece que es injusto, y aquel 5.-quien se lo rogó que lo manumitiera se enipeña en que ea inmoderado, se habrán de interponer los oficios del Pretor, para que, dado ci justo precio al dueño ,que lo quiere vender, se le dé por el comprador la lib ertad. Mas también si el (4) Savsrt, Ha¿. ij ¿am mine, de ¿as Ras, según Fabrot, (5) fieL V&clg.; mtcbet, el códice FI. (5) non, lamerla,, Ha¡. Vulg. (1) tractos, fiel.

DTSiO.—LTRR0 XF TITULO y

dominus velit servum rnariumjttere, ut actio sibi pretil in heredem detur. Idque faciendiin est, otiam si heres latitat; el ita Imperator Atitoninus re— scI'ipsit.

dueño estuviera dispuesto á venderlo, y el esclavo

quisiera ser manumitido, ha de ser obligado el heredero a. comprarlo y á manumitirlo, á no ser que el dueño quiera manumitir al esclavo, para que á él se le dé contra el heredero la acción por el precio. Y esto se ha de hacer, también si se ocultara el heredero; y lo resolvió, por rescripto eL Emperador Antonino.

asi

32. M

CIAtOs

( 1 ) Ubro XV. Fide(co,nrniso-.

ru,n.—Sed si allenaro quidem sit paratus, non ante (amen id velit facer; quam sibi inpretium satisfiat, non erit manurnittere cotupellendus, no et servum manumittat, et interdum (2) nihil, an; minus consequatur, si forte is, qui rogatus est marnnnittere, solvendo non sit. § 1.—Invito lamen servo neque al¡¡, neque domino earn rem persequi concedendurn est, quia non tale sit hoc fideieommissuin, ex que domino quid acquiratur, alioquin ipsi datuLu videietnr. Quod potest contingere, si lestator p]uris eum servurn, quam quanti eet, redirni se manumilti votuil; nam tuno el domino erit fidcieomniissi perseculio, culus lutereat, praetor verum pretium id, quod plus ci iussus est daca, consequi, et servi, ut (3) ad libertatem pervenial. § 2.—Quod eveniet, et si rem alienam carta pecunia redirnere, alque al¡¡ praestaro heras vel legatai'ius intelligerentur; narnque ti.iuc el domino, rei, et (4) cul eadem praestari (5) deberet, perseeutionem case; utriusque enim interesse, et doniini, nl praetor pretium aceipiat, que pluris eam teetator redirni iussit, el eius, cui calida est, uti eam habeat.

88. PAIILUS libro 111. Fidcicommissortrn. - Si fihius defunti rogatus fucrit servum sui patria manumiUere, diccndum est, posse eum etiam contra tabulas habere, et operas iznponere; lino enim potnisst, etiamei directani Iiljartatem accepiaBet, qua. si patroni filies. § 1.—Erit Rubriano Senatuseonsulto (fi) locos, etiamsi sub eonditione libertas dala sil, si modo par ipsum servum non fiel, quominus conditioni pareat; neo rofert, in dando, an in faciendo an ¡u aliquo casu nonditio corisistat. imo etiam amiltit Libertum heres, si eouditioni impediinentum feosnl, etsi films defuneti Rit, quamvis alio juro habiturne sil libertum; nonnullam enim el hic poenam patttur, nain el Si in servitutem petierit, aut capitis aceusavecíl, perdit bonorum possessionen contra Lah'ilas. % 2.—Si ¡a, cuí servus legatus est, rogatus fuerat, el eum manumitteret, el nolit cern accipere, compeilendus est, (7) actiones suas ci praestare, (col) (8) servus velit, ne intercidat libertas. 84. P0MPOIIIUS

libro fil. Fidrirootmissorum.—

invitus is, coL fideicommisso libertas relicta esí, non esi tradendus ahí, al ab en manumiltatur, el (1) MarceUo, ¡Ial. Valg. (2) ii4erim. ¡Ial. (2) ooiuqot iit servn aI. Fiat. spua la carreeción del códoe FI., que dice et el ; et, Omífi0a La icrltura orfgmal. -Rr.

32. MRCIANO; Fiickornisos, libro XV. - Pero si ciertamente estuviera dispuesto a enajenarlo, mas no quisiera hacerlo antes que se le satisficiera el precio, no habrá de ser compelido á manumitido, no sea que manumita al esclavo y no obtenga nada, obtenga menos, si por ventura fuese insolvente aquel á quien se le rogó que lo manumitiera. 1.—Mas contra la voluntad del esclavo no se de conceder ni a. otro, ni al dueño, que lleve la cosa á ejecución, porque este fideicomiso no es ta', que por él se adquiera algo para el señor; de otra suerte, parecería que ea le dió á él mismo. Lo que puede acontecer, si el testador quisoque el esclavo fuese comprado en más de lo que vale, y que fuera manumitido; porque entonces tendrá acción para perseguir el fideicomiso también el señor, á quien le interesa conseguir, además del verdadero precio, lo que se mandó que se le diera de más, y al esclavo, llegar á la libertad. § 2.—Esto acontecerá Lau1biérl si se encomendase al heredero ó al legatario que comprara una cosa ajena con cierta cantidad, y que se la. entregase á otro; porque entonces tienen la acción persecutoria así el dueño de la cosa como aquel á quien la misma debiese ser entregada; porque á ambos les interesa, al dueño, recibir además del precio aquello en que por más dispno el testador que fuera compradala cosa, y á éste, u. quien le fué dejada, tenerla.

Aa

33. P.uto; Fidcjcoifliso3, ibro lii. -Si al hijo del difunto se le hubiere rogado que manumitiera Ii un esclavo de su padre, se hade decir que él puede tener la posesión de los bienes aun contra el testamento, é imponerle servicios; porque esto habría podido como hijo del patrono, aunque hubiese recibido la libertad directa. § 1.—Habrá lugar al senadoconsulto Rubriano, aunque la libertad haya sido dada bajo condición, si por el mismo esclavo no se hiciere de modo que no se cumpla la condición; y no importa que la condición consista en dar ó en hacer, ó en algún accidente. Aun más, el heredero pierde el liberto, si hubiere causado impedimento para la condición aunque sea hijo del difunto, por más que hubiera de tener por otro derecho al liberto; porque también en este caso sufre alguna pena, pues también si lo hubiere reclamado A esclavitud, ó lo hubiere acusado de delito capital, pierde la posesión de los bienes contra e! testamento. § 2.—Si é. aquel á quien se logó un esclavo se le hubiera rogado que lo manumitiese, y no quisiera recibirlo, ha de ser compelido á cederle las acciones á quién el esclavo quiera, para que no se invalide la libertad. 84. Posiroiro; Fi4eicor,zisos, libro fiL— Aquel á quien se le dejó por fideicotniso la libertad no ha de ser contra su voluntad entregado á, otro, para que () Tar.; praestare, e códice Fi.

(5) Etfr.26.a?,deeitewaio. () ¡Ial.; ant, inerta el códice FI. (811 el por Gui, Vulg.

DnjRST0. LIBRO XL: TITULO y

ilal alterius libertus, quam (1) qui rogatus est ma-. nu [nittore. 1.—Campanus ait, si mino' annis viginti rogaveril horedern al propriarn servum xnauumittat, praestandaru ei libertatera, quia liic lex Aelia Sontia locum non habet. § 2.—Servas legatus eral Calpurnio Flacen, isque rogatus era' cura manumittero; et si non manurnisisset, idem sarviis TUio legatus erat, el is aeque rogatus eral, ut eiim manurnitlerel; (2) si non manumisisset, liber ease iussus eral; Sabinas dicil, inutiliter legatum fore, et ex testamento eum continuo ljberuui futurum. 35. Maciuus (3) libro XV. Fideirornrniuor'u,n. —Caii Casii non est receptasenteotia existinantis, ci heredi, st legatario remiltendam interdum propril scrvi manumittendi neceszitatem, si val usus 1am neceasarius esset, ut eo carero non expediret veluti dispensatoris paedagogive liberorum, vol tantum delictuni est, ut ullio retaitienda non esset; visum est enim ipsos in sua potestate habuisse, nam potuissent discedre a causa teatamenti; qua non ornissa, debere voluntati defuncli ebsequi.

36. IDEM libro XVI. Fideicornmissorwn. - No que infantes, noque furiosi, neque ab hostibus capU, neque hi, quos reIigio aut honeslior causa, ve) calamitas aliqua, vol maior res (4) fainiliaris, ant capitis farnaeve perinulum, aul siniilis causa moretur, 1ubriano Senatusconsulto (5) continentur; ac no pupilli quidem, qui tutores non habeijt, aul eos liaheant, quoa earum quae (6) causa detinet. Sed ncc si hi dala opera su¡ potestatem non faciunt, puto pupillis libertos eripi, quia et iniquum est, fado tutoris, qui forsitan solvendo non oit, pupiilum damno affici; et Senatusconsulto non continotur alias quia (7),quam qui ex causa Udeieommissi debot praestare Tlibertatm. Quid ergo este Dasumiano (8) Senatusconsulto subvenitur his, quo caetum sat de bis, qui justa ex causa abesaent, ut nec libertas iropediatur, neo libertas eripiatur his, qui fraude careant.



247

por éste sea manumitido, y se haga liberto de otro que de aquel á quien so le rogó que lo manumitiese. § 1.—Dice Campano, que si un menor de veinte años le hubiere rogado á su heredero, que manumita á un esclavo propio, se le ha de dar á éste la libertad, porque en este caso no tiene lugar Ja ley E ha .Sencia. § 2.—Se le había legado un esclavo á Calpurnio Flacco, y se le habfa rogado á éste que lo manumitiera; y si no lo hubiese manumitido, fué legado el mismo esclavo á Ticio, y á éste se le rogó igualmente que lo manumitiera; si no lo hubiese manurniüdo, se dispuso que fuera libre; dice Sabino, que se habrá hecho el legado inútilmente, y qué squl habrá de ser libre inmediatamente en virtud del testamento. 35. Macro; Ficirieoínisos. libro XV. - No fué admitida la opinión de Cayo Cassio que estimaba que al heredero y al legatario se leo había de dispensar á veces la necesidad de manumitir á un esclavo propio, ya si su servicio les fuese tan necesario que no les conviniera carecer de él, como si

fuera mayordomo ) pedagogo de los hijos, ya sí hay un delito tan grave, que no se les haya de remitir el castigo; porque so consideró que los tuvieron

bajo su potestad, pues habrían, podido separarse de

la causa del testamento; más no prescindiendo de ella, deben cumplir la voluntad del difunto.. 86. EL MISMO;

Fideicomisos, libio XVI.

-- Ni los

que ostán en la infancia, ni los furiosos, ni los apri-

sionados por los enemigos, ni aquellos á quienes

retiene la religión, 6 una causa más honesta, 6 al-

guna calamidad, ó grave negocio de familia, ó el

peligro de su vida 6 de su rama,, fi otra causa semejante, están comprendidos en e) senadoconsulto

Rubriano; ni tampoco los pupilos que no tienen tu -

tares, ó que tienen aquellos a. quienes detiene alguna causa de éstas. Poro si de intento no se presentan éstos, opino que no se les arrebatan los libertos á los pupilos, porque es injusto que por hecho

del tutor, que acaso no sea solvente, se le cause daño al pupilo; y en el senadoconsulto no se comprende otro cualquiera, sino el que por causa de fideicomiso debe dar Ja libertad. IQué se dirá, pues Que á éstos se les auxilia con el senadoconsulto

Dasumiano, en el cual sedispuso, respecto á los que

estuviesen ausentes por justa causa, que ni se im-

pida Ja libertad, ni se prive de un liberto á los que

§ 1.—SI per procuratorem quia deferidatur, sera. par justa ex causa abeose dicitur, nec libertus ej e ripi tur. § 2.—Nihil faeit, ad interpellandam iurisdintionem eiuo, qui delideicoznmissalibertate cognoscil, privilegium oniusque val civittio, vol corporis, ve[ olficit, in quo quisque col, ve] conditio porsonarum. 87. Ur.pujus libro VI. Fkleicornrnjssorunt. .- Si puro data sit fideicommissa libertas, el is servus raliones administrasse dicatur, Divas Marcus rescripsit, moram iihortaU non case facieudani, ex continenti lamed arbitrum dandum esos, qui cernputationem ineat. Verba Rascripti ita Se habent; «kequius videtur, Trophixno (9) ex causa- fideicom(1) ci, inserte VIag. (5) Taer. es gún ¿a escritura original; el, rreccion del códice Fi. • Br. (3) ModcBtinu., Ifa].. Vuig. (4) insloris rci, ¿os códica.a iitadoe por Br. (5) ELjr. i. 7. de este titulo.

inera ¿a co.

estén exentos de fraude. § 1.—Si alguno se defendiera por medio de pro-

curador, se dice siempre que está ausente por II-

ta causa, y no se le priva del liberto. § 2.—Para impedir la jurisdicción del que conoca de la libertad dejada por fideicomiso, nada importe el privilegio de cualquiera, 6 el de La ciudad, 6 corporación, ú oficio en que se halle alguno, 6 la

condición de las personas. 37. ULPIANO;

Fideicomisos, libro VI.—

Si hubie-

ra sido dada puramente la libertad dejada por fideicomiso, y se dijera que el esclavo había adminis-

trado cuentas, respondiópar rescripto el Divino

Marco, que no se hábía de demorar la libertad, sino que inmediatamente se había de nombrar árbitro, que examine las cuentas. Dicen así las pala(6) Esto as, aliqun; quseqxe, HaZ.; eorum cjuoque1 Val. (7) Ta U^ sagúe la escritura- original; alli, qui —debeiiL, ¿a corrsooiLiu de¡ cddiie Fi.. Br. (8) Dasumalano, ¡faZ.; Damasi.ano, Vulg. Végse el fr. 51. e.u.a LII ato.

I) Tripbouio,

Vuig.

248



DIGESTO.-LIBRO XL: TiTULO y

nissi praestari libertatem, quam sine coiiditione reddendarum rationum datam esse constat; noque (1) humanum fucrit ob rel pecunlariae quae.stionain libertati moram fon; qua tamea ropraesentata eonfestim arbiter a Pr'aetore erit dandus, aud queril rationem, quniri adrninistrasse eum dat. red Tautu apparuit, ex fide iniitur rationes reddere cogetur; sed an el reliqua restituere deboat, nihil adiieitur (2); nec puto cogendum; nam do co, quod in servitute gessit, post liberlateni con veniri non potest. Corpora plane. rationum1 et si quas res vol pecunias ex he dotinel, cogendus est per Praetoreni restituere, ibm de singulis instruere.

benz del rescripto: «Parece más equitativo, que por causa de fideicomiso se le dé á Trofimo la libertad,

que se sabe se dió sin la condición de rendir cuentas; y no seria humano que por una cuestión pecuniaria se causase mora para la libertad; pero, anticipada ésta, so habrá de nombrar inmediatamente por el Pretor árbitro ante el cual rinda con fidelidad la cuenta, que se haya visto 4uc administré». Así, pues, será obligado solamente 8. rendir las cuentas; pero nada se afLade sobre si deberá restituir también los sobrantes; y no creo que haya de ser obligado; porque después de obtenida la Libertad no puede ser demandado por lo que hizo durantela esclavitud. Pero ha de sor obligado por el Pretor 8. restituir lus documentos de las cuentas, y las cosas ó las cantidades que de ellas retiene, y también dar explicaciones sobre cada cosa.

PAULUS Libro III. Decr'atoruin. - tu testa38. monto, quod perrectuin non oral, alurnnae suae libortateiii et fideicommiesa dedit; quum oiania tI ab intestato (3) egissent, quaesiit Imperator, an iimiissi manumisea fuiseel. Et ut ex causa fideico interlocutus ost, etiamsi nihil ab intestato, palor petiisset, pies Laiieri filies debuisee manuxnkttere eam, quam pater diLexisel, pronuntavit igitur, recte eam manumissaui et ideo fideicornrnissa etiam ej praestanda.

P&ULO; Decretos, Libro .íU. - En un testa38. monto, que no so babia perfeccionado, le dió uno 8. su alumna la libertad y fideicomisos; habiéndose hecho todo como en un abintestato, preguntó el Emperador, si aquella habría sido manumitida como por causa de ftdoioo[niso. Y proveyó interlocutoriamente, que aunque-el padre no habla podido nada abintestato, debieron, sin -embargo, los hijos por piedad manumitir a la que el padre había querido; al¡, pues, declaró que ella fué bien manumitida, y que por lo tanto se le debían dar también los fideicomisos.

39. 10aM Libro XIII. Reponorum. - Paulu& respondit, etsi ahenue inveniatul servus, queiu ut soum testator ab uno ex heredlibus voluerit nanumilti, tamen eogendurn cuni, qui rogatue est, rerftmere eum, etinanuniittere, quoniam non putavit similem osee causam libertatis el fideicotnmissi pecu niarii.

39. EL NISMO; Respuestas, libro Xlii. - Paulo respondió, que aunque se hallara que es ajeno l esclavo, que el testador hubiere querido que cuino suyo fuese manumitido Ir uno de los herederos ha de set, no obstante, obligado 8. courarlo y 8. manumitirlo aquel 8. quien se le rogó, porque no creyó que fuese igual la condición de la libertad 8. la de un fideicomiso pecuniario. § 1.-Paulo respondió, que en estos términos: «Crórne, Zoito,umi hijo Marcial te dar'8. gracias 8.ti y 8. tus hijos», esta comprendida la plena voluntad del difunto de hacer bien 8. Zoilo y 8. las personas conjuntas; 8. quienes si fueran esclavos nada so les puede dar tan grato corno la libertad; y que por esto debía el Presidente atenerse a la voluntad del difunto.

L-paulas rospondit, ¡lis verbis: i 'TI val X¿tpa4kí CrOL Ó

UNreJeretfihis meas

II ru Mp? i1

(4),

¡Credo mihi, ZoiLo, çjrakas , gia.lis, UNeL fLtíis ¿as/, (5) Mar

pienam volunlatem (8) defuneti contineri circa benefaeiendum couiunotis personis et (7) ZQiIU; qui si servi sint, nih.il tam (S) gratuni bis praestani posee, juam libertatem; ideoque Praesiden debere sequt vutuntatem defuiiuti. 40. IDEM (9) libro XV. Responsorwn. - Lucius Tilles Septiciae, fi liae suso nalurali, Conoordiarn, anciflam suani, donavit; idem postes testaínciuto fihiae suae eum allis quibusdaru ancillani suprascriptam legavil, UI manumrtteretur; quaero, ari Septicia, tilia naturalis, anniltam eupraseriptam manumiltero ooi possit. Paulus raspondit, si vivo patre natui'ah doriatio anoillao fujI, neque patris naturalis ludielum ¡u cetona legatis filia agaovit, non posee cam compelli, ancillam propriarn ex causa fideicommissi manumitIere.

§ 1.-Lucius Titiva Stiohuin ser-; y si no lo tuvo, no transfiere nada al que Jo recibe. § 1.—Mas siempre que se transfiere el dominio

se le transfiere al que lo recibe tal y como estuvo en poder del que lo entrega; si el fundo era sirviente, pasa con las servidumbres, y si libre, como

era; y si acaso se le debían servidumbres al fundo que ué entregado, es transferido con el derecho de las servidumbres debidas. Si, pues, alguno, al en-

tregarlo, dijere que era libre el fundo que fuese Sir-

viente, no le quita nada al derecho de servidumbre

del fundo, pero se obliga deberáprestar loquedijo. 4) Lo.q Có dines cWxdos por Br.; ¡aria, el códice FI.; lurio servüutl, Hal. Vaig. (5) Hal. VuIg.; obllgatqua, el códice FI.

DIGESTO.—LIfiBO XLT:

§ 2.—Si ego et Titius rem cinerimus, saque Titio et (1) quasi meo procuratori tradit3 sil, puto mihi quoque quacsitum dominivai quia pacct, per liberam persónatn omniuin rerum possessionem quaeri PÜSSOJ e per hace duLniuium. 21. PoMpoNlus libro XI. ad Sabnum. - Si servus meus tibi bona fide serviret, et rem emisset, traditaque ei esset, Proculus, nec meam fien, quia servum non possideam, nec tuam, si non ex re tua sit parata; sed si liber bona fide tibi serviens ement, ipsius fEjOri.

rfTtJLO 1



'3O7

§ 2.—Si yo 7 Ticio hubiéremos comprado una cosa, y ésta hubiera sido entregada á Ticto también como á procurador mío, opino que se adquirió también para mi el dominio, porque esta determinado que se puede adquirir por medio de una persona bbre la posesión de todas las cosas, y por medio de ésta ci dominio. 21.

PoMPoNlo;

Comentarios ti Sano, Libro XI.—

Dice Próculo, que si un esclavo mío te sirviera de buena fe, y hubiese comprado una cosa, y ésta le hubiese sido entregada, no se hace mía, porque no poseo al esclavo, ni tuya, si no hubiera sido adquirida por virtud de cosa tuya; pero si la hubiere comprado un hombre libre, que de buena fe te ser-

vía, se hace del mismo. § 1.—Si poseyeran una cosa inla,y yo quisiera que

1.—Si rerni meam possid.oas, et -cern velim ivatn esse, fiel tus, quamvis poeseesio apud inc non fueril.

fuese tuya, se hará tuya, aunque no estuviere en mi poder la posesión.

ULPLA.NUS ibno XL. ad Süinurri. Nema 22. servum vi possidens, aul Glam, aut precaria, por huno stipulantem, vol reni accipientem potest acquirere. -

Nadie que posee un esclavo á la fuerza, ó clandestinamente, ó en precario, puede adquirir por medio de él la cosa que él estipula, ó que recibe. -

23 IDEM

£iln'o XLIII. ad Sabiru.im.—. Qui bona

fide alicui serviat, sive sei'vus alierius est, sive horno liber est, quidquid ex re efus, eui servil, acquirit, ei acquirit, cui bona fide servil. Sed el si quid ex operis sws acquisierit, simili modo el acquint; nam el operas quodam modo ex re cius, cui servil, habentur, quia jure operas ci exhibere debel, cuí bona Ilde servit.

i.—Tamdiu autem acquinit, quarndiu boca fide servil; ecterum si eneperit seire, case eum alienuru, ve¡ liberuin, videarnus, en ej acquirit; qunesIlo in so est, utrum initium spectamus, en sirigula momenta? El magis est, ul singula momenta speetcmus. §' 2.—Generaliter dieendum est, quod ex re sua, hoc est cine, cul bona fide quis servit, el acquirere non potest, sibi eum acquisiturum; quod autem (2) ex re eius sihi acquirere noii potest, el aequisiturum, cui boca Ilde servil. 3.—Si quia duobus bona fide servial, utrique aequiret, sed singulis ex ro sua. Quod autem ex re alterius esi, utrum pro parte ei, ciii bona Me servit, pro parte domino, si servas sil, aut si liber sil, el, cui bona fide servil (3), an vero ci dobeat acquirere totum, ex cuius re est, videamus; quam epeelem Scaevola quoque traetal libro secundo Quasstionum. Alt enim, si alienus servus duobus boca fide serviat, -el ex unius sorum re acquirat, ratiocern facere, ul el duritaat in solidum aoquirat; sed si adiiciat etus nomen, ex cuius re stipulatur, néc dubitandura case alt, quia el soff acquiratnr, quia, et si ex re isius stipularetur, alter¡ ex douiinis nomivatiñt atipulando solidum (4) el aequiret. Et in inferioribus probat (5), ut, quamvis non nominatim, neo iIssu meo, ex re lamen cien stipulatus sit,(6) quum phuribus bona fide serviret, mili sol¡ acquirat; nam el illad reecptum cal, ut (7), quoties commuuis servus oinnibus acquirero non potest, ej soli eum aoquirere, cci potest; et hoc (1) et, omitela Velg.

(z) JIai. VuIg.; nos, i nserta e cdciice F. (3) liber s it, Sibi, omitiendo el-5rvU, Un (t) soILduW, cor,sJderase eada por anguoi

oop!$ae.

22.

Uz.PnNo; Co,nenJrios ti Sa.biri, libro XL.—

28. EL MISMO; Uomnt(1rios ti Sabino, libro XLII!.

- El que de buena fe le sirve It uno, ya si es esclavo de otro, ya si es un hombre libre, adquiere para

aquél, é. quien de buena fe sirve, todo le que-adquiere por cosa de aquel fi quien sirve. Pero también

adquiere del mismo modo para él lo que con su propio trabajo hubiere adquirido; porque también el

trabajo ca considerado en cierto modo parte de los bienes de aquel fi quien le sirve, pues por derecho

debe prestarle el trabajo fi aquel á quien de buenafe sirve. § 1 .—Pero adquiere en tanto que sirve de buena

fe; mas si comenzare fi saber que él es de otro, ó

que es libre, veamos si adquiere para él; la cues-

tión estriba en esto,atendereinos acaso al princi-

pio, ó It cada momento? Y es más cierto que aten-

demos fi cada uno de los momentos. § 2..—En general se ha de decir, que lo que con cosa suya, esto es, de aquél, fi quien alguno sirve

de buena fe, no puede adquirir para éste, lo adqut-' rirá él para si; mas lo que no puede adquirir para

si con cosa de aquél, lo adquirirá para aquél fi quien sirve do buena fe. § 3.—Si alguno les sirviera de buena fe fi dos, adquirirá para ambos, pero para cada uno en virtud de su propia cosa. Mas lo que fué adquirido con cosa de otro, veamos si deberá adquirirlo en parte para aquel fi quien sirve de buena fa, y en parte para su seilor, si fuera esclavo, ó para aquel fi quien de buena fe Le sirve, si fuera -libre, ó si todo para aquel de quien es la cosa; cuyo caso examina Scévela oit el libro segunda de las Cuestiones. Porque dice, que si un esclavo ajeno sirviera de buena fe It dos, y adquiriese con cosa de uno de ellos, la razón hace que adquiera en totalidad solamente para

éste; pero si expresara el nombre de aquél por cuya

cosa estipula, dice que no se ha de dudar que se

adquiere para éste sólo, porque, también si estipulase por cosa del mismo, estipulando expresamente

para uno de los dueños, lo adquirirá todo para éste. Y en ejasos posteriores aprueba, que, aunque no

haya estipulado expresamente, ni por mi mandato, pero si por cosa mía, cuando de buena fe sirviese It 5) probat, cwm*ld4rase añadida por antíguott copt9ttu. «fl etlam, inserto HaZ. (1) st, omitelo acertadarne,Ue va9.

308



DIGETO.—UBRO XLI: TfPOLO 1

lulinnum quoque ecribere, saepe retuli; coque jure utimLlr.

varios, adquiera para ini sólo; porque también se admitió, que, cuando un esclavo comun no puede adquirir para todos, él adquiere para aquél sólo para quien puede; y muchas veces he referido que también Juliano escribe esto; y este derechuobservamos.

24. PMJLUS libro XIV. ad Sabinum.— in omnibus, quaa ad eandem epeciem reverti non (1) possunt, diciendum est, si materia manente apecies duntaxat forte mutata Mt, veluti si meo aere etatuam, aut argento scyphum fecisees, me eorum dominum manere

24. PAULO; Coinenlarice ú Sabino, libro XIV-. Respecto 5 todo lo que se puede reducir á su misma eapece se ha de decir, que, si, subsistiendo la materia, ¡Be. hubiera cambiado acaso solamente la especie, corno si con bronce mío hubieses hecho una estatua, ó con plata una taza, yo continuo siendo dueño de estas cosas,

25.

CALLISTIuTuS.

librO ¡1. JniIioa^ nisi

voluntate domini alteriuo nomine id factum sit; propter consensum enim domini tota res eius fit, cujes nomino tacta cst. 26.

PAuLus

libro XIV. ad Snbinum. —Sed si

mole tabutis navem fecisges, tuam navem osee, quia cupreasus non maneret, aiuti neo luna veetimento facto, sed cuprosseum ant laneuni corpus fieret. § 1.—Procuius indicat, hoc iurb nos uti, quod Servio et Labeoni p)acuisset; in quibue propria qualitas mi spectaretur (2), si quid addituni erit, toti (3) cedit, et statuae pee, aut manee, sóypho fundus, ant anea, boto ftilcrum, navi tabula, nodificio caementum; tota enim Mus sunt, culus ante fuerant.

§ 2.—Arbor radicitue eruta, et in alío (4) posita, priusquam coaluerit, priorie domini est; ubi coaluit, agro eedit; et si rursus eruta sit, non ad priorem dominum revertitur; nam croclibile est, alio tcrrae

alimento abiem factam.

§ 3.—Si mes.m lanam infeceris (5) purpura (8), riihilominus meam asee Labeo ait, pija nihil interest ínter purpuram, et eam lanarn, qune in luturu aut coenum cecidisset, atque ita pristinuin celo. reni perdidiset. 27. PoiaroNius libro XXX. ad Sabinum..--Quid. quid infecto (7) argento alieni argenti addideris, non osee tuum totum argentino, fatendum est; at contra si tuum soyphum alieno pkmbo plumbavens, alienove argento ferruminaveris, non dubita• tur, scypbum tuum case, et a te recte vindican. § 1.—Ubi simul piura contribiiun(ur, ex quibus unum medicamentum fit, aut coctis odoribu unguenta fecimus, nihil hie suum vero dicere potest prior domines; quare potiulmuni existiman, euius nomine factum sit, eme asee. § 2.—Quum partes duorum dominorum ferru-. mine (8) cohaereant, bao, quum qusoreretur, utni cedant, Caesius uit, pro portione rei aestimandurn, vel pro pretio cuiusque partís. Sed si neutra alteri seceesioni (9). est, videamus, ne aul utriusque osee ¿Iceuda a,tsicuti masea confusa, aut cine,

(1) sos, eoneiddéJam aquí palabra suprftua. (5) 11a1. VMg. qualitas exspsctaretur, el códice FI. (5) He2L toto, el eÓdiCe FI.; cedere por eetIIt, Hal. (4) Tau'. según La esoriura orIgInal; loco, lnwta ¿a oorreocmdn del cddce FI., W.

25. CAL1STRArO; Instituki, libro IJ.—á no ser que esto haya sido hecho a nombre de otro con el consentimiento del dueño; p'irprn por virtud del con-

sentimiento del dueño toda la cosa se hace de aquél en cuyo nombre fué hecha.

26. P&m.o; Comentario 4 Sabino, libro XIV. Pero si con maderas mías hubieses hecho una nave, la nave es tuya porque no subsiste el ciprés, como tampoco la lana habiéndose hecho un vestido, sino que se hace un objeto de ciprés, é de lana. § 1.—Próculo indica, que observamos este derecho, que les había parecido bien á Servio y a Labeon; que en las cosas en que se atiendo á la propia cualidad de la cosa, si se hubiere añadido algo, cede al todo, como el pié ó la mano 5 la estatua, el fondo 4 el esa 5 una taza, un pie ti. una cama, una tabla 5 una nave, materiales á un edificio; porque todas estas cosas Son de.uien hablan sido antes. § 2.—El arbol arrancado de raíz, y plantado en otro campo, es del dueño anterior antes que haya agarrado; y luego que agarró, cede ab campo; y si de nuevo hubiera sido arrancado, no vuelve a su dueño anterior, porque es de creer que se convirtió en otro arbol con el alimento de otra tierra. § 3.—Si hubieres teñido con púrpura mi lana, dice Labeon, que esto no obstante es mis, porque no hay ninguna diferencia entre la púrpura y la luna que hubiese caído en el lodo ó en el cieno, y que de este modo hubiese perdido su primitivo color.

Z'. PoMrorno, Comcritarws 4 Sabino, libro XXX. - Se ha de confesar, que si hubieres añadido algo de plata ajena 5 una masa de plata, no es txmyatoda la plata; mas por el contrario, si una taza tuya la hubieres soldado con plomo ajeno, 6 la hubieres pegado con plata de otro, no se duda que la tasa es tuya, y que con razón es reivindicada por U. § 1.—Cuando al mismo tiempo se reunen muchas cosas, con las que se hace un medicamento, ó cuando habiendo cocido odóniferos hacemos un ungixento, el dueño anterior no puede decir con verdad en este caso que algo es suyo; por lo cual principalismmarne ate se estima que es de aquél en cuyo nombre fué hecho. § 2.—Cuando partes que son de doe dueños estuvieran unidas por soldaduras, si se preguntase cuál de leo dos cederán aquéllas, dicé Caesio, que se ha de hacer la estimación con arreglo 5 la porción de cosa, 6 conforme al precio de cada parte. Pero si ninguna es accesoria ¿e la otra, veamos si

(8) Taur. al ~en; feserle, en el tezto. (8) HaL; purpuramn, el ddiee FI. (7) Vida.; In feSto, 81 $iiie Fi.; faeto, Ha¡. (8) ferrumlitattone, Vr4 (5 accslo, Valg.

DIGESTO.—LIBRO 1Lt TÍTTiLO 1



309

uius nomine Çerruminata est. Sed Proou1us et Pegasus existimauli, suani eniusque rein manere.

se haya de decir que es de uno y de otro, como una masa confusa, 6 de aquél en cuyo nombre fué soldada. Mas opinan Próculo y Pegaso,-que la cosa permanece siendo de cada cual,

28. IDICK libro XKXIII. ad Sabinuin.—Si supra tuum parietem vicinus aedifleaverit, proprium eius id, quod aedificaverit, fien, Labeo- et Sabinus aiunt. Sed Proculus, Luum proprium, quemadmodum tuum fienat, quod in sola tuo alius aediflcasset; quod venus est.

28. R L MISMO; Comentarios 4 Sabino, libro XXXIII.—Si el vecino hci hiero ediflcado sobre tu pared, dicen Labeon y Sabino que se hace propio do él lo que hubiere edilicado. Pero PróuIo dice, que es tuya propio, como se haría tuyo lo que otro hubiese edificado en solar tuyo; lo que es mas verdadero.

29. PAULÚS £ib,o XVI, ad Sabinum..—lnter eos, qui seundum unam ripam praedia habent, insula in -flumine nata non pro indiviso commnunis flt Sed regionibus quoque divisis; quantum eriim ante (1) cuius4ue coruin (2) ripam est, tantum, veluti línea in directum por insulam transdLicta, quisque eornm lo ea habebit certis regionibus.

29. PAULO; Cotnep..tario. 4 SabiÍLo;lbro XVI. La isla formada en un río no se hace común pro ;adieiso de los que tienen predios junto á una de las orillas, sino dividiéndose por regiones; porque cada uno de ellos tendrá en la misma en porciones determinadas tanto cuanto haya delante de la orilla de cada cual, como si se hubiese tirado una línea recta £ través de la isla.

80. POMPON1Us

'libro XXXIV. ad Sabiaum.—

Ergo si insula nata accreverit fondo meo, et infeniorem parteni fundi verididero, ad cuiue frontem insula non respieit, nihil ex ea isulapertinebil cd emtorem; eadem ex causa, que nec ab initio quidem eiva fieret, si iam tunc, quurn insula nasceretur, oiusdern partis dominus fuisset. § 1.—Celsu8 fihius, si ¡u ripa fluminis, quas secundum agrum meum sit, arbor nata Sit, meam case ait,quia solum ipsum moum privatum est, usus autem nius publicus intelligitur; et ideo, quum euiecatus esset (3) alveus, proxirnorum fit, quia ¡am populus 00 flOfl utitur. § 2.—Tribus modis insu)a jo Ilumine fit: uno, quum agram, qui alvei non fuit, amnis circumfluit; altero, qunmn locum, qui alvei es&et, siceum reliequit, et ciroumfluere 000pit; tertio,quutn paulatim cohluendo loeum eminentem supra alveum fecil, el eurn aluendo auxil. Duobus postcrioribus modis pnivata iusula fil cine, cuina ager propior fueril, quuio primum extitit, nam et natura fluminis hace est, UI curan suo mutato alvei causara mutel, nec quidquain jutersit, utrum de alvei duntaxat solo miitato, an de so, quod auperfusum solo el terrae (4) su, quaeratur; utrunique enim eiusdem generis est; primo autem filo modo causa proprietatis non mutatur. 3.—Á.Iluvio.agrum restituit eiim, quem Ímpetusfluminis totum abstulit. itaque si a-gen, qui inter viam publicam el fumen fuit, inundatione finminie occupatus esset, sive paulatim oceupatus est, si've non paulatimu, sed sodem impetu receosu uminie reetitutus, ad pnietinum dominum pertinct; Ilumina enim censitorum (5) vice funguntur, ut ex privato in publicum addicaut, et ex publico in pnivatum. Itaque sicuti Mc fundus, quum aFveus fluminis faetus eseel, fuisset publius, ita nune privates eius case debet, cama antes fujI. 4.—Si pilas jo mare isetaverim, et supra caz inaedifleaverini, continuo aedificium meam fil. Item si insulam (6) iii mar¡ aediflcaverim, conti-

(1) este, omítela Ha.¿.

(e) huta inertaHa. t) set, Siveus, HaZ.

30. PO 51 PON! o; Cor ceta os 4 Sabia», libro XXXIV. - Luego si la isla que se formó acreciere á mi fundo, y yo hubiere vendido la parte inferior del fundo, á cuyo frente no mira la isla, nada de esta isla le pertenece al coniprador; por la misma causa por la que ni aun ciertamente desde un principio se haría do él, si ya entonces, cuando se formasela isla, hubiese sido dueño de la misma parte. 1.—Dice Celso, el hijo, que si en la márgen del río, que esté junto á un campo mio, hubiera nacido un arbo!, es mio, porque el mismo terreno es privadamente mío, aunque se entiende que su uso es público; y por esto, cuando se hubiese secado el cauce so hace de los que están próximos, porque ya el público no usa de Al. § 2.—De tres modos se forma una isla en un río: uno, cuando el río circunda un campo, que no era del cauce; otro, cuando deja en seco un terreno, que era del cauce, y comienza correr alrededor; y el tercero, cuando acumulando tierra paulatinamente formó una eminencia sobre eh cauce, y la aumentó con los aluviones. En los dos últimos modos la isla se hace privada de aquel de quien fuere el campo rnés próximo, tan pronto corno existió; porque también la naturaleza del río es tal, que cambiado su curso cambia la condición de su cauce, y no importa cosa alguna que se trate del fondo del cauce, que solo haya cambiado, ó de lo que se extendió sobre el fondo y la tierra; porque lo uno y otro es del mismo género; mas en el primer modo no se cambia la condición de la propiedad; 3.—El aluvión restituye el campo que íntegro arrebato el ímpetu del rio. Y así, si el campo, que estaba entro la vía pública y un rio, hubiese sido ocupado por la inundación del río, ya si fué ocupado paulatinamente, ye si no paulatinamente, pero fué rostituído con el mismo ímpetu á la retirada del rio, pertenece suprimitivo dueño; porque los ríos hacen las veces de distribuidores, de suerte que de lo privadohacen adjudicaciones álo público, y che lo público It lo privado. Y así, It la manera que este fundo era público cuando se hizo canco del río, así debe ser ahora privado de quien antes lo fué. § 4,—Si yo hubiere echado moles en el mar, y sobre ellas hubiere edificado, el edificio se hace nilo inmediatamente. Asimismo, si yo hubiere edificado (4) veteri por st terree, Vulg. (5) ceneoruam, Ha¿. () vel vllIam, ivearta VvI4g

310



DFGESTO.—LTBRO XLI: TITULO 1

nuo mes, fit, quoniam id, quod nullius sil, oecapantis fiL 31. PAULJS libro XXX!. cid Edicto,». - Nunquam nuda traditio transfert dominlum, sed ita, si venditio, aut aliqua justa causa praeceaserit, proptnr quam traditio Sequerelur. j,—Thesaurus est vetus quaedam depositio.pecuniae, ouius non e,ctat memoria, ut iam dominuin non habeat, sic enim fit eius, qui invenerit, quod non alterius Bit; alioquin si quis alic3uid ve¡ lunri causa, ve¡ metas, vel custodiae coudiderit sub terra, non est thesaurus; ouius etiarn furtum lit.

32. GAIUS (1) libro XI. cid Edictuin procinciac.

—Etíam invitis nobis per serves (2) aequiritur posno ex omnihus causis.

33. UZPIANUS (3) libro IV. D sput ofUu7. -In so, quod servo castrensi ante adit,am hereditatem flliifamitias mutis legatur, vel no, quod stipulatur servus, tractatur apuri Marcellum libró vicesimo (4), ex cuius persona vel stlpulatio vires haIeat, vi Iegatuui; et puto venus; quod et Scaevolae videtur, el ipse Msrcellus traetat, si quidem adeatur hereditas, omnia UI in hereditario servo, si ad.ita non sit, ut in proprici patria essø spectanda; el si ususfruetue fusrit huic servo relictus, ciado patri vidori delatum, modo beredi; nec a persona in personam creditur transiisse.

una casa en el mar, al punto se hace nata, porque lo que no es de nadie se hace del que lo ocupa. 31.

PAULO;

Conwntarios al Edicto, libro XXX!.

- La nuda tradición nunca transfiere el dominio, sino si hubiere precedido venta, 6 alguna justa causa por la cual siguiese la entrega. 1.—Un tesoro es cierro antiguo depósito dø di-. noi'o, del cual no queda men oria, de suerte que ya no tenga dueño, pues de este modo se hace del que lo hubiere encontrado, porque no es de otro; pero si alguien hubiere escondido bajo tierra alguna cosa por causa ó de lucro, ó de miedo, 6 de custodia, esto no es tesoro; y• respecto de ello se comete también hurto.

32. Gyo; Comentarios al Edicto prooisuiat, libro

XI.- Aun contra nuestra voluntad se adquiere para nosotros por medio de los esclavos, casi por todas las causas.

33.

ULPIANO;

Disputas, libro IV.— Respecto i lo

que se lega a un esclavo del peculio castrense antes de haber sida adida la herencia de un hijo de familia militar, 6 é. lo que el esclavo estipula, se discuto por Marcelo en el libro vigésimo por virtud de qué persona tiene eficacia la estipulación 6 el legadó; y juzgo mé. verdadero, lo que también le parece á Scóvola, y dice el mismo Marcelo, que si verdaderamente fuese adida la herencia, todo ha . de ser considerado como tratándose de un esclavo de

la herencia, y que si no hubiese sido adida, como

tratkndose de uno propio del padre; y si el usufructo hubiere sido dejado li este esclavo, unas veces s

considera que se le defirió alpadre, y otras que al

1.—Eadem distinclione quis utetur, etiam si res Çuerit subtracta; ant eessare, ant non furti actionem diesI, si ex testamento adieril, quoniam hereditati furlum non fit; aul si non adieril, patri dabitu.r t'urti autao; nam el condietio.

heredero; y no se cree que pasó de personaú persona. 1.—Cualquiera observará la misma distinción, aunque la cosa hubiere sido substraída; diré., que

deja de tener, 6 no, lugar la acción de hurto, si hu-

biere adido la herencia en virtud del testamento, porque no se comete hurto contra la herencia; 6 si

no la hubiere adido, so le dará al padre la acción de hurto; pues tambien compete la condicción.

§ 2.—Quoties servus hereditarius stipulatur, ve!. par traditionem aeeipit, cx persona defuncti vires eonsumit, (5) ut Juliano placel; culus el valuil sententia, testantis personam spectandam esse opinantis,

6 recibe mediante entrega, el acto adquiere eficacia. por virtud de la persona del difunto, según le parece bien á. juliano; cuyo parecer prevaleció 1am-

24. IOEM libro IV. de Censibug.—hereditas enim non heredis personam, sed defuneti sestinet, ut multis argumerrlis inris civilis comprobatum est.

la herencia representa la persona no del heredero,

procu35. IDSM libro VII. Dispu ta tioñuin. -Si. rato,- ueus vel tutor pupillí reni suam, quas meam vsi pupilli, allí tradiderint, non reeessit ab lis dominium, st nuila eat alienatio, quia neme emana rem seam amittit 6).

36. Ki. aso; Disputas, libro VI]. - Si mi procurador ó el tutor de un pupilo hubiere entre 0.,& otro una cosa suya, como si fuese nila 4 de¡ pupilo, no se separa de ellos el dominio, y ea nula la enaenación, porque nadie, errando, pierde u nacosa suya.

36. luLiANas libro Xlii Digestoruin.—Quum in corpus quidem, quod traditur, consentiamus, in causas vero diseentiarnus, non animadverto, cur inefftcax. sil traditio; veluti si ego eredam, cio ex testamento tibi obligatum esas, ut fundum Iradam, tu ex.istimes ex stipulatii tibi eum deben; nam el (1 Ulpianus, Ve19. flOSroR, iitsertan Mal. Vug. ( PMIIU, Vcdg. (4) triesalmo, fiat.; XXIL, Vu2g; XXV., el códice citado ()

por Ge.

§ 2.—Cuando un esclavo de la herencia estipula,

bión, opinando que se habla de atender á la persona del testador; 84.

EL MISMO; De los Censor, libro IV.— porque

sino del difunto, como está comprobado con muchos argumentos del derecho civil.

36. JULIANO; Digesto, libro XIII. - Cuando con-

venimos ciertamente respecto á la cosa que se en-

trega, pero disentimos en cuanto las causas, no advterto por qué sea ineficaz la entrega; por ejemplo, si yo creyera que estaba obligado sri virtud de

un testamento á entregarte un fundo, y tú estima-

r8) aasnmtt, at rndrgen interior de¿ oddic F L. (6) Ta". al margan, emlttlt, en ci texto.

DEGÑ.—LIMO xu TITULO 1



311

si pecuníam numeralam tibi tradam donandi gratia, tu eam quasi creditam accipias, constat, proprietatem ad te transire, neo ¡uipedimento osee, quod circa causani dandi atquc acc3ipiendi disseuaOrlmUa.

sea que se te debía en virtud de estipulación; porque también si yo te entregase por vía de donación dinero contante, y tú lo recibieses como acreditado, es sabido que pasa á ti la propiedad, y que no es impedimento que hayamos disentido respecto á fa causa de dar y de recibir.

37. IDam libro XLIV. Digesorunt - Per servuni, qui pignori datos est, credílori nec posaes— ajo acquiritur, quia neo alipulatione, neo mandatiene, (1) nec ullo alio modo poreum servum quidquam ci acquiritur, quam'vis poaseasio palies eum sil. § 1.—Si unus ex dominis servo comrnuni pecuniam donavil, in potestate domini est, quemadmodum servo communi pecuniam donet (2); nam si hoc solum egerit, ut ea separetur a suis rationibus, et in peculio servi sit, matebit eiusdexn domini proprietas; si vero eo niodo pecuniam servo cernmuni dcna'verit, quomodo alienis servia donare solemus, fiat sociorum conimunis pro portione, quam n servo (3) habebunt.

87. EL iuso; Digesto, libro XLIV.—Por medio del esclavo, que fué dado en prenda, no se adquiero para el acreedor la posesión, porque ni por estipulación, ni por mandato, ni de ningún Otro modo se adquiere para él por medio de este esclavo cosa alguna, aunque la posesión esté en su poder. § 1.S1 uno de los dueños le doné á un esclavo común dinero, está en Ja racultact del dueño la manera corno le donará el dinero al esclavo común; porque si solamente hubiere hecho esto, separarlo en sus cuentas, y ponerlo en el peculio del esclavo, subsistirá siendo del mismo dueño la propiedad; pero si al esclavo común le hubiere donado el dinero del mismo modo como solemos donárselo á los esclavos ajenos, se hará común de los condueños ti. proporción de la parto que tuvieron en el esclavo. § 2.—Mas para que tenga lugar la siguiente enestión supongamos que un condueño le dió á un osclavo común dinero, queriendo que permaneciese

§ 2.—Sed, ut aequens quaestio loourn habeat, constituamus, socium ita servo communi pccuni.m donasse ut proprietatem suam mancre veliet; si ex hac pecunia servus fundum comparaverit, eriE la fundus commuais socioruni pro portione domi fil; nam et si furtivis riumis servus commuaie fundum comparaverit, sooloram ant pro portione dominli; neque enim ut fructuanius servus ex re fructuarii non acquinit proprietario, Sta et coinmunis servus ex re alterius domini non acquirit altaFi domino. Sed quemadmoduni in hin, quae aliunde aequiruntur, diversa conditio est fructuarii, st servi conimunis, veluti quum altor fructuario non acquirat, altar dominis aoquirat, ¡la quod ex ro quidem fructuarii acquisitum fuerit, ad eum so lum pertinebit, quod ex re alterius doniini servus communis acquisierit, ad utrumque dominuni pertinebil.

suya la propiedad; si el esclavo hubiere comprado un rundo con este dinero, el fundo será común de los condueños á proporción de su dominio; porque

también si con dineros hurtados hubiere comprado

un fundo el esclava común, será de Los condueños á proporción del dominio; porque así como el esclavo dado en usufructo no adquiere para el propietario con cosa del usufructuario, así el esclavo común no

adquiere tampoco para el otro condueño con cosa do uno de los condueños. Pero ii la manera que en

cuanto á las cosas que se adquiéren do otro metió es diversa la condición del usufructuario de la del esclavo común, por ejemplo, porque el uno no ad-

quiere para el usufructuario, y el otro adquiere para los dueños, así lo que verdaderamente se hu-

biere adquirido con cosa del usufructuario pertene-

cerá á éste sólo, y lo que un esclavo común hubie-

§ 3.—Sicut servus comniunis atipulando nominatim alter¡ ex dominio, ita per traditioneni accipiendo soli el acquirit.

§ 4.—Quod unius servus por iraditionem accipiando se aceipere dixerit domino el 'litio, partem

domino soquirel, ja parte nihil agit.

§ 5.—Fructuarius servus, si dixerit, se domino proprietatis par iraditionem acoipore ex re frucluaril, totum domino acquiret; nam et si (4) atipulando ex re fructuarii, domino proprietatis aequireret. § 0.—Si, quum inihi donare velles, iusserim te servo conimuni meo et Titii ram tradere, isque hae mente acciperet, ut rem Titii fsceret, nihil agetur; nain el si proeurator.i meo ram tradideris, UI meam faceres, la hao monte aocepenit, ut suani faceret, nihil agetur. Queda¡ scrvus eommunis bao mente acceperit, nl duoruzu dominorum faceret, ja parte alterius doinini nihil agetur.

(i) trailitione, al mdrgron interior de¿ sdüce F. (5). intsrest, qua mente eonst,insrta 'radanenli Vuig. ()

cozwnuni, insertan Hal. Vug.

re adquirido con cosa de uno de los dueños, pertenecerá It uno y It otro dueño.

§ S.—Así como estipulando expresamente para uno de los condueños, así también recibiendo me-

diante entrega el esclavo común adquiere para

éste sólo. § 4.—Lo que el esclavo de uno solo dijere que rericibiéndolo mediante entrega lo adquirirla para su señor y para Tioio, lo adquirirá, en parte para su señor, y respecto á la otra parte riada hace. § 5.—Si un esclavo dado en usufructo hubiere dicho que por virtud de cosa de! usufructuario adquiria él mediante entrega para el dueño de la propiedad, todo lo adquirirá para el dueño; porque también si estipulando hubiere adquirido con cosa del uso fructuario, adquirirá para el dueño de la propiedad.

§ 5.—Si queriendo tú hacerme una donación, yo clavo común, mio y de Ticio, y él la recibiese con la intención de hacer de Ticio la cosa, no se hará nada; porque tampoco sehará nada, si le hubieres entregado una cosa á mi procurador para hacerla tú mía, y él la hubiere recibido para hacerla suya. Paro si el esclavo común la hubiere recibido con l intención de hacerla de los dos condueños, no se hará nada en cuanto It la parte del otro condueño. te hubiere mandado que entregases la cosa It un es-

(4) Me, fieL

312.

flIeTO.—L1BIW XLI TITULO 1

88 ALFENUs VARUS libro IV. Digesorum a Paulo epitornatorum. —Atlius (1) fundum babehat secundum viam pub!icam, ultra viam (2) flumen erat, et eger Lucii Titii; ftuit 31 flumen paulat!m, primum omniurn agrum, qui inter viam aL flumen esset,anibedit (4) et viaro autu1it, postea rursus miriutatm receseit, et alluvione iu antiquum locum rediit; respondit, quum flamen agrum et viam publicarn sustulisset, eum agrum eius factum case, qui traiis flumen fundum- habuisset, postea quum panlatim retro rediisset, ademisso ei, cuius faetus esset, et addidisse el, cuius trsns 'viam () ensel, quoniam eius fundus proximus flumini esset; id autem, quod publicum fuissat, nernini accessisse (6); nec tamen impedimento viani ¿ase ait, piominus agar, qui trans viam alluvione (7) re. heme est, AtLii (8) fieret; nam ipea quoque vio fundi osse.t. 39. IULIANUS (9) libro III. ex MinLcio. - Etiam furtivus servas bonac fide¡ emtori aequirit, quod ex re eius stipuiatur, aut por traditionein accipit. 40.

A.FR1CANUS

libro VII. Qaaes1ionum.—Quae-

situm est, si is, cuí liber horno bona fide serviret, decesserit, eique is heres exUterit, qui liborum sum asee sciat, sn aliquid por eum acquirat. Non osee ait, ut hie bona fide possasior videatur, quando sóiene liberum poesidere coeperit; quia, el si tuudam auum quia legaverit, hcr, qui eum legatum asee sciat, procul dubio friictus ex eo suos non faciet, et multo magia, si teetator eum alienum bona fide emtum poasedit; et aires servorum igitur operam ar, ministerinm eantlem rationem sequendani, ut, sive proprii, sive alieni, vel legati, ve! man uinissi testamento fuerint, nihil por ces heredibus, qui modo eorum id non ignorarent, acquiratur; etenim simul hace fere codera (lú), nL, que casu fruetu praediorum consumtos suos faciaL bona fide poeseseor, eodem per servum ex opera el ex re ipsius.ei acquiratur.

38.

ALFBNO VAHO;

Digesto compendiado por Pau-

lo, Ubre IV. - Aedo tenia un fundo junto á. la vía pública, y al otro lado de la vía habla un río, y un campo de Lucio Ticio; el río se extendió paulatina. monte, y primeramente so llevó un campo que habla entre la viS y el río, y ocupó la vta, y después se retiró á su vez poco á poco, y volvió por aluvión su antiguo canco; respondió, que habiendo suprimido el rio el campo y la vía pública, este campo se hizo del que tenia el fundo al otro lado del río; después, cuando paulatinamente volvió atrás, se lo quitó á aquel de quien se habla hecho, y se lo agregó á aquel de quien era el fundo del otro lado- de la vía, porque de éste era el fundo próximo al río; paroque lo que era público, no fué por accesión

nadie; y dice, que la vía no fuá impedimento para

que no se.hieiese de Accio el campo que por aluvión quedó al otro lado de la vía; porque también

la misma vía era del fundo.

39. Juu.trto; Doctrina de Minicio, libro 111.—Aun el esclavo hurtado adquiere para el comprador de buena fe todo lo que por cosa de éste estipula, é recibe mediante entrega.

40 AFmCANO; Cuestiones, libro VII. -Se preguntó, si, habiendo fallecido aquel ¡quien un hom-

bre le servia de buena fe, y habiendo quedado he-

redero de él uno que sabía que aquél era libre, adquirirá alguna cosa por medio del mismo. Dice, que éste no es considerado poseedor de buena fe cuando sabiendo que aquél era libre hubiere comenzado

poseerlo; porque también si alguno hubiere legado un fundo suyo, el heredero que supiese que aquél habla sido legado, no hará sin duda suyos los

frutos de aquél, y mucho menos si el testador lo posee siendo ajeno habiéndolo comprado de buena fe; y a la misma razón Be ha de atender respecto al trabajo y'ai servicio de los esclavos, de suerte que, ya si siendo propios, ya si ajenos, hubieren sido legados ó manumitidos por testamento, nada se adquiera por medio da ellos para los herederos, que

no ignorasen esto; porque al mismo tiempó suele suceder, que en elmismo caso en que el poseedor de buena fe hace suyos los frutos que de los predios ha consumido, se adquiere para él por medio del esclavo con el trabajo y con cosa del mismo.

41.

ULPIANIIS

libro JX. ad Eclicluin. Statuas

in civitate pi3sit.as civium non osee; idque Trobatius eL Pegasaus; dare lateen opeam Praetoren3 oportere, uL, quod ea mente jo public r o positum ecl., nc liceret privato auferre, neo ei, qui posuerit; tiiendi argo cives erunt el adveraus petentern exeeptione, et actione adversus (11) possidenlem iuvandi.

41, ULPIANO; Comentarios al Edicto, ¿ibro IX. Las e5tátuas puestas en una ciudad no son de los

ciudadanos;y esto dicen Trebacio y Pegaso; pero el Pretor debe procurar que lo que con esta intención fué puesto en un lugar público, no le sea licito

¡ un particular, ni al que lo hubiere puesto, quitarlo; luego deberán ser amparados los ciudadanos

con excepción contra el que lo reclame, y auxilia-

dos con acción contra el que lo posea. 42.

PAULUS

libro XI. ad Ediclum.—Substitutio,

quae nondurn competit, extra boas nostra est.

43. Guus libro VII. ad Edklum praonciale.—

Servus, qui bona fide poseidetur, id, quod ex re alterius est, poeseseori non acquirit.

Martine Valg. inter vam et, HaL (8) fluil, ometa Ha. (4) abolevlt, Vug. (5) ager, nserta VuiLr, t6) - cÓd(c4 Ft, Br.; acCe.sLet, Taur. (1)

(5)

42. PAuLO; Comentarios al Edicio, libro XL—La

substitución, que no compete todavía, se halla fuera de nuestros bienes.

48. thro; Comentarios al Edicto provincial, libro VII. - El eselayo, que es poseído de buena fe, no

adquiere para el poseedor lo que se adquirió con

cosa de otro.

(71 HaL; aliurloni, el códice FI. (8) Marttl, V-19. (9) Iden, Hal. (10) recldere, V4j. (11) etentein pt1on5, et actione adverenM, coiudéraase edadtdaj por antig mos copiltae

IRTO—LIBO XLI: r1PtILO 1



313

1.—Incorporales res tradtioneni et usucapionem non reeqiere, manifestum eat. 2.—uum servus, in quo, altei'ius ususfructus eat, bominem emit, et el Lraditus Bit, antequam pretium solvat, in pendenti est, cui propriet.atem aequiaierit; et quum ex peculio, quod ad fruotuarium pertin et, sol'çerit, intelligitur fructuarii (1) horno fuiase; quum vero ex eo peculio, quod propriotarium sequitur, solverit, proprietarii ex posttacto fuiase 'videtur,

§ 1.—Es manifiesto que las cosas incorpóreas no admiten entrega ni usucapión. § 2.—. Cuando un esclavo, sobre el cual es de otro el usufructo, compró otro esclavo, y le fué entregado, antes que pague el precio está en suspenso para, quién haya adquirido la propiedad y cuando lo buhiere pagado del. peculio, que Le pertenece al usufructuario, se entiendeque el esclavo fué del usufructuario; mas cuando lo hubiere pagado de peculio que le corresponde al propietario, se considera que fuó del propietario en virtud de hecho posterior.

44. LJLPIANUS ¿ibo 111. ad Ed4ctum. - Poinponius tractat, quum pastor¡ meo .hipi poros eriperenL, boa vioinae villae colonus eum robustia caiiibus et fortibus, quos pecoris sui gratia paseebat, conaeutus lupia eripuit, ant canes extorserunt; et

44. ULPIANO; Cotncnarios at Edicto, libro XIX. —Dice Pomponio, que, si los lobos le hubiesen arrebatado á un pastor mio puercos, y el colono de una granja vecina, persiguiéndolos conperros robustos y fuertes, que mantenía para guarda d su a nado, se los quitó los lobos, ó los perros se los arrancaron, y mi pastor reclamase los puercos, se pro?Ilntaba, si los puercos se hicieron del que los cogió, 6 si permanecerán nuestros, porque hablan sido adquiridos como en cierta especie de caza; pero pensaba, que é. la manera que los animales cogidos en la tierra y en el mar, cuando volvieron á su libertad natural, dejaban do ser de los que los cogieron, así también los cogidos de nuestros bienes por animales marinos y terrestres dejaban de ser nuestros, cuando tales animales huyeron de nuestra persecución. tQuién, por último, dice que permanece siendo nuestro el que un ave se ]levó 'volando de un corral 6 de un campo nuestro, 6 el que nos arrebató Si, pues, deja de ser nuestro, si

qnum pastor meus peteret porcos, quaerebatur, utrum elus facti sint porci, qui eripuit, an nostri maneant, nam genere quod am venandi id erant naet; cogitabat tamBo, quemadmoduin torra marique capta, qu.um in suarn naturalem laxitatem pervenerant, desinerent aorum eese, qui ceperunt, ita ex bonis quoque nostris capta a beatiis marinis et terrestribus desinant nostra esas, quum effiigerunt bestias nostram perseeutionem. Quia denique manero nostrum dicit, quod avis tranavolane ex ares nut ex agro riostro transtuLit, ant quod nobis (2) eripuit? Si igítur desinil, si fuerit oro bestiae Liberatum, oceupantis en!, quemadmoduni piscis, ve! aper, 'vel avis, qui potestatem nostram e'vit, si ab alio capiatur, ipaius fi t. Sed putat polius, notrum manero t&mdiu, quamdiu recuperan posait, Iicet in avibus et piscibus et feria verum sit, quod acribit. idem ait, et si naufragio quid ainisaum sit, non statim nostrum esse desiriere; denique quadruplo tener¡ eum, qui rapuit. Et sane melius est dicere, et quod a tupo enipitur, nostrum manero, quamdiu recipi poasit id, quod ereptum eSt. Si igi.. tui manet (2j, ego arbitror, otiam furti competere actionem; licel enim non animo furandi fuerit co lonus porsocutue, quam'vis et boa animo potuerit case, sed etsi non hoo animo porsecutus sit, tamen quum repocerit.i non reddit, supprirnere et interci pero videtur; quare et furti, et ad exhibendum teneri eum arbitror, et vindican exhibitos (4) ab en porcos poase.

fuere librado de la boca del animal será del que lo

ocupe, á la manera que el pez, 6 el jabalí, 6 al ave,

que escapé de nuestro poder, si es cogido por otro se hace del mismo. Pero más bien opina, que per-

manece siendo nuestro mientras puede ser recuperado, aunque tratándose de aves y de peces y da animales silvestres sea verdad lo que escribe. Dice

ol mismo, que si también por naufragio se hubiera

perdido alguna cosa, no deja de ser nuestra mmediatamento; y finalmente, que se obliga en el cuádruplo el que la coge. Y verdaderamente os mejor decir, que también lo que es arrebatado por el lobo

permanece siendo nuestro mientras pueda ser recobrado lo que fué arrebatado. Si, pues, permanece siendo nuestro, opino que compete también la ac-

ción de hurto; porque aunque el colono no haya

perseguido con la intención de hurtar, bien que

también podrá haber sido con tal intención, si no obstante que nohaya perseguido con tal intención

no restituye al que reclama, se consideraque quita y que hurta; por lo cual opino, que estáobligado á exhibirlos, y que pueden ser reivindicados los puer-

cos exhibidos por él,

45, Guus ,ib'-c VIL ad Edictuth pi-onezale.— Communis aervtjs si ex re alteritia dominorum acquisierit, nihilominus commune id enit, sed ja, ex cuius re aequieitum fuerít, communi dividundo iudinio eam aummam praecipere (5) poteat; nam fldei bonae convenit, nt unusquisque praecipuum habeat, quod ex re eies servus aequiaierit; sed si abunde servas conuinunisacquisienit, omnibus socus pro parte dominit hoc acquiritur.

(2) n5ufruetiisrli, Vug. (l quod a. fobia mIlrsu lEaL Vg.

(5) Uostrufli,¡marta

1oiie 111,—do

45 Gato;

Comentarios a Edicto proeinciat, ¿Uro

VIL— Si un esclavo común hubiere adquirido con cosa do uno de los condueflos, la cosa será, sin embargo, común, pero aquél con cuya cosa hubiere

sido adquirida puede percibir previamente aquella suma con la acción de división de cosa común, porque es consiguiente á la buena fe, que cada uno

tenga como privativo lo que con cosas de él hubiere adquirido el esclavo; pero si el esclavo común hubiere adquirido de otra manera, esto se adquiere para todos los conduellos con arreglo á su parte de dominio. (4) sagán oopr.00iÓ,, del .,ddice FL Lfr. segtM ¿a aaarwa orgina. (5) psetpere, ifni. Vulg.

.zMlitto, Taar.

314



DIGKTO .—L1RO ILX TÍT1JL0 1

46. ULPuJus libro LXV. ad Ediclwn. -Non est novum, ut, qui dominium non habeat, alii dominium praebeal; nam, et craditor pignus vendando caua.m dominhi praestt, quam ipse non babuit.

46. Uuo, Comentarios al Edicto, libro LX V. - No es nuevo que el que no tiene el dominio dé íi otro el dominio; porque elacreedor alvenderlapren. da da una causa de dominio, que él mismo no tuvo.

47. PÁULIJS libro L. cid Edietum. - Fructuario hereditas acquiri non potest, quod in operis serví heredits non est.

47. Pxut.o; Comentarios al Edicto, libro L. - La herencia no puede ser adquirida para el usufructuario, porque la herencia no está comprendida en el trabajo del esclavo.

48 TDU libro VI!. ad P1autüm.— Bonae fideL emtor non dubie porcipiendo fructus etiam ex aliena re, Snos interim facit, non tanturn eoa, qui

diligentia et opera eiuspervenerunt (1), sed orn nos,

quia, quod ad fruetus altinet, loco dornini paene est. Deriique etiarn, pruscjuam percipiat, statim ubi a solo separati aunt, bonae fldai emtoris fiunt. Nec interest, ea res, quam bona fide erni, 1ono tempore cap¡ poasit, nec no; veluti si pupilli siL, aut vi posacasa, ant Praesidi contra legem repelundarum ¿onata, ab coque abalienata (2) Bit bonse

fidei cmtori. § 1.—In eontrarium quserilur, si co tempere, qun niihi res traditur, putem vendentia esas, deinile cognovero alionam case, quia perseverat per longum tempus capio, an (3) rructus meos faciain. Poniponius, verendum, no non sit bonao 1dei pos. sessor, quamvis eapiat; hoc enim ad ms, id caL capionem, illud ad factum pertinere, ut si (4) quia boca aut mala fide posaid.eat. Neo contrarium cal, quod Iongum tempus currit; nam e contrario la, qui non potest capero propter taj vitium, .fructua anos facit. 2.—Et ovium foetus ¡u fruotu sunt, el ideo ad honae fldei emtorem pertinent, etiamai praenanles venierint, vol &urreptae sint. Et sane, quin lae suuni facit, quarnvla plenis uberibus venierint, dubitari non potest; idomque in lana iuris esi.

EL MISMO;

Comentarios 4 Plaucio, libro ViI.

49. ineis libro IX. ad Ptauttum. - Quod fru-. etuarius ex re ana donat, ex re cine est; sed el co animo id fccerit, ut ad proprietatis dominum per-. tineat, dicendum est, iii acquiri; si autam extra¡ieus ej donet, indistincte soli proprietario aquiritur. Eadem (licemus in hemina libero, qui bona fide mili servil, ut, si ei aliquid donaverim, meum sit. El ideo Pomponius soribit, quamvis donaverim W operas anas, Lamen quidquid ex operia aula acquiret, mihi acquiri.

49. EL mismo; Comentarios 4 Ptaacio, libro JX.— Lo que de cosa suya dona el usufructuario es de su propia cosa; pero si ésto lo hubiere hecho con la intención de que pertenezca al dueño de la propiódad, se ha de decir que se adquiere para 6]; mas si un exLrao le hiciera una donación, se adquiere indistintamente para el propietario solo. Lo mismo diremos tratándose de un hombre Ubre, que me sirve de buena fe, de suerte que, si yo le hubiere donado alguna cosa, es ruja. Y por esto escribe Pomponio, que aunque yo lo hubiere donado su propio trabajo, so adquiere sin embargo para mí lo que adquiriese con su trabajo.

libro Vi. ea PlauUo.—Quarnvis

50. Poiipowio; Doc trino de Plaucio libro VI.— Aunque se haga nuestro lo que hayamos edificado en un litoral público 6 en el mar, so ha de presentar decreto del Pretor para que sea licito hacer esto; y aún se le ha de impedir á tino con la mano, si esto lo hiciere con molestia de Ica demás; porque no dudo que no tiene acción alguna civil para hacerlo.

libro 11. Digesto-am. - Transfugaxn

51. Caigo; Digesto', libro 11. - Al tránsfuga Lo recibimos por derecho de guerra.

- 50. POMPONIUS

quod in litore publico vol in man exstruxerimua, nostrum aat, lamen decretoni Praetoris adhibendumet, ut id facere liceat; ¡mo efiam manu prohibendus est, si cum ineommodo ceterorum id faciet; nani nivilem eum actionem de faciendo nul.. 1am habere non dubito. 51. CSLSUS

jure belli recipucus.

-

48.

- El comprador de buena fe hace sin duda mientras tanto suyos, percibiéndolos, los frutos aun de cosa ajena, y no solamente los-que con su diligencia y su trabajo fueron fi. su poder, sino todos, porque en lo que atañe á los frutos está casi en el Lu.. ar de dueño. Finalmente, aun antes que los perciba, tan pronto como, fueron separados del susto se hacen del comprador de buena fe. Y no importa que la cosa, que de buena fe compré, pueda ser, ó' no, usucapida por largo tiempo; por ejemplo, si fuera de un pupilo, ó poseida por fuerza, 6 donada ¡ un presidente contra la ley de peculado, y por éste hubiera sido enajenada ¡un comprador de buena fe. § 1.—Se pregunta por el contrario, si, juzgando yo que era del vendedor al tiempo, en que se me entrega la cosa, y habiendo sabido después que era de otro, haré míos los frutos, porque subsiste la usucapi6n por largo tiempo. Pompónio dice, qué se hada recelar que no sea poseedor de buena. fe, aunque usucapia; porque esto se refiere al derecho, esto es, á la usucapión, y aquéllo á un hecho, para que uno posea de buena 6 de mala fe. Y no es contrario que corre el largo tiempo de la usucapión; porque, por el contrario, el que no puede adquirir por vicio de la cosa hace suyos los frutos. 2.—También son frutos los partos de las ovejas, y pertenecen por lo tanto al comprador de buena fe, aunque hayan sido vendidas 6 hurtadas estando preñadas. Y á la verdad, no se puede dudar que haga suya también la leche, aunque hayan sido vendidas teniendo llenas las ubres; y el mismo derecho hay respecto a la lana.

(1) proveiieruflt, Valo. ) antes illesaSa, Vuig.

CI ante, inserta Vutg. (4) II, coriskidraes aquí palabra aupírflua.

DIGBSTO,—LIBRO. XII: ifruo



315

§ 1.—EL quae res hostiles apud nos sunt, non publicae, sed occupantinm fiunt.

§ 1.—Y las coses de ¡os enemigos, que están en nuestro poder, no se hacen públicas, sino de los qu

MODSST1NÚS. libro VIL Regaiwum. - Ram 52. in bonis nnstris habere intelligiLilur, quoties poasi-

52. M0DSsTIN0; Relas, libro VII—Se entiende que tenemos una cosa en nuestros bienes cuando poseyéndola tenemos excepción, ó, perdiéndola, acción para recuperarla.

53. lons libro It V. ad QuiiUurn Mucum.—Ea, quas civiÁiter aoquiruntur, por eos, qui in potestate nostra sunt acquinmus, veluti per (1) atipulationew; quod naturaliter acquiritur1 sicuti estossessio, por quemlibei volentibus nobis posaidore acquirimus. -

53. EL MISMO; Comentarios á Quinlo Mucio, Libro XIV. - Las cosas que se adquieren civilmente las adquirimos por medio de los que están bajo nuestra potestad, por ejemplo, por medio de estipulación; lo que se adquiere naturalmente, como es la posesión, lo adquirimos por medio de cualquiera queriendo nosotros poseerlo.

54. Inti libro XXXI. ad Qaiu,n Muciwn,.—

54. Ex. i&so; Cone,i.tarios á Quimo Muelo, 1• bro XXXI. - Un hombre libre no puede adquirir para nosotros una herencia; el que de buena fe nos sirve la adquirirá, si no obstante la hubiere adido espontáneamente conociendo su propia condición; porque si la hubiere adido por mandato nuestro, ni la adquirirá para si, ni para nosotros, si no hubiere tenido intención de aduinirIa para si; pero si tuvo esta intención, la adquiere para 61. § 1.—Asimismo, el hombre ubre que nos sirve de buena fe se podrá obligar de derecho prometiéndonos, como comprando, 6 vendiendo, 6 dando ó tomando en arrendamiento. § 2—Pero también causando daño se obligará por la acción de daño con injuria, pero de suerte que por causar el daño debamos exigirle la culpa grave, no también la leve, como á un extrario. § 3.—Mas si por mandato nuestro administraran alguno de nuestros negocios, ó hicieran como pro. curadores alguna cosa estando nosotros ausenteis, se habrá de dar acción contra ellos, no solamente si los hubiéremos comprado, sino que también responderán de lo mismo si nos hubieren sido donados, 6 si comenzaron ti pertenecernos ti titulo de dote ó de legado, 6 por herencia; y no sólo si los juzgáremos nuestros, sino también si comunes ó usufructuarios, pero de suerte que lo que no hubiesen de adquirir, si en realidad fuesen comunes ó

dentes exceptioriem, ant amittentes ad recuperandam sam actionem habemus.

Horno liber hereditatem nobs acqnirere non potest; qui bona fide nóbis servit, aoquiret, si tamen aponie sua soleas eondttionem suarn adierit; nam si iussu riostro adierit, negus sihi, neqne nobis acquiret, si non habuertt arnniurn aibi aoquirencli; quodsi eam meritem habnit, eibi aequirit.

1.—Itom promittendo nobis liber horno, qui bona fide nobis servit, ut (2) einendo, vol vendendo (3), val looando, ve] coridueendo oblígarí ipso iure potenit. § 2.—Sed el (4) damnuni dando damni iniuriae tenebittir, nL temen culpam in damno dando exigere debearnus graviorem, nec tam (5) levem, quam ab etraneo. § 3.—At si ius5u nostro quid la re nostra gerant, vol absentibus nobis quasi procuratores aliquid agant, danda cnt ¡a nos actio, non soluni si oes ernonirnus, sed etiam si donati fuerint nobis, ant ex dotis nomine, aut ex legati pertinere ad nos coeperunt, aut ex hereditate, idem praestabunt; ncc solum si nostros putaverimus, sed et si cominunes aul fructuarios, ut Lamen, quod aequisituri non essent, si royera corninunes ant usuarii (6) essent, Id hodiaque non acquirant. • § 4.—Quidqukl tarnen liben horno, vol alienus (7), quive bona Me nobis serviL, non aeçjuinit nobi, Id vel gibi líber, vol alisnus servas (8) domino suo aoquiret, excepto eo,quod vix (9) est, ul liber horno poseídendo usueapere(tO) poasit, quia neo posaidere inteUigittir, qui ipse poasidorotur; sed neo por serviun alienum, qaem nos bona fide poasidemus, dominuspeculiari nomine ignorana usu cape re potenit, sicuti no por fugitivurn quideni, quem non poaidet.

las ocupan.

usufructuarios, tampoco lo adquieran hoy. § 4.—Pero todo lo que un hombre libre, ó un esclavo ajeno, ó el que nos sirve de buena fe, no ad-

quiere para nosotros, lo adquirirá, siendo libre, para si, 6 siendo esclavo ajeno para su señor, exceptuando lo que es dificil que un hombre libro pue-

da usucapir poseyéndolo, porque no so entiende que posee el mismo que fuese poseído; pero tajnpoco por medio de un esclavo ajeno, ti quien ile buena fe poseemos, podrá usucapir el dueño que lo ignora ti nombre del peculio, corno tampoco ciertamente

por medio de un esclavo fugitivo, al cual no posee. 55. PROcULUS libro II. Epistolaram. In laqueum, quein venandi causa posueras, aper Iccidil; quuin so has reret, eiemtum eum abstuli; nu in tibi -videor tuum aprurn abstulisse, et si- tuurn putas fui&goj si solutum euni in stivam diinisissem, co casu tuus cese dasiisset, an manoret? et qusin actionem rnecum haberes, si desiisset tuus cose,

55. PaÚCIJLO; EpWolas, Libro IT. - Un javi1 cayó en el lazo que hablas puesto para cazar; estan-

(1) ¡Ial. Valg.; per, orn.fiela el Có dic e FI, (2) rar.s#gun la eoritura origi4aL, que ioe servite. -te—; & 'por u, la correccfd" del códice Fi., Br. I) Segiii co'recoids del eddioe FI., Br.; vendundo, Tnui,

(5) frucivarfl, ¡Jal. (7) eflsiiu* servas, qui, 11a2. Vnlg.; liber homo, qal bond de noble servit, vea serves eliesus, oo4jetwa Dr. (5) id, al libar horno ess, albi, ve¡ MSIienuC serves set, domino, Hiel. (a) les, ¡Ial. (10) non, mee rta Ha¿.

()

0

la eeorra ortgitiai.

Ha¿. Vtag.; el, oinLiela el eddiii Fi.

(6) ¡IaL. Vulg.; temen, 41 oddice Fi, -

do sujeto en él, lo desligué y me lo llevé; ¿se considera acaso que- te quité tu javali? 3Y consideran-

tú que era tuyo, si yo lo hubiese dejado ir suelto ti

la selva, habría dejado en este caso de ser tuyo, 6

permanecería siéndolo? Y pregunto, si hubiese do-

31.G



tflGES—Uu1Ó ,I 1TULO 1

num ni factum darí oporteret quacro, Reapondit,

laqueum, videamus, nc intersit, in publico, an in

privato pOsuerim; et si in pnivato posni, utrum in meo, an in alieno; et si ni alieno, utrum pernhissu

eius, cuius fundus erat, an non permiasu cius posuerim; praeterea, utc'um iii eo ita haeserit aper, ut ex pedire so non posait ipso, su diutius motando

expediturus se fuerit. Summarn tomen hane puto

esse, ut, si iii meam potestatern pervenit, meus fachis sit, sin autem aprum meum feruni (1) in suam naturalem !a%itatem ktilníBiaaco, co facto meus case desiisset, et (2) aotiouem mihi i'n faoum darí oportere, veluti responsum est, qunni quidam poculum aftening ex nave eiecisset.

56. Iuiii libro VIII. Epiatolarwi. - tnsua est enata in ilumine contra trontain agri mci, ita ut nihil exooderet lengitudo regionem praedii me¡; postea sucia est pa.ulatirn, et proeesstt contra frontea (3) et superioris vicini, et inferioris; qusero, quod accrcvit, utrum meutu sit, quoniam meo adiunutuiti est, an cius iuris sil, cuius ~et, si initio en ata (4) rius Lougitudhiis fuisset. PrOCU1US respoadit: fiumen istud, in quo insulam contra (5) frontem agni tu¡ enatam (6) case scnípsisti, ¡La ut non excedret longitudinerti agri tu¡, si alluvionis ius habet, et insula mitin propior (7) fundo tuo fuit, quam cius, qui trana humen habebat, tota tua facta est et quod postea ci iusutae altuvione aceessiL, id tuum est, etiamsi ita accessit, ut prooederet insula contra frontes vicinorum Bupenioris atque infenióris, vøl eiam nt propior casal fundo eius, qui trans humen habet,

§ 1.-1ern quaero, si, cuum propior ripas mese enata est insula, et postea tolum flurnen finare inLen me et jusutam coepil (8), rcUcto suo alveo, quo maior amn'is tluxerat (SI), numquid duhtes, quin etiaúi.insula inca maneat, et nihilominus cius sol¡, quod humen reliquit, pars fiat mes? Rogo, quid sentias soribesmihi. Proculus reapoudit: si, quum ropior fundo Lue initio fulaset insula, t'wmen reoto alveo meiore, qui intCI' earn insülam fuerat et euin funduin vicini,qui trane humen erat, fluere coepit iiiter calainsulam et fundum tuum, nibilo minus ¡nauta tea manet; sed al'vous, qui fuit inter crin itisulam et fundum vicini, nicdjus dividi dobat, ita ut para propior iusulae tuse tua, para antera propior agro vicini, eius case intelligatur; inlelligo, ut si (10) quurn ex altera parte insulae alveus fluminia exarueril, dealiase insulain case; sed que facilius res intelligeretur, agrnm, qui inaula (11) fuerat, innulam appellant (12).

F

PMiLuS libro VI. cid Pautuni. - Por ser57. vum donatum a manto, neo ex re quidem sius, eui donatus est, acquiri quidquam posee, lulianus sen-

(1) factuni Ha¿. Valg.

(21 Tau et, omU eta ,t códice ^' .8r. (5) frontein agrL, RoL

Ta&r. al márgen; os asta, e .1 tavto. (5) etrca.HaL(5) Ta ar. ni 'w.ren; e~nRtem, en .1 te2,o. (7) Tan, prior, el 0d», ^

jado de ser tuyo, ¿qué acción tendrías contra ini, ó al acaso se deberla dar la acción por el hecho? Respondió: veamos Si hay diferencia entre que yo haya puesto el lazo en sitio piblico, ó en privado; y silo puse en lugar privado, si en el que era IRiO, ó en el do otro; y si en el de otro, silo puse con permiso de aquel do quien era el fundo, ó sin su permiso además de esto, si el javati catabaen aquót de tal modo sujeto que él mismo no se podía desligar, ó si luchando largo tiempo se habría de haber, desligado. Pero opino que el resultado finales este, que, si llegó á mi poder, se hizo mío, pero que si hubieses dejado en su libertad natural un javalí mío ilvestre''y por este hecho hubiese dejado de ser mío, so me debe dar la acción por el hecho, según se respondió, cuando uno arrojó de una nave Ufl vaso de otro. 56. EL tsissio; Epistolaa, libro VIII. - Se formó en un río una isla frente por frente de un campo mío, de tal suerte que su longitud no excedía en nada de la extensión de mi predio; después creció paulatinamente, y avanzó hasta el frente del predio vecino superior y del inferior; pregunto si será mío lo que acreció, porque se agregó a lo mío, ó si será de la condición de derecho de que seria, si en un principio se hubiese formado de aquella, longitud. Pi-óculo respondió: si tiene derecho de aluvión el río este, en el cual, según has escrito, se formé una isla frente por frente de tu campo, de suerte que no excediese de la longitud de tu campo, y la isla estuviese en un principio más cerca de tu fundo que del que tenla otro al otro lado del no, toda ella se hizo tuya, y es tuyo lo que después se agregó por aluvión ¡ esta isla, aunque de tal manera se hayaagregado que la isla avanzase hasta el frente de ¡ola vecinos superior é inferior 6 áunqne estuviese más cercana al fundo del que lo tiene al otro lado de! río. § 1.—También pregunto, si habiéndose formado la isla más próxima Ii mi orilla, y habiendo comenzado después (a correr todo el río entre ml y la isla, habiendo dejado su cauce, poi' el que habla corrido la mayor parte del río, '¿dudarás acaso si aun esta isla permanecerá siendo rata, y si no obstante se hará. mía parte del cauce que el río dejó? Te ruego que me escribas lo que opinas. Próculo reapondió si habiendo estado en un principio más próxima á tu fundo la isla, el río, habiendo dejado el cauce mayor, que había entre esta isla y el fundo del vecino, que se hallaba al otro lado del río, comenzó (a correr entre esta isla y tu fundo, ello no obstante, permanece siendo tuya la isla; pero el cauce, que hubo entre la isla y el fundo del vecino, debe ser dividido por medio, de suerte que se entiendaque es tuya la parte más próxima (a tu isla, y que es del vecino la parte más próxima (a su campo; y entiendo que cuando se hubiere desecado el cauce del río cii la otra parte de la isla, ésta dejó de ser isla; mas para que se entienda más fácilmente la cosa, [la-. man isla al campo que habla sido isla. 57. Puio; Comen¿arios 4 Ptaucio, libro VI. Escribe Juliano,que por medio do un esclavo donado no se puede adquirir por el marido cosa alguna $) tasi-. ugiin ¿a esertt,Lra original, en ¿a ue le ¿el cosrlt— 1 eneperit, la oorr.ocidn del códice PL. Br. tiuerat si códice Fi. (10)•idm por et et, ac iaóaeiens H'21.Viag. (i1 Tau.; tusatsm, el oSdioe.Fi. (11)appsttutl, Vug.

i&É6.—tiflito L: tfiU 1.



317,

bit; kloe enim in eorum persona concessum est, qui bona fide sorviunt.

ni aun ciertamente con cosa de aquella é. quien fu donado; porque esto fué permitido respecto a la persona de los que sirven de buena fe.

58. liVOLENUS libto XI. &v Cassio. - Quaeounque res ex mar¡ (1) extracta est, non ante eme incpit esas, qui extraxit, quain dozninus eam pro derelicto habere coepit,

- 58. JAvOLSNO Doc trina de Cauio, libro XI. Ninguna cosa que fuá oxtraida del mar comienza 8 ser del que La extrajo antes que su dueño haga comenzado tenerla por abandonada.

59. C*i..tasnrus l ibro II. Qaacstonunz. Res ex mandatu raen emta non pnius mea fiet, quam si mihi tradiderit, qui emit.

59. Ciisvn&ro; Cuestiones, libro It. - La cosa comprada por mandato mío no se hará mía antes que me la haya entregado el que la compró.

80. SCAOVOLá libro 1. Responaorum. - Titius horreuni frumentarum novura ex ta.bulis ligneis factura, mobile in Seii praedio posuit; qnaeriwr, uter horro¡ dominus Sit. Reapondit, secundum (2) quae proponerentur, non cese factum Seii.

un predio de Seyo un nuevo almacén movible para trigo, hacho con tablas de madera; se pregunta, quién será el dueño del granero. Respondió, que según lo que se exponía no se hizo de Se-yo.

61. I1ERMOG2N1AUs libro VI. Luris Eptoinarum.

.--.Uereditas in multia partibu8 iuris pro domino liabetur, ideoque (3) hereditati quoque ut domi110 per servuna hereditaniura acquinittw. in his sane, in quibus factura persoriae operaeve substantia desideratur, nihil hereditati quaeri per servuLu potest; ae propterea, quamvs servus hereditanius heres institulpossit, tainen, quia adire tubentis domini persona desideratur, heres exspect.andus est.

1.—tJsuafruclus, qui sine persona eonstitui non potest, hereditati par ser'vum non acqmritur.

60.

SOáVOLÁ;

61.

HBaIfooENIallo;

Re.%puetas, libro I.—Ticio puso en

Epitome del Derecho, libro

VI. -En uiuchas partes del derecho la herencia

es considerada corno dueño, y por esto se adquiere

también para la herencia como para el dueño por medio de un esclavo de la herencia. Pero ea Los casos en que se requiere el hecho de una persona Ó La realidad de un trabajo, no se puede adquirir nada para la herencia por medio de un esclavo; y por eao, aunque un esclavo de la herencia pueda ser instituido heredero, se ha de esperar, sin embargo, al heredero, porque se requiere la persona del dueño que mande adir la herencia. § 1.—El usufructo, que no puede ser constituido sin persona, no se adquiere para la herencia por medio de un esclavo.

62. PiuLus libro II. 4tanualiwn. - Quaedam, quse COrI poasunt sola al1nari, per universitatem traneunt, ut fundus dotalis ad heredera, et res, euius aliquis conimoreinni non habet; riaxu legan el non possit, tamen horca intitu tus dominus eius efficitur.

62. PsuLo; Manual, Wro II. - Algunas cosas, que no pueden ser enajenadas solas, pasan 8 otro en conjunto, como el fundo dotal al heredero, y la cosa respecto á. la que alguno no tiene derecho de comerdo; porque aunque no pueda ser legada 8 !, sin em.bargo, el heredero instituido se hace dueño de ella.

63. TRYPHONINU5 libro VII. Disputationum.— Si is, qui in aliona potestate est, thesauruim invenerit, in persona eius, cuí acquirit, boc ant dicendum, itt, si in alieno agro invenerit, partom ci acquii'at, si vero ¡e parentis dominive loco invcnerit,ilhus totus sit, si autem in alieno, para (4).

68. Tau'oNINo; Disputas, libro VII - Si el que está bajo ajena potestad hubiere encontrado un tesoro, se habrá de decir respecto á. la persona do aquél para quien lo adquiere, que silo hubiere encontrado en un campo ajeno, adquiere para aquél una parte, y si lo hubiere encontrado en terreno do un ascendiente ó d.c su señor, todo será de éste, pero si en el de otro, una parte. § 1.—Si un esclavo común lo hubiere encontrado en terreno ajeno lo adquirirá acaso con arreglo a las porciones del dominio, Ó siempre por partes iguales? Y esto es semejante 8 la hérancia ó al legado, ó á lo que donado por otros se le entrega ¡ un esclavo, porque también un tesoro es considerada don de la fortuna; de suerte que (a parte que le corresponde al inventor les pertenecerá á. los condueños con arreglo 8 la parte del eelavo de que cada uno es dueño. § 2.—Si un esclavo común lo halla en un fundo propio de uno solo de sus condueños, no hay duda, respecto ála parte que corresponde siempre al dueño del suelo, que será del unico dueño del predio; pero se ha de ver si el otro condueño tomará algo de la, parte, O si acaso esto será lo mismo que cuando por mandato de un solo dueño estípula el esclavo, é recibe alguna cosa mediante entrega ó expresamente para otro; que es lo que más bien se podrá decir.

§ 1.—Si coramunis seivus jo alieno invenerit, utrum pro drninii partibus an semper aoquis acquiret Et simite ant, atque lo hereditate, vel legato, vol quod ah aliis donatura servo traditur, quia ci thesaurus donum fortunas creditur; scilicet tiL pars,.quae inventen cedit, ad socios, pro qua parte servi quisque doininus est, pertineat.

§ 2.—Si comrnunis servus in doniini unius fundo proprio invenit, de parte, quae soli domino Seniper nedit, non es¿ dubiurn, quin solius domiai praedii sit; verum, an aliquid ex parte feraL alter socius, videndam est, et numquid simile sit, atque quum atipulatur servus iussu unius domini, aut per traditlonera atiquid accipit val nonunatim alter¡; quod magis dii poteni t. (1) MaL; msre, el cddice FI. (2) e, insertan acertadamente, H. VaLg. (2) Según oorrCee#$,t del códice FI., Dr.; adeoque, ¿a criU4 origiiial.

() si sutem —para, ontgela..i Ata d.

18



DtT.—LIQ XL1: TTTJLOI

3.—Quodsi servus, in que ususfructus alienus est, iwenerit in ema loco (1), qui servum proprium habet, an totúm illius sit, et si jo alieno, fin partem eidem acquirat, an vero fructuario? mapaoLio in illo est, num ex operis servi acquiratur. Finge, terram fodiontam invenisse; ul hoc dicatur frnctua.rii esso quod vero ubiLo in aldito loco positum nihil agcns, sed aliter ambulans invenit, proprietatis domini Bit. Ego neo iRius ad íructuarilim pertinere partem arbitror; neme enim servorum opera thesaurum quaerit neo ea proptar tunc terram fodiebat, sed alii rel operam insumebat, et fortuna aliud dedit. Itaque si ¡u ipsius fructuarii agio invenerit, puto partem solam, ut agri domiuum, babiturum, alteram ad. eum, onius in servo proprietas est, pertinere.

§ 4.—Quodsi 'creditor invonerit, in alicno videbitur invenisse; partem itaque sibi, partem debitori praestabit; neo recepta pecuniS, restihiet quod iure inventoris, non creditoris ex tbesauro apud aiim perrnansit. (2) Quae quum ita sint, et quum ex Principis auctoritate oreditor ut propriuin agrum tonare coepit jure dominii, intra coustitutum lendi tempus pignoris causa vertitur, post transactum autein tempus tbesauruLn in eo inventum arito solutam pecuniani tolum tenebit; oblato 'vero intra constituturn tem pus debito, quoniam universa praost.aatr, atque in simplici petitore (3) revocantur, restitui debebit, sed pro parte sola, quia diinidium inventor¡ semper placet relinqui.

• § 3.—Pero si un, esclavo, sobre el cual es de otro' el usuri'uio, Lo hubiere encontrado en terreno del que tiene la propiedad del esclavo, taerá todo de aquél, y, si en el de otro, adquirirá una parte para date, ó quizá para el usufructuario? La cosideración estriba en esto, en si ¡Be adquiere por virtud de trabajo del esclavo. Supón, que lo encontró cavando la tierra, para que se diga que es del usufructuario; pero si no haciendo nada, sino paseándose, encontró de pronto lo depósitado en lugar escondido, será del dueño de la propiedad. Yo opino, que ni una parte le pertenece al usufructuario da él; porque nadie adquiere un tesoro por el trabajo de los esclavos, ni para esto cavaba entonces la tierra, sino que aplicaba el trabajo á un objeto, yla fortuna le dió otra cosa. Y sal, si lo hubiere hallado, en un campo del mismo usufructuario, opino que habrá de tener una parte sola, como dueño del campo, y que la otra le pertenece á aquel de quien es la propiedad del esclavo. § 4.—Pero silo hubiere encontrado un acreedor, se considerará que lo encontró en terreno ajeno; y sai tomará una parle para sí, y dará la otra parte al deudor; y no restituirá el dinero recibido, porque quedó del tesoro en poder de él, por derecho do descubridor, no de acreedor. Y siendo esto as!, también cuando por la autoridad del Príncipe un acreedor comenzó á. tener con derecho de dominio como propio un campo, la causa de la prenda subsiste durante el tiempo establecido para la luición, pero después de transcurrido el tiempo retendrá todo el tesoro encontrado en él antes de haberse pagado el dinero; mas ofrecida la deuda dentro del tiempo establecido, corno quiera que todas les cosas se le dan y se le devuelven al simple demandante, deberá ser restituido, pero sólo en parte, porque esta determinado que la mitad se le deje siempre al descubridor.

64. Quwnus Mucius Scvor.a ¿óro üngatari ow. - Quaa quisque suena in oensum deducit, riihio magis cius fiunt.

64. QuisTo Mucio SovoL&; Definiciones, libro únwo.— Las cosas ajenas que cualquiera compren-

65. L&suo libro VI. PUhanon a Paulo cpiornaorum. -Si epistolaini.ibt misero, non erit ea ma,

65. LAuuos; Dichos recopilados por Paulo, lifro VI. - Si yo te hubiere mandado una carta, ésta no será tuya antes que te haya sido entregada. Y dice Paulo: antes por el contrario, porque si me hubieres enviadoátu portador de cartas,yyo para contestarte te hubiere enviado una carta, se hará tuya tan pronto como yo la hubiere entregado á tu portador de cartas. Lo mismo sucederá en cuanto alas cartas que yo hubiere enviado solamente por tu interés, como si me hubieses pedido que te recomendase á alguno, y yo te hubiere enviado estas cartas de recomendación. § 1.—Si en un rio hay una isla propia tuya, nada de alises del público. Y dice Paulo: aun en esta clase de islas, las riberas próximas al río, y las costas pró-. ximas al mar son públicas, no de otra suerte que hay este nileino derecho en cuanto al campo contiguo. § 2.—Si en un río público se formé alguna isla próxima á. tu fundo, ea tuya. Y dice Paulo: 'veamos no sea que esto sea falso respecto de la isla que no esté unida al mismo cauce del río, sino que se sostenga en el río por matorrales, ó con otra cualquier materia ligera, de suerte que no toque al fondo de

antequam tibi reddita fuerit. Paulus: lino contra, nam si miseria ad me tabetlarium tuum, et ego reseribendi causa literas tibi misero, simul atque tabellario tuo tradidero, man flent (4). Idem accidet in bis literis, cuas tuse duntaxat rei gratia misero, ehiti si petieris a me, uti te alicui commendarem, et esa eommendaticias tibi misero literas.

§ 1.—Si qua insula in ilumine (5) propria tus est, nihil in ea publici est. Paulus: ¡me in eo genere insua u u, ripas (6) flumini et litora Mari proxiina publica sunt, non secus atque in continenti agro idem lene est. §2.—Si qua ¡usuta in fiumine publico proxima tuo fundo nata sat, ea tua est. Paulus: 'videarnus, ne hoe faisum sim de ea ¡nauta, quae non ipsi alveo liuminis cohaeret, sed virgultia, aut alia qualibet ley¡ materia ita sustinetur in ilumine, UI solum eles non tangat, atque ipsa movetur; base enlin prrope modum publica atque ipsiva flurninis esI insule. 3.—Paulus: si insula ja ilumine nata tus fuent, deinde inter eam insulam et contt'ariam nipain II-al. VaIg.; loeam.el códice Fi. remanit, aS nqen 1,r4erLOr de¿ oddice FI. (1) sique st la limpUci pignore, Hal. Va.Sg.

(1) ()

dió en el censo no se hacen por esto suyas.

aquél, que ella misma mueva; porque esta es isla casi pública y del mismo río. § L—Dice Paulo: si ea un río se hubiere formado una isla tuya, y después se hubiere formado (5) t.asefdalo, Vatg, (5) nata, ¿narria Hal. • (8) tasutarum aE, quo ripa la 5umtae, ripa.. autmn, Hal.,

DIGE8TO—LIUO1IJ TfTVIO U

aun insula nata fuerit, mensura so nomine erit Instruenda a tun insula, non ab agro tuo propter quem ea inuIa Lun facta fueril; nam quid inlereat, qualis ager sil, cuius propter propinquilatem posterior insula1 CU1u Bit quaeratur'! * 4—Labeo (1) libro eodem: si Id, quod inpublico innatuni sut aeditcatum cst, publicum est, (2)

Insula quoque, quae la tlumine publico nata cal, publica esse debel.

86. VENULETUS £U,ro VI. Inerdicorwn.—Quutn

praegnana multar legata, ant usucapta, aleve que modo alienata parint, elus fient (3) partus, cuiuS ost ea, ciii (4) emeretur, non enius tuno fuisset, quum conciperet.

31

otra isla entre esta isla y la mÁrgen contraria, se habrá de tomar con tal motivo la medida desde tu isla, no desde el campo tuyo por el cual esta isla se hubiere hecho tuya; porque qué importa cual sea el campo por razón de cuya proximidad se pregunte de quién sea la segunda isla'i § 4.—Dice Labeori en el mismo Libro: si lo que en sitio público se formé ó se edificó es público, también debe ser pública la isla que se forma en un

río público.

86 Vaxuisvo; Do lo Inte,dieilos, libro VL Cuando para la mujer embarazada que fuá legada, ó usucapida, 6 de Otro cualquier modo enajenada, el parto se hará de aquel de quien es ella ó para quien fuese compradas no de aquel de quien hubiese sido cuando concibiese. TITULO II

TIT. II PS ACQWItENDL, VEL AhUTT9NDÁ



(5)

P0855551055

[Cf. Cod. Vil. 3k.1 1. P&uLus libro Liv. ad Edictzsm. - Poaseasio appellata est, ut et Labeo alt, a sedibus, quasi positio (6), quia naturaliter tenotur ab eo, qui el rnsistit; quam Graeci /deteaionem/ dieunt. § 1.—Dominiunique renum ex natural ossessiono coepiase Nerva filius ait, otusque rei vestigiurn remanere de (7) his, qnae lerra, mar codoque caiuntur, nam baec prolinus eorum fiunt, qui primi poseessionem eorum apprebenderunt. 11cm bello capta, et irisula in mar¡ cuela, et gemmee, lapilli, margaritae in litoribus inventas eius flunt, qui primus eorum possessionem nactus ast. § 2.—Adipiscxmur autem possessionem per, nos. met ipsos. § 3.—Furiosus el pupillus sine tutoris auctoritato (8) non potest incipere possidere quia affeetionem tenendi non habent, hect ma,dme corpore 1 suo ram contingant, sicuti si qLlie dorinienti ahquid in mann ponat.; sed pupillus tutore auctore incipict possidere (9). OfiLius quidem et Nerva films, etiani sine Lutoris auctoritate poesidere hielpare posse pupiflum aiunt, eam eriim ram facti, non luris esse; qnae sententia recipi potest, si eius aetatis amI, ut intelloctum capiacil. § 4.—Si vir uxori codal poaseasione (10) donationia causa, plerique putant, possidere eam, quoniam res faeti infirmar iurecivil¡ non potest; el quid attinet dicere, non posaidere mulierem, quuzn marius, ubi uoluit posaidere, prothius amiserit possessionem? § 5.—Item acquiriniva possessiouem por servuiu, aut fiJ.jum, qui in potestate est; et quídam uarum rerum, quas peculiariter tenent, atiam igno•rantes, sicut Sabino, et Caisio, et luliano placuit, quia nostra voluntate intelligantur possidez'e, qui lis peculium habere permiserimus. Igitur ey. causa peculiar¡ et ¡ufana, el furiosus acquirunt posees(1) Taiw.; Lbso libro sodew, omUnUu lic). Vi4g. (1) lii. tnMra Hal. (3) fieL, Hal Vuig, (4) qae, al marci inerwr del íJdwe FI.

(5) Tau^ aegdn el ¡ndiee FI,; O$ITTINDA, el códice A. (3) a p.dlbue, et Labso alt, qasel pMurn pesiLlo, YuIg.

DE CÓMO SE D(IJiERE Ó SE PiERDE LA POSESiÓN

[WaM Cód.. VII. $2.3

1. PAULO.' al Ecücto, libro LIV. -

Se deuomioó la posesión, como dice tambton Labeon, de sede, como si se dijera posición, porque naturalmente es tenida por el que esta en ella; la cual llaman Los griegos [retención]. § 1.—Y dice Nerv&, el hijo, que el dorntaio de las cosas comenzó por la posesión natural, 3' que de esto queda vestigio en las cosas que se cogen en la tierra, en el mar y en el aire; porque ellas se hacen al punto de los que primero hubieren tomado posesión de las mismas. Asimismo, las cosas cogidas en la guerra, la isla formada en el mar, las perlas, las piedras preciosas, y has margaritas halladas en la costa se hacen del que primero alcanzó su posesión. 2.—Pero adquirimos la posesión por nosotros mismos. § 3.—El furioso y el pupilo no pueden comenzar á poseer sin la autoridad del tutor, porque no tienen la intención de. tener, aunque especialmente toquen con su cuerpo la cosa, á la manera que si alguno le pusiera en la mano alguna cosa al que duerme; pero el pupilo comeuiar poseer con ha autoridad del tutor. Ciertamente que Ofitio y Nerva, el hijo, dicen que el 'pupilo puede comenzar poseer aun sin la autoridad del tutor, porque esta es cosa de hecho, no de derecho; cuya opinión puede ser admitida, si fueran de tal edad, que tengan entendimiento. § 4,—Si el marido le cediera á la mujer la puessión por causa de donación, opinad los mM, que ella poseo, porque una cosa de hecho no puede ser invalidada por el derecho civil1 y quó importa decir que la mujer no posee, porque el marido, luego que no quisoposeer, perdió. inmediatamente la poesiónt § 5--También adquirimos la posesión por medio de un esclavo, Ó del hijo que esta. bajo potestad; y ciertamente de las cosas, que tienen en el pecuho, aun ignorandolo nosotros, según les pareció bien á Sabino, áCaasio, y Juliano, porque se entiende que poseen por nuestra voluntad aquellos quienes les hemos permitido que tengan peculio. Luego por cau-

1?) tu, al mareen ln4erior del códice FI. (3) slos tutorli suatoritate, omtieniae otros en Hal. (9) Taw. s.giti oorr.oei&. del eddice FI.; posse, 14 CIen£ur4 original, Br. lO) poiseuIonem Hezl.

320

DIG5Tb-LiROXtU TíTUIÓ IL

sionam, et usucapiunt, et heres, si hereditarios servus emat.

sa del peculio, así l que está en la infancia como el furioso adquieren la posesión, y adquieren por usucapión, y el heredero, si hiciera una compra el esclavo de la herencia. § 6.—Sed et por eum, quem bona fide poseido§ 6—Mas también adquiriremos la posesión por mus, quamvis alieus alt vel liber, posseaaionem medio de aquel á quien poseemos de buena fe, aunacquirarnus piad (1) si mala fide eum posside.aque sea esclavo ajeno, ú hombre libre; porque si lo mus, non puto scuiri nobis poaseasionem par eum; poseyérsmos con mala f, no creo que por medio sed iec vero domino aut sibi acquiret, qui ab alio de él Be adquiera para nosotros la posesión; mas ni poasidetur. para su verdadero duelo, ni para si la adquirirá el que es poseido por otro. § 7.-.Per communam, sicut por proprium, acqui§ 7.—Por ro odio de un esclavo común, así como rimus eliam sirigu Ii in solidum, si hoc agat sorvus, por medio del propio, adquirimos cada uno la totaut un¡ acquirat, sicut in dominio acquirendo. tidad, si el esclavo hiciera de modo que adquiera para uno solo, como al adquirirse el dominio. § 8.—Por eum, in que usumfrutum habernus, § 8.—Podemos poseer por medio de aquel en el poesidere poesu mus, sicul ex operis sai acquirere cual tenemos el usufructo, así como suele adquirir nobis solet; neo ad reui pePtinet, quod ipsum non para nosotros con su trabajo; y no iniporla al caso posaidemus; nam nec flhum. que no lo poseamos á él mismo; porque tampoco poseemos al hijo. § 9.- ¿eterum et jito, por quem volumus pos§ 9—Por lo demás, también aquel por medio del sidere, taus esso debet, ut iabcat iutellectum poscual queremos poseer debe ser ta], que. tenga la insidendi. tención de poseer. § tO..—Et ideo si furiosum servum miseris, st § 10.—Y por lo tanto, si, para poseer tú, hubieposideas, noquaquarn videris apprehendi&se posres enviado á un esclavo loco, de ninguna manera seasionem. se considera que tomaste laposesión. 11.—Quodsi impuberem miseria ad poesiden. § 11.—Pero si para poseer hubieres enviado it un dum, incipes poasidere, sicul pupillus, maxime tuimpúbero, comenzarás it poseer, ui como el pupitoro auctóre, acquirít pouessionem; lo adquiere la poíesióti, especialmente con 4a autoridad del tutor; § 12.—nam por ancillam quin posais nancisci § 12.—porque no se duda que por medio de una poosessionern, non dubitatur. esclava puedas adquirir la posesión. l&—Pupfllus par servum sive puberem, sive § 1.1.—El pupilo adquiere la posesión por medio impuberem acquirit possessionem, si tutore auctode un esclavo, 6 púbero ó impúbero, si con la. autore iusserlt eum ¡re in poaseasionem. ridad del tutor le hubiere mandado que entre en posesión. § 14.—Por servum, qui in fuga sil, nibil poue § 14.—Dice Nerva, el hijo, que nada podemos nos poasidere Nerva films sil, licet respondeatur, poseer por medio del esclavo que esté fugitivo, aun. quanidiu ab alio non poasideatur, a nobis eum posque se responda que mientras no sea. poseído por sideri, ideoque interim etiani usucapi. Sed utilitaotro ea si poseído por nosotros, y que por esto tamtis causa receptum est, ut impleatur usucapio, bién se adquiere mientras tanto por usucapién. quamdLu nemo nactuS sil cius posseuionem. PosPero so admitió por causa de utilidad, que se complete la usucapión, mientras nadie haya adquirido sessionern a.utem per eum acquiri, siout por coa, quos in provincia habemos, Cassii et Inliani sen- suposesión. Mas se adquiere la posesión por medio teuUa esi. de él, así como por medio de tos que tenemos en una provincia, según es la opinión de Caesio y deiuliano, § 1.—Per servum corporaliter pignori datuni § 15.—Dice Juliano, que no adquirimos la posesión por medio de un esclavo dado en prenda cornon acquirore nos possessionem lulianus ait; 84 noam enim tantum eausam videri eum a debitore poralmente; porque se considera que es poseído por postderi, 84 usucapioneni; neo creditori (2), quia el deudor solamente para un solo objeto, para la usucapión; y no adquiere para el acreedor, porque nec atipulatione, neo ollo alio modo por num aoquir.t, quamvie eum posaidoat. no adquiere por medio de él ni por estipulación ni de ningún otro modo, aunque lo posea. 16.—Veteres putaverunt, non poase nos por § 16.—Opinaron lo antiguos, que no podíamos adquinir:por medio de un esclavo do la herencia lo servum bereditarium acquirere, quod sil eiusdern que sea de la misma herencia. Y por esto se discute, hereditatis. llaque agitatur, nuni liaec regula Iongius produceijda sit, ut, sí plures servi legati sint, si esta regla se haya de extender it más, de sue rte por unum un posalul coteri posaideri. Idem tracta- que sise hubieran legado muchos esclavos se puetusest, si pariter emti vol donati sunt. Sed venus dan poseer loe demás por medio de uno solo. Lo mismo se discutió, si juntamente fueron comprados est, ex bis causis posas me par tinum reliquorum aoquirere poasessionem. ó donados. Pero es más verdadero que por estas causas puedo yo adquirir la posesión de los demás por medio de uno solo. § 17.—Si ex parto herodi instituto servus legatus • § 17.—Si & un heredero intitu1do en parte lehubicra sido legado un esclavo, adquirirá la posesión sit, proptor partem, quam ex causa legati babel, aoquiret fu adj h ereditarli poaseasionem. de un fundo de la herencia por virtud de la parte que tiene por causa del legado. § 18.—Idem djcendum est, si servuni commu§ 18.—Lo mismo se ha de decir, si t un esclavo

(1)

quod, conüdrau anadua por an¿igaos copistas.

(s)

sed nec ereditorem,

Has.

DIGRSTO.—LIBRO XLI: TfT1LO II

nem inasero adire hereditatem, quia propter partem meam aequiro. § 19.— Hae, quse de servis diximus, if.a se habent, si et LSI veLint nobs aaquirere poseesalonem; sam si iubeas servum -tuum possidere, et is eo animo intret in posbessionem, ut nolit tibi, sed potius Titio acquirere, non est tibi aequisita poSseSSlO.

§ 20.—Per procuratorem, tutorem curaiorcmve nobis acquiritur. Quuni autcm .suo nomine nacti fuerint possessionem, non cum ea mente, ut operam duntaxat anam accommodarent, nobi non possunt acquirere (1); alioquin, si dicamus, per eos non acquiri nobis possessionem, qui nostro nomino accipiunt, futurum, ut neque is possideat, cuí res tradita sit, quia non habeal ariimum possidentis (2), lieque is, qui tradiderlt, quoniam cessent possessionern.

pOSCOSBiO

§ 21.—Si iusserim venditorem procuratori rem

tradere, quum ea in praesentia sic, videri mihi (3)

traditam Pricu ait;idemque esse, si numos debitorem uussenim al¡¡ daro; non est enim eorpore et tactu (4) neeesse appreliornlere possessionem, sed etiam oculis et affectu; et argumento e9se eas ros, quae propter rnagnitudinem pondaris uioveri non posaunt, ut columnas; nam pro traditis esa haber¡, si in re praesenti consenacrint; el vina Iradita videri, quum claves celle vinariae erntorL traditae fuerint.

§ 22.—Municipes per se nihil posaidere possunt, quia mii (5) consentire non poasunt. Forum autem, el l3asilicam, hisque similia non possident, sed promiscue bis ututi Lun. Sed Nerva ftlius siL, per servuin, quac pecutiariter acqutsierint (6), et possidere, et usucapere poue; sed quidam contra putant, quoniam ipaos serves non possideant;



321

-común yo le hubiere mandado que ada la herencia, porque adquiere por !SZÓn de ini parte. § 19.—Lo que hemos dicho reÁpeeto á Los esclavos es sai, si también ellos quisieran adquirir para nosotros la posesión; porque si le mandaras á un esclavo tuyo que poseyera, y éste entrara en posesión con tal intención, que noquisiera adquirir para ti, sino más bien para Ticio, la posesión no fué adquiridapara ti. § 20.—Se adquiere para nosotros la posesión por medie-do procurador, tutor ó curador. Mas cuando hubieren alcanzado en su propio nombro la pesosión, no con la intención de prestar solamente su trabajó, no pueden adquirir para nosotros; de otra suerte, si dijéramos que no se adquiere para nosotros la posesión por medio de los que la reciben en nuestro nombre, resultaría que tampoco poseería aquel á quien fué entregada la cosa, porque no tiene el ánimo de poseer, ni el que la hubiere entregado, -porque habría cedido la posesión. § 21.—Si yo le hubiere iiiandado al vendedor que entregue la cosa it un procurador, estando ella presente, dice Prisco que se considera que me fué entregada; ¡que lo mismo es, si yo hubiera mandado

á un deudor que le. entregue el dinero á otro; por-

que no es necesario tomar la posesión corporal-

mente y con la mano sino que también se toma con la vista y la intención; y son prueba de ello lás cosas que por la magnitud de su peso no pueden

ser movidas, como las columnas; porque se consideran entregadas, si en presencia de la cosa sé hubiere convenido; y se consideran entregados los vinos cuandci al comprador -le hubieren sido entre-

gadas las llaves de la bodega..

§ 22.—Los munícipes no pueden poseer nada por,

sí, porque no pueden convenirtodos. Mas tampoco

poseen el foro, la basílica, y otras cosas semejantes it estas, sino que usan promiscuamente de ellas. Pero dice Nerva, el hijo,que pueden poseer y usu-

capir por medio de un esclavo las cosas que liubieren adquirido por el peculio; pero algunos opinan Lo contrario, porque no poseen Á losmism os esc.l aves;

2. ULP1ÁNUS libro LXX. ad Ec4ictum. - sed bac iurc utimur, ni el possidere, et usucapere municipes poasint, idque iis et por servuin el par liberam personam aequiratur.

2. Uu'IÁNO; Comentarios al Edicto, tibio LXX. — pero observamos este derecho, que los municipes puedan poseer y usucapir, y que-la cosa-se adquie-

3. P&u.us libro LIV. ad Edwtwn. - Posaidori autein poseunt, quae sunt corporalia. § 1.—Et adipiseirnur possessionem corpore et animo, neque per se aniLlo, aut per Se corpore. Quod autem dixirnos, et corpore, el animo acquirere nos debere possessionem, non utique. (7) ita accipiendum csl ul, qui fundum possidere velit, oir' nes gIebas ci rcu rnambu let; sed suf6cit, quam Iibelpartem eius fujidi iutroire, dum mente et nogitatione hacsit, uti totum funduro usque ad terrninurn velit possidere.

S. P.nt.o; Cor4cntarios al Edicto, libro Li V. Pero so pueden poseer las cosas que son corpóreas. anzamos la posesión con el cuerpo y 1.-e-Y alc

§ 2.—Incertam partem re¡ possidere neme potsai, veluti si bac mente sis, uL, quidquid Tilius posaidet, tu quoque velis posaidere. §- 3.—Neratiijs et -Proculus, et (8) solo animo (15 scc»mnodsront noble. un» pns*mnns seqiiirere, los

cddice8q (a8 ed. oitaco rSa,.g.;nobt acCømmodarenL.,

non poount aaqulrere. mal. (a) putdsnd1, HaZ. Vulg, (5) uiflil, ttonsid4rass que fui añadida aqsZ por anúuo copistas. (4) Conjetura Sat,. 15.; satu, el oddiee PL.

TOMO 111—li

ra para ellos por medio tanto de un esclavo, como de una persona libre..

con el ánimo, y no solamente con el ánimo, 6 con

el cuerpo. Mas lo que liemos dicho que debemos

adquirir la posesión con el cuerpo y con el ánimo, no se ha de entender ciertamente de modo que el

que quiera poseer un fundo haya de andar por toda

su tierra; sino que basta que entre en cualquier parte de este fundo, con tal que sea con Ja intención

y el designio de querer poseer todo el fundo hasta su término.

§ 2—Nadie puede poseer parte incierta de una cosa, como si tuvieras la intención de querer tú

también poseer todo lo que posee Ticio. § 3.—Neracio y Próculo ¿icen, que no p.demos Taur. sey.n La eoritILra órigie4 rnii,eril, ¿acoreición del cddice FI., Br. (a) aequlafsrlt, HaZ. Vulg. (I) Taur. seda correicidr dei cdd4ce Fi..; utraque, ¿a 68crt uro 0r19&%a4 Dr. 8) Toar. segári La escritura origtnai; el, omiteta La mdel códice F1,19r.

322



DIGESTO.—LIøliO XLI: TÍTULO U

nonpoase nos acquirere possessionem, si non antecedal naturalis poasessio. Ideoque si thesauruni, in fundo meo positum solam, continuo me poasiders, simul alque pçssidendi alTectum habuero; quia, quod desit natural¡ possessioui. Id anicnus• implet. Ceterurn quod Brutus et Manilius putant, euin, qui funduin tonga posscssione nepit, etiam lhesauruul eepisse, quamvis noscial in fundo case, non est '.erum; is enim, qui nsscit, non poasidel thesaurunL quamvis fundum possideal; sed el si scia, l longa posseasione, quia scit, atienum non capieam esse. Quid putánt, Sabini sententiam veriorem case; neo alias eum, qui soil, possidere, nisi si loco motus sit, quia- nonsit suboustodia nostra; quibus consentio. § 4.—Ex plurimis (1) causis posoidere earidem. rero possumus, ut quidamputant; eteum, qui nonceperit, et pro entore, et pro sun poasidere; sic enüu el si el, qui pro enitora possidebat, heres sim, eandem rctn et pro emtore, el pro herede possideó; nun enim, sinut doniiniurn non potest nisi ex una causa contingere, ita el possidere ex una duntaxal causa poosurnus. § 5.—Ex contrario plures eandem rem in soli-. dum poasidere non possunt; rontra naturam qüipPo (2) es¡, UI, çuum ego aliquid teneam, tu quoque id tenore videaris. Sabinus tarnefl acribit, eum, qui precario dederit, et ipsum posaidere, et eum, qui precario aceeperil. Idem 1 rebatius probabal exislinians, posse aliurn juste, alium injusto posstdere; duos (3) iniuste, ve¡ duos insto non posse; quem (4) Labeo reprehendil, quoniam in sumína possessionis non multum inlerest, iuot.e quis, an iniuste possideat; quod est varíes, non magis enim cadeln pussessio apud duos esse potest, quani UI tu stare vid caris jo co loco, ¡o quo ego sto, val in quo . ego sedeo, tu sedere videaris

adquirir la posesión con solo ci ánimo, si no precediera la posesión natural. Y por esto, si yo supiera que hay un tesoro depositado en mi fundo, Lo poseo inmediatamente que tuviere la irttcnción de poseerlo; porqús el ánimo suple lo que falte á la posesión natural. Mas no es verdad lo que opinan Bruto y Manilio, que el que adquirió un fundo por larga posesión adquirió también el tesoro, aunque no sepa que lo hay enel fundo; porque el que no lo sabe no posee el tesoro, aiinque posea el fundo; pero aunque lo sepa, no lo adquirirá por larga posesión, porque sabe que es de otro. AJgunos opinan que es mas verdadera la opinión de Sabino; y que el que lo sabe oç lo posee de otra suerte, sino si hubiera sido cambiado de lugar, porque no estaría.

bajo nuestra custodia; con los cuales me conforme. § 4.—Podemos poseer una misma cosa por mu-

chas causas, como opinan algunos; y el que la hu-

biere usucapido, la posee como comprador, ycouio

suya propia; porque de este modo también si yo fuese heredero del que la poseía como comprador, poseo la misma cosa tanto Como comprador, cuanto como tic redero; porque así como el dominio no se pueda alcanzar Bino por una sola causa, asi pode-

ms poseer también no por virtud de una sola causa.

§ 5.—Por el contrario, muchos no pueden poseer solidariamente Ja misma cosa; porque es con-

tra naturaleza que cuando yo tenga alguna cosa,

se considere que tú también la nenes. Paro escribe Sabino, que cuando uno hubiere dado una cosa en

precario, la poseen él misinó, y el que la hubiere recibido en precario. Lo mismo aprobaba Trebacio, estimando, que uno podía poseer 3uetamente, y otro

injustamente; pero que dos no podían poseer injuslamente ó justamente; el cual le censuré Labeon, porque para el resultado de la posesión no importa mucho que uno posea justa ó injustamente; lo que es más verdadero, porque. la misna posesión no

pueden tenerla dos, no de otra suerte que si se considerase que lii estás en el mismo lugar en que yo estoy, 6 se considerase que yo estoy sentado en el

6.—lo amittenda queque- p058eosione affectio cius, qui poasidot, intuenda sat. Itaque si jo fundo sis, et tinen nolis eum possidere, protinus. amittos p098esSiOflOm. Igitur amitti el animo solo potest, quam vis acquiri non potest, § 7.—Sed et si animo solo :possideas, licel alius in fundo sil, adhuc tamen poosidos. • § 8.—Si quis nuntiel, domum a latronibus occupatam, el dominus timore conterritus noluerit aocedere, arnisisse euni posscssionern placel. Quodsi sorvus val colones, par quos sorpore possidebaru, deceaserint, discesaerinive (5), animo retinebo posBesSiúIiem. § 9 —t si al¡¡ tradiderim (6); amítto possessioneni; nam constat, possidere nos, donce aul nostra voluntate discesserimnsaut vi deiecti fuerimus(7). • 10.—Si servus, quem possiaebam, pro libero se geral, nt fenit Spartaous, el índicium liberale pali paratus Bit, non videbitur a domino possideri, cui se adversarium praeparat, sed hoc ita vero ni est, si diii in libertate moratur; alioquin si es pos-

Hal: Vukj. Fiat. Vwlg.; øOEppe, Taur. segán el códice FL. eonaidérae asiadida por aetiguo.i eopxta3. (5) duns, (t) qusm, coadrase aiiadkLa por anttgucs copistas. (1) pluribU,

que tú estás sentado. 6.—También para que se pierda la posesión se

ha de atender al ánimo del que posee. Y nsj, si estuvieras en un fundo, y, sin embargo, no quisieras poseerlo, perderás inmediatamente la posesión. Luego se puede perder, aunque no se pueda adquirir, aun con solo ci ánimo. 7.—Pero aunque lo poseas con polo el ánimo,

aun cuandootro esté en el fundo, lo posees, sin embargo, todavía. § 8.—Si alguno anunciara que una casa está, ocu-

pada por los ladrones, y su dueño, aterrado por el temor, no quisiere acercarse á ella, está establecido que éste perdió la posesión. Pero si hubieren fallecido, 6 se hubieren marchado, el siervo.ó el

colono por medio de los cuales yo poseía corporalmente, retendré con el ánimo la posesión.

§ 9:—Y al yo la hubiere entregado .otro, pierdo

la posesión; porque es sabido que poseemos basta que ó nos hayamos separado por nuestra voluntad, ó hayamos sido echados á la fuerza. 10. -Si el esclavo, á quien yo poseía, se condujese como libro, corno hizo Spartaco, ' estuviera dispuesto á soportar el juicio sobre la libertad, no se considerará que es poseído por el dueño, contra & cual se prepara como adversario; pero esto es iial (5) deseaserínt. vol animo, o7rntisndo disoe*eerliitve, fiel. (6) sed si al¡¡ trndlulortnl, fiat. (7) dlacesserint - fosrint, Hat.

DTGESTO.—LIBRO XLI: TETtILO U

sessione servitutia in ]ibertatem reelamaverit (1), et liberale iudicium imploravorit, nihilominna in possessione mea est, et aflimo eum poasideo, donee liber fuerit pronuntiatus. 11.—SaItus hibernos aesti.vosque animo possidernus, quamvis certis temporibus eos relinquamus. § 12.—Ceterurn auimo nostro, corpore etiam alieno posidernus .sicut diximus, per colonum et servum. Nec mo'ere nos debet, quod quasdam (2) etiam ignorantes possidemus, id esji, quas servi peuliariter paraverurit; nani vidernur eas eorundem et animo, et corpore possidere. § 13.—Nerva flutus, res mobiles excepto homine

quatenus sub custodia nostra ami, hactenus posi-

den, id est (3), quntenus, si velimus, naturalem possessi.onem flanc3isci pOSSimUS; nam pec.Us simul atque aberravenit (4), aut vas ita exeideril, nL non inveziiatur, protinus desinere a nobis posaideri, licet a nullo possideatur; dissimiliter atque si su nustodia mea sit, nec invenialur, quia praesentia eiils siL, el Lantum eessat interim diliens inquisitio. § 14.—Item (eras bestias, quas vivariis incluserimus, et piscos quos in piscinas coniecerimus (5), a nobis poasideri. Sed eos pisces, qui in stagno sint, aut fer, quse jo silvis circuínseptis vagantur, a nobis non poasideri, quoniam relictae sint in libertate natural¡; alioquin, etiamsi quis silvam emerit, videri eurn omnes feras possidere, quod faisum est. § 15.—Aves autem posaidemus, quas inclusas habemus, auL si quae mansuetae factae custodiae nostrae subiectae sunt. § 16..—Quidam recte putant, columbas quoque, quae ab aedificiis nostris volani, item apes., quae ex alveis nostris evolant, et secundum consuetudinem redeunt, a nubla posaideri. 17.—Labeo et Norva films reaponderunt, desinere roe pOSsi ere eutn locum, quem fiumen ant mara occupaverit. § 18.—Si rem apud te depositam furti faciendi causa contrectaveris, desino posaidere; sed si eam loco non moveris, et infitiandi animum babeas, plerique veterum, et (6) Sabinus et Cassius recto reaponderunt, possessorein me manera,' quia furtum sine contrectatione fien non potest, neo aiduno (7) furtum admittatur. 19.—Illud quoque a vetenihus praeceptum (8) est, neminem sibi Jpsum causam possessionis mutarepoase.

§ 20.—Sed si ja, qui apud me deposuit, ve] eommodavil, eam ram vendiderit mihi, vel donaverit,

non videbor causam poaseasionis mhi mutare1 qui ne possidebam quidem. 21.—Genéra possessiouum tot sunt, quot et causae acquirendi eius, quod nostrum non sit, velut pro emtorc, pro donato, pro legato, pro dote, pro herede, pro noxae dedito, pro sao; sicut in his, 1) poclainavar14 Vu1.

() res, teserta acerkidaineate VuiQ. (3 ) idem por Id esk, £o cód. y las ed. citadis ea sao. 31. (4)- ant si Ita evaserit, inserte Vela.



323

verdad, si permanece largo tiempo en libertad; de otra suerte, si en posesión de la esclavitud hubiere reclamado la libertad, é implorare el juicio sobre la libertad, está, sin embargo, en mi posesión., y lo poseo con el ánhrto, hasta que haya sido.declarado libre.. § 11.—Los bosques para invierno y para verano los poseemos con el ánimo, aunque los dejemos en ciertas temporadas. § 12.—Mas poseemos con nuestro ánimo, y también con cuerpo de otro, segúri hemos dicho, por medio de un colono y de un esclavo. Y no nos debe hacer vacilar que poseemos algunas cosas aun ignorándolo, esto es, las que los esclavos adquirieron con su peculio; porque se considera que las poseemos mediante el ánimóy el cuerpo de los mismos. § 13.—Dice Nerva, el hijo, que poseemos las cosas muebles, excepto el esclavo, en tanto que estén bajo nuestra custodia esto es, en tanto que, si quisiéramos, podamos »acanzar la posesión natural;.' porque tan pronto como el ganado se hubiere extraviado, ó que un vaso se hubiere perdido de modo que no se encuentre, al punto deja de ser poseído por nosotros aunque no sea poseído por ninguno; á. diferencia de cuando la cosa esté bajo mi custodia, y no se encuentre, porque está presente, y solamente no tiene lugar mientras tanto su diligente busca. § 14.—También son poseídos por nosotros los animales silvestres, que hubiéremos encerrada en vivares, y los peces que hubiéremos echado en las piscinas. Mas no son poseídos por nosotros 108, ces que están en un estanque, ni los animales silvestres que vagan en selvas cercadas, porque han sido dejados á su natural libertad; de otra suerte, también si alguno hubiere comprado la selva, pareçeria que él poseía todos los animales silvestres,

lo que es falso.

§ 15.—Mas poseemos las aves que tenemos encerradas, 6 las amansadas que estan sujetas á nues-

tra custodia. § 16.—Algunos juzgan con razón, que también

son poseídos por nosotras las palomas que vuelan desde nuestros edificios, y asimismo las abejas que vuelan desde nuestras colmenas, y vuelven por costumbre, § 17.—Labeon y Nerva, el hija, respondieron, que yo dejaba de poseer si lugar que hubiere ocu-

pado un río ó el mar.

§ 18.—Si para cometer hurto hubieres tocado á la cosa depositada en tu poder, dejo de poseerla; pero si no la hubieres movido de lugar, y tuvieres

la intención de negarla, respondieron con razón

los mas de los antiguos, y Sabino y Cassio, que yo

permanecía siendo poseedor, porque no se podía

cometer hurto sin tocar la cosa, ni se comete hurto con solo el ánimo. § 19.—También so determinó por tos antiguos, que nadie, podia cambiara¿ á si mismo la causa' de

la posesión.

§ 20.—Pero si el que me dió en depósito ó en comodato alguna cosa, me la hubiere vendido ó do-

nado, no so considerará que me cambio la causa de la posesión yo, que ni ciertamente poseía.

§ 21.—Hay tantos géneros de posesión como cau-

sas de adquirir lo que-no sea nuestro, por ejemplo. á. titulo de comprador, de donación, de legado, de dote, de heredero, de 'dación por noxa, de cosa (5) Taur.; coleerimus, el códice FI., Br. (6) iii por et, Vuíg. te V (7) solo, inserU1Q. ' (5) reeeptwn, VuSg.

324



DIGESTO,—LIBRO XLI; TÍTULO U

quae torra inarique (1), ve] ex hostibus capimus,

val quae ipsi, ut in rerum natura

cesen t, fecimus;

et rn aumina, magia unum genus est poss!dendi, speces infinitae.

22.—Vol etiam potest, dividi possessionisgenis A uas species utpossideatur aut bona fide, aut non bona fide.

§ 23.—Quod autem Quintus Miicius inter genera possessionum posuit, si quando iussu magisLratus rei servandae causa, val quia damni inecti non cvteatur 2), posaidemus, ineptisaimum est; nam qui ereditorem rei aervandae causa, ve¡ quia damni in!ecti non ca'veatur, mittit in possessionem, val ventris nomine, non possessionem, sed cuatodiam rerum et observationom concedit, et ideo, quum damni infeoti non carente vicino ¡11 possessionem misal sunius, si Id longo tempore fiat, etiam posaidere nobis, et per lougam poseessionem capare Praetor causa cognita perinLttit.

suya; así como respecto álas cosas que cejemos en la tierra y en el mar, ó de los enemigos, ó las que nosotros mismos hicimós que existiesen; y en suma, mas bien hay un solo género da poseer é inünitu especies. § 22.—Aun también se puede dividir el género de Japosesión en dos especies, de suerte que se po sea 6 de buena fe, ó no de buena fe. * 23.—Mas es muy disparatado que Quinto Muoio haya puesto entre las especies de posesion, si alguna vez poseemos por mandato de un iiiagistrado para conservar una cosa, (porque no sé dé caución por dado que amenaza; porque el que pone en posesión al acreedor para .conservar una cosa, 6 porque no se da caucion por daño que amenaza, 6 en nombre del que está en el claustro materno, no concede la posesión sinn in 'ustodia y la conservación de las cosas; y por esto, cuando no dando caución el vecino por daño que amenaza somos puestos en posesión, si esto durase largo tiempo, al Pretor nos permite con conocimiento de causa que también poseamos, y que adquiramos mediante la larga posesión.

4.

ULPLtNUS

libro LX Vil, ad Edictam. - Quid-

4. ULPIANO; Comeni arios al Edicto, libro LXVII.

quid fl.lius peculiari nomine apprehenderit, id statim pater .eiva posaidet, quamvis ignoret lo sua poteatate Rlium. Amplius, etiam si fihius ab alio tanquam servus possideatur, idem erit probandum.

- Todo lo que el hijo hubiere adquirido á nombre M peculio lo posee inmediatamente su padre, aunque ignore que el hijo está bajo su po%eatad. Aun más, también se habrt de admitir lo mismo, si el -

5. PAULUS libro Lxiii. ad Edictiwi.— Si ex supulatione tibi Stichum deboam, et non tradam eum, tu autem nactus fueris possessionem, praedo ea. Aeque si vendidero, neo tradidero rem, si non veluntate mea nactus sis posseesionem, non pro emtora poesides, sed praedo os.

5. P'uto; Comentarios al Edicto, libro LXIII.— Si en virtud de estipulación yo te debiera á Stico,

hijo fuera poseído por otro como esclavo.

y no te lo entregara, pero «i hubierea alcanzado su posesión, eres un usurpador. Igualmente, si yo hu-

biere vendido y no hubiere entregado una cosa, si hubieras alcanzado su posesión no con mi volun-

tad, no la posees corno comprador, sino que eres un usurpador.

6. Uwus Ubre LXX. ad E&ntura, - Glani posaidere eum dlcimus qui furtive ingresan a est possassionem ignorante eo, quam sibi controv'er-. siam factúrum suspicabatur, et, ne faceret, timebat. Is autam,• qui, quum poasideret non clani, se celavit, in ea OO.UBa est, uL non videa.tnr clani possidere; non eiiím ratio obtinondaepossessionis, sed origo uanciscendae cxc1uirenda est; ncc quemquaru ciato possidere incipere, qui sciente aut volante eo, ad quem ea res pertinet, ant aliqun ratione bonae fidei possessionem nanoiscitur. itaque, inquit Pomponius, clam nanciscitur possesslonem, qui futuram eontroversiam matuens, ignorante eo, quem metuit, furtivo ¡e possessionein ingreditur.

1.—Qui ad nundinasprofectus neminem reliquerit, et, dum iRe a nundinis redit, aliquis occu, videri eu paverit possessionem melani posaidere, Labeo acribit; retinet ergo posseasionem ja, qul ad nundinas abiit. Verum (3) si revertenteni dotni,num non sdmiaerit, vi mgis intelligi (4) poasidere, non elam; PAULeS libro (5)

8. ULPIANO; Cornenlarios al Edicto, libro LXX. - Decimos que posee clandestinamente el que en-

tró furtivamente en 'posesión ignorándolo aquel que que él sospechaba que le había de promover controversia, y que él tsmia que se la promoviese. Mas el que poseyendo, no clandestinamente, se ocultó,

está en el caso de que no se considere que peseta

clandestinamente; porque se ha de investigar no

la razón de haber obtenido la posesión, sino el origen de haberla alcanzado; y no empieza ti poseer'

clandestinamente nadie que sabiéndolo 6 queriéndolo aquel á quien la cosa pertenece, 6 por alguna raz6u, adquiere la posesión de buena fe. Y así, dice Pomponio, adquiere clandestinamente la posesión

el que, temiendo una futura controversia, entra

furtivamente en posesión, ignorándolo aquel ti quien temió. § 1.—Si habiendo ido uno á ferias no hubiere dejado ti nadie, y mientras él vuelve de las ferias otro hubiere ocupado su posesión, escribe Labeon, que se considera que éste posee clandestinamente; luego retiene la posesión el que fué ti las ferias. Mas si no admitiere al dueño que regresaba, se entiende que posee más bien por fuerza que no clandes-

tinamente;

L.JV. tui Edictum. - el (6)

7. PAULO; Co,nenlurioe al Edicto, libro LIV. y

(1) man, coloqu,H&. vag. Ijal. Valg.; mitft, inserta la escruu,ra original del oddtee FI.: vol quia - csYestur mittl, omLt.elas la oorrecaila del códice, Fl., Br,

(4) hitelilgitur, Zas códices y las sci. cIte4oa en Sao. § SI. S) Según conjetura Dr., libro, o,nit8ba Ta.w'. seydt al Qdawe FI. (5) Taso-. eegán La asoritw-a origina4 sed, Maerta la correcctdn 441 01gjas FI., Br.

7.

i) Unde por Veruni, ¿os ed. cItadas en Sas. 31.

DIGESTO. —LIBRO XLI: TÍTULO II

si noUt in fundum reverti, quod vim maiorern ve- si no quisiera volver al fundo, porque temiera mareatur, amisisse possesionen1 videbiur et ita Ne- yor violencia, se considerará que perdió la pose.ratius quoque cribit. sión; y asi lo escribe también Neracio. S. IDEM libro LXV. ad Ediclum.. - Qucinadmodum nulla possessio seguir¡, ñisi animo et corpore

8. EL MISMO; Cor,cicrios ü Ediclo, libro LXV. - Así como no se puede adquirir ninguna posesión sino ecrn el concurso del ánimo y del cuerpo, asi tampoco se pierde ninguna, sino aquella en la que con el uno y con el otro se haya obrado al contrario.

• 9, Gtusibro XXV. ad Edictum provinciale,—

9. Gi'vo; Comentarios al Edicto prcein.riaf, libro XX V..-Y en general, cualquiera que sea eLque en nuestro nombre esté en posesión, por ejemplo, un procurador, un huésped, 6 un amigo, se considera que posnomos nosotros.

IÓ. LJ.i'ius libro LITX, ad Rdiclwn..-Si quis ante conriuxit, postea precario rogavit, videbitur dicessisse a coriductione; quodsi ante rogavi, postea conduxit, conduxisse videbitur; potius enim hoe procedere videtur, quod noviasime factuin sal; et hoc Pornponiva alt.

10. ULPiANO; Comeatarios al Edicto, libro LXIX. —Si alguno tomó antes una cosa en arrendamiento,'y después la rogó en precario, se considerara que se separó del arrendamiento; pero si autos la rogó, y después la tomó en arróndamierito, se cotisiderará que la tomó en arrendamiento; porque se considera que más bien es lo procedente lo que se hizo últimamente;y esto dice Pomporiio. § 1—El mismo Pomponio trata de decir con muchísima discreción, y si acaso uno hubiere ciertamente tomado un predio en arrendamiento, pero lo rogó en pr.ecario, no para poseerlo, sina para estar enposesiónt Mas esto es muy diferente; porque una cosa os poseer, y otra muy diversa estar en posesión; por último, no se posee por causa de conservar los bienes, ó los legados, 6 por el daño que amenaza, sino que se está en posesión por causa de custodia; y si se hizo esto, procede una y otra cosa. § 2.—Si alguno hubiere tomado en arrendamiento una cosa, r la hubiere rogado en precario, para poseerla, si la tomó en arrendamiento por una sola moneda, no hay duda alguna que para él subsiste solo el precario, porque en nulo el arrendamiento que consiste en una sola moneda; poro si en su precio, se ha de distinguir entonces qué es lo que se

potest, ita nulla amittitur, nial in qua utrumque (u contrarium actum M.

Generaliter quisquis omnino nostro nomine (1) sil in poeseasione (2), vehiti procurator, hospes, amicus, nos poasidere videmur. -

§ 1.—idem Pomponius bellisnime tentat dioei'e, numquid qui conduxsrit quidem praedium, precario autem rogavit, non ul possideret, sed ut in possessione cesel? EsI autem longé diversum; aliud sal enini possidere longo aliud in posaessione (3) case; deniqus rei servandae causa, legatorum, damiii unfeti, non possident, sed iunt iii posaefisione custodiae causa; quod si factum set, utrumque proeedit. § 2.—Si quia el e.enduxerit, et rogaverit precario, uti possideret, si quidem nunio uno conduxit, nulla dubitatio cnt, quin ei precarium solum teneat, quia conduetio nuIla cnt, que est in uno fumo; sin varo pretio, tunc distinguendum, quid prius factuni cnt.

hizo antes.

11. PAULUS libro LXV. cid Edkw4.—Iuste pos-e sidet, qui auctore Praetore possidet.

U. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LXV. Posee justamente el que posee con la autoridad del

12. IJLPIANUS libro LXX. ad Edictuni.—Naturaliter videtur poasidere is, qui uaumfructutn .habet.

12. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LXX.

§ JI.--Nihil cominune habel proprietas cuii posseesione; et ideo non denegatur si interdíctnm Uti poesidetis, qul coepit rem vindicare; non enim videtur possessioni renuntiasee, qul reto vindieavit. 13. IDEM libro (4)

LXXII. ad Ectielum. -

ponius refort, quuin lapides in Tiberim dornersi esscnt naufragio, et post tem pus extracti, an doralniuni in integro fuil (5) por id tempus, quo erant TersiT Ego dorninlum me retinere puto, posaessionemn non puto. Neo cnt eiinile fugitivo; namque fugitivus idciroo a nobis possideri videtur, nc ipse nos privetposaessione; al inlapidibus diversum cnt. § 1.—Quum quia utitur adminiculo ex persona - (L) uoWs volentilpue, inserto Hal. (e) Sagá.n eorracol.n del odáiee Fi., Br.; Taur. según in MTIiUr OF9lfli.

posseuiouem,

Pretor.

Se considera que posee naturalmente el que tiene el usufructo. 1.—La propiedad no tiene nada de común con la posesión; y por esto no se le deniega el interdicto Utiposimide.tm.s al que comenzó á reivindicar la cosa; porque no se considera que renunció á la posesión el que reivindicó la cosa. 13. EL MISMO; Cortentartoa al Edicto, libro LIXIL - Dice Poinponio, ¿habiéndose sumergido

Por naufragio unas piedras en el Tibor, y habiendo sido extraídas después, subsistió integro el dominio durante el tiempo que habían estado sumergidas? Yo opino que retengo el dominio, y no creo que la

posesión. Y el caso no es semejante al de un fugi-

tivo, porque se considera que el fugitivo es poseido por nosotros, por esto, para que él mismo no nos prive de la posesión; mas tratándose de las piedras el caso es diverso.

§ 1.—Cuando por virtud de la persona de su eau(5) lial; po Se5stoaetn4 el cddice Fi. (4) Véase la noto £, página 324.

(5) sU domhilum tnsum facrit J.atsgruni, Vatg.

326



TflGESTO.—LTEBO

auctoris, uti debet oum sua causa suisque vitiis; denique addknus, in accessione de vi, et earn (1), st precario vendíoris.• § 2.—Praeterea quaeritur, si quis horninem venditori red hibuerit, an accessrnne uti posait ex persona eius. EL sunt, qui putent, non poase, quia venditionis est resotutio, redhibitio; ah, emtorein venditoris aeaessione usurum el venditorem emto ns; quod magia probaTldurn puto. • 3.—Si liber horno val atienus servus, quum

bona fide servirent, comparaverint,. et al¡¡ acqnisierint possessionem, neque liberum, noque servi

domiriu iii debere uti accessione. § 4.—Quaesiluin est si heres prius non posse-

deral (2), an testaloris posessio ni acceda¿. Et quidein in emtoribus possossio io.terrucnpitur, sed non idem in heredibus plerique probant, quouiarn plenius est ius successionis, quam emtionis; sed aubulius eat,quod ¡ti emtorem (3), cI in lieredein id quoque probari.

§ 5.—Non autein ea tantum possoaso testatoris heredi procedit, quao morti fult iniunota, verim ea quoque, quae unquam (4) tostatoris fucrit. § 6. -In dote quoque, si data res fuerit, vol ex doto recepta, acc.essio dabittir ve¡ manto, vel uxori. § 7.—Si la, qui precario con eessit, accessione velit uti ex persona nius, Cui concessit, an poseil, quaeritur. Ego puto, auni, qui precario conuessit, quamdiu manet preeanium, accesalone uti non posse; si tamen receperit possessionern ro pto precario, dicenduin esse, accedere poaseasionem eius tetnpons (5), quo precario possidebatur. § 8,—Ex facto quaeritu r, si quis nianumissus ex causa peculiar¡ habeat rem, non conceaso sibi peculio, deinde dominus velit, retracto (6) possessione, a.c.cessione uli, an possit. Et placuit, non essc dundam hano aceesaionem, quae clatn habita est

praedone possidente.

D.-.—Si iiissu iudiis res inihi restitota sit, oc-

eesionem case mihi dandain placuit.

§ 10.—Sed et legatario dandam accessiónem eius temporLs, quo fuit apud testaterem, sciondum est. An heredia possessio ci accedat, videamus; et puto, sive pura, sive &ub condilione fuerit relictuni, dioendum case, id temporis, quo horas possedit ante exisirntem conditi000m vel rostitutionem re¡, legatario 1ricere; testatoris autein semper proderil legatariQ, si legatum vera fuit, val fldeicommissum.

§ 11.—Sed et is, cul res dona.ta est, soceasione utetur ex persona elus, qui donavit. § 12.—AccessioILes in eornm persona Ioeurn ha.. bent, qui habent propriam possessionem; eeterum

(i claudeitino Has.

•() S&gún eunetLda Pr.; poulderat, Taur. seg4n

dtc8FS

(3) Súplase probatui emtore - herede, Hat. Vulg.

el cr$-

itt: TITULO It

santo utiliza uno un recurso,debe utilizarlo con su propia causa y con sus vicios; y lo mismo decimos en cuanto a. la accesión respecto á la violencia, á la clandestinidad, y al precario del vendedor. § 2.—Además se pregunta, si, habiendo uno de-

vuelto el esclavo al vendedor, podrá valerse de la

accesión por razón de la persona de éste. 'Y hay quienes opinan que no puede, porque la devolución es disolución de la venta; otros, que el comprador utilizará la aenesión del vendedor, y al vendedor la d& comprador; lo que creo que más bien se ha do admitir. § 3..—Si un hombre libre 6 un esclavo ajeno, Sirviendo de buena fe, hubieren comprado una cosa, y adquirido para otro la posesión, ni el hombre libre, ni el sefior del esclavo deben utilizar la accesión. • § 4.—Se preguntó, si, no habiendo poseido antes el heredero, se le agregará, la posesión del testador. Y ciertamente que respecto á los cunipradores se iii Lerrumpe la posesión, peroles más no aprueban lo mismo respecto á los herederos, porque el derecho de sucesión es más pleno que el de compra; pero es mas depurado que se admita también en cuanto al heredero lo que respecto al comprador. § 5.— Mas no solamente le aprovecha al heredero la posesión del testador, que fué próxima á su muerte, sino también la que en cualquier tiempo haya sido del testador. § 6.—También tratándose de la dote, si una cosa hubiere sido dada, ó recibida en dote, se le dará a! marido, 6 á. la mujer la accesión.

§ 7.—Se pregunta, Si, queriendo el que dió una cosa en precario utilizar la accesión por rosón de la persona de aquel á quien se La dió, podría. Yo

opino, que el que dió una cosa en precario, no puede utilizar la accesión mientras subsiste el precario; pero que, si, habiendo cesado el precario, hubiere recobrado la posesión, se ha de decir, que se agrega la posesión del tiempo en que se poseía

en precario. § 8.—Se pregunta, respecto a este hecho: si, te-

.niendo un manumitido una cosa por causa del peculio, no habiéndoscie concedido el peculio, y que-

,nicndo despui5s el dueáo, recobrada la posesión,

utilizar la accesión, podría. Y se determinó, que no se habla de dar esta accesión, que fué tenida clandestinamente poseyendo un usupador.

§ 9.—Si la cosa me hubiera sido restituida por

mandato del juez, se determiné que se me había de dar la accesión, § 10.—Pero se ha de saber, que también al legatario se le ha de dar la accesión del tiempo que la

cosa estuvo en poder del testador. Veómos si a él se le agregará la posesión del heredero; y opino, que, ya si la cosa hubiere sida dejada puramente, ya si bajo condición, se ha de decir, que el tiemp9 que poseyó el heredero antes de cumplirse la condición, 6 antes de la restitución de la cosa, leapro-

vocha al legatario; pero la del testador lo aprovechará siempre al legatario, si la cosa fué verdaderamente legada 6 dejada por fidelicomiao. § 11.—Mas también aquel á quien le fué donada una cosa utilizar4 la accesión por razón de la persona que se la donó.. § 12.—Las agregaciones del tiempo de la posesión tienen lugar respeetoá la persona de os que

(t) nuuquam, Ral. (5) ewtori,iiserta IfaL. 5) retraetata, VuLg.

DIGESTO. —LIBRO XLI: TÍTULO 11

acceasio nemini profii, niej . ni, qui ipse possedU(l), § 1*.—Praeerea no vitiosae quidem possessioni ufla potest aeeedere; sed no (2) vitiosá ei, quae tiesa non est. 14. PAULUS libro LXVIII. a4 Ed4cun.—Si servos ve¡ fthiusfam.ilias vendiderit,, dabitur acessio eiug, quod (3) penes me fuit; scilicet Si voleoto me,, aut de peculio, cláuls, liberam pec.uIii administrstioncru babucrunt, vendiderunt.

§ 1.—Tutore quoque vel curatoro vendonte dabitur accessio ema temporis, quo pupillus val fu7 rio8us póssedit. 15. Gauis libro XXVI. ui Edicwn proein.ciate. —Rern, quae nobis srn'repta est, perinde intelligimur desinere poasidere, atque eam, quae vi (4) nobis erepta nat. Sed si is, qui in potestate nostra est, surripuerit, quaindiu apiid ípsum sit res, taindiu non amittimus posaesalonenl, quia per butusmodi personas acquirltur nobis possessio; et haec ratio est, quare videamur fugitivum poasidere, quod ¡a, quemadmodum aliarum rerum possessionem intervertere non potest, ita no guam quidem potest.

tienen propia la posesión; pero la agregación no aprovecha A nadie sino al mismo que poseo. § 13.'—Además de esto, a una posesión ciertamente viciosa no se te püede agregar ninguna; mas

'tampoco una viciosa.á la que no 08 viciosa. 14.

PAULO;

¿omcnlrios al Ediclo, libro LXVII!.

—Si un esclavo ó un hijo da familia hubiere vendido una cosa, se dará la agregación del tiempo que estuvo en mi poder; por supuesto, si la vendieran queriendo yo, ó siendo del peculio,del cual tuvieron ellos la libre administración. • § 1.—Vendiendo el tutor 6 el curador se dará tatilbién la agregación del tiempo que poseyo el pupilo ó el furioso.

15. Gayo; Comnlarios al Edicto procinciat, libro XXVI.—Se entiende que dejamos de poseer la cosa que nos fuá substraída, lo mismo que la que nos fitó arrebatada 6, la fuerza. Pero si la hubieresubstraído el que esta bajo nuestra potestad, noperdemos su posesión mientras la cosa esté en poder del mismo, porque por medio de tales personas se. adquiere para nosotros la posesión; y asta es la razón por la cual se considera que poseemos á un fugitivo, porqüe éste, sai como no puede quitarnos la posesión de La otras cosas, 'asi tampoco ciertamente, la suya.

libro LXXIII. ad Edielum.-- -Quod

16. ULPIANo; Comcnariosal Edicto, libro LXXII1. —Lo que la mujer le doné al marido, 6 el marido a la mujer, es poseído á titulo de poseedor.

17. Iov.st ¿ibroLXXVI. ad Edcüm. - Si quia vi de possessione deiectus sit, perinde haberi debet, ae si possideret, quum interdicto de (5) vi recuperandae possession ¡e facul tatem habeat.

12. EL mismo; Cometdar¿oc al Edicto, libro LXX VI .—Si A la fuerza hubiera sido alguno echada de la posesión, debe ser considerado lo mismo que si poseyese, porque tiene la facultad de recuperar la posesión con el interdicto relativo $. la fuerza. - § 1.—Ls direrencla- ent el dominio y la pose-

16. ULPJANUS

ucor viro, ant vir uxori donavit, - pro possessore possidetur.

§ l.—Differentia iriter domi omm eL poaseesionem hace est, quod dominium nilillorninus eius manet,, quidomirkul asan non vuli, possessio au1m recedit, ut quisque eonetituit nolle posaidere. Si quis igitrn' ea mente possessionem tradidit, uL postea ej røstitua.tur, desinit poesidere.

18. Csi.sris libro XIIL Diqcskiruin. - Quod

meo nomine posaideo, poseum (6) alieno nomine poasidere; neo enim muto mihi cauaani poaseasionis, sed desino possidere, eL alluin posse8aorem ministerio meo facio; neo idem est, possidere, et alieno (7) nomine poasidere, nam poasidet, cuina nominé poasidetur; procurator aLienae possessioni (8)praestal m(nisterium. § 1.—Si furioso, quem auae (9) mentis esse existirbas co, quod forte ¡u conspectu inumbrata.e quietis fuiL COflStiLutu, rer.n tradideris, liret jite non eriL adeptus poaseasionem, tu poasidere desinla; sufficit quippe (10) dimittcre posaesaíonem, etiamsi non transferas. Illud enim ridienlum saL dicere, quod non alit.er vult dimittere, quam si transferat; imo vult dimittera, quia eicistimat, setransferre. § 2.—Si venditorem, quod 'emerim, depon.ere in mea domo ¡usserim, possidarc me eertum saL, Ii)

Taiw.seg4n ¿a escritura original; oasidet, ¿a oorro

ción de¡ tdioe Fi. Br. nos, Ha¿. V'rr1g. (5) eIu temporis, quo, Vüg. (4) a,tnrta IlaL. (5) undo por do,, Vug, ()

sión es esta, que el dominio permanece siendo, ello no obstante, del que no quiere ser dueño, pero la

uno. luego que determina no quees, alguno entregó la posesión Eano que después se le restituya, dejó de poseer. - 18, Cgzso; Digro, Libro XXIII.— Lo que poseo en mi nombre lo puedo poseer A nombre de otro; porque no cambio para mt la causa de la posesión, sirio que dejo de poseer, yliago poseedor A otro por ministerio mio; y no es lo mismo poseerue poseer en nombre de otro, porque posee aqu&1 en cuyo

nombre 'se posee; y el procurador presta su minis-

terio para la posesión do otro. 1.—Si le hubieres entregado una cosa A un furioso, que tú estimas que está en su cabal juicio,

porque acaso a la vista se hallaba en lúcido sosiego,

aunque él no haya alcanzado la posesión, tú dejas

de poseer; porque basta dimitir laposesión, aunque no la transfieras. Porque es ridículo decir que na-

die quiere dimitirla de otra suerte, sino si la transfiriese; antes bien quiera dimitirla., porque estimkL que la transfiere.

§ 2.-Si yo le hubiere mandado al vendedor que deposite en mi casa lo que lo hubiere comprado, es

(6) st, n.erta .fl,zZ. (7) sito, HaL (8) poesJonis, HaL. Vag. (0). sanas, Va. (10) HaL.j OOIdppe, Tzur. Mgá'1 st códice Fi.

$28



DTaaSTO. —LIBRO XLI; TITULO

quamquam Id nemo dum attigent; aut. si vlcinum mihi fundum mer'eato (1) vendjtor in mea turre demonstret, vacuamque se poaseasi000 tradere dicat, msi pedem nusnon poasideró mi coepi, quam finabus intu1ism.

§ 3.-Si, dum ¡u alia-parte fundi um, atius quia

clam animo poaseasoris intraveriL non clesiisse illico possidere exístimandus sum, facile epulsurus finibus, simul (2) eciero:

§ 4.-Rurua si cum'magna -vi ingresaus est exercitus, eam tantummodo partem, quam intraverit, obtinet.

iDEM

cierto que poseo, aunque nadie haya tocado todavía ia cosa; ó si habiendo yo comprado un fundo vecino el vendedor me lo señalara desde mi torre, y dijese que él me entregaba la vácua posesión, cornienzo á poseerlo, no de otra suerte que si yo hubiese puesto el pie dentro de sus linderos. § 3.-Si mientras yo estoy en una parte del fundo hubiere entrado clandestinamente otro cualquiera con ánimo de poseerlo, se ha de estimar que no dejé de poseerlo inmediatamente, pudiéñ dolo expulsar fácilmente de sus límites, tan pronto como yo lo supiere. § 4.-A su vez, si un ejército penetró con gran violencia, tendrá solamente la parte en que hubiere entrado.

libro XV!!. Diesorum. - Qui

19. MacsLo; Digesto, tibro XVII.-Uno, que de buena le compró un fundo ajeno, lo tomó á. su dueño en arrendamiento; pregunto, si deja, ó no, do poseerlo. Respondi: es evidente, que habrá dejado de poseerlo. § 1.-Lo que se escribió por los antiguos, que nadie puede cambiarse á sí mismo la causa de la posesión, es creíble que se pensó respecto del que, estando en posesión cmi el cuerpo y con el Ánimo, solarmiento determinó poseer la cosa por otra causa, no si alguno, habiendo abandonado la primera po-. sesión, quisiera alcanzar de nuevo por otra dausa la-posesión de la misma cosa.

libro XIX. D4jestorum.-Si quia rezo,

20. EL mismo; Digesto, libro XIX. - Si alguno hubiere vendido la cosa que babia dado para que fuera usada, y hubiere mandado que le fuese entrégada al comprador, y el no la hubiere entregado, en unos casos parecerá que el dueño perdió la posesión, y en otros que no. Porque ciertamente no pierde el dueño la posesión siempre que al reclamarla no se le devuelve la cosa dada en comodato; porque ¡qué se dirá., si hubo otra cualquier justa y raxonable causa para no devolverla, no ciertamente la de no quitarle su posesiónP

19. MucEILus

bona fide alienum fundum emit, .eundem a domino conduxit;quaoro, utruan desinat poasidere, an non. Respondi (3): in promptu est, ul posaidere desierit. § 1.-Quod seriptum esi apud veleros, neminean sibI causam possessionis posse mutare, credibile cal, de ea cogitatum, qui et corpore, et animo posseasioni incurnbens hoc solum statuit, ut alia ex causa id posidernt, non, si quia dimiasa possessione prima, eiusdem re¡ denno ex aun causa poasessionem nancisel velit. 20.

u

quam utendarri dederat, vendiderit, emtorique Iradi iusserit, toe ille tradiderit, alias videbitur posseasione dominum (4) intervertisge, alias contra. Nam neo tuno quidem semper dominus amittit poaseasionem, quum reposcenti el. commodatum non redditur; quid enim, si alia quaepiazn (uit justa el rationabilis causa non reddendi, non utique ul poaseasionem eius interverterel? (5)

IA.VOLENUS libro VI!. ex Cauje. - Interdum 21. eus poasesalonem, cuius ipsi non, habemus, alii tradere pouumus, veluti quum 1.8, qui pro herede rem posaidebat, antequam dominus fieret, precario ab herede oam rogavit.

21. JÁVOLENO; Doctrina de tLassio, libro ViI.-.

A veces podemos entregar b. otro la posesión do lo que nosotros-mismos no la tenemos, por ejemplo,

cuando el que poseía una cosa como heredero se

la rogó, antes de hacerse duoflo de ella, en precario al heredero. § 1.-Lo que por causa de naufragio fuá arrojado no puede ser usucapido, porque no está como aban-

• § l.-Quod ex naufragio expulsum est, usuoapi non potest, quoniam non est in derelicto, sed in lerdito. 2.-Im luna esse existimo in bis robos, quae iactae sunt, quooiam nora potest videri Id pro, derelicto habitum, quod salutis causa interim dimis.. SUM est. § 3.-Qui atienam rem precario rogavit, si eandem a domino conduxit, josseso ad dominum re. vertitur.

to á las cosas que fueron lanzadas, porque no se puede considerar que sea tenido por abandonado lo que provisionahnen tese echópor cansado salvación. § 3.-Si el que rogó en precario una cosa ajena -Be la tomó al dueño en arrendamiento, la.poeesión vuelve al duerió.

22. IDEM libro XIII. e Cassio. Non videtur possessionexn adeptus la, qui ita nactus aol, ut eam retinere non posiI,

22. Er. istsso; Doctrina de Cassio, libro XIII. No se considera que haya alcanzado la posesión el que la adquirió de tal modo que no pueda retenerla.

28. IDBM libro I. Epilolarurn.- Quum heredes instituti sumus. adita hereditate omnia quidem ¡ura ad nos transeunt, possessio lamen, nisi naturaliter comprehensa, ad nos non pertinel. 1) mereatum,

donado, sino como perdido. § 2.-Estimo que el mismo derecho hay respec-

.23. EL mismo; Epitotas, trbroL-Cuando somos

instituidos herederos, adida la herencia, pasan

ciertamente á nosotros todos los derechos, pero la

posesión no nos pertenece, si no fué tomada natu-

ralmente.

V&7.

(2) atcpae, uu.rtan Llal. VuI. (3) Respondft, fiat. ?ul. (4) poseesionen domini, los ccsdtces l ¿as ed, e adom ea Sor. SL

(5) reddezldttP non utfque ales rel poesesslonem Intervertu. Iia& :

flrGTO.—LIEflO XLI: TiTIJLO 11

• § 1.—In bis, Ajui in hostium potestat.em perveileruril, in (1) retiriendo iura (2) rerum suarum sine guiare los est, corporsliter (3) l'amen poaseasionem amittuul; neque enim possunt 'vkleri aliquici possidere quum ipsi ab ario posaideantur; sequitur ergo, ut re,erais his nova paeseasione opus sit, etiacnsi nemo inedia tenipore res corurn poasederit. § 2—Item quaero, si vinxero liberum hominem, ita ul eum posaideam, an omnia quae la posaidebat, ego possideam par illura. Respondit: si vinxens hominem liberum, eum te possidere non puto; quod quum ita se habeat, multo minos per illum res eius a te posaidebuntur; neque enim reruni natura recipit, ul per eure eliquid poasidere poesinlus, quem civititer in mea potestate non habeo. IDEM Libro XI V. Epütolarun. - Quod ser24. vus tuua ignorante te vi posaidel, Id iii non possicies, quoniam is, qui in tiza potostate est, ignoranti tibi non eorporalem poaseasionem, sed iustam pot-

est acquirerc, sieut id, quod ex peculio ad eum

pervenerit, ptssidet; nam tum per servure dominus quoque poasidere dicitur, summa seilicet eum ratione, quia quod ex justa causa corporaliter a servo tenetur, id in peculio servi sat; et peculium, quod servus civiliter quidem possidere non poaset, sed naturaliter tenel, dominus. ereditur possidere. Quod vero ex maieflciis apprehcnditur (4), id ad domini poaseasionem ideo non pertinet quia nec peculii causam (5) apprehen di t.

25. PoMpoplius libro

xxii!. ad Qu&twn Mu-



3'29

§ 1.—Respecto á los que cayeron en poder de los enemigos hay un derecho singular para que retengan los derechos sobre sus cosas, pero pierden corporalmente la posesión; porque no se puede corisiderarque poseen cosa alguna, estando ellos mismos poseMos por otro; síguese de aqui, que, habiendo regresado, haya necesidad de nueva posesión, aunque nadie haya poseído en el tiempo intermedio las cosas de los mismos. § 2.—También pregunto, si, habiendo yo aprisiónado un hombre libre, de suerte que (o posea, poseeré por medio de él todo lo que él poseía. Respondió: si hubieres aprisionado á un hombre libre, no juzgo que tu lo poseas; y siendo esto así, mucho menos serán poseídas por ti sus cosas por medio de él; porque la naturaleza de las cosas no admite que podamos poseer alguna cosa por medio de aquel á quien civilmente no tengo en mi potestad.

24 EL mismo; Epístolas, libro XIV.—Tú no posees lo que un esclavo tuyo posee a la fuerza, ignorándolo tú, porque el que está bajo tu potestad no puede adquirir para ti, ignorándolo tú,.la posesión corporal, sino la legítima, así como posee lo que por causa del peculio hubiere ido á so poder; porque entonces se dice que también al saflor posee por medio del esclavo por Supuesto, con. mucha razón, porque lo que con justa causa es tenido corporalmente por el esclavo, está en el peculio del esclavo; y se cree que el seflor posee el peculio, que

el esclavo no puede, 8 la verd;d, poseer civilmente, ano que lo tiene naturalmente. Mas lo que es tomado por virtud de delitos no correspondo ¡ la posesión del señor, porque no se refiere A eausa del peculio.

25. PoMpoNzo; Comentarios á Quinto Muelo, li-

cium. - Si id, quod poasidemus, ita perdiderimus, ut ignoremus, ubi sil , desinimus poasidere.

bro XXIII. —Si lo que poseemos lo hubiéremos

§ 1.—Et pci' colonos, et inquilinos, aut serves nost.ros posaidemus; et si moriantur, ant f)irere ineipiant, aoL alli loeent, intelligimur, nos retinere possessionem. Nec inter colonum, et servum nostrum, per quem possessionem retinemus, quidquam irilereat,

colonos, inquilinos, ó esclavos; y si se murieran, 6 comenzaran A estar Locos, ó dieran en arrendamiento A otro, se entiende que retenemos la pose-

§ 2.—Quod autem solo animo poasidemus, quae.

mus (8), donec ritui', utrumne usque 60 posaidea

alius corpore ingressus alt, ut potiOr Bit illiu col'poralis posaeseio, an vero, quodquasi magia probatur, usque co posaideamus, donee revertontes non (7) nIquis repellat, ant nos ¡La animo desinamus poasidere, quod suspicemur repelli nos posee ab ea, qui ingrosaus alt in possessionern. Et videLur utilius case. 28. IDEM

libro XXVI. ad QuinIum Muciu,n.—

Locus certus ex Tundo etpossideri, et par loogam possessionem eapi potest, et corta para pie indiviso, quae introducitur ve¡ ex emtione, yel ex donatione, vel quatihet alía ex causa; ineerta autem para nec tradi, neo cap¡ (8) potest, veluti si ita tibi tradam quicIquid me¡ luna in 00 Tundo cat»; nam qui ignoral, Dec tradere, nec aceipere Id, quod ineerttm nat, potest. (t

tu, omLttrL loro, Vulg.

( 11J corporaloin, Vut (4) &ppreheudeylt, Vatg (5) sais, V010. Tomo 111-41

perdido de modo que ignoremos donde está, deja-

mas de poseerlo. § 1.—También poseernos por medio de nuestros

sión. Y no hay diferencia alguna entre un colono y un esclavo nuestro, por medio del cual retenemos laposesión. 2.—Poro so pregunta, si lo queposeemos con solo el ánimo Jo poseemos hasta que otro haya ingresado corporalmente en la posesión, de suerte

que sea preferente la posesión corporal do él, ó si, lo que se tiene por mM probable, lo poseemos has-

ta que al volver nosotros A la posesión otro no nos

repela, ó si de tal TnOdC dejamos de poseer con el

Animo, que sospechamos que podemos ser repelidos por el que haya entrado en la posesión. Y parece que esto es más útil.

26. Es. MISMO; Comentarios á Quinto Muio, libro XXVI. -Un lugar determinado de un fundo puede ser poseído, y usucapido por la larga posesión, y también una cierta parte indivisa, en la cual se entra 6 por compra, ó por donación, ó por otra cualquier causa; mas una parte incierta no puede ser entregada, ni usucapida, por ejemplo, si yo te la

hubiere entregado así: «todo lo que de mi derecho hay en este fundo»; porque ci que ignora no puede ni entregar ni recibir lo que es incierto.

(a) EfaL, Vsi p0551 demss, sE.oddioe Fi. (7) uaa to cd(ksoea CuIdog por Br. (8) Toar. &cuan ¿a ssorU twa original: naucapi, la eorrøoetóo del cddioe Fe., Br.

830



DIØTo.—LTflflO XLI: TÍTULO U

27. PROCULUS libro V. Epizo1arum.— Si is, qui animo posseuionem salius retineret, furere coepisset, non potest, dum fureiet, eius saltus poseessionem amittere, quia furiosus non potest desinero animo posaidere. 28.

TEtTULLUNUS

libro L Queionuin. - Si

aliquam rem possideam, et eandem postea conduearn, n aaiittam posesaioneIn Multum refort, iii bis quid agatur; primum enim refert, utrum sciam me possidere an igriorem, eL utrum quasi non

meam ram conducam, anquasiam, ine et sciens,

meam esse, utrum quasi proprietatis respectu, an posaeasionis tantum. Nam et si mm meam tu possdeas, et ego ernam a. te possessionm ema rei, vel atipuler, utílis erit eL, emtio, et stipuEatio; et sequitur, Ui et preeariun, et conductio, (si) apecialiter poasesaionia solius c9nducendae, vel precario rogandae animus (1) ¡nterveniat.

27. Paócur..o; Epfso1ae, Ubro V. - Si el que con el ánimo retuviese la posesión de un bosque hubiese comenzado á estar loco, no puede perder la posesión de este bosque mientras esté loco, porque el furioso no puede dejar de poseer con el animo. 28. Tsavutisio; Cuesioncs, ¿ib,'0 L - Si yo poseyera alguna cosa, y después la tomara en arrendamiento, tperdoré acaso la posesión Importa mucho saber qué es lo que se hace en estos casos; porque en primer lugar interesa conocer si yo sabía, ó ignoraba, que yo La poseía, y si tomé en armendamieut.o la cosa como no siendo mis, 6 como,rnfa, y sabiendo que era mía, si con respecto ¡ la pmopiedad, 6 solamente en cuanto á la posesión. Porque también si tu poseyeras una cosa mis, y yo te comprara la posesión de esta cosa, 6 la estipulara, serán válidas la compra y la estipulación; y es consiguiente, que también el precario y el arrendamiento, si especialmente hubiera el ánimo de (o-- mar en arrendamiento la posesión sola, 6 de rogana en precario.

29. ULPL'.NUS libro XXX. cid Sabnwn. - Posseasionem pupilluEn sine tutoris auctoritate amittOrO posse constat non ut animo, sed ut corpore desinat possidere; quod est enim faeti, potest ainittoro. Alia causa est, si forte animo poaseasionem velit amittere; hoe enim non potest.

29. ULPiANo; Conwnkrios a Sabino, übrc XXX. - Es sabido, que el pupilo- puede perder la posesión sin la autoridad del tutor, no de suerte que deje de poseer con el ánimo, sino con el cuerpo; porque puede perder lo que es de hecho. Otra cosa es, sí acaso quisiera perder la posesión con el ánimo; porque esto no Lo puede hacer.

SO. PAULUS libi'oXV. ad Sabinwn. - Qui uníversas aedes possedit (2), singulas ros, quas in aedificio sunt, non vid etur poasediasa; idem dio¡ debel et de nave, et de armario.

30. Pa.uz.o; Cornen/.nnos 4 Stzbtno, libro XV. El que poseyó toda una casa no parece que poseyó cada una do las cosas que hay en el edificio; lo mismo se debe decir, así respecto Ii una nave, como á un armario. § 1.—Perdemos la posesión de muchos modos, por ejemplo, si enterramos un muerto en el lugar que poseinmos; porque no podemos poseer un lugar religioso 6 sagrado, aunque menospreciemos la religión, y lo tengamos como privado; como tampoco podemos poseer é. un hombre libre. § 2.—Asimismo, cuando el Pretor mandó que se entrara en posesión, porque no se prometía por daño que amenazaba, dice Labeon, que el dueño pierde contra su voluntad la posesión. § 3.—Igualmente, dejamos de poseer lo que fuá ocupado por el mar 6 por un río, 6 si el que posee llegó á estar bajo la potestad de otro. § 4.—También dejamos de poseer de mucijus modos las cosas muebles, ya si no quisiéramos poseerlas, ya si, por ejemplo, manumitiéramos á un esclavo; igualmente, si lo que yo poseía tuó Convertido en otra especie, como si de la lana se hubiera hecho un vestido. § 5.—Lo que poseo por medio de un colono no podráposeerlo mi heredero, á no ser qu&él mismo haya alcanzado la posesión; porque podemos retener con el ánimo la posesión, pero no podemos alcanzarla. Pero lo que poseo como comprador Lo usuespiré. también mi heredero por medio do un colono. § 6.—Si yo Le hubiere dado en comodato una cosa, y tu á Ticm, que oreja que era tuya, esto no obstante la poseeré. Y lo mismo será., si un colono mío hubiere dado en arrendamiento el fundo, ó si

1.—Poaseasionem amittiinus multis modis, veluti si mortuum in eum loeum iutuhmus, quem possidebacius; namque locum religiosum ant sacrun non possumus posaidere, efai contemnarnus religioriem, et pro privato eum teijeamus; sicut (3) hominem liberum.. 2.—Item, quum Praetor idcirco in poaseasionem ira (4) iussit, quod dama¡ infecti non promitLebatur, posaesaicuezil invitum dominum amittere Labeo alt. 3.—Item, quod mar aut ilumine occupatum alt, posaidere nos desinimus, ant si za, qui poasidet, lo allerius potestatem pervenit. § 4.—Iteiri, quod mobile est, multis modis desinimus possidere, si aut noliinua, aut servum, puta, rnanurnittainus; itezu si quod possidebam, in aliam speciem trauslaturu eSI, veluti vestimentuin ex laus. factura. § 5.—Quod par nolonum posaideo, herce meus, nial ipse 5) nactus poseasionem, non poterit possidare; retinare enim animo poaseasionem poasumus, adipiaci non posaumus. Sed quod pro emtore posaideo, por colon mu (6) usucapiet otiam bares meus. § 8.—Si ego tibi commodavero, tu Titio, qui puLot tuum eme, nihilominus ego id posaidebo. Et idem ant, sicolonus meus fundum locavenit, aul ja, apud quem deposueram, apud simm rursus de-

(1) utlliter, insería Valg. (5) Taur. al marysn; polsldet,

eddior Fi., Dr.

(3) nec, nsI ría ¡ial.

en el texto; po.siiIeat, el

c' Loe odie oitador por Br.: re! por Irs, el #6~ Fi. (5) Taar., aeeríadantetite según el códice Fi., en si qqe ce Lee uMipi nastua nislpleusni nsetis 000~ Dr. (6) Según Las Ras.; 1am, inserta el códice FI.

DIGES1O.—UBBO XLIi TfTtILO IT

posuerit; el id per quamlibct (1) plurium personam (2) factum observandum ita cnt.



331

aquel en cuyo poder yo había constitqldo un depósito lo constituyere a su vez en poder de otro; y esto se habrá de observar así respecto ¡ lo hecho

por cualquier persona de muchas. sabina/n. - Si

3. Po M p o N io; Comeatw-ios 4 Sabino, libro XXTL—Sj un colono hubiese salido de un fundo no para abandonar la posesión, y hubiese vuelto á él, está determinado que loposceel mismo arrendador.

PAULUS libro XV ad Szbirwm. - Qusmvis 32. pnpiIIuS sine tutoris auctoritate non obligetur, posessjonem Lamen por eum retinemus.

82. P&uLo; Contentarios 4 Sabiito, libro XV. Aunque un pupilo no se obliga sin la autoridad del tutor, retenemos, sin embargo, por medio de él la posesión. § 1.—Si el arrendatario vendió la cosa, y la tomó del, comprador en arrendamiento, y pagó las pensiones á ambos, con muchísima razón retiene el primer arrendador la posesión por medio del arrendatario. § 2.—El que está en la infancia puede poseer válidamente, si comenzó á. poseer con la autoridad del tutor; porque con la autoridad del tutor se su— pie el juicio del que está en la infancia; pues esto se admitió por causa de utilidad, porque de otra suerte no tiene consentimiento alguno-del que está en la infancia el que adquiere la posesión. Sin embargo, el pupilo puede aiIquirtrIa posesión aun sin la autoridad del tutor; asimismo, el que está en la infancia puede poseer por medio de un esclavo á titulo del peculio.

31.

PoMpoNlus libro XXXII. ad

colonus non deserendae poeseseiouis causa exilaset de fundo, et co rediiuel, eundem locatorem posaidere placet.

§ 1.—Si conductor rem vendidil, el eam ab emtore conduxil, et utrique mercedes praestitiL, prior locator possessionem per conductorem rectissime retinel. § 2.—lnT&ns possidere recto potest, si tutore audore coepil; nam iudicium infantis suppletur auctoritate tutonis; utililatis enhn causa hoc receptum est, nam alioquin nl1us CODSBOSUS (3) est (4)in. fautis accipienti (5) possessionein. Pupíllus tamePI etiam sine tutoris auctoritate possessionein nancisci potest; ilem ¡ufano peculiar¡ nomine perservum poseidere potest.

• 88. POPONWS libro XXXII. ¿d Sabiruwt. Fundi venditor, chamal mandaverit alieui, ut em torem in vacuam poesessonem inducerel, prLusquam id floral, non recta exntor por se in. poseessionem veniel. 11cm si amicus venditoris, mortuo coi priusquam id seirel, a.ut non prohibentibus bisredibus id fecorit, recta poascasio tradita enit. Sed si id focerit,quum soirel dominuti xnortuum, aut quum sciret, heredes id lacere nolle, contra erit.

34. U.pu.us Libro VIL Diputaionum.—Si me ¡o vacuam possessionem fundi Cornellani miseria, ego putarem, me in fundum Sempronianum missum., et in Cornelianum ¡oro, non acquiram posaossionem, nisi forte in nomine tantnrn erraverimus,ie corpore cono enserimus.Quoniam 6) autem in corpore (7) consonserimus, su a te temen recedel posseuio, quia animo deponere eh mutare nos possessionem posse et Celeus, et Marcell.us senbunt, dubitari potest; et si animo acquiri posacasio potest, numquid etiam acquisita est? Sed non pulo, orraniem acquirere; ergo neo amittel possessionem, qui quodammodo sub conditione recesail de poaseesione. § 1.—Sed si non mihi, sed procuratori meo possesatonem tradas, videndum et, si ego errem, procurator meus non erret, an mihi possessio sequlratur. Et quum placeal, ignoranti acquirl, potenit el erra.nti; sed si procurator meus erret, ego non errem, magia est, ul acquiram .possesionem. (.) ¡Ial. VuLg.; qusmlfbet per, eS oódlee F. (5) personsrum, flal. (5) Las códice ¿as ed. citados ea Sae. 21,; sensus, el eóic FI. (dr) Sgun correcekbi del ce5.dice Fi.; sit, T4zw'. según 13

eeunLara original, Br.

83. Po M 'o Ni o; Comcn/.ario. 4 Sabino, libro

XXXII. - Aunque el vendedor de un fundo le hu-

biere mandado á alguno que ponga al comprador en la vácua posesión, antes que so haya hecho esto no entrará válidamente en posesión - el comprador por si mismo. Asimismo, si un amigo del vendedor, fallecido éste, antes que él lo supiera, ó no prohibiéndoselo los herederos, lo hubiere hecho, habrá sido entregada válidamente la posesión. Pero si esto lo hubiere hecho sabiendo que habla fallecido el duefio, ó sabiendo que los herederos no querían hacerlo, será lo contrario. 84. ULP;ANO; DLspu/aa, libre Vil. -Si me hubieres puesto en la váeua posesión del fundo CorneElano, y yo creyese que había sido puesto ea la del fundo Semproniano, y me fuere al Corneliano, no adquiriré la posesión, * no ser acaso que hubiéremos errado solamente en el nombre, y hubiéremos. convenido-respecto á. la cosa. Mas habiendo convenido respecto á la cosa se puede dudar, si, no obstante, se separará de U la posesión, porque Col¡so y Marcelo escriben, que podemos dejar y cambiar la posesión con el ánimo; y si la posesión puede ser adquirida por el ánimo acaso no está también adquirida Pero no creo que el que yerra la adquiere; luego tampoco perderá la posesión el que en cierto modo se separó de la posesión bajo condición. § 1.—Pero si no me entregaras ¡ ml la posesión, sino á ml procurador, se ha de ver, si errando yo, T no errando mi procurador, se adquirirá para mi la posesión. Y como está est*blecido que se adquiere para el que lo ignora, se podrá adquirir también para el que yerra; pero si errase mi procurador, y yo no errara, es más cierto que adquiriré la posesión.

(5j Los cddicss y las ed. citadas en Sae. u.; seciplendi, el códice FI. (6) Quando, Ral. (7) non, insertan ¡Ial. Vulg.

1MGI5tO.—LXRRO -XLI: ?fTIJLO ti

2.— Servus quoque meus ignoranti inihi acquiret possessionem; nam et servue alierius, Vitel-. lies (1) seribit, sive a me, sive a nomine poeaideatur, potest mihi acquirere possessionern, si nomine meo eam adipiscatur; quod et ipeuru admittendunt est,

§ 2.—También mi esclavo adquirirá para mi la posesión ignorándolo yó; porque .escribe Vitelio, quetambién un esclavo ajeno, ya si fuera poeido por mi, ya si no lo fuera por nadie; puede adquirir para mi la posesión, si la adquiriese en mí nombre; lo que también se ha de admitir.

35. 1mw libro V. de omnibu3 Triburwjibus.—

85. EL siisio; De Lodos los Tribunales, Ubre V.— El orden de la controversia sobre la posesión consiste en este caso solamente en que primeramente declare el juez cual de los dos posea; porque set se hará que el que haya sido vencido sobre la posesión desempeñe isa funciones de demandante, y que entonces se cuestione sobre quién es el dueño.

Fxitus controversias possisslon!s bio est tantum, ut prius pronuntiet iudox, uter possidcat; its enim fiet, Ut is, qui victus est de poeseesione, petitone partibus fúngatur, et tune de domino (2) quseratur.

• 80. IuuAxjos libro XIII. ¡)&j&&wn. - Qui pignorie causa fundum creditori tradit, intelligitur possidere. Sed etzi eundem precario rogarerit, seque per diutinain possessionern capit; nam quum possessio creditoris non iwpediat capionem (3), longo minus precarii rogatio impedimento esse non (4) debet, quuui plus iuris in poesessione habeat, qui precario rogaverit, quam qui omrnno non possidet

87. M.acuwus (5) Ubre sinu1ari ad Jorrii.ulam hjpothecartam. - Res (6) piguors nomine data et poeseasione tradita, deinde a creditore conducta; convenit, ut is, qui hypothocam dedisset1 pro colono in agro, aedibus sutem pro inquilino sil, por con ore4itor poesidere vide tur.

88. IULIANUS (7) libro XLIV. Digestorum.— Qui absenti servo scribit, ut in lihertate moretur, non eam inoutem habet, ut statim velit servi possessionem dixnittere, sed magis destinationem soam (8) in id tempu; conferrc, quo servus certior faetus fucrit. 1.—Si quia possessionern fundi ita tradiderit, ut ita demum cedere ea (9) dicat, si ipsius fundes esset, non videtur possessio tradita, si fundes alienus sit. Roo ainphus existimandum est, poeseesionos (10) sub conditiene tradi posee, siOut res sub conditione traduntur, neque autor acoipientis fiunt, quam cónditio extiterit. §. 2.—Si le, qui Titio servum vendiderat, heredi ejes eum tradiderit, poerit heres rerurn hereditariarum poaseselenem per eum apprehendere, quia non servus 'uro hereditario, sed actio (ti) ex emto ad eum pervenit; namet si ex stipulatu, vol ex testamento serves testatori debitue fuisset, et heres eüm accepisnel, non prohiberetur, rerum hereditariarum posscssioncm por eundom acquirere.

36. JULIANO; Dieslo, übro XLÍL Se entiende que-pasee el que por eant de prenda entrega un funda b. su acreedor. Mas aunque lo hubiere rogado en precario, adquiere igualmente mediante la posesión de largo tiempo; porque como la posesión del acreedor no impide la usucapión, mucho menos debe servir de impedimento el ruego del precario, porque mas derecho tiene respecto á la posesión e que la hubiere rogado en precario, que no el que no posee de ningún modo. 87. MARCiANO; Comentarios it lafórmua hipo fecaria, Ubre único. - Una cosa fué dada á titulo de prenda habiéndose entregado también la posesión, y después fuá tomada en arrendamiento por el acreedor; se convino, que el que hubiese dado ta hipoteca sea como colono tratándose de un campo, y como inquilino tratándose de una casa, y se considera que el acreedor posee por medio de ellos. 38. JULIANO; Digcslo, libro XLI V. - El que le

escribe a un esclavo ausente, para que viva en libertad, no tiene la intención de querer dimitir inmedialamenta la posesión del esclavo, sino más bien de aplazar su determinación al tiempo en que el esclavo haya sido hecho sabedor. § 1—Si alguno hubiére entregado la posesión de un fundo, de modo que diga que solamente la cedia, si el fundo fuese de él, no se considera entregada la posesión, si el fundo fuese ajeno. Además de esto, so ha de considerar que las posesiones pueden ser entregadas bajo condición, así como las cosas se entregan bajo condición, y no se hacen de otro modo del que las recibe, sino si se hubiere cumplido la condición,

2.—Si el que le había vendido é. Ticio un esclavo lo hubiere entregado al heredero de aquél, podrá el heredero tornar por medio de él la posesión de loe bienes de la herencia, porque no va á poder de él por derecho de herencia el esclavo, sino la acción de compra; porque también si por virtud de lo estipulado, ó de testamento, le hubiese sido debido el esclavo al testador, y el heredero lo hubiese recibido, no sele prohibiría que adquiriese por medio de él la posesión de los bienes de la herencia.

39. Ini libro U. ex Mnicio.—Interesse puto, qua mente apud scquestrum deponitur ros; nam si omittendae possessionis causa, et bco aporte fuerit approbaturn, a4 usucapiouern possessio 0i08 parti(1) st OsiluS, al margrt uiterior del ,Ódue FI.

(5) domInio, Ha!. VKIg. (5) Taur. s.gitn la eserftiwa eri9inaI; usucaploeem, La

correoøids de! c6dice Ft, Dr.

(4) non, se ossder aquí palabra supftua. (4) Msxuellus IIa. (5) 3, FMI. ira!g.

89. Ex. ensaio Doctrina de Miizicio, libro 11. -

Opino que interesa saber con qué intención se deposita la cosa en poder del secuestrador; porque si fué por causa de dejar la posesión, y esto se hubie-

17) UlpIanus, Hal. (5) ivam, onsid4rau auaclkia por antiguos copistas. (5) sani, Ha¿. Vslg. (10) poasessionern, Vu4. (it) Tacw. según ¿a MaMara original; actloun, ¿a corree-elda del c6dc. Fi., Dr.

DIGESTO. —LIBRO

xii: TÍTULO u



333

re probado claramente, la posesión de aquélla no bus non procederet; at si custodias causa deponatur, ad usucapionem eam poasessionenl vietori pro-' aprovschará i las partes para la usueapiou; mas si fuera depositada por causa de cuiodia, es- sabido cedere constat. que esta posesión lo aprovecha para la usueapión al vendedor. 40.

APRICANUS

Libro VII. Quatun'.— Si de

fundo, quom, quum possiderein, pignori tibi dedi, servus trnis te deiiciat, adhue te possidere ait, quoniam nihilominus por ip&um ser'un sessionem retineas. § 1.—Si forte colonus, par quem doLuinUs pOasideret, decessisset, propter ulihtateui receptuin est, ul par colonum posseseio et retineretur, et contineretur (1); quo morLuo non siatinl dicenduni, eam interpellari, sed tiirc demum, quuw d.ominus posses8ionem adipict neglexeril. A-liud (21 exislimanduin alt, si colonus eponte posasasione diecesserit; sed hace ita esse vera, si nenio extraneus earn rem interim poasederit, sed seinpér in herodiLate colon¡. mauseriL Co

2.—Servum tuum a Tillo bona fide eiui,ettradituin poseed¡; deinde, quum cornperissem tuuia asee, ne eum peteres, celare coepi; non ideo magis hoc tempere clain poseidere videri me alt; nam retro quoque, si scicns luum servuin non a domino (3) emorim, et tum (4) cjam sum posaidere ooepissem, postea certiorcm te feeerim, non ideo desinere me clam posaidere.

servuni meutubonas fidei emtori clam abduxerirn, reapondit, non videri me clain possidere, quia naque precarii rugatione, neque conduetione suae rei dOLCLCULÜ tener¡, eL non posee caucam elandestinae poeseestonis ab bis; duabus causis separan. PMJLUS ¿ibpo 1, 14$LtLaltoflum. - Qui jure 41. rsmiliaritatis amici funcluin ingreditur, non videtar poseidere, quia non eo anixno.ingressus est, uL posidea.t hect corpore in fundo sil.

42. Ui..ri,wus libro IV. Reicdarwn. - Commu-

nis servus, eUarnsi ab uno st donlinis otnnium nomine posaideatur, ab oninibus poesideri intelligitur,

§ 1.—Procurator, si quidem mandantedomino rern emeril, protinus iLli acquirit possessioncm; quodsi sua aponte emerit, non, nial ratam babuerit domrnus emuonem. 42. MAaCIMWS ( 5 )

Libro III. Re,çuIarwn. - Si

quis fundum emorit, cujes particu 1am sciebat eses alienan, lulinaus ait, si pro diviso sciat alienani eMe, pos5e. eum reliqtias partes longa possessione capere; sed et (6) si pro indiviso, Lieet ignoret, Tquis sit locos, aeque eum espere posee, quod sine ullius damno pare, quae putatur-case vendentis, por longain posseseiouema ad etoremn tranait. § 1.—.Sed et Pomponius scnipsit libro quinto va(1) - coatlnuaretur, ¡IaL (s) I(tU ¿03 OL4MS CiadO5 por (S son dsialso, Vu4g.

Sao. ..

• 40. AFmuç&ico, Cu.eattone, Libro VII. - Si tu esclavo te echase del fundo que, poseyéndolo yo, te di en prenda, dice quuu lo posees, porque, ello. no obstante, retienes la posesión por medio del misiro esclavo. § 1.—Si acaso hubiese fallecido el colono por medio del cual poseyese el dueño, se admitió por razón de utilidad, que la posesión sea retei.iida y ecomio uada por medio del colono; y fallecido éste, no se ha de decir que inxiiodiataoiento se interrumpe aquélla, sino solamente cuando el dueño hubiere descuidado alcanzar la posesión. Omi-a cosa se ha de estimar, dice, si el colono se hubiere separado espont.aneamnente de la posesión; pero esto es así verdad, si ningún eiaratiu hubiere poseído micutras tanto Ja cosa, sino que ésta hubiere penrnanecid siempra en la herencia del colono. § 2.—Le compré de buena fe Ticio un esclavo tuyo, y lo poseí lisbiéndoseme entregado; después, cuando hube descubierto que era tuyo, comencé.. a. ocultarlo para que no inia lo pidieses; dice, qué no por esto parece que poseo cilandealtoamen durante este tiempo; porque si también mutes hubiere yo comprado á sabiendas un esclavo tuyo á quien no era su dueño, y entonces lo hubiese comenzado yo a. poseer clandestinaniente, y después yo te lo hubiere hecho saber, no por eso dejaba yo de poseer clandestinamente.

§ .—Si clandestinamente yo le hubiere quitado un esclavo mio a. un comprador de buena fe, res-

pondió que no se consideraba que yo lo poseía clandestinamente, porque el dueño no está obligado ni por el ruego en precario ni por el arrendamiento de su propia cosa, y no se puede separar de estas

dos causas la causa de la posesión clandestina.

41. Parsi.o; IsateLa, libro 1.— El que por razón

de faLniliaridad entra en el fundo de un amigo; no

PR rece que lo posee, porque no entró en él con el

nirno de poseerlo, aunque corporalmente esté en el fundo.

42. Uu'jo;

RejLaa, libro IV.

-r SS considera

que un esclavo común, aunque á nombre de todos sea poseído por uno solo de los dueños, es poeidu

portodos. § 1.—Si un procurador hubiere comprado una cosa mandándoselo ciertamente su principal, adquiere para él inmediatamente la posesión; pero no, Si la hubiere comprado por su propia voluntad, a. no ser que su principal hubiere ratificado la compra. 43. M&icu.io; RegLas, libro H1.—Si alguno hubiere comprado un fundo, del euaL sabia que una pequeña parte era ajena, dice J ijliano, que si sabia que era ajena estando dividida, puede di adquirir con la larga posesión las otras partes; pero que si estaba indivisa, aunque ignore cuál sea la parte,

podía él adquirir igualmente, porque sin perjuicio

de nadie pasa al comprador mediante ha larga posesión fa parle que se considera que es del vendedor.

§ 1.—Pero también Pompoiiio escribió en el II(4) quam, ¡Ial, VsLg. (5) Msrcdlus, ¡IaL VcZg. 15) Vug.; et, oin4Wla st oÓdoe FI.

DK8TO.-1IBB0 XLI; TITULO

riarum Leclionum, si sciat, ve¡ putet, alienum esse I]sumfrucum, bona fide diutina possesaione Capeinquit, et si amero rom, quam sCiaLTI

pignori obligatam.

44. P4j'uqius libro XX1IJ. (1) Quae,&tionwn.— Peregro profecturus peouniarn in terra custodiae causa oondiderat; quum reversue Iocum -thesauri in memoria (2) non repeteret .an desiisset pecuniain posaidere, vel si poea recogno'visset locum, an confestiiu posaidere inciperet, quaesitutu caL. Dji, quoniam custodiae causa pecunia condila proponeretur7 ius poaseesionia el, qui cond!disseL, non videri peremiuni, nec infirniitatem mernoriae daninum afferre possessionis, quam alius non invasit; alioquin responsuros, per mornenta servo, rumi quos non viderimus, interire posscssionem. Et nihil interest, pecuniam jo meo, an in alieno condidissem, quum, si alma in meo condidisset, non alias posaiderem, quam si ipsiva re] po8sessionem supra. teL'ram adeptus fuiasein. Itaque ncc alienus locos ineam propriam aufert possessionem, quum supra terram, an infra terrain posaideani, nihil inlersit.

1.—Quaesitum ea, cur ex peculil causa 'per servum ignorantibus possessio quaereretur. Dlxi, utílitatis causa jure singular¡ receptum, ne cogerentur domini por moinente apecies et causas peculiorum inc1uirere (3), nec tanien co pertinere apecieni istain,ut animo (4) vidoatur acquiri poaseasio; nave si non ex causa peculiar¡ quaeratur aliquid, scienhiam quidor.n domini case nccessariam, sed corpore servi quaeri posscssionem.

2.—Quibus explicitis, quum de amittenda posseasione quaeratur, multum interease dicare, per nosinet ipeos, an per alias posaideremus, nara eius quidem. quod corpore noetro teneremus, possessionem amitti ve] animo, ve1 etiam corporo, si mudo ea animo inde digressi fuisaemus, nc poasidéremus; eius vero, piad servi, ve] etiam colon¡ corpore poasidetur, non aliter amitti, possessionetn, quamsi (5) eam alma ingressus fuisael; eamque amjUi nohis quoque ignorantihus. lila quoque posseasionis amittendae separatio est, nam saltus hibernos et acativos; quorum posscssio retinetur animo,

u

bro quinto de sus Doctrinas varias, que si supiera ójuzJ.0 que el usuFructo era ajeno, puede adquirircon buena fe por la posesión de largo tiempo. § 2—Ló mismo, dice, también si yo hubiere comprado una cosa, que supera que estaba obligada en prenda.

44. Ppirn&o; Csliones, libro XXIII. - Uno que había de salir de viaje habia escondido en la tierra dinero para guardarlo; como habiendo vuelto no recordase en su memoria el sitio del tesoro, se preguntó, si habría dejado de poseer el dinero, 651 habiendo reconocido después el sitio comenzaría á poseerlo inmediatamente. Dije, que como se exponia que el dinero bahía sido escofldido para guardarlo, no parcela que se extinguió el derecho de posesión para el que lo hubiese escondido, r que la debilidad de la memoria no causaba perjuicio a una posesión, que otro no invadió; pues de otra suerte babriainosde responder que cada momento se extinguía Ja posesión dejos esclavos, que no estuviéremos viendo. Y nada importa que yo hubiese es-candido el dinero en sitio mía ó ajeno, porque si otro lo hubiese escondido en el mío, yo no lo poseería de otra suerte, sino si hubiese adquirido la POsesión de la misma cosa sobre el terreno. Y así , ni el ser ajeno el lugar me priva de mi propia posesión, pues nada- importa que yo posea sobro la tierra 6 debajo de la tierra. § 1.—Se preguntó por qué se adquiría por causa del-peculio por medio del esclavo la posesión para los que lo ignoraban. Dije, que por causa de utilidad se admitió por derecho especial, que no estuviesen obligados los dueños 4 investigar cada momento las cosas y causas de los peculios, y que, sin embargo esta circunstancia no tiene por objeto

que parezca que con e! ánimose adquiera la posedelque si se adquiriese alguna cosa no por 8'ó o' porpeculio, es ciertamente necesario el cocausa nocimiento del señor, pero se adquiero la posesión con el cuerpo del esclavo.

§ 2. —El spJieadas estas cosas, diré, que cuando se tratade La manera de perder la posesión, hay mu-

cha diferencia entre que poseamos por nosotros husmos, 6 por medio de otros; porque, á la verdad, de lo que tengamos con nuestro cuerpo, se pier-

de la posesión ó con el ánimo, O también con el

cuerpo, si de ella nos hubiésemos separado con el ánimo de' no poseer; mas de lo que so posee con

eL cuerpo de un esclavo, 6 tairnbiérl de un colono, no se pierde la posesión de otra suerte, sino si otro

hubiese entrado en ella; y ésta se pierde para nos-

otros, aun ignorándolo. También hay esta diferencia en la manera de perder la posesión, porque los

bosques do invierno y de verano, cuya posesión so retiene con el ánimo,

45. llazm libro tI. Doftnitioawn.— licet noque

servurn, neque colonuin fbi habearnus,

48. 1DE%. libro XXIII. Q uestionam. - quarnvia altus proposito possideudi fuerit alma ingresaus, tamdiu priorern poasidere dictum esi, quamdiu possessionem ab alio oceupatam ignoraret; ut enim eodem modo vinculuin obligati-ouum solvitur, quo quacri assotet, ita non debet ignoranti tolli poases.sio, quae solo animo tonetur (6). (1) III., coasidraw aíió4id.a pe- aacgtod copistas.

(2 Hal., thsaauri lmmeincr1a, st c6dc FI. (S ¡Ial. Vu.tg.; iaus.rore el okLioe Fi. 4.) uL ,inacrta. Vu2g.

45. EL-mismo; .Oifiniioncs,

libro 11.—aunque

ellos no tengamos esclavo, ni colono,

46. E.Missio;

Cuasliones, libro XXIII. ' .-.

en

y -aun

cuando otro hubiere entrado en el bosque con el propósito de poseerlo, se dijo que los posee et primero, mientras ignora, que la posesión esta ocupa-

da por otro; porque sai como el, vínculo de las obligaciones se disuelve del mismo modo con que se suele contraer, así no so le debo quitar al que lo ignora la posesión, que se tiene con solo el ánimo.

(5) Sg LL n correccidn del cdcUce FI., 8r.; uanieamsTius, la esrltuia original- quam sam alias, Tar,.i'. -. (5) etladur, ffa.L Velg.

rnGBSTO.—LIBIO xii: TFrTYLO TI

47. Iisa libro XX VI. Quaegonum.—Si rem ,nobilem apud Ie dopoitam, aut ex eomrnodato (1) ÍJbi possidere, neque reddere constitueris, cont'estim amisisse me possessionem vel ignorantcm, responsun est; cuius re¡ forsitan illa ratio cut, quod rerum mohilium neglecta atque omissa custodia, quamvis eai nemo alius invaserit, veteris possessionis damnum afferre consuevit; idcue Nerva ifilus libris (2) de Usucapionibus retuht. Idem acrbit, silam causara esse hominis con.irnodati onussa custodia; nam po€sessionern utrndiu veterem fien, quamdiu nemo alius eum possidere coeperit; videlicet ideo, quia potest horno proposito nedeundi domino possessioneni sui conservare, cujus corporo ceteras quoque res posautnus pOasidero. Igitur earum quidem rerum, quan ratione ve¡ anirna carent, eonfetim amtttitur possessio, homines autcrn rotientur, si revertendi animum haberent.

48. haM Libro X. Rezponsoi-um.— Praedia cmn servis donavil, eorumque se tradidisee possessionem, titeris deelaravit; si vel unus ex servis, qui simul cum praediis donatus est, ad ei.un, qui donum aecepit, pervenit, inox in praedia rernissus est, per serrnm praediorum possessionern quaesitam ceterorumque servorum, constabít.

49. IDEM libra II. D itionuri%.—Possessio queque per servum, euius usuafructus rueDa eat, ex re

mea, ve] ex operis servi acquiritur mliii, quum et naturaliter a fructuario teneatur, et pinnimum ex jure posaessio mutustur.

§ 1. -Qui lii aliena potestate sunt, ram peculiarein 'ten ere posauni, habere (3), posaidera non possunt, quia poaseesio non taritum cQrporis, sed et iuris est. § 2.—E ti poeseasio per prócuratorem ignoranti quaeritur, usucapio vero seienti competit, tamen evictionis actio domino contra venditorem invito procuratore non datar, sed per actionem niandati ea cedere eogittir. 50. HERMOGEN!A.NIJS

(4) libi' V. iuris EpUorna-

ruin. - Per eum, quem justo dectus errore fihiuin meum, et in mea potestate esve existimo, rieque poSsessiu,neque dominiuni, ne quidquam atiud ex re mee mihi queeritur. § I.—Per servurn in fuga age.ntem, si neque ab alio possideatur, noque se liberuin esse eredat, poaseasio nobis acquinitur. 61. JAVOLCNUS libro V. ex'Pos4eri,oríba Lo,beo-

Quarundarn reruin animo possessionera adipisci nos alt Labeo; veluti si aoarvum iignorum omero, et eum .venditor tollere me iusserit; simul atquo coetodiam posuiasem, traditus mihi videtur, idem iuris esse 'vino veudito, quuni universac amphorae vmj sirnul essent. Sed videamus, inquit, no haec 'psa corponis (5) traditiosit, quia nihil interes.t, utruru mihi, sn et euilibet iusserim, custodia tradatun. In eo puto hane quaestionem consiLerc, (1) Conunodatain por

() libro, RaL (1) st, irta

ex con mo(1iILJ, ¡faS. Vu2g.

EL mismo;' Cuesoaes, libro XXVI. - Si hu47. bieres determinado poseer la iosa mueble deposite-da en tu poder, 6 dada á ti en comodato, y no devolverla, se respondió que inmediatamente perdí la posesión, aun ignorándole; acaso le razón de esto es que descuidada ó dejada la custodie de los bienes muebles, fué costumbre que se causare perjuicio á la antigua posesión, aunque otro ninguno las haya tornado; y esto dijo Nerva, el hijo, en los libros de las Usucapiones. Escribe el mismo, que otra cosa es respecto ej esclavo dacio en coniodato, habiéndose abandonado su custodia; porque se conserva la antiguaposesión mientras otro algiino no hubiere comenzado á poseerlo; á saber, por esto, porque puede el esclavo con el propósito de volver conservarle a su señor la posesión de al mismo, con cuyo cuerpo podernos poseer también otras coses. Asi, pues, se pierde inmediatamente la posesión de las cosas que carecen de razón ti de alma; pero se retiene It los esclavos, si tuvieran el ánimo da volver. 48.

EL MISMO;

RespoesLas, libro X. Uno donó

predios juntamente con los esclavos, y declaró en carta hgado la posesión de los mismos; aber entre si siquiera uno de loe esclavos, que rué donado jun-

tamente con los predios, llegó ñ. poder del que recibió la donación, y luego fué enviado It los pre-

dios. será evidente que por medio de este esclavo se adquirió la posesión de los predios y de los demás esclavos. 49. Ei..mismo; Definiciones, libro IT.—Por medio

del esclavo, cuyo usufructo es mío, Be adquiere para mi la posesión alcanzada con cosa mía ó con el trabajo del esclavo, porque también es poseído naturalmente por el usufructuario, y esta posesión se asorneja mucho It la de derecho. § l.-.-Los que están bajo la potestad de otro pueden retener los bienes del peculio, pero no pueden

tenerlos ó poseerlos, porque la posesión no es cosa solamente del cuerpo, sino también de derecho. § 2.—Aunque por medio de procurador se ad-

quiere la posesión pera el que lo ignora, -q la usuespión le compete al que lo sabe, sin embargo, la acción de evicólún no se fe da al dueño contra el vendedor, contra la voluntad del procurador, pero se le obliga It cederla por la acción de mandato. 50. HaRMOGENIANO; Epitome del Derecho. Wro V.— Por indio del que -yo, inducido por justificado error, creo que es lujo mloy que está- bajo mi potes-

tad, no sé adquiere para cnt por virtud de cosa mía ni la posesión, ni el dominio, ni otra cualquier cosa. § 1.—Por medio del esclavo que anda fugitivo,

si ni fuera poseido por, otro, ni él se creyera que es libre, se adquiere para nosotros la posesión.

51. JA.voc.sr'ro; Doclrina de las obras póamas do Labeorr, libro V.— Labeon dice, que de algunas cosas adquirirnos la posesión con el ánimo; por ejemplo, si yo hubiere comprado un montón de lefla, y

el vendedor me hubiere mandado que me lo lleva-.

re, tan pronto corno 'yo te hubiese puesto guardase considera que se me entregó; el mismo derecho se observa, habiéndose vendido vino, cuando todas las

ánforas del vino estuviesen juntas

It la vista. Pero

veamos, dice, sí esta misma no sea una entrega (4) Terautius Olemens, LfxL (S) corporalis, HaS. Vt4g.

DIGESTO.—LIBRO XLI.' TfTULO lii an, etiamsi corpore acervus, aut amphorae apprehensee non sunt, nihilominus traditso videantur; nibil video interesse, ufrnm ipse aeervurn, an mandato meo aIquis custodiat; utrubique anini quo. dam genere possessio erit aestimanda.

corporal, porque nada importa que la cosa se me entregue á mi en custudia, ú á aquél á quien yo hubiese mandado. Yo opino que en esto la cuestión consiste en que aun cuando no se haya tomado corporalmente el montón, ó las ánforas, se considere, sin embargo, que se entregaron; y no veo que haya diferencia alguna entre que e] montón lo custodie yo mismo, ú otro por mi mandato; porque en uno y otro caso se habrá de estimar que hay posesión con elérta especie de ánimo de poseer.

Perrni52. VESOLEIUS libro 1. 1 idciorum. seeri causas poeseesions et ususfructus non oportet, quemadmodum nec possessio et proprieLas miseeri debent; neque (1) impedir¡ possessionem, si alius frualiur, neque alterius fructuin amputan (2), si alter possideat. 1.—Eum, qui aedifjeare prohibeatur, possidore quo qu e prohiben manifestu ni cgt. § 2.—Species inducendi iii possessioneni tilicuius re¡ est, prohibro ingredionti vim fleri;statim enim cedore adversarium, et vacuarn relinquere possesmonem iubet; qnod multo plus est, quam reSti tuere.

52. Vaauiuvo; Interdictos, libro 1. - No conviene que se mezclen las causas de la posesión y del usufructo, Ssi como tampoco deben mozelorse la posesión y la propiedad; y no se impide la posesión si otro usufructúa, ni se le quita á uno el usufructo si otro poseyera. § 1.—Es evidente que al que se le prohibe edificar se le prohibe también que posea. § 2.—Es una especie de poner en posesión de alguna cosa prohibir que se le haga violencia al que entre en ella, porque manda que la ceda inmediatamente al adversario, y que deje V1cL15 la posesión; que es mucho más que restituirla.

53. IDEM libro Y. Iaerdid,erom. - Adversus extrancos vitiosa poasessio prodesee solet

53. En.. nso; Interdictos, libro V. - Contra los extraos suele aprovechar la posesión viciosa.

TIT. II!

TÍTULO EH

----

.

DE uSUaFATfON1BUS

(3) a'J'

USUCAPIOMIBUS

DE LAS USURPAC1OKXS Y tYSUCAPONES

[Véa.sa Cd. Vil. 30.37.P3-36.]

!Cf. Cad. 'VII. 30. 31. 33-36j

1. G.uus libro XXI. ad Edcum protinri4e.—

Bono publico usticapio introducta set, nc scilicet quarundam rerum diu, et fere seruper incerta domipia esserit, quum suNceret doniinis ad inquirendas res suss Statuti temporis spatíiim

1. GA'ro; Comentarios al Edicto proriincial, libro XXI. - La iisucapión fué introducida por el bien

público, A saber, para que el dominio de algunas cosas no fuese Tarea tiempo, y casi siempre, incier tó, pues * los dueños les hasta el espada de tiempo establecido para buscar sus propias cosas.

2. P.uL.us libro LIV. ad ediclum. - Ururpatio est usucapionis interruptio; oratores acitem Lisurpationem frequentem usum vocsnt.

2. PkuLo; (,omentar¿99 al Edicto, libro .L!'V.—La usurpación os la interrupción de la usueapión; mas los oradores llaman ti la usurpación uso frecuente.

3. Monasr:irus libro V. Pandcetcsi'u,n. - Usucapio est 4) adiectio dorninii par continuationem possessionis temporis lege deíiniti.

8. Mouuwrwo; Pandectas, Libro V. - La usucapión es la agregación del dominio mediante la continuación de la posesión por el tiempo determinado

4. Puws libro LIV. ad Edctum. - Sequitur do usucapione dicere; et bou ordine euniduin est. ut videamus, quis potest usucapere, et, quas res, et quanto tempore. § 1.— Usucapere potest sili.cet paterfaniilias; flhius(amilias, et maxirne miles in castrEs acquieitum usueapiet.. § 2.—Pupillus, si tutore ancLare coeperit poesidere, usucapit; si non tutora auctore poasideat, et animum posaidendi haheat, dicemus, posee eum usucapere. 3.—Furiosus, quod ante furorem poRaidere coepit, usucapit; sed hace, perons ita dertium psacapere potest, si ex ea causa possideat, ex qua Usucapio sequitur. § 4.—Servus pro herøde posaidere non potest. § 5.—Fructus, et partos aucillarum, et foetus penorum, si defuocti non t\ieriint, usucapi posaunt.

t) Ea. VeLa.; lutmque, e eidtce F&: .a.iwi Se». 23. ) Tar'-r. un. ot4rgs ,i euuputatten en. 1xto. 4'3) 3'j según n.0 correcoLis 4e1 códice FL; usocÁriosi-

en la ley.

4. PALMO; Comentarios al Edicto, libro Liv. -

Signe que se hable de la usucapión; yse ha de proceder con este orden, de suerte que veamos quién puede-usucapir. y qué cosas, y en cuánto tiempo.

§ 1.—Puede usucapirel padre de familia; el hijo de familia, y especialmente el militkr, usucapirá lo adquirido en los campamentos.

§ 2.—El pupilo adquiere por usucapión, si huhie-

ro comenzado á poseer con la autoridad del tutor;

si no poseyera con la autoridad del tutor, y tnviera

el ánimo de poseer, diremos que él puedc usucapir. § 3.—El furioso adquiere por usueapión lo-que eomensó ti poseer antes de su locura; pero esta por-

sons puede usucapir sulamente si poseyera en vir-

tud cia una causa por la cual sigue la usuapión. § 4.—El esclavo no puede poseer como heredero.

§ 5,—Los frutos. los partos de las esclavas y las

crias de los ganados, si no fueron del difunto, pueden ser usucapidos.

DE usucArioxisus ST VEVRsus, La escritura original, ri.piowisns, HaZ. Vtng. (4 aequIBttlo st, tnaerta Vulg.

DIGKTQ.—L1UO ZL! '!4TULO

._Quod autem dielt ¡ex Atinja, nt (1) res furtiva non usucapiatur, nisi in potestatem ema, cuí gurrepta es¡, reyertatur, Sic acoeptum esi, ut doiDini potesta.tem debeat reverti, non in eius utique, sul aurreptum net. Jgitur creditori surrepta et ei ciii commodata est, in potestatem domiiii redire debet. g 7. —Labeo quoque alt, si res p~arla Cervi mei surrepta alt me ignorante, deinde sam nactus alt, 'uideri in potestatem meam rediisse; commodius dicitur, etiam si aciero, redilase sam in meam poteatatenL Neo enim suffkit, si eam reni, quam perdidit (2), ignorante me servus .apprebendat, g modo in peculio sam esse volui; nam si nolui (3), tunc exigendum est, nt ego facultatem sius naetus sIm. 8.—Ideoque et si servus meus rem mihi aurripuerit, deinde eandem loco ano reponat, poterit usucapi. quasi ¡u potestatem meam redierit; utique si neseli; nam si seívi, exigimus, nt rediisse scia.m in meaxn potestatem. § 9.—Item si eam ren-i, quam servus surripuerit, peculiar¡ nomino leneal, non videri in potestatem meam reversam, Pomponius ait, nial ita babera coeperimus, qu emadmodum habnim es, aiitequam surriper&ur, ant, quum roseiissemiis, in pacuho eum habere concessimua. § 10.—Iteui Labeo (4), si ram, quam apud te deposueram, Incri faciendi causa 'vendideria, delude ex poenitentia redemeris, et eodem statu habeas, aire ignorante me, sive acienta ea gesta sint, viderl in potestatem meam redilase, secuodum Proculi sententiam; quse et vera est. § 11.—Si pupilli res surrepta uit, sufficere dicendom est, si tutor elus geisi, tediise sam ,in domum pupilli, et si furioso, auffloere curatorOs acire. § 12—Tuno jo potestatem (5) domini rediisse dicendum es¿. quum posaessionem ema naCtus sit iuste, ut avelli non poasit, sed et t6) tanquam suaa vsi; nam si igiorans rem mihi aurreptam, emam, non videri in potestatem meani reversam. § 13. —Sed et si sindicavero rem mihi surreptam. et litis asatimationem accepero, hect corporahiter ema (7) non sim naetus poaseasionem, usucapietur. 14.—Idem dicen dum est, etiamsi• voluntate mea alil tradita alt. 15.—flsres, qui in ius defunoti suceedit, lieet apud eum, ignorantem ancillam ftirlivam ease, concaperit ea, st pepererit, non tamen usunapiet. 16.—De illo quaariiur, si servus meus ancil1am, quam aurripuli, pro libartate sua mihi dedent, en psrtum apud me coneeptum usucupere possim. S&binug el Caaiva non putant, quia poaseasio. quam servus vitiose nactus bit, domino nocei'et; et hoc veruni eat. § 17.—Sed et si, ut servum rosero manumltte(1) st, H&. (5) perdidA, VuL9.

1) nolul; asia st -o1ut, otros • * fbi. Da. e,4n ¿a erura o,gina kt, iA$*rta La rrecoidn drt FI', sr.

Toso m—sa

00

m



1

§ 6.—Mu lo que dice la ley Atinja, que la cosa hurtada no se adquiere por usucapión, si no volviera A poder de aquel A quien le fué subatraida, se entendió de modo que daba volver A podar de su dueño, no ciertamente al de aquel, A quien le fuá hurtada. Así, pues, substraída A un acreedor, y ¡

aquel A quien le fué dada en comodato debe 'rolver A poder de su dueflo.

7.—También dko la n, que si ignortndolo

yo hubiera sido hurtada una cosa del peculio de mí esclavo, y después- la hubiera éste recobrado. se considera que volvió A mi poder; mas bien se dice, que, también si 'o lo hubiere sabido, volvió ella A mi poder. Porque no basta que ignorándolo yo mí esclavo recobre la cosa que perdió, si quise que fuera del peculio; porque si no [o quise, entonces se ha de exigir que yo haya alcanzado la posealón de ella. 8.—Y por esto, también si un esclavo mío me hubiere hurtado una cosa, y luego la volviera A poner en su lugar, podrá ser usucapida, como si hubiere vuelto A mi poder; esto, ciertamente si no lo supe; porque si lo supe, exigimos que yo sepa que volvió A mi poder. § 9.—Asimismo, al la cosa qué el esclavo hubiere subtra.ido la tuviera él como siendo del peculio. dice Pomponio que no se considera que volvió A mi poder, si no la comenzáramos A tener del modo como la tuvimos antes que fuese substraída. ó, habiéndolo sabido nosotros, concedimos que él- la tuviera en el peculio. § 10.—También dice Labeon, que si para realizar un lucro hubieres vendido la cosa, que yo hubiere depositado en tu poder, y arrepintiéndote después la hubieres rescatado, y la tuvieres en el miamoestado, ya si esto haya sido hecho ignorAndolo yo, ya si sabiéndolo, se considera que volvió mi poder, según al parecer de Próculo; que también es verdadero. 11.—Si hubiera oído substraída cosa de un pu. pilo, se ha de decir que basta, si lo supiera su tutor, que haya vuelto ella O. la casa del pupilp; yo¡ se trata de un furioso, basta que lo sepan los .curadores, § 12.—Se ha de decir que la cosa volvió A poder del duoio, cuando haya adquirido justamente su po.sesión. de modo que no se le pueda quitar, sino como de cosa suya; porque si ignorando yo que (a cosa me habla sido hurtada, la comprare, no so considera que volvió ó.m1 poder. § 13.—Pero también si hubieré yo reivindicado una cosa que me habla sido subitralda, y hubiere recibido la estimación del litigio, aunque corporalmente no haya yo alcanzado la posesión de ella, será usucapida. § 14—Lo mismo se ha de decir, aunque por mi voluntad haya sido entregada A otro. 15.—Eh heredero. que sucedió en el derecho del difunto, aunaus, ignorando él que una esclava era hurtada, hubiere éste concebido y parido en su poder, sin embargo, no usucapiré. 16.—Se pregunta, si. habiéndome dado un esclavo mío por su libertad una esclava qué él hurte, nodria yo usucapir el parto concebido en mi poder. Sabino y Cauje opinan que no, porque la posesión, que & esclavo hubiera alcanzado viciosamente, le perjudicarla al señor; y esto es verdad. 17.—Pero si para que yo manumitiese A un es(6) Hal. VuLg.j potsltste, it oddti* Ft. (1) .t,omttetaVutg. (7) asistas, ¿ieuMa va9.

Ll



D1Gfo..—ttBO

rem, alma mihi furtivain anilIam dedcit saque apw me 000coperit, et pepererit, usu me non capturúm. ldemque, foro etiam, si quis eam ancillain

mecum permutasset, aut in solutum dedieset, item si donasset.

§ 18.—Si antequsm panal, alienam esas rescienit emtor, diximus non posas num usueapere; quod si neacierit, poase; quod (1) si, rluum iam usucaperet1 ccignoverit, alienam case, initlum tisueapionis intueri debeinus, aicut in emtis rehus placuil. . 19—Lana ovium furtivarum, si quideru apud furein detonsa e5t, usucapi non potest si vera apud bónse fldei emtorem, contra, quoniam in fructu est, neo usucapi debet, sed statim emtoris fIL. Idem ¡ti agnis dicendum, sí consumti sint; quod verum est. §.20.—Si ex tana furtiva vestimentum feceria, venus eet, UI substantiam apectemus; et ideo vesti5 furtiva cnt. 21.—Si rem pignoni datam debitor surripuerit el vendiderit, usucapi eam posse, Cassius cribit, quia in potealatem (2) domini videtur perveniase, qul pignuri dederil, quamvis eum es furti agi potest; quod, puto nectius dici. § 22.—Si tu me vi expuleris de tundí possessione, neo apprehenderis possessionem, sed Titius ¡u vacuam possessionem ¡ntraverit, potest longo tempero capi res; quamvis eriim interdictum Unde vi Iocum habeat, quia verum est, vi me deiecturn, non Lamen venuin eat, et vi posessurn. § 23.—Ceterum etiamsi mala fide fundum me possidentem deieceniB et vendidenis, non poterit cap¡, quoníam verum eat, vi possessurn case, Bcet noñ a domino. § 24.—Ldem dicendum est in eo, qui eum expulit, pro heredo possidebat, quam'vis aciat, esse he-

reditarium. § 25.—(Si fundum alienum bona fkle puesidentem quia sciens, ene alienam, expuloril (3), usucapero non potest), qaoniam Ti poesidel. § 26.—Si dominus fundi poaseasorem. vi dsiecenl, Casiva ait, non -?¡dar¡ in poteatatem, eiva (4) rediisse, quando interdicto Unde vi res tituturus siL p!sessioneuL. 27.—.Si viam habaam per tuurn fundum, et tu me ab ea vi expuleris, por longum tempus non

utendo amittam viam, quia no(- poseideri intelligi-

tur ius incorporalo,.nec de vta quia, Id est (5) mero jure, detruditur.

§ 28.—ltern si occupaveris vacuam poaseesionein, deinde veuienteni dominum probibuenis, non

videbonis vi poseediase. § 20.—Libertatem servitutum usucapi pone, verius est, quia eaxn usucapiónem austulit lex Scribonia (6), quae servitutorn coostituobat, non etiam sam, quae [ihertatem praeslal sublata ser,vitute. (1) Ved, oo'dra aadide oor enUguoa eopistss. ase la i'oCa £, pdglna 3?. (5) (5) eum qui pro b.ere4s poutd.*t, ¿ngirla i ed&ce sila do por .•

X.

xiii:

TfTUL0 i

clavó mío otro me hubiere dado una esclava hurtada, y ésta hubiere concebido -y parido en mi poder, 3ro;no usucapiré. Y lo mismo habrá de ser también,

si alguno hubiese permutado conmigo una esclava, 6 me la hubiese dado en pago, y si me la hu-

biese donado. § 18.—.Si antes que pariese, hubiere sabido el comprador que era ajena, hemos dicho que él no puede usucapir; pero que si no lo hubiere sabido, podía; pero si cuando ya hubiese usucapido hubiere sabido que era ajena, debemos mirar al comienzo de la usueaplón, como se determinó respecto á las cosas compradas. § 19.—La lana de las ovejas hurtadas, si verdaderamente fué esquilada en poder del ladrón, no puede sar usucapida; pero si en poder del comprador de buena fe, al contrario, porque está compren-

dida en los frutos, y no debe ser usucapida, sino que inmediatamente se hace de! comprador. Lo mismo Be hade decir en cuanto á los corderos, si

hubieran sido consumidos; lo que ea verdad. § 20.—Si con luna hurtada hubieres hecho un vestido, es más cierto que hemos de atender á la materia;y por esto el vestido será como hurtado.

§ 2L—SL & deudor hubiere hurtado y vendidola

cosa dada en prenda, escribe Cassio que puede ella ser usucapida, porque se considera que llegó podar del dtiefio, que la dió en prenda, aunque puede

ejercitares contra éste la acción de hurto; lo que opino que se dice con más razón. § 22.—Si me hubieres expulsado á la fuerza de la posesión de un fundo, y no hubieres tomado la posesión, sino que Ticio hubiere entrado en la vá-

cua posesión del mismo, la cosa puede ser usuca-

pida por el transcurso de largo tiempo; porque

aunque tenga lugar el interdicto ¡Jade st, porque ea verdad que fui echado á la fuerza, no ea, sin embargo, verdad que se haya poseído a la fuerza. .§ 23.—Pero aunque me hubieres echado del fun-

do que yo poseía con mala f0 y lo hubieres vendido, no podrá ser usucapido, porque es verdad que fué poseído por fuerza, aunque no por el dueño.

§ 24.—Lo mismo se ha do decir respecto al que expulsó al que lo poseía como heredero, aunquesepa que es de la herencia. § 25.—Si al que de buena fe pos eia un fundo ajeno lo hubiere expulsado uno que sabia que era ajeno, no puede éste usucapirlo, porque posee con

violencia. § 21—Si el dueño de un fundo hubiere echado de él por la fuerza al poseedor, dice Uassio, que no ¡Be considera que volvió á su poder, puesto que habrá de restituir la posesión por el interdicto Unde si. § 27.—Si yo tuviera la servidumbre de vía por tu fundo, y tu me hubieres expulsado de ella á, la fuerza, perdoné la servidumbre de via no usando de ella por largo tiempo, porque no se entiende que se

posee un derecho incorpóreo, ni nadie es excluido, á saber, por mero derecho, do la servidumbre de vía. § 28.—Asimismo, si hubieres ocupado una vácoa posesión, y luego al entrar en ella el dueño Be,lo hubieres prphibído, no se considerará que poseiste con violencia. § .29.—Es más cierto que se puedo usucapir la s, porque la ley Soribolibertad de las ser'vidusibre ma suprimió aquella usucapión, que constituís la servidumbre, no también aquella que da la ]¡barit) doiIni, VuLg. -. ¿51 Id t, onste448 fiel. Vale. () VQOOnI&, lla&

DIGESG.—LIflRo Zi: T[TULO III

•Itaque si, quum tibi gervitutem deberem, no mJhi puta, liceret altius aedificare, et par statutum tempus altius aedificatum habuero, sublata ant SCrViLLIL

tad quitando la servidumbre. Y así,' si deb.Ióndote o la.servidumbre,por ejemplo, deque no me seat tícitoledificar ma alto, hubiere yo tenido edificado más alto durante el tiempo establecido, se habrá extinguido la servidumbre. .

libro XXI. ad Edictum proincküe.—

5. Grvo; Comentarios al Edicto provincial, libro XXI. - La posesión 80 interrumpe naturalmente, cuando alguno es echado de la posesión á. la fuerza.' ó cuando b, alguno se le arÑbata una cosa; en cuyo. caso se interrumpe la posesión' no solamente conIra el quearrebata la cosa, sino contra todos; y en este caso no importa nada que el que la haya usur-' pado sea, ó no, el dueño; y tampoco Importa ciertamente que uno posea la cosa como suya, ó por causa lucrativa,

6. ULPIANUS libro XI. art Ediun. - In usucapionibus non a momento ad momentum, sed totum (3) postreniu'n diem computamus;

6. TJLPuiro; Comentario, al F4iceo, Libro Xl. En las usucapiones no computamos el tiempo de

7. IDEM libro XXVII. ad Sabinura. - ideoque 'u¡ hora sexta die¡ k&Lenda.rum Ianuarianum posídera coepil, hora sexta uocLi8 pnidie kaleridas lanuanias implet usucapioflecu.

7. En MISMO; Comentarios d Sabino, libro XXVI). - y por esto, el que. comenzó á poseer á la hora

GAJUS

5.

Naturaliter interrumpitur posseesio, quum quis de poueesione vi deiicitur, ve¡ &licui res (1) eripitur; quo casu non adversus eum tautum, qui (2) eripit, interrumpltllr possessio, sed adversus omnes; neo eo casu quidquam inLeret, is, qúi usurpaverit, dominus alt, nec no; ac no illud quidern jutereat,. pro ano quisque poasideal, en ex lucrativa causa.

S. PAuuJs libro XII. ad Edictwn. - Labeo, Neratius respondernht1 ea, quae servi peciiliariter nati sunt, usucapi posee, quia haeo etiam ignorantes dQn:Iini usucapiunt; idam Iuuianue seribit. § 1.—Sed eum, qui suo nomine nihil usucapera potest, no par servum quidem posee, Pedius soribit.

momento á momento, sino todo el último día;

sexta del día de las calendas de Enero, completa la

usueapión á la hora sexta de la noche de la víspera de las calendas de Enero. 8.

. PAULO;

Comentarios al Edicto, libro Xli.

Labeon y N erado respondieron, que las cosas que los esclavos adquirieron como de su peculio podían ser. usucapidas porque Las adquieren por usucapión los dueños aun ignorándole; lo mismo escribe Juliano. § 1.—Pero escribe Podio, que el que en su propio nombre no puede usucapir cosa alguna, tampoco

puede Ciertamente por medio del esclavo. 9.

GAJUS libro

IV. ad Edicicim prcwincaic.—

Usucapioneni recipiuni maxime res corporales, exceptis rebus sacris, sanotis, pubIiis populi Romecí, et civitatuin, iteni liberia hominibus. 10. ULPIANUS libro XVI. ad Edicea,n.—Si aliena res boca fide amIa sit, qusenitur, ut usuCapjo cntrat, utrum emtionis initiuín, nl bonam fidem ha-. beat, ex(giinus, an traditionis? EL obtinuit Sabia¡ el Caasii sontentia, traditionis ieitium spectantium.

§ 1.—Roo jure utimur, 'it servitutes por so miequara longo tempere cap¡ poasint, c.umn aedious possint. § 2.—Soaovola libro undecimno QuaestionuLn ser¡-, bit, Marcelium existimaste, si boa apud furezn coneepit, vol apud furia beredem, pariatque apud furia heredem, usueapi ab herede dlstractum iuvencum non posee; sic, inquit, quemadmoduin neo anelllae partus. Scaevola autmn seribit (4), se patana, usecapare posee eL parturn; neo enLm osee partum reí furtivae partem. Celeruin si euet para, neo si apud bonae flei emtorem paporiasetí usucapi poterat. 11. PÁULIJS libro XIX. ad Edictum.. - Neque servua, neque par servum dominas, qui apud liO ates cut, poasidet. . . (i) aobHhi, (1) vi, isar5a li&.

.

-

9. Gyo; Comentarios al Edicto provincial, libro 1V.— Admiten principalmente la usuoapión las cosas corporales, exoeptundose las cosas sagradas, las santu, las públicas del pueblo romano, y. de las ciudades, y también los hombres libres. 10.

ULPIANO;

Comentarios al Edicto, Libro XVI.

—Si una cosa ajena hubiera sido comprada dé buena fe, se pregunta, ipara que corra la ulueapión exigimos acaso que urga buena fe el comienzo de la compra, ó el de la euirega? Y prevaleció la opinión de Sabino y de Cateto, que aten.iiuu al comienzo de la entrega

§ 1.—Observamos este derecho, que las servidumbres no se pueden usucapir nunca por sí con el transcurso de largo tiempo, pero pueden serlo. juntamente con los edificios. § 2.—Escribe Scévoia en el-libro undécimo de las Cuestiones, que opinó Marcelo, que si una vaca se. hizo preflaila en poder del ladrón, ó en el del heredero del ladrón, y pariese en poder del heredero del ladrón, no se podía usucapir por el heredero el becerro enajenado; así como tampoco el parto dele

esclava. Pero escribe Scévola, que él opina que pue da usucapir también el parto; porqúe el parto no forma parto de la cosa hurtada. Mas si formase parte, ni aunque hubiese parido en poder de un comprador de buena fe, podía ser usucapido. - 11. P.uto; Comentarios al Edicto, Libro XIX. Ni posee el esclavo, ni por—medio del esclavo el seflor, que esta en poder de los enemigos.

a, jfl4er4 flj, . ........(5) Sesevols. libro XIX. aerip alt, Hal.

mi

DIeII8—LzBo XX1I: TfToiO

libro XXI. ad Rcijoum. - Si ab eo 1.2. b cinas, quem Praetor vetuit alienare, idque tu ecias, usucapere non potes. 13. 1DM libro Y. ad Platúiwn. - Pignori ram aooeptum usu non capirnus, quia pro alieno (1) poasidamus. § 1.-1uw, qui a furioso bona Me emit usucapere polos responsum caL. § 2.—Si inandavero tUil, ut fundum amas, ex ea causa traditum tibi diutina possessiorie capis, quamvis posais videri non pro tuopoasidere, quum nihil istersit, quod mandati indicio tenearis. -

1.4. IDSM Ubre IJil. ad Pü4utium. - Id toifipus' venditoris prodest emtori, quo, antequara venderet, poasodit; nam si postes. 1150tU8 084 posSessionem venditor, haec possessio eintorl non proflciet. § 1—la ve legata, ut acceasione temporis, qua ) testator possedit, legatarius quodaznmodo quasi liares est. 15. IDEn Ubre XV. (3) ad Plauü am. - Si ja, qui pro &riLore pouidebat, ante usucapionem ab hosti-

bus captus sil, videnduin eat, an beredi cina pro-.

eedat usucapio, - nana ititerrumpitur usueapio el si ¡poi reverso non prodest, quemadmodum beiedi ejus proderit. Sed veruni cut, eurn in sua vita deshise posaidere; ideoque neo postlimimum el prodesi, ut videatur usuoepsse. Quodai servus cius, qui in hoitium potestate caL, emerit, in pendenti esae uiucapioneiu, lulianus siL; nam si dominus reveÑus fuctit, intelligi usucaptum; si ibi decesserit, dubitari, su por legem (.orneliam ad suceeaaores olus pezLineat. Marcellus, posse pienius ñouonom legis accipi; quemadmoduw enim poatilminio reveraus plus luna babero potest iii bis, quae se"¡ egerunt, qusur bis, quas par se 'val por ser.vum posaidebat, quum ad hostes pervenilt nam hereditatem ja quibuadam vice Personas tungi reoeptum est, ideoque in su000SaorlbUB Zocuin non habere usucapionem.

§ 1.—Si servus, quotu poasidebani, fugerit, si (4) pro libero se geral, videbitur a domino possiderii; sed hoe tuno inteLligendum est, q,uucri, si apprebensus fuerit, non siL paratus pro sua libcrta.ie liiigare; nam si paratus alt litigare, non vidabitur a domino poasideri, en¡ se adversarium praepuravit. § 2.—Si quia bona Me poasidena, ante usuca-

plonOfil anisan posacesione, cognoveril, case ram

alienam, et iterum naneiseatur poaaesaionern; non capiet use, quia initium secundas possessionis viLiOum est. § 3.—Si ex testamento val ex stipulatu ras debita nobis tradatur, eiva temporis existimationem no-

stram. (5) intuendazn,quo trad.itur, quia concessum est stipulari rem, ettam quae promisioris non alt.

U) )tom, ints,ta Vuig. (5) qjte, a narg.n ¿stirlór ¿si .eddis FL (3) T.zur. sagttn ¿a corrscüM ¿st cddios PL; qairto, omi. tlesde dec1m9 La ioriiura orpiiat, Br.

nl

Con narios al Edic to, {Ubro IX!. le compraras á aquel ¡ quien el Pretor te vedó enajenar, y &( lo sabes, no puedes usucapir. 12. EL MISMO;

18. EL MISMO;

Conterarios 4 Pksuc,jo ¿ibro V.-.

No adquirirnos por usucapión la cosa dada en prenda, porque la poseemos como ajena. § 1.—Se respondió, que el que de buena fe le compró á un furioso, podía usucapir. § 2.—Si yo te hubiere mandado que compres un fundo, habiéndosete entregado por esta causa, lo adquieres por la posesión de largo tiempo, aunque se pueda considerar que no lo posees como tuyo, porque nada importa que estés obligado por la acción de mandato.

14. EL MISMO; Co,nenlaras 4 Plaaeio, Ubre XLIJ. —Al comprador le aprovecha el tiempo que el vendedor poseyó antes que vendiera; porque si el vondedor adquirió después la posesión, esta posesión no le aprovechará al comprador. § 1.—Tratándose de una cosa Legada, al legatario es en cierto modo como heredero en cuanto ¡ la accesión del tiempo que la poseyó el testador. 15.

EL MISMO; Comesi,arioa 4 Pbzucü.,, libro XV.

- Si el que peseta corno comprador hubiera sido aprisionado por los enemigos antes de la usucapiAn, se lis de ver si la correspondera. ¡ su herede. ro la usucapión, —porque se interrumpe la usucapión -,y si á él mismo, habiendo vuelto, no te aprovecha, cómo le aprovechará ¡ su heredero. Pero es mas verdadero que el dejó de poseer durante su 'vida; y por esto no le aprovecha elpostliminio, para que se considere que usucapió. Mas si hubiere comprado una cosa el esclavo del que está en poder de los enemigos, dice Juliano que queda pendiente la usucapión; porque si el señor hubiere vuelto, se entiende usucapida la cosa; y si hubiere fallecido en el cautiverio, se duda si por is. ley Cornelia les pertenecerá ¡sus sucesores. Marcelo dice, que se puede admitir más plenamente la ficción de la ley; porque cómo el que volvió por el postlimnioto puede tener mas derecho sobra Las cosas, que administraron los eclavoa, que sobre las que él poseía por si mismo 6 por medio de un esclavo, cuando cayó en poder de los enemigos Porque so admi tió que en algunos casos la herencia hace las veces de persona; y por esto, tratándose de los sucesoras, no tiene'lugar la usucapión. § 1.—Si hubiere huido el esclavo que yo posela y se condujese como libre, se considerará que ea poseido por su dueño; pero esto se ha de entender siempre y cuando, si hubiere sido cogido, no estuviera dispuesto ti litigar por su libertad; porque si estuviera dispuesto ti litigar, no se considerará que es poseído por un dueño contra el cual él se preparó como adversario. 2,—Si alguno poseyendo de buena fe, habiendo perdido la posesión antes do haber usucapido, hubiere sabido que la cosa era ajena, y adquiriese otra vez la posesión., no usucapirá, porque ea vicioso el comienzo de la segunda posesión. § 3.—Si se nos entragara La cosa debida ca virtud de testamento 6 de estipuladión, se ha de atender * nuestra opinión al Lie.no en que es entregada, porque se concedió que se estipulara también una cosa, que no fuese del prometedor. (5) nIal, Hcit. Vtag. (1) aostr..m, onsSsia VvJg.

DK+ESTO.—LiBO XLI. TITULO III 16.

I&VOLSI'ws libro

IV. ex Pkastio.— Servi no-

mine, qua pignori datus est, ad exhiiadum cum creditore, non eum debitore agendum est, quia qui pignori dedit, ad usucapionem tan tum possidet; quod ad reliquas omnes causas pertinet, qui accepit, possidet; adeo ut adilci (1) posait et possessio cius, qui pignori dediL. 17. MARCELLUS libro XVII. Di9esorum. - Si par errorem de alienis fundis, quasi de conimunibus, iudicio communi dividundo accepto ex adiudicatione possidre coeperim, longo tempore capare poasum.



341

18 J&voz.arro; Doctrina de Plaucio, libro IV. Por razón del esclavo, que fuá dado en prenda, se . debe ejercitar la acción de exhibición contra el acreedor, no contra el deudor, porque el que dio en prenda posee solamente para la usucapión; y en cuanto se refiere á todas las domas causas, posee el que recibió; de tal modo, que se puede agregar también la posesión del que dió en prenda. 17.

MAIWEr..o;

Ikgeso, libro XV1I.

- Si habien-

do aceptado por error el juicio de división de cosa común respecto á fundos ajenos, como si fueran comunes, hubiere yo comenzado á poseer en virtud de la adjudicación, puedo usucapir con el transcurso de largo tiempo.

adversus fisoum usucapio non procedat, (2) tarnen ex bonis vacantibus, nondum tamen nuntiatis, ornbr praedii ex iisdem bonis extiterit, recto diutina possessione capiet; idque constitutum Bat.

libro V. Regalarum.—Quamvis

18. MODESTINO, Reglas, libro V. - Aunque con fra el fisco no sea procedente la usucapión, sin embargo, tratándose de bienes vacantes, pero que todavía no hubieren sido denunciados, si uno hubiere sido comprador de un predio de los mismos bienes, lo usucapirá válidamente con la posesión de largo tiempo; y esto se determiné.

19. IÁVOLENUS libro 1. Epiitolwum. -Si horninem emisti, ut, si aliqua conditio eititisset, inamtus floraL, et is tibi traditus est, et postea conditio eintionem resolvit, teinpua, quo apud emtorem fuit, accedere venditori debere existimos quoniam Co genere retroacta venditio esaet redhibitioni similis; in qua non dubito terupus eius, qui redhibuent, venditori accessurum, quoniam ea venditio proprie dici non potest.

19. J&voLaio; Epistolas, libro 1. - Si compraste un esclavo, de modo que si se hubiese verificado alguna condición se tuviese por no comprado, y después la condición disolvió la compra, estimo que debe agregársele al vendedor el tiempo que estuvo en poder itel comprador, porque la venta deshecha de esta manera seria semejante á la devolución; en la cual no dudo que el tiempo del que hubiere hecho la devolución se habrá de agregar al vendedor, porque ésta no se puede llamar propiamente venta.

20. 1DSM libro IV. Epi4tolarum.— Posseuio teatatoris ita heredi procedit, si medio tempore a nullo possessa est.

20. EL mismo; Epístolas, Libro IV. —La posesión del testador le favorece al heredero, si la cosa no fué poseída por nadie en al tiempo intermedio.

21. IDEM libro VI. Epislolarum..—Ei, a quo fundum pro herede diutius poseidendo capturus anam, locavi euin; an ullius moinenti eam locationeui existimes, quaero; quodsi nullius momenti existimas, an durare nihilo minus usucapionein (3) aius fundi putas? Ram quaero, si eidem veadidero eum fundum, quid de bis 0&USiB, de quibus supra quaesu, existimes. Reapondit; si is, qui pro herede fmidum poasidebat, domino aiim locavit, nullius momenti looat,io Bat, quia dominus suam ram conduxisset; sequitur ergo, ut no posaessionem quidem locator (4) retinuerit; ideoque long¡ temporis prae-. acriptio non durabit. in venditione idem iuris est, quod in locatione, ut emtio suae reí consistere non possit.

21. EL MISMO; Epístolas, libro VI. - A aquel, de quien yo habla de usucapir un fundo poseyéndolo por largo tiempo como heredero, se lo di en arrendamiento; pregunto, si estimas que este arrendamiento es de algún valor;poro si lo estimas de ningi:m valor, ¿opinas, que, ello no obstante, continúa la usucapión do este fundo? También pregunto, qué opinas respecto á las causas por las que antes te he preguntado, si al mismo le hubiere yo vendido un fundo. Respondió si el que peseta el fundo como heredero se lo dió en arrendamiento al dueño, el arrendamiento es de ningún valor, porque el dueño habría tornado en arrendamiento su propia cosa; síguese, por tanto, que ciertamente tampoco el arrendador habrá retenido la posesión; y por esto no continuará la prescripción de largo tiempo. El mismo derecho hay tratándose de y ti, que de arrendamiento, de suerte que no puede subsistir la compra de su propia cosa.

22. IDSM libro VII. RpisLolaruin.—lieres et hereditas, tametsi duas appeftationes reepiunt, unius personae Lamen vice funguntur.

22. EL iso; Epístolas, libro VIL - El heredero y la herencia, aunque reciben dos denominaciones distintas, hacen, sin embargo, las veces de una sola persona.

18.

MODESTINUS

23. EL MISMO; Epístolas, libro IX.—El que com 28. bEM libro IX. Epistolarum. - Eum, qui aedos mercatus est, non puto aliud, quam ipsas pró una casa no creo que posea otra cosa más que sedes poasidere; nam si singulas res poasidere ¡ti- la misma casa; porque si se entendiere que poseo

(1) Según enmienda Cuyaeio (Obs.

XI. U.); sddieI, Taur.

según si o6dica FI., en si que es lee adiel. (5) si, insertan Hal. Vulg.

(3) Taur. según

la escritura origlniil; espfoneni, la "o-

r,ecc&1n d.i códice FI., Bo. (4) boston, mal.

342



DTaBs!ro.—UBBO ILI: TfTULO ni

telligetur, ipsas sedas (1) non possidebit; sc.paratis enim corporibus, ex quibus aedos constant, universitas aediurn intelligi non poterit; accidit (2) co, quod, si quis singulas res posaidere dixerit, nocense erit, dicat, (3) posceesione superficie¡ lemporibus de mobilibus atatutis (4) locuin esse, solum se capturum cese ampliori; quod absurdum, et minime iuri civil¡ conveniena est, ut una res diversis tempor"bus capiatur, utputa quum aedes ex duabus robus conatent (5), ex solo, et superficie, et uriiversitas earuxn possessione (6) temporis immobilium rerum omnium mutet. § 1.—Si autoin columna evict.a fuerit, puto te ex enito eum venditore recto acturum, el co genere rem saivam habiturum. § 2.—Si autem demolita domus est, ex integro res mobiles possidendae sunt, ut tempore, quod in usucapione rerum mobilium constitutum est, usucapiantur; et non potest recte uti eo tempore, quo in aediflcio fuerunt; nam quemadmodum cas solas el separatas ab aedificio non poseedisti, sic neo penes te singulae, aul separatas fuerunt el (7) cohaerentibus bis in aediticio, (8) depositis sed¡bus, quae bco quoque ipsucn contincnt; noque enim recipi potest, ut eadem res et ni res sol¡, et tanquam mobilis sil poaseasa. 24. POMPoNIUS libro 111V. aci Quin.Iwn Mucium, - Ubi lex inhibet usucapionem, bona fides poseidenti nihil prodest. § 1.—Interdum, etiamsi non fuerit inchoata usucapio a defuneto, procedit beredi eius, veluti si vitium, quod obstabat, non ex persona, sed ex re purgatuin fuerit; ex re (9), UI puta, si fisci res case desierit, aut furtiva, aut vi possessa.

cada cosa, no poseerá la misma casa; porque separadas las cosas de que consta la casa, no se podrá entender que existe la totalidad de la casa; añadese á esto, que, si alguno dijere que posee cada una de las cosas, sera necesario que diga que tendría lugar la usucapion con la posesión de la superficie por el tiempo establecido en las leyes, y.que el suelo lo usucapirfa por otro mayor; lo que es absurdo, y de ninguna manera conforme al derecho civil, que una sola cosa sea usucapida en diversos tiempos, por ejemplo, que constandó una casa de dos cosas, de suelo y de superficie, el conjunto de ellas cambie en cuanto á la posesión del tiempo de todas las cosas inmuebles. § 1.—Mas si se hubiere hecho evicción de una columna, opino que ejercitarás convenientemente la acción de compra contra el vendedor, y de este modo tendrás salva la cosa. § 2.—Paro si la casa fuó demolida, las cosas muebles han de ser poseidas por completo, de suerte que sean usucapidas por el tiempo que se, estableció para la usucapión de las cosas muebles; y no se puede utilizar válidamente el tiempo que estuvieron en el edificio; porque así como no las poseiste solas y separadas del edificio, así tampoco estuvieron en tu poder cada una ó por separado, hallándose unidas al edificio, habiendo sido demolida la casa que lambido contiene a éste mismo; porque no se puede admitir que una misma cosa sea poseída tanto como cosa inmueble, cuanto como muebLe. 24. PoMPoNIo; Comentarios 4 Qu i nto Mucio, Libro XXIV. - Cuando La ley prohibe la usueapión, la buena fe no le aprovecha para nada al que posee. § 1.—A veces, aunque no hubiere sido comenzada por el difunto la usucapión, procede para su heredero, por ejemplo, si el vicio, que obstaba, no por la persona, sino por fa cosa, hubiere sido purgado; por la cosa, por ejemplo, si la cosa hubiere dejado de ser del fisco, ó hurtada, ó poseída con violencia.

posaessine usucapio contingere non potest.

25. Lxcn.uo RuFIN0; Reglas, libro L -Sin la posesión no puede tener lugar la usucapión.

26,. ULpIANus libro XIII. «ci Sabin.um.—Nunquani superficies sine solo cap¡ longo tempore potéit.

-Nunca puede ser usucapida con el transcurso de largo tiempo Ea superficie sin el suelo.

25.

LICINIUS RUFiNDS libro

L Regularum.—Sine

26.

ULPIANO;

Comentarios 4 Sabino, libro luX.

27. IDEM libro XXXI. ad Sabinwn. - Celsus libro trigesiino quarto (10) errare eos alt, qui exietimarent, cuius re¡ quisque bona fide adeptos sil poaseasiOnem, pro sun usucapere eum posee; nihil ieferre, emerit, nec no, donatum Oit, nec no, si modo emtum vel donatura sibi existimaverit, quia neque pro legato, noque pro donato, neque pro dote usucapio vales¡, si nulla donatio, nuUa dos, nullurn legatum sil. Idem et in lilia aestimatione placet, ut, nisi vero quis litis aestimationecxt subient, usucapere non possit.

27. E i. ti 1011 o; Go,noalarios a Subito libro XXXI. - Dice Celso en el libro trigésimo cuarto, que yerran los que estimen que el que haya alcanzado de buena fe la posesión de una cosa puede usucapinla como suya; y que nada importa que la haya, ó no, comprado, ó que Le haya sido, 6 no, donada, si estimare que La compró ó que le fué donada, porque la usucapión no es valida ni poseyendo 8. titulo de legado, ni como donación, ni como dote, si no hubiera ninguna donación, ninguna dote, ni ningún legado. Lo mismo se halla establecido también respecto 8. la estimación de un litigio, de suerte que si uno no hubiere satisfecho verdaderamente la estimación del litigio, no podrá usucapir.

libro XVII. ad Sabinwn. - Si

28. Potiporeio; Comentarios 4 Sabino, libro XVII.

28.

(IL)

POMPONIUS

nedee, 004 ktro.ee aiad,4a por antiguos coplas.

*ceedlt. Hai. Vulg.

(3) (3) ID,

LnMrtan lEal. Vutg. (4) Taur. Conforme a £asoritw.a original; tewLporc, (6 m4a belt, tempOri), —Itatuto, ¿Une La oorrsooi4n del oddioe FI. Br. (s Mal. Valg.; conatsnt, el códIce FI.

(5) Los eddi4es,y Las cd. cilad,os en Sao. 2.; poessulonew, ci códice FI. (1) eS, omltela lEal. (a nec, ¿nerta Ha¿. (3) Taur. segun La ese niara orlgeeai; ex re, omitelas la corrección dci códice Fi., Br. (13) ad Sabhiiim,

ineerta VuJg.

DIGESTO ;—LIBO XLI: TfT%JLO 111

servo furiosi vel infantis re tradita sit, usu per eum cas personas capere posse constat.

29.

IDEM

libro XX)). ad Sabinum. - Quuxn so.

- Si la cosa hubiera sido entregada al esclavo-de un loco 6 del que esté eh la infancia, es sabido que estas personas pueden usucapir por medio de él. 29.

EL MISMO;

Comentarios 4 Sabino, libro Xlii.

lus heres essem, existimaram autem, te quoque pro parte heredem osse, res hereditarias pro parte tibi tradidi; propias et, ut usu eas capere non possis,quia nec pro herede usucapi potest, quod ab herede (1) possessum est, neque aliam ullam habes causam poasidendi; ita tamen hoc verum est, si non ex transactione Id factum fuerit. idem dióimus, si tu quoque existimes, teheredem esse; nam nam hc quoque poaseasio ven heredis obstabit tibi.

- Siendo yo solo heredero, pero estimando que tú también eras heredero de una parte, te entregué parte de los bienes de la herencia; es Más probab1e que no puedas usucapirlos, porque no pueda ser usucapido como heredero lo que se poseyó por el heredero, ni tienes alguna otra causa para poseerlos; pero esto es as¡ verdad, si esto no se hubiere hecho por transacción. Lo mismo decimos, si tú también estimaras que eres heredero; porque también en este caso te obstará Ii. ti la posesión del verdadero heredero.

80. !DSM libro XXX. ad Sabinum. - Rerum mixtura facta an usucapionem cuiusqae (2) praecedentem interrumpit, quaeritur. Tria autem genera sunt corporum: unutn, quod continetur uno spiritu, et graece lvwaéwv J uniturn] vocatur, u horno, tignum (3), lapis, et simUla; alterum, quod ex contingentibus, hoc estplunibus inter se cohaerentibus constat, quod aui.o? [connexumj vocutur, ut aediflciuw, navis, armarium; tertium, quod ex distantibus constat, uL corpora piura non soluta, sed un¡ nomini subiecta, veluti populus, legio, grex. Primum genus (4) usucapione quaestionem non habet, secundum et Lertiurn habet.

30. Er. MISMO; Comentarios á Sabino, libro XXX. —Se pregunta, si la mezcla que se hizo de algunas cosas interrumpe la anterior usucapión de cada una. Mas hay tres géneros de cuerpos; uno que está contenido por un solo espirito, y que en griego se llama t [unido], como el hombre, el madero, la piedra, y otras cosas semejantes; otro, que consta de componentes, esto es, de varias cosas unidas entre si, que se llama c1vo [conexo], como un edificio, una nave, ó un armario;.y el tercero, que consta de partes distantes, como muchos cuerpos no unidos, sino subordinados é. un solo nombre, como un pueblo, una legión, ó un rebaño. El primer género no admite cuestión respecto á la usucapión, el segundo y el tercero la admiten. § 1.—Dice Labeon en sus libros de las Epístolas, que si aquel á quien le faltasen diez días para la usucapión de tejas ó de columnas, las hubiese empleado en un edificio, esto no obstante, las usucapiré., si hubiese poseído el edificio. ILuego qué se dirá respecto é. las cosas que no se aplican ciertamente á. las cosas muebles, sino que permanecen muebles, como una perla en un anillo? En este caso es verdad que se posee y se adquiere por usucapión, así el oro como la perla, porque una y otra cosa permanecen íntegras. § 2.—Se ha de ver respecto al torcer género de cosas; mas Lodo un rebaño no es usucapido é. la manera que cada una de las cosas, ni como las cosas unidas entre si; ¿qué se dirá, pues? Aunque su naturaleza sea tal, que subsiste con la agregacion de cuerpos, no hay, sin embargo, usucapión alguna de todo un rebaño, sino que así corno se adquiere la posesión de cada uno de los animales, así se adquiere también la usucapión; y si para aumentarlo se le hubiere añadido al rebaño algún animal comprado, no se cambiará por esto la causa de la posesión, de suerte QUS silo restante del rebaño fuera de mi dominio, lo será también aquella oveja; pero cada cosa tendrá su propia causa, de suerte que si algunas fueren hurtadas, pero fueren ciertamente del rebaño, no serán, sin embargo, usucapidas.

§ 1.—Labeo libris Epistolarum alt, si is, cui ad tegularum (5) vel columnarum usuoapionem decem dios superessent, in aedificium cas coniecisset, nihilominus eum usucapturum, si aedificium poasedisset. Quid ergo in hia, quae non quidem implicantur rebus soli, sed mobilia permanent, nL in annulo gemma? In quo verum est, et aurum, et gemmam possideni et usucapi, quum utrumque maneat integrum. § 2.—De tertio genere corporum .videndum est; non autem grex universus sic capiatur (6) usu, quomodo singulas res, nec sic, quoinodo cohaerentas; quid ergo es¡? Etsi ea natura eius est, ut adiectionibus corporum maneat, non item (7) tamen universi gregis ulla est usucapio, sed singulornrn arnmalium sicuti possessio, ita et usucapio; nec si quid emtum immixtutn fuenit gregi, augendi cius gratia, idcirco possessionis causa mutabitur, ut, si reliquus grex dominli me¡ siL, hace quoque ovis; sed singulae guam causam babebunt, ita ut, si quae furtivae erunt, siM quidem ex grege, non tamen usucapiantur.

31. PAULUS libro XXXII. ad Sabinuín. - Nunquam in usucapionibus iuris error poaseasori prodeat; et ideo Proculus ait, si por errorem initio venditionis tutor pupilo auctor factus sit, vel post longum tempus venditionis poractum, usucapi non poase, quia iu ns error est. (1) vero, uiarta Ha¿. (2) euluaeunque tel, ilal. (2) lignum, acertadamente Vuig. (1) lu, insrtan Rol. Vulg. (5) Según La corrección del códice FL egu1oron TaLr. La e8orttura original, Br.

81. PiuLo; Comentarios it Sabino, libro XXX I. - Nunca en las usucapiones le aprovecha al poseedor el error de derecho; y por esto dice Próculo, que si por error el tutor hubiera autorizado al pupilo al principio de la venta, 6 después de transcurrido largo tiempo de la venta, no se puede usucapir, porque hay error de derecho. (6) Toar. s694n La escritrwa originali espiter, ¿a corre c&dn del códice FI., Br. (1) Toar.; idean, el ródiie Pl., Br., *&ueM idem, wm te.-

men,Hai. Vielg.

44



DIGKSTO.—LtflO IL!; TfrULO III

§ 1.—In usucapionibus inobllium continuum tempus numeratur., § 2.—Servus, lioet in libertate moretur, nihil possidet, nec per sum alma; atquin SÍ Domine alicuius, dum in libertate moratur, nactus fuerit poaseuionem, acquiret si, cuius nomine nactus fuerit. § 3.—Si servus meus vol fihius peculiar¡, vel etiam meo nomine quid tenet, ut ego por eum igno. rana possideam, vol etiam usucapiam, si is furere coeperit, don oc in eadem causa res fuerit, intelligendum eat, et poaseasionem apud me remanere, et usucapionam procedere, sicuti por dormientes quoque eoa idem nobis contingeret. Idcmque jo colono et inquilino, por quos posaidemus, dicendum est. § 4.—Si vi, aut clam, aut precario poaseasionem nactus quia, postea furere coeperit, et posseasio, et causa eadem durat de boc, quod precario furiosus habet, quemadmodum interdicto quoque Uti poasidetis furiosi nomine recto experimur ema poaseasionis nomine, quam ante furoreni per se, vol post furorem por alium nactus est. § 5.—Vacuum tempus, quod ante aditam hereditatem, vol post aditam Intercessit, ad usucaplonem heredi procedit. § 6.—Si defunctus emit, heres autem putat, eum ex donationis causa possedissa, usu eum capturuin, ¡ulianus ait. 32. PoMPrnrnls libro XXXJL ad Sabinwn. - Si

fur rem furtivam a domino emerit, et pro tradita babuerit, desinet eam pro furtiva poasidere, et incipiet pro ano poasidere.

§ 1.—Si quia id, quod posaidet, non putat sibi por ¡egea licere usucapere, dicendum est, etlamsi erret, non proced ere tarnen sius usucapiónem, vel quia non bona fide videatur posaidere, vol quia in jure erranti non procedat usucapio. § 2.—Incertam partem poasidere nemo potest. Ideo si plures sint ¡vi fundo, qui ignorent, quotam quisque partem posaideat, neminem eorum mera subtilitate poasidere, Labeo scribit. 33. IULIANUS (1) libro XLIV. Diqestorun.—Non aolum bonae fldei emtores, sed et omnes, qui possidont ex ea causa, quam usucapio sequi solet, partum anciLlae furtivae usu auum faoiunt; idque ratione iuris introductum arbitror; nam ex qua causa quia anciilam usucaperet, nisi lex duodecim Tabularum, vel Atinja obstaret, ex ea causa noceue est partum usucapi, (2) si apud eum conceptos, et editus eo tempore fuerit, quo furtivam cose matrem cius igoorabat. § 1.—Quod vulgo respondetur, ipoum sibi cansam possessionis mutare non posse, toties verum est, quoties quia sciret, se boca fide (3) non poasidore, et lucri faciendi causa inciperet poasidere; idque por hace probar¡ p0550: si quia emerit fondum soiens ab en, onius non erat, poasidobit pro poafiessore sed si eundem a domino emerit, mcipiet pro erntore possidere, nec videbitur sibi ipse (1 Idam9 I1i (5). •ttain, inserta Vg.

§ 1.—En las usucapiones de las cosas muebles el tiempo se cuenta continuado. § 2.—Aunque el esclavo viva en libertad no posee nada, ni otro por medio de él; pero si mientras vive en libertad hubiere adquirido en nombre de alguno la posesión, la adquirirá, para éste en cuyo nombre la hubiere adquirido. § 3.—Si un esclavo mío ó un hijo tuviera alguna cosa en el peculio, 6 aún á mi nombre, de suerte que ignorándolo yo la posea por medio de él, 6 también la adquiera por usucapión, si aquel hubiere comenzado á. estar loco, se ha de entender que mientras la cosa se hallare en el mismo estado, permanece en mi poder la posesión, y procede la usucapión. así como nos sucede lo mismo con ellos aun estando ellos durmiendo. Y lo mismo se ha de decir respecto al colono y al inquilino, por medio de los cuales poseemos. § 4.—Sí habiendo alcanzado alguno la posesión por fuerza, 6 clandestinamente, 6 en precario, hubiere comenzado después ¡ estar loco, subsisten la posesión y la misma causa respecto á. lo que el furioso tiene en precario, así como con razón ejercitamos á nombre del furioso también el interdicto Uti pouidetÁs por razón de la posesión que antes de su locura adquirió por si, ó después de su locura por medio de otro. § 5.—El tiempo vácuo, que transcurrió antes de adida la herencia, 6 después de adida, le favorece al heredero para la usucapión. § 6.—Si el difunto compró una cosa, pero el heredero cree que él la poseyó por causa de donación, dice Juliano que él la adquirirá por usucapión. 32. Po si PON 1 o; Comentarios 4 Sabino, libro XXXIL - Si el ladrón hubiere comprado al dueflo

la cosa hurtada, y la hubiere tenido como entregada, deja de poseerla como hurtada, y comenzará á. poseerla como propia. § 1.—Si alguno no cree que le es lícito por las leyes usucapir lo que posee, se ha de decir, que, aunque yerro¡ no es sin embargo procedente su usucapión, ya porque no se considera que posee de buena fe, ya porque no es procedente la usucapión para el que yerra en cuanto al derecho. § 2.—Nadie puede poseer una parte incierta. Por lo tanto, si en un fundo hubiera muchos, los cuales ignorasen qué parte posea cada cual, escribe Labeon, que ninguno de ellos posee en estricto rigor. 38. JuLIANo; Digesto. libro XLIV.—No solamente los compradores de buena fe, sino también todos los que poseen por causa por la que suele tener lugar la usucapión, hacen suyo con el uso el parto de una esclava hurtada; y opino que esto fué introducido por una razón de derecho; porque por la misma causa por la que uno usucapiria fi una esclava, si no obstase la ley de las Doce Tablas, 6 la Atinia, es necesario que sea usucapido el parto, si hubiere sido concebido y dado fi luz en poder de él al tiempo en que ignoraba que su madre era hurtada. § 1.—Lo que vulgarmente se dice, que uno no puede mudarse á. si mismo la causa de la posesión, es verdad siempre y cuando uno sepa que él no posee de buena fe, y comience á. poseer para realizar lucro; y esto se puede probar por lo siguientes¡ alguno le hubiere comprado fi. sabiendas un fundo fi aquel de quien no era, lo poseerá como poseedor; pero si so lo hubiere comprado k su dueño, (5) ab lsttLo, inserta VuIg,.

IMGESTO--LIBRO XLI: TÍTULO UI

causatn possessionis mutaese. ldernque iuris erit, etiemsi a non domino ernerit, quum existimaret eutn dominuffl case. Idem hie, si a domino heres jnstitutus fueril, ve¡ bonorutn eius possessionem aoceperit, incipiet fundum pro herede possidero. Hoc sin plius si iustam causain habuerit existimandi, se heredem ve¡ bonorurn possessorem domino extitisse, funduru pro herede possidebit, nec esasam possessionis sibi mutare videbitur. Quum hace igitur recipiantur lo ema persona (1), qui posaessionem habet;, quanto magia in colono recipienda sunt, qui nec vivo, nec mortuo domino ullam posseasionem habet? El corte si colonus niortuo doniino emerit fundum ab.eo, qui existimabat, se heredein eius vel bonorum possessoretn case, incipiet pro emtore possidere.

§ 2.—Si dominus fundi homines armaba venientea existimaverit, at9ue ¡la profugerit, quamvis nerno eorum fundum ingressus fuerit, vi dejadas videtur, sed nihilominus id praedium, etiam antequam in potestatem (2) domini redeat, a bonae fidei possessore usucapitur, quia lex Plautia et tulia ea demum vetuit longa possessione cap], quse vi possessa fuiasent, non etiam ex quibus vi quis deiectus fuisset. § 3.—Si mihi Titius, a quo fundum petere yolebam,possessione cesserit, usueapionis causam iusiam habebo. Sed el ja, a quo ex atipulatu funduin petera volebam, cedendo inihi poaseasione, si solvendi causa id fecerit, eo ipso efficiet, ni fundum longo tempore capiam. 4.—Qui pignori rem dat, usucapit, quamdiu res apud creditorem est; si creditor cias possesslonem alii tradiderit, ¡nterpeltabitur usucapio, et quantuin ad usueapionem altinet, simula cal el, quiquid deposuit, ve¡ commodavit, quos patam est deamere usucapere, si corninodata vel deposita res alii tradita fueril ab eo, qui commodatum vel depositum acoepil. Plane si creditor nuda convenhione hypothecam contraxeril, usucapere debitor perseverabil. § 5.—Si rém tuam, quum bona fide possiderem, pignori tibi dern ignoranti tuam case, desino usucapere, quia non intelligitur quia suae re¡ pignus contrahere. At si nuda conventione pignus contractum fueril, nihilominus usucapiam, quia (3) hoc quoque modo nullum pignum eontractum vdetur. § 6.—Si rem pignori datam creditoris servus surripuerit, quum eam ereditor possideret, non interpéllabitur usucapio debitoris, quia servus doniinum suum poaseasiorie non subvertit. Sed et si debitoris servas surripuerit, quatuvis creditor possidere desinat, tamen debitori usucapio durat, non secus, ac si eam creditor debitori tradidisset; nam quantum ad usucapiones attinet, serví subtrabendo res non facjunt deteriorem dominorum conditionem. Facilius obtinebitur, si precario possidente dehitore servus ema surripuerit (4); nam conduetio idem praestal, quod si apud creditorem res esset, poas1'1) HaS. Valg.: personam, eí códice FS. (2) HaS.; potestate, el eódics FI.

Tomo 111-44



345

comenzará á poseer como comprador, y no se considerará que él se cambió á si mismo la causa de la posesión. Y el mismo derecho habrá, aunque se lo hubiere comprado á quien no era dueiío, estimando que él era dueño. El mismo en este caso, si hubie. re sido instituido heredero por el dueño, ó hubiere recibido la posesión de sus bienes, comenzará á poseer el fundo corno heredero. Además de esto,

si hubiere tenido justa causa para estimar que él

fué heredero ó poseedor de los bienes del dueño, Poseerá el fundo como heredero, y no se considerará que se cambia á si la causa de la posesión. Admitiéndose pues, esto, respecto á la persona del ue tiene la posesión, ácon cuánta más razón se ha e admitir respecto al colono, que no tiene ningu. na posesión ni en vida del dueño, ni fallecido éste? Y á. la verdad, si el colono hubiere comprado, fallecido el señor, un fundo al que él creía que era heredero del mismo ó poseedor de sus bienes, comenzará á poseerlo como comprador. § 2.-'--Si el dueño de un fundo hubiere creído que iban á él hombres armados, y por ello hubiere huido, aunque ninguno de aquéllos haya entrado en el fundo, se considera que fué echado ti la fuerza; pero, esto no obstante, el predio, aun antes de que vuelva ti. poder del dueño, es usucapido por el poseedor de buena le, poru, la ley Plaucia y Julia vedé que se usucapieran por la larga posesión solamente las cosas que hubiesen sido poseídas ti la fuerza, no también aquellas de las que uno hubiese sido echado ti la fuerza. § 3,—Si Ticio, ti quien yo quería pedirle un (undo, me hubiere cedido la posesión, tendré justa causa para la usueapión. Pero también aquel, ti quien yo quena pedirle un fundo en virtud de lo estipulado, cediéndome la posesión, si esto lo hubiere hecho para pagarme, hará por esto mismo que yo usucapia el fundo con la posesión de largo tiempo. § 4.—El queda una cosa en prenda, la adquiere por usucapión mientras la cosa está en poder del acreedor; si el acreedor hubiere entregado ti otro Ja posesión de ella, se interrumpirá la usucapión; y por lo que atañe ti. la usucapión, es semejante al que deposité alguna cosa, ó la dió en comodato, los cuales ea evidente que dejan de usucapir, si la cosa dada en comodato ó en depósito hubiere sido entregada ti. otro por el que recibió el comodato 6 el depósito. Pero si el acreedor hubiere contraído hipoteca por nuda convención, el deudor continuará usucapiendo. § 5.—Si poseyendo yo de buena fe una cosa tuya te la diera á ti en prenda ignorando tú que era tuya, dejo de usucapir, porque no se entiende que uno adquiera prenda de su propia cosa. Mas si Ja prenda se hubiere constituido por nuda convención, ello no obstante usucapiré, porque tampoco se entiende que de este modo se constituye prenda alguna. § 6.—Si un esclavo del acreedor hubiere subatraído una cosa dada en prenda, cuando el acreedor la poseyese, no se interrumpirá la usucapión del deudor, porque el esclavo no perturba ti su señor en (a posesión. Pero también si la hubiere substraído un esclavo del deudor, aunque el acreedor deje de poseer, subsiste, sin embargo, para el deudor la usucapion, no de otra suerte que si acreedor se la hubiese entregado al deudor; pues por lo que arañe ti las usucapiones, los esclavos, substrayéndoles cosas, no hacen peor la condición de sus dueños. Más fácilmente se admitirá, si poseyéndolas

2

(5) quanquftm, otros en ItaS.

(4) vel qnum ex Conduetiolle possidert, ineerla Vzig.

346



DIG5TO.—LIBRO XLI: TÍTULO ilt

det enim hoc casu creditor. Sed et si utrumque inercesserit, et precarii rogatio, et conductio, inte!1igitu ereditor possidere; et preearii rogatio non in hoc interponitur, ut debitor posseseionem habeat, sed ut ci teucra rem liceat.

34.

ALFENUS VARUS

35.

IULIANUS

libro 1. Digeslorum a Pau-

en precario el deudor las hubiera hurtado su esclavo; porque el arrendamiento hace el mismo efecto que si la cosa estuviese en poder del acreedor, porque el acreedor posee en este caso. Pero también si hubiere mediado una y otra cosa, el ruego del precario, y el arrendamiento, se entiende queposee el acreedor; y él ruego del precario no se interpone para que el deudor tenga la posesión, sino para que le sea licito tener la cosa. 34. ALFENO VARO;

Digesto compendiado por Pau-

lo opitomatorunt.— Si servus insciente domino rem peculiarern vendidisset, emtorern usucapera poase.

lo, libro 1. Si el esclavo hubiese vendido sin saberlo el señor una cosa del peculio, puede usucapirla el comprador.

libro III. ad Urseium Ferocem.—

85. JuLIANO; Comcnlarios d Ursego Feroic, libro Hl. - Si un esclavo, cuyo usufructo había sido legado, hubiese sido hurtado no habiendo sido poseído nunca por el heredero, se preguntó si podría ser usucapido, puesto que el heredero no tendría la acción de hurto. Sabino respondió, que no hay usucapión alguna de cosa por la cual pueda ejercitarse la acción de hurto, pero que podía ejercitar la acción de hurto el que debiese disfrutarla. Lo que se ha de entender de modo que el usufructuario pueda usufructuar, porque de otra suerte el esclavo no seria constituido en causa; pero si el esclavo le hubiere sido quitado al que ya lo usufructuaba, no solamente éste mismo, sino también su heredero, podrán ejercitar la acción de hurto.

38. GÁUUS (5) libro II. Reruin quoídia'arum, gire Aureorum. - Potest pluribus inodis accidere, ut quis ram alienam aliquo errore deceptus tan-.quam saam vendat forte aut donet, et ob id a bonae fideipossessore res usucapi possit, veluti si heras ram defuneto commodatam aut locatam, val apud eum depositam, existimans hereditariam case, alienaverit. § 1.—Item si quis aliqua exist.imatione deceptus crediderit, ad se heredttatem pertinere, quae ad eum non pertineat, et rem hereditariam alienavent, aut si is, ad quem ususfructus ancillae pertinet, par.tum ejes existimans suum cose, quia et foetus pecudum (6) ad fructuaniuni pertinet, alienaverit,

88. Gtvo; Diario, libro II. - Puede acaecer de muchos modos, que alguien, engañado por algún error, venda acaso ó done COmO suya una cosa ajena, y que por esto pueda ser usucapida la cosa por elposeedor de buena fe, por ejemplo, si el heredero hubiere enajenado, creyendo que era de fa herencia, una cosa dada en comodato ó en arrendamiento al difunto. § 1.—Asimismo, si alguien engañado por alguna apreciación hubiere creído que le pertenecía una herencia, que no le perteneciera, y hubiere enajenado una cosa de la herencia, ó si aquel, á quien le pertenece el usufructo de una esclava, hubiere enajenado el parto de ésta creyendo que era suyo, porque también la cría de los ganados le pertenece al usufructuario,

Si horno, cuius ususfructus legatus erat, ab herede nunquam possessus surreptus fuisset, quaesitum est, quia heres furti actionein non haberet, an usucapi possit.. Sabinus reapondit, nu!lam eius rei usucapionem esse, euius nomine furti agi posset (1), agere autem furti eum qui frui deberet, posse (2). Quod sic (3) aecipiendum est, nL fructuarius poterit ufi frui, aliter amin horno in causa (4) non perduceretur; sed si utenti iam et frunti abductus horno fuerit, non solum ipse, sed etiam bares furti agere poterit.

37. lngs libro II. Insligutjonunt (7). - furtum non committit (8); furtum enim sine affectu furandi non committitur. § 1.—Fundi quoque alieni potest aliquis sine vi naneisci possessionem, quae vol ex negligentia domini vacet, vel quia dominus sine succeasore decesserit, vel longo tempore abfuerit; 38. IDEM libro IL Reruin quotidianarum, sivc Aurcorunt (9).—quam rem ipse quidem non potest usucapero, quia intelligit, alienum se possidere, et ob id mala ¿de possidet sed si alii bona fide accipienti tradiderit, poterit is usucapere, quia neque vi possessum, neque furtivum possidet; abolita est eniro quorundam veterum sententia existimantium, etiaru fundi locive furtum fien.

(1) Taw'.; posslt, La corrección del códke FI.; pesie, La escritura original, Dr. (5) poieMlone, «al. (3) Según orreccidn del códice RL.; al, La escritura original, Br.

(4) In eam cauiam1 Ha¿ Vulg.

37.

EL MISMO;

Instiluta, libro H. - no comete

hurto; porque no se comete hurto sin la intención de hurtar. § 1.—También puede uno adquirir sin violencia la posesión de un fundo ajeno, que esté vacante ópor negligencia de su dueño, 6 porque el dueño hubiere fallecido sin sucesor, 6 estado ausente largo tiempo;

88. EL MISMO; Diario, libro II. - cuya cosa no puede ciertamente usucapir él mismo, porque sabe que posee una cosa ajena, y que por esto posee de mala fe, pero si la hubiere entregado á otro, que la recibe de buena fe, podrá éste usucapirla, porque no posee ni cosa poseída con violencia, ni hurtada; pues quedó desechada la opinión de algunos antiguos que estimaban, que también se cometía hurto de un fundo 6 de un lugar. (5) PsnIus, fiat. (S) pecorum, «al. Vutg.

(7) Véase Gayo mM. fi. 50.57. (S) Segun corrección del códice Fi.; committitur, Taur. según la escritura original. (9) Véase Gayo ¡nsJ,. II. §57.

DIGESTO.—LIBRO 1L1 TÍTULO 111



347

89. MABCIANUS ( 1 ) libro IH. ínstitugionum.— 80. MtRCLtNO; Instiva, libro II!.— Si no se pu. Si solum usucapi non poterit, neo superficies usu- diere usucapir el suelo, tampoco se usuespirá la capietur. superficie.

40. Nziius libro V. Regularan. - Coeptam usucapionem a defuncto posse et ante aditam hereditatem implen, constitutum est.

40. NERLCIO; Regla, libro V. - Se estableció, que aun antes de adida la herencia se podía completar la usucapión comenzada por el difunto.

41. IDEM libro VII Mernbranarum. - Si rem aurreptam mihi procurator meus apprehendit, quamvls per procuratorern possessionem adispisci nos ¡am fere conveniat, nihilo magia eam in potestatem meam rediisse, usuque capi poase existimandum est, quia contra statui captiosum cnt.

41. EL MISMO; Pergaminos, libro Vil. -Sí mi procurador se apoderé de la cosa que me habla sido hurtada, aunque de ordinario esté va convenido que adquirimos la posesión por medio de procurador, no por eso se ha de estimar que volvió ella a mi poder, y que se puede usucapir, porque sería capcioso que se estableciera lo contrario.

42. PA.?JNIANUS libro III. Quaestionum.—Quum vir praedium dotale vendidit scienti ve¡ ignoranti, rem dotis esse, venditio non valet; quam defunct.a postea mullere in matrimonio confirmarí convenit, si tota dos lucro mariti cessit. Idem iuris est, quum is, qui rem furtivam vendidit, postea domino heres extitit.

42. PAPINI&NO; Cuestiones, libro ¡11. - Cuando el marido vendió un predio dota¡ á uno que sabia ó que ignoraba que la cosa era de la dote, no es válida la venta; la cual ea conveniente que se confirme habiendo fallecido después la mujer en el matrimonio, si toda la dote cedió en lucro del marido. El mismo derecho hay, cuando el que vendió una cosa hurtada quedó siendo después heredero desu dueño.

48. IDEM libro XXII. Quaeslionurn .—Heres cius, qui bona fide rem emit, usu non capiet sciens alienum, si modo ipsi possessio tradita sit; continuatío (2) vero non impedietur heredia acientia.

48. EL MisMo; Cuestiones, libro XXII. - El heredero del que de buena fe compró una cosa no la usucapirá sabiendo que era ajena, si á. él mismo solo hubiera entregado la posesión; pero la continuación no será impedida por el conocimiento del heredero. § 1.—Es cierto que por causa de su propio conocimiento ó del de su hijo no usucapirá el padre lo que compró el hijo.

1. - Patrem usu non capturum, quod fihius emit, proQter suam vol fui scientiam, certum est.

44. IDEM libro XXIII. Quaestionum.— ¡noto errore ductus Titium, fihium meum, et in mes potestate esse existimavi, quum arrogatio non jure in tervenisset; eum ex re mes quaerere mihi non existimo; non enim constitutum est in hoc, quod in homine libero, qui bona fide serviL, plaeuit; ibi propter assiduam et quotidianam eornparationem servorum ita constitui, publice interfuit; nam frequenter ignorantia liberos emimus, non autem tam facilis, frequens adoptio ve[ arrogatio filiorum est. § 1.—Constat, si rem alienam scienti mibi vendas, tradas autem co tempore, quo dominus ratum habet, traditionis tempus inspiciendum, remque meam fien. § 2.—Et si poaseasionis, non contractus initium, quo (3) ad usucapionem pertinet, inspici placet, nonnunquam tamen evenit, ut non initium praeSentis possossionis, sed causam antiquiorein traditionis, quae bonam fidem habuit, inspiciamus, veluti circa partum eius mulieris, quam bona fide coepit posaidere; non enim ideo minus capietur usu puer, quod alienam matrem, priusquam eniteretur, case cognovil. ídem in servo postliminio reverso dictum est. § 3.—Nondum aditae heredit.ati tempus usucapioni datum est, sive servus hereditarius aliquid compararat (4), sive defunctus usucapere coeperat; sed haec jure singular¡ recepta sunt. § 4.—Filiusfamilias emtor alienae rei, quum patremfamilias se factum ignoret, coepit rem sibi tra-

(1)

(1)

Mareellus, Vuig.

Taur, al margeiI contlnuatlone, el códice FI.

44. EL MISMO;

Cuestiones, libro XXIII. - Lle-

vado por justificado error estimé que Ticio era hijo mío y estaba bajo mi potestad, no habiendo mediado arrogación con arreglo á derecho; no creo que él adquiere para mi con cosa mía; porque no se estableció respecto á él lo que se determinó en cuanto á un hombre libre, que sirve de buena fe. En este caso fué de interés público, que así se estableciera por causa de la frecuente y cuotidiana compra de esclavos; porque frecuentemente compramos por ignorancia hombres libres, mas no es Inri fácil frecuente la adopción ó la auogación de hijos. § 1.—Es sabido, que si inc vendieras una cosa sabiendo yo que era ajena, pero me la entregaras al tiempo en que su dueño lo ratifica, se ha de atender al tiempo de la entrega, y la cosa se hace mía. § 2.—Y si está determinado que se atienda, por lo que á la usucapión se refiere, al comienzo de la posesión, no al del contrato, sin embargo, sucede á veces que atendemos no al comienzo de la posesión presente, sino á la causa más antigua de la entrega, que tuvo buena fe; por ejemplo, en cuanto al parto de aquella esclava, á la que uno comenzó á poseer de buena fe; pues no dejará de ser usucapido el hijo porque uno haya sabido que la madre era ajena antes de darlo á luz. Y lo mismo se dijo en cuanto al esclavo que volvió por el postlimi nio. § 3.—Se le dió tiempo para la usucapión á. la herencia que aun no había sido adida, ya si un esclavo de la herencia comprase alguna cosa ya si el difunto había comenzado á usucapir; pero esto fu admitido por derecho especial. § 4.—Un hijo de familia, comprador de una cosa ajena, ignorando que él había sido hecho padre de (8) quod. Ha¡. 4) Seg4s co4jetwa Geb.; eompsrat, .1 códice Fi.

DiG8tO.—LIRO xii: TÍTULO III

ditam posaidere; cur non capiat usu, quurn bona lides initio possessionis adsit, quamvis eum se per errorem esas arbitretur, qui rem (1) ex causa peculiar¡ (2) quaesitam nec possidere possit' ídem dicendurn erit, et si ex patria hereditate ad se porvenisse rem emtam non ley¡ praesumtione credat.

§ 5.—Non niutat usucapio superveniens pro emtore, vsi pro herede, quotuinus pignoris perseeutio salva sit; ut omm ususfructus usucapi non potest, ita persecutio pignoris, quae nulla societate dominii (3) coniungitur, sed sola conventione consti tuitur, usucapione re¡ non perimitur. § 6.—Eum, qui posteaquam usucapere coepit, in furorem ineidit, utilitate suadente relictum ( 4 ) est, no languor animi damnum etiam En bonia alTorat, ex omni causa implore usucapionem. § 7.—Si,.quum apud hostos ilominus aut pater agat, servus ant flhius emat, an et (5) 1enero mdpiat? Si quidem ex causa peculii poasedit, usucapionem inehoari, neo impedimento domini captivitatem esse, cuius seientia non esset in civitate noccssaria; si vero non ex causa peculii comparetur, usu non cap¡, nec jure postliminii quaesitum intelligi, quum prius esset, ut, quod usucaptum diceretur, possessum foret; sin autem pater ibi docesserit, quia tempora captivitatis ex dio, quo capitur, inorti iungerentur, potest flliurn dio¡ et possedisse sibi, et usucepisse intelligi.

iDEM libro X. RQaponsorunl.. - Praescriptio 45. longas possessionis ad obtinenda loca iuris gentium publica concedi non solet; quod ¡La prooedit, si quia aediflcio funditus diruto, quod in litore posuerat (6), aut dereliquerat aedificium, alterius postes, eodern loco extrudo occupantis (7) datam exceptionern opponat, vel si quia, quod in fluminis publici deverticulo solus pluribus anula piscatus sit, alterum eodem jure prohibeat.

§ 1.—Post mortem domini servus hereditarius peculii nomine rem eoepit tenere; usucapionis primordium erit tempus hereditatis aditae; quemadmodum etenim usucapietur, quod ante defunetus non poasederat?

familia, comenzó á poseer la cosa que ¡Be le habla entregado; por qué no la usucapira, habiendo habido buena re al principio de la posesión, aunque éste por error creyese que él era tal que no podía poseer ni cosa adquirida por causa del peculio? Lo mismo se habrá de decir, también si por no leve presunción creyera que la cosa comprada fué a su poder por virtud de la herencia del padre. § 5.—La usucapión sobrevenida á titulo de comprador, ó de heredero, no introduce cambio de modo que no esté á, salvo la persecución de la prenda; porque así como no puede ser usucapido el usufructo, así tampoco se extingue con la usucapión de la cosa la persecución de la prenda, la cual no esta unida con ninguna conexión al dominio, sino que se constituye por sola convención. § 6.—Por aconsejarlo La utilidad se dijo, que el que después que comenzó a usucapir cayó en locura completase por toda causa la usucapión, A fin de que la debilidad de su mente no le causara perjuicio también en los bienes. § 7.—Si mientras el seftor ó el padre estuviera en poder de los enemigos un esclavo ó un hijo comprara alguna cosa, ¿comenzará acaso á poseerla? Si verdaderamente la posee por causa del peculio, comienza la usucapión, y no es impedimento la cautividad del señor, cuyo conocimiento no seria necesario si estuviese en la ciudad; mas si la cosa no fuese comprada por causa del peculio, no es usucapida, ni se considera adquirida por derecho depostliminio, porque primero es que se haya poseido lo que se dijese usucapido; mas si el padre falleciere en el cautiverio, como quiera que el tiempo de la cautividad, desde el día en que fué aprisionádo, se uniría al día de la muerte, se puede decir que el hijo poseyó para si, y se entiende que usucapió. 45. EL MISMO; Respuestas, libro 1.— No se suele conceder la prescripción de larga posesión para adquirir terrenos públicos por el derecho de gentes; lo que así sucede, si alguno, habiéndose derruido hasta los cimientos el edificio que había levantado en un litoral, ó habiéndolo él abandonado, opusiera ¡ otro ocupante que edificara después en el mismo lugar la excepción concedida, ó si alguno, porque hubiera pescado solo muchos años en un remanso de un río público, se lo prohibiera con el mismo derecho á. otro. § 1.—Un esclavo de la herencia comenzó á poseer, después de la muerte de su señor, una cosa por razón del peculio; el comienzo de la usucapión será el momento en que haya sido adida la herencia- porque ¿cómo se usucapirá, lo que antes no había poseído el difunto?

46. [1.] (8) HERMOGENIANUS libro Y. ¿ur-is Epitomarum. - Pro soluto usucapit,qui- rem debiti causa recipit; et non t antum quod debetur, sed et quodlibet pro debito solutum hoc titulo usueapi potest.

46. [1.) HERMOGRNIANO; Epitome del Derecho, IIbro V. - Adquiere por usucapión á título de pago

47. [2.] PAULUS libro III. ad Neratium. - Si enitam rem mihi procurator, ignorante me, meo nomine apprehenderit, quamvis pouideam, eam non usucapiam, quia ut (9) ignorantes usucepe-

47. 2.1 PAULO; Comentarios á Neracio, libro 11?. - Si ignorándolo yo hubiere mi procurador tomado en mi nombre una cosa comprada para mi, aunque yo fa posea no la usucapiré, porque solamente

(1) Taur. Segun ¿a escritura original, rsm, omitela ¿a corrección del códice Fi., Br.

(8) Taur. según la escritura original; depoauerat, ¿a corrección del códice Fi., Br.

Taur.; rea, inserta el códice FI., Br. (8) dominio, Hal. Vulg. (4) receptum, HaZ.

(2)

(11) e por et, Vutgt

el que por causa de una deuda recibe una cosa; y. se puede usucapir con este título no solamente lo que se debe, sino también cualquier cosa que se haya pagado como deuda.

7) dereitquem&t,

aedlileio alienas - occupanti, HaL

(8) Aqul comienzan un nuevo titulo Mal. Vulg., con esta

rúbrica: TIT. Iv. PRO SOLUTO, lComo por pago.) (9) quod autem, el 0d4ee citado por Br.

DIGESTO.—LiERO XL!: TfTULO IV



349

rimus (1), in peculiaribus tantum rebus receptum est.

tratándose de cosas del peculio se admitió, que, ignorándolo, adquiriésemos por usucapión.

48. t3•1 iDEM libro U. McLnuatium. - Si exisi-

48. [8.] Et. MISMO; Manuales, libro Ji. - Si creyendo yo que te la debía te entregara una cosa, se seguirá la usucapión solamente si también tú creyeras que se te debía. Otra cosa será, si creyera yo que estaba obligado por causa de venta, y por esto hiciera la entrega; porque en este caso, si no precediera la venta, no tiene lugar la usucapióri It titulo de comprador. La causa de la diversidad consiste en que tratándose de las demás causas se atiende al tiempo del pago; y no importa, que, cuando estipulo, yo sepa, ó no, que la cosa es ajena; porque basta que yo crea que es tuya cuando me pagas; mas en la compra se atiende así al tiempo del contrato, como It aquel en que se paga; y el que no compra no puede usucapir como comprador, ni It título de pago, como en los demás contratos.

LADEo libro V. Pithanon a Paulo epi-

49. f4. Lssor'; Dichos recopilados por Paulo, libro V.—Si se hurtó alguna cosa, no puede ser usucapida antes que haya llegado It poder de su dueño. Y dice Paulo: acaso se puede decir también lo contrario; porque si me hubieres hurtado la cosa, que me hubieres dado en prenda, esta cosa se habrá hecho furtiva; pero tan pronto como hubiere venido It ini poder, podrá ser usucapida.

mans debere, tibi tradam,¡La dernum usucapio sequitur, si et tu putee debitum case. Aliad, si putem, me ex causa venditi tener¡, et ideo tradam; hic enim nisi auctio (2) praecedat, pro emtore usucapio Iocum non babet. Diversitatis causa in fflo est, quod in ceteris causis solutionis tempus inspicitur, neque interest, quum etipubor, sciam alienum cese, nec ne; sufflcit ernm, me putare, tuum (3) esse, quum solvis; in emtione autem et contractus tempus inspicitur, et quo (4) solvitur; neo potest pro emtore usueapere, qul non emit, nec pro soluto, sicut in ceteris contractibus.

49. [4.]

to,natorum.—Si quid est surreptum, id usueapi non poteat, antequam in domiñi potes tatem pervenerit. Paulas: imo forsitan et contra; nam si id, quod inihi pignori dederis, surripueris, erit ea res furtiva facta; sed simul atque in meam potestatem cnerit, usucapi poLen!. TI'!'. IV

vj (5)

TÍTULO IV [VJ

PRO EMTORE

COMO COMPRADOR

[Cf. Cod. VII.. 26.1

[Véase Cód. VII. 26.1

1. GAma libro Vi. ad Edzcum proi*nciale.—Pos-

1. GAyo; Comentarios al Edicto provincial, libro

sessor, qui litis aestimationem obtulit, pro emtore incipit possidere.

VI. - EL poseedor, que ofreció la estimación del litigio, comienza a poseer como comprador.

2. PAULUS Libro LIV. ad Edictum.—Pro emtore poasidet, qui revera emit; neo sufficit, tantum in ea opiniofle esse eum, ut putet, se pro emtore possidere, sed debet etiam subease causa emtionis. Si tainen existimane me debere, tibi ignoranti tradam, (6) usucapies. Quare ergo, et si putem (7) me vendidiase, et tradam, non capies usa (8)? Scilicet quia in ceteris contractibus suffieit traditionis tempus; sic denique, si aciena etipuler rem alienam, usucapiam, si, quum traditur mihi, exiatimcm illius esse; aL in emtione et illud tempus joapicitur, quo contrahitur; igitur et bona fide emiese debet, et possessionem bona fide adeptus cae.

2. PAULO; Comentarios al Edicto, libro Liv. Posee como comprador el que verdaderamente compró; y no basta solamente que él esté en tal creencia, que juzgue que posee como comprador; sino que debe subsistir también la causa de La compra; Pero si creyendo yo que te debía una cosa, te La entregara It ti que lo ignorabas, la usucapirás. Luego ¿por qué, si yo creyera que te la vendí, y te la entregara, no la usucapirás también? Por esto, porque en los demás contratos basta que se atienda al tiempo de la entrega; y así, pues, si It sabiendas estipulara yo una cosa de otro, La usucapiré, si cuando se me entrega creyese yo que era de aquél; mas en la compra se atiende también al tiempo en que se contrata: así, pues, debe uno haber comprado de buena fe, y haber alcanzado de buena fe la posesión. § 1.—La causa de la posesión es distinta de la de la usucapión; porque se dice con verdad que uno compró, pero con mala fe, It la n1nera que posee como comprador el que It sabiendas compró una cosa ajena, aunque no la usucapia. § 2.—Si la compra hubiera sido hecha bajo condición, el comprador no la usucapirá estando pendiente la condición, y lo mismo es, también si juzgara que se cumplió la condición, que todavía no se cumplió; porque éste es semejante al que cree que él compró. Al contrario, si se cumplió y lo ignorase, se puede decir, según Sabino, que atiende

§ 1.—Separata est causa possessionis et u aucapionis; nam vere dicitur quia emisse, sed (9) mala fide, quemadmodum qui sciens alienam rem emit, pro emtore posaidet, licet usu non capiat. § 2.—Si sub conditione emtio fanta sit, pendente conditione emtor usu non capit; idemque cal, et si putet conditionem extitisse, quae nondum extitit; sirnilis est enim ci, qui putat se emiese. Contra si extitit, et ignoret, potest die¡ secundum Sabinum, qui potius subatantiani intuetur, quam opinionem, usueapere eum. Est tamen nonnulla diversitas, (1) u2ueaptamua, Hal. VuIg. (2) El cdctue citado por Geb.; actio, el códice FI. (1) Taur. al margen; meim en el texto. (4) ¡Ial. Vuig.; quod, el Códice FI. (5) Véase ¿a nota 8., página 8é8.

() non, inserta el códice citado por Geb. (7) pates, Vulg. (8) Taur.; nsum, el códice FI., Dr. (2) ileel por sed, ¡Ial.

350



DIGESTO.—LIBRO ILE TÍTULO IV

quod ibi, quum rem putat alienam, quae sit venditoris, affectionem emtoris habeat, at quum nondurn putat conditionem extitiase, quasi nondum putat sibi emisse; quod apertius quaeripotest, si, quurn defunetus emisset, heredi eius tradatur, qui nesciat defunctum emisse, sed ex alia causa sib tradi, an usueapio ceaset (1)

3.—Sabinus, si sic cinta alt, ut, nisi pecunia intra diem certum soluta esset, inemta res fieret, non usucapturum, nisi persoluta pecunia; sed videamus, utrum conditio Bit hoe (2), an conventio; si conveutio est, magia resolvetur, quam implebitur.

§ 4.—Si jo diem addictio facta sit, id est, nisi si quis ineliorem conditionem attulerit, perfectam case emtionem, et fructus emtoris effici, et usucapionem procedere lulianus putabat; alli, et hane sub conditione esse contractam; ille, non contrahi, sed resolvi dicebat; quac sentent.ia vera est. § 5. —Sed et illa emtio pura est, ubi oonvenit, ut, si displicuerit intra diem oertum, inemta siL. § 6.—Quum Stichum emissem, Dama per ignorantiam mihi pro eo traditus est; Priscus alt, usu me eum non capturum, quia Id, quod emtum non sit, pro erutore usuçapi non potest. Sed si fundus emtus Bit, et ampliores fines posseasi sint, totum longo tempore papi, quoniam universitas eius pos-. sideatur, non singuLae partes. § 7.—Eius bona emisti, apud quem mancipia deposita erant; Trebatius alt, usu te non capturum, quia sulLa non sint. § 8.—Tutor ex pupilli auctione (3) rem, quam cius putabat case, emit; Servius alt, posas euro usucapre; lo cuius opinionem (4) decursum' eM eo, quod deterior causa pupilli non fiL, si pro.pius (5) habeat emtorem; et si minoris emerit, tutelas iudieio tenebitur, ac si al¡¡ roinoris addixisset; idque et a Divo Traiano constitutum dicitur. § 9.—Procuratorem quoque, qui ex auctione (6), quam mandatu (7) domini facit, emerit, plerique putarit utilitatis causa pro enitore usucapturum. idem potest dial, et si negotia domini geréns ignorantis emerit, propter eandem utilitatem. § 10.—Si servus tuus peculiar¡ nomine emat rem, quam Scit alienam, hect tu ignores alienam esas, Lamen usu non capies. § 11.—Celsus scribit, si serma meus peculiari nomine adipiscatur possessionem, id etiam ignorantem (8) me usucapere quodal non peculiari nomine, non nial scientem (9) me, et si vitiose coeperit poasidere, meam (10) vitiosam case possessioflem. () sed imW usnespere posee, vIdetur. inserta Vulg. • (2) hace, Hal. (3) Taur. segtin ¿a escritura original; actione, la corrocidn del O&UCC FI., Br. Véase la nota 2. pagina 349. (4) HaZ. Vug.; opintone, el cddice FL (5) pinrle, Hal.

• (6) Véase la nora S.

más bien á la verdad que a. la creencia, que él usucapirá. Hay, sin embargo, alguna diversidad, porque cuando cree que es ajena Ja cosa, que es del vendedor, tiene la voluntad de comprador, mas cuando no cree que se haya cumplido todavía la condición, en cierto modo cree que todavía no compró para sí; loque más claramente se puede preguntar así: ¡si, habiendo comprado el difunto una cosa, se le entregase a su heredero, que no supiera que el difunto la habia comprado, sino que se le entregaba por otra causa, dejara de tener lugar la usucapi4n § 3.—Sabino dice, que si hubiera sido comprada de modo que se tuviese por no comprada si el dinero no hubiese sido pagado dentro de cierto término, no la usucapirá, a. no ser que se haya pagado el dinero; pero veamos si esto es una condición, 6 una convención; si es una convención, más bien se disolverá, que se verificará. § 4.—Si la adjudicación hubiera sido hecha a. término, esto es, que la compra quede perfeccionada si otro no hubiere ofrecido mejor condición, opinaba Juliano, que los frutos se hacían del comprador, y que procedía la usucapión; otros, que también esta venta fué contratada bajo condición; y él decia, que no se contrataba, sino que se resolvía; cuya opinión es la verdadera. § &.—Pero también es pura aquella compra en la que se convino, que, si desagradare dentro de cierto tiempo, se considere como no hecha. § 6.—Habiendo yo comprado a. Stióo, por error me fué entregado Dama en Jugar de él; dice Prisco, que no lo usu espiré, porque no se puede usucapir como comprador lo que no haya sido comprado. Mas sise hubiera comprado un fundo, y se hubieran poseído inés extensos linderos, se usucapirá la totalidad mediante largo tiempo, porque ea poseída la totalidad de aquél, no cada una de las partes. § 7.—Compraste los bienes de aquel en cuyo poder se habían depositado esclavos; dice Trebacio, que no usucapirás a. éstos, porque no habían sido comprados. 8.—Un tutor compró en la licitación de cosas del pupilo una que creía que era de él; dice Servio, que podía él usucapirta; a. cuya opinión se asintió, porque no se empeora la causa del pupilo, si mas ajustadamente tuviera comprador; y si la hubiere comprado por menos, estará. sujeto a. la acción de tutefa, lo mismo que si se la hubiese adjudicado á otro por menos; y dícese que esto fué establecido también por el Divino Trajano. § 9.—Los mas opinan, que por causa de utilidad usucapirá como comprador también el procurador, que hubiere comprado una cosa en la licitación que por mandato de su principal hubiere hecho. Lo mismo se puede decir, por razón de la misma utilidad, si elgestor de negocios de su señor, que lo ignora, hubiere comprado una cosa. § 10.—Si un esclavo tuyo compró a. nombre del peculio una cosa, que sabe que es ajena, aunque tú ignores que es ajena, no la usucapirás, sin embargo. § 11.—Escribe Celso, que si un esclavo mío ad-

quiriese a. nombre del peculio la posesión, la adquiero por usucapión aun ignorándolo yo; pero si no a. nombre del peculio, no de otra suerte sino sabiéndolo yo, y que, si él hubiere comenzado a. poseer con vicio, mi posesión era viciosa. (7) Taur. según ¿a escritura orkjinal; mandato, ¿a correonón del códice FI. Br. (8) ignorante kai. Vulg. (9) setenta, 711. vulg.

(10) Taur. segde ¿a ecrit ura original; poesidere ram sam, ¿a corrección del códice FI., Br.

DIeETO —LIBBO xti: 1'fTtJLO IV

§ 12.—Pomponius quoque in his quae nomine domini posaideantur, domini potius, quam sarvi voluntatem apectandam ait; quodsi peculiar¡, tunc mentem servi quaerendam; et si servus mala fide possideat, eamque dominus nactus sil, ut uno nomine possideat, ademto puta peculio, dicendum cut, at eadem causa sit possessionis, et ideo usucapio ei non magia procedat.

§ 13.—Si servus bona fide emerit peculiari nomine, ego, ubi primum cognovi, sciam alienam (1), proceasurain usucapionem Celsus ait, initium enim possessionis sine vitio fuisse; sed si eo ipso (2) ternpore, quo emit, quamquam id bona fide fadat, ego alienam rem essc sciam, usu me non oapturum. § 14.—Et si, quod non bona fide servus emerit, in pactionem libertatis mihi dederit, non ideo me magia usucapturum; durare enim prunam causam possessionis, idem Celsus alt. § 15.—Si a pu pillo omero sine tutoris auctoritate, quem puberem esae putem, dicemus (3), usuc&pionem sequi ut hic plus siL in re, quam in existimatione; quodsi acias, pupillum esse, puLes Lamen, pupillis licere res suas sine tutoris auctoritate administrare, non capies usu, quia iuris error nulli prodeat. § 15.—Si a furioso, quem putern putem sanae mentis, emero, eonstitit (4), usucapere utilitatis causa me posse, quamvis nulla esset emtio; et ideo noque de evictione actio nascitur mihi, ncc Publiciana oompetit, neo acceasio possessionis. § 17.—Si eam rem, quam pro emtore usucapiehas, soienti mihi, alienam esso, vendideris, non capiani usu. § 18.—Etiam heredi ulterior¡ deÇuneti poaseasio proderit, quamvis medios horas poaseasionem eius nactus non siL. § 19.—Si defunctus bona fide emerit (5), usucapioLar res, quamvis heras scit, alienam case. Hoc et (6) in bonorum possessore (7), et in fideicommissariis, quibus ex Trebelliano restituitur hereditas, ceterisque praetorlis succeasoribus observatura est. § 20,—Emtori tempus venditoris ad usucapionem procedit. § 21.—Si ram alienam emero, et quum usucaperem, eandem ram dominus a me petierit, non interpellari usucapionem meam litis coniestatione. Sed si litis aestimaticnem suiferre maluerim, ait lulianus, causam possessionis mutan ci, qui litis aestlmatjonem sustulerit; idemque case, si dominus el, qui roLo emisset a non domino, donaaset; eaque sententja vera est.

(1) sitenum, Ha¿. (5) 1p.o, considÁrau ana dida por ant ig uos copistas. () ¡IaL VaLg.; diclinos, ¡Ial. vaL9. (4) Esto .s, eonstst, por arcaismo; Taur. oegán el códi-

ce FL, que dio., conatttntuseapere—; constftatum 1141. Vulg.

SIL



351

§ 12.—También Pomponio dice, que tratándose de cosas,que sean poseidas á nombre del señor, se ha de atenderá ¡a voluntad del señor, más bien que á la del esclavo; pero que si de cosa del peculio, en este caso se ha de investigar la intención del esclavo; y si el esclavo poseyera de mala fe la cosa, y el señor la hubiere obtenido de modo que la posea en su propio nombre, por ejemplo, habiéndole quitado el peculio, se ha de decir que es una misma la causa de la posesión, y que por esto no procede á favor de él la usueapión. § 13.—Si un esclavo hubiere comprado de buena fe una cosa á nombre del peculio, y yo, tan pronto como de ello tuve conocimiento, supiera que era ajena, dice Celso que será procedente la usucapión, porque no tuvo vicio el principio de la posesión; pero que si al mismo tiempo en que la compró, aunque esto lo hiciera de buena fe, supiese yo que la cosa era ajena, no usucapiré la cosa. § 14.—Y silo que mi esclavo hubiere comprado, no de buena fe, me lo hubiere dado por pacto para su libertad, no por eso lo usucapiré con más razón; porque dice el mismo Celso, que subsiste la primera causa de la posesión. § 15.—Si sin la autoridad del tutor le hubiere yo comprado una cosa á un pupilo, que yo creía que era púbero, diremos que tiene lugar la usucapión, de suerte que en este caso importe más la realidad que la opinión; mas si supieras que era pupilo, pero creyeses que á os pupilos les era Licito administrar sus propias cosas sin la autoridad del tutor, no la usucapirás, porque á nadie le aprovecha el error de derecho. § 16.—Si yo le hubiere comprado una cosa á un loco, á quien yo creía en su cabal juicio, es sabido que por cáusa de utilidad puedo usucapirla, aunque fuese nula la compra; y por esto ni nace para mí la acción de evicción, ni compete la Publiciana, ni la accesión de la posesión. § 17,—Si me hubieres vendido la cosa, que usucapias como comprador, sabiendo yo que era ajena, no la usucapiré. § 18.—La posesión del difunto aprovechará también al último heredero, aunque el heredero intermedio no haya alcanzado la posesión de aquél. § 19.—Si el difunto hubiere comprado de buena fe una cosa, será usucapida la cosa aunque el heredero sepa que era ajena. Esto se observó respecto al poseedor de los bienes, y á los tideicomisanos, á quienes en virtud del senadoconsulto Tre. boliano se les restituye la herencia, y en cuanto á los demás sucesores por derecho pretoriano. § 20.—El tiempo del vendedor le favorece al comprador para la usucapión. § 21.—Si yo hubiere comprado una cosa ajena, y al usucapirla yo su dueño me pidiere la misma cosa, no se interrumpe mi usucapión con la contestación de la demanda. Pero si yo hubiere preferido pagar la estimación del litigio, dice Juliano que se cambia la causa de la posesión al que hubiere pagado la estimación del litigio; y que lo mismo ea, si el dueño le hubiese donado la cosa al que la hubiese comprado de quien no era dueño; y esta opinión es verdadera.

(5) Ta "P.

.

¿

a escritura original; emit, la corrección

del códice FI.. Br. (6) et, oo,uidérase añadida por antiguos copistas. (7) Taur. al mdrgen; poueesione, en¿¿ texto; poeseasio-

neni, ¿a escritura orrgieal, Br.

352 3.

DIGESTO,— LIMO XLI: TÍTULQ IV

ULPiANUS libro

LXXV. ad Edictum, - Litis

8. ULPIANO;

Comen.tariosalEdicto, libro LXXY.—

aestimatjo similis est emtioni.

La estimación del litigio es semejante á una compra.

4. IAVOLENUS libro II. ex Ptautio.—Emtor fundi Partem eius alienam esos non (1) igiioraverat; responsum est, nihil eum ex eo fundo longa poasessione capturum; quod ha verum esas existimo, si, quae para aliena esset in eo fundo, emtor ignoraverat; quodsi certum locum cose sciret, reiiquas partes longa possessione cap¡ poase, non dubito.

4. .IAVOLEN0; Doctrina cte Plaucio, libro 11. - El comprador de un fundo no habla ignorado que parte de él era ajena; se respondió, que él no usucapirá nada de este fundo con la larga posesión; lo que estimo que es así verdad, si el comprador había ignorado cuál fuese la parte ajena en este fundo; pero si sabía que era cierto Jugar, no dudo que con la larga posesión se pueden usucapir Las demás partes. § 1.—El mismo derecho hay, si el que compraba todo un fundo sabe que alguna parte indivisa era ajena; porque solamente ésta no la usucapira; y no se impedirá la usucapión de las otras partes con la larga posesión.

§ 1.—idem iuris est, si is, qui totum fundum emebat, pro indiviso partem aliquam alienaui esse scit; caro enixn duntaxat non capiet; ceterarum partium non impedietur loriga possessione capio (2). 5. MODESTINUS libro X. Pandectarum,— Si rem, quarn tibi pignoravi, surripuero, eamque distraxero, de usucapione clubitatum est; et venus est, utiliter cedere temporá usucapionis.

6. Por,zpo!jius libro XX'XlJ. ad Sabmum. - Qui, quum pro herede vel pro emtore usucaperet precario rogavil, usucapere non potest; quid porro inter eas res interest, quuin utrubique desiciat ex prima causa poasidere, qui precario vult habere § 1.—Si ex decem servia, quos emerim, aliquos putero alienos, et qui sint, sciam, reliquos usucapiam; quodsi ignorem, qui sint alieni, neminem usucapere possurn. § 2.—Post mortem eius, qui hominem emenit, expleto tempore, quod defuisset ad usucapioneni, quamvis eum hominem heres possidere non coepisset, tiel tamen eius; sed ita lioo, si nemo eurn possedisset. 7. IUUANUS libro XLIV. .Diyestoru,n.—Qui furidom pro eiiitore possidebat, antequam diutivam possessionern impleret, decessu; servi, qui in possessioñe (3) relicti fuerani, discesserunt relinquendae eius gratia; quaesilum est, en nihilominus hered¡ tempus longac possessionis procedere potest? Respondit, etiam discedeutibus servis hoc tempus heredi procedere.

§ 1.—Si funduiii Cornelianum pro emtore longa poaseasione capiam, et partem ex vicini fundo ej adiiciarn (4), utrun caro quoque partem reliquo tempore pro cmtore capiam, rin integro statuto teinpore Respondi: partes, quae emtioni fundi adiiciuntur, propniam ac separatain conditionem habent; et ideo poss€ssionem quoque earum separatim nancisci oportere, et longam possessionem earum integro statuto tempore implen. § 2.—Servus rneus Titio mandavit, ut fundum el erueret, eique manumisso Titius possessionem tradidit; quaesitum est, an longa posseasione caperet. Respondit, si servus rneus mandaverit Titio, ut fundum emeret, et manurniaso ej Titius fundum tradiderit, quum putaret et peeulium el conceseum esos, ve] etiam quum ignoraret, peculium concessum non eaae, nihilo rninus (5) servum diutina (1 2

¡IaL: non ase. el códice FS. usucapio, Val9. Hal. Vs€.; ioHBessionem, e códice FI., Jr.

5. Moessno; Pandectas, libro X.—Si yo te hubiere hurtado la cosa que te di en prenda, y la hubiere vendido, se dudó respecto a La usucapión; y es más verdadero que corre útilmente el tiempo de la usucapión. 6. PoMPoNlo;

Comentarios a Sabino, libro Xliii.

—El que estando usucapiendo una cosa, como heredero ó como comprador, la rogó en precario, no puede usucapirla; qué diferencia, pues, hay entre estos casos, cuando en uno y en otro deja de poseer el que quiere tener la cosa en precario? § 1.—Si de diez esclavos, que yo hubiere comprado, yo creía que algunos eran senos, y supiese cuáles eran, usucapiró los restantes; pero si ignorase cuales eran ajenos, no puedo usucapir ninguno. § 2.—Cumplido después de la muerte del que hubiere comprado un esclavo el tiempo que hubiese faltado para la usucapión, aunque el heredero no hubiese comenzado a poseer este esclavo, se hará, sin embargo, de él; pero esto así, si nadie lo hubiese poseído. JULIANO; Digesto, libro XLIV. - Uno, que co7. mo comprador poseía un fundo, falleció antes de completar la posesión de largo tiempo; los esclavos, que habían sido dejados eti la posesión, se marcharon de ella para abandonarla; se preguntó, £10 puede aprovechar, sin embargo, al heredero el tiempo de la larga posesión? Respondió, que aun marchándose los esclavos le aprovechaba este tiempo al heredero. § 1.—Si como comprador usucapiera yo con la larga posesión el fundo Corneliano, y le agregara parte de un fundo del vecino, ¿usucapiré como comprador también esta parte con el transcurso del tiempo restante, ó con el de todo el tiempo establecido Respondí: las partes que se agregan á la compta de un fundo tienen propia y separada condición; ypor este se debe adquirir por separado también la posesión de las mismas, y completarse con todo el tiempo establecido la larga posesión de las mismas. § 2.—Un esclavo mío le mandó á Ticio que comprase para él ur fundo, y Ticio le entregó la posesión estando él manumitido; se preguntó, silo usucapirá por la larga posesión. Respondió, que si un esclavo mio le hubiere mandado a Ticio que comprase un fundo,yTiciole hubiere entregado el fundo a aquél, estando él manumitido, creyendo que tainbién se le cc cc lió el peculio, ó aun iguorá.ndolo

iii To.ar. segun correcown 41 cddice 1 1.; adleaai, la crit4ra origna1, Br. 15 msgt por miaus, ¡ial.

DIGEBTO.—LiBBO XLI; TÍTULO IV

espere, quia aut scit servus, peculium sibi concessum non esee, aut scire debet, et per hoc simule es¿ ei, qui se ereditorem esse simulat; quodsi scierit Titius, peculium manumisso concessum non case, donare potius, quam indebitum fundutn so!vere.intelligendus est. poSSeSSiOfle

§ 3.—Si tutor rern pupilli surripuerit, et vendiderit, usucapio non contingit, priusquarn res in potest8iefl) pipiIti redeat; nam tutor in repupilli tuna domini loco habetur, quum tutelam administrat, non quera pupillum spoliat. § 4.—Qui bona fide alienum fundum emit, etpossessionem eius arnisit, deinde co tempore apprehendisset (1), quo scit, rem alienam casa, non capiet longo tempore, quia initium secundas posgessionis vitio non carebit. Nec similis (2) est ci, qui eretionis quidem tempore putat fundum ven¿entis case, sed quum traditur, sOit alienum cese; quum enim semel amissa fuerit possessio, initium rursus recuperata.e possessionis apectari oportet. Quare si ea tempore redhibeatur horno, quo emtor scit alienum esse, usucapio non contingit, quamvis, antequam venderet (3), in ea causa fuerit, ut usueaperet. Idem jurie est in co, qui de fundo deisctus possessionern per interdiotum recuperaverit, sciens mm alienum esee. § 5.—Qui sciens ernit ab co, quem Praetor ut suspectum heredem deminuere vetuit, usu non capiet. § 6.—Procurator tuus si fundum, quem centum aureis vendere poterat, addixerit triginta aureis in hoc solum, ut te damno afficeret, ignorante cintare, dubitari non oportet, quin emtor longo tempore capiat; nam et quum sciens quis ahenum fundum vandidit ignoranti, non interpellatur longa poseessio. Quodsi emtor cum procuratore collusit, et sum praeinio corrupit, quo vilius merearetur (4), non intelligetur bonae fldei emtor, Dec longo tempore capiet; et si adversas petentem dominum uti coeperit exceptione (5) re¡ volurdate eius venditae, replicationem doli utilem futuram case.

§ 7.—Furtiva res non intelligitur rediisse ja domini pi.estatern, quarnvis possideret eam, si modo ignoraverit, surreptam sibi osee; si igitur servum, qui tibi surreptus erat, ignoranti tibi tuum case (6) pignori dedero, et soluta pecunia eum Titio vendidero, Titius usucapere non poterit. § 8.—Liber horno, qui bona fide nobis servit, iisdem modis ex re nostra acquirit nobis, quilma per servum nostrum anquirere solemus; quare sicut traditione, ita usucapione rem nostram faciemus interveniente libera persona, et si peeulii nomine, quod nos sequi debet, emtio contracta fuerit, etiam ignorantes usucapiernus. 8. Ioai» libro II. ex Misiicio, —Si quia,, quum sciret venditorern pecuniam statim consumturum, serves ab co ernisset, plerique responderunt, eum nihilominus honft fide erntorem eme; idque venus

(i)

p aseselonem, inserta Hal.

(a} ee dluimills, Ha¿. VuIg.

'5) venderetur, Hal. TOKO 111-46



353

esto no obstante, el esclavo no lo usueapia con la posesión de largo tiempo, porque ó sabe el esclavo que no se le concedió el peculio, ó debe saberlo, y es por ello semejante al que simula que él es acreedor; pero si Ticio hubiere sabido que al manumitido no se le concedió el peculio, se ha de ent.ender que él más bien dona que entrega un fundo no debido. § 3.—Si el tutor hubiere hurtado, y vendido, una cosa del pupilo, no tiene lugar la usucapión antes que la cosa vuelva á poder del pupilo; porque el tutor es considerado en calidad de dueño de las cosas del pupilo cuando administra la tutela, no cuando despoja al pupilo. § 4.—El que de buena fe compró un fundo ajeno y perdió su posesión, y después la hubiese recobrado á tiempo en que sabe clue la cosa era ajena, no la usucapirá por el largo tiempo, porque no carecerá de vicio el comienzo de la segunda posesión. Y no es semejante al que al tiempo de Ja compra cree que el fundo es del vendedor, pero cuando se le entrega sabe que es ajeno; porque cuando una vez se haya perdido la posesión, Be debe atender al comienzo de la posesión recuperada de nuevo. Por lo cual, si un esclavo fuera devuelto á tiempo en que ci compraaor saoe que es ajeno, no nene tuciar la usucapión, aunque, antes que lo vendiese, ubiere estado en situación de usucapirlo. El mismo derecho hay respecto al que echado de un fundo hubiere recuperado por interdicto la posesión, sabiendo ya que era ajeno. § 5.—El que á. sabiendas compró una cosa á aquel é. quien el Pretor le vedé, como á heredero sospechoso, enajenar, no la usucapirá. § 6.—Si el fundo que podía vender por cien áureos lo hubiere entregado tuprocurador por treinta áureos con el único objeto de causarte perjuicio, ignorándolo el comprador, no se debe dudar que el comprador lo usueapirá con el transcurso de largo tiempo; porque cuando uno á sabiendas vendió un fundo ajeno al que lo ignora, tampoco se interrumpe la larga posesión. Mas si el comprador hizo colusión con el procurador, y corrompió á éste con premio, para comprarlo por menos, no será considerado comprador de buena fe, ni usueapirá por el transcurso de largo tiempo; y si contra el dueño que reclama hubiere comenzado á utilizar la excepción de haber sido vendida la cosa con su voluntad, habrá la réplica útil de dolo. § 7.—No se entiende que la cosa hurtada volvió á. poder de su dueño, aunque la posea, si ignorare que le había sido hurtada; si, pues, yo te hubiere dado en prenda, ignorando tú que era tuyo, el esclavo que te había sido hurtado, y pagado el dinero yo se lo hubiere vendido á Ticio, Ticio no podrá usucapirlo. § 8.—Un hombre libre, que de buena f5 nos sirve, adquiere para nosotros con cosa nuestra por los mismos modos por los que solemos adquirir por medio de un esclavo nuestro; por lo cual, mi como por la entrega, haremos nuestra por ta usucapión una cosa interviniendo una persona libre, y si la compra hubiere sido contratada á nombre del peculio, que nos debe corresponder, usucapiremos aun ignorándolo.

8. EL mismo; !Jloctrina de Mi,ucio, libro H. - Si alguno, sabiendo que el vendedor consumirá inmediatamente el dinero, le hubiese comprado esclavos, respondieron los más, que él era, ello no obs(4) emerit, Vuig. (8) Hai. Vulg. .xeeptlouem, el códice FI. (6) sise, coneldérase aiódide per antiguos copistas.

354



DIGETO,—W2O XLIi TITULO !

est, quomodo enim mala fide emisse videtur, qui a domino cmit,—nigi forte et is, qui a luxurioso et protinus acorto daturo pecuniain servos emit, non usueapket —?

tanta, comprador de buena fe; y esto es más verdadero, porque tcómo se considera que compró de mala fe el que le compró al dueño,—á no ser acaso que no usucapia el que le compró los esclavos á un lujurioso, que inmediatamente le habla de dar el dinero á una ramera—?

9. IDEM libro III. ad Ursewm Fr3rocem. — Qui ob pactionem libertatis ancillam furtivam a servo aceepit, potest partum eius quasi emtor usucapere.

EL MisMo; Comentarios 4 Urseyo Feroz, libro 9. 111.—El que por causa de pacto para la libertad recibió de un esclavo una esclava hurtada, puede usucapir como comprador el parto de ella.

10. IDEM libro II. ad Minicwm (1 ). — Servus domino ancillam, quam surripueral, pro espite suo dedit, ea concepit; quaesitum est, an dominus eum partum usucapere poasit. Reapondit: hie dominus quasi emtor partum usucapere potest; namque res ej abest pro hac muliere, et genere quodammodo vonditio inter servum et dominum contracta est.

10. EL MISMO; Comentarios á Minicio, libro II.— Un esclavo le dió por su libertad á su sabor la esclava que él había hurtado, y ella concibió; se preguntó, si podrá el señor usucapir este parto. Respondió: el señor puede usucapir como comprador el parto; porque fi él le falta algo por esta esclava, y en cierto modo se celebró una venta entre el esclavo y su señor.

11. AFRICANUS libro VII. Quaesionum. — Quod vulgo traditum est, eum, qui existimat se quid emiase, neo emerit, non poese pro emtore usucapere, hactenus vorum esse ait, si nullam iustam causam eiva erroris emtor habeat; nam si forte servus vel procurator, cui emendam ram mandasset, persuaserit el, se emisse, atque ita tradiderit, magas case, ut usucapio sequatur.

11. Aaic&wo; Cuestiones, libro VII. - Lo que vulgarmente se dijo, que el que cree que compró alguna cosa, y no la hubiere comprado, no puede usucapirla como comprador, dice que es verdad solamente si el comprador no tuviera alguna justa causa de su error; porque si acaso un esclavo 6 el procurador, fi quien le hubiese mandado que comprara la cosa, le hubiere persuadido de que la compró, y así se la hubiere entregado, es más cierto que tiene lugar la usueapión.

12, PÁP1PnANUS (2) libro X. Responsorunt.'— Misso legatario in possessionem (3) res pro emtore usucapiuntur, salva praetorii pignoris causa.

PAPINIANO; Respuestas, libro X. - Puesto el 12. legatario en posesión, se usueapirán las cosas fi titu lo de comprador, quedando salva la causa de la prenda pretoria.

18. Sc.avoti. libro V. Responsorum.— Alienam aream bona fide emit, et ante impletam diutioam possessionem aedificare coepit; ci (4) denuntiante domino soli intra tempora diutinae possessionis perseveravit; juaero, utrum interpellata sit, an coepta duraverit. Reapondit, secundum ea, .quae proponerentur, non, case interpellatam (5).

18. ScÉv0LA; Respuestas, libro V.— Uno compró de buena fe un solar ajeno, y comenzó á edificar antes de haber completado la posesión de largo tiempo; habiéndole hecho la deñuncia el dueño del solar, continué dentro del término de la poiesión de largo tiempo; pregunto, si se habrá interrumpido, 6 si continuará la comenzada. Respondió, que, según lo que se exponía, no se interrumpió.

14. Injisi libro XXV. Digestorum. — Intestatae sororis hereditas obvenit duobus fratribus, quorum alter absena erat, alter praesena; praesena etiam absentis causam agebat; ex qua heredit.ate suo et fratris sui nomine fundum in solidum vendidit Lucio Titio bona fide ementi.; quaeaitum est, quum scierit partem fundi absentis case, an totum fundum longa possessione ceperit. Respondit, si credidisaet mandatu fratris venhiase, pez' longum tempus cepiase.

14. EL mismo; Digesto, libro XXV. — La herencia de su hermana intestada les correspondió fi. das hermanos, uno de los cuales estaba ausente, y otro presente; el presente defendía también la causa del ausente; de esta herencia vendió solidariamente fi Lucio Ticio, que lo compró de buena fe, un fundo en su propio nombre y en el de su hermano; se preguntó, si, habiendo sabido que una parte del fundo era del ausente, usucapirá todo el fundo con la larga posesión. Respondió, que si hubiese creído que lo vendió con mandato de su hermano, lo usucapla con el transcurso de largo tiempo.

TIT. V [VI]

TITULO V (VI]

(8) POSSBSSORE ICI. Cod. VII. 29.3

PRO HEREDE, VEL PRO

COMO HEREDSRO, Ó COMO POSEEDOR Véase C6CL VI 1. 29.1

1. PosipoNlus (7) libro XXXII. ad Sabinum.—Pro herede ex vivi bonis nihil usucapi potest, etiamsi posseasor mortui ram fuiase existimaverit.

1. Poiior'uo; Comentarios fi Sabino, libro XXX11. — A titulo de heredero no se puede usucapir nada

(1) Taur. según correooldn del códIce FI., Dr.; sdmlnaiidum, la scritwa origInal (5) Paulas, Bat (3) Según corrección del códice FI, Br.; poieai1on Taur. según la original.

(4) st, Hal. (5) Según corrección del códice FI., Dr.; lnterpelistum. Taur. aff9ara la escrilura original (6 PRO. ontitela Bol,

escritura

de los bienes del que vive, aunque el poseedor- haya estimado que la cosa era de uno que había muerto.

(7) Paulas, Bel. Vi4

rIGn&ro.—uBRO XLI: TITULO VI

2. IouAwus (1) libro XLI V. Dgclorum. - Qui legatorum servan dorum causa in possessiotiem mittitur, non interpellat possessionern eius, qui pro herede usUcait; custodiae enim causa rein tenet. Quid ergo estl etiam impleta usucapione ius pignora retinebit, ut non prius discedat, quam si solutum ej legatum fuerit, aut eo notninesatisdatum. 1.—Quod vulgo respondetur, causam posees-

sionis neminern sibi mutare posas, sic accipiendum

est, ut pOsSeSSiO non solum civihs, sed etiam naturalis intelligatur. Et propterea responsum est, neque colonuru, neque eum, apud quem res deposita, aut cul commodata est, lucri faciendi causa pro herede usucapere pose. § 2.—Filiurn quoque donatam rem a paire pro herede negavit usucapere Servius, scilicet qui existimabat, naturalem posessioueLn penes eum fuisse vivo patre; cui consequens est, ut films a patre heres institutus res hereditarias a patre sibi donatas pro parte coheredum usueapere non possit.

8. POMPONIUS

libro XXIII. ad Quirttam Mu-



255

2. JULIANO, DigesO, libro XLIV. -El que es puesto en,posesión para conservar los legados, no Interrumpe la posesión del que usucapía como heredero; porque aquél tiene la cosa para custodiarla. ¿Qué se dirá, pues? Que aun cumplida la usucapión retendrá el derecho de prenda, de suerte que no se separe de la cosa antes que se le haya pagado el legado, ó que por tal motivo se le haya dado fianza. § 1.—Lo que vulgarmente se responde, que nadie puede cambiarse á sí mismo la causa de la posesión, se ha de interpretar de modo que se entienda no solamente la posesión civil, sino también la naturaL Y por esto se respoñdió, que ni el colono, ni aquel en cuyo poder fué depositada, 6 á quien fuá dada en como ato una cosa, puede usucapirla como heredero para realizar lucro. § 2.—Dice Servio, que tampoco el hijo usucapla como heredero la cosa donada por su padre, porque él creía que la posesión natural se hallaba en poder M mismo en vida del padre; It lo cual es consiguiente, que el hijo instituido heredero por el padre no pueda usucapir por la parte de los coherederos los bienes de la herencia que se le dónaron por el padre. 8. P0MPON10;

Contentarios d Quinto Muejo, libro

cium.—Plerique putaverunt, si heres sim, et putem rem aliquain ex hereditate esse, quae non sit, posse me usucapere.

Xliii. - Opinaron Los más, que si yo fuese heredero y opinase que era de la herencia alguna cosa, que no lo fuese, podía yo usucapirla.

4. Pwus libro V. ad legem Iuliam. et Papiam. —Constat, eum, qui testamenti factionem habet, pro herede usucapere posee.

4. PAULO; Comentarios 4ta ley Julia y Papia, libro V. - Es sabido, que el que tiene la testaznenti-

TIT. VI (VI]¡

TÍTULO VI (VII)

PRO DONATO

(Cf. Cod. VII. 27.1 1. PAULIJS libro L]V. ad Ediatam.—Pro donato ja usucapit, cui don ationis causa res tradita set; nec suffieit opinan, sed et donatum esas oportet.

§ 1.—Si palor filio, quem lii potestate habet, donet, deinde decedat, fihius pro donato non capiet usu (2), quoniam nulla donatio fujI. § 2,—Si inter virum et u%orem donatio facta sil, cessat usucapio. 11cm si vir uxori rem donavenil, el divortium intercesserit, cessare usucapionem, Caesius reapondit, quoniam non possit causam possessionis sibi ipsa (3) mutare; alias ait, post divortium ita usucapturam, si eam mantua concesserit, quasi nunc donasse intelligatur. Poesidere autem uxorem rem a viro donatam, lulianus putat.

facción puede usucapir como heredero.

ron DONACIÓN (Véaa. Cód. VII. 27.1

COMO

1. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LIV. Adquiere por usu espión como donación aquel It quien por causa de donación le fué entregada una cosa; y no basta que se crea, sino que es preciso que también se haya hecho la donación. § 1.—Si el padre le donara al hijo, que tiene bajo su potestad, y luego falleciera, el hijo no usucapirá como por donación, porque fué nula la donación. § 2.—Si se hubiera hecho donación entre marido y mujer, deja de tener lugar la usucapión. Asimismo, si el marido le hubiere donado una cosa It la mujer, y mediare divorcio, respondió Cassio, que dejaba de tener Jugar la usucapión, porque no podía ella cambiarse á si misma la causa de la poseSión; de Otra suerte, dice, ella usucapirá. después del divorcio, si el marido le hubiere concedido la cosa, como si se entendieraque entonces se la donó. Pero opina Juliano, que la mujer posee la cosa donada por el marido.

2. MARCELLUS libro XXII. Digestorunt. - Si is, qui atienam rein donavert, revocare constitueril donationein, etiamsi iudicium edideri, remque coeperit vindicare, curret usucapio.

2. MARCELO; Digesto, libro XXIJ.—Si el que bu. hiere donado una osa ajena hubiere determinado revocar la douaciót, correrá la usucapin aunque hubiere promovido el juicio y comenzad á reivindicar la cosa.

3. Poironus libro XXIV. ad Quintum Muetum. -Si vir uxori, ve[ ux.or viro donaverit, si

• 3. Posu'ono; Comentarios 4 Quinto Mucio, libro XX1'V.—Si el marido It la mujer, ó la mujer al ma-

suena res donata fuerit, verum set, quod Trebatius (1) Idea, HaZ. (5) Tau".ugdn corrección de¿ códice Fi.; asuma, ¿a eecriWra originai, Br.

rido le hubiere donado una cosa, es verdad, si hu-

(3) ipsI, Vulg.

fliGBTO.—LI•BO XLI: TITuLO Vil

putabat, si pauperior is, qui donasset, non fieret, usucapionem posaidenti procedere.

biere sido donada una cosa ajena, [o que opinaba Trebacio, que, si no se hiciera más pobre el que la hubiese donado, procedía la usucapión á favor del que la poseía.

4. IDEM libro XXXII. ad Sabinuni. - Si pater Illiae donaverit, quae in potestate eius erat, et eam exheredaverit, si id heres eius ratum habeat, exinde ea usucapiet donationem (1), qua ex die ratam heres donationem habuerit.

4. Er.. MISMO; Co,nent arios 4 Sabino, libro XXXII. —Sic] padre le hubiere donado ís la hija, que estaba bajo su potestad, y la hubiere desheredado, si su heredero hubiere ratificado esto, ella usucapirá la donación desde el día en que el heredero hubiere tenido por ratificada la donación.

5. Scaavoi... libro V. Responsorum. - Qui pro donato coeperat usucapere, man umittendo nihil egit, quia nec dominiuni nactus fuerit; quaesitum est, an usucapere desierit. Respondi, eum, de quo quseritur, omisisse (2) videri poasoasionem, et ideo usucapionem interruptam.

6. ScEvoi..; Respuestas, libro V. - El que había comenzado fi usucapir como por donación no hizo nada manumitiendo, porque no habia alcanzado el dominio; se preguntó, si dejarla de usucapir. Respondí, que parecía que éste de quien se trata dejó la posesión, y que por esto se interrumpió la usucapión.

Donatiocis causa facta. 'venditione, non pro emtore, sed pro donato res tradita usucapitur.

libro IL iuris Epomarum.—

O. HERMoGENIAN0; Epitome del Derecho, libro 11. - Hecha una venta por causa de donación, la cosa entregada es usucapida no fi título de comprador, sino como por donación.

TIT. VII [VIIiJ

TITULO VII [VIII]

PRO DERELICTO

COMO COSA ABANDONADA

8. HERMOGINIANUS

1. ULPIANÚS libro XU. ad Edicum.— Si res pro derelicto habita sit, statini nostra esse desinit, et oceupantis statim fil,quia iisdem modis res des¡nunt case nostras, quibus acquiruntur.

1.

ULPIANO;

Comentarios al Edicto, libro XII. -

Si una cosa fuera tenida como abandonada, al punto deja de ser nuestra, é inmediatamente se hace M que la ocupa, porque las cosas dejan de ser nuestras de los mismos modos por que se adquieren.

2. PAULUS libro LIV. ad Edictwn. - Pro derehoto rem a domino habitam, si sciamus, possumus a.cquirere. % 1.—Sed Proculus, non desinere eam rem domini case, nisi ab alio possessa fuerit; lulianus, desin ere quidem omittentis esas, non fieri autem alterius, nisi poaseasa fuerit; et recte.

2. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LJ V. Si supiéramos que una cosa es considerada por su dueño como abandonada, podemos adquirirla. § 1.—Pero dice Próculo, que esta cosa no deja de ser de su dueño, sino si fuere poseída por otro; y Juliano, que ciertamente dejaba de ser del que la abandonaba, pero que no se hacia de otro, fi no ser que fuere poseída; y con razón.

MODESTiNUS libro VI. DWerentiarum. - An 3. para pro derelict.o haberi possit, quaeni solet. El quidem si in re communi socius partem suam reliquenit (3), eius esse desinit, ut hoc sit in parte, quod in toto; atquin totius rol doininus efficere non potest, ut partem retineat, partem pro derelicto habeat.

3. MODESTINO; Diferencias, libro VI. - Se suele preguntar, si se podrá tener como abandonada una parte. Y fi la verdad, si en una cosa común hubiere un condueño abandonado su parte, deja de ser de él, de modo que sea en cuanto fi Ja parte lo que respecto al todo; mas el dueño de toda una cosa no puede hacer de modo que retenga una parte, y tenga como abandonada la otra.

4. P.ui.us libro XV. ad Sabinum. -Id, quod pro derelicto habitum est, el haber¡ putamus, usucapere poasunius, etiam si ignoramos, a quo dere. lictuni sit.

4. P.uio; Comentarios ci Sabino, libro XV.—Podemos usucapir lo que se tuvo, y creemos que se tiene, por abandonado, aunque ignoremos por quién haya sido abandonado.

5. Poispoznus libro XXXII. ad Sabinum.—Si id,

5. Poaipomo; Comentarios á Sabino, libro Xxxii. - Si te hubiere comprado una cosa que poseías habiéndose tenido por abandonada, sabiendo yo que se hallaba en esta condición, es sabido que la usucapiré; y no obsta que no haya estado en tus bienes; porque el mismo derecho hay también si fi sabien a$ hubiere yo comprado una cosa fi ti donada por tu mujer, porque esto lo harías como queriéndolo y concediéndolo su dueño. § 1.—Lo que uno hubiere tenido como abandonado, se hace mío inmediatamente, como cuando uno. hubiere tirado dinero 6 dejado ir las aves; porque

quod pro derelicto habituni possidabas, ego aciena jo ea causa esas, abs te emerim, me usucapturum constat, neo obstare, quod in bonis tuis non fueri; nam et si tibi ram ab uxore donatam sciens emero, quia quasi volonte et concedente domino (4) id fáceres, idem iuris est.

§ 1.—Id, quod quia pro derelict.o habueril, continuo meum fil, sícuti quum 9uis aes sparserit, aut aves emiserit (5); quamvis inoertae personas yo(1) reza douí.ta por donttonem, HaZ, imk1aae,Ha1 (a) dereitqaerit1 HaL. Vuig.

() domina, HaZ. VsS9. (5) HaZ. Valg.; awinerit, ¿1 ddics FI.

DIG8TO. —LiflO XLV PfrTJLO 'Vm

luerit eas esse, tamen eius fierent, cui (1) casus tuleriÉ; eaque (2) quum quia pro derelicto habeat, sirnul iutelhgitur, voluisse alicuius fici.

aunque hubiere querido que éstas fueran de persona incierta, se harían, sin embargo, de aquélla ti quien la casualidad las llevare; y se entiende que cuando alguno tuviera cosas como abandonadas quiso al mismo tiempo que se hicieran de otro.

III. ad Urseiurn Ferocent. -

8. JUL.1ANO; Comentarios .i Ursego Ferox, libro 111.— No puede usucapir como por abandono nadie que falsamente haya estimado que la cosa se tuvo por abandonada.

7. iDEM libro IL ex Minicio. - Si quia rnerces ex nave iact.atas invenisset, num ideo usucapere non poasit, quia non viderentur derelictae, quaeritur; sed venus est, eum pro derelicto usucapere non posse.

7. EL mismo; Doctrina de A/inicio, libro II. - Si alguno hubiese hallado mercancías arrojadas de una nave, se pregunta, si, no por eso podría usucapirlas, porque no se consideren abandonadas; pero es más verdadero, que él no puede usucapidas como abandonadas.

6.

IIJLIANUS libro

Nemo potest pro derelicto usucapere, qui falso existhnaverit, rem pro derelicto habitam esse.

S. PAULUS libro XVIII. Rcsponsorum, - Sempronius Thetidi status quaestionem facere tentabat, quasi de serva ana nata sit; qui iam testato conveutus a Procula, nutrice Thetidis, in (3) solvendis alimentis, respondit, non se habere, unde alimenta eiusdem exsolvat, sed debere eam patri suo restituere Lucio Titio; idque quum (4) ilLa in testationem redegisset, ut postea nullam quaestionem pateretur ab eodem Sempronio; Lucius Titius Seise Procnlae golutls alimentis, puellam 'vindicta manumisit; quacro, an possit rescindi libertas Thetidis. Paulus reapondit, quoniam dominus ancillae, ex qua Thetis nata est, Thetidem pro derelicto habuiase videtur (5), potuisse eam a Lucio Titio ad libertatem (6) perduci.

S. PAULO; Respuestas, libro XVIII.—Sempronio

intentaba promoverle ti Tetis cuestión sobre su estado, como si ella hubiera nacido de una esclava suya; el cual, habiendo sido ya citado ante testigos por Prócula, nodriza de Tetis, para que le pagase los alimentos, respondió, que él no tenía por qué pagar los alimentos de la misma, sino que debía restituirla ti su propio padre, Lucio Ticio; y habiendo ella consignado esto, en un atestado, para no haber de soportar después ninguna cuestión par parte del mismo Sempronio; Lucio Ticio, habiéndole pagado los alimentos ti Seya Prócula, manumitió por vindicta ti la joven esclava; pregunto, si se dría revocar la libertad de Tetis. Paulo respondió, oque como parece que el dueño de la esclava, de la cual nació Tetis, había tenido ti Tetis como abandonada, pudo ésta ser declarada en libertad por Lucio Ticio.

TIT. VIII [1X]

TITULO VIII [IX)

PRO LEGATO

COMO LEGADO

1. ULPiANUS libro _VI. Disputationwn. - Legatorum nomine is videtur posaidere, cui legatum est; pro legato enixtt poaseasio et •usucapio nulli alii, quam cfi legatum est, eompetit.

1. Ui.piio; Disputas, libro Vi. - Se considera que posee á título de legados aquel ti quien se legó; porque It titulo de legado no le competen la posesión y la usucapión ti otro ninguno, sino ti aquel ti quien se legó.

2. PAutus libro LIV. ad Edietu,n -Si possideam aliquam rem, quam putabam mihi legatam, quum non easet, pro legato non usucapiam,

poseyera alguna cosa, que eneia me habla sido legada, no habiéndolo sido, no la usucapiré como legado,

8. PAPIrnANIJS (7) libro XXIII. Quaestionwn.— non magis, quam si quis emtum existimet, quod non ernerit.

3. Pi.piaoo; Cuestiones, libro XXIII. -no de otra suerte, que si alguno estimase haber comprado lo que no hubiere comprado.

le-

4. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LI V.—Se puede usucapir como legado, si hubiera sido legada

4.

PAULUS (8) libro LIV. ad Edictum, - Pro

gato potest usucapi, si res aliena legata sit, ant teatatoris quidern sit, sed ademta codicillis ignoratur; in horum enim persona subest iusta causa, quae sufficit ad usuoapionem. Idem potest die¡, et si in nomine erit dubitatio, veluti si Titio legatum sit, quum sint duo Titii, ut alter eorum de se cogitatum existiinaverit.

5.

LVOLKNUS libro

VII. e x Caesio. - Ea res,

(1) qui esi sustulerit, al miLrgen interior del códice FI. (1) casque, Ilal. Vulg. (8) de ¡Ial. Vaig. () HaZ. Vulg.; es por quum, Taur. según corrección del cddioe Fi.; ex por ea., Za escrU ura original. Br.

2. PAULO; Comentarios

al Edicto, libro Li Y. —Si yo

una cosa ajena, 6 fuera ciertamentu del testador, pero que se ignora que fuá quitada por codicilos; porque en cuanto ti la persona de éstos hay justa causa, que basta para la uaucaphn. Lo mismo se puede decir, si hubiere duda en cuanto al nombre, por ejemplo, si se le hubiera hecho un legado ti Ticio, habiendo dos Ticios, de suerte que cada uno de ellos estimare que se hizo referencia ti él. 5. JAvoLallo; Doctrina de Cassio, libro VIL—La (5) vtcleretur, HaZ. Vuig. (8) tune, inserta ¡Ial. (7) Idem, ¡Ial. (8) Idem, HaZ.

DIGESTO.—L13*O XLI. TITULO 11

quae legati nomine tradita est, quamvis dominus eius vivat, legatorum Lamen nomine usucapietur, 6.

POMPONLUS (1)

libro xxX11. ad Sabinum.—

si is, cuí tradita et, mortui case existimaverit.

cosa que fué entregada á título de legado, aunque viva su dueño, será, no obstante, usucapida como legado, 6.

POMP0NIO;

Comenfrwios 4 Sabino, libro XXXII.

—si aquel, á quien le tué entregada, hubiere creído que era de persona fallecida.

7. hvoi..arius libro VII. ex Cassio. - Nemo pot.

7. .1 AvoLsNo; Doctrina de Ccissio, libro VII. - A título de legados no pueda usucapir nadie sino aquel con quien hay teatamentifacción, porque esta posesión proviene del derecho del testamento.

8. Pj'1NiNus (2) libro Xliii. Quaeseionwn. Si non traditam possessionem irigrediatur sine vitio legatarius, legatae reí usucapio competit.

8. PAPINIANo; Cuestiones, libro XX1I1. - Si el legatario entrara sin vicio en la posesión que no se le había entregado, le compete la usucapión de la cosa legada.

caL legatorum nomine usucapere, nisi la, cum quo testamenti factio est, quia ea posaeasio ex jure teatamenti proficiscitu r.

9. HERMOGENiANUS libro V. ¿isris (3) Epitomarwn.—Pro legato usucapit, cui recte legatum relictum est; sed et si non jure legatum rotinquatur, vel legatum ademtum est, pro legato usucapi post magnas varietates obtinuit.

9. HERMOGEN1ANO; Epítome del .Derecho libro V.

- Adquiere por usueapión á título de legado aquel á quien debidamente se le dejó el legado; pero tambión si no fuese dejado con arreglo á derecho ellegodo, 6 si el legado fué revocado, prevaleció después de grandes discrepancias que se usucapiera como legado.

T1T. IX EX)

TÍTULO IX [Xj

PRO DOTE [Cf. Cod. Vil. 28.1

COMO DOTE [Veas. Cód. VII. 28.1

1. ULPIA.NUS libro XXXI. ad Sabinwn.—Titulus est usueapionis, et quidem iustiasimus, qui appellatur pro dote; ut qui in dotem rem accipiat, usuca pero posait spatio solenni, quo solent, qui pro cmtore usucapiunt.

1. UlpiANo;

Comeitíarios 4 Sabino, libro XXXI.

§ 4.—Idem acribit, et si putavit mantua esas sibi matnimonium, quum non esset, usucapere eum non poase, quia nulla dos sit; quae sententia habet rationem.

- Hay un titulo de usucapión, y ciertamente justísimo, que se llama como por dote; de modo que el que recibe una cosa en dote puede usucapirla por el espacio de tiempo legal, por el que suelen los que adquieren por usucapión como comprador. § 1.—Y nada importa, que se den en dote una á una las cosas, 6 todas Juntamente. § 2.—Y veamos primeramente en qué tiempo puede uno usucapir como dote, si después del día de las nupcias, ó si también antes de las nupcias. Es cuestión generalizada, si el esposo, esto es, el que todavía no es marido, puede usucapir como dote una cosa. Y dice Juliano, que si la esposa le hubiere entregado al esposo la cosa con la intención de ga de él antes que se hayan veno querer que se ha rificado las nupcias, también dejaré. de tener lugar la usucapión; pero si esto no se hubiere hecho evidentemente, dice Juliano que se ha de creer que esto se hace á fin de que las cosas se hagan de él inmediatamente, y de que, si fueran ajenas, puedan ser usucapidas; cuya opinión me parece admisible; mas antes de las nupcias no adquiere por usucapión It título de dote, sino como cosa suya. § 3.—Mas durante el matrimonio la usucapión It titulo de dote tiene lugar respecto It las personas entre las que subsiste el matrimonio; pero si cesara el matrimonio, dice Cassio que deja de tener lugar la usucapión, porque tampoco hay dote. § 4.—El mismo escribe, que también si el marido creyó que subsistía para él el matrimonio, no subsistiendo, no podía él usucapir, porque no había dote; cuya opinión tiene fundamento.

2. PAuLUS libro LIV. ad Rdic(um.—Si aestima-

2. PAuLo; Comentarios al Edicto, libro LIV. -

(1) Palui, fiat. (1) Pouiponiui, Rat. Vaig. (3) Taur. ugta corrsoaidn d.L códIce FL; turia, omltsia ¿a eacrffiira oriiiaL, Br.

Ha. Vulg.; dsretnr el o~FI. usul, el oódlce Id}55) HaL. Segla nuestra innUenda, sI, Taur. segM la escritura

§1.—Et nihil refert, singulae res, an pariter universae (in) dotem dentur (4). § 2.—Et primum de tempore videamus, quando pro dote quia usucapere poasit, utrum post tempora nuptiarurn, an vero et ante nuptias. Est quaestio vulgata, an sponsus possit, bco est, qui nondum maritús est, rem pro dote usucapere. EL lulianus inquit, si eponsa aponso ea mente tradiderit res, ut non ante eius fien' veliet, quam nuptiae secutae sint, usu (5) quoque capio cessabit; si tamen non evidenter id actum fuenit, eredendum case id agi Inlianus ait, uL statim res eius fiant, et si alienae Sint, usucapi posaint; quae sententia mili probabi1i videtur; ante nuptias autem non pro dote usucapit, sed pro suo. § 3.—Constante autem matrimonio pro dote usucapio inter coa lociim habet, ínter quOs est matrimonlum; ceterum si cesset matrimonium, Cassius ait ceasare usucapionem, quia et (6) dos nulla Mt.

orlgisaL .1, omitsta ¿a corrección dat códice Fi., Br.

DIGI8TO.—UKRO LI Tf?ULO 1



39

ta res ante nuptias tradita sit, nec pro emtore, ncc pro suO ante nuptias usucapietur.

Si antes de las nupcias hubiera sido entregada una cosa estimada, no será usucapida ni á título de comprador, ni como propia.

3. SCAEVOLA libro XXV. Digezlorum. - Duae fihiae intestato patri heredes exiiterutjt, et rflaecipia cominunia singulae in dotem dederunt, et post aliquot anuos (1) morte patria familiae erciscundae iudicium inter caz dictatum est; quaesitum est quum mariti bona ficle manoipia in dotem accepta ut dotalia multis anula posstderunt, an usu cepisse videantur, si, qui accipiebant, dantis oredidissent case. Respondit, nihil proponi, cur non usucepisseflt.

8. Scvoi.&; Digesto, libro XXV.—Dos bijas quedaron herederas de su padre intestado, y cada una dió en dote esclavos comunes, y después de algunos años de la muerte del padre se faltó entre ellas el juicio de partición de herencia; se pregunto, si, habiendo poseído los maridos muchos años, como dotales, los esclavos recibidos de buena fe en dote, los podrán usucapir, si hubiesen creído los que los recibieron que eran de quien tos dió. Respondió, que nada se exponía.para que no los hubiesen usucapido.

TIT. X [XII

TITULO X EXIJ

PRO SUO

COMO COSA PROPIA.

1. ULPILNUS libro XV. ad Ediclum. Pro suo possessio taus est, quum dominium nobis acquiri putamus, et ex ea causa possidcmus, ex qua acquiritur, et praeterea pro suo; utputa ex causa emtionis eL pro emtore, et pro suo possidee; item (2) donata, vel lepta vel pro donato, vel pro legato, etiam pro suo possideo.

1. ULpIo; Comentarios al Edicto, libro XV. Hay la posesión como de cosa propia cuando juzgamos que se adquiere para nosotros el dominio, y poseemos por causa por la cual se adquiere, y además como cosa propia; por ejemplo, por causa de compra poseo como comprador, y como cosa propia; asimismo, las cosas donadas, ó legadas, las poseo á título ó do donación, 6 de legado, y además como cosa propia. § 1. pero si se me hubiera entregado una cosa por justa causa, por ejemplo, por la de compra, la usucapiré, paro comienzo ciertamente á poseerla como mía aun antes de la usucapión; pero se duda si después de la usucapión dejaré de poseerla por causa de compra. Y se dice que Mauriciano estimó, que no dejo.

§ 1.—Sed si res mihi ex causa justa, puta emtionis, tradita sit, et usucapiam, inciptoquidem et ante usucapionexn pro meo posaidere; sed an desinam ex causa enitionis post usucapionem, dubi-. tatur. Et Mauricianus (3) dicitur existimasse, non desinere. 2. PA.ULIJS (4) libro LIV. ad E&ctum. - Est species possessionis,• quae vocatur pro suo; bco enini modo possdemus omnia, quae mar¡, terra, coelo capimus, aut quae alluvione Iluminum nostra fiunt. item quae ex rebus alieno nomine poesesais nata possidemus, veluti parturn bereditariae, aut emtae ancillae pro nostro possidemus; similiter fructus re¡ emtae, aut donatae, aut quae in hereditate inventa est, 3. Posu'or.rius libro XXII. ad Sabinum.— Homineni, quem ex stipulatione te mihi debere falso existimabas, tradidisti mulli; si sciisaem mihi nihil debere, usu eum non capiam, quia (5) si nescio, venus est, nt usucapiam; quia ipsa traditio ex causa, quam veram esas existimo, sufficit ad efficiendum, ut id, quod mihi traditum est, pro meo possideam; et ita Neratius scripsit, idque verum puto. 4. lD53( libro XXXII. ad Sabinum —Si ancillam furtivam emisti fide bona, (6) ex ea natum et apud te oonceptum est (7), ita possedisti, ut intra constitutum usucapioni tempus cognosceres m&trem mus furtivam. esas; Trebatius omnimodo, quod ita possessum esset, usucaptnm esas. Ego sic puto ditinguendum, nL, si nescieris iritra statutum tempus, enius id mancipium esset, aut si scieris, neque po– tueris certiorein dominum facere, aut si potueris quoque, et feceris eertiorem, usucaperes; sin vero, quum acires, el posses, non feceris certiorem, con-

( a, insertan acertadamente fiat. Vutg. (E re, inserta HaL (3) Mlrttanu., Hai. Vuig. (4) Vams.ta nota 7.,l pdlna W.

2. PA.m.o; Comentarios al Edicto, libro LIV. Hay una especie de posesión, que se llama como por cosa propia; porque de este modo poseemos todo lo que cojemos en el mar, en la tierra, ó en el aire, 6 lo que se hace nuestro por el aluvión de los ríos. Asimismo, las cosas que poseemos, nacidas de las poseídas en nombre ajeno, como el parto de una esclava de la herencia, ó comprada, las poseemos como nuestras; igualmente los frutos de una cosa comprada, ó donada, ó que fuá hallada en la herencia

S. PosiPoNlo; Comentarios i Sabino, Libro XXI1.

- Me entregaste un esclavo, que falsamente ercias que me lo debías por virtud de estipulación; si yo hubiese sabido, que nada me debías, no lo usucapiré, porque si no lo sé, es más verdadero que lo usucapiré; porque la misma entrega, hecha por causa que estimo que es verdadera, basta para hacer que yo posea como mía propia la cosa que se me entregó; y así lo escribió Neracio, y lo tengo por verdadero.

4. E L st i S st o; Comentarios tt Sabino, libro XXXII. - Si de buena fe compraste una esclava hurtada, y lo que nació de ella y fué concebido en tu poder lo poseiste de modo, que dentro del término establecido para la usucapión supieras que la madre era hurtada; dice Trebacio, que de todos modos fué usucapido lo que asi fué poseído. Yo creo que se ha de distinguir de suerte, que si dentro del término establecido no hubieres sabido de quién era esta esclava, ó silo hubieres sabido y no hubieres podido hacer sabedor al dueño, ó si tanibien (5) quod,

fiat. Valg.

(I st, inserta ac.rtadaniente fiat. (7)-est, omite la fiat.

360



DIGBSTO.—LIBO XLII: TtruLo x

tra ese; tum enim clampossedisse videberis, noque idem et pro suo, et clam possidere potest.

§ 1.—Si pater cum ffluis bona, quae habebat, partitus sit, et ex ea causa post mortem patris ea teneant, quod inter eos conveniret, ut ea di-vigio rata esset, usucapio bis procedat pro suo in his rebus, quae alienas in bonis patris inveniuntur. 2.—Quod legatum non sit, ab herede tamen perperam traditum sit, placet a legatario usucapi, quia pro suo poasidet.

5. Nsati'ius libro Y. Membranarum. - Usucapio rerum etiain ex alfis causis conceasa interim propter ea, quae nostra existimantes possideremus, constituta est, ut aliquis litium finis esset. § 1.—Sed id, quod quis, quum suunz case existiniaret, possederlt, usucapiet, etiamsi falsa fuerit eius existimatio; quod tamen ita interpretandum est, ut probabilis error possidentis usucapioni non obstet, veluti si ob id aliquid possideam, quod servurn meum, aut eius (1), cuius in locum hereditario iure successi, emisse id falso existimem; quia in alieni facti ignorantia tolerabilis error est.

hubieres podido y lo hubieres hecha sabedor, la usucapirás; pero que seria lo contrario, cuando sabiéndolo y pudiendo, no lo hubieres hecho sabedor; porque se considerará que entonces poseiste clandestinamente, y uno mismo no puede poseer como cosa suya, y clandestinamente. § 1.—Si un padre hubiera partido con sus hijos los bienes que tenía, y por esta causa los tuvieran ellos después de la muerte del padre, como quiera que se convino entre ellos que fuese válida esta división, será procedente para ellos la usucapión como por cosa suya en cuanto á las cosas que en los bienes del padre se halla que son ajenas. § 2.—Lo que no haya sido legado, sino que haya sido malamente entregado por el heredero, está determinado que sea usucapido por el legatario, porque lo posee como, cosa suya.

5. Nrnt.tcio; Pergaminos, libro V.—Se estableció lausucapión de las cosas también por otras causas, concedida interinamente por razón de lo que poseemos estimándolo nuestro, á fin de que tuviesen algún término los litigios. § 1,—Pero lo que uno poseyere estimando que es suyo, lo usucapirá, aunque hubiere sido falsa su creencia; lo que, sin embargo, se ha de estimar de modo, que el error probable no obste á, la usucapión del que posee, como si yo poseyera una cosa porque estimara falsamente que la compró un esclavo mío, 6 de aquél en cuyo lugar sucedí por derecho de herencia; porque es tolerable el error en la ignorancia de un hecho ajeno.

LIBER QUADRAGESIMUSSEOUNDUS

LIBRO CUADRAGÉSIMO SEGUNDO

TIT. ¡

TITULO 1

DE RE IUDICATA., ET DE EFFECTU SENTENTIARUM, ST DE INTERLOCUTIONÍBUS (2) [Cf. Cod. VII. 42-58. 60.1

DE LA COSA JUZGADA, DEL EFECTO DE LAS SENTENCIAS,

1. MODESTINUS libro Vi!. Pandeclarum. - Res iudicata dinitur, quae inem controversiarutn pronuntiatione iudicis accepit (3), quod vel condemnatiene, vel absolutione eontingit.

1. MODEST1NU; Pandectas, libro VII.—Dícese cosa juzgada, la que puso término á las controversias con el pronunciamiento del juez, lo que tiene lugar ó por condenación, 6 por absolución.

2.

ULE'IANus

3.

PAULUS

libro VI. ad Edicla'n. - Qui pro

tribunal¡ cognoscit, non semper tempus iudicati servat, sed nonnunquam arotat, nonnunquam prorogat, pro causae qualitate et quantitate, vet persanarum obsequio, vel contumacia; sed perrarointra statutum tempus sententiae exsequentur, veluti si alimenta constituantur, vol minori vigintiquinque annis subvenitur.

Y DE LAS INTERLOCUTORIAS

[Véase CM. VII. 42-58 60.]

2.

TJLP1AN0; Comentarios

al Edicto, libro VI. -

El que conoce de un asunto en el tribunal no siempre observa el tiempo de la cosa juzgada, sino que unas veces lo abrevia, y otras lo proroga, según la calidad y lauantía de la causa, 6 según la obediencia ó la contumacia de las personas; pero muy raras veces se ejecutarán las sentencias dentro del término establecido, por ejemplo, si se señalaran alimentos, ó si se auxilia á un menor de veinticinco años.

muare potest, is absolvendi quoque potestatem habet.

3. P.uz..o; Comentarios al Edicto, libro XVII. El que puede condenar tiene también la potestad de absolver.

libro (4) L VIII. ad Edictum. - Si

4. Uu'i.uio; Comentarios al Edicto, libro L VIII.

4. Ui

libro XVIJ. ad Edic,lwn. - Qui da

P1,NUS

1) eum. JI&. Vulg.

(5) oIflhiUu IUDICUE,

anecie el cddice cUado por Dr.

('.) Vatg.; ..cciptt. el 5&(c6 FL () Según con/etu.ra Dr., libro, omítela el códice F.

DIGKTO.—LIflO XLII; TITULO 1

se non obtulit procurator, iudicati actio in eum denegabitur, et in dominum dabitur; si se obtulit, in ipaum dabitur. Obtulisse autem se Iiti videtur (1) non Is, qui in rem suam procurator datus sit; nam hie alia ratione recusare judicati actionem non potest, quia hic non in alienam, sed in suam rem procurator factus est. § 1.—Tutor quoque vel curator in ea. conditione 5unt, ut non debeant (2) videri se liti obtulisse; idcircoque debet denegar¡ in eos iudicati actio. § 2.—Actor municipum potest rem iudicatam recusare, in niunicipas enim iudicati actio dabitur. § 3.-.-Ait Praetor: CONDEMNATUS ur PECUI.IIAM SOLa iudicato ergo hoc exigitur, ut pecuniam solvat. (3) Quid ergo, si solvere quidem paratus non sit, satisfacere autem paratus sit, quid dicimus? Et ait Labeo, debuisse hoc quoque adiici: «neque no nomine satisfaciat»; fieri enim posan, ut idoneum expromissorem habeat. Sed ratio pecuniae exigendae hace luit, quod noluerit Praetor obligationes ex obligationibus flor¡; idcireo ait, uL pecunia solvatur, ex magna tamen el idonea causa accedendum erit ad Labeonis sententiam. v4iT;

§ 4.—Si ex conventione litigantium eautum Bit post rem iudicatam el, coi quia condemnatus est, eveniet, ut hio et retendatur (4), si modo novatio intercessit; ceterum si non novandi causa id faetum eet, manebit ordo exaecutionis. Sed et si pignora accepta sint, vol fideiussores in rem iudicatam, consequens cnt dice re, non cessare exaecutionem, quippe quum accesserit aliquid re! iudioatae, non sit (5) a re iudicata recessum. ídem observanduin est in eo, cuius procurator condemnatus est.

§ 5.—Si quia condemnatus sit, nL intra cortos dios solvat, unde ej tempus iudicati actionis (6) comp utamus, utrum ex quo sententia prolata set, an vero ex eo, ex quo diez atatutus praeteriit? Sed si 9uidem minoreEn diem statuerit iudex tempore legitimo, repleatur ex iege, quod seitentiae ¡udicis deest; sin autern ampliorem numerum dierum ana deflnitione (7) iudex amplexus esI, computabitur reo et lgitinium tempus, et quod supra id iudex praestiu 1. § 6.—cCondemnatum» accipere dehemus eum, qui rite condemnatus est, ut sententia valeat; ceterum si aliqua ratione sententia nullius moinenti sit, dicendum egt, condemnationis verbum non ten ere. § 7.—eSolvisse» accipere debemus, non tantum eum, qui solvit, veruni omnem omnino, qui ea obligatione liberatus ost, quae ex causa iudicati descendit. § 8.—Celsus soribit, si noxali condemnatus euui servuru, in quo ususfructus alienus cM, noxae dedisti, posee tecum adbuc agi iudicati; sed si ususfructus interierit, liberar! ait.

(1) ujd ludido pro domino se obtnlit, inserta Vulg. (2) Tarir. al margen; vlde*nttir, en el texto. (1» a iudieato ergo hos exigitrir, ut peCusi&m solTat, con-

'dranse ariadidas por antiguos copistas. (4) Esto es, que se dispense Za ejecución; re edMur, fiat. (6) Taur. seg rin la escritura original; set, ¿a ooreoesón del cddlce FI., Br. Toso 111-4e

-Si el procurador no se ofreció, se denegará contra él la acción de cosa juzgada, y se dará contra su principal; si se ofreció, se dará contra él mismo. Pero se considera que se ofreció para el litigio no el que haya sido nombrado procurador en causa propia; pues éste no puede rehusar por otra razón la acción de cosa juzgada, porque fué constituido procurador no en causa ajena, sino en la suyapropia. 1.—También el tutor 6 el curador se hallan en el ,caso de que no se deba considerar que se ofrecieron para el litigio; y por lo tanto se debe denegar contra ellos la acción de cosa juzgada. § 2.—El actor de los munícipes puede rehusarla cosa juzgada, porque la acción de cosa juzgada se dará contra los munícipes. § 3.—Dice ci Pretor: «condenado á pagar la cantidad»; luego se exige del que fué juzgado que pague la cantidad. Luego, ¿qué diremos, si no estuviera dispuesto ciertamente á pagarla, pero estuviera dispuesto á dar fianza? Y dice Labeon, que se debió añadir también esto: «y no diera fianza por tal motivo»; porque puede suceder que tenga fiador abonado. Pero la razón de exigir una cantidad de dinero fué que el Pretor no quiso que se originaran obligaciones de las obligaciones; y por esto dice que se pague la cantidad, pero por grande y justa cauas; se habrá de acceder á la opinión de Labeon. § 4.—Si por convención de los litigantes se hubiera después de juzgada la cosa dado caución á aquel á cuyo favor fué uno condenado, resultará que también en este caso se deja de hacer la ejecución, si intervino novación; pero si esto se hizo no por causa de novación, subsistirá el orden de la ejecución. Pero también si se hubieran recibido prendas, 6 fiadores por la cosa juzgada, será consiguiente decir, que no deja de tener lugar la ejecución, porque cuando, se haya agregado algo á la coima juz. gada, no hay apartamiento de la cosa juzgada. Lo mismo se ha de observar respecto ¡ aquél cuyo procurador fué condenado. § 5.—Si alguno hubiera sido condenado Ii. pagar dentro de cierto término, ¿desde cuándo le crmputamos el tiempo de la acción de cosa juzgada, acaso desde que se profirió la sentencia, 6 desde que transcurrió el término establecido? Pero si el juez hubiere señalado un plazo menor que el término legítimo, se completa por virtud de la ley lo que le falta ¡ La sentencia del juez; mas si el juez comprendió en su decisión mayor número de días,- se le computará al reo el término legitimo, y el que además estableció el juez. § 6.—Debemos entender que fuá «condenado» el que fué condenado con arreglo á derecho, de modo que sea válida la sentencia; pero si por alguna razón fuera de ningún valor la sentencia, se ha de decir, que no tiene eficacia la palabra condenación. § 7.—Debemos entender que «pagó» no solamente el que pagó, sino absolutamente todo el que fuá liberado de la obligación, que dimana por causa de la cosa juzgada. 8.—Escribe Celso, que si habiendo sido condenado por causa noxal diste por la noxa el esclavo sobre el cual es de otro el usufructo, se puede ejercitar todavía contra U la acción de cosa 'juzgada; pero si se hubiere extinguido el usufructo, dice que te libras..

(6) Taur. segun ¿a escritura original; &tlones, ¿a correc cu$n del códice FI., Dr. (1) Tur. según La corrección del códice FI., en La QuS Ce Lee la sus dal%nlUo; sus definitio, La escritura original, Dr.

62

.DIGE$TO.—LLBBO XLII: TfTULO 1

5. IDEm libro LIX. ad Edictunt. - AiL Praetor: CU113S DE g. RE 1URISDICTIO ss; melius scripsisset:

«cuius de ea re notio est»; eteniin notionia nomen etiam ad eos pertineret, qui iurisdictionem non habent, sed habent de quavis alia causa notionem.

§ 1.—Si iudex aliquem sic condemnet, ut qucd habet ex testamento vel codicillis Maevii, reStltueret Tillo, sic accipiendum est, quasi quantitatem nomitiavit, quae testamento ve¡ codicillis relieta est. Sed et si fideicommissum sine scriptura pronutiatuin, idem eril probandum. 6. IDEM (1) libro XL VI. ad Edwtum. - Miles, qui sub arniala militia stipendia meruit, condemnatus, eatenus, qua (2) facere potest, cogitur solvere. § 1.—Decem, aut noae dedere condemnatus iudicati in decem tenetur, facultatem enim noxae dedendae ex lego accipit. At is, qui stipulatus est decem, aut nomo dedere, non potest decem petere, quia in atipulatione singula per se veniunt, eaque singula separatim. stipulariposaumue. At iudicium solius nomo deditionis nullum est, sed j=iariam condemnationem sequitur, et ideo iu(3) decem agitur; his enim solía condemnatur; noxae deditio in solutione est, quae e lego tribuitur. § 2.—Qui iudicati bona auctoritate sua distraxit, furti actione et vi bonorum raptorum ej tenetur. § 3.—Tu dicati actio perpetua est, et re] persecutionem c.ontinet; item heredi et in heredem competit.

7. G.uus ad Edictum Praetoris urbani, titulo de

re iudicata. - latra dios constitutos, quamvis iudicali agi non possit, multis lamen modis iudicatum liberar!posee, bodie non dubitatur, quia constitutorum dierum spatium pro iudicato, non contra iudicatum per legem const.itutum est.

8. PAULUS libro V. ad Plaulluin. - Si horno ex stipulatu petitus post litem contestat.am decesserit, absolutionem non faeiendam, et fructuum rationem habendam placet. 9. POMPONIUS libro V. ex Plautio.—Furioso sententia a iudicc, vol ab arbitro dio! non potest.

6, EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro L1X. - Dice el Pretor; «de aquel de quien es lajurisdic»ción sobre este negocio»; habría dicho mejor; «de aquel do quien es el conocimiento de este negocio»; porque la palabra conocimento se refiere también á los que no tienen jurisdicción, pero tienen facultad para conocer de otra cualquier causa. § 1.—Si el juez condenara á alguno de modo que le restituya á Ticio lo que tiene por virtud de tea'tamento ó de codicilos de Mevio, se ha de entender esto, como si hubiera expresado la cantidad, que fué dejada por el testamento ó los codicilos. Pero también se habrá de admitir lo mismo, si se hubiera, declarado un fideicomiso sin escritura. 6.

EL MISMO;

Comentarios al Edicto, libro LXVI.

- Habiendo sido condenado el militar, que obtuvo estipendios en la milicia armada, es obligado á. pagar hasta cuanto puede hacer. § 1.—El que fué condenado á pagar diez 6 é. entregar por la noxa, está obligado á los diez de lo juzgado; porque recibe de la ley la facultad de entregar por la noxa. Mas el que estipuló diez, 6 que se entregara por la noxa, no puede pedir los diez, porque en la estipulación vienen comprendidas cada una-de estas cosas por sí, y podemos estipular cada una de ellas por separado. Mas es nula la sentencia de exclusiva entrega por la nola, pero tiene lugar la condenación pecuniaria,ypor eso se ejercita por los diez la acción de cosajuzgada; porque se condena á éstos solos; la entrega por la noxa está comprendida en el pago, que se concede por la ley. § 2.—El que por su propia autoridad enajené loe bienes del que fué condenado, está obligado ti éste por la acción de hurto y de cosas arrebatadas con violencia. § 3.—La acción de cosa juzgada es perpétua, y contiene la persecución de la cosa; compete también al heredero y contra el heredero.

7. GAyo; Comentarios al Edicto del Pretor urbano, titulo de la cosa juzgada. - Aunque no se pueda ejercitar dentro del término establecido la acción de cosa juzgada, sin embargo, no se duda hoy que el condenio Be puede librar de mucho¡ modos, porque el espacio de los días establecidos se estableció por la ley á. favor del condenado, no contra el condenado. 8.

PAULO;

Comentarios a Pkzucio, libro V. - Si

el esclavo reclamado en virtud de estipulación hubiere fallecido después de contestada la demanda, está determinado que no se ha de pronunciar la ab. solución, y que se ha de tener cuenta de los frutos.

9. Posroriio; Doctrina de Plaucio, libro V.— No

se puede pronunciar sentencia para un loco por el juez 6 por el árbitro.

10. MARCELLTJS libro II. Digestorum. - Qui, quum se pro patrefamilias (4) fingeret (5) mutuam peduniam accepit, et exheres a patre, ve] emancipatus sit, quamvis facere non poasit, debet condemnari.

MARCELO; Digesto, libro JI.— El que fingién10. dose padre de familia recibió dinero en mútuo, y hubiera sido desheredado 6 emancipado por su padre, debe ser condenado, aun cuando, no pueda pagar.

11. Csi..sus libro V. (6) Digestorum.—Si kalendis fieri aliquid stipulatus sum, nempe quandocunque post kaletidas accepto iudicio, tanti Lamen aesti-

11. Cai.so; Digesto, libro V. - Si estipulé que se hiciera alguna cosa en las calendas, aunque ciertamente se haya aceptado e] juicio en cualquier

41) Pu1u, ilaL; Modeitinus, Vutg. (5) quatenul, Vug. 5) tu, insertan HaZ. Vulg.

(4) se ptremfamfltse, Vulg. (1) gereret, Hat,

(6) 2'aur. segun el códice FL, que dice quinto tertio, Br.

bIGESTO.—LIERO XLII: TfTULÓ 1



63

manda lis esi, quanti interfuit mea, kalendis id fien; ex co enun tempore quidquid (1) aestimatur, que (2) novissitne solvi poterit.

tiempo después de lasoalendas, se ha de estimar el litigio en tanto cuanto me interesó que aquello se hiciera en las calendas; porque se estima una cosa desde el primer momento en que se hubiere podido pagar.

12. MARCELLUS libro IV. Diqesloruín. - In depositi vel cornmodati indicio, quanquam dolo adversarii res absi, condemnato succurri solet, ut ci actionihus suis dominus cedat.

12. MARCELO; Digesto, libro IV. -En la acción de depósito 6 de comodato, aunque falte la cosa por dolo del adversario, se le suele auxiliar al condenado, de modo que el dueño le ceda sus acciones.

18. Csus libro VI. Diqesoram. -Si quis ab alio decem, ab alio satisdari stipulatus est, aestimandum erit, quantum stipulatoris intersil satisdan; idque aut tantundem cnt, aut minus aut interdum etiain nihil; neque enim van¡ timoris ulla aestimatio esi, verum sorte soluta nullum iam pretium aestimationis esi, aut quantum ex sorte fuent solutum, tantundem ex aestimatione decedet.

18. CELso; Digesto, libro VI.—Si alguien estipuló de uno diez, y de otro que se le diera caución, se habrá de estimar cuánto le importe al estipulante que se le dé la caución; y esto será ú Otro tanto, ó menos, ó á veces también nada; porque no hay estimación alguna de un vano temor, y pagado el capital no hay ya precio alguno para la estimación, ó se deducirá de la estimación tanto cuanto del capital se hubiere pagado. § 1.—Si alguno hubiere prometido que él impediría que el estipulante sufriese algún daño, é hiciera la cosa, y por ella no sufriera daño el estipulante, hace lo que prometió; mas si no Jo hizo, como no hizo lo que prometió, es condenado á. una cantidad de dinero, como acontece.en todas las obligaciones de hacer.

§ 1.—Si quis promisenit prohibere se, ut (3) ahquid damnum stipulator patiatur, el faeiat, neque (4) ex ea re damnurn stipulator patietur, (5) (aeit, quod promisit, si minus, quia non facit, quod promisit, in pecuniarn numeratam (6) condemnatun, sicut evenit in omnibus faciendi obhigationibus. 14. IDEM libro XXV. Diqeslorurn. - Quod iussit vetuitve Praetor, contrario imperio tohlere el remittere (7) hect; de sententiis contra.

14. EL mismo; Digesto, libro XXV.—Es licito revocar y dispensar por contrario imperio lo que el Pretor mandó ó vedé; al contrario, tratándose de sentencias.

15. UIPIANu5 (8) libro III. de offleio Consulig. A divo Pio reseriptum est magistratibus (9) populi Remad, uL iudicum a se datorum vel arbitrorum sententiam exsequantur hi, qui cos dederunt.

* 3,—Si pignora, quae capta sunt, emtorem non inveniant, reacriptum est ab Imperatore nostro, el Divo patre eius, ut addicantur ipsi, cui quia condemnatus esi. Addieantur autem utique ea quantitate, quae debetur; nam si creditor maluerit pigno-

15. ULPiANo; Del cargo de Consul, libro III.— Se manifestó en rescripto por el Divino Pío ¡ los magistrados del pueblo romano, que la sentencia de los jueces por ellos nombrados, 6 de los árbitros, la ejecuten los que los nombraron. § 1.—Respondió por rescripto nuestro Emperador juntamente con su padre, que la sentencia pronunciada en Roma podían llevarla á ejecución también en las provincias los Presidentes, si esto se les hubiere mandado. § 2—Y así, en la venta que se haya de hacer de prendas tomadas, mandan ciertamente que primeramente se tomen en prenda bienes muebles, y un¡males, y que inmediatamente sean enajenados; si el precio de éstos bastare, todo va bien, y si no bastare, mandan que se tomen en prenda y se enajenen también bienes raíces; pero si no hubiera ningunos semovienteS, comienzan por la prenda de los inmuebles. Así por último suelen providenciar, que se tomen también bienes inmuebles, si no los hubiera semovientes; porque no se ha de comenzar por las prendas de los inmuebles.; mas si no bastaran los que haya de bienes raíces, 6 no hubiera ningunas prendas de bienes ralees, en este caso se llegará también á los derechos; y de este modo ejecutan los Presidentes la cosa juzgada. § 3.—Si las prendas que fueron tomadas no hallaran comprador, se resolvió por rescripto por nuestro Emperador y por su Divino padre, que fuesen adjudicadas al mismo á cuyo favor fiié uno condenado. Mas serán ciertamente adjudicadas por la cantidad

(1) Taur. según ¿a escrii ura original; quldque, la correeelda del eódce PL, Br. (1) Hal. Vulg.; quod, el códice FI. (3' ne1 Hal. (4) Taur. según la escritura original; ne quod, la corrección del códice PL, Br. (5) Según nugtra enmienda; et faetat1 ¡te habeatur, in serta el eódio FI.; etipulalor habeat, fasit, Hal.

(6) pcunIa numerate. Vulg. (7) Taur. al márgen; repotere, en el texto. (8) Taur. según corrección del códice Fi., Idem, la esen4 tuFO orgrnal, Br. (9) Según corrección del códice FI.; maglatratas, la escritura original. Br. (10) et, ifljirta Ha¡.; wojglju animales, Taur.

§ 1.—Sententiaro Romae dictam etiam in provinciis pos se Praesides, si hoc ¡usa¡ fuerint, ad finem persequi, Imperator noster cum paire rescripsit. 2.—In venditione itaque pignorum captorum facienda primo quidem res moliles, (10) animales pignori capi iubent, mox distrahi; quarum pretium si suifeceril, bene est, si non suffecerit, etiam soli pignora cap¡ iubent, et distrahi; quodsi nulla moventia sint, a pignoribus sol¡ initium faciunt. Sic denique interloqui solent, si moventia non sial, ul soli quoque capmntur; nam a pignoribus sol¡ initium faciendum non est; quodsi nec quae sol¡ sunt, sufflciant, vel nulla sint sol¡ pignora, tunc pervenietur etiaru ad jura; exsequuntur itaque rem iudicatain Praesides isto modo.

364



DIGIØTO.—LIBBO XLII: Tfr(rLO 1

ra iii creditum poseidere, iisque esas contentus, reseriptum est, non posee eum, quod amplius sihi debetur, petare, quia velut pacto transegisee de credito (1) videtur, qui contentus fui pignora possidere; nec posee eum in quantitatem certam pignora tenere, et superfluum petare.

§ 7.—Sed si emtor, oui pignora sunt addicta, exsequente iudice pretium non solvat, utrum adversus emtorem porrigere manus debeant ¡idem judices, qui sententiam exsequuntur, videndum cut; et non puto eos ultra irocedero. Ceterum longe res abiit; quid enim dicemus? Condemnabunt emtorem, et'sir, exeequentur adversus sum sententiam, an st&tim pro iudicato habebunt? et quid, si neget se emisee, aut euoivisse contendat? Melius igitur erit, si non se interponaut, maxme quuin ncc habeat actionem adversos eum is, cui iudicatum fien desideratur, neo injuria afficiatur (10). Oportet enim res captas pignori, et distractas praesenti pecunia distrahi, non sic, ut post tempus pecunia

que se debe; porque si el acreedor prefiriere poseer las prendas por su crédito, y contentarte con ellas, se resolvió por rescripto, que él no podía pedir lo que además se le debe, porque se considera que como por pacto transigió sobre su crédito el que se contenté con poseer las prendas; y que no puede él tenerlas prendas por cierta cantidad, y pedir el resto. § 4.—Si se promoviera controversia sobre las cosas que fueron tomadas por derecho, de prenda, se estableció por nuestro Emperador, que los mismos que ejecutan la cosa juzgada deben conocer sobre ¡a propiedad; y si conocieren que eran del que fué condenado, ejecutarán ¡acosa juzgada. Pero se ha de saber, que ellos deben conocer sumariamente, y que la sentencia de los mismos no puede perjudicarle al deudor, si acaso juzgaren que se debe dejar la cosa, como si fuese del que promovió la controversia, no de aquel en cuyo nombre fué tomada; y que aquel á quien le fué restituida no debe tenerla desde fuego por la, sentencia, si acaso se hubiere comenzado á. pedirle la cosa según el derecho ordinario; y así sucede, que, quedando integro todo, la cosa juzgada aprovecha solamente para la toma de prendas. Mas también se debe decir, que cuando hay controversia sobre la prenda, se debe dejar ésta, y tomar otra, si hay alguna sobre la cual no haya controversia. § 5.—Pero si estuviera pignorada Ja cosa que fué tomada en prenda, se ha de ver si puede ser enajenada, de suerte que, pagado el acreedor, se aplique el sobrante á la causa de lojuzgado. Y aunque no se obligue al acreedor á enajenar la cosa, que recibió en prenda, sin embargo, se observa en la ejecución de cosa juzgada, que, si la cosa que fué tomada en prenda hallare comprador, que, pagado el primer acreedor, estuviera dispuesto a pagar lo restanto, se ha de admitir también la enajenación de esta prenda; y no se considera que se hace peor la condición del acreedor que ha de percibir lo suyo, y que no ha de dejar el derecho sobre la prenda antes que á. él se le haya satisfecho. § 6.—Si después de adjudicada la prenda se le promoviera controversia al comprador, se ha de ver, si su conocimiento le compete al mismo juez, que hubiere ejecutado la sentencia; y una vez que la compra haya sido perfeccionada, y que su riesgo corresponda al que compró, no creo que baya logar al conocimiento; y á la verdad, después que el comprador fué puesto en posesión ¿no cesarán acaso las funciones de los mismos jueces? Y lo mismo es también si al mismo, á cuyo favor fué uno condenado, se le hubiere adjudicado la cosa. '7, —Pero si el comprador, á quien le fueron adju die das las prendas, no pagara el precio mientras el juez ejecuta la sentencia, se ha de ver si los mismos jueces que ejecutan la sentencia deban extender su acción contra el comprador, y no creo que ellos vayan más allá. De otra suerte, la cosa iría lejos; porque ¿qué diremos? ¿Condenarán al comprador, y ejecutarán así contra él la sentencia, ó tendrán desde luego la cosa como juzgada? ¿Y qué se dirá, si negara que él haya comprado, ó sostuviera que pagó? Así, pues, será mejor, si no se interpusieran, singularmente cuando no tenga acción contra éste aquel á. cuyo favor se pretende que se ejecute lo juzgado, y no se cause injuria. Porque es

(1) de cuetero, Hal.; decreto, otros, segün el miemo. () Taur. según ¿a escritura original; pntaverunt, la corrección del cdj.ice FI., Dr. (5) uuc&pton1. Vp. (4) Segun corree n del códice FI.; eL. omtteia Taur. según ¿a eioriiura original, Dr. (5) Hal. Vulg.; euecutlonem, ei.cddwe FI.

6) huinsmodi, Hal. VuLg. (7) Tarsr. al mdrgen; iti*datum, en el texto. (8) Taur. según ía escritura original; veratur1 la corrección del códce Fi., Sr. (5) noti,elo6dic. citado por Geb. (10) Vuig.; afleIetur, el códice FI.

§ 4.-..-Si rerum, quae pignoris jure captae su nL, controversia fiat, constitutum est ab imperatore nostro, ¡psoe, qui rem iudicatam exsequunLur, cognoscere debere deproprietate; et si cognoverint eius fuiese, qui condemnatus est, rem iudicatam exeequentur. Sed ecienduni est, summatim eos co'rwscere debere, nec senteiitiam eorum posee de?itori praeiudicare, si forte hi dimitteñdam eam rem putaverint (2), quasi eius sit, qui controversiam inovit, non eiva, cuius nomine capta est; neo eum, cui restituta est, statim babera par sententiam debere, si forte iure ordinario coeperit ab eo res peti; sic evenit, ut omnibus integris tantum capioni (3) res iudicata proficiat. Sed et ( 4 ) illud debet die¡, ubi controversia cut de pignore, id dimitti debere, et cap¡ .aliud, si quod est sine controversia. § 5.—Quodsi res siL pignorata, quse pignori capta cut, videndum est, an sic dietrahi possit, ut dimisso creditore superfiuum ¡u causam iudicati convertatur. Et quamquam non cogatur creditor rem, quam pignori accepit, distrahere, tamcn in iudicuti exeecutione (5) aervatur, ut, si emtorem invenerit res, quae capta cut, qui dimieso priore creditore superfiuum solvere siL paratus, admittenda sit huius (6) 9uoqiie rei distractio; neo videtur deterior conditio creditoris fien suum consecuturi, neo prius ¡us pignoris dimiesuri, quam si ej fueril satisfactum (7). § 6.—Si post addictutn pignus aliqua controversia emtori moveatur, su Bit cognitio eiusdem iudicis, qui sententiam exeecutus fuerit, videndum est; et qui'm semel emtio perfecta sit, eiusque, qui comparavit, peniculum 'vertatur (8), non puto locuni esee cognitioni; corte posteaquam inductus cut emtOr in possessionem, nonne (9) cessabunt partes eorundem iudicum? Idemqué et si ¡psi, cui quia iudicatus est, res fuerit addicta.

DIØE8TO.—LIBIO

solvatur. Certe si se interponant, hactenus debebunt intervenire, ut ipsam rem addietam capiant, et distrahant, quasi non (1) vinculo pignoris Uberatam. § 8.—Sic quoque indices exsequentur iudicatum, ut nominaiure pignoris capiant, si nihil sund sit, quod capi possit; posBe enim nomen jure pignoris capi, Imperator noster rescripsit. g 9.—Sed utrum confessum nomen tantum cap¡ possit, an etiam, si neget quis se debere, videamus; et magia est, ut id duntaxat capiatur, quod confitetur. Ueterum si negetur, aequissirnum erit, diseedi a nomine, nial forte quia exemplum secutus eorporalium pignoruin ultra processerit dixeritquc, ipsos debere iudices de nomine cognoscere, at cognoscunt de proprietate; sed contra rescriptum est. § 10.—Item quid dicernus utrum ipsi indices eonvenient nomen, exigentque id, quod debetur, et in causa (2) iudicati convertent, an vero vendent nomen, ut pignora corporalia (3) solenL Et necease col, utquod lis facilius videatur ad rem exsequendam, Vol faciant. § 11.—Sed et si pecunia penes argentarios Bit, seque capi solet; hoe amplios et si penes simm quetn, destinata lamen el, qui condemnatus cal, solet pignoris jure cap¡, et converti in causam iudieati. § 12.— Praeterea pecuniam quoque depositam nomine condemnati, vel in area (4) reclusarn solenI capero, ut iudicato satisfiat. lien amplius, el si pupillaris pecunia in arcam reposita sil ad praodiorum comparationem, et citra permissum Praetena ab co, qui exsequitur iudicatum, solet cap¡, et in causam iudicati convertí. 16. IDEM (5) libro LXIIL ad Edictum. - Sunt, qui in id, quod facere poasunt, conveniuntur, id est non deducto acre alieno; el quidem sunt hi foro, qui pro socio coñveniuntur; socius autem omnium bonorum accipiendus (6) cal; item pareus,

17. IDIRM libro X. ad Edictusn. - patronus, patrona, liberique eorum, el parentes; item mantos de dote in id, quod facere potest, convenitur.

mt: TITuLO i conveniente que las cosas tomadas en prenda y enajenadas se vendan al contado, no de modo que el dinero se pague después de cierto tiempo. Y a la verdad, sise interpusieran, deberán intervenir hasta que tomen y enajenen la misma cosa adjudicada, como si no hubiese quedado libre del vínculo de la prenda. § 8.— Los jueces ejecutarán también la cosa juzgada, de modo que tomen por derecho de prenda créditos, si no hubiera otra cosa que pueda ser tomada; porque nuestro Emperador resolvió por rescripto, que se podía tomar por derecho de prenda un crédito. § 9.—Pero veamos si se puede tomar solamente un crédito confesado, ó también si alguno negara que lo debía; y es más cierto que se toma solamente el que uno confiesa. Pero si se negara, será muy justo apartarse del crédito, á no ser acaso que alguno, siguiendo el ejemplo de las prendas corpóreas, pasare adelante y dijere que los mismos jueces deben conocer sobre ci crédito, como conocen sobre la propiedad; pero se resolvió por rescripto lo contrario. § 10.—Asimismo ¿qué diremos?¿Acaso los mismos jueces demandarán el crédito, y exigirán lo que se debe, y lo aplicarán é la causa de lo juzgado, ó venderán el crédito, como suelen hacer con las prendas corpóreas? Y es necesario que hagan lo que les parezca más fácil paraejecutar la sentencia. § 11.—Pero también si el dinero estuviera en poder de banqueros suele ser tomado igualmente en prenda; ademas de esto, también si estuviera en poder de otro cualquiera, pero destinado al que fué condenado, suele ser tomado por derecho de prenda, y ser aplicado 3. la causa de la cosa juzgada. § 12.—Además, también suelen tomar, para que se satisfaga lo juzgado, el dinero depositado á nombre del condenado, ó encerrado en una caja. Además de esto, también el dinero del pupilo, guardado en una caja para la compra de predios, suele ser tomado, aun sin permiso del Pretor, por el que ejecuta lo juzgado, y ser aplicado á la causado la cosa juzgada. 18. EL MISMO;

Comentarios al Edicto, libro Lxiii,

—Hay quienes son demandados por lo que pueden pagar, esto es, sin haberse deducido las deudas;. y son ciertamente de ordinario los que son demandados con la acción de sociedad; mas se ha de entender por socio el que lo es de todos los bienes; también el ascendiente, 17. EL MISMO;

Comentarios al Edicto, libro X. -

el patrono, la patrona, sus descendientes, y ascendientes; asimismo el marido es demandado en euan lo 3. la doto por lo que puede pagar.

18. IDEM Libro LXVI. ad Edictum. - Item miles, qui sub armata militia stipendia meruit, condemuatus, catenus, quatenus facere potes!, cogitur sólvere.

- Asimismo, habiendo sido condenadu el militar, que en la milicia armada obtuvo estipendios, es obligado 3 pagar tanto cuanto puede satisfacer.

19. PLULUS Libro Vi. ad Plautium. - Inter ces, ,uibus ex eadem causa debetur, occupantis melior conditio est; nec deducitur, quod eiusdem conditionis hominibus debetur, sicuti fit in de peculio actione; nam et hie occupantis melior est causa. Sed et si cuin paIre patronove agetur, non est de-

19. PAULO; Comentarios 4 Plaucio, Libro VI. Entre aquellos 3 quienes se les debe por la misma causa, es mejor la condición del ocupante; y no se deduce lo que se debe 3. individuos de la misma condición, como se hace en la acción de peculio; porque también aquí es mejor la causa del ocupante.

nondum, Hal. Vutg. (2) caussw, ¡IaL Vuig. (2) veudl, inserta Vt'.ig. (4) Vuig.; ares, el cócUce Fi. (i)

18.

EL MISMO;

Comentarios al Edict'. libro LXVI.

(5) Taus. según corrección del cddi,ce FI.; Ulpianus, ia

ecrUlLra original, Dr. (6) HaZ.;

socIum

-

aeetplendnm, si códice FI.

366



DIGESTO.—LIBRO XLII; TfTTJLO 1

ducendum aes alienum, maxime quod eiusdem condiionis personis debebitur, ut ¡¡hería, libertis. § 1.7Is quoque, qui ex causa donationis convenitur, lo quantum facere potest, condemnatur; et quidem is solus deducto aere alieno. Et inter eos, quibus ex simili causa pecunia debetur, occupantia potior erit causa; lino nec totum, quod habet, extorquendum ej puto, sed et ipsi (1) ratio habenda est, ne egeat.

Pero si la acción se ejercitare contra elpadre 6 el patrono, tampoco se han de deducir las deudas, especialmente lo que se debe á personas de la misma condición, como ¿ hijos y á libertos. § 1.—También el que es demandado por causa de donación es condenado it cuanto puede hacer; y ciertamente éste solo, habiendo deducido las deudas. Y entre aquellos á quienes se les debe dinero por causa análoga, será mejor la condición del ocupante; y aun no creo que se le haya de arrancar todo lo que tiene, sino que también se ha de tener cuenta de él mismo, para que no carezca de lo necesario,

20. MODESTINUS libro]]. Differentiarum —Non tantum dotis nomine maritus, in quantum facere possft, condemnatur, sed ex allis quoque contraetibus ab uxore iudiio conventus, in quantum facere potest, condemnandus est ex Divi Pii Constitutione. Quod el in persona mulieris aequa lance servari aequitatis suggerit ratio.

20. MODESTINO; Diferencias, libro II. - Mas no solamente por razón de la dote es condenado el marido á cuanto puede pagar, sino que, citado por su mujer á juicio también en virtud de Otros contratos, ha de ser condenado, según la Constitución del Divino Pío, á cuanto puede satisfacer. Lo que una razón de equidad aconseja que se observe de igual modo también respecto á la mujer.

21. PAULUS libro VI. (2) ad Plaulium. - Sicut autem cuin manto agitur, ita et eum soeero, ut non ultra facultates damnetur. An, si eum socero ex promissione dotis ugatur, in id, quod facere potest, damnandus sit—quod et id aequum esse videtur—? sed alio jure utimur, ut el Nei'atius soribit.

21. PAULO; Comentarios 4 Plaucio, libro VI. Mas así como se ejercita la acción contra el marido, así también contra el suegro, de suerte que no sea condenado más allá de sus facultades. Y si contra el suegro se ejercita acción por la promesa de dote, habrá de ser demandado it lo que puede satisfacer—porque también parece que esto es lo justo—? Mas observamos otro derecho, como escribe también Neracio.

22. POMPONIUS libro XII. ad Quntum Muciurn. —Sed hoc ita accipiendum est, si a socero dos ex promissione petatur soluto matrimonio; verum si manente matrimonio dos ab no (3) petatur, suocurrendum utique est, UI no maloris sumrnae condemnetur, quam quantum facere potest.

22. PoMnoNzo; Comentarios á Quinto Mucio, libro XXI. - Pero esto se ha de entender así, si disuelto el matrimonio se le pidiera al suegro la dote prometida; mas si se le pidiera la dote durante el matrimonio, se le ha de auxiliar ciertamente para que no sea condenado á mayor suma que la que puede satisfacer. § 1.—Mas lo que se ha dicho respecto á los socios, que también ellos son condenados it cuanto pueden satisfacer, dice el Pretor que lo hará él con conocimiento de caisa; pero el conocimiento de causa versará sobre esto, para que no se auxilie al que niega que él es socio, ó al que esta obligado por virtud de cláusula de dolo.

§ l.—Quod autem de sociis dictum est, nL et hi, in quantum facere possint, condemnentur, causa cognita se facturum Praetor edicit; causae cognitio autem in hoe erit, uL neganti se aocium case, aut ex doli elausula obligato non suceurratur.

23. PAULUS libro VI. ad Plautiurn. - Si eum procuratore mariti de dote aettun fuerit, si quidem vivo manto condemnatio fieL, et, in quantum fa potest, fieL damnatio; nam el defensor maniti in id, quod ille facere potest, damnatur, inortuo vero manto in solidum. 24. PoMpoNius libro 1V. ex Plautio. - Et si fideiussor acceptus sit re¡, vel actionis, non prodent ei, (4) si persona, pro qua fldeiussit, in quantum facere potest, condemnanda est. § 1. —Si mantua solvendo non fueril, lioet ipsi manto prosit, quod facere non possit,—id enim personae mariti praestatur—, heredi eius hoc non prodest. 26. PAULUS libro LX. ad Edictum. - Sciendum est, heredes earum porsonarum non in id, quod facere possunt, sed in integrum tener¡. (1) Lpilu3, al mo.rgen znterior del oódice Fi.

() Taur. según el códzoe

71., que dice eeptlmoxto, Br.

28. PAULO; Comentarios 4 Pkwcw1 libro Vi. Si se hubiere ejercitado la acción de dote contra el procurador del marido, sí verdaderamente se hiciere La condenación viviendo el marido, se hará la condenación por cuanto puede satisfacer; pórque también el defensor del marido es condenado á lo que éste puede satisfacer, pero, fallecido el marido, it la totalidad. 24.

PoMPoÑIo;

Doctrina de Plaucio, libro IV. -

Y si se hubiera aceptado fiador del reo ó de la acción, no le aprovechará, si la persona por la cual salió fiador ha de ser condenada it cuanto puede satisfacer. § 1.—Si el marido no fuere solvente, aunque al mismo marido le aproveche que no pueda satisfacer, esto no le aprovecha it su heredero, porque esto se le concede it la persona del marido. 25. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LX. Se ha de saber, que los herederos de estas personas no esti u obligados it lo que pueden satisfacer, sino it la totalidad. (3) qe1 proznlsit, inaerlan ¡Ial. Vuiq. (4) si, oonsiddrase añadida por antIguoa oopetae.

D10TO.—UBRO XLII: TfTULO 1



361

28. ULPIANuS libro LXXVII. ¿id Edictuni. -Si convenerit mIer litigatores, quid pronuntietur, non ab re ant, iudicem huiusmodi sententiam proferre.

26. U L 1 A N o; Comentarios al Edicto,, libro LXX Vil. —Si entre los litigantes se hubiere convenido que se haya de fallar, no seráfuera del caso que el juez profiera sentencia de este modo.

27. MODESTINUS libro I. Responsorum. - Praesos provinciae (1) usuras usurarum condemnavit contra legas el sacras Constitutienes, ideoque Lucius Titius contra prolat.am sententiam iniustam Praesidis appellavit; quaero, quum non secundum legem hie (2) Titius provocasset, an exigi possit pecunia secund um condem nationem. Modestinus respondil, si sententiae (3) corta quantitas continotar, nihil propon¡, cur iudicati agi non possil.

27. MODESTINO; Respuestas, libro 1. - El Presidente de una provincia condenó a intereses de los intereses contra las leyes y las sacras Constituciones, y por esto Lucio Ticio apeló contra le sentencia injusta proferida por el Presidente; pregunto, si, no habiendo apelado en este caso Ticio conforme á la ley, se podría exigir el dinero con arreglo á la condenación. Modestino respondió, que si en la sentencia se contuviera una cantidad cierta, nada se exponía para que no se pudiera ejercitar Ja acción de cosa juzgada.

28. IDEM libro III. Rcsponsorum. -Duo iudices dati diversas sententias dederunt; Modestinus respondil, utramque sententiam in pendenti case, donec competeus iudex unam earum (4) conflrmaverit.

28. Etmismo; Respuestas, libro XII. - Dos jueces nombrados dieron diversas sentencias; Modostino respondió, que una y otra sentencia están en suspenso hasta que el juez competente haya confirmado una de ellas.

29. IDEM libro VII. Pandectarun. - Tempus, quod datur iudicati (5), etiam heredibus eius cetariscue, qui in Iocum eius suocedunt, tribuitur, videlicet quod ex tempore deest, quia causae magia, quam personae beneficium praestituitur (6).

29. EL MISMO; Pandectas, libro VII. - El tiempo, que se le da al que fué juzgado, se les concede también á sus herederos y á los damas que suceden en su lugar; por supuesto, lo que falta de aquel tiempo, porque el beneficio se le concedo más bien á la causa, que á la persona.

80. PoMpoNlus libro VII. variarum Lectionum. —Quum ex causa donationis premisas pecunia sst, si dubium sil, an ea res co usque donatoris facultales exhaurire possit, ut vix quidquam ci in honis relictum sil, actrn in id, quod lacere posait, danda est, ita ut el ipsi donatori aliquid sufficiens relinquatur; quod maxime mIer liberos el parentes observandum est.

80. PoMPoNlo; Doctrinas varias, libro VII. Cuando por causa de donación se prometió dinero, si fuera dudoso si esto pudiera agotar las facultades del donante hasta el punto de que apenas se le deje alguna cosa en sus bienes, se ha de dar la acción por lo que pueda satisfacer, de suerte que al mismo donante se le deje algo que sea suficiente; lo que principalmente se ha de observar entre descendientes y ascendientes.

31. CALLESTRATUS libro II. Cojnitionum.— Debitoribus non tantum peten tibus dios ad solvendum dandi sunt, sed el prorogandi, si res exigal; si qui tamen per contumaciam magis, quam quia non posaintexplicare pecuniam, differant (7) solutionem, pignoribus captis compellendi sunt ad saltafaciendum ex forma, quam Cassio Proconsuli Divus Pius in hace verba rescripsit: «His, qui tatebuntur debere, aut ex re iudieata necésse habebunt reddere, terupus ad solvendum detur, quod sufficere pro facultate oniusque videbitur; eorum (8), qui mIra diem vel ab millo datum, ve! ex ea causa postea prorogatum sibi non reddiderint'pignora cap¡ (9); eaque, si intra duos inenses non solverint, vendantur; si quid ex preliia supersil, reddatur el, cuius pignora vendita erant» (10).

81. CALISTRATO; De las Jurisdicciones, libro II.— A los deudores se les han de dar días para pagar, no solamente si los piden, sino que, si el caso lo exige, se les han de prorogar también; mas si algunos difiriesen el pago más bien por contumacia que porque no puedan entregar el dinero, han de ser compelidos, tomándoseles prendar, á pagar en virtud de la disposición, que el Divino Pío comunicó por rescripto al Proconsul Cassio en estos términos: «A los que confesaren que deben, ó á los que por virtud de la cosa juzgada tuvieren necesidad de pagar, déseles para pagar el tiempo que se considerare que es suficiente según las facultades de cada uno; á los que no hubieren pagado dentro del término dado desde un principio, ó que por esta causa se les prorogó después, tómenseles prendas; y véndanse éstas, si no hubieren pagadó dentro de dos meses; y si sobrare algo del precio, devuélvasele á aquel cuyas prendas fueron vendidas».

82. IDEM libro ¡11. Cognitionatn (11). - Quum 82. Et mismo; De las Jurisdicciones, libro III.— profatis Cona titutionibus (12) contra caspronuntiat Cuando hablando del caso las Constituciones el iudex eo, quod non existimat, causam, de qua in- juez falla contra ellas, porque no estima que la cau(fl In, inserte aeertç4amente fiat. (1) ble, coneiddrase afadlda por antiguos sopistas; Taur. según corrección del códice Fi.; lnstttuit J aecuo late Titiu por lijo), la escritura original, Br.; LudusTitini, ¿os códices

ci*aiios por Br. ($) In sententia, fieL Vulg. (4) Taur, al m4.rgen eorum, en el texto. (5) ludIaste, al margen Interior del códice Fi. (5] peaeitatur, acertadamente Ha¿. VeLg.

(71 Taur. según corrección del códice Fi.; differrent (a escritura originaL, Br. (5) eornmque. Vutg.

(9) capiant, fiel. (10) ermit, Vulv. (11) Taur. segun corrección del códice Fi.; decogiiltlonum,

la escritura original, Br.

(l2cogsitiontbus,olros en fiat.

368



DIGTO.—LIBROXLII TtTTLO 1

dicat, per eas iuvari, non videtur contra Constitutiones sententiam dedisse; ideoque ab eiusmodi sententia appellandurn est, ahoquiri re¡ iudicatae atabitur. 33. 1nai libro V. Cognilionuin.—Divus I{adriauna aditus per Libellum a mho Tarentino, et indicante (1) eo falsis testimoniis, conspiratione adversariorum testibus pecu.nia corruptis religionein iudieis eircumventam esse, jo integrum causam restituendam in haec verba rescripsit: « Exemplum libelli dati mihi a lulio Tarentino mitti tibi iussi; tu, si tibi probaverit, conspiratione adversariorum et testibus pecunia corruptis oppressum se, et rem severo vindica, et si qua a iudice tam malo exemplo circumscripto ¡udicata sunt, jo integrum restitue».

84. LICINWS Ruiwus libro XIII. Regularum.—

Si victum vel stratum inferri (2) qui8 iudicato non patiatur, utilis in eum poenalis actio danda est, vel, ut quidam putant, iniuriarum cum eo agi poterit.

35. PAPiRJUS lusTus Constiulionum libro 11. (3). —Imperatores Antoninus et Verus (4) rescripserunt, quarnquam sub obtentu novorum instrumentorum restitui negotia minime oporteat, tamen lo negotio publico ex causa perrnittere se huiusmodi instrumentis uti.

86.

PAULUS libro

XVII. ad Edi.etum.— Pompo-

sa, sobre la cual juzga, sea favorecida por ellas, no se considera que dió sentencia contra las Constituciones; y por esto se ha de apelar de tal sentencia, pues de otra suerte se estará á la cosa juzgada.

88.

EL MiSMO;

De las Jurisdicciones, libro V.—

Habiéndose recurrido mediante libelo al Divino Adriano por Julio Tarentino, y juzgando él que con falsos testimonios, habiendo sido corrompidos con dinero los testigos por conspiración de los adversarios, había sido engafiadala religiosidad del juez, resolvió por rescripto que la causa debía ser restituida, en estos términos «He mandado que se te envíe un ejemplar del libelo que porJulio Tarentino se me dió; si él te probare que por conspiración de los adversarios y habiendo sido corrompidos con dinero los testigos había sido él vejado, castiga tu severamente el cy aso, si alguna cosa se juzgó por el juez engafiado de tan mala manera, restitúyela por entero». 34. Licirio RUFIN0; Reglas, libro XIII. - Si alguno no consintiera que se le lleve al condenado la comida ó la cama, se ha de dar contra él la acción penal útil, 6, según opinan algunos, se podrá.. ejercitar contra él la acción de Injurias.

Constituciones, libro II.—Los

35.

PAPIRTO JUSTO;

86.

PAULO; Comentarios

Emperadores Antonino y Yero resolvieron por rescripto, que aunque de ningún modo sea conveniente que se restituyan los negocios so pretexto de nuevos instrumentos, sin embargo, tratándose de un.negocio público permiten ellos utilizar en virtud de causa tales instrumentos.

al Edicto, libro XVII.

nius libro trigesimo septimo (5) ad Edictum (6) scribit, si un¡ expluribus iudicibus de liberal¡ causa cognoscenti de re non liSueat, ceteri autein consentiant, si is iuravorit, sibi non liquere, eo quiescente ceteros, qui consentiant, sententiam proferre, quia, etsi dissentiret, plurium sententia obtineret.

- Escribe Pomponio en el libro trigésimo séptimo de sus Comentarios al Edicto, que, si de varios jueces á uno no le pareciera, al conocer en causa sobre la libertad, probado el asunto, pero los otros estuvieran de acuerdo, si aquél jurare que para él no estaba probado, aun callando él, proferían sentencia los demás que estuviesen de acuerdo, porque, aunque disintiese, prevalecería la sentencia de los más.

37. MARCELLUS libro III. Digestorum. - Tunc autem universi iudices intelligunturiudicare, quum omnes adsunt.

MARCELO; Diqesto, libro 111. - Mas se en87. tiende que juzgan todos los jueces, cuando todos están presentes.

88. PAULUS libro XVII. ad Edieturn. - Inter pares numero iudices si dissonse sententiae proferantur, in (7) liberalibus quidem causis, secundum quod a Divo Pio constitutum est, pro libertate statutum obtinet, in allis autem causis pro reo; quod et in iudiciis publicis obtinere oportet. § 1.—Si diversjs summis condemnent iudiees, minimam apectandam esse, lulianus seribit. 39. Csr..sus libro III. Digestorum.— Duo ex tribus iudicibus uno absente iudicare non posaunt, quippe omnes iudicare iussj sunt. Sed si adsit, ej contra sentiat, st5tur duorum sententiae; quid enim rninus verum est, omnes iudicasse? 40.

PAPINIANUS libro

X. Flesponsorum. - Com-

(1) Iudicsite, al márten interior d cddce Pl.; et, om tela. JIaL. (2) tu carceren', inserta VuLg (3) XIV., ¡ial.

88.

PAULO; Comentarios

al Edicto, libro XVII.

—Si entre jueces iguales en número ¡Be profiriesen sentencias discordes, tratándose de causas sobre la libertad prevalece, según lo que se estableció por el Divino Pío, lo determinado á favor de la libertad, pero en las demás causas lo resuello ti favor del reo; lo que es conveniente que se observe también en los juicios públicos. § 1.—Si los jueces condenaran á. diversas sumas, escribe Juliano que se ha de estar á la menor.

39. CaLso;.Digesto, libro 111. - De tres jueces, hallándose uno ausente, dos no pueden juzgar, porque á todos se les mandó juzgar. Pero si estuviera presente, y opinara lo contrario, se está á. la sentencia de los dos; porque áacaso no es verdad que Lodos juzgaron? 40.

PAPINIANo;

Respuestas, libro X. - Se deter-

(4) severas, el c&iuie catado por Geb. (1) octavo, ¡Ial. Vuig, (6) ad Edictun', oniígeia Ha¿. (7) Has. Vug.; de, insería el códic6 FI.

DIGE8TO.LIBRO XLII: TÍTULO 1



369

modis praemiOrUrfl, quae propter coronas sacras praeatantur, condemnato p1acuit interdici, et eam pecUfliaTfl jure pignoris in causam iudicati capi.

-minó que se privara al condenado de los provechos de los premios, que se dan por virtud de las sacras coronas, y que este dinero fuese tomado por derecho de prenda para la causa de Lo juzgado.

41. PAUL.US libro XIV. Quaestionzun. - Nesennius ApolLinaris; si te donaturum mihi delega'vero creditori meo, su in solidum conveniendus sise Et si (1) in solidum conveniendus, an diversum pules, si non creditori meo, sed ei, cui dare vulebain, te delegavero Et quid de co, qui pro muliere, cui donare volebal, manto eius dotem promisenit Re. spondit, nulla oreditor exceptione summoveretur (2), licet ja, qui ej delegatus est, poterit ut.i adversus eum, cuius nomine prornisit; cui similis est maritus, rnaxime si constante matrimonio petal. Et sicut heres donataria in solidum condemnatur, et ipse fideiussor, queii in donando adhibuit, ita et ei, cui non donavit, in solidum condemnatur.

41. PAULO; Cuestiones, libro XIV. - Dice Nessennio Apolinar: si al haberme de hacer tú donación yo te hubiere delegado á un acreedor mío, ¡habrás de ser demandado por La totalidad? Y si hubieras de ser demandado por la totalidad, ¿opinarías cosa diversa, si yo te hubiere delegado no á. un acreedor mío, sino á aquel á quien yo quería dar? Y ¿qué se dirá respecto al que por la mujer, á la que quería hacerle donación, le hubiere prometido la dote á su marido? Respondió, que el acreedor no sería rechazado con ninguna excepción, aun cuando el que le fuá delegado pudiere utilizarla contra aquél en cuyo nombre prometió; al cual es semejante el marido, especialmente si pidiera durante el matrimonio. Y así como el heredero del donante es condenado ¡ la totalidad, y también el mismo fiador, que él presentó al hacer la donación, sai también es condenado por la totalidad á favor de aquel á quien no le hizo donación. § 1.—Uno doné un fundo; si no lo entregase, ha de ser condenado como cualquier poseedor, mas si entregó el fundo, ha de ser condenado por razón de los frutos á la totalidad, si no los consumió; porque pudo no correr riesgo, si inmediatamente los hubiese restituido; si con dolo dejó de poseer, se jurará respecto al litigio, y tendrá lugar la condenación por otro tanto. § 2.—El donante condenado á la totalidad no está obligado por la acción de cosa juzgada, en virtud del beneficio de la Constitución, sino á cuanto puede satisfacer.

§ 1.—Fundum quis donavil; si non restituat, nt quivis possessor damnandus est, si autem fundum røstituit, fructuum nomine, si non eos consumsit, jo solidum condemnandus est; potuit enim non periclitan, si statim restituisset; si dolo desiit possidere, in litem iurabitur, et tanti sequetur condemnatio. 2.—In solidijai condemnatus donator actione iudicati, nisi in quantum facere potest, non tenetur beneficio Constitutionis. iDEM libro 111. Responsorum. - Paulus re42. spondit, rescindere quidem sententiam suam praecedentem Praetorem non posse, reliqus. autem, quae ad consequentiam quidem iam statutorum pertirieni, priori lamen sententiae desunt, circa condemnandum reum vel absolvendum debere supplere, scilieet eodem die.

42. EL mismo; Respuestas, libro 1II.'—Paulo respondió, que el Pretor no puede ciertamente revocan una sentencia suya anterior, pero que lo demás, que se refiere verdaderamente á consecuencia de lo ya determinado, pero que falta en la sentencia anterior, respecto fi absolver ó á condenar al reo, debe suplirlo, por supuesto, en el mismo día.

48. IDEM libro XVI. Reaponaorum. - Paulus respondit, 008, qui una sententia in unam quantitatem condemnati sunt, pro portione viril¡ ex causa iudicai convenir¡; et si ex sententia adversus tres dieta Titius portionem sibi competentem exsoLvit, ex persona ceterorum ex eadem sententia con,7eniri eum non posse.

48. EL MISMO; Respuestas, libro XVI.— Respondió Paulo, que los que en una sola sentencia fueron condenados fi una misma cantidad, son demandados por causa de la cosa juzgada por una porción viril; y si por virtud de sentencia pronunciada contra tres Ticio pagó la porción que le correspondía, él no puede ser demandado por la misma sentencia por lo que respecta fi la persona de los demás.

libro V. Jesponsorurn. -Ex con-

44. SCÉVOLA; Respuestas, libro V. - En virtud de contrato hecho con el padre se ejercité acción contra una pupila con la intervención del tutor, y fué condenada; después los tutores la abstuvieron de los bienes de su padre, y de este modo fueron los bienes del difunto fi poder del substituto ó de los coherederos; se pregunta, si estarán éstos obligados por causa de la cosa juzgada. Respondió por rescripto, que se ha de dar contra ellos la acción, fi no ser que la pupila haya sido condenada por culpa de los tutores.

46. PAULUS libro 1. Sentenliarwn. - Acta apud se habita, si partes consentiant, el judex hon per-

45. P.ui.o; Sentencias, libro I. - Si las partes lo consintieran, y el juez lo permitiere, puede éste

44. SCABVOLA

tractu paterno actuin est cum pupilla tutore auctore, et condecnnata est; postea tutores abstinuerunt eam bonis paternis, et it.a bona defuneti ad substiLutum ve¡ ad coheredes pervenerunt; quaeritur, Sn hi ex causa iudicati teneantur. Reseripait, dandam in coa actionem (3), nisi culpa tutorum pupilla condemnata est.

(1) es, insertan fiat. Vutg. (2) Taur. según ¿a sseritcua original; suminevetar, ¿a ecrUwa origeat, Br. Toxo U1-4?

(1) ludiastE, murta Vutg.

378



DIGBSTO.—LIBBO XLII; TÍTULO IV

tantis, qui non latitabat, et vendiderit, consequens erit dicere, venditionem bonorumsecutam nullius IBon]enti esse. § 4.—Quid sit auem «atitare», videarnus. Latitare est IlOfl (1), ut Cicero definit, turpis oceultatio su¡; potest eolio quis latitare non turpi de causa, veluti qui tyranni crudelitatem tirnet, aut vim hostium, aut domesticas seditiones. § 5.—Sed is, qui fraudationis causa latitet, non taLuen propter creditores, etsi haee latitatio creditores fraudet, in ea tamen cnt causa, nc hine possidere (2) bona eius possint, quia non hoc animo latitet, uL fraudentur (3) creditores; animus enim latitantis quaeritur, quo animo latitet, ut fraudet ereditores, an alia ex causa. § 6,—Quid ergo, si duas causas [atitandi habuit, ve] plures, inter quas etiam fraudandi creditores, an venditio recto procedat? Et puto probandum, si lures causae sint latitationis, inter quas est et raudationis causa, nocere debere, posseque hino bona vendi.

Y

7.—Quid, si adversus quosdam occultare se consilium non est, adversus quosdam cnt, quid dicemus? Et rectisaime Pomponius scribit, non adversus omnes latitationem exigendam, sed adversus eum, quena quis decipere et fraudare latitatione destinat. Utrum ergo omnes bona eius vender-e possunt, quia latitat, hoc ent, etiam hi (4), adversus quos non latitat, quia verum est, eum latitare, an vero is solus, adversos quem latit.at ? Et quidem verum cnt, eum latitare, et fraudationis causa latitare, etsi non adversus me (5) lafitet. Sed illud tract.andum (6) Pomponius putat, an adversus me (7), eumque solum posse hinc (8) venditionern impetrare, adversus quern latitetur (9). § 8.—Latitare autem est, cum tractu aliquo latere,quemadmodum factitare, frequenter facer-e. § 9.—Adeo autem latitatio anjmum et aeotum latitantis (10) desiderat, ut recto dictum sit, furiosum hinc venditionem pati non posee, quia non se occultat, qui suus non ent. § 10.—Plane si non defendatur funiosus, curatorem el dandum, aut boca sius ut posaideantur, nominatim permittendum ent. Labeo autem seribit, si non inveniatur curator ve! defensor furiosi, sed et si curator datus eum non defendat, tunc removendum eum, et oportere Praetorem dare curatorem aliquem ex creditoribus, ut non amplius, quam necease eat, ex bonis furiosi veneat; ea-que servanda Labeo alt, quse solent servai, num venter lo possessionem mittitur. § 11.—Plane interdum bona eius causa copita vendenda erunt, si urgeat aes alienum, et dilatio damnum alt allatura creditoribus; ita autem vendeuda, ut, quod supersit, furioso detur, quia hominis eius status et habitus a pupilli conditione non multum abhorret; quod quidem non est sine ratione. (1) non, omítela VuIq. (2) Taur. según la escrura ortQinai; P0811dJ521, la COrreccIón del c&iwe FI., Dr. (3) Taur. segw el códice FI., en st que ie Lee freudetur —; frandet, La corrección del códice FI., Br. (4) Taur-. según La escritura original; .1, ¿a copriøció,', del códice

F1-21.

si éste ¡Be ocultara, no estando oculto, y los vendiere, sera consiguiente decir, que no es de valor alguno la venta que se hizo. § 4.—Mas veamos qué sea «ocultaras». Ocultarse no es, como define Ciceron, hacer torpe ocultación de sí mismo; porque puede uno ocultarse no por causa torpe, como el que teme la crueldad de un tirano, ó la violencia de los enemigos, ó las sediciones domésticas. § 5.—Pero el que se oculte por causa de defraudación, mas no por los acreedores, aunque esta ocultación defraude á los acreedores, se hallará, sin embargo, en eh caso de que no puedan estos poseer sus bienes, porque no se oculta con la intención de defraudará los acreedores; porque se investiga la intención del que se oculta, esto es, con qué intención se oculta, si para defraudar á los acreedores, ó por otra causa. § 6.—Luego, qué se dirá, si para ocultarse tuvo dos causas, ó más, entre ellas también la -de defraudar á los acreedor-es? ¿Procederá debidamente la venta? Y opino que se ha de admitir, que si fueran varias las causas de la ocultación, entre las que está también La de defraudación, le debe perjudicar, y pueden por ello ser vendidos los bienes. § 7..—Mas, qué diremos, si no tuvo la intención de ocultarse respecto de algunos, pero la tuvo en cuanto á Otros? Y con muchísima razón escribe Pomponio, que no se ha de exigir la ocultación en cuanto á todos, sino respecto al que uno se proponc engañar y defraudar con su ocultación. Luego, ¿pueden todos vender los bienes de él, porque se oculta, esto es, aun aquellos respecto de los que no se oculta, porque es verdad que él se oculta, 6 solo aquél respecto al cual se oculta? Y ciertamente es verdad que él se oculta, y que se oculta por causa de defraudación, aunque no so oculta respecto de mi. Pero opina Pomponio, que se ha de examinar si respecto á mi, y que por esta causa puede impetrar la venta sólo aquél respecto al cual uno se oculte. § 8.—Mas ocultarse es estar oculto algún tiempo, así como frecuentar es hacer con frecuencia. § 9.—Mas de tal modo la ocultación requiere el ánimoy la intención del que se oculta, que con razón se dijo que por este motivo no podía sufrir el furioso la venta, porque no se oculta el que no está en su juicio. § 10.—Pero si el furioso no fuera defendido, se le ha de dar un curador, 6 se ha de permitir expresamente que sean poseidos sus bienes. Mas escribe Labeon, si no Be hallara curador ó defensor del furioso, que si el curador nombrado no lo defendiera, éste ha de ser en tal caso removido, y debe el Pretor nombrar algún curador entre los acreedores, para que de los bienes del furioso se venda no más que lo que es necesario; y dice Labeon, que se debe guardar lo que se suele observar cuando es puesto en posesión el que está en el claustro materno. § 11.—Mas á veces se habrán de vender con conocimiento de causa los bienes de aquél, si apremiara una deuda, y la dilación hubiera de causar daño á los acreedores; pero se habrán de vender de suerte, que lo que sobre Be le dé al furioso, porque el estado y el modo de ser de este hombre no distan mucho de la condición del pupilo- que ciertamente no es sin fundamento. (5) omnes por me, Vu49. (6) epectandum, al mdrgen ¿nterwr del códice Fi. (7) omnes por me, Vulg. (8) hane, Hal. VuLg. (9 lititet, Ha¿. Vulg. (10) occultantla, al radrg.n nteror del cddce Fi.; pe, ;n-

seria Taur-. según el códice PL, que dice latlteatlie.

DIGESPO.—LIBRO XLII: TfTULO i



3'? 1

latur, literis evocatus (1) praesentiam su¡ lacere contemneL 2.—Poenam contumacis non patitur, quern adversa valetudo, ve! maioris causae occupatio deendít. § 3.—Contumaces non videntur, nisi qui, quum obedire deberent, non obsequuntur, id est, qui ad iurisdictionem cius, cui negant obsequi, pertinent.

tres, uno, que vulgarmente se llama perentorio, no quisiera comparecer. § 2.—No sufre la pena del contumaz aquel á quien lo excusa su mala salud, ó una ocupación de mayor importancia. § 3.—No se considera contumaces sino á !os que no obedecen debiendo obedecer, esto es, ñ los que pertenecen á la jurisdicción de aquel, á quien se niegan obedecer.

54. PAULUS libro 1. Scnleizliaram. - Contra pupi[Lum indefensum, eumque, qui reipub!icae causa abest, val minorern Viginti quin.que anns proposi-. tum peremtorium nihit mornenti habet.

54. PAULO; Sentencias, libro I. - Contra un pu. pilo indefenso, 6 contra el que está ausente por causa de la república, 6 contra el menor de veinticinco años, no tiene valor alguno el edicto perentorio publicado. § 1.—El que es llamado a un tribunal superior, si dejó desierto un litigio incoado, no es considerado contumaz.

§ 1.—.Is, qui ad nius auditorium vocatus est, si litem ineboatam deseruit, conturnax non videtur. 55. ULPIANUS libro Li. ad Sabi,u4nz. - ludex, posteaquam semel seuten&iam dixit, postea iudox case desinit; et hoc jure utimur, ut ludex, qui semel ve¡ pluria, vel minoria condemnavit, amplius corrigere sententiam suain non possit, 8emel enim malo sen bene officio funetus est. 56. IDEM libro XXVII. ad Edielum, —Post rern judicatam, val (2) jurejurando decisam, vel confessioriem in jure factam nihil quaeritur post Orationem Divi Marci, quia in iure confessi pro iudicatis habentur, 57. inasi libro H. Dispalalionum.—Quidam consulebat, an valeret senlentia aminore viginti quinque annis iudice data. Et aequissiinum est, tueri sententiam ab co dictam, nisi minor decein et octo annis sit; carta si magistratura minor genL, dicendum est, iurisdictionem eius non improbari. Et si forte ex consensu index minor datus siL, scientibus his, qui in eum cousentieban•t, rectissime dicitur, val sententiam; proinde si nhinor Praetor, (3) si Consul ius dixerit, .sententiamve protu!erit, valebit; Prineeps enim, qui el magistratum dediL, omnia gerere decrevit.

55. Ui..pi&o; Comentarios á Sabino, Libro LI. -

El juez., una vez que pronunció la sentencia, deja de ser juez después; y observarnos este derecho, que el juez que una vez condenó en más 6 en menos, no puede ya corregir su sentencia; porque ya una vez desempeñó bien ó mal su oficio. 56. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro

XX VI]. —Después de juzgada una cosa, 6 de de-

cidida con juramento, 6 de hecha en derecho confesión, no se cuestiona nada más después de la Oración del Divino Marco,porque los que confesaron en derecho son tenidos como juzgados. 57. EL MESMo; Disputas, libro II. - Uno consultaba, si sería válida la sentencia dada por un juez menor de veinticinco años. Y es muy justo que sea mantenida la sentencia dictada por éste, á no ser que sea menor de dieciocho años; y ciertamente, si un menor desempeña la magistratura, se ha de decir que nose rechaza su jurisdicción. Ya¡ acaso hubiera sido nombrado en virtud de consentimiento juez un menor, sabiéndolo aquéllos que prestaron su consentimiento respecto á él, se dice con muchisima razón que es válida la sentencia; por consiguiente, si un Pretor 6 Consul, menor de edad, hubiere denifido derecho, 6 proferido sentencia, esto será válido; porque el Príncipe, que Le dió la magistratura, decretó que pudiera hacerlo todo.

58. EL MISIiO Disputas, libro VIL - Si no ha58. luam libro VIL Disputatioriwn. - Si, quum nulla sententia praecessisset, capta sunt et distra- bien do precedido sentencia alguna se tomaron y enajenaron prendas, esto puede ser revocado. eta pignora, possunt revocan. (4) 59. IDEM libro IV. de oi'nnibus Trbunalibas.— In sententiis (5) sufficiet, si epresserit ludex summara in sententia (8), solvique iusserit, vel praestari, vel quo alio verbo hoc significaverit. § 1.—Ainplius cgt resoriptum, etsi in. sententia non sit summa adiecta, si taLnen is, qui petit, surnmaru expresserit, et iudex alt: «solve, quod petituin est», ve!: «quantum petitum ests, valere sententiam. § 2. —Qui sortis quidem eorideninationern faciunt, de usuris autem ita pronuntiant: «usurae si quae competunt», val: «quae competunt, ut (7) (1) evoeRtls, Ha!. (5) val, consid4rase afar&ta

59. EL mismo; Dr todos los Tribunales, libro IV. - En las sentencias bastara que el juez haya expresado la suma, y mandado que se pague 6 que se entregue, aunque esto lo haya significado cou otra cualquier palabra. 1.—Además se resolvió por rescripto, que aunque en la sentencia no se haya expresado suma, si no obstante hubiere expresado la suma el que la pide, y el juez dijo: «paga lo que se pidió», ó «cuanto se pidió», es válida la sentencia. § 2.—Los que hacen ciertamente condenasión del capital, pero respecto á los intereses fallan de este modo: «páguense los intereses, si algunos com-

por antiguos copistas.

(5) Tau.r. según la escritura original; vol, inserta la corrsocidn del códice FI, Dr. (4) Este fragmento consid4rase aríadi4o por antiguos co-

Li

(5) Taar. segdn el cddie Pl., en el que se lee lnentns— sum,na, la corrección del códice FI,, Br.

(6) lu sententia, ornilelas Mal. (7) vsi: qaae—ut, ornilelas Mal.

312



DIGE$O.—LIBRO XLII: TfTULO

1

praestentur», non recta pronuntiant; debent enim de usuris quoque cognoscere, et certam facere condemnationein. § 3.—Si quia ex Edicto peremtorio post mortem sit condeinnatus, non valet sententia, quia morte re¡ peremtorium solvitur; ideoque, ut in re integra de causa notio praestabitur, et quod optimum patuerit, statuetur.

peten», ó «los que competen», no fallan rectamente; E deben conocer también de los intereses, y hacer condenación cierta.

60. Iuuus (1) libro V. D&gesoruni. - Quae-

60. JULILN0; Digesto, libro Y. - Se preguntó, si, habiéndose retirado uno de los litigantes por sentirse con fiebre, y habiendo fallado el juez estando aquél ausente, se consideraría que fallé conforme á derecho. Respondió, que una enfermedad grave difiere el término aun contra la voluntad de los litigantes y del juez. Pero Se ha de considerar enfermedad grave la que sirve de impedimento para hacer una cosa cualquiera; y 9. la verdad, ,qué mayor impedimento hay para un litigante que esa revolución del cuerpo contra lo natural, que llaman fiebre? Así, pues, si al tiempo de juzgarse el negocio se sintió con fiebre uno de los litigantes, no se considera juzgado el negocio. Paro se puede decir que hay también alguna diferencia de fiebr es; porque si alguno, que por lo demás estaba sano y robusto, hubiere sido presa de levísima fiebre al tiempo de juzgarse el negocio, ó si alguno tuviera cuartanas tan inveteradas que con ellas suela bastarse para todos los negocios, se podrá decir que no tiene enfermedad grave.

61. IDEM libro It4 Y. Digestoruin. - In iudicati actione non prius ratio haber¡ debet eius, cuí prior reus condemnatus fuerit.

81. EL M1SMO Digesto, libro XL V.—En fa acción de cosa juzgada no se debe tener cuenta primeramente de aquel 9. cuyo favor el reo húbiere sido condenado primero.

62. A..rzNus VÁRUS (3) libro Vi. Digestorum a Paulo epitomatorum.—Quum quaerebatur, iudex, si perperam iudicasaet, an posaet eodem die iterucn iudicare, respondit, non posee.

82. ALFaNO VÁtao; Digesto compendiado por Paulo, libro VI.— Preguntándose si el juez, que hubiese juzgado malamente, podría juzgar otra vez en el mismo día, respondió que no podía.

63. Mcaa (4) libro ZL de Appeliationibus.— Saepe eustitutum est, res inter silos iudicatas alije non praeiudicare. 'Quod tamen quandam distinctionein babet; iiaia sententia inter alios dicta sijis quibusdam etiam ecientibus (5) obest, quibusdam vero, etiamsi contra ipsos iudicatum alt, nihil nocet. Nam ecientibus nihil praeiudicat, valuti si ex duobus heredibus debitoris altar condernnatur; nam alter¡ integra defonsio est, etiamsi cum coherede suo agi scierit. item si ex duobus petitoribus alter victus acquieverit, alterius patitioni non praeiudicatur; idque ita rescriptum est. (6) Soientibus sententia, quae inter alice data aM, obest, quum quis de ea re, cuius seLlo vel defensio primum sibi competit, sequenti (7) agere patiatur, veluti si debitor (8) experiri paesus alt ereditorem (9) de proprietate pigooris, aut marituS socerum, val uxorem de proprietate rei in dote (10) acceptae, autposaeseor venditorem de proprietate reí emtae;et haec ita ex multis Constitutioibus intelligenda sutil. Cnt autem bis quidera ecientia nocel, superioribus vero non noeet? illa ratio est, quod, qui scit cóheredem aun in agere (11), prohibere eum, quominus uti velit, propria aotione

83. Mcsa; De las Apelaciones, libro U. - Muchas veces se determiné, que la cosa juzgada respecto á unos no les perjudica á otros. Lo que, sin embargo, admite cierta distinción; porque la sentencia dictada respecto á unos les obsta ti algunos otros que también la conocen, pero en nada les perjudica á otros, aunque contra ellos se haya juzgado. Porque 9. los que la conocen en nada les perjudica, como si de dos herederos del deudor fuese condenado uno; pues al otro le queda íntegra su defensa, aunque haya sabido que se ejercitaba acción contra su coheredero. Asimismo, si de dos demandantes uno se hubiere aquietado habiendo sido vencido, no se perjudica á la demanda del otro; y sal se resolvió esto por rescripto. A los que la conocen les obsta la sentencia que fué dada respecto 9. otros, cuando alguno permitiera que sobre cosa, cuya acción ó defensa le compete 9. éi primeramente, litigue el que le sigue, como si el deudor hubiera consentido que el acreedor litigase respecto 9. la propiedad de la prenda, ó el marido que el suegro 6 la mujer sobre la propiedad de la cosa recibida en dote, ó el poseedor que el vendedor sobre la propiedad de la cosa comprada; y esto se ha de en,-

situm est, quum altar ex litigatoribus febricitaus discessisset, et iudex absente eo pronuntiasset, an jure videretur pronuntiasse. Respondit, morbus sonticus etiam invitis litigatoribus ar, iudice diem differt. Sónticus autem existimandus est, qui euiusque ( 2 ) reí agendae impedimento est; litiganti porro quid magia impedimento est, quam motos corporis contra naturam, quem febrero appellantt igitur irere¡ iudicandae tempore altar ex litigatoribus tebsm habuit, res non videtur iudicata. Potest tamen die!, esee aliquani et febrium differentiam; nam si quis sanus alias se robustus tempore iudicandi leviesima febre correptus fuerit ant si quis tara veterem quartanani habeat, uL in ea omnibus negotila supereese soleat, poterit die¡, morbum sonticum non habere.

(1) Marcellus, IlaL (5) cuque, HM. vta9. (3) Br. co,tacjera Vares a4adtda por anttguos oopütas, pero no así Taur.

(4) Msrcellus, fiat tdg.

(5) nOn, ¡surga Ha¡-

§ 3.—Si en virtud del edicto perentorio hubiera sido alguno condenado después de su muerte, no es válida la sentencia, porque con la muerte del reo se invalida el edicto perentorio; y por esto, Be concederá conocimiento sobre la causa como de cosa íntegra, y se decidirá lo que hubiere parecido mejor.

(5) Taur; SI, M.,erta el códice Fi. (7) seqnentem, HM. VuLg. (5) Vulg.; ersdltor, el códice FI, (5) Vuig.; debitorem, el códice Fi. (10) do~ HM VuZ. cii)

v1 convenfri, ¿nuria Valg.

DIGESTO.—LIBRO XLII: TfrULO

ve] defensione utatur (1), non potest; is vero, qui

priorem dominum detendere causam patitur, ideo propter scientiarn praescriptione re¡, ptflmvis inter alios iudicatae, sumniovetur, quia ex votuntate eius de iure, quod ex persona agentis habuit, iudicatum eat.. Nam et si libertus meus meintervenjente servus ve[ libertus alterius iudicetur, inihi praeiudicatur. Diversa causa est, si funduin a te Titius petierit, quem ego quoque, sed non ex persona Titu, ad me pertmere dico; nam quamvis contra Titiurn me sciente iudieatum siL, nullum lamen laeiudicium patior, quia neque ex eo jure, quo tius vctus est, vindico, neque potui Titio ntarcedere (2), quomjnus jure aun utatur, sicuti et de coherede supra diximus.

u



idá

tender así en virtud de muchas Constituciones. Mas ¿por qué a éstos les perjudica ciertamente el cono-

cimiento, y no les perjudica á los anteriores La razón es esta, porque el que sabe que su coheredero litiga, no puede prohibirle que utilice, como quiera, su propia acción ó defensa; pero el que consiente que el primer dueño defienda la causa, es, por razón de su conocimiento, repelido con la excepción de la cosa juzgada, aunque entre Otros, porque por su voluntad se juzgó sobre el derecho, que por razón de la persona del actor tuvo él. Porque también si, interviniendo yo, un liberto nito fuere juzgado esclavo ó liberto de otro, se me perjudica. Diversa cosa es, si Ticio te hubiere pedido el fundo, que yo también digo que me pertenece, pero no por razón de la persona de Ticio; porque aunque sabiéndolo yo se haya juzgado contra Ticio, no sufro, sin embargo, ningún perjuicio, porque ni yo lo reivindico por el mismo derecho en que Ticio fué vencido, ni pude interceder con Ticio para que no usara de su derecho, como arriba hemos dicho también respecto al coheredero.

tiorum gestorum condemnatus appellavit, et diii negotium tractum est; quaesitum est, appellatioue eius injusta pronuntiata, su, quo tarduus iudicatun' sit, usurae pecuniae in condemnatum (3) deductae mcdii temporis debeantur. Respondit, secundum. ea, quae .proponerentur (4), dandam utilen' actionem.

64. Scávor.A; Digesto, libro XXV.—Uno, que fué condenado por la gestión de negocios, apeló, y duró largo tiempo el negocio; se preguntó, habiéndose declarado injusta su apelación, si, porque se haya juzgado tardiamente, se deberán por el tiempo intermedio los intereses de la cantidad comprendida en La condenación. Respondió, que, según lo que se exponía, se ha de dar la acción útil.

TIT. JI

TÍTULO II

64.

SCARVOLA

libro XXV. Digeslorum. - Nego-

DE CONFESSIS

DE LOS CONFESOS

(Cf. Cod. Vii. 59. 60.]

Véaa Cód. Vil. 59. 60.]

1. PAULVS libro LVI. a4 Edjclum. - Confeasus pro iudicato est, qui quodammodo ana sententia damnatur. 2.

ULPIANUS

libro LVIII. ad Edietun% - Non

1.

PAULO;

Comentarios al Edicto, libro LVI.— Se

tiene por juzgado al confeso, el cual en cierto modo es condenado por su propia sentencia. 2.

ULPIANO;

Comentarios al Edicto, libro L Viii.

fatetur, qui errat, nisi ius ignoravit.

—No confiesa el que yerra, si no ignoré el derecho.

- 3. Put.us libra IX. ad Plautiunz.—Iulianus siL, confessum cortuni se debere legatum, omnimodo damnanduui, etiamsi in rerum natura non fuisset, etsi ian' a natura reeessit; ita tamen, ut in aestimationem euus damnetur, quia confessus pro iudicato babetur.

Dice Juliano, que el que confesó que él debía cierto legado ha de ser de todos modos condenado, aunque no hubiese existido, ó aunque ya haya dejado de existir; pero de manera, que sea condenado ásu estimación, porque al confeso se le tiene porjuzgado.

4. lnazt libro XV. ad Plautiunt.--Si is, cuin quo

lege Aquilia agitur, confeasus est, servum occidisse, licet non occiderit, si tamen occisus alt horno, ex confesso tenetur. 5.

ULPLANUS

libro XXVII. ad Edictum. - Qiii

Stichum debere se confessus est, sive tnortuus iain SLichus erat, sive post litis contestationem docesacrit, condemnandus est.

$. iDEM libro V. de omni bus Tribunalibus. Certutn confeasus pro iudicato erit, incertum, non erit. § 1.—Si quia incertum confiteatur, ve¡ (5) corpus sit confeasus, (6) Stichum val fundum dare se oportere, urgeri debet, ut certum confiteatur; item (1) ve¡ defeusione utatur1 omítelas Ral. (5) Iuterdicere, Viag.

(1) eoudemnatlonem, i1a. Vuig,

3. P.tnt.o; Comentarios a Plaucio, libro 11. -

4.

EL MISMO¡

Comentarios 4 Pta ucio, libro XV.—

Si aquél, contra quien se ejercita la acción de la ley AquiLia, confesó que maté á un esclavo, aunque no lo haya matado, si, no obstante, el esclavo hubiera sido muerto, es tenido por confeso.

5. Utrixo; Comentarios al Edicto, libro XXVII.

- EL que confesó que él debía el esclavo Stico, ora

si Stico habla ya fallecido, ora si muriese después de la contestación del litigio, ha de ser condenado. 6.

EL MISMO;

De todos los Tribunales, libro V.—

El que confesó una cosa determinada será tenido por juzgado, y no lo será el que una incierta. § 1.—Si alguno confesara una cosa incierta, ó hubiere confesado que él debía dar una cosa corpórea, el esclavo Stico, ó un fundo, debe ser apre. (4) RoL; propoiteutur, el códice F1. (6) velatl si, Bal. (4) al, inserta HaL

374



DIGESTO.—LIBRO XLIV TITULO III

eum, qui rem confeasus est, ut certam quantitatem fateatur. § 2.—Sed et si fundum viridicem meum cose, tuque conessus sis, perinde habearis (1), atque si dominii niei fundum esse pronuntiatuni esset. Et si alía quacunque actione civil¡, ve! honoraria, vel interdicto exhibitorio, ve! restitutorio, vel prohibitorio, dum quia convenitur, confiteatur, dio¡ potest, in his oninibus subaequi Praetorem voluntatein Orationia Divi Marci debere, et omne omnino, quod quia confessus est, pro iudicato hahere (2). Dabitur igitur ex his actionibus, ex quibus dice datur ad restituendam rem, confeaso tenipus ad restitutionem, et, si non restituatur (3), lis sestimabitur. § 3.—Si quis absente adversario confesaus sit, videndum, nuniquid non debeat pro iudicato haberi (4), quia neo qui iurat de operis, obligatur, nec oleat quis absenti condemnari; certe procuratorem, tulorem, cueatoremve praesentem case sufficit. § 4.—Sed an et ipsos procuratores, ve[ tutores, vol curatores fateri suíticiat, videamus; eL non puto aufficere. § 5.—[n pupillo tutoris auctoritatem exigimus; minorem a confessione sua restituemus. § 6.—Confessi utique post confessionem tempora quasi ex causa iudícati habebunt. 7. AFRICANUS libro V. Quaealionum. - Quum fldoicommissum peteretur, heres eonfessus est debere; arbiter ad restituenduni datus comperit nihil deben; quaesitum est, an possit absolvere. Respondi, posse interesse, que ex causa nibil debestur; natn si ob id quod nullum fideicomissum fuent, non debere eum absolvere. Si vero, quia testator forte solvendo non erat, aut quod heres (5) omne solutuín case apud Praetorem dixerat, et quum controversia et computatio diffioilior esset, arbiter datus fuerit, salvo offtcio eum absolutururu; has enim p,artes eius case, ut, si jo computatione nihil inveniatur, possit absolvere, sed et ex superiore casu ad Praetorem remitiere debeat, ut absolvatur.

miado para que confiese una cosa determinada; y asimismo el que confesó una cosa, para que confieso una cantidad cierta. § 2.—Pero también si yo reivindicara como mío un fundo, y tt lo hubieras confesado, serás considerado lo mismo que si se hubiese declarado que el fundo es de mi dominio. Y si al ser uno demandado confesara por otra cualquiera acción civil, ú honoraria, ó por interdicto exiribitorio, ó restitutorio, Ó prohibitorio, se puede decir, que en todos estos casos el Pretor se debe atener á Ja disposición de la Oración del Divino Marco, yse tiene por cosajuzgadaabsolulame rite todo lo que uno confesó. Así, pues, en virtud de las acciones por las que se da término para restituir la cosa se le dará al confeso tiempo para la restitución, y, si no se restituyera, se estimará el litigio. § 3.—Si alguno hubiera confesado estando ausente su adversario, se ha de ver, si acaso no deberá ser considerado como juzgado, porque no se obliga el que jura sobre días de trabajo, ni suele uno ser condenado á. favor de un ausente; y ciertamente bastaque esté presente el procurador, el tutor, Ó el curador. § 4.—Pero veamos si basta que confiesen también los mismos procuradores, ó los tutores, ó los curadores; y no creo que baste. § 5.—Tratándose del pupilo exigimos la autoridad del tutor; y al menor lo restituiremos en cuanto á su confesión. § 6. -Los confesos tendrán ciertamente después de la confesión un término como por causa de cosa juzgada. 7. AFRICANO; Cuestiones, libro V. - Pidiéndose un fideicomiso, el heredero confesó que lo debía; el árbitro nombrado para restituirlo halló que nada se debía; se preguntó, si podría absolverlo. Respondí, que puede interesar por qué causa no se deba nada; porque si fué porque fuere nulo el fldeicoriso, no debe él absolverlo. Mas si porque acaso no era solvente el testador, ó porque el heredero había dicho que todo habla sido pagado ante el Pretor, y siendo difíciles la controversia y la computación hubiere sido nombrado el árbitro, éste, dejando á salvo el oficio, deberá absolverlo; porque es atribución del mismo, que, si no se hallare nada en la computación, pueda absolver, pero aun en el caso anterior debe remitirlo al Pretor, para que sea absuelto.

8. PAULUS libro IV. ad Sabinum. - Non omni- S. PAur..o Comentarios á Sabino, libro IV. - El modo confosus condemnari debet re¡ nomine, confeso no debe ser en absoluto condenado por raquae en jo rerum natura esset, incertum sit. zón de una cosa, que sea incierto que exista. TIT. III TITULO III DE CRSSIONE BONORUM

Cf. Cod. VII. 71.1





DE LA CESIÓN DE BIENES

[Vas.cdd. VIL 71.1

1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XVII. 1. ULP1ANIiS libro XV!!. ad Edictuni. - Credi- tori,qui ob restilutioneni aedificiorum crediderit, - Al acreedor, que hubiere prestado para la reparación de edificios, se le da privilegio para cobrar. pnivilegium exigendi datur. 2. IDEM libro XXI. ad Edictani. - In personal¡bus action.ibus, qui postea quideru eontraxerunt, verum ut pecunia eorum ad priores creditores perveniat, in looum eorutn succedunt.

(1) Taur. utn la e8crftura original hsbeberls, ¿a correcci'in del códice Fe., B'. (2) Li oddioe Fi. 8r.; haber¡, Tau".

S. EL lnssio;

Comentarios al Edicto, libro XXI.

- En las acciones personales, los que ciertamente contrataron después, pero para que su dinero fue-

se á poder de acreedores anteriores, se subrogan en el lugar de éstos.

(5) restltust, ilal. (4) Taur.; hsbere, el oidiae RL. gr.

(5) su, insira Hal.

DIGXSTO.—LIBBO XLII: TÍTULO TV 8. IDEM libro LVJJI. ad Edicium.—ls, qui bonis cessit, ante rerurn venditionem utique bonis suis non caret, quare, si paratus fuerit se defendere, bona eius non vefleunt, 4. IDEM libro LIX. ad Edictunz. - Is, qui bonis cessit, si quid postea scquisierit, in quantum facere potest, convenitur.

1,—Sabinus et Casaius putabant, eum, qui bonis cessit, no quidem ab ahia, quibus debet, posse inquietan. S. PAULTJS libro LVI. ad Edictum.— Quena poenitet bonis ceasiase, potest defendendo se consequi, ne bona mus veneant.

6. ULPIANUS libro LXIV. ad Editum. — Qui bonis suis cessit, si modicuru aliquid post bona sua vendita acqulsivit, itorum bona eius non veneunt. Unde ergo modum hune aestimabimus, utrurn ex quantitate eius, quod acquisitum est, an vero ex qualitate? Et putem, ex quantitate id aestimandum esse eius, quod quaesiit, dummodo illud sciamus, si quid misericordias causa el fuerit relictum, puta menstruum, ve] annunm alimentorum nomine, non oportere propter hoe bona eius iterato venundari; nec enim fraudandus est alimentis quotidianis. Idem, et si uusfruotus ei sit concesaus vol legatus, ex quo tantum percipitur, quantum ei alimentorum nomine satis est.



3,75

8. EL M1SMQ

Comentarios al Edicto, libro Lviii.

- El que hizo cesión de sus bienes no está ciertamente privado de sus bienes antes de la venta de ellos; por lo cual, si estuviere dispuesto á defen.derse, no se venden sus bienes.

4. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro LIX. — El que hizo cesión de sus bienes, si después ad quiriere alguna cosa, es demandado por cuanto puede satisfacer. §'l.—Opinaban Sabino y Caasio, que el que hizo cesión de sus bienes no podía ciertamente ser molestado por otros á quienes debe.

Comentarios al Edicto, libro Lvi. -

5.

PAULO;

6.

ULPiANo;

El que se arrepiente de haber hecho cesión de sus bienes puede conseguir, defendiéndose, que no sean vendidos sus bienes.

Comentarios al Edicto, libro LXIV.—

Si el que hizo cesión de sus bienes adquirió, después de vendidos sus bienes, alguna pequeña cosa, no se venden otra vez sus bienes. 4Cómo, pues, estimaremos esta cuantía, acaso por la cantidad de lo que se adquirió, ó por su calidad? Y yo opinaría, que esto se ha de estimar por Ja cantidad de lo que adquirió, con tal que sepamos que si por causa de misericordia se le hubiere dejado alguna cosa, por ejemplo, una mensualidad ó anualidad, t título de alimentos, no es conveniente que por esta razón se vendan otra vez sus bienes; porque no ha de ser privado de los alimentos cuotidianos. Lo mismo, también si Be le hubiera concedido ó legado un usufructo, por el cual se percibe tanto cuanto le es bastante título de alimentos.

7. Monasru.us libro ¡1. Pandectarurn. - Si debitoris bona venienint, postulantibus creditoribus permittitur rursum eiusdem debitoris bona distrahi, donec suum consequantur, si tales lamen facultates acquisitae sunt debitori, quibus Praetor mover¡ possit.

7. Monsi'uo; Pandectas, libro 11.—Si hubieren sido vendidos los bienes de un deudor, se permite, pidiéndolo los acreedores, que sean otra vez enajenados los bienes del mismo deudor, hasta que aquéllos consigan lo suyo, pero esto, si por el acreedor se adquirieron tales bienes, que por causa de ellos se pueda mover al Pretor.

S. ULPZANUS libro XXVI.— Qui cedit bonis, antequam debituin agnoaeat, condemnetur (1) vel in ius (2) confiteatur, audiri non debet.

8. ULPIANO; libro XXVI. - No debo ser oido el que hizo cesión de sus bienes antes de reconocer la deuda, 6 do ser condenado, ó de confesarla en juicio.

9. MARCIANUS libro XV. Institutionwn. - Bonis cadi non tantum in iure, sed etiam extra ius potest; et sufflcit, et por nuntium vel per epistolam id declaran.

9. MARCIANO; In4ituta, libro XV. - Se puede hacer cesión de los bienes, no solo judicial, sino también extrajudicialmente; y basta que esto se declare por medio de mensajero, ó de carta.

TIT. IV

TÍTULO IV

QtJ1BUS EX CÁUSIS IN POSSESSIONSM EATUR

POR QUÉ CAUSAS SE ENTRA EN POSESIÓN

1. Ui.pius libro Xfl. ad Edictum. — Tres fere causae sunt, ex quibus in possssionem mitti sotol: re¡ servandae causa, item legatorum servandorum gratia, et ventris nomine; damni enim infecti nomine, si non oa'veatur, non in (3) universorum nomine fit missio, sed re¡ tantum, de qua damnum metuetur (4).

1. ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro Xii. Tres son de ordinario las causas por las queso suele poner en posesión: para conservar una cosa, para conservar los legados, y por razón del que esta en el claustro materno; porque por causa de daño que amenaza, si no se da caución, no se .pone en posesión de todos los bienes, sino solamente de la cosa por la que se teme el daño.

2.

iDEM

libro V. ad Edictum. - Praetor ait:

1N

BONA EIUS, QUI IUD1CI0 S1STENDI CAUSA FIDECUSSOREM

(i)

(5)

condewneturve, Hal. lure, Hal. Vulg.

(5) tu,

omttenia Hal. Vulg.

2. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro V. Dice el Pretor: «Mandaré que se entre en posesión

(4) Segdn co nfsUtra Br.; tuetur, tui-, el mismo al margen.

Tau"- en ej t&rto; time'

376



DIGESTO.—LIBRO xLrI: TfTULO ¡y

DEDIT (1), Si NEQUE POTESTATEM SUI FAC1ET (2),NRQUE DEFENDETUR (3), IRI 1UDEBO. § 1.—Potestatein autem sui non facit, qui id

agit, ne aciversarius eius copiare sui babeat; ergo 1atitants bona iubet posaideri. § 2.—Quid, si non latitet, sed absans non defendatur, nonne videtur potestatem sui non facerel § 3,—Defendi autem videtur, qui per absentiam anam in nullo deteriorare causare adversarij.faciat. ,"—Hace verba: defendetur» (4), [fusiva et cuin exíensionel scripta sunt, ut neque sufficiat unquam defendisse, si non duret defensio, rieque obsit, si nuco offeratur. 8. IDEM libro LIX. ad Edictum. - Apud lulianuzn quaeritur, si communem ram cure Titio pater pupilli habuerit, et communi dividundo indicio pupillus non defendatur, rebilque erit, cuius nomine propter personam patria condemnatio fien debeal, utrum venire bonapatria oporteat, an vero re¡ servandae causa possideantur. Et ait lulianus, si quidem pater aliquos fructus percepit, aut fecit (5) ram deterjo rem, boca eius venire possunt; si vero nihil sit, propter quod patria bona veneant, pupilli poasideri. Marcellus autem notat: perquam iniquurn esset, eum, qui nihil cure pupillo contr&xit, exspectare eius pubertatem; quae sententia habet rationem. Ideoque quum contractus ex persona patria descendat, dicendum erit, non case exspeetandam pupilli pubertatem. § 1.—Contractum cuw pupilo potest dici, et si cure servo ema contraotum alt; competit enim adversus eum- de peculio actio. Unde probandum est, ex omnibus causis, ex quibus adversus puillum actio datur, bac idem servandure. Et facihus erit hoc probanduín in servo, qui in ram domini vertit, aut iussu (6) ema contraxit (7), ant si institoria cure ea agi possit. § 2.--Ego puto: et si aum tutore eius contraetum est, ex qua causa actio in pupillum datur, magia est, ut Edicto locus sU, quasi cure eo contractum sit. § 3.—Si pupillus heres extitenit alicui, exque ea causa legata debeat, videndum est, an huic Edicto locus siL; magisque est, ut Marcellus seribit, etiam upilli posse bona possideri, esseque in arbitrio ereditariorure creditorum, quid potius eligant; etenire videtur impubes contrahere, quum adit (8) hereditatem.

I

4.

PAULUS

libro Lviii. ad Ediclwn.— Sed et ma,

»de los bienes del que dió fiador de comparecer en »juicio, si ni compareciere, ni fuere defendido». § 1.—Mas no comparece, el que obra de modo que su adversario no vea su presencia; luego manda que se posean tos bienes del que se oculta. § 2.—Qué se dirá., si no se ocultara, sino que estando ausente no fuese defendido? Se con siderá acaso que no se presenta? § 3.—Mas se considera que es defendido el que COLI su ausencia no-empeorase en nada la causa de su adversario. § 4.—Estas palabras: «es defendido» fueron escritas lata y extensamente, para que ni baste que alguna vez sé haya defendido,¡;¡ no durase la defensa, ni obste, si ahora se presentara. 8. EL MiSMO; Comentarios al Edicto, libro LIX. - Se pregunta Juliano, si, teniendo el padre de un DUPLO una cosa en común con Ticio, y no siendo defendido el pupilo en el juicio de división de cosa común, y no habiendo nada por razón de lo que se deba hacer condenación por causa de la persona del padre, se deberán vender los bienes del padre, 6 serán poseídos para conservar la cosa. Y dice Juliana, que si verdaderamente el padre percibió algunos frutos, ó deterioró la cosa, se pueden vender sus bienes; pero que si no hubiera nada por cuya razón se vendan los bienes del padre, se poseen los del pupilo. Mas observa Marcelo: sería muy injusto, que el que nada contrato con el pupilo espere á la pubertad de éste; cuya opinión tiene fundamento. Ypor esto, corno quiera que el contrato provenga de la persona del padre, se habrá de decir, que no se ha de esperará la pubertad del pupilo. § 1.—Se puede decir que se contrato con un pupilo, también si se contrato con un esclavo suyo; porque compete contra él la acción de peculio. Por lo cual se ha de admitir, que se ha de observar esto mismo en virtud de todas las causas por las que se da acción contra el pupilo. Y será más fácil que esto se haya de admitir respecto al esclavo, que aplicó algo en provecho de su señor, 6 contrato por mandato de él, 6 si se pudiera ejercitar contra él la acción institoria. § 2.—Yo opino, que aunque se haya contratado con su tutor por causa por la que se da acción contra el pupilo, es más cierto que tiene lugar el Edicto, como si se hubiera contratado con él. § 3.—Si el pupilo hubiera quedado heredero de alguno, y por esta causa debiera legados, se ha de ver, si tendrá lugar este Edicto; y es más cierto, como escribe Marcelo, que también se pueden poseer los bienes del pupilo, y que está al arbitrio de los acreedores de la herencia elegir lo que prefieran; porque se considera que el impúbero contrata, cuando ade la herencia. 4. PAULO;

Comentarios al Edicto, libro L Viii. -

qui miscuit (9) se, contrahere videtur.

Pero se considera que contrata también el que se inmiscuyó en la herencia.

5. ULPLÁNUS libro LIX. ad Edietum. - Hace autem lonum habent, quoties pupillus non defendatur a quocunque, sive a tutore vel curatore sive habeat tutorare pupillus, si-ve non habeat; ceterure

l. Ur.ru.eo; Comentarios al Edicto, libro LJX.— Mas esto tiene lugar cuando el pupilo no sea defendido por alguno, ya por el tutor, ya por el curador, ora tenga, ora no tenga, tutor el pupilo; pero

(1) FIDEW8SORS$ nnsaiT, Vulg. (2) PÁCXAT, Valg. (3) ¡Ial.; DEFSHDERETUR, et Códice

Pi.

(4) ¡Ial., defanderetur el códice Fi. (6) &9g co,'reccidn cei códice FI.; fecerit, Taur. eqút la eecit ura original, Br.

() Tau,'. según La corrección del códice Fi.; in.seria la escritura original. flr. (7) Hal. Vuig.; eoutraxtt, o.1eia el códice FI. {&, Va-k.; .1tlt, el códice Fi.

(2) lmmiaeult, Ha¿. Valg.

dominni,

DIGESTO.—LiBRO XLIE TÍTULO IT

si existat aliquis, qui defendere sil paratus, ceasabit reí servan dae causa possessio. § 1,—Non defendi pupillum constare debet, uquereque Praetori, ut sic permittat bonorum possessionem. Hoc autem constare debet sic: evocan di surit ad Praetorem tutores pupilli, ut defendant; si autem non habet tutores, requirendi cognati ve¡ affines1 et si qui alii forte sunt, quos verisimile est defensionem pupilli, pupillae non omiasuros ve¡ propter necessitudinem, vel propter caritatem, vel qua alia ratione; liberti etiam, si qui sunt ¡done¡, evocandi, exquirendaque defensio. Si aut negent se defendere, aul non negent, sed taceant, tuno Praetor possessionern dabil, tamdiu scilicet, quoad non defendatur; si defendi coeperil pupillus vel pu. pilla, desinet poasideri; idem est et in furioso.

§ 2—Ait Praetor: si is PLYPILLUS IN SUAM TUTELA3I VENERIT, BAVE PUPILLA VIR1POTBNS rugarr, ET RECTE DEENDETUR (1), ZOS, QUI. BONA POSSIDENT, DE (2) POSSESS1ONE DECEDERE JUBEBO.

§ &—Recte defendi» quid sil, videamus, utrum tantum copiam sui facere et ad suscipiendum iudiciurn paratum esse, an vero el satisdare omnimodo. Et quidem non solum ipsis se defendere volentibus hoc Edicturu acriptum est, sed in rem; «el recte defendetur» hoc esI, vel a so, ve¡ ab alio quocunque; sed si alius defendat, eril necessaria satisdatio, si ipse' non puto necessariam satisdationem; ergo oblata defensione deilci poterit interdicto reddito. 8. PAULIJS libro LVII. (3) ad Eictum.-1n possessionein mitt.i solet creditor, etsi sub conditio»e ej pecunia promissa sit. § 1.—Quum dicitur: ET EIUS, CU1TJS BONA POSSESSA SUNT & CRE1)1TOFUBUS, VENEANT, PRABTERQUAM (4) PUPILL1 ET EIUS, QUI REIPUBL1CAE CAUSA SINE DOLO MALO ABFUIT (5), intelligimus, eius, qui dolo malo

abfuerit, posee venire,

§ 2.—Si ab hostibus quia captus sit, creditores eiusin possessionem mittendi sunt; ul lamen non statim bonorum venditio permitlatur, sed interim bonis C:;iAtOr detur. 7. ULPIANUS libro LIX. ad Edictunt.—Fuleinius existimal, creditores re¡ servandae causa miasos in possessionem ex bis rebus alí non debere.

§ 1.—Praetor ait: QUI FRAUDAT10NIS CAUSA LATITABkT (fi), SI BONI Vial ARBITRATU NON DEFSNDRTUR, EIUS BONA POSSIDERI VEND1QUE lOBERO. § 2.—Quum hoc Edictum locum habeal, non sufficit latitare, sed el necease cal fraudationis causa id fien; neque quod fi'audationis causa sine latitatione fiL, satis est ad possessionem el venditionem, sed oportet fraudationis causa latitare; et est frequentissima hace causa possessionis, nam in usu latitantium bona posaidentur. § 3,—Si quia possederit bona alicuius quasi lati(1) DEPENDÁNTUE, Vuig. (5) DE, omtteta Hal.

(3, VII., con (di rase atodida por ant(gao copistas.

Tomo Hl-48



3177

si hubiera alguno, que estuviera dispuesto á defenderlo, dejara de tener lugar la posesión por causa de conservar la cosa. § 1.—Mas al Pretor debe constarle y serle evidente que el pupilo no es defendido, para que así permita la posesión de los bienes. Pero esto debe constar de este modo: han de ser llamados ante el Pretor los tutores del pupilopara que lo defiendan; mas si no tiene tutores, han de ser requeridos los cognados 6 los afines, y otros que acaso haya, que sea. verosímil que no dejarán de aceptar la defensa del pupilo, 6 de la pupila, 6 por parentesco, 6 por caridad, 6 por alguna otra razón; y también han de ser llamados los libertos, Si hay algunos idóneos, y se ha de requerir su defensa. pero si se negaran á. defenderlo, 6 si no se negaran, pero se callasen, entonces el Pretor dará la posesión, por supuesto, mientras no sea defendido; pues si el pupilo 6 la pupila comenzare ase r defendido, se deja de poseer; y lo mismo es también en cuanto al furioso. § 2.—Dice el Pretor: «Si este pupilo hubiere Ile»gado á su tutela, 6 esta. pupila fuere casadera, y »fuesen debidamente defendidos, mandaré, que se »separen de la posesión los que poseen los bienes», 3.—Veamos qué sea «ser debidamente defendido», si solamente comparecer y estar dispuesto á aceptar el juicio, Ú si taniLou dar en todo caso fianza. Y, á la verdad, este Edicto se escribió no solamente para los mismos que quieren defenderse, sino para los que se defienden en realidad; y «se defiende uno debidamente», á, saber, 6 por sí, 6 por otro cualquiera; pero si otro lo defendiera, será necesaria la fianza, y si uno mismo, no creo que la fianza sea necesaria; luego, ofrecida la defensa, se podrá echar de la posesión, restituido el interdicto. 8. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LVII. El acreedor suele ser puesto en posesión, aunque se le haya prometido dinero bajo condición. § 1.—Cuando se dice: «Y véndanse los bienes de »aquélcuyos bienes fueron poseidos por los acree»dores, excepto los del pupilo y Los del que sin dolo »malo estuvo ausente por causa de la república», entendemos que se pueden vender los del que estuviere ausente con dolo malo. § 2.—Si alguno hubiera sido aprisionado por los enemigos, han de ser puestos en posesión sus acreedores;pero de suerte que no se permita inmediatamente la venta de los bienes, sino que se dé interinamente un curador para los bienes. 7. ULPIANO; Corn.eng arios al Edicto, libro LIX.— Opina Fuloinio, que los acreedores puestos en posesión para conservar los bienes no se deben alimentar con estos bienes. § 1—Dice el Pretor: «Mandaré que se posean y »se vendan los bienes del que se ocultare por causa »de defraudación, si no fuese defendido á arbitrio »de hombre bueno». § 2.—Para que tenga lugar este Edicto no basta ocultarse, sino que también es necesario que esto se haga por causa de defraudación; y lo que se hace por causa de defraudación, sin ocultarse, no es bastante para la posesión y la venta, sino que es preciso que uno se oculte por causa de defraudación; y esta es frecuentisima causa de posesión, porque en el uso se poseen los bienes de los que se ocultan. § 3.—Si alguno poseyere los bienes de uno, como (4) Er. insertan AraL Vulg. (6) &BFUERIT, Hat. Vsig.

(5) Según conf et&ra Geb.; LATITAVIT, el códice

in.

378



DIGBSTO.—LIBBO XLII; TÍTULO IV

tantis, qui non latitabat, et vendiderit, consequens erit dicere, venditionem bonorumsecutam nullius IBon]enti esse. § 4.—Quid sit auem «atitare», videarnus. Latitare est IlOfl (1), ut Cicero definit, turpis oceultatio su¡; potest eolio quis latitare non turpi de causa, veluti qui tyranni crudelitatem tirnet, aut vim hostium, aut domesticas seditiones. § 5.—Sed is, qui fraudationis causa latitet, non taLuen propter creditores, etsi haee latitatio creditores fraudet, in ea tamen cnt causa, nc hine possidere (2) bona eius possint, quia non hoc animo latitet, uL fraudentur (3) creditores; animus enim latitantis quaeritur, quo animo latitet, ut fraudet ereditores, an alia ex causa. § 6,—Quid ergo, si duas causas [atitandi habuit, ve] plures, inter quas etiam fraudandi creditores, an venditio recto procedat? Et puto probandum, si lures causae sint latitationis, inter quas est et raudationis causa, nocere debere, posseque hino bona vendi.

Y

7.—Quid, si adversus quosdam occultare se consilium non est, adversus quosdam cnt, quid dicemus? Et rectisaime Pomponius scribit, non adversus omnes latitationem exigendam, sed adversus eum, quena quis decipere et fraudare latitatione destinat. Utrum ergo omnes bona eius vender-e possunt, quia latitat, hoc ent, etiam hi (4), adversus quos non latitat, quia verum est, eum latitare, an vero is solus, adversos quem latit.at ? Et quidem verum cnt, eum latitare, et fraudationis causa latitare, etsi non adversus me (5) lafitet. Sed illud tract.andum (6) Pomponius putat, an adversus me (7), eumque solum posse hinc (8) venditionern impetrare, adversus quern latitetur (9). § 8.—Latitare autem est, cum tractu aliquo latere,quemadmodum factitare, frequenter facer-e. § 9.—Adeo autem latitatio anjmum et aeotum latitantis (10) desiderat, ut recto dictum sit, furiosum hinc venditionem pati non posee, quia non se occultat, qui suus non ent. § 10.—Plane si non defendatur funiosus, curatorem el dandum, aut boca sius ut posaideantur, nominatim permittendum ent. Labeo autem seribit, si non inveniatur curator ve! defensor furiosi, sed et si curator datus eum non defendat, tunc removendum eum, et oportere Praetorem dare curatorem aliquem ex creditoribus, ut non amplius, quam necease eat, ex bonis furiosi veneat; ea-que servanda Labeo alt, quse solent servai, num venter lo possessionem mittitur. § 11.—Plane interdum bona eius causa copita vendenda erunt, si urgeat aes alienum, et dilatio damnum alt allatura creditoribus; ita autem vendeuda, ut, quod supersit, furioso detur, quia hominis eius status et habitus a pupilli conditione non multum abhorret; quod quidem non est sine ratione. (1) non, omítela VuIq. (2) Taur. según la escrura ortQinai; P0811dJ521, la COrreccIón del c&iwe FI., Dr. (3) Taur. segw el códice FI., en st que ie Lee freudetur —; frandet, La corrección del códice FI., Br. (4) Taur-. según La escritura original; .1, ¿a copriøció,', del códice

F1-21.

si éste ¡Be ocultara, no estando oculto, y los vendiere, sera consiguiente decir, que no es de valor alguno la venta que se hizo. § 4.—Mas veamos qué sea «ocultaras». Ocultarse no es, como define Ciceron, hacer torpe ocultación de sí mismo; porque puede uno ocultarse no por causa torpe, como el que teme la crueldad de un tirano, ó la violencia de los enemigos, ó las sediciones domésticas. § 5.—Pero el que se oculte por causa de defraudación, mas no por los acreedores, aunque esta ocultación defraude á los acreedores, se hallará, sin embargo, en eh caso de que no puedan estos poseer sus bienes, porque no se oculta con la intención de defraudará los acreedores; porque se investiga la intención del que se oculta, esto es, con qué intención se oculta, si para defraudar á los acreedores, ó por otra causa. § 6.—Luego, qué se dirá, si para ocultarse tuvo dos causas, ó más, entre ellas también la -de defraudar á los acreedor-es? ¿Procederá debidamente la venta? Y opino que se ha de admitir, que si fueran varias las causas de la ocultación, entre las que está también La de defraudación, le debe perjudicar, y pueden por ello ser vendidos los bienes. § 7..—Mas, qué diremos, si no tuvo la intención de ocultarse respecto de algunos, pero la tuvo en cuanto á Otros? Y con muchísima razón escribe Pomponio, que no se ha de exigir la ocultación en cuanto á todos, sino respecto al que uno se proponc engañar y defraudar con su ocultación. Luego, ¿pueden todos vender los bienes de él, porque se oculta, esto es, aun aquellos respecto de los que no se oculta, porque es verdad que él se oculta, 6 solo aquél respecto al cual se oculta? Y ciertamente es verdad que él se oculta, y que se oculta por causa de defraudación, aunque no so oculta respecto de mi. Pero opina Pomponio, que se ha de examinar si respecto á mi, y que por esta causa puede impetrar la venta sólo aquél respecto al cual uno se oculte. § 8.—Mas ocultarse es estar oculto algún tiempo, así como frecuentar es hacer con frecuencia. § 9.—Mas de tal modo la ocultación requiere el ánimoy la intención del que se oculta, que con razón se dijo que por este motivo no podía sufrir el furioso la venta, porque no se oculta el que no está en su juicio. § 10.—Pero si el furioso no fuera defendido, se le ha de dar un curador, 6 se ha de permitir expresamente que sean poseidos sus bienes. Mas escribe Labeon, si no Be hallara curador ó defensor del furioso, que si el curador nombrado no lo defendiera, éste ha de ser en tal caso removido, y debe el Pretor nombrar algún curador entre los acreedores, para que de los bienes del furioso se venda no más que lo que es necesario; y dice Labeon, que se debe guardar lo que se suele observar cuando es puesto en posesión el que está en el claustro materno. § 11.—Mas á veces se habrán de vender con conocimiento de causa los bienes de aquél, si apremiara una deuda, y la dilación hubiera de causar daño á los acreedores; pero se habrán de vender de suerte, que lo que sobre Be le dé al furioso, porque el estado y el modo de ser de este hombre no distan mucho de la condición del pupilo- que ciertamente no es sin fundamento. (5) omnes por me, Vu49. (6) epectandum, al mdrgen ¿nterwr del códice Fi. (7) omnes por me, Vulg. (8) hane, Hal. VuLg. (9 lititet, Ha¿. Vulg. (10) occultantla, al radrg.n nteror del cddce Fi.; pe, ;n-

seria Taur-. según el códice PL, que dice latlteatlie.

blGEgro.—LIBRO x1x1: TfTULO

§ 12.—Idemque et in prodigo dicendum est, ceterisque, qui curatorum ope iuvantur; nec enim quisquam proprie latitare ces dixerit. § 13.—Illud sciendum est, posse quem in (1) eadom civitate case, et latitare, et in alía civitate, et non latitare; etenim qui in aiia civitate sit, copiamque sui faciat in publico, ibique pareat, an latitet, videamus. Et hodie hoc jure utixnur, ut, sive quia eodem loci agat, sive alio, sive peregre agat, si tamen occursutn creditoris e'iteL, latitare videatur. Denique eum quoque, qui in foro endem agat, si circa columnas aut atationes se occultet, videri latitare veteres responderunt; el poase quem adversus alteruin latitare, adversus alterum non; constat autem ut ipse elub jL bona venciere, aaversus quem latitat. § 14.—Si in diem vol sub conditione (2) debitor ,latitet, antequam dies Mconditio veniat, non pose; quid eniin interest, debitor sunt bona eius venir quia non sil, an nondum convenir¡ possit? nam elsi non sit debitor, idem dicemus. Idem cnt dicendum, et si quia habeat quidem actionen, sed talem, quae per exeaptionem repellitur. § 15.—Si quis actione de peculio filil vel servi nomine convenir¡ poasit, si latitet, co iure utirnur, ut poasint bona oms possideri et venire, tamtsi nihil fuerit in peculio, quia case potest; eL reí iudicatae tempus apectamus, utrum alt, an non siL, et quod (3) teneat actio, etiamsi nihil in peculio fuerit. § 16.—Item videamus, si quia adversus in rem actionem latitet, an bona eius possideri venumque dan posaint. Extat Neratii sententia existimantis, bona case vendenda; el (4) hoc Rescripto Hadriani continetur, quo jure utimur. § 17.—Celsus autem Sexto (5) respondit, si fondum, quem petere volo, Titius posaideat, noque abaens defendatur, commodius se existimare, in fundum possessione (6) mittendum, quam bona eius poasideri; hoc (7) adnotandum est, Celsuin conaultum non de latitante, sed de absente. § 18.—idem Celsus existimat, si ¡a, a que hereditatem petere vetim, latitat, commodissime fien posas, ut in possessionelfl mittar rerUm, quas pro herede, ve! pro possessore possidet; sed si dolo fenit, quominus possideret, bona eius posaidenda et vendenda sunt. § 19.—Divus quoque Pius in persona eius, qui bereditateci posaideus copiam 8Ui non faciebat, reecripait, in possessionem rerum hereditariarum adveraarium induceudum; in quo Rescripto (8) et fructum percipere iussit eum, qui per niiniam contumaciam possessoris hereditatis ut lucro eius cedat, in possessionem inductus est reruui hereditariarum. 8. Iaas libro LX. ad Edictum, - Si diu incer(1) Taw. según corrección del códice FI.; quominus, la escritura origina!, Br. (5) Según corrección del códice FI.; conditlonem, Taur.

según ¿a escritura ori.gn.aZ, Br. ($i •quid, Hal.

(4) ot, considérate o4iadida por antiguos copistas. (5) Ubo sexto, HaI. VuIg.

rv

12.—Y lo mismo se ha de decir también en cuanto al pródigo, y á los demás que son auxiliados con el concurso de curadores; porque nadie dirá con propiedad que éstos se ocultan. § 13.—Se ha de saber, que puede uno estar en la misma ciudad, y estar oculto, y en otra ciudad, y no estar oculto; veamos, pues, si se oculta el que está en otra ciudad, y se exhibe en público, y allí se presenta. Y hoy observamos este derecho, que ya si uno vive en el mismo lugar, ya si en otro, ya si esta de viaje, si, no obstante, evitara el encuentro de un acreedor, se considera que se oculta Finalmente, los antiguos respondieron,que se considera que se aculta también el que se baila en la misma plaza, si se ocultara cerca de las columnas y de las paradas; y que podía cualquiera ocultarse respecto a uno, y no respecto á otro; pero es sabido que puede vender sus bienes aquél respecto del cual se oculta. § 14.—Si se ocultara un deudor á término ó bajo condición, no se pueden vender sus bienes antes que se cumpla el término ó la condición; porque qué importa que uno no sea deudor, 6 que todavía no pueda ser demandado? Porque lo mismo diremos aunque no sea deudor. Lo mismo se habrá de decir, también si uno tuviera ciertamente acción, pero tal, que sea repelido por medio de excepción. § 15.—Si alguno pudiera ser demandado á• nombre de un hijo 6 de un esclavo con la acción de peculio, observamos, si se ocultara, este derecho, que se puedan poseer y vender sus bienes, aunque no hubiere nada en el peculio, porque puede haberlo; y miramos al tiempo de haber sido juzgada la cosa, si hay, ó no hay, y á lo que obligue la acción, aunque no hubiere nada en el peculio. § 16.—Veamos también, si, ocultándose uno respecto del que tiene acción real, se puedan poseer y vender sus bienes. Hay la opinión de Neracio, que estima que se han de vender los bienes; y esto se contiene en un rescripto de Adriano, cuyo derecho observamos. § 17.—Mas Celso respondió á. Sexto, que si Ticio poseyera el fundo que yo quiero reclamar, y estando ausente no fuera defendido, él creia lo más conveniente que se diera el fundo en posesión, que no que se poseyeran sus bienes; mas se ha de observar, que Celso fué consultado no en cuanto aí que se ocultaba, sino en cuanto al que estaba ausente. 18.—Estima el mismo Celso, que si se oculta aquel á quien yo quisiera pedirle la herencia, se podía hacer muy fácilmente que yo fuera puesto en posesión do los bienes, que aquél posee como heredero 6 como poseedor; pero si hizo con dolo de modo que no poseyera los bienes, se han de poseer y vender los bienes del mismo. § 19—Resolvió por rescripto también el Divino P.io, respecto á la persona del que poseyendo una herencia no se presentaba, que el adversario había de ser puesto en posesión de los bienes de la herencia; en cuyo rescripto mandó que también percibiera los frutos, de modo que cedan en lucro suyo, el que por demasiada contumacia del poseedor de la herencia fué puesto en posesión de los bienes de la herencia. S. EL MISMO;

Comentarios al Edicto, libro IX. -

(6) Taur. segun ¿a escritura original; fundi poseaioZa corrección del códice FI., Br.

(7) Taur. según ¿a escritura original; hlc, ¿a corrección del códice FI., Br. (8) Taur. según corrección del códice FI, Br.; reecrt ptflm, la esorüw'a original.

380



DIGESTO.—LtBEO XLII: TfTITLO 1V

tum sit, (1) heres extiturus, ncc nc sit, causa cognita permitti oportebit, bona ret servandae causa possideri (2); et si ita res utgeat vol conditio bonorurn (3), ctiain hoc erit concedendum, ut curaor constituatur

9. Pui..us libro LVII. (4) cid Edielum. - unus

Si por largo tiempo fuera incierto si habrá de haber, 6 no, heredero, se deberá permitir, con conocimiento de causa, que se posean los bienes para conservarlos; y si el caso ó la condición de los bienes apremiare de tal modo, también se habrá de conceder que sea nombrado curador

9. Psuz..o; Comentarios al Edicto, libro L VIl.—

ex creclitoribus.

§ 1.—Si altar ex heredibus intra tempora sibi praestituta deliberet adire hereditatem, alter vero neget se adituruin, videndum est, quid creditoribus agendum sit. Et placet, interim eos in possessionem mittendos custodiae causa, donec appareat, is, qui deliberat, utrum agnoscat partem suam, an non agnoscat.

uno de los acredores. § 1.—Si dentro del término á él concedido deliberase uno de los herederos adir la herencia, pero otro dijese que él no la adirá, se ha de ver qué Be ha de hacer por los acreedores. Y está determinado, que interinamente han de ser ellos puestos en posesión por cusa de custodia, hasta que aparezca si el que delibera acepte, 6 no acepta, su parte.

10. ULPEANUS libro LXIX!. cid Edictum. - Si pupillus praesena sit, tutorem autem non habeat, abse rite habendus est.

10. U L P 1 5. N o; Cornen4arios al Edicto; libro LXXXÍ. - Si el pupilo estuviera presente, pero no tuviera tutor, ha de ser considerado como ausente.

11. PAULUS libro VIII. ad Plautiwn.—Si fihiofamujas legatum ve fideicommissum sub conditione relictum sit, dicendum est, 1am ipsum, quam patrem in possessionem mittendos cese, quia ambo spein comLnOdi habent.

11. PAuLO; Comentarios ti Plaucio, libro VIII. Si á. un hijo de familia Be le hubiera dejado bajo condición un legado ó un fideicomiso, se ha de decir, que tanto él como su padre han de ser puestos en posesión, porque ambos tienen la esperanza de una utilidad.

POMP0NIUS libro XXIII. ad Quintum Mu12. cium.—Quum legatorum vol fideicommissi (5) servandi causa, vol quia damni infecti nobis non caveatur, bona possidere Praetor permitdt, vel ventris nomine in possessionem nos mittit, non possideinus, sed magia custodiam rerum, el observationern nobis concedit.

12. PoMPoNio; Comentarios á Quinto Muc&, libro XXIII. - Cuando por causa de conservar los legados 6 un fideicomiso, ó porque no se da caución por daño que nos amenaza, permite el Pretor que poseamos los bienes, ó nos pone en posesión á nombre del que está en el claustro materno, no poseemos, sino que más bien nos concede la custodia y la conservación de los bienes.

libro XIV. Responsoruni. .- Ad

18. PAPINIANO; Respuestas, libro Xl V. - El que por e! Presidente de una provincia fué remitido á lajurisdicción de los Emperadores, aunque no es obligado á defenderse en los demás litigios en Roma, ha de ser, sin embargo, defendido en la provincia; porque también se venden los bienes del condenado á destierro temporal, si no hubiera defensor del mismo.

14. PAULUS libro 11. Quaestionum.—Si quia creditorem prohibuerit bona debitoris ingredi, datur in éum actio (6) quanti ea res sit.

14. PAULo; Cuestiones, libro II. -Si alguno le hubiere prohibido á un acreedor que entre en posesión de los bienes del deudor, se da contra él acción por cuanto esto importe. § 1.—Mas si alguno, que para conservar los legados fué puesto en posesión, no fuese admitido, aunque puede faltar, si estuviera pendiente, la condición del legado, se estimará, sin embargo, lo que se legó, porque á aquél le importa tener seguridad. § 2.—Mas no es puesto en posesión un acreedor condicional, porque es puesto el que puede vender los bienes en virtud del Edicto.

13.

PAPiNIANUS

cognitionem Imperatorum a Praeside provinoiae remissus, el si in ceteris litibus Romae defendere se non cogitur, tamen in provincia defendendus est; nam et exilio temporario puniti, si defensor non existat, bona veneunt.

§ 1.—Sed et si quia legatorum servandorum causa miasus in possessionem admissus non est, si legati condujo pendeal, licet posait deficere, aestimetur temen id, quod legatuín est, quia interest eius eautum habere. § 2.-.-.Creditor autern conditionalis in possessionem non mittitur, quia is mittitur, qui potest bona ex Edicto vendere.

15. ULtu.ius libro VI. Fideicomr,tissorum.— la,

qui reIn Permutatam acriepit, emtori similis est; item iB, qui reni in solutum accepit, vel qui lite aestimata retinuit, vel ex causa stipulationis, non ob liberalitatem cal rionaceutus.

testamento, inserta Vufr' () Taur.; posIdere, el O6cicej'j Br.

15. ULPIAiso; Fideicomisos, libro VI.—El que en permute recibió una cosa ea semejante á un comprador; asimismo el que recibió una cosa en pago, 6 la retuvo habiéndose estimado el litigio, 6 la consiguió por causa de estipulación, no por liberalidad.

(1) €X

(8) Las ed. citadas por r.; COnd(tio boatw, el códie FI. (4) Taur. según corrección del Códice Ft.; qdnonoagentimo, La ucrdura original, Dr.

(S" Taur, según oorreaaidn wssnm, la eecrU ura original.

(6) In fsctum, uieeria 1Iulg.

del códice PL Br.; fideloom-

DIGESTO.—LIBIO 1L11 TÍTUL0



381

T(T. y

TÍTULO V

DE REBUS (1) AUCTORIVATE 1UDICIS 1OSSIDENDIS, SEO VENDUNDIS (2) (Cf Cod. VII. 72.

DE LAS COSAS QUE SE HAN DE POSEER, 6 VENDER, CON LA AUFORIOAD DEL JUEZ

1. GAJOS libro XXIII. ad Edictum prooinciute.—

Venire bona ibi oportet, ubi quisque defendi debeL, id est, 2. PAULUS

libro LIV. (3) ad Edictum. - ubi do-

micilium habet,

(Vaie CÓd. VII. 72.1 1. GAYO; Comentarios al Edicto provincia¿, libro XXIII. - Es menester que los bienes se vendan

allí donde cada cual debe ser defendido, esto es, 2. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LIV. donde tiene su domicilio,

3. €hius -libro XXIII. ad Ediciurrt proeinciale.— aut ubi quisque contraerit. Contractum autem non utique co loco intelligitur, quo negotium gestum Bit, sed quo solvenda est pecunia.

3. Go; Comentarios al Ediclo provincial, libro XXIII. - 6 donde cada cual hubiere contratado.

PALILUS libro LVII. ad Ediclwn. - Si servus 4. sub conditione heres institutus sit, aut dubium sit, an is boros liberque futuras Bit, non est iniuum, postulanlibus ereditoribus ita decerni, ut, si ante certum tempus is heres non extiterit, prolude (4) omnma observentur, ac si is heres ita institutus non esset; quod plerumque accidere (5), si (6) sub conditione dandae alicui pecuniae heres iristitutus sil, nec dies appositus sit. Sed hoc, quantum ad bona, ita observandurn; ceterum libertas ej quandoque cornpetet, el a Praetore conservanda est, etiamsi certum sit, noque heredem, noque bonorum poeseasoren futururn.

4. Pur.o; Comentarios al Edicto, libro LVII. Si un esclavo hubiera sido instituido heredero bajo condición, ó fuera dudoso si él haya de ser heredero y libre, no es injusto, que, pidiéndolo los acreedores, se decrete que si él no fuere heredero antes de cierto tiempo, todo se ejecute lo mismo que si él no hubiera sido instituido así heredero; porque acontece muchas veces, que si uno es instituido heredero bajo condición de dar dinero á otro, no se fija día. Mas esto se ha de observar as¡ en cuanto á. los bienes; pero si alguna vez le competiera la libertad, se le ha de conservar también por el Pretor, aunque sea cierto que no ha de ser ni heredero ni poseedor de los bienes. § 1.—Mas si alguno, diciendo que él es heredero, 6 sosteniendo las acciones, defendiera al difunto, no se podrán vender los bienes del difunto.

1.—Si quis tamen heredem se spondendo, (7) vel actiones patiendo defuuctum defendat, bona defuneti venire non poterunt. ULPL&NUS libro LX. ad Edicluni. - Si minor 5. vigintiquinque annis, qui habet curatores, a curat.oribus non defendatur, nec alium defensorem invenial, bonorum venditionem patitur, etsi non latitel, licet non (8) fraudationis causa latitare videtur, qui sul non est idoneus defensor.

6. PAULUS libro L VIII. ad Edictum.. - Si non expedieril pupillo hereditatem parentis retinere, Praetor bona defuncti venire permittit, ut, quod auperaveril, pupillo restituatur.

§ 1.—Si pupillus, antequam abstineret, aliquid gesserit, servandum est; utique si bona fide gessit. § 2.—Quid ergo, si quibusdaní creditoribus sol~ vit, deinde bona venierint? Si quaeratur, an repetitio sit, ex causa id statuendum Julianus ait, no alterius aut negligentia, aut cupiditas huic, qui diligeas fuit, noceal. Quodsi utroque instante ti[)¡ gratificatus tutor solvil, aequurn esse, aut -pnus eandem portionem mihiquaeri, ant communicandum, quod accepisti, el loe lulianus ait; apparet autem, loqui eum, si ex bonis palernis solutum Bit. Quid ergo, si aliunde pupillus solverit, reddi ej debebil, nec ne? et utrum a creditore, an ex heredilate? Sesevola noster ait, si aliquid sil in bonis, (1) BOEIB, inserta Vulg. (5) SEU YREDUNDIS, considéranse aliadidaa por antiguos copistas.

(3) Taur. segun corrección del códice FI., Br.; quinque. gesimoseptimo, ¿a escritura original (4) Taur. seg un ¿a escritura orginaZ; perinde, ¿a correooidn del códice FI., Br.

Mas no se entiendo ciertamente que se contrató en el lugar en que se hizo el negocio, sino en el que se ha de pagar el dinero.

5. Ui.pi.*.ro; Comentarios al Edicto, libro LX. -

Si el menor de veinticinco años, que tiene curadores, no fuera defendido por los curadores, y no hallara otro defensor, sufre la venta de sus bienes aunque no se oculte, por más que no se considera que se oculta por causa de defraudación el que no es idóneo defensor de sí mismo.

8. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LVIII. -

Si no le conviniere al pupilo retener la herencia de su ascendiente, permite el Pretor que se vendan los bienes del difunto, de modo que se le restituya al pupilo lo que sobrare. § 1.—Si el pupilo hubiere hecho alguna cosa antes de abstenerse, se ha de mantener; solamente si la hizo de buena te. § 2.—Luego, ¿qué se dirá, si les pagó á algunos acreedores, y después se hubieren vendido los bienes? Si se preguntara si habrá la repetición, dice Juliano que esto se ha de determinar en virtud de causa, á fin de que la negligencia ó la codicia de uno no le perjudique al que fué diligente. Pero si instando uno y otro el tutor te pagó haciéndote gracia, es justo 6 que antes se me entregue la misma porción, ó que se reparta lo que recibiste; y esto dice Juliano; mas aparece que él habla si se hubiera pagado con los bienes del padre. Luego, ¿qué se dirá, si el pupilo hubiere pagado con otros? (5) Z'aur. según la escritura original; accideret, la correccittn del códice FI., Br. (G) Tau,-. según corrección del códice FI,; si, ornttela ¿.

escritura ormpinal. Br. (7) respondendo, al margen interior del ódice FI. (8) nec por Hect son, ¡Ial.

32



!IGE8Po.—L1liRo tiI: TITULO %

deducendum ex hereditae solidum, exemplo eiva, qui geasil negotia. Sed si nihil sit in honia, non esse iniquum adveraus creditorem dandam repetitionem, quasi indebiti soluti.

¿Se le deberá devolver ó no? ¿Y acaso por el acreedor, ó de la herencia? Nuestro Scévola dice, que si hubiera algunos bienes, todo se ha de deducir de La herencia, á la manera que respecto del que fuégestor de negocios. Pero s no hubiera ningunos bienes, no es injusto que se haya de dar contra el acreedor la repetición, como de pago indebido.

7. Guus (1) libro XXIII. ad Edicutrt prorinciae.—Hereditarium aes alienuin intelligitur etíam id, de quo eum defuneto agi non potuit, veluti quod is, quum moreretur, daturum se promisisset; item quod qui pro defuncto fideiussit, post rnortem ¡SI eius solvit.

7.. Gvo; Comentarios al Edicto provincial, libro XXIII. - Se entiende que es deuda de la herencia también aquella por la cual no se pudo ejercitar acción contra el difunto, por ejemplo, lo que hubiese prometido que darla cuando muriese; asimismo lo que el que salió fiador por el difunto pagó después de la muerte de éste.

8. UU'IANUS (2) libro LX.I. ad Edieunt.—In venditione (3) honorum etiam ususfructus vaniat (4), quia appellatione domini fructuarius quoque continetur. 1..—Si quis fruetus ex praedio deblioris cap¡ poterit, huno creditor, qui in possessiouem praedii miasus est, vendere vel locare debet. Sed hoe ita demum, si ante noque venierit, neque locatus 5 erit; naru si iain a debitore vel locatus erat, ve venierat, servabit Praetor venditionem et locationem a debitore factarn, et si minoris distractum est, vel locatum, nisi si in fraudem creditorum hoc fiat; tune enim Praetor arbitrium dat creditoribus, ut ex integro locationem vel venditionem faeiant.

8. ULPiANO, Comentarios al Edicto, libro LXI. -. En la venta de los bienes se comprende también el usufructo, porque con la denominación de dueño se. comprende también el usufructuario. § 1.—Si del predio de un deudor se pudiere percibir algún fruto, el acreedor que fué puesto en posesión del predio debe vender ó arrendar este fruto. Pero esto solamente, si antes no hubiere sido vendido 6 dado en arrendamiento; porque si ya habla sido dado en arrendamiento, ó vendido, por el deudor, el Pretor mantendrá la venta y el arrendamiento hechos por el deudor, aun si se vendió 6 se dió en arrendamiento por menos, á no ser que esto se hiciera en fraude de los acreedores; porque entonces el Pretor les da á los acreedores el arbitrio de hacer de nuevo el arrendamiento ó la venta. § 2.—Lo mismo se habrá de decir también de los frutos de los demás bienes, de suerte que, si algunos se pudieran dar en arrendamiento, se arrienden, por ejemplo, las retribuciones de los esclavos ó por los jumentos y por las demás cosas, que pueden darse en arrendamiento. § 3.—El Pretor no habló nada de la duración del arrendamiento; y por esto parece que se les dió á los acreedores libre arbitrio para que arrienden por cualquier tiempo, así como está al arbitrio de ellos vender 6 dar en arrendamiento, por supuesto, sin dolo malo; pero no se hacen reos de la culpa. § 4.—Si fuera uno solo el que poseyera los bienes, la cosa será expedita para el arrendamiento; pero si no fuera uno solo sino muchos, se pregunta, cuál de ellos deberá dar en arrendamiento 6 vender. Y si verdaderamente hubiera acuerdo entre ellos, la cosa es facilísima; porque todos pueden dar en arrendamiento, y encomendar á uno solo este negocio; mas si no hay acuerdo, entonces se ha de decir que el Pretor debe elegir con conocimiento de causa quién dé en arrendamiento 6 venta.

§ 2.—De ceterarum quoque rerum fructibus idem erit dicendum (6), ut, si qui locar¡ possint, locentur, puta mercedes servorum ve! (7) iumentorum ceterorumque, quae possunt locar¡. § 3.—De tempore locationis nihil Praetor locutus est; et ideo liberuin arbitrium ereditoribus datum videtur, quanto tempore locent, quemadrnodum ¡llud est in arbitrio eorum, vendant, vel locent, acilicet sine doto malo; ex culpa autem re¡ non fiunt. § 4.—Si unus sit, qui posaideat bona, expeditum erit de locatione; quodsi non urlus, sed plures sint, quia eorum debeat locare vel vendere, quaerítur. Et si quidem convenit inter eos, expedissimum est; nam et omnes poasunt tocare, et un! hoc negotium daro; si vero non eonvenit, tune dicendum est, Praetorem causa cognita eligere debere, qui Iocet vol vendat. 9. IDEM libro LXI!. ad Edictam. - Praetor alt: SI QUIS, CUM IN POSSESSIONE BONORUM ESSET, QUOD (8) EO NOMINE PRUCTUS CEPE alT, El, AD QUEM SA RES PERTINET, NON RNST1TUAT (9), SIVE QUOD IMPENSAR (10) SINE DOLO MALO FECERtT, El NON PRAESTABITUR, SLVE DOLO MALO EZUS DETERiOR CAUSA ?OSSSSS1ONIS FACTA ESSE DICETUR, DE EA RE 1UDICLUM IN FACTUM DABO. § 1.—Quod de fructibus alt, etiam de ceteris, (1) Piiiilul, Vid. ji) Taur. seg ún corrección del códice Fi., Rr.; Gaiue, la e scritura original, Vulg.: Paulu, Bal. j; MaL Vulg.ç venditiosem, el códice Fi. (5 Taur. sn la escritura original; venit, la corrección

del códue Fi., Br.

(5) al, .nequsm venlerlt,loea.Lu. non erit, el códice olla-

do por Geb.

9. EL MISMO; Com°ntarios al Edicto, libro LXJI. - Dice el Pretor: «Si alguno, estando en posesión »de los bienes, no le restituyera á aquel, á quien »pertenece la cosa, lo que hubiere percibido á tito»lo de frutos, 6 si á él no se le diere el gasto que »hubiere hecho sin dolo malo, 6 si se dijere que con »dolo malo suyo se deterioró la. causa de la pose»sión, daré sobre ello la acción por el hecho». § 1.—Lo que dice de los frutos se ha de entender

(Sj Tczur. eegés corrección del códice Fi., Br. erft, ineerla ¿a escrll ura original. (1) veeturee, murta Vulg. (S) QUOS, VuLg. (9) RESTITUET, MaL (10) IOMs inaerla Vrilg. ¡egún

DIG8TO.—LTBR0 XLII: TÍTULO Y

quaecunque ex re debitoris pervenerunt, intelligondum est; et sane debnit hoc ita case. Quid enim, si ex compromisso, vel alio casu poenam Consecutus es!, - nam eam poenaLe, quam consecutus es!, praestare debet— § 2.—Quod ait Praetor: «sive quod impensae nomine (1) sine doto malo 12) fecit (3), el non praestabitur», hoc eo spectat, ut, si quid ipse erogavit creditor, si modo sine dolo malo erogavit, boc ci praestetur; sufflcit igitur sine dolo erogasse, atiam si nihil profuit erogatio eius reí debitori.

también de todo lo demás, que provino da Cosa do! deudor; y verdaderamente debió esto ser as!. Porque ¿qué se dirá, si en virtud de compromiso, 6 por otra circunstancia consiguió una pena, pues también debe entregar la pena que consiguió? § 2.—Lo que dice el Pretor: «ó si á él no se le diere el gasto que hizo sin doto malo», se refiere á que si e! mismo acreedor hizo algún gasto, se le pague, si es que hizo el gasto sin dolo malo; basta, pues, haber hecho el gasto sin dolo malo, aunque el -gasto no le haya aprovechado en nada al deudor de la cosa. § 3.—His verbis: (4) «ad quern ea res pertinet», § 3.—Con estas palabras: «it quién la cosa perteetiam curator bonis distrabendis datus continebinece»., se comprenderá también el curador nomtur, e! ¡pise debitor, sí eontigerit, no bona eius vebrado para vender los bienes, y el mismo deudor, neant. Et ipsi itaque creditori adversus hos dabitur si aconteciere que no se vendieran sus bienes. Y actio, quos enumeravimus, sive qui in fructib.is as!, también al mismo acreedor se le dará acción percipiendis erogavit, sive in familia alenda curancontra los que hemos enumerado, ya si hizo algún dave, praediis fulciendis vel reficiendis, vel damno gasto para percibir los frutos, ya si para alimentar infecto promittendo, ve! servo noxali iudicio deó curar it la familia, 6 para reparar ó restaurar Los fenso, si modo non magia eum expediit (5) depredios, ó prometiendo por daño que amen aza,ó por dere, quam retinere; quodsi dedere expediit (8), haber defendido it un esclavo en el juicio noxal, si consequens erit, repetere eum non (7) debere. no convino más entregarlo que retenerlo; pero si convino entregarlo, será consiguiente que no deba él reclamarlo. § 4.—Generaliter etiam dicendum est, quidquid § 4.—En general se ha de decir también, que pueimpendit in rem, si modo sine doto malo impendit, de él repetir todo lo que gastó, en la cosa, si es que repetere eum poase; nam negotiorum gestorum lo gasté sin dolo mato; porque no puede ejercitar la agere non magia potest, quam si socius commune acción de gestión de negocios de otro modoquecoaedificiuni fulsit, quia hie quoque creditor commumosi un condueño reparó un edificio común, porque ne, non alienum negotium geasiase videtur. también en este caso se considera que el aqreedor fué gestor de un negocio común, no de uno ajeno § 5.—Est praeterea quaesitum, si deteriore prae§ 5.—Se preguntó además, si se estará obligado, día facta fuerint sine dolo malo creditoris, vel iura si los predios se hubieren deteriorado sin dolo malo eorum amissa, vel sedificia diruta, vel exusta, item del acreedor, 6 si se perdieron los derechos de los farniliae pecorumque acta cura non sit, aut posaesmismos, 6 si se arruinaron ó se quemaron Los edialo alii tradita, sine dolo tamen malo, (8) an teficios, ó también si no tuvo cuidado de los esclavos neatur. Et apparet, eum non tener¡, quia dolo malo y de Los ganados, 6 si la posesión fué entregada it caret; eritq,ue melior eius conditio, quam in pigno- otro, pero sin dolo malo. Y es evidente, que él no se re creditoris, qui non tantum dolum malum, verum obliga, porque está exento de dolo malo; y será mecu!pam quoque debet. Eadem causa est curatoris jor su condición que la del acreedor respecto it la bonorum, nam et is tenetur, ut creditores. prenda, el cual no debe solamente el dolo malo, sino también la culpa. La misma es la condición del curador de los bienes, porque también éste está obligado como los acreedores. § 6.—In eum quoque, qui neque looavit fructum § 6.—El Pretor da la acción por el hecho también praedii, neque vendidit, in factum actionem dat contra el que ni dió en arrendamiento los frutos de Praetor; et lo hoc condemnabitur, quanto minus un predio, ni los vendió; y será condenado it tanto propter hoc perceptum es!, quia neque vendidit, cuanto de menos se percibió, por la razón de que ni neque locavit. Ceterum si tantuzm perceptum es!, Los vendió ni los dió en arrendamiento. Pero si se quantum perciperetur, si locatus ve! distractus fru- percibió tanto cuanto se percibirla silos frutos huctus esset, nibil el imputabitur. Praestat autem per biesen sido dados en arrendamiento 6 hubiesen id tantum (9) temporia, quo in posseasione (10) fuit sido vendidos, nada se le imputará. Mas responde vel ipse, vel iusau eius alius, quoad inde de pos- por tanto tiempo cuanto él mismo estuvo en posesessione discessum es!; nam neque hoc imputatur sión, fi otro por su mandato, hasta que se haya secreditori, cur in possessionem non venerit, neque parado de la posesión; porque tampoco se le imputa illud., cur de posaessione deceaserit, quum volunal acreedor que no haya entrado en posesión, ni tarium et suum potius negotium creditor gera!; que haya salido de la posesión, porque el acreedor aeatimatio autem fi!, quantum(11)interest eles, qui es gestor de un negocio voluntario, y más bien suyo experitur. propio; mas se hace la estimación de cuanto le importa al que ejercita la acción. § 7.—Has actiones neque temporariae aun!, et § 7.—Estas acciones no son temporales, y se datam heredibus, quam in heredes dabuntur, coterán tanto it los herederos, como contra los 'herederoaque succeesores. ros y los demás sucesores. § 8.—Si póssessionia causa deterior facta esas § 8.—Si se dijere que la causa de la posesión se dicetur dolo eius, qui lo possessionem miesus sit, deterioré por dolo del que hubiera sido puesto en (1) nomine, onU41a ¡Ial. ugúri el 11. I) malo, oonsid4 rase a,tadida por antiguos copistas.

3) feceri!, Haz. VuIg. () el, insertan «al. Valg. (5) HaL: sipedlt, el cddice FI, (5) Ha¿.; expedi!, el códice Ft.

(1) Ta".; non, omítala el códice FI., según la nota. (8) debltor, Inserte Vrsig. (9 Id per tantum, Vu(g. (LO) ¡Ial. Vu4b; Vil, poeceaelonem, el 06d ice Fi. (11) quanti, Vulg.

384



DIGB8TO.—LIBBO XLI1 TfTULO Y

actio in eum ex dolo d.atur; quae neque post annum, neque in heredes ceterosque successores dabitur, quum ex delicto oriatur, poenaeque nomine concipiatur,

posesión, se da contra éste la acción de dolo; la cual; ni se dará después de un año, ni contra los herederos y los demás sucesores, porque nace de un delito, y está concebida It titulo de pena,

10. PAULIJO (1) libro LLX. ad Edicum. - nisi quatenus ad eum pervenit;

sino en cuanto fué á poder de él;

10. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LIX. -

11. ULPIANUS libro LXII. ad Edictum. - heradi autem dabitur, quia et re¡ coninot persecutionem.

11. ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro LXII. - pero se le dará al heredero, porque comprende también la persecución de la cosa.

PAUI.US libro LIX. ad Edictum. - Quurn 12. unas ex creditoribus postulat in bona debitoris se mitti, quaeritur, utrum solus is, qui petit, posoidere potest, an, quum unus petit, et praetor peruhisit, omnibus creditoribus aditus sit. Et commodius dicitur, quuni Praetor permiserit, non tam personae solius petentis, quam (2) creditoribus, et in rem permissum videri; quod el Labeo putat. Nec videbitor )ibera persona acquirere ah, quia nec sibi quidquam acquirit, cuí Praetor permittit, sed ahquid ex ordine facit; el ideo ceteris quoque prodest. Plano si is postulaverit, qui creditor non est, minime dicendum est, vel eum, qui creditor est, possidore posee, quia nihil egit taus postulatio. Aliter atque si creditor, cuí permissum est possidere, post.ea recepit debiturn suum; ceteri enim poterunt peragere bonorum venditionem,

12. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LIX. Cuando uno de los acreedores pide ser puesto •en posesión de los bienes del deudor, se pregunta si puede poseerlos sólo el que pidió, 6 si pidiéndolo uno, y permitiéndolo el Pretor, tendrán acceso todos los acreedores. Y más convenientemente se dice, que cuando el Pretor lo hubiere permitido se considera que lo permitió no tanto á la persona del' único que lo pidió, cuanto It los acreedores, y por ha cosa en sí; lo que también opina Labeon. Y no se considerará que una persona libre adquiere para otro, porque ni aun para si adquiere cosa alguna aquel It quien el Pretor se lo permite, sino que hace algo con arreglo al orden; y por esto les aprovecha también It todos. Mas silo hubiere pedido el que no es acreedor, de ninguna manera se ha de decir que puede poseer como el que es acreedor, -porque esta petición no produjo efecto alguno. Lo contrario es si eh acreedor, It quien se le permitió poseer, recibió después su deuda;porque podrán los demás llevar a cabo la venta de los bienes. § 1.—Se considera que á aquel, It quien se le manda poseer, se he mandé que posea en lugar cuyo cuidado le pertenece al que mandó. § 2.—Si por causa de la naturaleza de la casa, como si el predio estuviera inundado, ó por el poderlo de ladrones, no Be puede poseer, con razón se dice que no hay cosa que se posea.

§ 1.—ls, qui poasidere iubetur, eo loco iussus videtur, cuius cura ad iubentem pertinet. § 2.—Si propter naturam re¡, veluti si praedium inundatum oit, aut propter latronum potentiarn non poteat possideri, recto dicitur, non esse, quod possideatur.

13. G&ius (3) libro XXIII. ad Edictur, proein-.

ciale.—Quamvis possessa non sint bona, quia forte nihil fuerit, quod posoideatur, aut sine controversia non posoidealur, creditor, qui in possessionem miosus sol, perinde habetur, ac si etiam poaseosa bona fiiissent.

14. PAULUS libro Lix. ad Edictwn. - Creditore in possessionem rerum debitoris mioso, curator constitul debet, si quaedam actiones periturae sunt.

§ 1.—Datur in ereditorem actio, qui in possessionem rnissus est, de eo, quod ex bonis debitoris ad en pervenit; si nondum si ahiquid consecu tus, actiones suso praestabií; datur autem in factum actio adversus eum; et omne, quod in actionern negotiorum gestorum veniret, si posset agi, restituendum a oreditore.

18. Gyo; Comentarios al Edicto provincia¡, libro XXIII.—Aunque no se hayan poseído bienes, porque acaso no hubiere nada que se posea, ó porque no se posea sin controversia, el acreedor, que fué puesto en posesión, es considerado lo mismo que si también hubiesen sido poseídos los bienes.

14. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LIX. Puesto el aereedor en posesión de los bienes del deudor, se debe nombrar un curador, si hubieran de extinguirse algunas acciones. § 1.—Contra el acreedor, que fué puesto en posesión, se da acción por lo que de los bienes del deudor fue It su poder; si aun no hubiera conseguido alguna cosa, prestará sus acciones; mas se da contra M la acción por el hecho; y todo lo que se comprendería en la acción de gestión de negocios, si se pudiera ejercitar, ha de ser restituido por

el acreedor, 15. ULPIANUS libro LXII. ad Edictam. - Quum plures creditores in possessionem rerum debitoris mittantur, no (4) corrumpantur rationes, uní hoc negotium a crectitoribus es-e dandum, queni maior paro creditorum elegerit. Ego puto, creditoribus instrumentoruiu etiom & 7F»l [desriptionem] facere (5), non ut deseribant ipsa corpora instrumen(1) Gatns, HaZ. aiUs. ins.ran HaZ.

()

5) Pau1n3, Vg.

'v'a9.

15.

ULpI&J.o;

Comentarios al Edicto, libro LXII.

- Cuando sean puestos varios acreedores en posesión de los bienes del deudor, It fin de que no se perturben las cuentas, se ha de encomendar por los acreedores este negocio It uno solo, al cual haya elegido la navoria de los acreedores. Yo opie ha de hacer para los acreedores no, que taiTi (4) HaZ. Vttlg.: neo, el (5) Supto.ze debere; elegerit. puto; et &epa* ICllieet fa-

~ .icetrumentorain, non nt, HaZ.

11GESTo.—LIBBO XLII TfTULO y

torum, sed quot sint, de qua re sint, subnotent sibi, et quaai inventarium faciant; quod etiam universorum facere jis erit permittendum. Praeterea nonnunquam Praetor causa cognita etiam describere aliquid ex instrumentis creditoribus debebit permittere, si qua idonea causa interveniat. § 1.—Utrum sernel, an etiani saepius recoguitio, dispunctio (1) concedenda siL ereditoribus, videamus. EL ait Labeo, amplius, quam sornel non case concedendam; (2) si quis tamen, inquit, iuraverit, non calumniae causa se postulare, neque habere, quae dispunxerit, itorum el faciendam potestatem ait; nec axnplius quam bis.



385

una resefia de los instrumentos, no de suerte que describan el mismo contenido de los instrumentos, sino para que se anoten ellos cuántos sean y de qué tratan, y hagan un casi inventario; lo que también se les habrá de permitir que lo hagan de todas las cosas. Además, el Pretor deberá permitirles alguna vez, con conocimiento de causa, á. los acreedores, que copien alguna cosa de los instrumentos, si mediare alguna justa causa. § 1.—Veamos si una vez sola, 6 si también muchas, se les ha de permitir á. los acreedores el reconocimiento, y la puntualización. Y dice Labeon, que no se les ha de conceder más de una vez; pero, dice, que si alguno hubiere jurado que él no lo pide por causa de calumnia, y que no tiene la nota que hubiere tomado, se le ha de dar facultad para ha corla otra vez; v no más que las dos veces.

16. [1.1 (3) G.uus libro XXIV. ad E&cum provinciale. - Quum bona venaunt debitoris, in comparatione (4) extra nei eL .eius, qui creditor cognatusve sit, potior habetur creditor cognatusve; magia tamen creditor, quarn cognatus, et inter creditores potior is, cui maior pecunia debebitur.

16. [1.] GAYo; Comentarios al Edicto provincial, libro IX! V. - Cuando se venden los bienes de un deudor, en la comparación de un extraño ydel que sea acreedor ó cognado, es considerado preferente el acreedor ó el cognado; pero más el acreedor que el cognado, y entre los acreedores, es preferente aquel á quien se le debiere mayor cantidad.

17. [2.) ULPINUS libro LXII]. ad Edictum.— Quaesitum est, utrum ¡La demum privitegium ha. beL funeraria, si is, cuius bona veneunt, funeratus Bit, an etiam si proponas, aliuni case funeratumi EL hoc lure utimur, ut, quicunque sit funeratus, id est sive la, cuius de bonis agitur, sive quid is debuit, quod reddere eum, Si viveret, funeraria actiono cogi oporteret, privilegio locos sit. Parvique referro dicamus, qua actione hic sunitus repetatur, funeraria, an famuliae erciscundae, an qua alía, dummodo sumtus funeris causa factus sit. Quacunque igitur actione ob funeris sumtum utatur, etiarn funerariam ei competere. Quare si in stipulatuin funeris impensa deducta est, dicendum cgt, locuin case privilegio, si modo quia non abiiciendi privilegii causa atipulatus est.

17. 12J ULPL&NO; Co,ncntar'ios al Edicto, libro LXI)). - Se preguntó, acaso la acción funeraria tiene privilegio solamente si se venden los bienes del que haya sido enterrado, ó también si dijeras que fué enterrado otro? Y observamos este dere.. cho,que, cualquiera que sea el que haya sido enterrado, esto es, ya si aquél de cuyos bienes se trata, ya si el que debía alguna cosa, que por la acción funeraria se le debería obligar á. entregarla, si viviese, tendrá lugar el privilegio. Y diremos que poco importa con qué acción se reclame este gasto, si por la funeraria, 6 por la de partición de herencia, 6 por otra cualquiera, con tal que el gasto haya sido hecho por causa de entierro. Así, pues, cualquiera que sea la acción de que uno use para loa gastos del entierro, le compete también la funeraria. Por lo cual, si los gastos del entierro fueron comprendidos en estipulación, se ha de decir que que uno haya estiene lugar el privilegio, con tipulado no para perder el privilegio. § 1.—Si la esposa dió la dote, y se ren unció á las nupcias, aunque ella reclama por la condicción la dote, es, sin embargo, justo que ella sea admitida al privilegio, aunque no se haya celebrado el matrimonio. Lo mismo opino que se ha de decir, aunque una menor de doce años haya sido llevada ¡ la casa como mujer, aunque todavía no sea mujer casada;

§ 1.—Si aponsa dedit dotem, et nuptiis renuntiatum est, tametsi ¡psa dotem condicit, tamen aequum est hare ad priviLegium adinitti, licet nullum maLrimonium contractum est. Idem puto dicendum, etiamsi ininor duodecirn annis in domum quasi uxor deducta siL, licet nonduin uxor sit;

18. [3.) PAULUS libro LX. ad Edictum. - intercaL enim reipublicae, et hanc solidum consequl, uL aetate permittente nubere possit, 19. [4.] ULPIANUS libro LXIII. ad Edictum. dabimusque ex his causis ipsi mulieri privilegiurn. § 1.—Si quia, quum tutor non esset, pro tutore negotia gessit, privilegio locum esse manifestum est; nec interest, ipse debeat, qui geasit, sive heres ha_ eius, ceterique succeasores; ipse autem pupillus habet privilegium, sed eius successores non (1) Taur. según el códice Fi., en el que se Lee et dispunetio—; defunetio. La escritura original, Dr. () concedendam, considero.se wiadida por antiguos co-

pistas..

TOMO III - 49

18. [3.] PAULO; Comentarios al Edicto, libro LX. porque interesa á la república que ella consiga la totalidad, para que, permitiéndoselo la edad, pueda casarse, -

19. [4.] ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LI1JL - y le daremos por estas causas el privilegio á la misma mujer. § 1.—Si alguno, no siendo tutor, administró los negocios como tutor, es manifiesto que tiene lugar el privilegio; y no importa que deba el mismo que los administré, ó su heredero, y los demás sucesores; el mismo pupilo tiene el privilegio, pero no lo (5) T1T. Vi. D5 PEIVZLZOIIS CIEDITORUIL, (De los privilegios de los ac,reedores, insertas ¡Ial. Vrdg. (4) ¡Ial. Vulg.; eomplrsilouera, el oódce Fi.

386



]IGEgTo.-LIBBo

bent. Sed aequissimum erit, ceteris (1) quoque, quibus curatores quasi debilibus vel prodigis dantur, 20, [54 (2) PAULUS libro LX. ad Edicum.-

vol surdo, muto,

21. [6. V. 5. II.] GAITJS libro 111V. ad F4i-

ctam provinciale. - 'vol fatuo

H.] ULPIANUS libro LXII!. ad - idem privilegium competere. § 1.-Sed si bonis curator datus siL vel absentis, ve¡ ab hostibus capti, vel dum deliberant scripti heredes de adeunda hereditate, non oportebit privilegium dan; non enim in eadem causa est. 22. [7, Y. 6.

mi:

TfTULO y

tienen sus sucesores. Masserá muy justo que también á los demás, á quienes se les dan curadores, como á los débiles ó á los pródigos, 20. [S.J PAULO; Comentarios al Edicto, libro LI.

- ó al sordo, 6 al mudo,

21. [6. V. 5. FI.) GAYO; Comentarios al Edicto provincial, libro XXIV. - ó al fétuo, 22.

[7. V.

8.

1!.]

ULPIANo;

Comentarios al Edic-

to, libro LXIII. - les competa el mismo privilegio. § 1.-Pero si se hubiera dado curador para los bienes, ó de un ausente, 6 de un prisionero de los enemigos, ó mientras deliberan para adir la herencia los herederos instituidos, no convendrá que se dé el privilegio; porque no está él en la misma condición.

28. [8. Y. 7. H.] PAULuS libro LI. ad Edictum. -Si negotium impuberis aliquis ex offlei,o

28. [8. Y. 7. ¡LI PAuLo; Comentarios al Edicto, libro LX.- Si alguno hubiere administrado por

24. [9. V. S. H.] ULPIANTJS libro LXIII. ad Edicun. - Si ventni curator datus siL, nec partus editus, priviiegiuin cessabit.

24. [9. V. S. H.] ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LXIII.-Si se hubiera dado curador al que está en el claustro materno, y no hubiera sido dado á luz el parto, cesará el privilegio. § 1.-El Divino Marco dijo así por edicto: «El acreedor, que hubiere prestado para la reparación de edificios, tendrá privilegio para exigir en cuanto á la cantidad de dinero, que hubiere sido prestada»;cuyo privilegio corresponde también al quemandándoselo el dueño suministró dinero al constructor. § 2.-Se determiné, que al venderse los bienes de un banquerosea preferente, después de los privilegios, la condición de los que ateniéndose á la fe pública depositaron dinero en el banco. Mas no se separan de los demás acreedores losque recibieron de los banqueros intereses por el dinero depositado; y con razón, porque una cosa es dar á crédito, y otra depositar. Pero si existiera el dinero, opino que puede ser reivindicado por los que lo depositaron, y el que lo reivindica será preferente ¡ los privilegiados. § 3.-Es preferente la cuenta de los acreedores cuyo dinero fué á poder de los acreedores privilegiados; mas ¿cómo entendemos que fué á su poder, acaso si inmediatamente pasó de los inferiores á los privilegiados, 6 si también mediante la persona del deudor, esto es, si antes se le hubiera entregado * éste, y hecho así del deudor se le entregó al acreedor privilegiado? Lo que ciertamente se puede decir por equidad, si esto no se hubiera hecho después de algún intervalo de tiempo.

amicitiae gesserit, debet bonis elus vendit.is priviIegium pupillo conservan; et ¡La accepi.

§ 1 .-Divus Marcus ita edixit: «Creditor, qui ob restitutionem aedificiorum erediderit, inpecunia, quae credita cnt (3), privilegium exigendi habebit»; quod ad eum quoque pertinet, qui redemtoni domino mandante peouniam subministravit. § 2.-In bonis mensulanii vondundis post privilegia potiorem eorum oausam esse placuit, qui pecunias aud ineneam fideru publicam secuti deposuerunt. Sed enim qui depositis numis usuras a mensulariis acceperunt, a cetaria creditoribus non separantur; et morito, aliud est enim credere, aliud deponere. Si tamen numi extent, vindican eos posse puto a depositarüs, eL futurum eum, qui vindicat, ante privilegia. § 3.-Eorum ratio prior est creditorum, quorum pecunia ad creditores priv ilegiarios pervenit; parveniase autem quemadmodum accipimus, utrum si atatim profecta caL ab inferionibus ad privilegianos, an vero, et si per debitoris personam, hoc eat, si ante ei numerata Bit, et sic debitoris facta creditorivilegiario numerata caL? Quod quidem potest ben priigne dici, si modo non post a.liquod intervalium id factum Bit. 25. [10. V. 9. ¡L] IDEM libro LXIV. ad Edictuni,.-Ait Praetor: QUOD POSTUA CONTaACTUM ERIT, QUAM 15, CUIUS BONA VEN1ERINT, CONS1UUM RECEPEalT (4) FRAUDÁR.E (5), SCIENT! KO, QUI CONTRAXERIT,

ME ACTIO KO NOMINE DETUR.

razón de amistad los negocios de un impúbero, 'vendidos sus bienes, se le debe conservar el privilegio al pupilo; y así lo admití.

25. [10. V. 9. H.] EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro LXIV. - Dice el Pretor: «No se dé

»acción por razón de lo que se hubiere contratado »después que aquél, cuyos bienes hubieren sido »vendidos, bu biere tomado la resolución de defrau»dar, sabiéndolo el que contrató».

26. [11. V. 10. II.] PAULUS libro XVI. breeia 26. [11. V. 10. H.I PAULO; Edicto compendiado, Edicti.-Qui in navem exstruendam, vel instruen- libroXVL-Tiene privilegio el que presté para cons-

damcredidit,vcletiam emendam,privilcgiumhabet. truir, 6 para equipar, 6 aun para comprar una nave. 27. [12. Y. 11.

(L)

H.]

ULPIANUS libro 1. de officio

VU19.; o.tero. .1 cddk. F&; ad estero., Ha¿. (1) Hal. ¿mm mate )ragmm,ieo al a,*enor. (5) erat, HaZ.

27. 112. V. 11. ¡1.]

ULPiANo;

(4) csraarr, ¿a md. cZtada por Br. (6) PLLUDUDI, HaZ.

Del cargo de Con-

DIGESTO.—LIBILO 1111 TiTULO y

Consulis. -Si magistratus fideicointnissi servandi

causa in possessionem miserint, dare arbitrum possunt ad ea distrahenda, quae mora deteriora futura sunt, ita ut pretium ex his redactum apud fideicommissarium in causa depositi sit, don cc de fldeicommisso, quod el debetur, con atet.

28.[13. V. 12.

H.] IAVOLENUS

libro I. Episto-



387

tul, libro 1.—Silos magistrados hubieren puesto en posesión por causa de conservar un fideicomiso, pueden nombrar un árbitro para enajenar lo que con la demora se haya de deteriorar, de suerte que el precio recogido de aquello quede en calidad de depósito en poder del fideicomisario, basta que respecto al fideicomiso conste lo que se le debe.

28. 113. V. 12. H.j JAVOLENO; Epislolas, libro 1.

tarum. - Paterfamilias impuberi filio, si ante pubertateni deeessisset, substituit heredein; is fihius paterna hereditate se abstinuit, ideoque boca patris venierunt; postea filio hereditas obvenit, qua adita decessit; quaero, quurn Praetor in ipsum pupilluni, quamvis postea hereditas obvenisset, creditoribus lamen jionem non daret, an in subatitutum creditoribus patria deuda sit actio, quurn ex bonis paternis, quae scilicet ad creditores misses ad bona pertinent, nihil acquirat (1), et quum creditores nihil iuris in bonis pupilli habuerint, eorumque nihil interfuerit, adiretur, neo no pupilli hereditas, quum ea bona admissa (2) a substituto hereditate (3) ad creditores non pertinebant; me illud maxime movet, quod praeceptoribus tuis (4) placet, ununi case testamentuni. Respondit, quod Praetor filio, qui a paterna hereditate se abstinel, praeslat, nc bonis patris ema venditis in eum actio detur, tametsi postea ej hereditas obvenit, creditoribus non reddat; idein in substituto filio herede servantlum non (5) cal, quoniam fllii pudori parcitur, ut potius patria, quam eius bona veneanL Itaque in id, quod postea ej obvenit, actio creditoribus denegatur, quia id (6) ex adventicio acquisitum caL, non per paLrern ad eum pervenit. At quum substitutus filio hereditate[n adiit, postquam pupillus se paternae misenerit hereditati, tune heruditas et patria, et fui una est, et in omni acre alieno, quod aut patria, aut fui fuerir, etiam invitus heras obligatur; et quemadinoduin hberum e non cal post obligationem, ut non omnímodo, si non defenditur, ipsius boca venearil, ita no separare quidem aes alienuni patria et fui poteril; que casu eflicietur, UI creditoribus in eum actio dan debeal. Quodsi substitutus heres hereditatem non adierit, creditoribus patria in id, quod pupillus reliquit, actio dan non debet, quoniam neque pupilli boca venine debent propter aes alienum patria, noque in bonia patria est, quod pupillus acquisüt.

- Un padre de familia le substituyó un heredero á su hijo impúbero, si hubiese fallecido antes de la pubertad; este hijo se abstuvo de la herencia paterna, y por esto se vendieron los bienes de su padre; después fué la herencia .i. poder del hijo, que falleció, habiéndola adido; pregunto,si, no habiendo dado el Pretor á los acreedores del padre acción contra el mismo pupilo, aunque después hubiese ido á éste la herencia, se les habrá de dar ¡ los acreedores del padre la acción contra el substituto, puesto que nada adquiere de los bienes paternos, que ciertamente les pertenecen á los acreedores puestos en posesión de los bienes, y puesto que los acreedores no tienen ningún derecho sobre los bienes del pupilo, y It ellos nada les importaba que fuese adida, ó no, la herencia del pupilo, porque estos bienes, admitida por el substituto la herencia, no les pertenecían a los acreedores; It ini me hace vacilar principalmente, lo que It tus preceptores les parece bien, que hay un solo testamento. Respondió, que lo que el Pretor le concede al hijo, que se abstiene de la herencia paterna, que, vendidos los bienes de su padre, no se dé acción contra él, aunque después haya ido It él la herencia, y no pague b. los acreedores, no se ha de observar lo mismo tratándose del heredero substituido al hijo, porque se dispensa al pudor del hijo que se vendan los bienes del padre, mas bien que los suyos. Y as¡, respecto It lo que después fuá It poder de éÍ se les deniega It los acreedores acción, porque esto fué adquirido como bienes adventicios, y no fué It poder de él por medio del padre. Mas cuando el substituido al hijo adió la herencia, después que el hijo so hubiere inmiscuido en la herencia del padre, entonces son una tanto la herencia del padre corno la del hijo, y el heredero se obliga, aun cintra su voluntad, It toda deuda que hubiere así del padre, corno del hijo; y así como no es libre para él, después de la obligación, que en todo caso no se vendan los bienes del mismo, si no se defiende, así tampoco podrá ciertamente separar las deudas del padre y las del hijo; en cuyo caso sucederá, que It los acreedores se les debera dar acción contra él. Pero si el heredero substituido no hubiere adido la herencia, no se les debe dar b los acreedores del padre acción sobre lo que dejó el pupilo, porque ni se deben vender por deuda del padre los bienes del pupilo, ni está entre los bienes del padre lo que adquirió el pupilo.

29. [14. V. 13. 11.] PaULUS libro V. ad legem Iuliam el Papiant. - Pufidius (7) refert, statuas in

29. [14. Y. 18. II.] Pauto; Comentarios 4ta ley Julia y Papia, libro V. —Dice Fufidio, que las está-

cuica in bopublico positas boni diatraetis eius, norem positae sunt, non case emtoris bonorum cius, sed aut publicas, si ornandi rnunicipii causa positae sint, aut ema, ecius in honorem positae sint, el millo modo eas detrahi (8) poase.

(1) Tau,. según la escritura original; seqoirant, la corrección del códice Fl., Br. () omlua al margen interior del códice FI. (1) herede Valg. (4) Í=1,9Wg.

tuas puestas en sitio público, vendidos los bienes de aquél en cuyo honor fueron puestas, no son del comprador de los bienes de éste, sino ó públicas, si fueron puestas para el ornato del municipio, ó de aquel en cuyo honor fueron puestas, y que de ningún modo se pueden quitar.

(5) non, opina Br. que u debe omitir. (6) quod, insertan HaZ. Vu19. (?) PulcinluL HaZ.; Aufidias, Vslg. (5) dlaIra.hI, Vulg.

388



DIOxSTO.-LIBRO XLII: TfTULO

30. [15. V. 14. H.] PAPIRIUS lusTus libro 1. de Consitutiorubus (1 ). - Imperatores Antoninus et Verus ( 2 ) Augusti rescripserunt, eos, qui bona sua negant iure veniisse, praeiudicio experiri debere, et frustra Principern (3) desiderare rescindl venditionem.

30. [16. V. 14. H.] PAPiRIO JUSTO; De las Conetiütciones, libro 1. - Los Emperadores Antonino y Vero, Augustos, respondieron por rescripto, que los que-dicen que sus bienes no fueron vendidos con arreglo á derecho, deben ejercitar la acción prejudicial, y que en vano desea el Príncipe que se rescinda la venta.

31. [16. V. 15. FI.] ULP1ANus libro II. de ontnibus Tribunatibus. - Si creditores beredem suspeetumputerit, satisdationem exigere possunt pro suo debito reddendo; cuius re¡ gratia cognoscere Praetorem oportet; nec statim eum satisdationis neceasitati subilcere debet, nisi causa cogrnta constiterit, prospici debere his, qui suspectuin eum postulaveru nt. § 1.-Sed suspectus heres non iisdeni modis, quibus suspectus tutor, aestiicatur, siquidem tutecern non facultates, sed fraudulenta in rebus pupillaribus, vol (4) callida conversatio suspectum commendet (5), beredem vero solae facultates. § 2.-Plane in recenti aditae hereditatis (6) audiendi erunt, qui suspectum postulant; ceterum si probentur passi eum in bereditate moran, neo quidquan poasint obiicere criminis, quasi dolose versato eo, non debebit post multum temporis ad hanc necessitatem compelli.

§ 4,.-Plane si doceatur nihil ex bonis alienasse, neo sit, quod ej juste praeter paupertatem obiiciatur, contentus case Praetor debet, ut iubeat eum nihil minuere. § 5..-- Quodsi neo inopia laborantem eum creditoros ostendere poterint (9), iniuriarum actione ei tenebuntur.

81. [16. V 15. /L] ULPiANO; De lodos los Tribunales, libro U. - Si los acreedores juzgasen sospechoso al heredero, pueden exigir fianza por la restitución de su deuda; de cuyo asunte es conveniente que conozca el Pretor; y no debe sujetarlo desde luego á la necesidad de dar fianza, si no constare, con conocimiento de causa, que debía proveer á favor de los que lo acusaron de sospechoso. § 1.-Mas el heredero no es estimado sospechoso de los mismos modos que el tutor sospechoso, puesto que al tutor no lo hacen sospechoso las facultades, sino el fraudulento ó malicioso manejo de los bienes del pupilo, pero al heredero solas las facultades. § 2.-A la verdad, recientemente adida la herencia habrán de ser oidos Los que lo acusan corno sospechoso; pero si se probare que ellos consintieron que permaneciese en la herencia, y no pudieran acriminarle ningún delito, como de haberse conducido con dolo, no deberá ser compelido después de mucho tiempo á tal necesidad. 3.-Mas si habiéndosele mandado que como sospechoso diera fianza no hubiere obedecido al decreto del Pretor, en tal caso mandará que en fuerza de su Edicto permita que se posean y se vendan los bienes de la herencia. § 4.-Mas si se probase que no enajenó nada de los bienes, y no hubiera nada que con justicia se le acriminase, excepto su pobreza, el Pretor debe contentarse con mandarle que no enajene nada. § 5.-Pero si los acreedores no pudieren probar ni que se halla en la pobreza, le quedarán obligados por la acción de injurias.

82. [17. V. 16. H.] PAULUS libro singulari Reguiarum.-Privilegia non ex tempore aestimantur, sed ex çausa; et si eiusdem tituli fucrunt, concurrunt, licet diversitates temporis in bis fucrint.

32. [17. V. 16. H.] PAULO; Reglas, libro único.Los privilegios no se estiman por el tiempo, sino por la causa; y si son de una misma naturaleza, concurren, aunque en ellos hubiere diversidad de tiempo.

33. [18. Y. 17. H.] ULPIANUS libro M. Regu¿arum.-Si pupillus ex contractu suo non defendatur, ideoque bona mus creditores possidero coeperint, deminutio ex his bonis fien debet, vescendi pupilli causa. § 1.-Defendere debitorem, sicut antequam bona eius possiderentur, licet; ita post bonorum quoque possessionem eius, sive ipse sui, sive alius defensionem eius susoipiat, debet satisdare, ut satisdatione interposita iudioium accipiatur, el a possessione discedatur.

88. [18. V. 17. H.] ULPiANO; Reglas, libro ¡II. - Si el pupilo no fuera defendido de un contrato suyo, y por ello hubieren comenzado á poseen sus bienes los acreedores, se debe hacer una deducción en estos bienes para que se alimente el pupilo. § 1.-Así como es lícito defender al deudor antes que sean poseídos sus bienes, así también despliés de la posesión de sus bienes debe dar fianza, tome á su cargo él mismo, ya otro, su defensa, áfin de que, interpuesta la fianza, se acepte el juicio, y se deje de poseer.

34. [19. V. 18. H,] MARCIANUS (10) libro V. Regularuni. - Quod quia navia fabnicandae, ve] emendae (11), ve¡ arrnandae, vel instruendae causa, vel (12) qnoquo (13) modo crediderit, ve¡ ob navem venditam petal, habet privilegium post fisoum.

84. [19. V. 18. H.] MARCIANO; Reglas, libro V. - Lo que uno hubiere prestado para fabricar, ó comprar, 6 armar, 6 equipar una nave, 6 de otro modo para ella, ó lo que pidiera por haberse ven dido la nave, tiene privilegio después del fisco.

§ 3.-Quod8i quasi (7) suspectus satisdare iussus decreto Praetoris non ohtemperaverit, tuno bona heredit.atis posaideri (8), venumque dan ex Edicto suo permittere iubebit.

(1) lIbro XI. Coiietltutionnm, Hal.

(3) Taur. eso un la escritura original; Severu., ¿a corrección del cddtce'L. Br. (5) principe, kai. Vulg.

(4) Según correcetón del códice FI.; sed por ve], Tasi'. según la escritura original. Taur. según corrección del códice Fi.; eommendlt. ¡a escritura orginai; eontemnet d mas bien condgrnnet, el códise citado por Br. (6 adite liereditate, HaZ.

(7) qaesl, considérase añadida por antiguos copistas.

(5) ¡IaL; possldere, el códice FI. 9) Taur, se ún la escritura crtgrnal; potuerint, ¿a correceión del códice Fi,, Br. (lo) Marcellus, Vuig. (11) ve¡ emendae, ornitelo.s Vslg.; vel emendee, vel ermandas, omítelas Mal. (12) vi, omítela Vulg. (13) Taur. al margen; quoque, en el texto.

DfGE8TOLIBRO XLU fTULO VI

35. [20. V. 19. H.] IDKM libro singular ad Forrnulam hypothecarian'.-Eum, qui in possessio-

35. 120. V. 19. H.j Et MISMO; Comentarios ú la fórmula hipotecaria, libro único. - Esta determina-

36. [21. V. 20. H.] ULPIANUS libro XLV. ad Sabin.w4.-Eum, qui circa columnas se occultet, uL

bino, libro XLV.-Esta determinado, que se oculta

nem iniasus sit eius, qui reipublicne tnn abfuít, si apparuerit, eum dolo malo reipubhcae causa abesse, iure in possessione esae placet, donec solidum solvatur. Eurn autem, qui rerum eius, qui sine dolo malo reipublicae causa abfuit, in possessionem iniesus sit, pignus non contrahere, et ideo discedere oportere de possessione.

do, que está en posesión con arreglo á derecho, hasta que se pague la totalidad, el que haya sido puesto en posesión de los bienes del que estaba ausente por causa de la república, si apareciere que éste estaba ausente por causa de la república con dolo malo. Mas el que fuó puesto en posesión de los bienes, del que sin dolo malo estuvo ausente por causa de la república, no adquiere prenda, y debe, por lo tanto, separarse de la posesión. 36. [21. Y. 20. H.] ULpi,to; Comentarios á Sa-

creditoreni evitet, latitare placet; nam et eum, qui recedit, hoc est, ut (1) subterfugit, ne secum almqua actio moveatur, latitare plaoet. Turu (2) et qui urbe profugit, utique fraudandi causa; nec enim interest, quod attinet ad latitanduru, utrum quia profugerit, an vero Romae agens copiam sui non faeiat (3).

el que se oculta cerca de las columnas, para evitar á un acreedor; porque está determinado que también se oculta el que se retira, esto es, como que esquiva que contra él se promueva alguna acción. También el que huye de la ciudad, ciertamente para defraudar; porque no importa, por lo que atañe b. la ocultación, que uno haya huido, ó que viviendo en Roma no se deje ver.

37. [22. V. 21. Hj PAp1NIANUS libro X. Responorunt. - Antiochensium Coelesyriae (4) civitati, quod lege sua privilegium in bonis defuiicti debitoris aecepit, ius persequendi pignoris durare constitit.

87. [22. V. 21. H.) PAPINIANO; Respuestas, libro 1.-. Consta, que subsiste para la ciudad de los antioquenses de Celesiria el derecho de perseguir la prenda, que como privilegio recibió por su propia ley, sobre los bienes de un deudor fallecido.

38. [23. V. 22. H.] PAULUS libro 1. Sen ¿enliaruin.. - Bonis venditis excipiuntur concubina et li ben naturales. § 1.-Respublica ereditrix omnibus chirographariis creditoribus praefertur.

88. 128. V. 22. H.J PAULO; Sentencias, libro L -En los bienes que se venden se exceptúan la concubina y los hijos naturales. § 1.-La república acreedora es preferida á todos los acreedores quirografarios

39. [24. V. 23. H.] IDEM libro V. Senlentiarum (5). - Pupillus si non defendatur, in posses-

39. 124. V. 23. H.] EL MISMO; Sentencias, libro V. - Si el pupilo no fuera defendido, constituidos en posesión los acreedores, se lea han de dar de

sione creditoribus consdtutis, minoribus ex his usque ad pubertatem alimenta praestanda sunt. § I.-Eius, qui ab hostibus captus est, bona venire non possuut, quamdiu revertatur.

los bienes á los menores alimentos hasta lapubertad. § 1.-No se pueden vender los bienes del que fuá aprisionado por los enemigos1 hasta que vuelva.

TIT. VI [VII] (6)

TITULO VI [VI]]

DE SEPARATIONIBUS

DE LAS SEPARACIONES

[Cf. Co.L VII. 72.1

jVaseOdd. VII. 72.1

1. ULPIANUS libro LXIV. ad Edictum. - Sciendum est, separationem solere impetrari decreto Praetoris. § 1.-Solet aut.em separatio permitti cred itoribus ex his causis, utputa debitorem qui8 Soium habuit., hie decessit, heres ei extitit Titius, hic non est solvendo, patitur bonorum venditionem; creditores Seii dicunt bona Seii suffieere sibi, creditores Titii contentos esse debere bonis Titii, et sic quasi duomm fien bonorum venditionem; fien enim potest, ut Seius quidem solvendo fuerit, potueritque latís (7) creditoribus suis, ve] ita semel, etsi non in assern, in aliquid tamen satisfacere, adi:nissis autem commixtiaque creditoribus Titii minus sint consecuttiri, quia ille non est solvendo, aut minus consequantur, quia plures sunt, hic (8) est igitur aequissimum, creditores Seii desiderantea separa-

1. Uu'weo; Comentarios al Edicto, libro LXIV. - Se ha de saber, que so suele impetrar la separación por decreto del Pretor. § 1.-Mas se les suele permitir á tos acreedores la separación por estas causas, por ejemplo, uno tuvo como deudor á. Seyo, éste falleció, quedó heredero de él Ticio, éste no es solvente, y consiente la venta de los bienes; los acreedores de Seyo dicen que para ellos bastan los bienes de Seyo,que los acreedores de Ticio deben contentarse con los bienes de Ticio, y hacerse así como la venta de los bienes de dos; porque puede suceder, que Seyo fuere ciertamente solvente, y que se les haya podido satisfacer á sus acreedores, ó por lo manos, aunque no por completo, en alguna parte, pero que, admitidos y mezclados los acreedores de Ticio, habrin de conseguir ellos menos, porque aquél no es

(1) Esto es, e1cut qui por ut, ¿os códices g ¿as ed. citados por Br.: ut, opina Br. que se debe omitir. (2) Bat.; Tam, el códice FI. (3) Ha¿. Valg.; facit, st códice FI. (1) Vmztg.: Caelse (La escritura original, Costee, según corrección, Br.) Syriae, el códice FI.

(5) Vds. PalLio Sent. reo. V. 5.6. (5) Véase la página 385, nota 3.

(7) Taur. según ¿a escritura original; ieerø, ¿asirla 1 corrección del códice FI., Br. (8) Tur, iegún La escritura original: hi creditorea por bte, la corrección del códice FI., Dr.

390



DIE8TO.—LIBRO XLII; TfTULO TI

tioneui audjri, impetrareque a Praetore, ut separatim quantum euiusque (1) creditoribus praestetur.

§ 2.—Ex contrario autem creditores Titii non impetrabunt separationem; naw Licet alioui adiiciendo sibi creditorem creditoris sui facere deteriorern conditionem. AL qui igitur adiii hereditalem debitoris me¡, non faciet meam deteriorein conditionein adeundo, quia (2) licet mihi separationem impetrare; suos vero creditores oneravit, dum adiit hereditatem quae solvendo non est; neo poterunt creditoras eius separationein impetrare. 3.—Soieudum est autem, eUamsi obLigata res esee proponatur ab herede iure pignoris ve[ hypothecae, attainen si hereditaria (uit, jure separationis hypothecario creditore (3) potiorem case eum, qui separationein impetravit; et ita Severus et kntoninus rescripserunt. § 4.—Sed etiam adversus fisoum et municipes impetraretur (4) separatio. § 5.—Quaesitum est, en interdum etiaru heredia creditores posauni separationein impetrare, si Forte ille in fraudem ipsorum adierit bereditatem? Sed nuflum remediuin est proditum; sibi enim imputent, qui cuin tau contraxerunt (5), rnsi si extra ordinem putamus (6) Praetorein adversus calliditateni eius subvenire, qui talem frandem commentus est; quod non facile admissum est. § 6.—Sed si quia suspeetam hereditatem dicens compulsus fucrit adire et restituere hereditateni, deinde non Bit, col restituat, ex quibus causis solel hoc evenire, et ipsi quidem desideranti succurri sibi advérsus creditores hereditarios, su bvenieinus. Hoc et Divus rius reseripait (7), ut perinde testatoris boas venirent, atque si adita hereditas non fuisset. Creditoribus quoque huiusmodi heredia desiderantibus hoc idem praestandum putos licet ipse non desideravit, ut quasi separatio quaedam praeaiotur. § 7.—Itein videamus, si quia heres bares parenti extiterit, quum esset impubes, deinde intra pubertatem decesserit, et substituti bona veneant, qui impuberis hereditatem adilt, an patria creditores possint separationein impetrare. Et puto posse; hoc amplius puto, etiarn impuberis creditores posse separationem adveraus creditores beredis (8) eius impetrare. § 8.—Secundum hace videamus, si Primus Seaundum heredem seripserit, Secundus Tertium, et Tertii bona veneant, qui oreditores possint separationem impetrare. EL putem, si quidem Priini creditorespetant, utique audiendos et (9) adversus Secundi, eL adversus Tertii creditores; si vero Secundi creditores petant, adversos Tertii utique eos impetrare posee, adversus Primi autein non posee. In summa Primi quidem creditores adversus omnes impetrare possunt separationein, Secundi creditores advaraus Primi non possnnt, adversos Tertii possunt. () anantumcunqne, Reí. () Taur. al márgen; qua, en el lexio.

(3) ¡Ial. Vulg.; ered.ttori, el addice FI. e> Tau'. aegbI ¿a e oritura original; tmpetrstur, la corrøccíds del cddioe FI., Br. (6) Taw saui&1t1 *1 .ódioe Fi., Br.

solvente, ó conseguirían menos, porque son muchos; en este caso, pues, es muy justo, que deseando los acreedores de Sayo la separación sean nidos, y que impetren del Pretor que por separado se pague su importe * los acreedores de cada uno. § 2.—Mas por el contrario, los acreedores de Ticio no impetrarán la separación; porque puede uno, agregándose 8. sí un acreedor, hacer peor la condición de su propio acreedor. Pero el que adió la herencia de mi deudor no hará, adiéndola, peor mi condición, porque me es licito impetrar la separación; pero gravó 8. sus propios acreedores, adiendo la herencia, que no es solvente; y no podrán los acreedores de él impetrar la separación. § 3.—Pero se ha de saber, que aunque se diga que una cosa fuá obligada por el heredero 8. titulo deprenda ó de hipoteca, esto no obstante, si fué de la herencia, es preferente, por el derecho de la separación, al acreedor hipotecario el que impetró la separación; y así lo resolvieron por rescripto Severo y Antonino. § 4. —Mas aun contra el fisco y los munícipes se impetra la separación. § 5.—Se preguntó, pueden 8. veces impetrar la separación también los acreedores del heredero, si acaso éste hubiere adido la herencia en fraude de los mismos? Mas no se dió ningún remedio; porque se lo deberán imputará si mismos los que contrataron con aquél, 8. no ser que pensemos que el Pretor auxilía extraordinariamente contra La malicia del que imaginó tal fraude; lo que no está fácilmente admiiiiido. § 6.—Mas si diciendo uno que la herencia es sospechosa hubiere sido compelido 8. adir y restituirla herencia, y luego no hubiera 8. quien restituirla, por causas por las que suele esto acontecer, auxiliaremos también al mismo que ciertamente pida que se le socorra contra los acreedores de la herencia. Esto resolvió por rescripto también el Divino Pío, para que se vendan los bienes del testador lo mismo que si no hubiese sido adida la herencia. Y esto mismo opino que se les ha de conceder también 8. los acreedores de semejante heredero que lo pidan, aunque él no lo haya pedido, de modo que se conceda como una Cierta separación. § 7.—Veamos asimismo, si, cuando uno hubiere quedado heredero de su ascendiente, siendo impúbero, y luego hubiere fallecido dentro de la pubertad, y se vendieran los bienes del substituto, que adió la herencia del impúbero, podrían los acreedores del padre impetrar la separación. Y opino uue pueden; opino además, que también los acreedores del impúbero pueden impetrar la separación contra los acreedores de su heredero. § 8.—Según esto, veamos, si Primo hubiere instituido heredero 8. Segundo, y Segundo 8. Tercero, y se vendieran los bienes de Tercero, qué acreedores puedan impetrar la separación. Y yo opinaría, que si la pidieran los acreedores de Primo, han de ser ciertamente oidos tanto contra los acreedores de Segundo, como contra los de Tercero; pero que si la pidieran los acreedores de Segundo, jodian ellos impetrarla ciertamente contra los de Tercero, pero no podían contra los de Primo. En suma, los acreedores de Primo pueden ciertamente impetrar la separación contra todos, y los acreedores de Segundo no pueden impetrarla contra los de Primo, pero pueden contra los de Tercero. (6) putemui, HaZ. ('1) Véase el fr. 11. 2. D. ad Set. Trabeli, (XXXVI. 1.) (8) h~@, omítela Vrdg. (8) ssdpor* Vm4g.

DIGESTO.

—LIBRO XLII: TITULO VI

§ 9.—Si flliifami!ias bona veneant, qui castrense peculium habet, an separatio fiat inter castrenses creditores ceterosque, videamus. Simul ergo admittentur, dummodo si qui eum eo contraxerunt, antequam militaret, fortasse debeant separan; quod puto probandum. Ergo qui ante oontraxerunt, si bona castrensia distrahantiir, non possunt venire eum castransibus creditoribus. Item si quid in rein patris versum est, forte poterit et creditori contradie¡, no castrense peculiuni inquietet, quum posait potlus eum patre experiri.

§ 10.—Illud sciendum est, eos damum creditores posse impetrare separationem, qui non novandi animo ab herede stipulati sunt; ceterum SL eum hoc animo secuti aunt, arniserunt separationis commodum, quippe quum secuti suntnomen heredis, nec possunt mm se ab eo separare, qui quodammodó eum elegerunt. Sed etsi usuras ab co ea mente, quasi eum eligendo, exegerunt, idem erit probandum. 11.—ltem quacritur, si satis acceperunt ab eo, an iinpetrent separationem. Et non puto, hi enim gecuti sunt eum; forte quem movebit (1 ). Quid ergo, si satis non (2) idoneum acceperuntl Et sibi imputent, cur minus idoneos fideiussores acoipiebant. § 12.—Praeterea sciendum est, postesquam bona hereditaria bonis heredis mixta sunt, non posse impetran separationem; confusis enim bonis et mutis separatio impetran non poterit. Quid ergo, si praedia extent, vel mancipia, vel pecora, vol aliud, quod separan potest? Hie utique poterit impetrani separatio; nec ferendus est, qui causatur bona contributa, quum praedia contribui non, possint, nisi ita coniunctae possessiones et perniixtae propriis, ut iinpossibilern separationem effecerint; quod quidem perraro contingere potest.

§ 13.—Quod dieitur, post multum temporis separationem impetran non poase, ita erit accipiendum, ut ultra quinquenniurn post aditionem numerandum separatio non postuletur. § 14.—De his autem omnibus, an admitteuda separatio sil, nec ne, Praetoris erit vel Praesidis notio, nullius alterius, boc sat eius, qui separationem indulturus est. § 15.—Si quis pignus ab herede acceperit, non est ei concedenda separ.atio, quasi eum secutus siL; neque enim ferendus est, qui qualiter qualiter (3), eligentis lamen mente, heredis personam secutus est. § 16.—Quaesitum est, si forte sint pures crediLores, quidam secuti heredem, quidam non secuti, et bi, qui heredem secuti non sutiL, impetraverint separationem, an coa seeum admittant, qui secuti sunt. Etputem, nihil iis prodesse; hoz enim cum creditorjbus heredis numerandos. § 17.—Item sciendum eat, vulgo placere, creditoros quidem heredia, si quid superfuerit ex bonis testatonis, posas habere in suum debitum, creditores vero testatonis ex bonis heredia nihil. Cuius re¡ a (1) seentl 5015 (2)

rm moveruni, Has.



391

§ 9.—Si se vendieran los bienes de un hijo de f. milia, que tiene peculio castrense, veamos 51 80 hará la separación entre los acreedores del peculio castrense y los demás. Y serán admitidos untamente, con tal que los que contrataron con él, suLes que militase, deban acaso separarse; lo que opino que se debe admitir. Luego Los que contrataron antes, si se vendieran los bienes castrenses, no pueden concurrir con los acreedores castrenses. Asimismo, si se aplicó alguna cosa en provecho del padre, acaso se le podrá hacer oposición también al acreedor, para que no ataque aL peculio castrense, porque más bien puede ejercitar su acción contra el padre. § 10.— Se ha de saber, que pueden impetrar la separación solamente los acreedores, que no estipularon del heredero con ánimo de hacer novación; pero si con tal intención se dirigieron ti él, perdieron el beneficio de la separación, porque, habiéndose atenido al crédito del heredero, no pueden ya separarse de él los que en cierto modo eligieron ti éste. Pero lo mismo se habrá de admitir, también si de él cobraron intereses, como eligiéndolo ti él. § 11.—También se pregunta, si, habiendo recibido de él fianza, impetrarán la separación. Y no lo creo, porque éstos se atuvieron ti él; y acaso estO nará vacilar ti alguno. IQué se dirá, pues, si no recibieron fianza abonada? Que se imputarán ti si mismos el haber admitido fiadores no abonados. § 12.—Además de esto se ha de saber, que después que los bienes de la herencia fueron mezclados con los bienes del heredero, no Be puede impetrar la separación; porque, confundidos y unidos los bienes, no se podrá impetrar la separación. ¿Qué se dirá, pues, si hubiera predios, ó esclavos, ó ganados, ú otra cosa, que se puede separar? Que en este caso se podrá ciertamente impetrar la separación; y no ha de ser atendido el que siegaque Los bienes fueron confundidos, porque los predios no pueden confundirse, ti no ser que las posesiones estén de tal modo conjuntas y mezcladas con las propias, que hicieren imposible la separación; lo que ciertamente muy raras veces puede acontecer. § 13.—Lo que se dice, que después de mucho tiempo no se puede impetrar la separación, se habrá do entender de modo, que no se pida la separación después de un quinquenio contadero desde la adición. § 14.—Mas sobre todo esto, si se ha de admitir, ó no, la separación, competerá el conocimiento al Pretor ó al Presidente, y no ti otro alguno, que es quien ha de conceder la separación. § 15.—Si alguno hubiere recibido prenda del heredero, no se le ha de conceder la separación, como si se hubiera atenido ti él, porque no ha de ser atendido el que de algún modo, pero con la intención de elegir, se atuvo ti la persona del heredero. § 16.—Se preguntó, si, siendo acaso muchos los acreedores, y habiéndose atenido unoaá la persona del heredero, y no habiéndose atenido otros, y habiendo impetrado la separación éstos que no se atuvieron al heredero, admitirían consigo ti losque ti él se atuvieron. Y yo opinaría, que en nada les aprovecha ti éstos; porque éstos han de ser contados con los acreedores del heredero. § 17.—También se ha de saber, que de ordinario está admitido que loe acreedores del heredero, si sobrare algo de los bienes del testador, pueden tenerlo para sus propias deudas, pero que los acree(5) Taur. aeg4n La escritura orloinal; qui quaiter, el!gentis, La corr.00lón del códla. Fi., Br,

92



DIGESTO.—URO XLII:

ratio ulla est, quod, qui impetravit separationem,

sibi debet imputare suam facilitsteui, si, quum essent bona idonea heredis, illi maluerjnt bona potius defuncti sibi separan, heredis autem creditoribus hue imputan non possit. At si creditores. defunctj desiderent, ut etiam in bonis heredia substituantur, non su nt audieiidi; separatio enim, quani ipsi petierunt, eos ab istis bonis separavit (1). Si tamen temere separationem petierunt creditores defuncti,impetrare veniani possunt, iustissima scihcet ignorantiae causa allegata.

§ 18.—Ita (2) sciendum est, necessarium henodem servum cum libertate institutum impetrare posse separationem, scilicet ul, si non altigerit bona patroni, in ea causa sit, ut ei (3), quidquid postea acquisierit, separetur, sed et si quid ei a testatore debetur. 2. PAPwIANUS libro XXV. Quaes.lionum, - Ab herede vendita hereditate separatio frustra desiderabitur; utique si nulla fraudis ineurrat auspicio; nam quae bona fide medio tempere por heredem gesta sunt, rata conservan solent.

3. IDEM libro XX VII. Quaes&nun. - Debitor fideiussori boros extitit, eiusque bona venierunt; quamvis obligatio fideiussionis extiricta Bit, nihilominus separatio impetrabitur petente eo, cui fideiussor fuerat obligatus, sive solus sit bereditarius creditor, sive plures; noque enim ratio iuris, (quae) causam fideiussionis propter principalem obligationem, quae maior fuit, exelusit, damno debet afflcere ereditorem, qui sibi diligenter proepexerat. § 1.—Quid ergo, si bonis fideiussoris separatis soliduni ex hereditate stipulator eonsequi non possit? utrum portio eum ceteris heredia creditoribus el quaerenda (4) cnt, an contentos esse debebit bonis, quae separan maluit? Sed quurn stipulator iste, non adita fideiussoris a reo hereditate, bonis fideiussoris venditis in residuum permisceri (5) debitoris creditoribus potuerit, ratio non patitur, eum in proposito suminoveri.

§ 2.—Sed in quolibet alio creditore, qui separatiouern impetravit, probar¡ commodius est, ut, si solidum ex hereditale servan non possit, ita demum aliquid ex bonis heredia ferat, si proprii creditores heredia fuerini dimissi;quod sine dubio admittendum est circe cred itorea heredis, dimissis bereditariis. 4. IDEM libro Xli. Rc.sponsorum.—Creditoribus, p11

ex dio vel sub conditione debentur (6), et pro-

pter hoc nondum pecuniam petere possunt, aeque separatio dahitur, quoniam et ipais cautione communi consuletur. . 1.—Legatarios auteru in ea tantum parte, quae de bonis servari potuit, habera pignoris .causam con venit.

(1) 7uLr. segO4 ¿a escritura original; sepsrablt, la coi',ce4n del cddwe Fi., Br. (5) Iten, al mdren interior del códice Fi. (5) el, omítala Vrslg..

rfrui.o vi

dores del testador no pueden tener nada de los bienes del heredero. La razón de esto es, que el que impetré la separación se debe imputar fi sí su propia facilidad, si habiendo bienes suficientes del heredero, hubiere preferido que se separasen para él los bienes del difunto, pero esto no se les podría imputar fi los acreedores del heredero. Mas si los acreedores del difunto deseasen ser substituidos también en los bienes del heredero, no han do ser oidos; porque la separación, que ellos mismos pidieron, los separé de estos bienes. Pero si los acreedores del difunto pidieron temerariamente la separación, pueden impetrar venia, habiendo alegado, por supuesto, justisima causa de su ignoracia. § 18.—Y as¡ se ha de Saber, que el esclavo instituido, con la libertad, heredero necesario puede impetrar la separación, á saber, para que, si no alcanzare los bienes del patrono, se halle en el caso de que se separe para él todo lo que después hubiere adquirido,•ytambién lo que se le deba por el testador. 2. PAPiNIANo; Cuestiones, libro XXV.—. Vendida por el heredero la herencia, en vano se pretenderá la separación; esto ciertamente, si no mediara ninguna sospecha de fraude; pues lo que con buena fe se hizo por el heredero en el tiempo intermedio se suele conservar firme. 3.

EL MISMO;

Cuestiones, libro XXVII.—Un deu-

uedó heredero del fiador, y se vendieron sus dor' bienes; aunque se haya extinguido la obligación de la fianza, se impetrará, sin embargo, la separación pidiéndola aquel fi quien el fiador se habla obligado, ya haya un solo acreedor de la herencia, ya muchos; porque la razón de derecho, que excluyó la causa de la fianza por razón de la obligación principal, que fué mayor, no debe causar perjuicio al acreedor, que con diligencia había mirado por si. § 1.—Luego, ¿qué se dirá, si, separados los bienes del fiador, el estipulante no pudiera conseguir de la herencia la totalidad9 tAcaso se le habrá de procurar una porción con los demás acreedores del heredero, ó se deberá contentar con los bienes, que prefirió que se separasen? Mas como este estipu¡ante, no habiendo sido adida por el deudor la herencia del fiador, pudo, vendidos los bienes del fiador'mezclarse por el resto con los acreedores del deudor, la razón no consiente que él sea rechazado en el caso propuesto. § 2.—Pero respecto fi otro cualquier acreedor, cine impetró la separación, será más conveniente admitr, que, si no se pudiera recuperar de la herencia la totalidad, perciba de los bienes del heredero alguna cosa, solamente si hubieren sido pagados los acreedores propios del heredero; lo que sin dudase ha de admitir en cuanto fi los acreedores del heredero, habiendo sido pagados los de la herencia. 4. EL MISMO; Respucitas, libro XIJ.—A los acreedores fi quienes se [es debe desde cierto día ó bajo condición, y que por esto no pueden pedir todavía el dinero, se les dará igualmente la separación, porque también se mira por ellos con la acción común. § 1.—Mas fué conveniente que los legatarios tuvieran derecho de prenda solamente sobre aquella parte, que se pudo recobrar de los bienes.

(4) cxsequenda, Hal. u Rae. Vulg.; proinhoerL el códice FI. (6) Pt»' arcaismo; qnibua debetur, Hal. Vutg. -

rnGEro:—LIBO xLm TfTuLo vn 5. PÁULUS libro XIII. Quaeslionum. - Si creditoras hereditarii separationem bonorum impetraverunt, et inveniatur non idonea hereditas heres autom idoneus, non poterunt reverti ad baredem, sed en (1), quod semel poatulaverunt, etare debent. Sed si post impetratam separationem aliquid herea aequisierit, si quidem ex hereditate, admitti debebunt ad id, quod aequisitum est iLli (2), qui separati000m impetraverunL Sed si iLJis satisfactum fuent, quod supereat, tribuetur propniis heredia creditoribu. At si ex alia causa heras acquisierit, non admittentur bereditarii creditores. Quodsi proprii ad aolidum pe.rvenerunt, id, quod supererit, tribuendum hereditariis quidam putant, mihi autem id non videtur; quum enim separationem patiorunt, recesserunt a persona heredis, et bona secuti sunt, et quasi defuneti bona vendiderunt, quae aumenta non possunt recipere. ldemque existimo dicendum, etiam si circa separationem bonorum decepti mines consecuti sunt, quam proprii heredio creditores. Propr4i autem heredia creditores habent propria eius bona, et personam, quae potest, donee vivit, acquirere.



393

S. Ptui..o; Cuestiones, libro X21!. — Si los acreedores de la herencia impetraron la separación de los bienes, y se hallara que no es solvente la herencia, pero que el heredero es solvente, no podrán volverse contra el heredero, sino que deben estar d. lo que una vez pidieron. Mas si después de inipotrada la separación el heredero hubiere adquirido alguna cosa, si ciertamente por virtud de la herencia, deberán ser admitidos á lo que se adquirió los que impetraron la separación. Pero si se les hubiere satisfecho, lo que sobra se les dará Li los acreedores propios del heredero. Mas si el heredero hubiere adquirido por otra causa, no serán admitidos los acreedores de la herencia. Pero si los propios llegaron á cobrarlo todo, lo que sobrare opinan algunos que se lea ha de dar á los de la herencia, pero h mi no me parece sai; porque cuando pidieron la separación, se apartaron de la persona del heredero, y se atuvieron ¡ los bienes, y vendieron como de un difunto los bienes, los cuales no pueden recibir aumento. Y lo mismo estimo que se ha de decir, también si, engañados en cuanto Li la separación de los bienes, consiguieron menos que los acreedores propios del heredero. Mas los acreedores propios del heredero tienen los bienes propios de él, y la persona, la cual puede adquirir, mientras vive.

8. hIuA.Nus libro XL Vi. Digeslorum. - Quoties beredis bona salvando non sunt, non solum creditoree testat.oris, sed etiam eos, quibus legátum fuerit, impetrare bonorum separationem aequum est, ita ut, quum in (3) creditoribus solidum acquisitum fuerit, legatariis val solidum, vol portio quaeratur. 1.—Si liberta heras instituta honorum posaessionem ieeundum tabulas petiisset elus, qui solvendo non erat, quaesitum eat, an hona eius separar¡ ab hereditanlis debente Respondit (4 , non est iniquuni succurni patrono, no onerarettir aere alieno, quod liberta retinen do (5) bonorum posees— sionem secundum tabulas contraxerit.

6. JuuANo; Digesto, libro XLVI. -Cuando no son solventes los bienes del heredero es Justo que no solo los acreedores del testador, sino también aquellos, áquienes se hubiere legado, impetren la separación de los bienes, de suerte que, cuando se les haya pagado la totalidad Li los acreedores, se les pague * los legatarios 6 la totalidad, 6 una parte. 1.—Si la liberta instituida heredera hubiese padido con arreglo al testamento la posesión de los bienes de uno, que no era solvente, se preguntó, ¿se deben separar sus bienes de los de la herencia? Respondió, que no es injusto que se auxilie al patrono, para que no sea gravado con las deudas, que la liberta hubiere contraido reteniendo la posesión de los bienes con arreglo al testamento.

7. MA.aCIaNUS libro 11. Regularum. - Qui iudiomm dictaverunt heredi, separationem quasi hereditarii poasunt impetrare, quia ex n00088itate hoc fenerunt.

7. Msiiciiro; Reglas, libro IL - Los que le promovieron juicio al heredero pueden impetrar la separación como acreedores de la herencia, porque lo hicieron por necesidad.

TIT, VII. (VHh1

TITULO VII (VIII]

DE CURATORE BONIS DANDO

DEL CURADOR QTJR DEBE DARSE PARA LOS BuHES

1. PAULUS

libro LVII. ad Edictum. - Si quia (6)

sub conditione bares institutus eat, cogendus est conditioni parece, si potest; atit si reaponderit, se non aditurum, etiamsi conditio extiterit, vendenda erunt bona defuneti. § 1.—Quodsi nihil facere potest, curator bonis constituendus ant, aut bona 'veridenda. § 2.—Sed si grave asa alienum sit, quod ex poena crescat, per euratorem solvendum sea alienum, sicuti, quurn venter in possessione alt, aut pupillu heres tutorem non habeat, decerni solet.

1. Piui..o; Comentarios al Edicto, libro LV1I.—Sj alguno fué instituido heredero bajo condición, ha de ser obligado á cumplir la condición, si puede; 6 si respondiere que él no adirá la herencia, aunque se cumpliere la condición, se habrán de vender lo

bienes del difunto. § l..—Pero si él no puede hacer nada, se habrá de constituir un curador para los bienes, 6 se habrán do vender los bienes. § 2.—Pero si hubiera una deuda gravosa, que crezca por virtud de pena, ¡Be suele decretar que la deuda haya de sea pagada por el curador, sai como cuando el que está en el claustro materno está en posesión, 6 el pupilo heredero no tiene tutor.

(1)

rl, Bat.Vutg. (. La corracoieln del códice F&, Br.; ifihi, Toar. argiLa ¿a escritura or(inizt. (3) in, omUcia HaZ. (4) Taur. según ¿a escritura original; Raspondi, ¿a~ ~o~ del códice FI., Br. Tova m—ao

(5) petando, al m.drgen interior dei códice FI. (6) raur. segda ¿a escritura original; la qul, ¿a cornacoi€M del códio. FL.,!Br.

IM



DIeR8TO—UBB.o ILII TÍTULO TU

2. ULPIANus Libro LIV. ad Edictum. —De curatore constituendo hoc jure uUmur, ut Praetor adeatur, isque curatorem curatoresque constituat ex consensu maioris partis creditorum, ve¡ Praesea provinciae, si bona distrahenda ¡u provincia sunt.

§ 1.—Quaeque par eum eosve, qui ita creatus creative essent, acta, facta, gestaque sunt, rata habebuntur, iisque acUones, et in coa utiles comtunt. Et si quem ( 1 ) curatores mitterent ad jendum ve defendendum, uti ius esset, nec ab satis, neque de rato, neque iudicatum sol-vi nomine cius, cuius bona veneant, exigetur, sed nomine ipsiva curatoris, qui euni misit. § 2.—Si plures autem constituantur curatores, Celsus ait, ¡u solidum eos et agere, et conveniri, non pro portionibus. Quodsi per regiones fuerint constituti curatores, unus forte re¡ Italicae, alma in provincia, puto regiones coa suas conservare debere. § 3.—Quaeritur, an invitus curator fieri potest? Et Cagsius senibit, neminem invitum cogendum fieri bonorum curatorern; quod venus est; •voluntarius itaque quaerendus est, nisi et (2) magna nocesaitate, et Imperatoria arbitrio hoc procedat, Ui et invitus crearetur. § 4.—Nec omnimodo creditorem cose oportet eum, qui curator constituitur, sed poasunt et non creditores, § 5.—Si tres curatores fuerint, et unus ex bis nihil attigorit, an in eum, qui nihil tetigit, seUo danda est? El Cassius existimat, modum actor¡ non debere conatitui, poaseque eum, cum quo vult, experiri; puto Caso¡¡ sententiam veniorem, apectandum enim, quid redactum est, non quid (3) ad curatorem unum pervenerit. Et ita utimur, nisi invitus facius est; nam si ita est, dicendum, non sum convenienjium.

2.

ULPItzo;

Comentarios al Edicto, libro LXV. -

Para constituir el curador observamos este derecho,que se recurra al Pretor, y que éste constituya curador y curadores en virtud del consentimiento de la mayor parte de Los acreedores, ó al Presidente de la provincia, si los bienes han de ser vendidos en una provincia. j 1.—Y se tendrá por válido todo lo que se actuó, hizo, y gestionó, por aquél 6 por aquéllos, que así hubiese 6 hubiesen sido nombrado ó nombrados, y 1 ellos y contra ellos competen las acciones útiles. Y si los curadores enviaren á alguno para que ejercite acción 6 para que defienda, como fuese ¿e derecho, no se le exigirá fianza ni de ratificación, ni de que se pagará lo juzgado, en nombre de aquel cuyos bienes son vendidos, sino en nombre M mismo curador que lo envió. § 2.—Mas si fuesen constituidos muchos curadores, dice Celso, que ellos ejercitan las acciones, y son demandados solidariamente, no por partes. Pero si hubieren sido nombrados curadores por regiones, acaso uno para los bienes de Italia, y otro para los de una provincia, opino que deben ellos conservar sus regiones. § 3.—Se pregunta, ¿puede uno ser nombrado curador contra su voluntad? Y escribe Cassio, que nadio debe ser obligado á. ser contra su voluntad curador de los bienes; lo que es verdad; y así, se ha de buscar uno voluntario, á no ser que por grande necesidad y por arbitrio del Emperador sea procedente que también sea nombrado uno contra su voluntad. § 4.—Y no es preciso que de todos modos sea acreedor el que es constituido curador, sino que pueden serlo también los no acreedores. * 5.—Si hubiere tres curadores, y uno de ellos no hubiere tocado á nada, ¿se ha de dar acción contra el que á nada tocó? Y estimaCas8io, que nose debe fijar Limite al actor, y que éste puede dirigirse contra el quequiera; juzgo que la opinión de Cusio es más verdadera, porque se ha de mirar qué es lo que se haya recogido, no lo que haya llegado i. poder de cada curador. Y así lo observamos, á no ser que haya sido nombrado contra su voluntad; porque si lo fué asi, se ha de decir que no ha de ser él demandado.

8. CELSUS Libro XXIV. Digestorum.— Si plures eiusdem bonorum curatores facti sunt, in quem eorum vult actor, in solidum ej datur actio, tan-. quam quivis (4) eorum in solidum aget.

8. Csr.so; Digesto, libro XXIV.— Si fueron nombrados muchos curadores de los bienes de uno mismo, contra el que de ellos quiera el actor se le da acción por la totalidad, así como cualquiera de ellos ejercitará la acción solidariamente.

4. Pspiaius IusTus libro 1. de Consütugjonjbus (5).—lmperatores Antoninus et Verus Augusti reseripserunt, bonis por curatoreni ex Senatusconsulto distractis, nullam actionem ex ante gesto fraudatori competere.

4. PAPIRIO JUSTO; De las Constitueones, libro 1. —Los Empenadores Antonino y Vero, Augustos, resolvieron por rescripto, que, enajenados por el

libro XL Vil. Digestorum.—Si ¿chi-

5. Juuo; Digesto, libro XL VIL—Si el deudor hubiere cedido los bienes en el foro, y los acreedores se reunieren en consejo privado, y hubieren elegido á uno, por el cual sean vendidos los bienes, y se les pagara ¡ los mismos la porción, que resultase de lo recogido, y después apareciere otro, que dijese que era acreedor, no tendrá ciertamente ninguna acción contra el curador, pero podrá ven-

5.

luLuNus

tor foro ceaserit, et creditores priv ato consilio coierint, et elegenint unum, por quem bona diatrahantur,, et (8) portio ipais, quae ex (7) redacto. fie. ret, solveretur, mox extiterit alius, qui se creditorem dicat, nullam quidem actionem adversus curatorem habebit, sed bona debitoris una cum curatore vendere poterit, ita ut quae a curatore et a credi-

ti) qiitdem, Hal. (5) ex por it, aoergad,vninte VuLg. (1) redietum iii ex boiita, quibiti curtor datas siL, nos ¡luan ad enrMorem, fiat.

curador los bienes en virtud del senadoconsulto, no le compete al defrauaador ninguna acción por lo antes administrado.

(4 ant ini, HaL si libro IL Conetltutlonnm, Mal. (S) ut, Vulg. (7) tu, Rut.

DIGESTO.—LIBRO xLTT: rfTtlLO VTU

tora ex bonis contrahantur, omnibus pro portione praestarentu r.

den juntamente con el curador los bienes del deudor, de suerte, que lo que por el curador y por el acreedor se obtenga de los bienes, se les entregue á todos á proporción.

T1T. VIII [IX

TÍTULO VIII [IX]

QIJAE IN FRAIJDEM CREDITORUM FACI'A SUNT (1), UT RESTITUANTUR

DE QUE SEA RESTiTUIDO LO QUE SE RIZO EN FRAUDE DE LOS ACREEDORES [Véiu Qd. VIt.7'5.1

[Cf. Co4. VII. 75. 1. Ucius libro LX VI. ad Eiclam. - Mt Praetor: QUAD FRAUDATIONIS CAUSA GESTA BRUNT, CUM RO, QUI FRAUDRM NON IONORAVERIT, DE lIS CURATOR1 BONORUM, VEL El, CU1 DE EA RE ACTIONER DARE (2) OPORTEBIT, INTa t ANNUM, QUO EXPERIUNDI POTESTAS FUSRIT, ACTIONEM DABO IDQUE ETIAM ADVERSUS 1PSUM, QUI FRAUDEM FEC1T, SERVADO.

§ 1.—Necessario Praetor hoc Edictum. proposult; que Edicto consutuit creditoribus revocando ea, quaecunque in fraudern eorurn alienata sunt. § 2. —Ait argo Praetor: «quas fraudationis causa gasta erunt»; hace verba generalia sunt, et COntinent in se omnem omnino in fraudem factam vel alienationem, val quemcunque contractum. Quodcunue igitur fraudis causa fatum cut, videtur his verbis revocan, qualecunque fuerit; nam late ¡ata verba patent. Sive ergo rem alienavit, sivé socaptilatione ve¡ pacto aliquem liberavit

1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LXVI, —Dice el Pretor; «Por lo que se hubiere hecho por »causa de defraudación daré acción, contra el que »no hubiere ignorado el fraude, al curador de los

»bienes, ó á aquel a quienconviniere darle Ja ac»ción sobre este asunto, dentro del afio en que hu-

»biere habido facultad para ejercitarla; y esto ob»servaré también contra el mismo, que cometió »el fraude». § l.-..EI Pretor publicó por necesidad esté Edicto; con cuyo Edicto miró por los acreedores, revocando cualquier enajenación que se hubiera hecho en fraude de ellos. § 2.—Dice, pues, el Pretor: «lo que se hubiere hecho por causa de defraudación»; estas palabras son generales, y comprenden absolutamente toda enajenación hecha en fraude, i otro cualqqier contrato. Así, pues, se considera que se revoca con estas palabras todo lo que se haya hecho por causa de fraude, cualquier cosa que fuere; porque estas palabras tienen Jata significación. Luego ya si enajenó una cosa, ya si liberé á alguno por aceptilaojén ó pacto,

2. IDEM libro LXXIII. ad Edictwn. - idem ent probandum. Et si pignora liberet, vel quem alium in fraudem creditorum praeponat,

2. EL M i s M o;; Comentarios al Edicto, libro LXXIII —se habrá de admitir lo mismo. Y si liberase prendas, ó antepusiera á alguno en fraude de los acreedores,

3. Iirni libro LXVI. ad Edw.tam. - ve¡ ci praebuit exceptionem, siTe se obligavit fraudandorum creditorum causa, sive numeravit pecuniam, vel quodeunque aliud fecit in fraudem creditorum, pa1am est, ve locuru babera. § 1.—Geata fraudationis causa» accpere debePus non solum ea, quae contrahens gsaenit ahquis, verum etiam si forte data opera ad iudicium non adfuit, ve¡ litem mor¡ patiatur, val a debitore non petit, ut tempore liberetur, aut usumfructum vel servitutem amittit. § 2.—Et qui aliquid fecitut desinat habere quod babel, ad hoe Edictuin pertinet.

3. E.mismo; Comentarios al Edicto, libro LXV1. - ó le dió excepción, ó se obligó para defraudar á los acreedores, ó entregó dinero, 6 hizo otra cualquier cosa en fraude de los acreedores, es manifiesto que tiene lugar el Edicto. § 1.—Debemos entender «hecho por causa de defraudación», no solamente lo que alguno hubiere hecho al contratar, sino también si acaso no se presentó de intento al juicio, ó consintiera que feneciese el litigio, ó nle reclama & un deudor para que se libre por el transcurso de tiempo, 6 pierde un usufructo ó una servidumbre. 2.—Y también se comprende en este Edicto el que hizo algo para dejar de tener lo que tiene,

4. PAULUS libro LX Vilí. ad Edictum.—In fraudcci facere videri etiam eum, qui non faoit, quod debet facere, intelligendum est, id est, si non utatur servitutibus;

4. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LXVIIL —Se ha de entender, que también se considera que obra en fraude el que no hace lo que debe hacer, esto es, si no usara de las servidumbres;

5. GAIUS libro XXVI. ad Edictwn provinciate.— set etsi rem suam pro dereticto habuerit, ut quia eam suam faciaL

XXVI. - pero también si hubiere tenido por abandonada una cosa suya, de modo que otro la haga suya.

S. ULPIAN!JS libro LXVI. ad Edictwn. - Quod autem, quumpoasit aliquid quaerere, non id agit, ut acquirat,. ad bco Edietum non pertinet; pertinet enici (3) Ediøtum ad deminuentes patrimonium suum, non ad coa, qui id aguni, ne locupletentur. (1) sIwr, mal. (I) DÁRI, ¡Ial. Vu.Lg.

6.

GATo; Comentarios

al Edicto provincial, libro

8. Ui.pio; Comentarios al Edicto, libro LX Vi. - Mas el que, pudiendo adquirir alguna cosa, no hace por adquirirla, no está comprendido en este Edicto; porque este Edicto se refiere á los que disminuyen su propiopatrimonio, no á los que obran de modo que no se hagan más ricos. (5) mus, aov,siderase añadi da por antguascopatas.

396



DIeaSTO.—LIBRO XLII: rfTuLO 'VIII

§ 1.—Unde si quis ideo conditioni non paret, no committatur stipulatio, in ea conditione est, no faciaL huic Edicto Iocum. 2.—Proinde et qui repudiavit hereditatem 'vel Legitimam, (1) vol testamentariam, non est in ca causa, ut bulo Edicto Iocum faciat; noluit enim acqlircre, non suum proprium patrimonium demintiit. § 3.—Simili modo dicendum est, et si fihium suum emancipavit, ut suo arbitrio adeat hereditatein, ocssare hoc Edictum. § 4.—Sed et illud probandum, si legatum repudiavit, cessare Edictum; quod Iulianus quoque goribit. § 5.—Si servum suum heredem inatitutum alienavit, ut iussu emioria adeal, si quidem in venditione nulla fraus est, sed in hereditate sit, eessat Edictum, quia licuit ci etiam repudiare hereditaLeal; aL si in ipsa servi alienatione fraus est, revocabitur, quemadmodum si eum in fraudem manumiisset. § 6.—Apud Labeonem soriptum est, eum, qui suum recipiat, nullam videri fraudem facere, hoc est eum, qul quod sibi debetur, receperat eum enim, quera Praeses invituin solvere cogal, impuno non solvere, iniquum esas; totum enini hoc Edictura ad contractus pertinere, in quibus se Praetor non interponit, utputa pignora venditionesque. § 7.—Sciendum, Iulianum soribere, eo9ue iure qui debitam pecuniam rcepit, antequam bona debitoris possideantur, quamvis sciens prudensque solvendo non case reclpiat, non Limero boc Edictum; sibi enim vigilavit; qui vero post bona possessa debitum anura recepit (2), hunc in poriionem vooandum, exaequandumquc ceteris creditoribus; neque enim debult praeripere ceteris post bona possessa, quum ia m par conditio omuium creditorum facta esget. nos uti, UI,

§.S.-Roc Edictum eum ooroet, qui sciens, eum in fraudem creditorum hoc facere, suscepit, quod in fraudem creditorum fiebat; quare si quid in (raudem creditorum factum Bit, si Lamen te, qui cepit (3), ignoravil, cessare videntur verba Edicti. § 9.—Praeterea illud 8ciendum ost, eum, qui consentientibus creditoribus aliquid a fraudatore vol emit, vel atipulatus ebt, ve! quid aliud contraxit, non videri in fraudera (4) creditorum feciase; nemo enim, videtur fraudare eos, qui sciunt, et consentiunt. - §. 10.-.-Si quid cura pupillo gestum Bit in fraudeni creditorum, Labeo alt, omnímodo revocandum, si fraudati sint creditores, quia pupilli igno-. rantia, quae per actatem contingfl, non debet esas captiosa creditoribus, et ¡poi lucrosa; coque iure utim u r. § 11.—Sinlili modo dicimus, et si cui donatum caL, non case quaerendum, an aciente co, cui donatum, gestum Bit, sed hoz tanlum, an fraideutur creditores; nec videtur injuria afUci te, qui ignoravít, quum Lucrum extorqueatur, non damnum infligatur. in hes Lamen, qui ignorantes ab co, qui solvendo non sil, liberalitatem aeceperunt, hazte(i) ve! honoreri.rn, ¿rera Vug. (2) fee.rit, lial. Valg.

§ 1.—Por lo cual, si alguno no cumple una condición para que no tenga efecto una estipulación, está en el caso de no dar lugar a este Edicto. § 2.—Por consiguiente, tampoco el que repudió la herencia, legitima ó testamentaria, esta en el caso de que tenga lugar este Edicto; porque no quiso adquirir, pero no disminuyó su propio patrimonio. § 3.—Del mismo modo se ha de decir, que, también si uno emancipó á su hijo, para que a su propio arbitrio ada la herencia, dés de tener lugar este Edicto. § 4.—Pero también se ha de admitir, que, si repudió un legado, deja de tener lugar este Edicto; lo que también escribe Juliano. § 5.—Si uno enajené á su esclavo instituido heredero, para que adiera la herencia por mandato del comprador, si en la venta no hubiera ciertamente fraude alguno, pero lo hubiera en la herencia, deja de tener lugar eL. Edicto, porque también le fué lícito repudiar la herencia; mas si hay fraude en la misma venta del esclavo, será revocada, á la manera que si en fraude lo hubiese manumitido. § 6.—Se halla escrito en Labeon, que no se considera que el que recibe lo suyo comete fraude alguno, esto es, el que recibe lo que se le debe; porque es injusto que no pague impunemente aquél á quien el Pretor le oblia á pagar contra su voluntud; porque todo este Edicto se refiere á los contratos, en los que el Pretor no se interpone, como los de prendas y de ventas. § 7.—Se ha de saber, que Juliano escribe, y este derecho observamos, que el que recibe el dinero, que se le debe, antes que sean poseídos los bienes del deudor, no ha de temer este Edicto, aunque lo reciba sabiendo y constándole que aquél no es solvente; porque fué vigilante para si; mas et que recibió su deuda después de poseídos los bienes, ha de ser llamado á una porción, y ha de igualarse á los demás acreedores; porque no debió después de poseidos los bienes despojar á los demás, puesto que ya se habla hecho igual la condición de todos los acreedores. § 8.—Este Edicto castiga al que, sabiendo que uno hacia esto en fraude de los acreedores, aceptó lo qué se hacia en fraude de los acreedores; porque si se hubiera hecho algo en fraude de los acreedores, si, no obstante, lo ignoré el que recibió, parece que dejan de tener aplicación las palabras del Edicto. *9.—Además se ha de saber, que el que, consintiéndolo los acreedores, le compró alguna cosa al defraudador, ó la estipuló con él, ó la contraté, no se considera que obré en fraude de los acreedores; porque no se considera que nadie defrauda á los que lo saben y lo consienten. § 10.—Si con un pupilo sé hubiera hecho alguna cosa en fraude de los acreedores, dice Labeon, que ha de ser de todos modos revocada, si los acreedores hubieran sido defraudados, porque la ignorancia del pupilo, que proviene de su edad, no debe serles perjudicial Á. lo¡ acreedores, y lucrativa á él mismo; y este derecho observamos. § 11.—Del mismo modo decimos, que, si á. uno se le hizo donación, tampoco se ha de investigar si se hizo sabiéndolo aquel á quien se doné, sino solamente, si fueron defraudados los acreedores; y no se considera que se causa injuria al que lo ignoró, porque se quita un lucro, y no se inflige un daño. Mas contra los que, ignorándolo, recibierón una II(3) ..eceplt, Hai. VuL. (L) Hat. Vsig.; fraud, si oddics Pl.

DlG8TO.—LIBRO XLII: TtTULO Tui

nus actio erit danda, quatenus locupletiores facti suni, ultra non. § 12.—Simili modo quaeritur, si servus ab eo, qui solvendo non sit, ignorante domino, ise sciens rem acceperit, an dominus teneretur. Et ait Labeo, hactenus eum teneri, ut restitual, quod ad se pervenit, aut duntaxat de peculio damnetur, vel si quid inrem eius versum est. Eadem in fihiofamiitas probanda sunt. Sed si doininus scit, suo nomine convenietur. § 13.—Item si necessarius heres legata praestiterit, deinde eius bona venieritit, Proculus ait, etiamsi ignoraverint legatarii, tamen utilem actionem dandain; quod nequaquam dubium est. § 14.—Huius actionis annum computamus Utilem, quo experiundi potaBLes fuit, ex die factae venditionis.



397

beralidad de quien no erasolvente, se habrá de dar acción por todo aquello en que se hicieron más .ri005, y no por mas. § 12—De igual manera se pregunta, si, habiendo recibido el esclavo una cosa de quien no fuera solvente, sabiéndolo él O ignorándolo su señor, estaría obligado el señor. Y dice Labeon, que éste está obligado solamente 8. restituir lo que faO 8. su poder, ó que es condenado Únicamente en cuanto al peculio, ósi algoso invirtió en cosa de él. Lo mismo se ha de admitir respecto al hijo de familia. Pero si el señor lo sabe, será demandado en su propio nombre. § 13.—Asimismo, si el heredero necesario hubiere pagado lo5 legados, y luego hubieren sido vendidos sus bienes, dice Próculo, que aunque lo hayan ignorado los legatarios, se ha de- conceder la acción útil; lo que de ninguna manera es dudoso, § 14.—Computamos el año útil de esta acción, durante el cual hubo facultad de ejercitarla, desde el día en que se hizo la venta.

7. PAULUS libro Lxii. ad Edictam.— Si debitor in fraudem creditorum minore pretio fundum scienti emtori vendiderit, deinde hi, quibus de revocando eo actio datur, eum petant, quaesitum est, an pretium restituere debent? Proculus existimat. omnimodo restituendum case fundum, etiamsi pretium non solvatur (1); et reacriptum ost secundum Proculi sententiam.

7. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LXII. Si el deudor hubiere vendido en fraude de los acreedores por menor precio un fundo 8. un comprador que lo sabia, y luego lo reclamaran aquellos 8. quienes se les da La acción para revocar la venta, se preguntó, ¿deben restituir el precio? Próculo estima, que de todos modos se ha de restituir el-fundo, auuque no se pague el precio; y se resolvió por rescripto conforme 8. la opinión de Próculo.

8. VENULE1US SATURN1NUS libro Vi. lnlerdiç4orunt. -Ex bis colligi potest, nequidem portionem

S. VENULETO SATuRNiNo; interdictos, libro Vi.— Se puede colegir de esto, que ciertamente ni se le ha de devolver al comprador una porción del precio, pero se puede decir que este asunto ha de ser examinado con conocimiento de causa ante árbitro, 8. fin de que, si el. dinero pagado existiera en los bienes, mande que sea devuelto, porque nadie ea defraudado de este modo.

9. PAEILUS libro Lxii. ad Edictura. - Is, qui a debitore, cuius bona possessa (2) sunt, sciens rem emit, iteru.m al¡¡ bona fide ementi vendidit; qusesitum est, an secundus emtor convenir¡ potest? Sed verior est Sabini sententia, bona fide (3) emtorem non tener¡, quia dolos ei duntaxat nocera debeat, qui eum admisit, quemadmodum diximus, non tener¡ eum, si ab ipso debitore ignorans emerit; is auteni, qui dolo malo emit, bona fide autem ementi vendidit, in solidum pretium re¡, quod accepit, tenebitur.

9. PAULO; Comentarios & Edicto, libro. LIII. Uno, que 8. sabiendas compró una cosa al deudor cuyos bienes están poseídos, la vendió después 8. otro que la compró de buena fe; se preguntó, ¿puede ser demandado el segundo comprador? Pero es más verdadera la opinión de Sabino, segun la que, no está obligado el comprador de buena fe, porque el dolo debe perjudicarle únicamente al que lo co-metió, así como digitnoa que no está él obligado, si ignorándolo la hubiere comprado del mismo deudor; mas el que compró con dolo malo, pero vendió al que compró de buena fe, estará obligado por todo el precio de la cosa que recibió.

libro LXXIII. ad Ediclum. - Mt

10. ULPIANo; Contentarioal Edicto, libroLXXiiI. - Dice el Pretor: «Lo que Lucio Ticio hizo para de»fraudar, sabiéndolo tú, en los bielles de que se »trata, lo restituirás 8. ellos, si por el motivo de que »se trata debe competerle al acreedor, 6 tener éste, »acción en virtud de mi Edicto, si no hace más de »un año desde que tuvo facultad para ejercitar su »acción sobre el asunto de que se trata; 8. veces per. »rnitiré con conocimiento de causa la acción por el »hecho, aunque no haya conocimiento». § 1..—Mas lo que se hizo para defraudar 8. los acreedores se revoca solamente si el fraude tuvo resultado, esto es, si los acreedores, para cuya de-

emtori reddendam ex prútio; posse Lamen die¡, eam rem apud arbitrum ex causa animadvertendain, uL, si numi soluti in bonis extent, iubeat eos reddi, quia ea ratione nemo fraudetur.

10. ULPIA.NUS

Praetor: QUAR Lucius T1TLUS FRAUDAND1

CAUSA SCIENTE TE IN BONIS, QUIBUS D5 EA RE (4) AGITUR, FECIT, EA 1WS, SI EO NOMINE, QUO DE AGITUR, ACTIO si (5) sx

EDICTO MEO COMPETERE, ESSEVE OPORTET, si si (6) NON PLUS QUAM ANNUS IST, CUM DE EA RE, QUA DE

AGITUR, ExPERIUNDI POTESTAS EST, RESTITUAS INTER-

DU1 CAUSA COONLTA, ETSI SCIENT1A NON SIT, IN FACTUM

ACTIONEM PERMITT4M.

§ 1.—Ita demum revocatur, quod frandandorum creditorum causa faetuin est, si eventum fraus habuit, scilicet si hi creditores, quorum fraudando(1) restltuatur, Vu. (5) non, inserto

Vag.

$) bonse 114.el, Vug.

(4) EA £5, considiranee aq.i palabras supérjt «as. 5) ACTIONEE por ACTIO El, HaZ. (6) iv si si, Ha¡.; iv s; omitiendo si, ootjsttaa Dr.

398



DIGE$TO.—LIBBO X.LU TITULO VIII

rum causa fecít, boas ipsíus vendiderunt. Ceterum si ¡¡los diniiait, quorum fraudandoruru causa fecit, et atios- sortitus est, si quidem simpliciter dimissi prioribus, quos fraudare voluit, alios postea sortitus est, cessat revocatio; si auam horum pecunia, quos fraudare noluit (1), priores dimisit, quos fraudare volult, Marcellus dicit, revocationi iocum fore; aecundum hane distinctionem et ab Imperatoro Severo (2) et Antonino reacriptum cst, eoquc jure utimur. § 2.—Quod ait Praetor «aciente» (3), sic sedpirnus, te conscio et fraudem participante; non enim, si simpliciter scio, ilium creditores habere, hoe sufflcit ad contendondum, tener¡ eum in faetum actione, sed si particepa fraudis est. § 3.—Si quia particeps quidem fraudis non fuit, veruntamen vendente debilore testato conventus. est a creditoribus, no emeret, an ja factum act.ione teceatur, si comparaverit Et magia est, ut tener¡ debeat; non enim caret fraude, qui conventos teatato perseverat. § 4.—Alias autem, qui scit aliquem creditores babera, si cuin en contrahat simpliciter sine fraudis conscientia, non videtur hac actione tener¡. § 5.—Alt Praetor: «aciente» (4, Id esi eo, qui convenietur bac actione; quid ergo, si forte tutor pupifli scit, ipse pupilLus ignoravit? Videamus, en acuoni locos sit, ut acientia tutoris noceat; idem et ja curatore furiosi et adoleacentis. Et putem, haetenus istis nocere conseientiam (5) tutorum sive euratorum, quatenus quid ad coa pervenit. § 6.—Praeterea sciendum est, posee quaeri, quod dicitur, in fraudam creditorum alienatum revocan posee, si iidem (6) sint credtores; et si unus ereditor sit ex illis, qui fraudati sant, sive solus tuno fuit, sive, quurn ceteris satisfactum est, hie solus remansit, probandum case, adbuc actioni fore locum. § 7.—lUud corte sufficit, etal unum scit creditoram fraudari, ceteros ignoravit, fore locum actioni. § 8.—Quid ergo, si ei, quem quia soit (7), satisfactum est, numquid defieiat actio, quia, qui superaunt, non sunt..fraudati? Et hoc puto probandum; non jamen, si dicat aliquis: toifero, quod debetur, el, quem ocio ereditorem», audiendus ant, ut actionem eludat (8), § 9.—Si fraudator heredem babuit, et heredia bona venienut, non est in bonis, quibus de agitur, factum; et ideo cessat hace actio. § 10.—Si quid ja fraudem creditorum fecenit fihius, qui se poterat abstinere, et in integruin -alt restitutuS, quod se tniacuerat, val si quia (9) fecit voluntanius (10), et(11) ve! per aetatem, vel quam aham causam iustarh In integrum merult restitu(1) volult, HaZ. (2) liaperatoribus Vero, Valg. (5) Ls, insertan Ha¿. VuLg.

(4) Tau. según La escritura original, Dr.; Le, inser t an la iorrircctM del códice FI.. Ha¡. Valg. (6) scisntiam, Viiig. ce pv., Dr. (6) Tau'. fidem si códi

fraudación obró aquél, vendieron los bienes del mismo. Pero si pagó a aquéllos, para cuya defraudación obró, y se procuró otros, si verdaderamente habiendo pagado simplemente á los primeros, á quienes quiso defraudar, se procuró después otros, deja de tener lugar la revocación; mas si con el dinero de éstos, á quienes no quiso defraudar, pagó á los primeros, á quienes quiso defraudar, dice Marcelo, que habrá lugar á la revocación; y según esta distinción se resolvió por rescripto por el Emperador Severo y por Antonino, y este derecho observamos. § 2.—Lo que dice el Pretor: «á sabiendas», lo entendemos así, sabiéndolo tú y participando del fraude; porque si simplemente sé que uno tiene acreedores, esto no basta para sostener que alguien se obliga por la acción por el hecho, sino si es participe del fraude. § 3—Si alguno ciertamente no fué participe del fraude, pero al vender el deudor fué reconvenido ante testigos por los acreedores para que no comprase, ¿estará sujeto á La acción por el hecho, si comprare? Y es más cierto que debe estar sujeto; porque no esta exento de fraude eL que persevera habiendo sido reconvenido ante testigos. § 4.—Mas de otra suerte, el que sabe que uno tiene acreedores, si contratara simplemente con él sin conocimiento de fraude, no parece que queda obligado por esta acción. § 5. —Dice el Pretor: «sabiéndolo», esto es, el que fuere demandado con esta acción; luego,. ¡qué se dirá si acaso lo sabe el tutor del pupilo, y lo ignoró el mismo pupilo? Veamos si haya lugar á la acción, de modo que perjudique el conocimiento del tutor; y lo mismo es también en cuanto al curador del furioso y del adolescente. Y yo opinaría, que á éstos les perjudica el conocimiento de los tutores ó de los curadores por tanto cuanto va á poder de ellos. § 6.—Además de esto se ha de saber, que se puede preguntar si se puede revocar lo que se dice que fué enajenado en fraude de acreedores, silos acreedores fueran los mismos; y si hubiera un solo acreedor de los que fueron defraudados, ya si hubo uno solo entonces, ya si quedó él solo cuando se lea pagó á los demás, se ha de admitir que aun habrá lu-

gar á esta acción. § 7.—Basta ciertamente, para que haya de tener lugar esta acción, que sepa que es defraudado un solo acreedor, aunque lo haya ignorado en cuanto á los demás. § 8.—Luego ¿qué se dirá, si se le satisfizo á quien uno sabe que es defraudado? ¿Acaso dejará detener lugar la acción, porque los que quedan no fueron defraudados? Y opino que se ha de admitir esto; mas, si alguno dijera, para-aludir la acción «ofrezco lo que se debe It quien sé que es acreedor», no habrá de ser oido. § 9.—Si el defraudador tuvo heredero, y se hubieren vendido los bienes del heredero, no se obré en los bienes de que se trata; y por esto deja de tener lugar esta acción. § 10.—Si en fraude de los acreedores hubiere hecho alguna cosa el hijo, que se podía abstener de la herencia, y hubiera sido restituido por entero, porque se habla inmiscuido en ella, ó silo hizo algún heredero voluntario, y ó por La edad, ó por otra cual(7) frandiri, inurla ¡tal.

(5) efldat, acertadamente ¡ial. (9) Ta". ugda la eserawa os ginal; quid, la corrección dii códice In. Br. (*0) heree, inseria acer Lainetite Vulg. (11) HaZ. Vt4g.; tLs, st códice Pi.

DIOE8T0. —LIUO XLII: TITULO VIII

tionem, dicendum erit, utilern actionem competere idem el in servo necessario. Sane eum lila di-. atioctione hoc admitteridum osee Labeo seribit, UI, si quidem protinus bona vendiderunt ereditores, (ve¡ abentibus) (1), vel pacisceutibus ereditorbus se necessarius miscuil, utriusque fraus revocetur, id eat testatoris, el ipsius. Si vero paesi sunt necessarium creditores (2), et quasi in credituin habuerunt nomen eius, vol duicitudine usurarum, vol qua alia ratione secuti sunt (3), dicen dum est, nihil revocan ex bis, quae testator alienavit;

§ 11.—Si impubes patri heres extiterit, eiusque mortui bona veneanl, separatione impetrata, utriusque fraus cnt revocanda, pupilli, vel etiam tutoria, item curatoris. § 12.—Si, quum in diem mihi (4) deberetur, fraudator praeseus solverit, dieendum cnt, quod (5) 111 eo(6), quod sena¡ commodum in repraesentat.iooc, iii factum actioni locum fore; nam Praetor fraudem intelligil etiam in tempore fon. § 13.—Si cul solutuin (7) quidem non fuerit, sed jo vetus ereditum pignus acceperit, bao acüone tenebitur, nl est saepisaime constitutum. § 14.—Si, quum mulier fraudandorum creditorum consihuin iniisset, manto suo eidemque debitori in fraudem creditorum acceptum debituin feecrit dotis constituendae causa, Iocum habet hace solio; el por heno omnis pecunia, quam mantua debuerat, exigitur; neo mulier de dote habet echonem; neque enim des in fraudem creditorum conitituenda ost; et hoo cerIo certius est, eh saepiasime constitutum. Exitus autem achionis eril, ut etipulatio, quae accepta facta fuerat (8), ex integro interponatur. § 15.—Por heno actionem el usuafructus, el huivamodi atipulatio «in eones singulos dena daro (9) spondes? exigí potest, § 16.—Si debitorem meum el complunium creditorum congecutus essem fugientem, secum feren1cm peouniam, et abstulissem ej id, quod mibi debeatur, placet luliani sententia dicentis, multum interesee, antequam in posseasionem bonorum eius creditores mittantur, hoc factum sil, en postes; si ante, ceasare in factum actionem, si postea, huic locum foro. § 17.—Si ex Constitutione Divi Marci bona sint addicta alicui libertatum conservandarum causa, dicen dum cnt, áctionem ceesare; ita enim succedunt, ut rata smI, quae paterfamilias gesserat. § 18.—Annug huius in factum actionis computebitur ex die vendjtionis bonorum. § 19.—Per hanc actionem res (10) restitui debet, eum sus scilicet causa. § 20.—El fructus non tantum, qui percepti sutil, verum etiam hi, qui percipi potuerunt a fraudato(11 pone val absentibus entre P~~, pero no raer. (1) paul sant h&edam necessaTinm 885 la posesislo-



399

quier justa causa mereció la restitución por entero, se habrá. de decir que compete la acción útil; y lo mismo también en cuanto al esclavo heredero necesario. Mas escribe Labeon, que esto se ha de admitir con esta distinción, que si los acreedores vendieron inmediatamente los bienes, ó estando ausentes ó pactando los acreedores se inmiscuyó en la herencia el heredero necesario, se revocara el fraude de ambos, esto es, del testador, y de él mismo. Mas silos acreedores toleraron al heredero necesario, y admitieron su nombre para los créditos, 6 se atuvieron ¡ él por el aliciente de loe intereses, ó por alguna otra razón, se ha de decir, que no se revoco nada de lo que el testador enajenó. § 11.—Si un impúbero hubiere quedado heredero de su padre, y se vendieran los bienes de éste, fallecido, impetrada la separación, se habrá de revocar el fraude de ambos, del pupilo, 6 también del tutor, y asimismo del curador. § 12.—Si debiéndose á término el defraudador me pagare de presente, se habrá de decir que habrá de tener lugar la acción por el hecho en cuanto á la ventaja que experimenté con el pago anticipado; porque el Pretor entiende que se comete fraude también en cuanto al tiempo. § 13.—Si á. uno no se le hubiere ciertamente pagado, pero él hubiere recibido prenda por un crédito antiguo, estará obligado por esta acción, como muchísimas veces se determinó. 14.—Si habiendo tenido la mujer designio de detraudar á. los acreedores, le hubiere dado por recibida una deuda á. su marido y deudor en fraude de los acreedores, para constituir su dote, tiene lugar esta acción; y por ello se exige todo el dinero que el marido habla debido; y la mujer no tiene acción por la dote; porque tampoco se ha de constituir dote en fraude de los acreedores; y esto ea más que ciento, y fué determinado muchísimas voces. Mas el resultado de la acción será que se interponga de nuevo la estipulación, que se habla dado por adquirida. § 15.—Por medio de esta acción se puede exigir así el usufructo, como lo estipulado de este modo: qprometes darme diez cada año?» § 16.—Si yo hubiese alcanzado á un deudor mío y de muchos acreedores, que huía llevándose consigo el dinero, y le hubiese quitado lo que se me debía, esta admitida la opinión de Juliano, que dice, que importa mucho saben, si ésto haya sido hecho antes que sus acreedores fueran puestos en posesión de los bienes, 6 después; si antes, deja de tenon lugar la acción por el hecho, si después, habrá lugar á. ella. 17.—Si en virtud de la Constitución del Divino Marco se le hubieran adjudicado á. uno los bienes para conservar libertades, se babrá de decir, que deja de tener lugar la acción; porque se sucede de modo sea firme lo que habla hecho el padre de familia. § 18.—El año de esta acción por el hecho se computará desde el día de la venta de los bienes. § 19.—Mediante esta acción debe ser restituida la cosa, por supuesto, con su propia cansa. § 20.—.Y se comprenden no solamente loe frutos, que se percibieron, sino también los que se pudie-

ah

ne, Vuig, (3) vsI qiaam aliem nillonein, omitiendo secati, ¡Ial. (4) fnlbI. considerase añadida por antiguos copistas. (5) quod, considérase aquí palabra supérftua. (8) Taw. según corrección del códice FI.; ea, La sscrt ura origina¿, Br.

(T) Taur. según corrección del códice FI.; legatum, la esenture original, Br. (8) fnerlt, Visig. (5) Tau,'. según La escritura original; dan, La corrcctóii del códice Fi., Br. (10) Na,constdírass aiiadida por antiguos copistas.

41)0



DIGB$TO.—LIBRO :1W: TITULO

re, veniunt; sed cum aliquo modo, sgi1icet ut sumtus facti deducantur; na!n arbitrio iudicis non prius cogendu3 ast rem restituere, quam si impensas noceasarias consequ atur; idemque erit probandum, et..si quos alios (1) sumtus ex voluntate fldeiussomm ereditorumque fecerit.

vrn

§ 25.—Haec actio heredi ceterisque succesoribus competi; sed et in heredes similesque personas datur.

ron percibir por el defraudador; pero con alguna Limitación, esto es, de modo que se deduzcan los gastos hechos; porque por el arbitrio del juez no ha de ser obligado á restituir la cosa antes que consiga los gastos necesarios; y lo mismo se habrá de admitir, también si hubiere hecho algunos otros gastos por voluntad de los fiadoresy de los acreedores. § 21. —Opino que es más verdadero que en esta acción se comprende también el parto. § 22.—Además de esto, se ha de saber en general, que en virtud de esta acción se debe hacer la restitución al primitivo estado, ya haya habido cosas, ya obligaciones, de suerte que todo sea revocado como si no se hubiese hecho la liberación; por lo cual se habrá de entregar también el beneficio del tiempo intermedio que alguno habría conseguido no habiéndose hecbo la liberación, con tal que no se paguen intereses, si no se comprendieron en estipulación, ó si el contrato fué tal que se pudieron deber intereses aun no comprendidos en él. § 23.—Si la obligación fué condicional, ha de ser restablecida con su propia condición, y si á término, con su propio término. Pero si era tal que su término finia, se puede decir, que se puede pedir la restitución dentro del término que le restaba á la obligación, no ciertamente dentro del año. § 24.—Compete esta acción después de un año, por lo que fué á poder de aquél contra el cual se promueve la acción; porque el Pretor consideró injusto que permaneciese con el lucro el que experimenté lucro por el fraude; y por esto creyó que se le debía quitar el lucro. Así, pues, ya si fuera el mismo defraudador á cuyo poder fué la cosa, ya si otro cualquiera, compete acción por lo que fué Á. su poder. ó por lo que con dolo malo suyo se hizo, que no fuese á su poder. § 25—Esta acción compete al heredero y It los demás sucesores; pero también se da contra los herederos y otras personas semejantes.

jj. VgNUIgLtJS SATURNINUS libio VI, (6) lnterdLctoruin. - Cassius actionem introduxit in id, quod ad heredem pervenit.

11 VENULETO SATURNINO; ¡nl erdictos, libro VI.— Cassio introdujo acción por lo que fué It poder del heredero.

12. MARCELLIJS libro XVIII. Digestorum. - Si pater fihiofamilias liberam pecuhi administrationem dederit, non videtur el et boa concessisse, ut in fraudem creditorum alienaret; talem enim alienationem non habet. AL si hoc quoque concessit filio pater, ut ve¡ in fraudem creditorum facere possit, videbitur ipse fecisse, et sufflcient (7) competentes adversus eum actiónes; etenim ful creditores etiam patris sunt creditores, quum eius (8) generis videlket babebunt actionem, ut bis de peculio praestari necease sit.

12. MARCELO; Digesto, libro XVIII.—Si el padre le hubiere dado é. un hijo dé familia la libre administración de su peculio, no parece que le concedió también que enajenase en fraude de los acreedores; porque no tiene facultad para tal enajenación. Mas si el padre le concedió al hijo también que pudiera hacer esto en fraude de acreedores, se considera que él mismo lo hizo, y bastarán las acciones competentes contra él; porque los acreedores del hijo son acreedores también del padre, cuando tuvieren acción, por supuesto, de tal género, que sea necesario pagarles del peculio.

13. PAULUS libro LX VIii. ad Edictum. - lilud eonatnt, eurn, qui pignus tenet, boa actione non tener¡; suo enim jure, et ut pignus (9), non re¡ servandae causa possidet.

13. Ptuto; Comentarios al Edicto, libro LXVIII. —Es sabido, que el que tiene prenda no está sujeto It esta acción; porque posee por derecho propio, y como prenda, no para conservar la cosa.

14. ULPIANUS libro VI. Dsputationuin. - Flac in factum actione non solum dominia revonanlur, verum etiarn actiones restaurantur. Ea propter cornpetit hace actio et adversus eoe, qui res (10)

14. ULPIANO; Disputas, libro VI. - Con esta acción por el hecho no solamente se revocan los dominios, sino que también se restablecen las acciones. Por esto compete esta acción así contra los

§ 21.—Partum quoque in hanc actionem venire, puto venus esse. § 22.—Praeterea generaliter sciendum est, ex han actione restitutionem fieri oportere in pristi-. num statum, sive res fuerunt,sive obligationes, ui peninde omnia rovocentur, se si (2) liberatio fanta non esset; propter quod etiam medii temporis commodum, quod quis consequeretur hberatione non (acta, praestandum erit, dum usurae non pranetentur, si in stipulatum dedue.tae non íuerunt, aut si (3) talis contractas fwt (4), in quo usurae deben potuerunt etiam non deductae. § 23.- Si conditionalis fuit obligatio, cum sua conditione, si jo diem, eum sua die restauranda (5) est. Si tomen ea eraL, cuius dios floitur, potest die¡, restilutionem intra id tempus posse postulan, quod tempus supererat obligationi, non utique inira annum. § 24.—Haen actio post annum de eo, quod ad eum pervenit, adversus quem actio rnovetur, competit; iniquum enim Praetor putavit, in lucro morari eum, qui lucrum senait ex fraude; ideirco lucrum el extorquendum putavit. Sive igitur ipse fraudator siL, ed quem pervenit, sive aliusquivis, competit actio jo id, quod ad eum pervenit, dolove malo eius factum est, quominus perveniret.

(1) Vulg.; quI *1mB el códice FI. (s ) Taur.; si, omitpta el códice FI., Br. (5) non. murta VuIg. (4) Taur. según la escritura originaL; fu.rlt. la corrección del cddice j. 1., Rr. (S) retltuenda, Valg.

(€) Taur de inserta el oddiee FI.. Br.

m

st mufltelant, Ha ?. (8) et cern so e1edcn g.ncia, Vutg. (9) Inre Ut pignue LeneS, VuIg. (10) HaZ.; non, inserta el eódice Fi.

-

DIGESTO.—LIBRO XLII: TÍTULO VII



401

possident, uti restituant, et adversus eos, quibus actio competit, ut actione (1 cedant. Proinde si interposuerit quis personain Titii, ut ej fraudator res tradat, actione (2) mandati cedere debet. Ergo et si fraudator pro fila sua dotem dedisset scienti fraudari creditores, filia tenetur, ut cedat actione de dote adversus marilum.

que poseen las cosas, para que las restituyan, como contra aquellos á. quienes les compete una acción, para que cedan la acción. Por consiguiente, sialguno hubiere interpuesto la persona de Ticio, para que á él lo entregue el defraudador la cosa, debe ceder la acción de mandato. Luego también si, el defraudador hubiese dado dote por su hija á quien sabia que se defraudaba á los acreedores, la hija está obligada k ceder la acción de dote contra su marido.

15. Iwknus libro XLIX. Digesorum.—Si quia,

15. JuLIANo; Digesto, libro XLIX. —Si alguno, teniendo por acreedor Ticio, y sabiendo que él no es solvente, hubiere dado libertades por testamento, y después, habiendo pagado á Ticio, hubiere comenzado á tener como acreedor á Sempronio, y falleciere subsistiendo el mismo testamento, deben ser firmes las libertades dadas, aunque no sea solvente la herencia, porque para que se rescindan las libertades exigimos en la persona de ellos estas dos cosas, el designio y el resultado; y si verdaderamente no fuera defraudado el acreedor, para cuya defraudación se había formado designio, y no se formé designio contra el que es defraudado, las libertades son asi válidas,

16.. PMJLUS libro V. Rcsporisorwn Papiniaiti (5)

18. PAULO; Respacstoj de Papiniano. libro V. á no ser que se pruebe que los primeros fueron pagados con dinero de los últimos.

17. IUL[ANUS (6) libro XLIX. Dgestorurn. Omnes debitores, qui in fraudem creditorum liberantur, per hace actionem revocantur in pristinam obligationem. § 1.—Lucius Titius, quum haberet creditores, libertis suis, iisdemque fihiis naturalibus universas res suas tradidil; respondit: quainvis non proponatur consilium fraudandi habuisse, tamen qui erediteras babera se seil, et universa bona sua alienavit, i ntelligendus cal fraudandorum creditorum consiliuni habuisse; ideoque el si 6111 eius ignoraverunt, bac mentem patria sui fuisse, hac actione ten entur. § 2.—Si vir uxori, quum creditores suos fraudare veliet, soluto matrimonio praesentem dotem reddidisset, quam statuto tempore reddere debuit, bac actione mulier t.antum praestabit, quanti creditoruin intererat, dotem suo tempere reddi; nam Praetor fraudem etiam in tempore fieri intelligit.

17. .IUUANO; Digesto, libro XLIX. - Todos los deudores, que son liberados en fraude de los acreedores, son vueltos por esta acción á su primitiva obligación. § 1.—Lucio Ticio, teniendo acreedores, entregó todas sus cosas á. sus libertos, hijos naturales suyos; respondió aunque no se expone que Luyó designio de defraudar, se ha de entender, sin embargo, que el que sabe que tiene acreedores, y enajenó todos sus bienes, tuvo designio de defraudar á los acreedores; y por esto, aunque sus hijos ignoraron que tal fué la intención de su padre, están obligados por esta acción. § 2.—Si el marido, queriendo defraudar á sus acreedores, le hubiese devuelto de presente á su mujer, disuelto el matrimonio, la dote que debió devolverle en el tiempo establecido, la mujer responderá por esta acción de tanto cuanto les interesaba á. los acreedores que la dote fuese devuelta á su tiempo; porque el Pretor entiende que se comete fraude también en cuanto al tiempo.

18. PAPINIANUS libro XXVI. Quaestionum.—Etsi pignus vir uxori, val uicor viro remiserit., verior sententia est, nuLlam fien donationem existimantium. Quod sine dubio, si in fraudem creditorum fiat, actione utili revocabitur. Idemque est, et si quivis debilorum in fraudem creditorum pignus omiserit.

18. PAPiNIANo; Cuestiones, libro XXVI. - Aunque el marido á. la mujer ó la mujer al marido hubiere remitido la prenda, es más verdadera la opinión de los que estiman que no se hace donación alguna. Lo que sin duda será revocado con la acción útil, si se hiciera en fraude de los acreedores. Y lo mismo es, también si alguno de los deudoras hubiere prescindido de la prenda en fraude de los acreedores.

19. IDRM libro XI. Responsorun.— Pairem, qui non exspeetata morte sua fideicommissum bereditatis maternae filio soluto potestate restituit, omissa ratione Falcidiae, pienam fidem ac (7) debitam pietatem secutus exhibitionis, respondi, non eredilores fraudasse.

19. ELM1sM0; Respuestas, libro XL—Respondl, que no defraudé á los acreedores el padre que sin esperar á su muerte restituyó á su hijo, desligado de su potestad, un fideicomiso de la herencia materna, habiendo prescindido dala cuanta de la Falcidia, observando plena fidelidad y Ia debida piedad para la entrega.

quum haberet Titium ereditorem, et sciret, se solvendo non case, hbertates dederit testamento, deinde dimisso Titio postes. Sempronium ereditorem habere coeperit, el eodem testamento nianente decesserit, libertates datae ratae case debent, etsi hereditas solvendo non sit, quia, libertates ul reseindantur, utrumque in eorundem persona (3 exigimus, et eonsilium, et eventuin; et si quidem creditor, cuius fraudandi consilium initum erat, non fraudatur, ( 4 ) adversus eum, qui fraudatur, consiliurn initum non est; libertates itaque ratae sunt,

- nisi priores pecunia posteriorum dirniasi probentur.

20. CALLJSTR.ATUS libro 11. Quaestionwn. - De~

20.

(i) actlonem, Vulg. (5) actlonem, Vulg. (3) I/a& Vutg.: personam, el cÓcke FI. et, ins e rta IJa.

(5) iiotat, inserta Hal. te)iU1pIailuS, Vidg.

(.)

Tomo 111-51

CALIsrRAro;

Cuestione., libro II. - Está de-

(Y) Taur.; ad, eIeddiceF., Br.

402



DIGESTO.—LIBRO XLII: TfTUI.IO VII

bitorem, qui e Senatusconsulto Trebelliano Lotam (1) hereditatem restituit, placet non videri in fraudem creditorum alieriasse portionem, quam retinere potuisset, sed magis fideliter facere.

terminado, que no se considera que el deudor, que en virtud delsenadoconsulto Trebeliano restituyó toda la herencia, enajenó en fraude de acreedores la porción que había podido retener, sino que obra con mas fidelidad.

21. Scvoz..& libro 1. Responsorwn.—Debitor in fraudecu creditoris cum vicino de finibus pignori dati fundi pactus est, quaesitum, an is, qui a creditore emit, de finibus agere possit. Respondit, seeundum ea, quaeproponarantur, non idcirco minus agere posee, quod debitor ignorante creditore paetus esset.

21. SCÉVGLA; Respuestas, libro 1. - Un deudor pacto con su vecino en fraude de un acreedor sobre los limites de un fundo dado en prenda; se preguntó, si el que lo compró del acreedor podría ejercitar la acción de limites. Respondió, que según lo que se exponía, no dejaria de poder ejercitar la acción porque el deudor hubiese pactado ignorándolo el acreedor.

22. IDEM libro V. Responsorum. - Quum ja vetus creditum unus creditor pignora accepisset, quaero, an in fraudem ceterorum creditorum factura nullius momenti esset. Respondit, creditorem non idoirco probibendum a persecutione pignorum, quod in vetus creditum ut obligaretur, pactus esset, nisi id (2) in fraudem ceterorum creditorum factun sit, et ea via iuris occurratur (3), qua creditorum fraudes rescindi solent.

22. EL 'mismo; Respuestas, libro V. - Habiendo recibido un solo acreedor prendas por un antiguo crédito, pregunto, si esto sería de ningún valor como hecho en fraude de los demás acreedores. Respondió, que no se le ha de prohibir á un acreedor la persecución de prendas porque hubiese pactado que uno se obligase por un antiguo crédito, á no ser que esto hubiera sido hecho en fraude de los demás acreedores, y se recurriese al procedimiento de derecho con que se suelen rescindir los fraudes hechos á. los acreedores.

28. IDEM libro XXXII. Digestorum. - Primo gradu scripti heredes, quum animadverterent, bona defunoti vix ad quartam partem serio alieni sufflcere, famae defunct.i couservandae gratia, ex consensu creditorum, auctoritate Praesidis provinciae secundum constitutionem ea conditione adierunt hareditatem nL creditoribus duntaxat partem praestarent; quaesitum est, an manumissi testamento et libertates, et alimenta consequi possint. Reapondit, libertates quidein, si in frauaeni creditorum datae non essent, competere, legata vero, si solvendo hereditas non euet, non deben.

28. EL MNMO; Digesto, libro XXXII. - Los herederos instituidos en el primer grado, advirtiendo que los bienes del difunto apenas eran suficientes para la cuarta parte de las deudas, para conservar la buena fama del difunto adieron. la herencia con el consentimiento de los acreedores y la autoridad del Presidente de la provincia conforme á la constitución, con la condición de que les pagarían 8. los acreedores solamente una parte; se preguntó, si podrían los manumitidos en el testamento conseguir su libertad y, los alimentos. Respondió, que les competía ciertamente la libertad, si no hubiese sido dada en fraude de los acreedores, pero que los legados no se debían, si la herencia no fuese solvente.

24 IDEM libro singular¡ Quaestionurn publice Pupillus patri heres extitit, et un¡ creditorum solviL; mox abstinuit hereditate paterna, bona patria veneunt: an id1 quod accepit creditor, revocandum Bit, no melioris conditionis sit, quam coteri creditores, an distinguimus, per gratificationem acceperit, an non? ut, si par gratificationen tutorum, rovocetur ad eandem portionem, quam ecteri cred itorea fuerint laturi, sin vero ¡note exegenit, cetari oreditores negiexerint exactionem, intarea res deterior facta sit vol mortalitate, vol subductis rebus mobilibus, ve] rebus soli ad irritum perductis. Id, quod aceeperit creditor, revocan aullo pacto potest, quoniam alii credifores suae nogligentiae expensurn ferre deL..iiL. Quid ergo, si, quum in eo essent (4), uf bona debitonis mci ven¡rent, solvcrit mihi pecuniam, an actione revocan ea poasit a me? an (5) distinguendum est, is obtu¡ant mihi, an ego illi extorserim invito? et (6) si extorsenim invito, revocetur, si non extorserim, non revocetur? Sed vigilavi, meliorem meam conditionem feci, ms civile vigilantibus seriptum es¿, ideo (7) quoque non revocatur id, quod percepi.

24. EL MISMO; Cuestiones tratadas en público, libro único. —Un pupiloquedó heredero de su padre, y pagó á uno sólo de los acreedores; después se abstuvo de la herencia paterna, y se vendieron los bienes de su padre; ¿se habrá de reclamar lo que recibió el acreedor, para que no sea de mejor condición que los demás acreedores, 6 distinguimos si lo recibió, ó no, por gratificación? Porque si por gratificación de los tutores, será llamado 8. la misma porción, que hubieren de percibir loa demás acreedores, pero si hubiere cobrado lo justo, y los demás acreedores hubieren descuidado el cobro, y mientras tanto la herencia se hubiera deteriorado ó por mortalidad, 6 por haber sido substraídos bienes muebles, 6 por haberse arruinado los bienes raíces, de ningún modo se puede revocar lo que el acreedor hubiere recibido, porque los demás acreedores deben sufrir la pena de su negligencia. Luego ¿qué se dirá, si estando para venderse los bienes IC un deudor me hubiere pagado la suma? ¿Se me podría reclamar con esta acción, ó se ha de distinguir si él me la haya ofrecido, 6 si yo se la arranqué contra su voluntad? ¿Y será reclamada, si yo se la hubiere arrancado contra su voluntad, y no será reclamada, si no se la hubiere arrancado? Peroyo fui vigilante, hice mejor mi condición, y el derecho civil se escribió para los que vigilan, y por esto no se me reclama tampoco lo que recibí.

fractatnrum.

-

(1) totam, omítela VUIQ. (1) Taur. según ¿a escritura original; si, inserta la corricoldn del códice FL, Br. () st ite euia Lurio oecurrat, MaL Vaig. t) ~t.Hal. (5) st, HaL

S

6) ut, al 'nórgen interior del códice Fi (7) ideoque, al múrgsn Interior dei códice Fi.

GBS1O.—LtBko tL1I: TTUL0

25. VENULEIUS libro VI. Interdictoruin.—Si fraudator fideiussori suo scienti acceptum tuLerit, si et reus non ignoraverit, uterque tenebitur, si minus, is, qui scierit. Si Lamen ille, cui accoptuni factum est, solvando non sit, videnduin' est, an in reum, etiamsi ignoraverit, actio danda sit, quia ex dona tione capit. Contra si reo seientc aceeptnm latum sit, fideiussor quoque, si et ipse scierit, tenebitur; si vero ignoraverit, numquid non aeque actio in eum darí debeat, q000iam magia detrimenium non patitur, quam lucrum faciat? In duobus autem reía par utniusque causa Ost. 1.—Si a socero frwdatore sciene erener accepit dotem, Lenebitur hac actione, et si restituerit eam, desinit dotem babera; neo quidquam emancipatae divortio facto restituturum Labeo ait, quia haec actio re¡ restituendae gratia, non ¶oenae nomine daretur; ideoque absolvi solet reus, si restituerit. Sed si, priusquam creditores cum co experirentur, reddiderit filise dotem iudicio dotis nomine conventus, nihiiominus eum hac actione tener¡ Labco ait, nec ullum regressum babiturum ad mulierem. Sin vero sine iudice, videndum, an ulla repetitio competat ej (1). Quod& is igooraverit, filia autem scierit, tenebitur filia; u,. vero uterque scierit, uterque tenebitur; aL si neuter scierit, quidarn existmant, nibilominus in 1111am dandam actionem, quia intelligitur, quasi ex donatione ahquid ad eam perveniase, aut corte cayere eam debere quod consecuta fuertt, se restituturam. In maritum autem, qui ignoraverit, non dandam actionem, non magia, quam in creditorem, qui a fraudatore, quod ci deberetur, acceperit, quum is indotatam uzorem ducturus non fucrit.

§ 2. —11cm si extraneus fihiaefamiliae nomine fraudandi causa dotem dederil, tenebitur mantua, si scierit; aeqüe rnulier, nec minus et pater, si non ignoraverit, ita ut caveat, si ad se dos pervenenit, restjtui eam. § 3.—Si procurator ignorante domino, quum sciret, debitorem eius fraudandi copiase consilium, ivasit servo ab co accipere, hac aotione.ipse tonebitur, non dominus. § 4.—Non solum autern ipsam rom alienatain restitui oportet, sed et fructus, qui alienationi.s tempore terrae cohaerent, quia ja bonis fraudatoris fucrunt; item eos, qui post inchoatum indiciuni recepti sint; medio autem tempore pereeptos in restitutionem non venire; item partum anciLlae per fraudem alienatae medio tempore editum in restitutionern non venire, quia in bonis non fuarit.

§ 5.—Proculus ait, si mulier post alienationem conceperit, et antequam ageretur, peperenit, nul1am case dubitationem, quin partas restitui non debeat; si vero, quum alienaretur, praegnana fuent, poase dici, partum quoque (2) restitui oportere. l) st recte competis, ínwta Vuig.

rn



401

25. VENULETO; ia erdiclos, libro VI. -Si el defraudador hubiere dado por cumplido á &, fiador sabiendolo dale, si tampoco lo ignoré el deudor, uno y otro estarán obligados, y en caso contrario, el que lo hubiere sabido. Mas si aquel á quien se le dió por cumplido no fuera solvente, se ha de ver, si se habrá de dar acción contra el deudor, aunque lo haya ignorado, porque adquiere por donación. Por el contrario, si se le hubiera dado por cumplido sabiéndolo el deudor principal, quedará obligado también el fiador, si también él lo hubiere sabido; pero si lo hubiere ignorado, ¿acaso no se deberá dar igualmente acción contra él, cuesto que más bien no sufre detrimento, que realiza lucro? Mas tratándose de dos deudores es igual la condición de ambos. § 1.—Si á sabiendas el yerno recibió de su suegro, defraudador, la dote, estará obligado por esta acción, y si la hubiere restitoldo, deja de tener la dote; y dice Labeon, que hecho el divorcio, no se le ha de restituir cosa alguna á la emancipada, porque esta acción se da para que se restituya la cosa, no á titulo de pena; y por esto suele ser absuelto el reo, si la hubiere restituido. Mas si, antes que los acreedores ejercitaran la acción contra él, le hubiere devuelto á la hija la dote demandado á juicio por razón de la dote, ¿ice Labeon, que, esto no obstante, queda él sujeto á esta acción, y que no habrá de tener acción alguna para repetir contra. la mujer. Pero se ha de ver, si, no habiendo sido citado judicialmente, le competerá alguna repetición. Mas si él lo hubiere ignorado, y la bija lo hubiere sabido, estará obligada la hija; y si ambos lo hubieren sabido, ambos estarán obligados; pero si ninguno de los dos lo hubiere sabido, opinan algunos, que, esto no obstante, se ha de dar acción contra la hija, porque se entiende que como por donación fué algo a poder de ella, ó que ciertamente debe ella dar caución de que restituirá lo que hubiere obtenido. Mas contrae¡ marido, que lo hubiere ignorado, no se ha de dar acción, no de otra suerte, que contra el acreedor que hubiere recibido de un defraudador lo que se le debiese; porque él no la habría de haber tomado como mujer estando sin dote. § 2.—Asimismo, si para defraudar hubiere dado un extraño dote á una hija de familia, estará obligado el marido, si lo supiere; igualmente la mujer, y no menos también el padre, si no lo ignorare, de modoque dé caución de que será restituida, si á su poder fuere la dote. § 3.—Si cuando el procurador, ignorándolo su principal, supiese que el deudor de éste habla formado el designio de defraudarlo, le mandó á un esclavo que recibiera de aquél alguna cosa, quedará él mismo obligadopor esta acción, y no su principal. § 4.—Mas se debe restituir no solamente la misma cosa enajenada, sino también los frutos, que al tiempo de la enajenación estuviesen adheridos ¡,la tierra, porque estuvieron en los bienes del defraudador; y también los que después de incoado el juicio fueron percibidos; mas los percibidos en el tiempo intermedio no vienen comprendidos en la restitución; asimismo, tampoco se comprende en la restitución el parto de la esclava enajenada por fraude, dado á. luz en el tiempo intermedio, porque no habría estado en los bienes. § 5.—Dice Próculo, que si la mujer hubiere concebido después de la enajenación, y pariese antes que se ejercitase la acción, no hay duda alguna de que el parto no debe ser restituido; pero si estuviere embarazada al ser enajenada, se puede decir que también se debe restituir el parto.

(S) dItum, rnserta Vt4.

404



DIGESTO.—LIBRO XLIII TfTULO 1

§ 6.—Fruetus autem fundo cohaesisse (1), non satis intelligere se Labeo ait, utrum duntaxat, qui mawri, an etiarn, qui immaturi fuerint, Pra.etor significet; ceterum etiainsi de his senserit, qui inaturi fucrint, nihilo magis (2) possessi.onem restitui oportere; nam. quum, fundus alienaretur, quod ad eum fructusque eius attineret, unarn quandam reni fuiase, id est fundum, euius omnis generis alienationm fructus sequi; nec (3) eum, qui (4) hiberno habuerit fundum centum, si sub tempus xnessis viuderniaeve fructus eius vendere possit decem, ideircoduas res, id est fundum centum et fructus decem, eum habere intelligendum, sed noam (5), ideat fundurn eentum (6), sicut is quoque unani rem haberet, qui separatim solum aedium vendere poasit. § 7.—Hace actio etiani in ipsum frandatorem datur, licet Meta non putabat, jo fraudatorem eam dandam, quia nulla actio in eurn ex ante gesto post bonorum venditionem daretur, el iniquum esset, actionem dan in eum,cui bona ablata essent. Si vere (7) quaedam disperdidisset, si nulla restitutione (8) recuperari possent, nihilominus actio in eum dabitur; etPraetor non tantum (9) emolumentum actionis intueri videtur in co, qui exutus est bonis, quam poenam.

LIBER UADRAGESIMUSTERTIUB

§ 6.—Labeon dice, que él no entiende bien si con que estén los frutos adheridos al fundo significa el Pretor solamente los que estén maduros, ó si también los que no estuvieren maduros; mas aunque se haya referido Ó.los que estuvieren maduros, esto no obstante, se debe restituir la posesión; porque al ser enajenado el fundo, por lo que atañe á. sus frutos, no habla mas que una sola cosa, esto es el fundo, a cuya enajenación siguen los frutos de toda especie; y no se ha de entender que el que en invierno hubiere tenido el fundo por ciento, si al tiempo de la siega ó de la vendimia pudiere vender por diez sus frutos, tiene por esto dos cosas, esto es, el fundo por ciento y los frutos por diez, sino una sola, el fundo por ciento, así como tendría también una sola cosa el que pon separado pudiera vender ci solar de una casa. § 7,—Esta acción se da también contra el mismo defraudador, aunque Mela no creía que se hubiera de dar contra el del raudadoi, porque después de la venta de los bienes no se da contra él ninguna acción por lo hecho antes, y sería injusto que se diese acción contra aquel a quien se le hubiesen quitado los bienes. Si verdaderamente hubiese perdido algunas cosas, que no se pudiesen recuperar con ninguna restitución, esto no obstante, se dará acción contra él; y el Pretor parece que mira, respecto al que fué despojado de los bienes, no tanto al emolumento de la acción, como á la pena.

LIBRO CUADRAGÉSIMO TERCERO

TIT. ¡

TITULO 1

DE 1NTSRDICT1S SL'TE EXTRAORD1NAR1IS A.CTION[RtJS, QfJAE PIW HIS COMPETUNT - CJ. Cod. VIII, 1.]

D5 LOS INTERDICTOS, ó DE LAS ACCIONES EXTRAORDINARIAS, QUE COMPETEN POR ELLOS

1. ULPANUS libro LXVII. (10) ad Edielum. Videamus, de quibus rebus interdicta oompetunt. Et sciendum est, interdicta aut de divinis rebus, aut de humanis competere; (11) divinis, ut de locis sacris, vel de locis religiosis; de rebus hominum interdicta redduntur, ant de his, quae sunt ahcuius, aut de his, quac nullius sunt. Quae sunt nuilius, hace sunt: Fiberae personae, de quibus.exhibends, ducendis interdicta competuol; quae sunt alicuius, hace sunt aut publica, ant singulorum; publica, de locis publicis, de viis, deque fiuminibus publicis; quae autem singulorum sunt, aut ad universitatem pertinent, ut interdictum Quorum bonorum, aoL ad singuias res, ut est interdictum Uti poasidetis, de itinere actuque (12).

1. ULPiANO; Comentarios al Edicto, libro LXVII. -Veamos por qué cosas competen los interdictos. Y se ha de saber, que los interdictos competen 6 por las cosas divinas, ó por las humanas; por las divinas, como por los lugares sagrados, ó por los lugares religiosos; por las cosas humanas se dan interdictos, ó por las que son de alguno, ó por las que no son de nadie. Las que no son de nadie son estas: las personas libres, para cuya exhibición conducción competen interdictos; las que son de a?. guien son 6 públicas, 6 de particulares; entre las públicas, por los lugares públicos, por las vías, y por los ríos públicos; mas por las que son de particulares, 6 pertenecen á una universalidad, como el interdicto Quorum bonorum, 6 á cada cosa, como el interdicto Ulipoesidetis, sobre la servidumbre de paso y de conducción. § 1.—Pero son tres las especies de interdictos: exhibitorios, prohibitorios, y restitutorios; mas hay

—Interdictorum autem. tres apecies sunt prohibitoria, restitutoria; sunt tamen exhibitoria, t. (1) qui fundo eohaegiseeutl (2) minUH, Vidg.

fl

va9.

(3) enim, inserta Vuli. (4) tempore, insertan HaZ. Valg. 46) rem habere, inserta Haz.

(5) et decem, insana Vug. (7) Taur. según corrección dl códice A.; vero, la escri-

tura original, ,ir.

[VaaeCdd. VIII.

(8) retiene, al mdrgen interior del códice FI.

(8) 5am, al mórÇen interior de¿ códice Fi. (10) Taur. segun el códice FI., en el que se lee eextüagesln-

elinoseptimo, Br. (11) de, insertan acertadamente HaZ. Vuiq. (13) prlvato, i nserta el códice citado por Geb.

DIGESTO.—LIBEO XLIII: TITULO 1

quaedam interdicta et mixta, quae et prohibitoria su nl, et exhibitoria. § 2.—Jnterdictorum quaedam in prni'ns, quaedam in praeteritum referuntur (1); in praesens, ul Uti posaidetis, in praeterituni ut de itinere actuque de aqua aestiva. 3.—Interdicta omnia, licet in rem videantur concepla, vi tamen ipsa personalia sunt. § 4.—Interdictoruni quaedam annalia sunt, qusedam perpetua. 2. PAULUS libro LIJII. ad Eclicgurn. - Interdietorum quaedam duplicia sunt, quaedam sirnplicia; duplicia dicuntur, UI «Uti possidetis»; simplicia sunt ea, veluti exhibitoria, el restitutoria, item prohibitoria «de arboribus caedendis», el «de itinere actu que». § 1.—interdicta autem eompetunt vel hominuni causa, vel divini iuris, aul(2) de religione, sieut est: «ne quid in loco sacro fiat», ve! «quod factum est, restituatur», et «de mortuo inferendo», ve] «sepulcro aedificando». Hominum causa competunt, ve! ad publicam utilitatem pertinentia, ve[ sui iuris tuendi causa (3), vel offleii tuendi cauca, ve] re¡ famuliar'is. Publicae utilitatis causa competit interdictum, «ut via publica uti (4) !iceat, el flumine publico», et «ne quid fiat in vía publica»; ¡uría su! tuendi causa, «de liberis exilibendis», item «de liberto exhibendo»; offlcii causa, «de honiine libero exhibendo»; reliqua interdicta rei familiaris causa dantur. § 2. —Quaedam interdicta re¡ persecutionem continent, veluti «de itinere actuque privato»; nam proprietatis causam continet hoc interdictum. Sed et illa interdicta, quae de locis sacris et de religiosic proponuntur, 'veluti proprietatis causam continent. Item ulla de liberis exhibendis (5), quae iuris tuendi causa diximus competere; ut non sit mirwn, si, quae interdicta ad rem familiareni pertinent, proprietatis, non posseasionis causani habeant. § 3.—Hace autem interdicta, quae ad rem faniiharem spectant, aut adipiscendae sunt posceasionis, aut recuperandae, aul retinendae. Adipiscendae poscescionis sunt interdicta, quae competunt bis, qui ante non sunt nacti poBseasionem; sunt autem interdicta adipiacendae possessionis «Quoruni bonorum»; Salvianum quoque interdictum, quod est de pignoribus, ex hoc genere est, et «que nere venditor usus est, quominus enitor utatur, vini fierí veto». Recuperandae possessionis causa proponuntur sub rubrica «Unde vi»; aliqua enini (6) sub hoc titulo interdicta sunt. Retinendae possessionis sunt interdicta «Uti poscidetis». Sunt (7) interdicta, nl diximus, duplicia, tam recuperandae, quam adipiscendae possessionis.

también algunos interdictos mixtos, los cuales son prohibitorios y exhibitorios. § 2.—Algunos interdictos se refieren al tiempo presente, y otros al pasado; al presente, como el Uti posideüs, y al pasado, como los de paso y conducción,y de agua estival. § 3.—Todos los interdictos, aunque parezcan concebidos como reales, son, sin embargo, por la propia. fuerza personales. § 4.—Unos interdictos son finuos, y otros perpétuos. 2. PAULO;

Comentarios al Edicto, libro LXII).—

Unos interdictos son dobles, y otros simples; dicense dobles, como el Uti pouidetis; son simples, como losexhibitorios, y los restitutorios, y también los prohibitorios «sobre la corta de árboles», y «sobre las servidumbres de paso y de conducción». § 1.—Mas competen los interdictos ó por causa de los hombres, ó por causa de derecho divino, ó por religión, como es el de que: «no se haga alguna cosa en lugar sagrado», ó el de «que se restituya á su primer estado lo que se hizo», y el de «enterrar un muerto», ó el de «construir un sepulcro». Competen por causa de los, hombres, 6 por cosas pertenecientes á la pública utilidad, ó para amparar el derecho propio, 6 para defender un cargo, 6 cosa de la familia. Compete interdicto por causa de utilidad pública, «para que sea lícito usar de Ja vía pública, y de río público», y «para que no se haga alguna cosa en la vía pública»; para amparar el derecho propio, «el de exhibición de los hijos», y también «el de exhibición de un liberto»; por causa de un cargo, «el de exhibición de un hombre libre»; los demás interdictos se dan por cosa de la familia. § 2.—Algunos interdictos contienen la persecución de la cosa, como «el de las servidumbres privadasl de paso y de conducción»; porque este interdicto contiene la causa de la propiedad. Mas también los interdictos que se proponen respecto á lugares sagrados y religiosos comprenden en cierto modo la causa de la propiedad. Asimismo, los que sobre exhibición de los hijos, los cuales hemos dicho que competen para amparar el derecho; de suerte que no sea de admirar, que, si algunos interdictos pertenecen fi cosa de la familia, contengan la causa de la propiedad, no de la posesión. § 3.—Mas estos interdictos, que se refieren á cosa de la familia, son 6 para adquirir la posesión, 6 para recobrarla, ó para retenerla. Son interdictos para adquirir la posesión los que les competen fi los que antes no han adquirido la posesión; mas son interdictos para adquirir la posesión los Quorum bonorwn; y también el interdicto Salviano, que se refiere fi las prendas, ea de.este género, yel de «prohibo que se haga violencia para que el comprador no use de la servidumbre de paso que usó el vendedor». Los de recobrar la posesión se exponen bajo la rúbrica Uncle vi; porque algunos interdictos hay bajo este titulo. Son interdictos para retener la posesión los UÚ possidetis. Hay, según hemos dicho, interdictos dobles, tanto para recobrar, como para adquirir la posesión.

a. Ui.rio; Comentarios al Edicto, libro LXIX.

8. ULPIANUS(8) libro LXIX. ad Edictum.—In jaterdi6tis •exinde ratio habetur fructuum, ex quo edita sunt, non retro.

- En los interdictos se tiene cuenta de los frutos desde que se interpusieron, no desde antes.

(1) Taur. al margen; regeruntur, en el texto. (3) nt erradamente VuIg. (3) Br. considera vsi dIuris tuendi causa pakibras Maclidaspor antiguos copistas, pero no así Taur. (4) 1111, inserta el cd dice citado por Gel'.

(5) de liberia exhibendis, omítelas Bel. (6) timen, Flal. (7) etism, inserta HaZ. 8) Taur. según corrección del cdd,ce FI.; Inilanna, ¿a . crüara original, Dr.

406



ttGESTO.—UBflO ILili:

PAtJLUS libro LX VII. ad Edclwn. - Ex qui4. bus causis annua interdicta sunt, ex bis de eo, quod ad eurn eum quo agitur, pervenit, post annum iudicium dandum, Sabinus reapondit.

5. Inasi libro XIII. ad Sabinum.—Interdicta noxalia ea sunt, quae ob delictuin eorum, quos in potestate habemus, dantur, veluti quurn vi deiecerunt, aut vi, ant clam opus fecerunt. Sed offieio indicis continetur, ut dominum sua impensa opus restituentem absolvat; patientiam tollendo opBri praestantem noxae dedere iubeat et absolvat; si non dedat, quantum impeusae in tollendo opere erogatum siL, tanti condemnet; si neque patientiam praestet, neque ipse tollat (1),quum possit, ¡u tantum eondemnet, in quantum iudex aestimaverit, atque si ipse fecisset.

4.

tfruto ni PAULO;

Comentarios al Edicto, libro LXVII.

- Por las mismas causas por las que son anuos los interdictos, respondió Sabino, que se ha de dar después de un año acción por lo que fué á poder de aquél contra quién se pide. 5. EL MISMO; Comentarios á Sabino, libro Xiii.

-Son interdictos noxa les los que se dan por delito de aquellos á quienes tenemos bajo potestad, por ejemplo, cuando arrojaron de la posesión con violencia, ó cuando hicieron una obra por fuerza 6 clandestinamente. Mas se comprende en el cargo del juez absolver al señor que á su costa restituye á su estado anterior la obra; mandar que el que presta su consentimiento para que sea demolida la obra entregue el esclavo por la nóxa, y absolverlo; condenarle, si no lo entregara, á tanto cuanto se haya gastado para demolerla; y si no prestara su consentimiento, ni él mismo la demoliera, pudien. do, condenarle á tanto cuanto el juez estimare, como si él mismo lo hubiese hecho.

TIT. 11

TITULO 11

QUORUM BONORUM

DEL INTERDICTO «QUORUM BONORtIM»

lCf.Cod. VIII. 2.1 1.

UI.PIANUS

libro LX VII. ad Edictu,n. - Alt BONORUM EX EDICTO MEO ILLI pos-

Praetor: QuoauM

SESSTO DATA. EST, QUOD DE BiS BONIS PRO HEREDE AUT PRO POSSBSSORE POSSIDES, POSSIDERESVE, Si NIHIL USUCiPTUM ESSET, QUOD QUTDEM (2) DOLO MALO FEC1ST!, UTI (3) DESINERES POSS1DERE, ID ILLI REST1TUAS.

§ 1.—Hoc interdictum restitutorium est, et ad univeraitatem bonoruin, non ad singulas res pertinet; et appeUatur Quorum bonorum, et est (4) adipiscaudae possessionis ilniversorum bonoruru.

[Véase Cdd. VIII. 1.

ULPLANO;

fl

Comentarios al Edicto, libro LXVII.

-Dice el Pretor: «De aquellos bienes, cuya pose»sión fué dada por virtud de mi Edicto á uno, debes »restituirle lo que de los mismos bienes posees, 6 po»seyeres, corno heredero ó como poseedor, si nada »hubiese sido usucapido, y lo que con dolo malo hi»ciste que dejaras de poseer». § 1.—Este interdicto es restitutorio, y se refiere á la universalidad de los bienes, no á cada una de las cosas; se llama.Quorum bonorum, y es para adquirir la posesión de la universalidad de ¡os bienes.

2. PiuLus libro XX. ad Edictwn. - Interdicto Quorum bonorum debitores hereditaril non tenentur, ed tantum corporum possessores.

2. PAULO; Comenlarios «1 Edicto, libro XX. Por el interdicto Quorum bonorunt no se obligan los deudores de la herencia, sino solamente los poseedores de las cosas corpóreas.

TIT. III

TITULO. III

QUOD LEGATORUM

DEL INTERDICTO «QUOD LEGATORUM»

[cf. Cod. VIII. 3.]

1. ULPIANUS

libro LX VIL ad Edictum. - Roe

interdietum vulgo Quod legatorum appeLlatur.

1 .—Est autem et ipauni adipiscendae possessionis. § 2.—Et continet hane causam, ut (5), quod quia legatorum nomine non ex voluntate heredia occupavit, id restituat heredi; etenirn aequissirnum Praetori visum est, unumquemque nonsibi ipsurn ma dicere occupatis legatis, sed ab herede petere. Redigit igitur ad heredes per hoc interdictum ea, quae legatorum nomine posaidentur, ut perinde egatarii posaint eum convenire. § 3.—Hoc interdietum et heredem heredia bouorumue possessoris habere, propter utilitatem huius dicendum caL, nec non ceteros quoque sueeessores. § 4.—Quia autem nonnunquam incertum est, (1) 0pu8, inserta VuLg. (5) QTJODQUL Vutg. (5) UT ID, Bat.

[Véai. Cdd. VIII. •3.1 1. ULPIANO;

icitLarios al Edicto, libro LXVII.

-Este interdicto se llama vulgarmente Quod le-

gatorum.

1.—Mas el mismo es también para adquirir la posesión. § 2.—Y contiene esta causa, que uno le restituya al heredero lo que á titulo de legado ocupó sin la voluntad del heredero; porque al Pretor te pareció muy justo,que cada cual no se definiese sí mismo el derecho habiendo ocupado los legados, sino que se los pidiera al heredero. As!, pues, vuelve á los herederos por medio de este interdicto lo que se posee é. titulo de legado, para que del mismo modo puedan demandarle á él los legatarios. 3.—Se ha de decir, que por razón de utilidad tienen este interdicto así el heredero del heredero y del poseedor de los bienes, como también los demás sucesores. § 4.—Mas como á veces es incierto si uno posee (4) est, aor,sid4rase aiadtda por antg tos copstae. (5) Taur. según ¿a secritura orig&nat,. boc, Masrta La escrU ura original, Br.

DIGESTO.—LIBRO IL!11 TÍTULO Hl

utruin quis pro legato, an pro herede, vel pro possessore possideat, bellissime Arrianus soribil, hereditatis petitionem instituendam, et hoe interdiclum reddendurn, ut, sive quis pro herede, vol pro possessore (1), sive pro legato possideat, hoc interdicto teneatur, quemadmodum solemus (acere, quoties incertum est, quae potius actio teneat; iiam duas dictamus, protestati ex altera nos velle consequi, quod nos contingil. § 5.—Si quis ex (2) mortis causa donatione possideat, utique cessabit interdictum, quia portio legis Falcidiae apud heredem ipso jure remanel, el si corporaliter res in solidum translatae sunt. § 6.—Qui vero ex causa praeceptionis, u tique tenetur hoc interdicto; sed pro ea scilicet parte (3), quam iure legati habel, non etiam pro ea, quam quasi heres babet. Idemque eril dicendum, et si alio genere legati un¡ ex heredibus legatum sit; nam et bie dieendum est, pro ea parte (4), qua beres est, cessare interdictum. § 7.—Quod ait Praetor: aut dolo desiit possidere, sic accipere debemos, (5) desiit facultatem habere restituendi. § 8.—Unde est quaesitum, si ususfructus vel usus fuerit alicui relictus, eumque.occupaverit, an hoc interdicto restituere Bit compellendus. Movet, quod neque ususfructus, neque usos poasidetur; sed magis tenetur; potest tamen defendi competoro interdictuin. Idem dicendum est et ¡o srvitute relicta. § 9.—Quaesitum est, si quis legatorum servandorum causa missus sil in possessionem, an hoe interdieto t.eneatur ad restitutionem. Movet illud primum, quod non possidet Ls, qui rnissus est in possessioncm legatoruni (6) causa, sed potius custodit; deinde, quod. Praetorem habet huius rei auctorem. Tutius tamen erit dicendum, hoc interdictum competere, maxime si satisdatum Bit iaifl Jeatorum nomine,, nec recedat (7); tunc enim etiam possidere 'videtur. § 10. —Legatorum nomine non tantum ipsum posaidere dicemus (8), cui legatum est, verum heredem quoque ojos, ceterosque successores. 11.—Quod ait Praetor: VOLUNTATE E1US, AD QUM EA RES PKRTXNET, ita erit interpretan.dum, ul, si post aditam hereditatem, vel bonorumpossessio. nem agnitam vIuntas accommodata est legatario, ut posaideret, interdictum cesset; quodsi ante adi1am hereditatem bonorumve possessionem agnitam hoc factum est, rectius dicettir, eam voluntatem non nocere debere. § 12.—Si duae res legatac sint, altera ex voluntate occupata, altera non ex voluntate, eveniet, ut litera revocan possit, altera non. ldemque erit probandum et in una re, cuius pars ex voluntate, alterapars non ex voluntate occupata est; nam para sola per interdictum auferetur. (l)po8ideat, pethione hereditatt teneatur, insera Vuig. (2) ex, considerase asadüiapor antiguos copistas. ($) Taur. sn corrección te códice Fi.; parti, ¿a uorf.ura originas, B r. (4) Taur. 8erumn corrección del códice Fi.; pirtt, La eseritura orIlnaL, (5) $[ ¿flaeI'ta Vulg.

Z T.



40'7

á, titulo de legado, ó como heredero, ó como poseedor, escribe muy discretamente Arriano, que se debe entablar la petición de la herencia, y dar este interdicto, para que, ya si uno posee como heredero ó como poseedor, ó á titulo de legado, esté obligado por este interdicto, como solemos hacer siempre que es incierto qué acción prevalezca preferentemente; porque interponemos las dos, protestando de que con una de ellas queremos conseguir lo que nos compete. § 5.—Si alguno poseyera por donación hecha por causa de muerte, dejará ciertamente de tener lugar el interdicto, porque laporción de la ley Falcidia queda de derecho en poder del heredero, aun si las cosas fueron transferidas corporalmente por completo. § 6.—Mas el que por causa de prelegado, está ciertamente obligado por este interdicto; pero, por supuesto, en aquella parte que tiene por derecho de legado, no también por la que tiene como heredero. Y lo mismo se habrá de decir, también si con otro género de legado se le hubiera legado ¡ uno sólo de los herederos; porque también en este caso se ha de decir, que deja de tener lugar el interdicto en cuanto á la parte de que es heredero. § 7.—Lo que dice el Pretor: ó dejó de poseer con dolo malo, debemos entenderlo así, dejó de tener posibilidad de restituir. 8.—Por lo cual se preguntó, si, habiéndosele dejado á. uno el usufructo ó el uso, y habiendolo ocupado, habrá de ser compelido con este interdicto á restituirlo. hace vacilar, que ni el usufi-ucto, ni el uso es possído; sino que más bien se detenta; mas se puede defender que compete el interdicto. Lo mismo se ha de decir también en cuanto á. la servidumbre que se dejó. § 9.—Se preguntó, si, habiendo sido uno puesto en posesión para conservar los legados, será obligado con este interdicto á la restitución. Hace vacilar primeraménte, que no posee el que por causa de los legados fué puesto en posesión, sino que más bien custodia; y en segundo lugar, porque tiene al Pretor como causante de la cosa. Pero se dirá con más seguridad, que compete este interdicto, mayormente si se hubiera dado ya fianza por razón de los legados, y no se retirara; porque en este caso se considera que también posee. § 10. -Diremos que á título de legados posee no solamente el mismo ti. quien se legó, sino también su heredero, y los demás sucesores. 11.—Lo que dice el Pretor: «Con la voluntad aquel ti. quien pertenece la cosa», se habrá de interpretar de modo que, si después de adida la herencia, 6 de aceptada la posesión de los bienes se le presté el consentimiento al legatario, para que poseyera, deje de tener lugar el interdicto; pero si esto se hizo antes de haber sido adida la herencia, 6 de haber sido aceptada la posesión de los bienes, con más razón se dirá que no debe perjudicarle esta voluntad. § 12.—Si se hubieran legado dos cosas, siendo ocupada una con consentimiento, y otra sin consentimiento, sucederá que una podrá ser revocada, y otra no. Lo mismo se habrá de aprobar también respecto ti. una sola cosa, de la que una parte fué ocupada con consentimiento, y otra parte sin consentimiento; porque se quitará una sola parte con el interdicto.

J

(6) servandorum inserta Vuig. (7) reddit, VuIg. (8) Taur. eegdn ¿a eecritura original; dtcimui, La correc-

ción del códice PL, Br.

408



D1GSTO.—LIBRO XLIU: TÍTULO III

§ 13.—Illud tenendum, sive a te, sive ab eo, ¡u euius Iocum successisti, poasideri aliquid coeptum es¿, interdicto hule (1) locum fore. In locum Suecessisse accipimus, sive per univeraitatem, sive un rem his (2) sit successum. § 14.—Prodest autem possedisse (3, quoties luntate eius, ad quem ea res pertinet, possideri coeptum est. Sed et si postea voluntas accessit eius, ad quem ea res pertinebat, tamen prodease posaesgori debere. Unde si quia coepit quidem ex voluntase eius, ad quem ea res pertinel, posaidere, postea vero voluntas non perseverat, nihil noceat, quia semel possideri (4) coepit ex (5) voluntate. 15.—Si alter ex heredibus, lleve, ad quos ea res pertinet, voluerit reun a legatario possideri, alter non, el, qui noluit (6), interdictum competet, ci, qui voluit, non competere palam est.

§ 16.—Quod ait Praetor: N1SI SATJSDATUM S1T, accipere debemus, si perseveret satisdatum, sóilicet, ut, si non perseveret cautum, mittatur in posses. sionem legatorum servandorurn causa. § 17.—Satisdatum sic arbitror, si sic satisdatum sit, ut legatario ve¡ ipso iure acquisita sit idonea cautio, ve¡ per mandati actionem acquiri possit; et tunc interdicto locum fore. § 18.—Si quarundam rerurn nomine satisdatum sit, quarundam non sil satisdatum, earum rerum nomine sine impedimento agi poterit, de quibus satisdatum est, ceterarum non poterit.

2. PAULVS libro Liii!. ad Edictu'n.— Diversum est, si postea para legato accreverit, nam hoe nomine tenéntur fideiussores in totum. § 1.—Quod alt Praetor: Si PER BONORUM POSSESSOREM NON STAT, UT SAT1SDETIJR, sic accipimus, si

paratus $it satisd'are; non ergo offerre debet satisdationem, sed petenti satis moram non lacere.

§ 2.—Ex hoc interdicto, qui non resUtuR, in id, quod interest, debat condemnari. § 3.—Si legatarius repromissione reten tus (7) fult, dandum est interdictum; idem dicendum est, si legatarius pignoribus noluit (8) sibi caven. § 4.—Si per Iegatarium factum sit, quominus satisdetur, hect cautum non Sit, tenetur interdicto. Sed si forte factum sit per legatarium, quominus satisdetur, eo autem tempore, quo editor interdietum, satis accipere paratus Sit, non competit interdictum, nisi satisdatum sit. ILem si per bonorum possessorem stetit, quominus satisdaret, sed modo paratus est cayere, tenet interdictum; illud enim tempus inspicitur, quo interdictQrn editur.

(1) Seg in corrección del códice Fi.; hue, la escritura ori-

gftiai, Br.; hoc, Tau"., case mas adelante fr 2. §. 7. D. No quid ui loco pub¿. XLIII. S. (2) Taur. segun el códice Fi., en el que se lee IuremmssUauccessum -, tu ren ntsft successnm, la correocdn dei códice FI., Br.; lite, omlteia HaZ

§ 13..—Se ha de tener en cuenta, que habré lugar á este interdicto, si se comenzó é poseer alguna cosa 6 por ti, ó por aquél en cuyo lugar sucediste. Entendemos haber sucedido en el lugar de otro, ya si se le sucedió en la universalidad, ya si en una cosa. § 14.—Mas aprovecha haber poseído, siempre que se comenzó á poseer con la voluntad de aquel á. quien la cosa pertenece. Pero también debe aprovecharle al poseedor, si después se le presté el consentimiento de aquel á quien la cosa pertenecía. Por lo cual, si alguno comenzó ciertamente á. poseer por voluntad de aquel á quien la cosa le pertenece, pero después no persevera la voluntad, no le perjudicará en nada, porque ya una vez comenzó á poseer con el consentimiento. § 15.—Si uno de los herederos, ó de aquellds, é quienes pertenece la cosa, quisiere que la cosa sea poseída por el legatario, y otro no, al que no quiso le compete el interdicto, y es evidente que no Le compete al que quiso. § 16.—Lo que dice el Pretor: «A no ser que se »haya dado fianza», debemos entenderlo si perseverara la fianza, á saber, para q. ', si no subsistiera la fianza, se ponga en posesión para conservar los legados. § 17.—Juzgo que se dió fianza, si se hubiera dado fianza de modo que para el legatario ó se haya adquirido de derecho fianza suficiente, ó se pueda adquirir mediante la acción de mandato; y en este caso habré lugar al interdicto. § 18.—Si se hubiera dado fianza por razón de algunas cosas, y por otras no se hubiera dado fianza, se podré reclamar sin impedimento por razón de las cosas por las que se haya dado fianza, y no se podrá por las demás. 2. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LXIII. Diversa cosa es, si después hubiere acrecido una parte al legado, porquepor tal titulo están obligados los fiadores é la totalidad, § 1.—Lo que dice el Pretor: «Si en el poseedor »de los bienes no consiste que se dé fianza», lo entendemos así, si estuviera dispuesto á dar fianza; luego no debe ofrecer la fianza, sino no demorársela al que la pida. § 2.—En virtud de este interdicto, el que no restituye debe ser condenado en lo que importa. § 3.—Si el legatario se hubiera contentado con la promesa, se ha de dar el interdicto; lo mismo se ha de decir, si el legatario no quiso que se le diera caución con prendas. § 4.—Si por el legatario se hubiera hecho que no se dé fianza, aunque no se haya dado caución, está obligado por este interdicto. Mas si acaso se hubiera hecho por el legatario que no se dé fianza, pero al tiempo en que se interpone el interdicto estuviera dispuesto é recibir la fianza, no compete el interdicto, si no se hubiera dado la fianza. Asimismo, si en el poseedor de los bienes consistió no dar la fianza, pero entonces estuviera dispuesto é dar la caución, tiene lugar el interdicto; porque se mira al tiempo en que se interpone el interdicto.

(5) poesidere, Vulp. (4) poseidere, Valg. (5) e¡ as por' cx. ¡la¿.

(6) Taur.; volu,t, el códice 1.'l. en ¿a nota. (7) conteutue, ¡Ial. Vuig.

(8) volult, Hal. Vu19.

DIGESTO.—LIB2O mu: rfruLo Iv

409

TIT. IV

TITULO IV

NE VIS FIAT El, QUI 1N POSSESS10NEM MIESUS ER1T (1)

QUE NO SE HAGA. VIOLENCIA AL QUE HUBIERE SIDO PUESTO EN POSESIÓN

1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, Libro LXXL.1. - Dice el Pretor: «Si alguno hubiere hecho con »dolo malo que otro no esté en posesión de los bie»nes con permiso mio, Ó del que tenía esta juris»dicción, daré contra él la acción por el hecho por »cuanto importa la cosa por causa de la que hubie»re sido puesto en posesión». § 1.-.--Hoc Edictum (5) summa providentia Prae§ 1.—El Pretor publicó este Edicto con suma tor proposait; frustra enim in possessionem mitte- previsión; porque en vano pondría en posesión para rot reí servandae causa, nisi missos tueretur, et que no se conservase una cosa, si no amparase á los que puso, y no reprimiese á. los que impidieran enprohibontes venire in possessionem corceret. trar en posesión. § 2.—Est autem generale hoc Edictum, pertinet § 2.—Mas este Edicto es general, porque se refiera ¡ todos los que fueron puestos en posesión por enim ad omnes, qui in possessionem a Praetore el Pretor; pues le conviene al Pretor amparar á tomissi sunt; convnit e enim Praetori, omnes, quos dos los que él mismo puso en posesión. Mas_ya si ipse in possessioiem misit, tueri. Sed sive reí serhubieren sido puestos en posesión para conservar vandae causa, sive legatorum, Sut ventris nomine una cosa, ó los legados, 6 en nombre del que está in possessionem mies¡ fuerint, habent ex hoc Edicto in factuni actioneni, sive do]¡, sive aliter pro- en el claustro materno, tienen, en virtud de este Edicto, la acción por él hecho, ora se les haya impehibuerint (6). dido con dolo, ora de otra manera. § 3.—Esta acción obliga no solamente al que im§ 3.—Haec actio non tantum eun tenet, qui propidió que otro entrase en posesión, sino también al hibuit quem venire in possessionem, sed etiam eum, qui (7) pos ione pulsus est, quum Tenis- que fuá echado de la posesión habiendo entiado en posesión: y no se exige que lo haya hecho con vioset in possessionem; nec exigitur, ut vi (8) fecerit, lencia el que lo impidió. qui prohibuil. § 4.—Así, pues, si alguno hubiere echado á otro § 4.—Si quis ideo possessione arcuerit, quia rem de la posesión, porque opinaba que la cosa era suya, suarn (9)putabat, ve] ibi nexam (10), ve! certe Ó le estaba obligada, ó porque ciertamente no era non esse debitoris, eonsequens est, ut hon Edidel deudor, es consiguiente que no esté obligado cto (11) non teneatur. por este Edicto. § 5.—Estas palabras: «por cuanto importare la § 5.—Haen verba: «quanti ea res cnt, ob quam cosa por causa de la que hubiere sido puesto en poin possessionem missus enil», continent utilitatem sesión», comprenden la utilidad del acreedor, de creditoris, ut, quantum eius interest possessionem modo que el que le puso impedimento sea condenababero, tantum el, qui prohibuit, condemrietur. Proinde si ob faisum ereditum, vel ob faisam peti-. do á tanto cuanto á él le interesa tener la posesión. Por consiguiente, si fué puesto enposesión por cautionem missus est in possessionem, vel si exceptiosa de un falso crédito, ó de una falsa petición, Ó si ne sunimoveri potuit, nihil e! debet pródesse hoc pudo ser repelido con excepción, no debe aproveEdictuni, quia propter nullam causam in possesstocharle en nada este Edicto, porque no fué puesto nem irnssus est. en posesión por causa alguna. § 6.—Es sabido que por este Ediçto no están obli§ 6.—Hon Edicto neque pupillum, neque furiogados ni el pupilo ni el furioso, porque carecen de sum tener! constat, quia affectu earent. Sed pupillum eum debemus accipere, qui doli napax non intención. Mas debemos entender por pupilo el que est; ceterum si 1am doli capax sit, contra erit di- no es capaz de dolo; pero si ya fuera capaz de dolo, se habrá de decir lo contrario. Luego también si el cendum. Ergo et si tutor dolo fecerit, iii pupiltum tutor hubiere obrado con dolo, daremos acción condabimus actionem, si modo solvendo sit tutor; sed tra el pupilo, si el tutor fuera solvente; mas escribe et ipsum tutorem posse convenir¡, Iulianiis scribit. Juliano, que también puede ser demandado el mismo tutor. § 7.—Si á alguno se le hubiera impedido la po§ 7.—Si domini vel patris voluntato prohibitus sesión por voluntad del señor 6 del padre, se dará quis Bit a possessione, in ipsos dabitur actio, quasi acción contra ellos mismos, como si esto lo hubieper alios hoc fecerint. ren hecho por medio de otros. § 8.—Se ha de saber que esta acción, exceptuada § 8.—Hane actionem, excepta legatoruni missiola introducción en posesión por causa de legados, no, intra annum competere, et non Costea, sciencompete dentro de un año, y no después, porque es dum est, quum sit poenaUs; nec in heredes siniipenal; y no se dará contra los herederos y otras lesque personas dabitur, nisi in id, quod ad eas personas semejantes, sino por lo que fué á poder de pervenit. Sed heredi similibusque personis dabitur. ellas. Pero as dará al heredero y á otras personas Nam (12)quum prohilitus quis est, legatoruni vel semejantes. Porque cuando á. uno se le impidió adfldeicommissomum causa possessionem adipisci,

1. ULPIANUS libro LXXII. ad Ediclum. Praetor: SI QUIS DOLO MALO FECERIT, QUO MINUS QIJIS PERMLSSU MEO, E1USVE, CUIUS EA. (2) IIJR15111CTIO ruir, IN POSSESSIONE (3) BONORUM SIT, 1N KUM IN FACTUM IUDIC1UN, QUANTI EA RES FUIT, OB QUAM IN POSSESS1ONEM MLSSIJS ERIT (4), DADO.

(1) EST, VCag. (2) DE ZA RS, Ha!. Vulg. (3) ¡IaL VuIg.; rossusIoiqsM, el códice FL (1) PUIT, Vulg. (5) tnterdtctnm, Ha!. (8)

actionem sive domines sive alter prolmibuerit, Ha!. Toko 111-5*

(7) eu.m, a quo quls de posseslone, Ha!. (8) vlm, Ha!. Vu.!g.

(9) su&m, omltela Vulg. (10) obnoxtam, Ha!. Vulg. (u) interdicto, Vulg. (11) &t, Ha!.

410



DIGRSTO.—LIBRO XLUT TfTtJLO IV

tunc actio et perpetua est, et in heredem dabitur, quia est in potestate successorum evitare inlerdictum satisdatione oblata.

2.

libro LIX. ad Edicum. - Suo quis,

PAULUS

an alieno nomine prohibitus sit, nihil iiiterest; hace enim verba, «quanti ea res est» (1), roferenda suni ad personam domini. § 1.—Item tam is tenetur, qui suo nomine, quam qui alieno nomine prohlbuit. 8. ULPIANUS

libro LXVIIL ad Edcum. - Si

quia missus fuerit in possessionem fideicommiasi servandi causa, et non adrnittatur, potestate oms inducendus est in possessionem, qui eum misiL; ant (2) si quia volet uti interdicto, consequena erit dicere interdictum locuni babere. Sed melius erit dicere, extra ordinem ipsos jure suae potestatia exsequi oportere decretum suum, nonnunquam etiain por inanum militarem. § 1.—Conatitutum est ab Antonino, ut etiam in bona heredia quia admittatur certis modis. Si quia igitur in bis bonis non admittatur, dicendum est, actionem hanc utilem competere; eeterum poterit uti et extraordinaria exsecutione. § 2.—Praetor ventrem in possessionem mittit; eL bco interdictum prohibitoriuni et reatitutorium ost. Sed simulier velit in factum actione uti, ad exemplum creditorum magia, quam interdicto posse eam experiri, sciendum est. § 3.—Si mulier dicatur calumniae causa in possessionem veniue, quod non sit praegnans, ve] non ex 00 praegnans, vol si de statu mulieris ahquid dicatur, ex Epistola Divi Hadriani, ad exempluni praesumtionis Carboniani Edicti, ven tri Praetor pollicetur posseasionem.

4. loisi libro LXIX. ad Edictum.— Por interdietum etiam el-subvenit Practor, qui damni infecti ab eo in poaseasionem miasus est, ne ei vis fiat. § 1.—Poena autein eius, qul non promittit, vel satis non.dat, hace est, ut in possessiouem mittatur adversarias. Sive ergo promittat, sive per eum non fiat, quominus promittat, non tenebit interdictum repulso per exceptionem se, qui experitur. § 2.—Praetor in eum, qui noque cavit, noque posaidere passus est eum, qui rnissus. est, iudicium pollicetur in tantum, quantum praestare eum oporteret, si de ea re cautum fuerat. § 3.—Sed eL ex alia causa hoc iudieium proposuit, si eo tempere, quo in poaseasionem mitti desiderabat, Praetoris adeundi potestas non fuerit; acilicet aL, si, quum potestas Praetoris adeundi non esset, damnum interim datum est, haberet iudicium,qui damnum paesus est. § 4.—Item aubiectum, si ex ala causa in poseessionem missus prohibitus case dicetur, babero in factum actionem.

(1) fult, 114



tluirir la posesión por causa de legados 6 de fideicomisos, entonces la acción es perpétua, yse dará contrael heredero, porque esté en la potestad de los sucesores evitar el interdicto habiendo ofrecido fianza.

2. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LIX, Nada importa que á, uno so le haya impedido en su propio nombre, ó en el de otro; porque estas palabras «cuanto importa la cosa», se han de referir á la persona del dueño. 1.—ABimismoí está obligado tanto el que impidió en su propio nombre, como el que en el de otro. 8. Ui.piio; Conenlarios al Edicto, libro LXVIII. - Si alguno hubiere sido puesto en posesión para conservar un fideicomiso, y no fuera admitido, ha de ser puesto en posesión por la potestad del que lo puso; ó si alguno quisiera usar del interdicto, será consiguiente decir que tiene lugar el interdicto. Pero mejor será decir que ellos mismos deben ejecutar supropio decreto extraordinariamente con el derecho de su propia potestad, y aun algunas veces mediante la fuerza militar, § 1.—Se estableció por Antonino, que también de ciertas maneras fuera uno admitido á la posesión de los bienes del heredero. As¡, pues, si alguno no fuera admitido en ellos, se ha de decir que le compete esta acción útil;pero podrá utilizar también la ejecución extraordinaria. § 2.—El Pretor pone en posesión al que está en el claustro materno; y este interdicto es prohibitorio y restitutorio. Mas si la mujer quisiera utilizar la acciónpor el hecho, se ha de saber que á la manera que los acreedores puede ella ejercitarla más bien que el interdicto. § 3.—Si se dijera que la mujer fuá puesta en posesión por causa de calumnia, porque no estuviera embarazada, 6 no estuviera embarazada del que se dice, 6 si se dijera alguna cosa del estado de la mujer, el Pretor promete la posesión al que está en el claustro materno, en virtud de la Epístola del Divino Adriano, á la manera que por la presunción del Edicto Carboniario.

4.

EL MISMO;

Comentarios al Edicto, libro LXIX;

- El Pretor auxilia con el interdicto, para que no se le haga violencia, también al que por él fué puesto en posesión por daílo que amenaza. § 1.—Mas la pena del que no promete, ó no da fianza, es esta, que su adversario sea puesto en posesión. Luego ya si prometiera, ya si en él no consistiese que noprometiera, no le obligará el interdicto, siendorech azada con excepción el que reclama. § 2.—Contra el que ni dió caución, ni consintió que poseyera el que fué puesto en posesión, promete el Pretor acción por tanto cuanto aquél deberla entregar, si se hubiera dado caución por el negocio. § 3.—Mas estableció también esta acción por otra causa, si al tiempo en que uno deseaba ser puesto en posesión, no hubiere tenido posibilidad de recurrir al Pretor; á saber, para que, si no teniendo.facultad de recurrir al Pretor se le hubiese causado entretanto daño, tenga la acción el que sufrió el daño. § 4.—Además se añadió, que, si se dijera que á al-

guno que por otra causa rué puesto en posesión se le impidió, tenga la acción por el hecho.

(2)

st, Has.

DIGESTO .—LIBO XLIII: TITULO y

411

TIT. V

TITULO V

DE TABULIS EXH]BENDIS

DE LA EXHIBICIÓN DE LOS TESTAMENTOS

[Cf. Cod. VIII. 7.1

[Véase Cdd. VIII. 7.1

1. ULPiANUS libro LXVIII. ad Edictum.— Praetor alt: QUAS TABULAS Lucius TiTius AD CAUSAM TESTAMENTI (1) SUI PERTINENTES RELIQUISSE DICETUR, si (2) BAH PENES TE SUNT, AUT DOLO MALO TUO FACTUM EST, UI' DES1NERENT ESSE ITA BAS LI EXHIBEAS. ¡TEN Si LIDELLUS ADIUDVE QUID REL1CTt. - ESSE DICETUIi, DECRETO COMPREHBNDAM.

1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro Lxviii. - Dice el Pretor: «Exhibe como estén las tablas »que se dijere que Lucio Ticio dejó pertenecientes »á la causa de su propio testamento, si ellas están »en tu poder, 6 si con dolo malo tuyo se hizo que »dejasen de estar. A.simismo, si se dijere que se »dejó un libelo, O otra cosa cualquiera, lo compren. »deré en el decreto». § 1.—Si acaso alguno confesara que está en su el testamento, se le ha de mandar que lo exbiba, y se le ha de dar tiempo para exhibirlo, si no puede exhibirlo inmediatamente; pero si dijera que no podía, 6 que no debía exhibirlo, compete este interdicto. § 2.—Este interdicto se refiere no solamente á las tablas del testamento, sino también *. todo lo que se refiere á la causa del testamento, da modo que se refiere también á los codicilos. § 3.—Mas ya si es válido el testamento, ya si no lo es, 6-porque desde un principio fué hecho inútil. mente, ó porque haya sido roto, 6 porque tiene otro vicio, y también si se dijera que es falso, ó que fué hecho por quien no hubiere tenido facultad de hacer testamento, se ha de decir que tiene- lugar el interdicto. § 4.—Ya si las tablas fueran las últimas, ya si no lo fueran, sino otras anteriores, se ha de decir que tiene lugar este interdicto. § 5.—Y así se ha de decir, que este interdicto se refiere absolutamente á toda escritura de testamento, ora perfecta, ora imperfecta. § 6.—Por consiguiente, también si hubiera muchas tablas de testamento, porque lo había hecho muchas veces, se ha de decir que habrá de tener lugar el interdicto; porque se debe exhibir todo lo que se refiera á. la causa del testamento, en cualquier tiempo que haya sido hecho. § 7.—Pero aunque se cuestione sobre el estado, si se dijera que lo hizo un testador hijo de familia, 6 un esclavo, también será exhibido. § 8.—Asimismo, si hubiere hecho el testamento un hijo de familia, que testaba de su peculio castrense, tiene lugar el interdicto. § 9.—Lo mismo es, también si el que hizo testamento falleció en poder de los enemigos. § 10.—Este interdicto no se refiere á las tablas M que vive, porque las palabras del Pretor hacen mención del que las «hubiere dejado». § 11,—Mas también si se hubiera borrado el testamento sin dolo,

§ 1.—Si quia forte confiteatur, penes se case testamentum, iubendus est exhibere, et tempus ej dandum esi, ut exhibeat, si non potest in praesen. tiarum exhibere; sed si neget se exhibere posee, vel oportere, interdictum hoe cornpetit. § 2.—Hoc interdictum pertinet non tantum ad testamenti tabulas, verum ad omnia, quae ad causam testamenti pertinent, utpula et ad codicillos pertinet. § 3.—Sive autein valet testamentum, sive non, ve¡ quod ab initio inutiliter factum est, sive ruptum sit, ve¡ in quo alio vitio, sed etiam si falsum esse dicatur, vel ab co factum, qui testamenti fa. etionem non habucrit, dicendum est, interdictum valore. § 4.Sive supremae tabulae smi, sive no'i sint, priores, dieendum, interdicturn hoc locum sed— habere. § 5.—Itaque dieendum est, ad omnem omnino seripturam testamenti, sive perfectam, sive imperfectam, iriterdietum Li oc pertinere. § 6.—Proinde et si plures tabulae sint testamenti (3), quia saepius fecerat, dicendum est, interdicto locum fore; est enim quod ad causam testamenti pertineat, quidq.uid quoqtio tempore factum exhiberi debeat. § 7.—Sed etsi de statu disceptelur, si testator fihiusfamilias, vel servus boc fecisse dicatur, et hoc exhi bebitur. § 8.—Item si fflivafamilias fcerit testameutum, qui de castrensi peculio testabatur, habet locum interdiotum. § 9.—Idem est, et si is, qui testarnentum fecit, apud bostee decessit. § 10.—Hoc interdictum ad vivi tabulas non pertinet, quia verba Praetoris «reliqueril» fecerunt mentionem. § 11.—Sed et si deletum sine (4) dolo sit ¡esta mentum,

E

te-

2. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LXIV. 6 todo, 6 parte de él,

8. ULPIANUS libro LXVIII. ad Edietum. — locum habet hoc iriterdictum. § 1.—Si tabulae in pluribus codicibus scniptae sint, omnes interdicto isto cotitinentur, quia unum testamentum est. § 2.—Si tabulae testamenli apud aliquem depositae sunt (5) a Titio, hoc interdicto agendum est et eum co, qui detinet, et cum co, qui deposuit.

3. ULPIArO; Comentarios al Edicto, libro =VIII. - tiene lugar este interdicto. § 1.—Mas si las tablas hubieran sido escritas en varios códices, todas serán comprendidas en este interdicto, porque el testamento es uno solo. § 2.—Si las tablas del testamento fueron depositadas por Ticio en poder de uno, se ha de reclamar por este interdicto tanto contra el que las detenta, como contra el que las deposito.

2. PAULUS libro LXIV. ad Edictum. - vel tum, ve¡ pare eius,

(1) STATUS por TESTAMENTI, ¡IaL

(2) sivi, fiat. l'ui. (3) eius, insertan fiat. Vaig.

(4) une, omOekt ¡IaL (5) Dr. considera eunt avladida por antiguos copi4tas, pero no ael Taur.

412



DIGESTO.—LIBBO XLII Tf'ItJLO Y

§ 3.—Proinde et si .custodiam tabularum aedituus vel tabularius suscepit, dieendum esi, tener¡ eum interdicto. § 4.—Si penes servum tabulae fuerint, dominus interdicto tenebitur. § 5.—Si ipse testator, dum vivit, tabulas anas esse dicat, et exhiberi desideret, interdictum hoc locurn non habebit, sed ad exhibendum erit agendum, ut exhibitas vindicet; quod in omnibus, qui corpora sua case dicunt instrumcntorum, probandum est. § 6.—Si quis dolo malo fecerit, quominus penes euin tabulae essent, nihilominus hoc interdicto tenebitur. Ncc praeiudicatur aliquid legi Corneliae testamentariae, quasi dolo malo testarnentum suppreaserit; nemo enirn ideo impune retinet tabulas, quod maius facinus admisit, quum exhibitis tabulis admissum eius mags manifestetur; et poseo aHquen dolo malo facere, ut in eam legem non mcidat, utpnta si neque amoverit, neque celavcrit tabulas, sed ideirco alii tradiderit, no cae interdicenti (1) exhiberet, hoc est, si non supprimendi animo vol consilio fecit, sed no huic exhiberet.

§ 7.—Hoc interdictum exhibitoriurn est. § 8.—Quid sit «exhibere», videamus. «Exhibere» hoo est, materiae ipsius apprehendendae eopiam facere. § 9.—Exhibere autem apud Praetorem oportet, ut ex auctoritate oms signatores admoniti venirent (2) ad recoguoscenda signa; et si forte non obtemperent testes, Labeo seribit, coérceri eos a Praetore debere. § 10.—Solent autem exhiberi tabulas desiderane omnes omnino, qui quid in testamento adacriptum habent. § 11.—Condemnatio autem huius iudicii, quanti interfuit, aestimari debet. § 12.—Quare si heres seriptus hoc interdicto experiatir, ad hereditatem referenda est aestimatio. § 13.—Et si legatuni siL, tantum 'venit iii aeatiznationem, quantum siL in legato. § 14.—Et si sub conditione legatum sit, quasi conditione existente, sic aestimandum est, nec compelli debebit ad cavendum, ut se restituturum caveat, quidquid consecutus est, si conditio defeceril, quia poena contumaciae praestatur ab eo, qui non exhibet. § 15.— lude quaenitur, si hinc consecutus aestimationem legatarius postea legatum petat, su sit audiendus; et putem, si heres idem praestitit, exceptionedoli repellendum, si alius, repelli non oportere. Et ideo, el si heres siL, qui interdicto usus est aestimationem consecutus, eadem (3) distinetio. § 16.—Interdictum hoc et post annum compotera con stat. § 17.—Sed et heredi ceterisque succeasoribus competit. 4. PAULUS

libro LXIX. a4 Edictuni. - Si nint

(1) Taur.; interdicente, el códice Fl., Br. (2) venlant, Hal. V'utg.

§ 3.—Por consiguiente, si el guardián del templo ó el notario tomó á su cargo la custodia de las tablas, también se ha de decir, que se obliga él por el interdicto. § 4.—Si las tablas estuvieren en poder de un esclavo, estará su señor sujeto al interdicto. § 5.—Si el mismo testador, en vida, dijera que son suyas las tablas, y desease que se exhibieran, no tendrá lugar este interdicto, sino que se habrá de ejercitar la acción de exhibición, para que exhibidas las reivindique; lo que se ha de admitir en cuanto á todos los que dicen que son suyos los originales de unos instrumentos. § 6.—Si alguno hubiere hecho con dolo malo que no estuviesen en su poder las tablas, estará, sin embargo, obligado por este interdicto. Y en nada se perjudica á la ley Cornelia sobre los testamentos, como si con dolo malo hubiere suprimido el testamento; porque nadie retiene impunemente las tablasporque haya cometido un delito mayor, puesto que con las tablas exhibidas se manifiesta más bien su delito; y puede uno hacer con dolo malo de modo que no incurra en esta ley, por ejemplo, si ni hubiere substraído, ni ocultado las tablas, sino que las hubiere entregado á otro precisamente para no exhibirlas al que ejercitaba el interdicto, esto es, si no lo hizo con ánimo ó designio de suprimirlas, sino para no exhibirlas á éste. § 7.—Este interdicto es exhibitonio. § 8.—Veamos qué sea «exhibir». .«Exhibir» es esto, dar facultad de tomar la misma cosa. § 9.—Mas se debe exhibir ante el Pretor, para que llamados por su autoridad los firmantes comparezcan á reconocer sus signos; y si acaso no obe. decierai los testigos, escribe Labeon, que deben ellos ser apremiados por el Pretor. § 10.—Pero suelen desear que se exhiban las tablas, absolutamente todos los que tienen asignada alguna cosa en el testamento. § 11.—Mas la condenación de este juicio se debe estimar en cuanto importé. § 12.—Por lo cual, si el heredero instituido reclamara por este interdicto, la estimación ha de ser referida á la herencia. § 13.—Y si se hubiera hecho un legado, se comprende en Ja estimación tanto cuando importe el legado. 14.—Y si el legado hubiera sido hecho bajo conk ición, se ha de hacer la estimación como si se hubiere cumplido la condición, y no se deberá compeler á dar caución, de modo que el legatario dé caución de que restituirá lo que ha obtenido, si faltare la condición, porque se paga la pena de la contumacia por el que no hace la exhibición. § 15.—Por lo cual se pregunta, si, habiendo conseguido en este caso el legatario la estimación pidiera después el legado, habrá de ser oido; yyo opinaría, que si la entregó el mismo heredero, ha de ser repelido con la excepción de dolo, y que, si otro, no debe ser repelido. Y por esto, también si fuera el heredero el que utilizó el interdicto habiendo conseuido la estimación, hay la misma distinción. § lb.—Es sabido que este interdicto compete tambien después de un año. § 17.—Pero compete también al heredero y k los demás sucesores.

4.

PAULO;

(8)

Taur. según correcci4n del códice FI.; sestimatio, Hal Vulg.

Comentarios al Edicto, libro LXIX.

inserta la escrit ura original, Dr.; seStimationis,

DIGESTO.—LIBRO XLIII: TITULO VIII



413

tabulas apud pupillum, et dolo tutoris desierint esse, jo ipsurn tutorern competit interdictum; asquum enim est, ipsum ex delicto suo tener¡, non pupillum

—Si las tablas estuvieren en poder del pupilo, y de. aren de estar por dolo del tutor, compete el¡nterjdicto to contrael mismo tutor; porque esj usto que él mismo quede obligado por su propio delito, no el pupilo.

5. JAVOLENUS libro Xlii, ex Cas.sio. - De tabulis proferendis interdictum competere non oportet, si hereditatis controversia ex bis pendes, aut si ad publicam quaestionem pertinet (1); itaque in aedo sacra interim deponendae sunt, aut apud virum i doncu m.

5. JAvoLENo Doctrina de Casüo, libro XIII. No conviene que competa el interdicto para presentar las tablas, si de ellaspendiera controversia sobre la herencia, ó si se refiere á cuestión pública; y así, han de ser depositadas mientras tanto en edificio sagrado, 6 en poder de persona abonada.

TIT. VI

TITULO VI

NE QUID IN LOCO SACRO FIAT

QUE NO SE HAGA COSA ALGUNA EN LUGAR SAGRADO

1. ULPIANUS libro LX VIII. ecl Edicüun. - Ait Praetor: IN LOCO SACRO FACERE, INVE ETJM 12M1'rTERE QUID VETO. § 1.—Hoc interdictum de sacro loco, non de saerario competit. § 2.—Quod ail Praetor: «no quid jo loco sacro fiat», non ad hcc pertinet, quod oinamonti causa fit, sed quod deformitatis, vsi inconimodi:

1. ULPIANo; Comentario» al Edicto, libro LXVIII, —Dice el Pretor: «Vedo que se haga ó se introduzsca cosa alguna en lugar sagrado». § 1.—Compete este interdicto respecto al lugar sagrado, no respecto al sagrario. § 2.—Lo que dice el Pretor: «que no se haga cosa alguna en lugar sagrado», no se refiere It lo que se hace por causa de ornato, sino It lo que por causa de deformidad ó de incorriodidad. § 3.—Mas el cuidado de los edificios y-lugares sagrados esta encomendado It los que cuidan de los edificios sagrados.

§ 3.—Sed eL cura aediutn locorumque sacrorum mandata caL his, qui aedes sacras eurant. 2. HERMOGENIANUS libro III, iuris Epitomaran. —In muris, itemque portis, et allis sandia (2) locis aliquid facere, ex quo damnum aut incoinmodum irrogetur, non permittitur.

2. HERM0GENIAN0; Epitome cielDerecho, libro III. - No se permite que en los muros, ni tampoco en las puertas, ni en otros lugares santos se haga cosa alguna por la que se irrogue dado 6 incomodidad.

8. PAULTJS libro V. Sententiarurn. - Neque murl, neque portae habitari sine permissu Principia propter fortuita incendia possunt.

3. P.'ui.o; Sentencias, libro V.—Tampoco se pueden habitar, por causa de los incendios fortuitos, los muros ni las puertas sin permiso del príncipe.

TIT. VII

TITULO VII

DE LOCIS E? IT1NEaI(JS PUBLIC1S

DE LOS LUGARES. Y CAMINOS PÚBLICOS

1. POMPONIu5 libro XXX. ad Sabivwm. - CuilibeL jo publicuin petere permittcnduni eSt id, quod ad usurn omnium pertineat, veluti vias publicas, ¡Linera publica; et ideo quolibet postulante de bis interdicitur.

1. POMPONIO; Comentarios ¿i Sabino, libro XXX. A. cualquiera se le ha de permitir que pida respecto 1110 público lo que pertenece al uso de todos, como vías públicas, y caminos públicos; y por esto se da interdicto respecto It estas cosas It petición de cualquiera.

2. ULP1ANUS libro XLVIII. Digesloruni. - Ne- 2. ULPIANo; Digesto, libro XL VIII. - A nadie le mini licet in via publica monumentum exatruere. es licito levantar un monumento en la vía pública.

3. ULPiANUS libró XXXIII. ad Sabinum. - Vise vicinales, quae ex agris privatorum collatis factae sunt, quarum memoria -non cxtat, public.arum visruin numero sunt. § 1.—Sed inter eas, et ceteras vias militares hoc interest, quod viae militares exitum ad mare, aut in urbes, aut jo flumina publica, aut ad aliam viam militarem habent, haruni autem vicinalium viarum dissimilis conditio est; riam para sarum in militares vias exilum habent, para sine ullo exitu internioriuntur.

8. ULPIANo; Comentarios á Sabino, libro XXXIII. - Los caminos vecinales, que se hicieron en los caro pos unidos de los particulares, y de los que noqueda memoria, estItn en el número de las vías públicas. § 1.—Pero entre éstos-y los demás caminos militares hay esta diferencia, que las vías militares tienen salida al mar, 6 It ciudades, 6 It nos públicos, 6 It otra vía militar, pero es diferente la con dición de éstas de la de las vías vecinales; porque parte de éstas tiene salida It las vías militares, y parte muere sin ninguna salida,

TIT. VIII

TITULO VIII

NE QUID 1N LOCO PUBLICO VEL 1T1NERE FIAT

QUE NO SE HAGA COSA ALGUNA EN LUGAR 6 CAMINO P1JBL1CO

1. PAULUS libro LXI V. ad Edicturn. - lo loco publico Praetor prohibet sedificare, et interdictum proponit.

1. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LXIV. El Pretor prohibe edificar en lugar público, y propone el interdicto.

(1) pertiúent, HaL Val».

(2) aseris, Vuig.

414



2. ULP1ANUS (1)

DIGESTO.—LIBRO XLIII: TFFULO VIII

libro LX VIII. ad Edietum. -

Praetor alt: NE QUID IN LOCO PUBLiCO FACAS,

INVE

EUM LOCUM IMMITTAS, QUA EX RE QUID ILLI DAMNI DE-

TUR, PRAETERQUAM QUO (2 ) LEnE, SENATUSCONSULTO, EDICTO, DECRETOVE P111NC1PUM TIBI CONCESSUM EST, DE EO, QUOD FACTUM EIUT, 1NTERDICTUSI NON (3) DABO.

§ 1.—Roo ¡nterdictum prohibitorium est. § 2.—Et tam publicis uWitatibus, quam privatorum per boc prospicitur. Loca enim. publica utique privatorum usibus deserviunt, iure scilicet civitaLis, non quasi propria cuiusque; et tantum iuris habernus ad obtinendum, quantuiin quilibet ex populo ad prohibendum habet; propter quod, si quod trte opus in publico fiel, quod ad privati damnum redundet, prohibitorio interdicto potest convenirl, propter quam (4) rem hoc interdictum propoSitum est. § 3.—rPublici bel» appellatio quemadmodum accipiatur, Labeo definit, ut et ad areas, et ad insulas, el ad agros, et ad vias publicas itineraque publica peitineat. § 4.—Hoc interdictum ad ea loca, quae sunt in fisci patrimonio, non puto (5) pertinere; ¡ti hia ccliii neque lacere quidquam, neque prohibere privatus potest; res enirn fiscales quasi propriae et privatae Principia sunt. Igitur si quis in his aliquid faciat, nequaquam hoc interdictum locurn habebit, sed si forte de his sil controversia, Praefecti eorurn iudices sunt. § 5.—Ad ea igitur loca hoc interdictum pertinet, qitae publico usui destinata sunt, ut, si quid illic fiat, quod privato noceret, Praetor intercederet (6) interdicto sun. § 6.—Quum quidam velum in moeniano imniissuin haberel, qui (7) vicini luminibus offlciebat, utile interdictum competil: «no quid in publico unmittas (8), qua ex re luminibus Caii Se¡¡ officias». § 7,—Si quis, quod in publico loco positum habuit, reficere voluit, huic (9) interdicto boeum esse AnsIo sil, ad prohibendum eum reficere. § 8.—Adversus eum, qui molem in mare proiecit, interdictum utile competil ei, cui forte haca res nocitura sil; si autem nemo damnum sentit, tuondus cal is, q.ui in libre aedificat, vel rnoleni in mare iacit. § 9.—Si quia in mar piscari, aul navigare prohibeatur, non habebit interdicium, quemadrnodum neo is, qui in campo publico ludere, vel in publico balneo lavare, aut in theatro spectare arceatur; sed in omnibus his casibus iniuriarum actione utendum cgt. § 10.—Merito alt Praetor: «qua ex re quid illi damni detur»; nam quotiescunque (10) aliquid in publico fieri permittitur, ita oportet permitti, ut sine injuria cuiusquam fiat; et ita solel Princeps, quoties aliquid(11) Dcvi operis instituendum petitun, permittere. § 11.—Damnum autem pati videtur, qui commodum amiltit, quod ex publico consequebatur, qualequale sit. (1) Paulus, Vuig. (2) Q000, Mal. Vulg. (3) NON, ornitela e¿ códice citado por Geb.

(4) propteivjue eam, FIeL

(5) Tan". según corrección del códice FI,; puta, la escrlara original. Br. (6) interdiccret, ¡Ial.

2. ULPIANO;

Comentarios al Edicto, libro LX VIII.

—Dice el Pretor: «No hagas en lugar público, ó in»troduzcas en este lugar cosa alguna, por la cual se »le cause ti uno algún daño, excepto aquello que por »Ley, Senadoconsulto, Edicto, ó Decreto de los »Príncipes se te concedió, pues por lo que de esto »se hubier hecho no daré interdicto». § 1.—Este interdicto es prohibitorio. § 2.—Y con él se atiende tanto ti las conveniencias públicas, como ti las de tos particulares. Porque los lugares públicos sirven ciertamente para los usos de los particulares, ti saber, por derecho de la ciudad, no como propios de cada uno; y tenemos tanto derecho para conseguirlo, como tiene cada uno del pueblo para impedirlo; por lo cual, si acaso se hiciere alguna obra en lugar público, que redunde en perjuicio de un particular, puede uno ser demandado por el interdicto prohibitorio, que para cate objeto se estableció, § 3.— Labeon define de qué manera se entiende la denominación de «lugar público», de modo que se refiera ti los solares, ti las casas, ti los campos, ti las víaspúblicas y a los caminos públicos. § 4,—No creo que este interdicto se refiera ti los lugares que están en el patrimonio del fisco; porque en ellos un particular no puede ni hacer cosa alguna, ni prohibirla; porque los bienes fiscale° son como propios y privados del Príncipe. Así, pues, si uno hiciere en ellos alguna cosa, no tendrá, de ningún modo lugar este interdicto, pero si acaso hu. biera respecto ti ellos controversia, son jueces los Prefectos de los mismos. § 5.—Así, pues, este interdicto se refiere ti los lugares que están destinados al uso público, de modo que si en ellos se hiciera alguna cosa que per. judicara ti un particular, el Pretor se opondría con su interdicto, § 8.—Si alguno tuviera puesto en su balcon toldo, que perjudicaba ti las luces del vecino, compete el interdicto útil: «no pongas en sitio público cosa alguna, con la cual perjudiques ti laslucesdeCayoSeyo.» § 7.—Si alguno quiso restaurar lo que tuvo pues. lo en lugar público, dice Aristón, que ha lugar ti este interdicto, para prohibirle que lo restaure. § 8.—Contra el que edificó una mole que proyectara sobre el mar, le compete el interdicto útil aquel ti quien acaso le haya de perjudicar esto; mas si nadie experimentó daño, ha de ser amparado el que edifica en la orilla, ó el que proyecta una mole sobre el mar, § 9.—Si ti alguno se le prohibiera pescar en el mar ú navegar, no tendrá el interdicto, como tampoco aquel ti quien se le impide jugar en un campo púbilco, 6 lavarse en un baño público, ó ser espectador en un teatro; sino que en todos estos casos se ha de ejercitar la acción de injurias. § 10.—Con razón dice el Pretor: «con cuya cosa se le cause ti uno algún daño»; porque siempre que se permite que se haga alguna cosa en sitio público, se debe permitir de modo que se haga sin injuria de nadie; y así suele permitirlo el Príncipe cuando se pide hacer alguna obra nueva. § 11.—Mas se considera que sufre daño el que pierde el provecho que obtenía 'de un lugar público, cualquiera que aquel sea. (7) quod, lIal. Vulg. S) tu publicum mlttas, ¡tal.

(9) Ha. Vulg. véase ¿a página 45Y, nota 1. (10) Según la corrección del códice FI.; quotieuequae, ¿a escritura original, Br. (11) Según corrección del códice Fi.; aliad, Taur. según la

escrItura original, Br.

DIGESTO.—LIBRO XLIII: TFPTJLO VIII

Bit

12.—Proinde si cui prospectus, si cuí aditus deterior, aut angustiar, interdicto opus est.

§ 13.—Si quid in loco publico aedificavero, ut ea, quae ex meo ad te nullo jure defluebaiit, desinant fluere, interdicto me non tener¡, Labeo putat. § 14.— Plano si aedificium hoc effecerit, ut minus luminis insula tua habeat,interdictum hoc competit. § 15.—Idem ait, si in publico aedifieem, deinde hoc aediflcium el obstet, quod tu in publica aediflcaverna, ceasare hoc interdictum, quuin tu quoque illicite aediflcavens, nisi forte tu jure tibi conceaso aedificaveras. § 16.-Si quia a Principe simpliciter impetravent, ut in publico loco aedificet, non est eredendus (1) sic aediflcare, ut aum incomrnodo aliculus id fiat; neque sic conceditur, nisi forte quia hoc impatraverit, § 17.—Si quia nemine prohibente in publico aedilicavenji, non esse eum cogendum (oliere, no ruinis urbs deformetur, st quia (2) prohibitorium sat interdictum, non restitutorium; si tamen obstet id aediflcium publico usui, utique is, qui openi.bus publicis procurat, debebit id deponere, aut si non obstet, solarium ci imponere; vectigal enim hoc sic appellatur, solarium ex so, quod pro soto pendatur. § 18—Si (amen adhuc nullum opus factuni fuent, officio iudicis continetur, uti caveatur non fieri; et ea omnia etiam in persona herodum ceterorumqiie successorum erunt cavenda. § 19.—Loeorum sacrorum diversa causa est; in loco enim sacro non solum facere vetamur, sed et factum restituere ¡ubemur, hoc propter religionem. § 20.—Ajt Praetor: IN VIA PUBLICA IT1NEREVE PUBLICO FACERE, IMSIITTERE QUID, QUO EA VIA JOVE JTER DETKRIUS S1T, FIAT, VETO.

§ 21.—aViam publicam» eam dicimus, cuius etiam solum publicum est; non enim sicuti in privata via, ita st in publica accipimus; vise privatas solum alienum est, lus tantum (3) eundi st ageiidi nobis competit, viae autem publicae solum publicum est, retietum ad (4) directum certis finibus latitudinis ab so, qui ius publicandí habuit, ut ea publico ire(un, commearetur. § 22.—Viarum quaedam publicae sant, quaedam privatae, quaedam vicinales, Publicas vías dicimus, quas Graec.i pxcuç (5) /regaiJ, nostri praetoilas. alii consulares 'vias appellant. Pnivatas sunt, quas agrarias quidarn dicunt. Vicinales sunt vias, quae in vicia sunt, vel quae in vicos ducunt. Has quoque publicas esse quidam dicunt; quod ita veram est, si non ex collatione privatoruin hoc ¡ter conslitutum est; aliter atque si ex collatione privatorum reficiatur; nam si ex collatione priva(orum reficiatur, non utique privata mt, refectio (6) enim idcirco de commuuii fit, quia usum utilitatemque communein habet.

J has, 23.—Pnivatae vías dupliciter accipi possunt, quae sunt in agnis, quibus imposita esi

Bervitus, ut ad agrum alterius ducant, ve! hae, quae ad agros ducunt, per quas omnibus perinea(1) coneedendum, Hal. (2) quanquam, Hat. (a) tauieu, Veig. (4) ac, el cddics citado por

ase.



415

§ 12.—Por consiguiente, si fi alguno se le hicieran peores las vistas, ó mas estrecha la entrada, ha lugar al interdicto. § 13.—Si yo hubiere edificado alguna cosa en lugar público, de modo que deje de ir a tí lo que de lo mío iba fi U sin ningún derecho, opina Labeon, que no estoy yo sujeto al interdicto. § 14.—Mas si el edificio hiciere que tu casa tenga menos luz, compete este interdicto. § 15.—Dice el mismo, que si yo edificara en lugar público, y después este edificio le perjudicara al que tú habías edificado tambiénen lugar público, deja de tener lugar este interdicto, porque tú también habías edificado iticilamente, fi no ser acaso que tú hubieras edificado con derecho fi ti concedido. § 16,—Si alguno hubiere impetrado del Príncipe simplemente- edificar en lugar público, no ha de ser creído para que edifique do modo que esto se haga con perjuicio de alguno; y no se le concede así, fi no ser que alguno lo hubiere acaso impetrado. § 17.—Si alguno hubiere edificado en lugar público sin que nadie se lo prohibiera, no ha de ser obligado fi demolerlo, para que no se afee la ciudad con ruinas, y porque el interdicto es prohibitorio, no restitutorio; pero si este edificio obstara al uso público, deberá demolerlo ciertamente el que cuida de las obras públicas, ó si no obstara, deberá imponerle tributo por el solar; porque este tributo, se denomina así, de solar, porque se paga por el suelo. § 18.—Mas si todavía no se hubiere hecho ninguna obra, corresponde si ministerio del juez, que se dé caución de que no se haga; y de todo esto Se debe dar caución también respecto fi la persona de los herederos y de los demás sucesores. § 19.—Diversa es la condición de los lugares sagrados; porque en un lugar sagrado no solamente se nos veda hacer algo, sino que también se nos manda deshacer lo hecho, y esto por causa de la religión. § 20.—Dice el Pretor: «Vedo que en la vía públi»caó en camino público se haga ése introduzca algo »por lo cual se deteriore esta vía 6 este camino». § 21,—Llamamos «vta pública» fi aquella cuyo suelo también es público; porque no lo entendemos, así como respecto á la vía privada, también en cuanto fi la pública; el suelo de la via privada es ajeno, y nos compete solamente el derecho de pasar y de conducir, pero el suelo de la vis pública es público, dejado en línea recta con ciertos limites de anchura por el que tuvo derecho de hacerlo público, para que el público fuese y viniese por él. § 22.—Unas vías son públicas, otras privadas, y otras vecinales. Llamamos vías públicas á las que los griegos llaman reales, los nuestros pretorianas, y otros vías consulares. Son privadas, las que algunos llaman agrarias. Son vías vecinales las que se hallan en los poblados, ó las que conducen fi los poblados. Algunos dicen, que también éstas son públicas; lo que es verdad, si este camino no se estableció por contribución de los particulares; lo contrario, si fuera reparado por contribución de los particulares; porque si fuera reparado por contribución de los particulares, no es ciertamente privado, pues la reparación se hace con fondos comunes por esto, porque tiene uso y utilidad común. § 23.—Las vías públicas pueden ser consideradas de dos modos, ó las que se hallan en campos, fi los que se les impuso la servidumbre, para que conduzcan al campo de otro, ó las que conducen fi cam(5) iTrt8n aíac [PubWasl, otros en Ha¿. (6) Según corremidn del cddwe FI.; rdctfo, Taur. según la escritura original, Br.

416



DIGBSTO.—LIBRO XLIII; TfTULO VIII

re (1) Jineat, in quas exitur de via consular¡, et sic post illam exeipit via, xci ¡ter, ve¡ actus ad villarn ducens; has ergo, quae post consu1areri excipiunt jo villas, vel in alias colonias ducentes, putern etiam ipsas publicas esse. § 24.—Uoc interdicturn tanturn ad vjas rusticas pertinet, ad urbicas vero non; liarurn eniru cura pertinet admagistratus. § 25. _Si vise publicas (2) exemtus cornrneatus Sit, vol via ooarctata, interveniunt magistratus. § 20.—Si quis cloacam in viam publicam imrnitteret, exque ea re minus habdis vis per cloacarn fiat, teneri eum Labeo seribit, irnnhisisse enim eum videri. • § 27.—Proinde el si fossam quis in fundo suo feceril, ul ibi apia collecta in viam decurral, hoc interdicto tenebitur; immis8um eniiu habere etiam hunc videri. § 28.—Idem Labeo scribit, si quia in sao ita aedilieaverit, ut aqua in vis (3) collecta restagnel, non tener¡meu interdicto, quia non iinrnittat aquam, sed non rocipil. Nerva autem mejius saribit, utrumque teneri. Plano si fundus viam publicern contingal, et ex co aqua derivata deteriorem viam faciat, quae tamen aqua ex vicini fundo in tuurn veniat, si quidem necease habeas eam aquam recipere, interdictum baum habebit adversus vicinum tuum, si autem necease non sit, non teneri vieinum tuum, te tameri teneri; eum enim videri factum habere, qui usum elus aquae habeal. Idem Nerva scribit, si tecum interdicto agatur, nihil ultra te facere cogendurn, quam aL artntratu eius, qui tecum experitur, cum vicino experiaris; celeruin autor observantibus futurum, uL tenearis, etiamsi iam bona fide cuin vicino egeris, neque per te stet, quominus arbitratu actoris cum 'ricino experiaris.

§ 29.—Idem ait, si odoro solo (4) locus pestilen. tiosus fiat, non case ab re, (5) interdicto uti, § 30.—Hoc interdicturn etiam ad ea, pise paseuntur in vía publica itinereve publico, el deLeriorem faciant viam, baum habet. § 31,—Deinde ait praetor: «quo ea via, idquo ¡ter deterius sit, fiat»; hoc, sive statim deterior vía Bit, sive postes; ad hoc enim pertinent hace, verba, «siL, fiat»; eteniin quaedam sunt taus, ut statim facto suo noceant, quacdm talia, uL in praesentiarum quidem nihil noceant, in futurum autem nocere debeant. § 32.—Deteriorem autern viam fien, sic acipiendum est, si usus eius ad cornmeandum corrumpatur, hoc est ad eundum ve[ agendurn, ut quum plana (6) fuerit, clivosa fiat, vol ex molli aspers, aut angus,tior ex latiere, aut palustris ex sicca. § 33.—Scio tractatum, an permittendum sit, spe. cus et pontem per viare publicam facere. Et pien-. que probant, interdicto eum tener¡, non enim oportOrO eum deteriorem viam facere. § 34.—Hoc interdictum perpetuum et populare (1) commeare, al mdrgen interior dei cddke FI. (5) U sive publico, HaZ. () publica, inserte el cddwe citado por Geb,

pos, por las cuales á todos les sea licito pasar, y á las que se sale de una vía consular, y de este modo arranca después de ella la vía, el paso, ó el camino que conduce á la casería; saipues, yo opinaría, que éstas, que después de la consular se dirigen á las caserías, ó conducen á otras colonias, son también públicas. § 24.—Este interdicto se refiere solamente á las vías rústicas, pero no á. las urbanas; porque el cuidado de éstas pertenece á los magistrados. § 25.—Si se hubiera privado el tránsito por la vía pública, ó se estrechara la vía, intervienen los magistrados. § 26.—Si alguno introdujese una cloaca en la vía pública, y por esto se hiciera a causa de Ja cloaca menos practicable la vis, escribe Labeon, que está él obligado, porque se considera que él introdujo alguna cosa. § 27.—Por consiguiente, también si alguno hubiere hecho una fosa en su fundo, de modo que el agua en ella recogida corra á la vía, estará sujeto á este interdicto; porque se considera que también éste tiene introducida en ella alguna cosa. § 28.—Escribe el mismo Labeon, que si alguno hubiere edificado en lo suyo de modo, que el agua se estanque reunida en la vis, no está él sujeto á este interdicto, porque no introduce el agua, sino que iio la recibe. Pero más bien escribe Nerva, que uno y Otro están sujetos. A la verdad, si el fundo estuviera contiguo á la vía pública, y el agua derivada de él deteriora la vis, pero esta agua fuera al tuyo del fundo del vecino, si verdaderamente tuvieras necesidad de recibir esta agua, tendrá lugar el interdicto contra tu vecino; mas si no hubiera tal necesidad, no está obligado tu vecino, sino que tú estás obligado; porque se considera que tiene el hecho el que tiene el uso de esta agua. El mismo Norva escribe, que si se ejercitara contra ti el interdicto, no has de ser obligado á hacer más que á reclamar contra tu vecino á arbitrio del que recla— ma contra ti; pero procediéndose de otro modo sucederá, que estarás obligado, aunque ya de buena fe hubieres reclamado contra tu vecino, y no consista en ti que no reclames contra el vecino por arbitrio del actor. § 29.—Dice el mismo, que si sólo por el olor se hiciera pestilente el lugar, no es fuera de propósito utilizar el interdicto. § 30.—Este interdicto tiene lugar también respecto á los animales que pacen en vía pública ó en camino público, y deterioran la vis, § 31.- Después dice el Pretor: «por lo que sea peor se deteriore esta vía, ó este camino»; y esto, ya si la vis se deteriorase inmediatamente, ya si después; porque á esto se refieren las palabras «sea peor» y «se deteriore»; porque hay cosas tales, que por su propio hecho perjudican inmediatamente, y otras, que en nada perjudican ciertamente de momento, pero que en lo futuro deben perjudicar. § 32.—Más se ha de entender que se deteriora la vía, si se alterase su uso para el tránsito, esto es, parapasar ó conducir, de modo que siendo llana se hiciera pendiente, ó de suave áspera, 6 de ancha más estrecha, 6 de seca pantanosa. § 33.- Séque se discutió, si se había de permitir hacer un subteriáneo y un puente en la vía pública. Y los más aprueban, que queda uno sujeto al interdicto, porque no debe él deteriorar la vía. § 34.—Este interdicto es perpétuo y popular, y 4) .011, fiat. VaIg. (5) según enmienda ilr, (le e&, inserte el cddiceFi. (6 HaS. Vutg.; plano, el códice Fi.

DIGESTO.—URRO XLDI: TÍTULO vrn

est, condemnatioque ex oc facienda est, quanti actoris intersit, § 35.—Praetor Bit: QUOD IN VIA PUBLICA. ITINKREVB PUBLICO PACTUM, IMMISSUM HABES, QUO KA VIA, IDVE DETBRIUS SIT, FIAT, RESTITUAS.

ivea

38.—fleo interdictum ex eadem causa proficiScitur, ex qua el superius, et tantum interest, quod hoc restitutorium, illud prohibitorium est. 37.—Hoc interdicto non is tenetur, qui in vía publica aliquid fecit,sed is, qui factuin habet; proinde si alius fecit, alius factum babel, is tenetur, qui factuin habel; el eat lioc utilius, quia is potest restituere, qui factum immissum (1) habet. § 38.—Habere» eum dicimus, qui utitur, et iure poaseasionis fruitur, sive ipse opus fecit, sive ex causa emtionis vel conductionis, vel legáto, ve! hereditate, ve! quo alio modo acquisiit. § 39.—Unde O8Iius putal, eurn, qui pro dereilOto reliquil id opus, quod fecil, si viam pubticam corrupit, el reliquil, non tonen hoe interdicto; non enim habet, quod fecit. Sed an in oum Belio debeal dan, videbimus. Et puto, utile interdietum competere, ut, quod in vía publica aedificavit, restitual. § 40.—Si ex fundo tuo arbor in via publica sic ceciderit, ut itineri sil impedimento, eamque pro dereljeto babeas, non teneri Labeo acnibil; si tamen, inquit, actor aua impensa arborem tollere pa.ratus fuerit, recte tecum acturum interdicto de vía publica reficienda; sed si pro derelicto non habeas, recte tecum agi hoc interdicto. § 41.—Idem Labeo acnibit, si vicinus meus viam opere corruperil, quamvis opus, quod fecit, tarn mibi, quam ipsi utile siL, tamen si is vicinus fundí sui causa id fecerit, me (2) non posse hoc interdicto convenir¡-> si autem communiter hoc opus fien curaverimus, utrumque nostrum tener¡. § 42.—Hoc interdictum locum habet etiam adversus eum, qul dolo malo fecit, quominus possi deret, vol haberet; etenim parem esse conditionem oportet eius, qui quid poasideal, vel habeat, atque elus, cuius dolo malo t'actum sit, quominus possiderot, vel haberat; et mihi videtur vera Labeonis sententia. § 43.—eltestituas» inquit; restituere videtur, qui in pristinum statuin reducil, quod fit, sive quis tolbt id, quod factuin est, ve! reponat, quod sublatum est; et interdum suo sumtu; nam si ¡pse, ciii quia (3) interdixit, fecerit, vol iussu eius alius, aut ratuxn habitum sit, quod fecit, ipse suis sumtibus debet restituere; si vero nihil horum intervenil, sed habet factum, tunc dicemus, patientiam solam eum praestare debere. § 44.—!nterdictum hoc non esse temporanium, sciendum est, pertinel enim ad publieam uti!itatern; condemnatioque ex eo facienda est, quanti actoris intersit tolli, quod factum est. § 45.—Praetor alt: QUO MINOS ILLI VIA PUBLICA ITtNEREVE PUBLiCO IRE AGERE LICEAT, Vila FIERI VETO.

(1) hnmisaumvc, Vulg. (2) Ha¿.; lamen, murta el Toxo

m-u

códice M.



417

en virtud de él se ha de hacer condenación por cuanto le importe al actor. § 35.—Dice el Pretor: «Restituirás á su primer »estado lo que hayas hecho ó introducido en vía »pública ó en camino público,por lo que esta vía »ó este camino sea peor, 6 se deteriore. § 36.—Este interdicto proviene de la misma causa que el anterior, y se diferencia de él únicamente en que éste es restitutorio, y aquél prohibitorio. § 37.—No se obliga por este interdicto el que hizo algo en vía pública, sino el que tiene lo hecho; por consiguiente, si uno lo hizo,y otro tiene lo hecho, está obligado el que tiene lo hecho; y esto es más útil, porque puede restituirle á su primer estado el que tiene lo hecho, 6 lo introducido. § 38.—Mas decimos que. lo «tiene» el que lo usa y lo disfruta por derecho de posesión, ya si él mismo hizo la obra, ya si la adquirió por causa de compra ó de arrendamiento, ó por legado, 6 por herencia, 6 de otro cualquier modo. § 39.—Por lo cual opina Ofihio, que el que dejó como abandonada la obra, que hizo, si estropeó la vía pública, y la dejó, no está sujeto á este interdicto; porque no tiene lo que hizo. Pero veremos si se deberá dar acción contra él. Y opino, que compete el interdicto útil, para que restablezca á su primitivo estado lo que edificó en la vía pública. § 40.—Si de tu fundo hubiere caído un arbo! ¡ la vis pública, de modo que sea impedimento para el camino, y lo tuvieres por abandonado, escribe Labeon, que no estás obligado; pero dice, que si el actor estuviera dispuesto á quitar el arbol á su cesta, con razón ejercitará contra ti el interdicto para que sea reparada la vis pública; mas si no lo tuvieras por abandonado, con razón se ejercitaba Contra ti este interdicto. § 41.—Escribe el mismo Labeon, que si mi vecino hubiere estropeado una vía con una obra, aunque la obra, que hizo, nos sea útil, tanto á mi, como á él, sin embargo, si este vecino la hubiere hecho porcausa de su fundo, no podía yo ser demandado por este interdicto; pero pie si en común cuidamos de que se hiciera esta obra, estábamos obligados cada uno de nosotros. § 42.—Este interdicto tiene lugar también entra el que con dolo malo hizo que él no poseyera, ó que no tuviese; porque debe ser igual la condición del que posea una cosa, ó la tenga, y la de aquél con cuyo dolo malo se haya hecho que no la posea, 6 no la tonga; y me parece verdadera la opinión de Labeon. § 43.—«Restablezcas», dice; y se considera que restablece el que restituye á su primitivo estado lo que se hace, ya si uno quita lo que se hizo, ya si repone lo que so quitó; y á veces á su costa porque silo hubiere hecho el mismo á quien alguno se lo ú Otro por su mandato, 6 se ratificó lo que hizo, él mismo debe restablecerlo en su primitivo estado á su propia costa; pero si no medió nada de esto, sino que tiene la cosa hecha, en este caso diremos que él debe prestar solo su consentimiento. § 44.—So ha de saber, que este interdicto no es temporal; porque se refiere ¡ la utilidad pública; y en virtud de él se ha de hacer condenación por cuanto le interese al actor que se quite lo que se hizo. § 45.—Dice el Pretor: «Vedo que se haga violen»cia para que á. uno no le sea licito ir y conducir »por vía pública 6 camino público».

I

() Según con/el ura Pr.; que quia, el códice FI.; cern quo

quin interdixenit, Vulg.

418



DIGKHTO.—LIBBO ILUI: Tf±VLO Ix

3. Csrsus libra XXX1X. Digestorurn. - Litora, in quae populus Romanus imperium habet, populi Romani esse arbitror. § 1.—Maris communem usum omnibus hominibus, ut aris, iactaaque in id pilas eius case, qui iecerit; sed id coacedendum non case, si deterior lit.oris marisve usus eo modo futurus sit.

8. Cm.so; Digesto, libro XXXIX. - Estimo que son del pueblo romano los litorales sobre los que tiene imperio el pueblo romano. 1.(l uso del mar es común átodos los hombres, como el del aire, y los pilarçs echados en él son del que los hubiere echado; pero esto no se ha de permitir, si de este modo Be hubiera de dificultar el uso dellitoral ó del mar.

4. SCAEVOLA libro V. (1) Reapoasorum respoii- 4. SCEVOLA. respondió; Respuestas, libro V. - Es dit: -In litore jure gentium aediflcare ¡¡coro, nisi licito por derecho de gentes edificar en el litoral, usus publicus impediret (2).

á no ser que lo impida el uso público.

5. PAULUS libro XVI. ad Sabinum. - Si par publicum, locum rivus aquaeductus privato nocebil, erit actio privato ex lego duodecim tabularum, ut (3) noxa domino caveatur.

5. P.ui.o; Comentarios á Sabino, libro XVI. - Si un arroyo 6 acueducto que corre por lugar público le perjudicare d un particular, tendrá por la ley de las Doce Tablas acción el particular para que al idueño se le dé acción por el daño.

boc interdicto experitur, no quid in loco publico fiat, quo damnum privato detur, quamvis de loco publico interdicat, nihilominus procuratoris dandi facultas est.

8. Iuus.ius libro XLIII. Dige.sforurn. - Ei, qui

6. Juu.i.io; Digesto, libro XLIII. - El que ejercita esta interdicto, para que no se haga en lugar público alguna cosa por la que se cause daño ti un particular, aunque ejercite interdicto respecto ti un lugar público, tiene, sin embargo, facultad para nombrar procurador.

7. IDEM (4) libro XLVIII. Digestoruni. - Sicut 15, qui nulo prohibente in loco publico aedificaveral, cogendus non est demoliri (5), ne ruinis urbs deformetur, ita qui adversus Edictuni Praetoris aedificaverit, tollere aedificium debet; alioquin (6) inane et lusorium Praetoris iinperiuni cnt.

7. EL mismo; Digesto, libro XLVIII.—Así como el que sin prohibirselo nadie ha edificado en un lugar público no ha de ser obligado ti demoler, para que no se afee con ruinas la ciudad, así debe demoler el edificio el que lo hubiere edificado contra el Edicto del Pretor; de otra suerte sería baldío é ilusorio el imperio del Pretor.

TIT. IX

TÍTULO IX

DE LOCO PUBLICO FRUSNDO

DEL DISFRUTE DE UN LUGAR PUBLICO

1. ULPILNUs libro LXVII! ¿ui Edictum.—Praebr ait: QUO MINUS LOCO PUBLICO, QUEM 15, CUl LOCANDI IUS FUEEiLT, FRUENDUM ALlCUI (7) LOCAVIT, El, .QUI CONDUX1T, SOCIOVE SIUS, E (8) LEGB LOCAT10NIS Paul LICEAT, VIM F1ERI VETO.

1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LXVIII. —Dice el Pretor: «Vedo que al que lo tomó en arren»damiento, 6 ti su socio, se le haga violencia para »que no le sea licito disfrutar ti ley de arrenda»miento del lugar público, que le dió en arrenda»miento para disfrutarlo el que hubiere tenido de»recho para darlo en arrendamiento». § 1.—Es evidente que se propone este interdicto por causa de utilidad pública; porque se ampara ti los tributos públicos, prohibiéndose que uno le haga violencia al que tomó en arrendamiento una cosa para disfrutarla. § 2.—Pero si al mismo tiempo concurrieran pera promover el interdicto el mismo que hubiere tomado en arrendamiento, y su socio, es más cierto que es preferido el mismo arrendatario. § 3.—Dice el Pretor: «para que no le sea licito disfrutar ti ley de arrendamiento»; con razón dice; «ti ley de arrendamiento», porque no debe ser oido el que desea disfrutar fuera de lo pactado ó contra lo pactado.

§ 1.—lnterdictum hoc publicae utilit.atis causa proponi palam est; tuctur enini vectigalia publica, dum prohibetur quis vim facere ei, qui id (9) fruendum conduxit. § 2.—Sed si simul venlant ad interdictum movendum ipse, qul conduxerit, el socius chis, magia ast, ut ipse conductor praeferatur. § 3.—Ait Praetor; «quo minus e Iee locationis frui liceat»; me rito ait: «e lege locatkonis», ultra legem enim, val contra legemn non debet audiri, qui frui desiderat. 2. PAULUS libro V. Sententiarum. - Concedj olet, ut imagines etstatuae, quae ornamenta (10) reipublicae sunt futurae, in publicum ponantur. (1) II., ¡ial.

(2) Toar. 3egdn oorroclón del códice Fl.; impediretur, la 684 rtt nra original, Br. (3) de, mnseran Hal. Vulg.

(4) PauluS, Mal.

Ha¿. Vu.lg.; dsmolire, el códiçe FI.

2. PAULO; Sentencias, libro V.—Se suele conceder que se pongan en sitio público imágenes y estátuas, que hayan de ser ornamento de la repúbica. (6) Taur.; alloqW, el códice FI., Br. (1) .kLI!,Hal.

(8)Tau,', según el códice FI.; a, omítela ¿a ác,'itara orivinal, Br. (9) ad, Hal.

(10) ornamento, Mal. l/aiq.



DIGESTO.—LIBEO XLUR Tf]ULo X

DE LA VíA PÚBLICA, Y DE SI SE DIJERA QUE EN ELLA SE HIZO ALGUNA COSA.

DE V1A PUBLICA, ET SI QUID IN EA FACTUM

(1)

(3) Toz 11xDc-

1. í3. (2) 'i

- O &ro (4)

i?.&a (5)

,wr& riv ,t4v TTI

FI

xcl jpt

r&

[Ex libro sinqutar PAPINIAN1 de qjficio aediliwn.— Aediles sudeanl cas, quae secundum ciita tez sunt ias al ulique adaequentar, el q/'fluciones non noceant domíbus, el poatesftant, ubicunque oporteL] (6) (7 ) u 1 —'Et ( 8) oi roL TXOL, 4 TiV 4ió, 4 iup T± 4 ( 9 ) ¿i (10), Tria ¿i rrZY obci xxI o E*v TZUCFGCV

xu4ioi1

TQJ;,

[ 1.—Studeant outen, al propril paneles, aut aliorum alia que circa domos, quae ad viain ducunt, non ¿abítia sial, quatenus ul oportet, emunderit dornini .domoram, el conetruant. Si auten non emurtdaeernt, neque construxenial, inaictent coz, quoad ¿ItabUía faciant.) (11) § 2,—ELe (12) .tit zí VIt -rol ¿XevTQ, vqu T.Otí &5r4/zoI5' el 4t

2, iru *IU

1



El ,i

820DS, IX



ea!

[ 2.— Curain autem habeanI, at nullus cifodial rías, ncque subruat, nequa construal in cus atiquid. Si autem servas quidernJucnit, ab oboiantc fustigetun, liben autein demonstretur aedilibus; aedil es au1cm damnificent sccundum lego/22, el quod factura es¿, clissolvant.] (13)

¿4e t (14) 4ia § 3.—'EL ¿uic (15) olxiae lceroi, cel r&4 UpoAAo*,iupst rç 4paeu hc ie u píou zx! ¿nuI orareis, u, 1v p'i ., ,t,ut. Oaot ¿' 6C(Lf.VQL reia (16) & 1I1rOT7, ,WCV& tÓ

TO!

TI

LLÇ&d.

§ 3.— Cons/,ruat aulen cias publicas secundum propriam domum unusquisque, el aqueductus pur.qet, qal sub dio zual; el construal ita, al non prohibeal cehiculuin transire. Quicun que aateat nercede habiLanI, si non construal dominas, ipsi cor&struenles corapaleal d.sspendium Ui rnercedem.J (17) § 4.—'E

xou; ioi

no

(c,(lS)4k, xó OTrw4 r' !!I1CI4rZrjn 4 rIxtu pI I, 1t})P ¿V CYX tSl&uIT, ié ezd 479¿ ' arre j4 xu).iue 4eezv

[4.—Studeant autem, al ante officinas nihil proiecturri sil, praeterquarn si Julio vestimenta siccel, aul faber rotas cxl enius ponal; ponant autetn el hi, ul non prohibeanl cehiculum inc.] (19) § 5.—M ieaU p Stz2zi ¿V TOCIi 68oç, p.I4! e4rpo. 4)e, unak vp, JA118i JlppLtu irrece.

[5.—Non per,nitsant auteín rixari Ui vis, nc que stereora proucere, neque morticina, nc que corta uCene.] (20) (1)

sP DE EA EX EDICTO AEDILTUE CUILULIUIS A SINGULIS

UEFXCIIINDA, [y de ¿0 que se ha de repara,- por cada cual en

virtud del Edicto de ¿os ediles curules], adiciona ¡Ial. Véase la nota 1., pigua 420. (2) Hal. Véanse la flotas 1. y 70., pdgina 420. (5) Taur, según corrección del códice FI.; peav c.)ou, La escritura Ora9inal, Br. (4) Conjetura Br. según La escritura original: «O& xow—; &etu,owcl, Taur. según corrección del códice FI. leírwaocv ¡Ial. (6) Versión vulgar.

(7) ¿,eiTues, Hal,

(8) x4s por

Lut si], ¡Ial.

41:9 TITULO X

TIT. X ESSE DICASUR



1. [8.] PAr1NIAo; Del cargo de los Ediles, libro único. - Procuren los Ediles que estén ciertamente llanas las vías que se hallan en Las ciudades, y que no les perjudiquen á las casas los desagüe, y que se hagan puentes donde convenga.

§ 1.—Pero procuren que sus paredes propias, 6 las de otros, y las otras obras que hay junto it las casas, que dan it la vía, no estén ruinosas, desuerte que las limpien y las restauren los dueños de las casas. Mas si no las limpiaren ni las restauraren, múltenlos basta que hagan que no estén ruinosas.

§ 2.—Mas tengan cuidado de que nadie cave en las vías, ni las socave, ni construya en las vise cosa alguna. Y si fuere ciertamente un esclavo, sea fustigado por el transeunte, mas si un hombre libre, sea denunciado tilos ediles; pero castíguenlo los ediles con arreglo- it la ley, y deshagan lo que se hizo.

§ 3.—Pero construya cada uno las vías públicas del frente de su propia casa, y Limpie los acueductos que estén al descubierto; y conatruyitlas de modo, que no impida que pasen los vehiculos. Mas los que habitan pagando alquiler, si no las construyera el dueño, computen, construyéndolas ellos mismos, el gasto en el alquiler.

§ 4.—Mas procuren que no avance nada delante de los talleres, salvo el el batanero pusiera .it secar los vestido, ó si el carpintero pusiera fuera las ruedas; pero pónganlas éstos de modo que no unpidan que pase un vehículo.

§ 5.—Mas no permitan que haya riñas en las vias, ni que se eche basura, ni que haya en ellas cuerpos muertos, ni pieles.

(9) el, HaZ.

(10)up4iwio

ea).pol Uty, ¡Ial. (11) Versión vulgar. (12) Véanme ¿as notas 5.g7. (13) Versión vulgar. en e! texto. (14) Tau,-, al margen; (15) La escritura original, Br.;eutau, Tau'.. ugun corrió. ción del códice FI. (16) Taun. según corrección del códice Fi.; utls, U escritura original,. Br. (17) Versión vulgar. (18) Véanse Las notas 5., 7. y 12, (19) Versión vulgar. ., (20) Versión .vulgar. .

420



DGE$TO.—LIDBO XLIII: I'fTULO xli T1T. XI

TÍTULO XI

DE VJA PUBLICA ET ITINERE PUBLICO RBF1CIENDO (1)

DE LA REPARACIÓN DE LAS VíAs PÚBLICAS Y DE LOS CAMINOS PÚBLICOS

1. ULPIANUS Libro LX VIII; aEdicturn.—PraeLar ait: QUO MINUS 1W VIAM PUBUCAM, ITERVE PUBLI-

1.

ULPIANO;

Co,n mt arios al Edicto, libro LXVIII

1.—Viam aperire» est, ad veterom altitudineni latitudinemque restituere; sed el purgare refectionis portio est. Purgare (2) autem proprie dicitur, ad Iibramenturn propriurn redigere sublato so, quod super eam esset (3); reficit enim et qui aperit, et qui purgat, et Omnes omnino, qui le pristinum statum reduunt. § 2.—Si quia in (4) specie refectionis (5) deteriorem viam facit, impune vin patietur; propter cuod neque Iatiorern, neque longiorem, neque altiorem, neque humilioreni vlarn sub nomine refeetionis (6) is, qui interdicit, potest facero, vel le viam terrenam glaream iniicere (7), aut sternere viarn lapide, quae terrena siL, vel contra lapide stratam (8) terrenarn facere. § 3.---lnterdictum bac perpetuo dabitur, et omnibus, et in omnes; et habet condemnationem in Id, quod actoris intererit.

- Dice el Pretor: «Vedo que se le haga violencia »á uno para que no le sea licito abrir ó reparar via »pública, ócarnino público, con tal que no se dete»riore esta vía ó este camino». l.—Abrir una vía» es restablecerla en sus antiguas altura y anchura; mas también el limpiarla es parte de su reparación. Mas se dice propiamente limpiarla á reducirla ¡ su propio nivel, quitando lo que hubiese sobre ella; porque la reparan tanto el que la abre, como el que la limpia, y absolutamente todos los que la vuelven á su primitivo estado. § 2.—.Si so pretexto de repararla alguno deteriorase la vía, soportará la violencia que impunemente se le haga; por lo cual so pretexto de reparación no puede el que utiliza el interdicto hacer la vía ni más ancha, ni más larga, ni más alta, ni más baja, ni echar cascajo en una vía de tierra, ó empedrar la vía que sea de tierra, ó al contrario, hacer de tierra una vía empedrada. § 3.—Este interdicto se dará perpétuamente, y á, todos, y contra todos, y contiene condenación por lo que importare al actor.

IAVOLENUS libro X. ex Cassio. - Viam publi2. cam populus non utendo amittere non () potest.

pueblo no puede perder, no usándola, una vía pública.

CUM APERIRE, REFXCERE LICEAT, DUM NE EA VIA, IDVE ITER DETEIUUS FIAT, VIM FIER1 VETO.

3. [4.) (10) PALILUS libro 1. Scntenliarum. - Si jo agrum vicini viam publicarn quia reiccerit, tantum in eum viae receptae (11) actio dabitur, quanti eius interest, cuius fundo iniuria irrogata est.

2.

JAv0LEN0; Doctrina

de Cassio, Libro X. - El

§ 1.—Qui vlam publicam exaraverit, ad munitionem eius solus compellitur.

8. í4.] PAULO; Sentencias, Libro 1. -Sí alguno hubiere hecho entrar una vía pública en campo del vecino, se dará contra él por la vía introducida acción por cuanto le interesa á aquel á cuyo fundo se causó perjuicio. § 1.—El que hubiere arado una vía pública será él solo compelido á su reparación.

TIT. XII [XII (12)

-TÍTULO XII [XI.J

DE 1ILUMiNIBUS, (13) NR QUID IN FLUMINE PUBLICO (14) DE LOS Ríos, Y DE QUE NO SE HAGA EN RIO PÚBLICO Ó RIPAVE RIUS FIAT, QUO PE1US NAVIGETUR EN SU ORILLA COSA POR LA QUE SE NAVEGUE PEOR 1. ULPIANUS

libro LXVIII. ad Edictum. - Mt

Praetor: NR QUID 1N FLUMINE PUBLICO R1PAVE RIUS FA-

CIAS, NR QUID IN PLUM1NE PUBLICO NEvE IN RIPA EIUS 1MMLTTAS,-QUOSTATLO ITERVE NA V1GIO(15) DETERIOR (16) S1T, FiAT.

§ 1.—Flumen» a rivo magnitudine discernendum est, aut existimatione circumcolentium. § 2.—Item iluminum quaedani sunt perennia, quaedarn torrentia; perenne est, quod semper fluiat, &o (17) [perenzzis], torrens, [JUJCfIW fluensJ. Si, tamen allqua aestate exaruerit, quod alioquin perenne fluebat, non ideo minus perenne eSt. § 3.—Fluminurn quae.dam publica sunt, quaodam non; publicum llumen esas Cassius dolinil, (I)HaL. omite esta inscrtpción, uniendo este titulo XI. con el X. Véase La nota 1., página 479. (2) fiel. Vulg.; purgan, el códice FI. (3) 7'aur. según La escritura original; euperesso, La co. rreccidn del c&Iuje PL, Br. (4) sub, llal. Br.; refictionis, Taur. (6) Según corrección del códice La escrlLuraoriguiaI. Según corrección del códice Fi., Br.; re5etIonI, Taur. (6) según La escritura orIguvzL (7) Ta"'; futre, el códice FI., Br. (8) Taur., pide por lapide, La escritura original; de otrata ternenam, la corrección del códice FI,, Br.

1 ULPIANO;

Comentarios al Edicto, Libro LXVIII.

—Dice el Pretor: No hagas en río público 5 en su »orilla, ni introduzcas en río público ni en su orilla, cosa alguna por la cual se haga peor para las na»ves la estancia 6 el paso». § 1.—El «río» se ha de distinguir del arroyo por su magnitud, ó por la apreciación de los habitantes de los alrededores. § 2.—Asimismo, unos ríos son perennes, y Otros torrenciales, es perenne el que siempre corre, [perenne], torrente, [el que corre en invierno]. Mas si durante algún estío se secare el que en otras estaciones corría perenne, no por eso es menos perenne. § 3.—Algunos ríos son públicos, y otros no; Cassio define que es río público el que sea perenne; esta (9) non, considérase anadida por antiguos copistas. (10) Véanse las notas 1., 2. do la pagina 419., g (a 7.

de ésta.

(11) reieatae, fieL (12) Véase la nota 7. (13) iIT, inserte Vdg. (14) PUBLICO, o,nlLela Vulg. (15) NAVIGLI, Vuig. (16) DETERIUS, Hal. VuIg. (17) Taur. según corrección del códice PL, en el que se Lee ,sEu—; e,zuatorrens, la escritura original. Br.

DIGESTO,LIBRO XLIII: TITULO El

quod perenne Bit, haec sententia Caes¡¡, quam et Celsus probat, videtur esse probabilis. § 4.-.Hoc interdictum ad ilumina publica pertinet; si autem fiumen privatum alt, cessabit ínterdicluru, nihil enim differt a ceteris locis privatis, fiumen privatum. § 5..-Ripa» autem ita recte definietur id, quod fiume n continet, naturalem rigorem curaus sui tenena. Ceterum si quanda vel imbribus, vel mar¡, vol qua alia ratione ad temps exerevil, ripas non mutat. Nemo denique dixit, NUum, qui incremento suo A.egyptum operit, ripas suas mutare, ve! ampliare; nain quum ad perpetuaLu sui mensuram redierit, ripae alvei eius muniendae sunt. Si tamen (1) naturaliter creverit, ut perpetuum merernentum nactus (2) «it vel alio ilumine admixto, vel qua aia ratione, dubio procul dicendum est, ripas quoque eum mutasse, queinadrnodum si alveo matate alia 000pit currere. § 6.—Si ínsula in publico flumine fuerit nata, luque ea aliquid fiat, non videtur in publico fien; lila enim insula a.ut occupantis est, si limitati agri fuerunt, aut eius, cuius nipam contingit, aut si in medio alveo nata est, eoruin est, qui prope utrasque ripas (3) possident. § 7.—Sjniili modo et si fiumen alveum suurn reliquit, et alia fuere coeperit, quidquid .i veten alveo factum est, ad boe interdicturn non pertinet; non enim ¡o ifumine publico factum erit, quod est utniusque vicini; aut (4), si limitatus est ager, occupantis alveus fiet, corte (5) desinit esse publicus. Ille ctiam alveus, quem sibi fumen fecit, etsi privatus ante fuit, incipit tamen esse publicus, quia impossibile est, al alveus fiuminis publici non sil pubhcus. § 8.—Si fossa manu facta Bit, per quam fiuit publicum flamen, nihilominus publica lit; et ideo si quid ibi fiat, in flumine publico factum videtur. § 9.—Aliter atque si ¡lumen aliquam terram inundaverit, non alveum sibi fecerit; tunc enim non fi publicum, quod aqua opertum est. § 10.-.Item si amnis aliquid circumeat, sajendurn est, eius manere, cuius fuit; si quid igitur illic factura est, non est factum in publico fiumine; nec pertinel ad bac interdictum, si quid in privato factum sil, ne quidem si in privato fiumine fiat; nani quod fit in pnivato flumine, peninde est, atque si in alio privato loco fiat. § 11.—dn fiumine publico factum» aceipere debemus, quidquid in aqua fiat; nam si quid extra factum sil, non est in flumine factum, el quod in ripa fiat, non videtur in fiumine factum. § 12.—Non autem omne, quod jo fiumine publico ripave fit, coércet Praetor, sed si quid fiat, que deterior statio et navigatio fiat. Ergo hoc interdiclum ad ea tantum flurnina publica (6) pertirlel, quae aunt navigabilia, ad cetera non pertinet. Sed LabeQ ecnibit, non esse iniquum, etiam, si quid ¡a eo fluinine, quod navigabile non Bit, fiat, ut exareseat, vel aquae cursus impediatur, utile interdi(1) Taus', aegdn la escritura original; Sumen, la correeción del cddlce FI.. Di'. (2) Taus'. según la escritura original; actual el códice Fi., Dr.



42

opinión de Cusio, que también aprueba Celso, parece que es admisible. § 4.—Este interdicto se refiere á los ríos públicos; mas si el río fuera privado, dejará de tenenlugar el interdicto, porque en nada difiere de los demás lugares privados un río privado. § 5.—Mas «la orilla» será bien definida así, lo que contiene al río, que tiene el natural vigor de su corriente. Mas si alguna vez creció temporalmente ó por lluvias, ó por el mar, ó por alguna otra razón, no muda sus orillas. Así, pues, ninuno dijo que el Nilo, que con su crecida cubre el Egipto, muda ó extiende sus orillas; porque cuando hubiere vuelto á su constante dimensión, se han de reparar las orillas de su cauce. Pero si hubiere crecido naturalmente, de suerte que haya alcanzado perpétuo incremento, por habérsele juntado otro río, ó por alguna otra razón, se ha de decir sin duda alguna, que también él cambió de orillas, It la manera que si habiendo cambiado de cauce comenzó It correr por otro. § 6.—Si en un río público se hubiere formado una isla, y en ella se hiciera alguna cosa, no se considera que se hace en sitio público; porque aquella isla ó es del que la ocupa, silos campos estuvieran deslindados, 6 de aquel It cuya orilla toca, o, a¡ se formó en medio del cauce, es de aquellos que poseen junto It una y otra orilla. § 7.—Del mismo modo, si el río abandonó su cauce y hubiere comenzado It correr por otro, tampoco está sujeto It este interdicto lo que se hizo en el antiguo cauce; porque no se habrá hecho en río público, porque es de uno y otro vecino; 6, si el campo está deslindado, el cauce se hará del que lo ocupe, y ciertamente deja de ser público. También el cauce, que el río se hizo, aunque antes fué privado, comienza, sin embargo, It ser público, porque es imposible que el cauce de un río público no sea público. § 8.—Si It mano hubiera sido hecha una loas, por la cual corre un río público, ello no obstante se hace pública; y por esto, si en ella se hiciera alguna cosa, se considera hecha en río público. § 9.—Otra cosa es si el río hubiere inundado alguna tierra, y no se hubiere hecho caucepara si; porque entonces no se hace público lo que fué cubierto por elagua. § 10.—Asimismo se ha de saber, que si el río circundase algún terreno, permanece éste siendo de quien fué; así, pues, si allí se hizo alguna cosa, no (ué hecha en río público; y no está sujeto It este interdicto lo que se haya hecho en lugar privado, ni ciertamente lo que se haga en río privado; porque lo que se hace en un río privado es lo mismo que si se hiciera en otro lugar privado. § 11.—Debemos entender «hecho en río público» todo lo que se haga en el agua; porque si se hubiera hecho algo fuera de ella, no se habrá hecho en el río, y lo que se hace en la orilla no se considera hecho en el río. § 12.—Mas el Pretor no prohibe todo lo que se hace en un río público ó en la orilla, sino si se hiciera algo por lo que se hagan peores la estancia en el río y la navegación. Luego este interdicto se refiere solamente It los ríos públicos, que son navegables, y no se refiere It los demás. Pero escribe Labeon, que no es injusto que también si en río, que no sea navegable, se hiciera algo de modo que (2) praedis, insertan ¡iaL Vulg. (4) st, Hal. (5) si, insertan otros en Hal. (6) publica, omtt.nla Hal. Vuig.

422

DIGESTO.—LZBBO XLIII: TfTrJLO XII

etum competera, ne vis el fiat, quominus id opus, quod in alveo Iluminis ripave ita factum sit, ut ¡ter, cursus fluminie, deterior sit, fiat, tollere, demoliri, purgare, rcsttuere viri boni arbitratu possit. 13.—eStationem» dicimus a atando (1); is igitur locus demonstratur, ubicunque naves tuto Stare possunt. § 14.—Mt Praetor: «iterque navigio (2) deterius fiat»; hoc pro navigatione positum est; irno navigiuni solemus dicer'e etiam ipsam riavem. «Iter» ergo «navigio» () potest et sic accipit: ¡ter cari deterius fiat. - «Navigii» appeilatione etiam rates continentur, quia pierumque et ratium usus neces.sarius est. Si pedestre ¡ter impediatur, non ideo ininus ¡ter navigio deterius fiL 15. —eDeterior» statio, iternque ¡ter navigio fieri videtur, si usus eius corrumpatur, ve¡ difflcilior fiat, aut minor ve! rarior, aut si in totum auferatur. Proinde sive derivetur aqua, ut exiguior facta minus sit navigabilis, ve! si dilatetur, aut difinas i:ireveni aquam faciat, ve[ contra sic coangustetur, ut (4) rapidius fiumen facial, vel si quid aliud fiat, quod navigationem ineommodet, diffleiliorem faciat, ve! prorsus icnpediat, interdicto locus erit. § 16.—Labeo scribit, non esse dandam exceptionem ei, qui interdicto convenhtur: «ant nisi ripae tuendae causa factum sil», sed ¡la excipiendum ait: «extra quam si quid Ra factum sil, uti de lege fien Iieuit». § 17.—Si in mar¡ aliquit fiat, Labeo alt (5), competere tale interdictum: «no quid in mar¡, inve litore, quo portus, statio, iterve navigio deterius fiat». § 18.—Sed et si in Ilumine publico, non tamen navigabili, fiat, idem putat. § 19.—Deinde alt Praetor: QUOD DI: FLUMINE PU-

131.100 RIPAVE mUS FIAT, S1VE QUID 1N ID FLUMEN Rl1MMISSLSI HABES, QUO STAT10 ITERVE PAMVE NAVIGIO FIAT, REST1TUAS.

Rius (6) Dwrzaxoa (7) sir,

§ 20.—Superius interdictum prohibitorium est, hoc restitutorit!m, ad eandem causam pertinens. . 21.—lubetur autem ja, qui factum vel inmissum habet, restituere, quod habet, si modo id quod habel, stationem vel navigium deterius faciat. § 22.—llaec verba: «factuni habes», vel «immissuni hahes», ostendunt, non (8) eum teneri, qui fecil ve! immisit, sed (9) qui factum, immissum habet. Denique Labeo.scribit, si auctor tuus aquam derivaverit, et (10) hoc interdicto, si ea tu utaris.

(1) Lz correooióri del oddice FI.; ststucndo, (a escritura original, Br. (2) ¡Ial.; uavtgil, el códice FI. () 2"aur. eI:zi ¿a escritura original; iavIgi!. ¿a corrección dei códtce FI., Br. (4) fIat.; et. el códice FI. (5) Br. considera alt añadida por antiguos copistas, pero no asi Taur.

se seque, ó se impida la corriente del agua, compela el interdicto útil, para que no se haga violencia á uno para que pueda quitar, demoler, limpiar, ó restablecer en su primer estado, á arbitrio de hombre bueno, la obra que se haya hecho en el cauce del río ó en la orilla de modo que se haga peor. el paso, ó la corriente del río. § 13.—Decimos «estancia» de estar; así, pues, se designa cualquier lugar donde las naves pueden estar a seguro. § 14.—Dice el Pretor: «y se haga peor para las embarcaciones el paso»; esto se puso en favor de la navegación; aun solemos decir embarcación también a la misma nave. Luego «paso para una ambarcación se puede entender también así: que se haga peor el paso para una nave. Con la denominación do embarcación se 'comprenden también las barcas, porque muchas veces es necesario también el uso de las barcas. Si se impidiera el camino pedestre, no por eso se deteriora menos el paso para las embarcaciones. § 15.—Se considera que se hace «peor» la estancia, y también el paso para las embarcaciones, si se perturbara su uso, ó se hiciera más difícil, 6 menor, ó más raro, 6 sise impidiera del todo. Por consiguiente, ya si se deriva agua, de suerte que hecha más escasa sea menos navegable, ó si se extendiera, 6 extendida se hiciera el agua de menor fondo, ó por el contrario, si se estrechara de modo que haga más rápido el río, 6 si se hiciera alguna otra cosa que incomode á la navegación,y la haga más difícil, 6 la impida en absoluto, tendrá lugar el interdicto. § 16.—lscribe Labeon, que al que es demandado por el interdicto no se le ha de dar esta excepción: «á no ser que la obra haya sido hecha para defender la orilla», sino que dice que la excepción se ha de oponer así: «si se hubiera hecho fuera de ella alguna cosa como fué licito que se hiciera con arreglo á la ley». § 17,—Si en el mar se hiciera alguna cosa, dice Labeon que compete este interdicto: «no se haga en el mar, ó en el litoral, alguna cosa por la que se deteriorepara las embarcaciones el puerto, la estancia ú el paso». § 18.—Pero lo mismo opina también si se hiciera en río público, pero no navegable. § 19 —Después dice el Pretor: «Restablece en su »primer estado lo que se haga en un río público 6. »en su orilla, 6 lo que en este río 6 en su orilla Ile»nes introducido, por lo que sea ó se haga peor para »las embarcaciones la estancia 6 el paso». § 20.—El anterior interdicto es prohibitorio, y éste es restitutorio, perteneciendo á la misma causa. § 21.—Mas al que tiene la obra hecha ó lo introducido se le manda que restituya á su primer estado lo que tiene, si lo que tiene hace peor la estancia ó la navegación. § 22.—Estas palabras: «tienes lo hecho» 6 «tienes lo introducido», demuestran que no está obligado el que lo hizo 6 lo introdujo, sino el que tiene lo hecho ó lo introducido. Finalmente, escribe Labeon, que si tu derecho-causante hubiere derivado el agua, estás obligado también por este interdicto, si tú usáras de ella.

(6) PACTU'M VEL, inserta Hal. (7)

D lltIlJs,

Ifni.

(8) solum, (nerI:a Vuig. ÇIJ) cteum, inserte Vulg. (10) tener¡ te, ¡tuerta Ha¿.

DIGESTO.—L15R0 xliii: TfTULO XIII



42

2. POMPON1US Libro XXXIV. ad Sabinuni.—Quominus ex publico flumine ducatur aqua, niIiil impedit, nisi Imperator aut Senatus vetet, si modo ea aqua in uso publico non erit; sed si,aut iiavigabile est, aut ex eo aliud navigabilo fit, non permit. titur id facere.

2. POM pozio; Comentarios 4 Sabino, libro XXXIV. —Nada impide que se conduzca agua do un río público, si el Iimperador ó el Senado no lo veda, con tal que esta agua no estuviere empleada en uso público; pero no se permite hacer esto, ya si es navegable, ya si por virtud de él otro se hace navegable.

3. PAULIJS libro XV]. ad Sabjnu,n. - Flumina publica, quae ( 1 ) fluunt, ripaeque eorum publicae sunt. § 1.—Ripa ea putatur esse, quae plenisstmum fumen con-tinet. § 2.—Secundum ripas fluminum loca non omnia publica sunt, quurn ripae cedant, ex quo primum a plano vergere incipit usque ad aquam.

3. PAULO; Comentarios 6. Sabino, libro XVI. Son públicos los ríos que corren, y Sus orillas son públicas. § 1.—Se considera que es orilla la que contiene al rió cuando está más crecido. § 2.—No son públicos todos los terrenos inmediatos á. las orillas de los ríos, porque forman parte de la orilla desde que de lo llano comienzan á declinar hasta el agua.

4. SCAEVOLA Libro V. Responsorurn. - Quaesitum est, an is, qui in utraque ripa fluminis publici domos (2) habeat, pontem privati luna lacere potest? Reapondit, non posse.

4. Sczvois; Respuestas, libro V.— Se preguntó, ¿el que en ambas orillas de un no público tenga casas podría hacer acaso un puente de derecho privado? Respondió, que no podía.

TIT. XIII [XII]

TITULO XIII [XII]

NE QUID II'i FLUMINE PUBLiCO (3) FIAT, QUO ALITEft AQUA FLUAT, ATQUS UT1 (4) PRIORE ABSTATE FLUX1T

DE QUE NO SE HAGA EN RÍO PÚBLICO COSA ALGUNA POR LA CUAL EL AGUA CORRA DE OTRO MODO QUE COMO coRRió EN EL ESTíO ANTERIOR

1. ULP1ANUS libro LX VIII. ad Ediclur,t. - Alt IN FLUMINE PUBLICO INVE lUPA E1US FACERE,

Praetor:

AUT IN ID FLUMEN RIPAMVE EIUS IMM1T1ERE, QUO ALITER &QUA FLUAT, QUAM PIUORE AESTATE FLUXIT, VETO,

§ 1.—Hoc interdicto prospexit Praetor, no denvationibus minos concessis ilumina excrescant (5), ve¡ mutatus alveus vicinis iniuriam aLiquam afferat. § 2.—Pertinet autem ad ilumina publica, sive navigabilia sunt, sive non sunt. § 3.—Ait Praetor: «quo aliter aqua fivat, quam priore aestate fiuxit»; non omnis ergo, qui immisit vel qui fccit, tenetur, sed qui faciendo vel irnmit-. tendo efficit aliter, quain priore aestate Iluxit,. aquaru flueo. Quod auteni ait: «aUtor flual», non ad quantitatem aquae iluentis perlinet, sed ad modum, et ad rigorem cursus aquae referendum est. Et generaliter djcendum est,ita demum interdicto quem tOnen, si mutetur aquae cursus por lien, quod factum est, dum vel depressior, vel altior (6) fiat aqua, se por hoc rapidior fit cum incommodo accolentium. 11t si quid (7) aliud vitii accolae ex lacto eius, qui convenitur, sentient, interdicto locus erit, § 4.—Si quis ex nivo tecto per apertum dueere velit, ve[ contra, qui ante aperto duxit, nunc operte velit, interdicto tener¡ placuit, si niodo hoc factum eius inómmodum circa colentibus afferat, § 5.—Simili modo, et si incile ducat, aut alio loco fiat, (8) aut si alveum fluminis mutet, hoc interdicto tenebitur. § 6.—Sant qui putent, exelplendum hoc interdicto (9): «quod eius ripae muniendae causa non fiet», (1) semper, inaerla Mal. Taur. según la escritura original; publico doinum, la corrección dei códice FI., Br. (8) XNVE EIFA sius, ¡aserIe Eat. (4) un, omítela Ha¿.

(6) exaraseant, Bel. Vuig.

1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LX VIII. - Dice el Pretor: «Vedo hacer en río público ó en »su orilla, ó introducir en este río ó en su orilla, »cosa pon la que corra el agua de otro modo que »cono corrió en el anterior estío». § 1.—Con este interdicto proveyó el Pretor á que no mengüen los nos con derivaciones no concedidas, ó á que cambiado el cauce no se cause perjuicio alguno ti los vecinos, § 2.—Mas se refiere ti los ríos públicos, ya si son navegables, ya si no lo son. § 3.—Dice el Pretor: «por la que corra el agua de otro modo que como corrió el anterior estío»; luego no está obligado todo el que introdujo ó hizo alguna cosa, sino el que haciéndola ó introduciéndola hizo que el agua corriera de otro modo que como corrió el anterior estío. Mas lo que dice: «corra de otro modo», no se refiere ti la cantidad de agua que corre, sino que se ha de referir al modo y 6. la fuerza de la corriente del agua. Y en general se ha dedecir, que solamente está uno obligado por este interdicto, si se cambiase el curso del agua por lo que se hizo, haciendo el agua ó más baja ó más alta, y por esto nitis rápida con perjuicio de los ribereños. Y si los ribereños experimentaren algún otro perjuicio por lo hecho por el que es demandado, habrá lugar al interdicto. § 4.—Se determinó, que si alguno quisiera conducir el agua al descubierto en lugar que por scaquia cubierta, 6 al contrario, que si el que antes la condujo al descubierto quisiera conducirla cubierta, esté sujeto al interdicto, si es que este hecho suyo causara molestia ti los habitantes, § 5.—Del mismo modo, también si la condujera ti un e-anal, ó esto se hiciera ti otro lugar, 6 si cambiara el cauce del río, estará sujeto á, este interdicto. § 6.—Hay quienes opinan que se ha de oponer ti este interdicto esta excepción: «lo que no se hiciere

(8) Según corrección del códice FI.; aretior, Tau,'. IegÚC la escritura original, Br.

(7) JIal. Vulg.; quod, Taur. (8) factat, al inúrgen jnirtn del códice FI. (5) Contra he* luterdtetum, Vulg.

424



DIGE8TO.—LIRO XLIII: TfTULO

xv

scilicet ut, si quid fiat, quo aliter aqua ftuat, si Lamen muniendae ripae causa fiat, interdicto lo,u& non sil; sed neo hoc quibusdam placot, neque eniniripae cum incommodo accolentium muniendae sunt. Hoe Lamen jure utimur, ut Praetor ex causa aestimet, an hanc exeeptionem dare debeat; plerumque enim utilitas suadet exceptionem istain dan,

para proteger su orilla», It saber, para que si se hiciera alguna cosa por la que el agua corra de otro modo, si no obstante se hiciera para proteger la orilla, no tenga lugar este interdicto; pero esto no les parece bien It algunos, porque ni las orillas han de ser protegidas con perjuicio de los ribereños. Mas observamos este derecho, que el Pretor estime con conocimiento de causa, si debe dar esta excepción; porque las más de las veces aconseja la conveniencia que se dé esta excepción. § 7.—Sed etsi aliqua (1) utilitas vertatur eius, § 7.—Pero aunque le resulte alguna utilidad al qui quid in ilumine publico fecit, pone enim granque hizo alguna cosa en rio público, supón, porde damnum fiumen ej dare solitum, praedia eius que el río solía causarle grave daño, y devastardepopuari, si forte aggeres, ve¡ quam aliam muni- le los predios, si acaso le puso diques, ó alguna otra tionem adhibuit, nL agrum suum tueretur, caque defensa,para proteger su propio campo, y esto alres curgum fiurninis ad aliquid irnmu$avit, cur ci teró en algo el curso del río, ¿por qué no se le atennon consu1atui Plerosque scio .prorsus flumina derá? Y sé que muchos, para defender sus predios avertisse, alveosque mutasse, dum praediis suis separaron del todo los ríos, y cambiaron los cauces;, consulunt; opontet enim in huiusmodi rebus utili- porque es conveniente que en tales casos se atientatem et tutelam, facientis speetari, sine injuria uti- da It la utilidad y It la seguridad del que hace la que accolarum. obra, ciertamente sin perjuicio de los ribereños. § 8.—ls autein hoc interdicto tenetur, qui aliter § 8.— Mas está sujeto It este interdicto el que fecil fluere, quam priore aestate fluxit; et idireo hizo que el río corra de otro modo que como corrió aiunt Praetorern priorem aestatem comprehendisen el anterior estío; y se dice que el Pretor tuvo en se, quia semper certior est naturalis cursus fiumi- cuenta el estío anterior, porque siempre es más num aestate polilla, quam hieme. Neo ad instan- cierto el curso natural de los ríos en estío, que en tem aeatatem, sed ad priorem interdietum hoc re invierno. Y este interdicto se refiere no al estío fertur, quia illius aestatis fluxus indubitatior est. presente, sino al anterior, porque es más indudable Acatas ad aequinoctium autumnale refertur. EL si el curso de aquel estío. El estío se refiero al equiforte aestate interdicetur, prohíBa superior Beatas noccio de otoño. Y si acaso se interpusiera el inenit intuenda; si vero hieme, tune non proxima terdicto en estío, se habrá de atender al estío anbienio (2) aestas, sed superior eril inspicienda. terior; y si en invierno, se habrá de atender no al estío próximo á este invierno, sino al anterior. § 9.—Hoc interdictum cuivis ex populo competit, § 9.—Este interdicto le compete It cualquier insed non adversus omnes, veruru adversus eum, dividuo del pueblo, pero no contra todos, sino conqui id egit (3), ut aliter aqua flueret, quum ius non tra el que hizo alguna cosa para que el agua corriehaberet. se de otro modo, no teniendo para ello derecho. § 10.—Hoc interdictuni et in heredes competit. § 10.—Este interdicto compete también contra los herederos. § 11.—Deinde ait Praetor: QUOD 1N FLUM1NE PU§ 11.—Después dice el Pretor: «Restablece It su BLICO R1PÁVR mUS PACTUSI, SIVE QUiD (4) IN FLU»primer estado lo que en río publico ó en su orilla MEN (5) RIPAMYR BICIS 1MM1SSUM IjABES, Si 00 ID ALI»tienes hecho, ó lo que en el río ó en su orille tieTER AQUA FLUIT, ATQUE UTI P}tiOas AESTATE FLUXIT, »nes introducido, si por causa de esto el agua corro RESTITUAS. »de Otro modo que como corrió en el anterior estío». § 12.—l-loe interdietuín restitutorium proponitur; § 12.—Se propone este interdicto restitutorio; superius enim prohibitorium caL, et pertinet ad ea, porque el anterior es prohibitorio, y se reiere It lo quae nondum facta sunt. Si quid igitur iam factum que no se hizo todavía. Así, pues, si se hizo ya alest, por hoc interdtctum restituetur; si quid no guna cosa, será restablecida en su primer estado fiat, prospicitur, superiore interdicto cnt utendum; mediante este interdicto; si se procura que no se et si quid post interdictuni redditum fuerit factum, haga, se habrá de utilizar el interdicto anterior; y coórcebitur. si se hubiere hecho después de interpuesto el interdicto, se castigará. § 13.—In hoc interdicto restitutorio non est ini§ 13.—No es injusto, como dice Labeon, que en quum, ut Labeo ait, venire etiam, quod dolo factuni esto interdicto restitutorio se comprenda también lo est, que minus babero. que con dolo se hizo de modo que tú no lo tuvieras. TIT. XIV {Xl1lj

TÍTULO XIV [XIIIJ

UT IN Pf.UM1HE PUBLICO NAVIGARE L10EAT

DE QUE SEA LÍCITO NAVEGAR EN RÍO PÚBLICO

1. ULPIANUS

libro LXVJf1. ad Edictwn. - Prao-

br aif, QUO SIINUS ILLI IN FLUMINE PUBLICO NAVEM, RATEM AGERE, QUOVE MINUS PER RIPASI ONERARE, EXONERARE L10EAT, VIM FIERI VETO. ITEM UT PER LACUM, FOSSAM, STAGNIJM PUBLICUM NAVIGARE LICS.tT, INTERDZCAM.

§ 1.—Hoo interdicto prospicitur, no quia ilumino publico navigare prohibeatur; sicuti enim oí, qui (1) fiat. Vutg.; afta, el códice FI. (2) hieml, fiat. (3) Ha¿. Vulg.; qq1 «enegel, el cddzce FI.

1. ULPiANo; ComenIariosa1Edieo, libro LX Viii. —Dice el Pretor: «Vedo que se le haga It uno violen»cia para que no le sea lícito conducir nave 6 bar»ea por río público, ó cargarla 6 descargarla en la »orilla. También interpondré interdicto para que sea »licito navegar por lago, canal, 6 estanque público». § 1.—Se provee con este interdicto á que ánadie se le impida navegar por río público; porque así (A) QUOD, ¡Ial. (6) PUBLIcme, inserte

Vutg.

fGESTO.—LIBI%O XUtfl rfTt1LO XV

vía publica uti prohibeatur, interdictum supra propositum est, ita hoc quoque proponendum Praetor putavit § 2.—Si privata sunt suprascripta, interdictum cessat. § 3.—oLacus» est, quod perpetuam habet aquam. § 4.—5

¿Uy ?Otç

rescripaimus, eolentibuz evocare ab enuntiatone Iicenlia exietet; si enim docueril, eelJalso, eel non ita se habere quae mima sant, nihil a nobts cognit ura esse cidebitur, qui quasi «liter habentibus scriptis rescripsimus]. (8)

§ 2. —Huic consequenter videtur rescriptum, a eonaultatione iudicis non esse appeflandum, si quia forte interlocutus fuit. Principern se conaultaturum, quum posait post Resoriptum provocare.

§ 3.—Si quia in appellatione erraverit, ut puta quum alium appellare deberet, alium appellaverit, videndum, an error ei nihil officit (9? Et si quidom, quum maiorem iudicem appellare deberet, ita erravit, ut minorem appellet (10), error el nocebit; si 'vero maiorem iudicem provocavit, error ej nihil oberil; et ita multis Constitutionibus continet.ur. Denique, quurn quidam iudiceni ex Rescripto Pnincipis a Consullbus accepisset, et Praefeotum Urbi appellasset error¡ eius subventum est Rescripto Divorum Fratrum, cuius verba haec sunt: «Quum per erroreni faetum dicas, uti a iudice, quem ex Rescripto nostro ab amplissimis Consulibus aceperas, ad Iunium Rusticum (11), amicum (12) nostrum, Praefeotum [Jrbi provocares, Consules amplissimi perinde cognoscant, atque si ad ipsoa facta esset provocatio». Si juis ergo vol parem, ve¡ tnaiorem iudicem appellaverit, alium tamen pro alio, in ea causa est, ut error W non noceat; sed si ininorem, nocebit.

§ 4.—Libelli, qui dantur appellatorii, ita sunt con-

1. ULPIANo; De las Apelaciones, libro 1.— Nadie hayque ignore cuán frecuente, y cuán necesario, sea el uso de la apelación; porque ciertamente corrige la injusticia ó la impericia de los juzgadores, aunque á veces reforme en peor las sentencias bien proferidas; porque no siempre falla más bien el último que ha de proferir sentencia. § 1.—Se preguntó, si se podría apelar contra un Rescripto del Príncipe, por ejemplo, si el Presidente de la provincia, ú otro cualquiera le hubiere consultado, y á su consulta se hubiere respondido por rescripto; porque se dudó, si quedaría el derecho de apelar. Porque ¿qué se dirá, si al consultarle se mintió? Sobre esto hay un Rescripto del Divino Pío dirigido á la comunidad de los Tracios, en el que se demuestra que se debe apelar. Dicen así las palabras del Rescripto: «Si alguno nos hubiere enviado epístola, y después respondimos algo por rescripto, hay permiso para que los que quieran apelen de la resolución; porque Si probare que lo que se envió era falso, ó no era de aquel modo, se considerará. que de nada se conoció por nosotros, que respondimos por rescripto como si las cosas escritas fueran de otro modo».

§ 2.—Consiguientemente á esto se considera resuelto por el rescripto, que no se ha de apelar de la consulta del juez, si acaso alguno pronunció sentencia interlocutoria, para consultar él al Príncipe, por cuanto podría apelar después del Rescripto. § 3.—Si alguno hubiere errado en la apelación, como, por ejemplo, apelando á uno cuando debiese apelar á otro, se ha de ver, si no le perjudicará en nada el error. Y si verdaderamente, debiendo apelar á un juez superior erré de modo que apelara á otro inferior, el error le perjudicará; pero si apeló á un juez superior, en nada le perjudicará el error; y así se contiene en muchas Constituciones. Finalmente, cuando por Rescripto del Príncipe hubiese uno recibido de los Cónsules juez, y hubiese apelado al Prefecto de la Ciudad, se subvino á su error por Rescripto de los Divinos Hermanos, cuyas palabras son estas «Por cuanto dices que por error sucedió, que del juez, que en virtud de Rescripto nuestro habías recibido de los muy magníficos Cónsules, apelaras á Junio Rústico, amigo nuestro, Prefecto de la Ciudad, conozcan del asunto los muy magníficos Cónsules, lo mismo que si á ellos mismos hubiese sido hecha la apelación». Luego si alguno hubiere apelado á un juez ó igual, 6 superior, pero á uno en lugar de otro, está en el caso de que el rror no le perjudique; pero si á uno inferior, le perjudicará. § 4.—Los libelos de apelación que se presentan

(1) vetus et, insertan Rat. Vrslg.

(2) Los códices citados por Br,; te eorrlgat, el códice FI. (5) Taur; le, inserta el códice FI. (4) 1pbç -r1 xoti,ói, r6v 8pw, ornitenlas Bel. Va19. (5) p', inserta Bat. (6) &&uc S (simulque) por & JL& Hal. s6re, el mismo en si (7) Taur. al margen; &s e

texto, sepún el códice Ft.,en el que se lee 'mzortaci, Br (8) Versión culgar. (s) Taur. según el cddice FI., que dice offult, Br. (10) minorem Indieem provocaverit, Vulg. (11) Fausttnnm. VttÇg.

(11) a.uijsnnt, consulerau aad4a por antiguos copistas.

DIGESTO.—LIfiBO XLII: TitULO 1



813

cipiendi, ut habeant scripturn, et a quo dati sint, hoc est, qui appellet, et adversus quem, et a qua sententia.

han de estar redactados de modo, que tengan escrito por quién hayan sido presentados, esto es, quién apela, y contra quién, y de qué sentencia.

2. MACSR (1) Libro I. de Appelt aÁoni bus. —Sed si apud acta quis (2) appeltaverit, satis erit, si dicat: «AppelIo.

2. MAcan; De las Apelaciones, libro 1.— Pero si alguno hubiere apelado en las actuaciones, será bastante, si dijera: «apelo».

3.

ULPZAIUJS

Libro 1. de Appellationibus. - Solo

quaesitum, si quis non addiderit in libellis, contra quem adversarium appeltet, an praescriptioni subiiciatur. Et puto, nihil oportere praescribi. § 1.—Sed illud cecidit in quaestionem, si plures habuerit adversarios, et quorundam nomina libellis sint complexa (3), quorundam (4) non, aii aeque praescribi ej posait ab his, quorum nomina compre. hensa non sunt, quasi adversus ipsos acquieverit sententiae. Et quum una causa st, arbitror, non esse praescribendum. § 2.—Certe (5) si plures hi suni (ti), adversus quos pronuntiatur, et quot-undam nomina in libelha sint comprehensa, quorundam non, lii 601i appetlasse videbuntur, quorum nomina libellis sunt comprehensa. § 3.—Quid eo,si causam appell&ndi certam dixerit, an liceat ej discedere ab bac, et aliam causim allegare, an vero (7) quasi forma quadain obstrictus sk? Puto timen, quum semel provocaverit, case el facultatem (8), in agendo etiam aliam causim provocationis reddere, persequique. provoca-. tionem suam, quibuscunque modis potucrit. 4. MACER (9) libro I. de Appellafionibus. - Ab exsecutore sentíntiae appellare non licet. § 1.—Sed ab co, qui sententiam mate interpretafi dicitur, appellare hect, si tamen is interpretandi potestatem habuit, velut Praeses provinciae, aut Procurator Caesaris; ita timen, ut ¡ti causis appellationibus reddendis boc solum quaeratur, iii iure interpretatum Bit; idque etiam Divus Antoninus rescripsit.

§ 2.—Mio condemnato is, cuius interest, appel-

lare potest, qualis est, qui per proouratorem exper-

tus 'rictus est; nec procurator suo nomine appellet.

§ 3.—Item si emtor deproprietate victus est, eo ceasante auctor cius appehlare poterit; aut si auctor egerit, et viclus siL, non est deneganda emtori appellandi facultas; quid enirn si venditor, que appel[are noluit, idoneus non est? Quin etiam si auctor appellaverit, delude in causae defensone suspeetus visus sit, perinde defeusio causae emtori committenda caL, atque si ipse appellasset.

§ 4.—Idque ¡La constitutum est in persona creditoris, quum debitor 'rictus appellasset, neo ex fide causarn defenderet Quae constitutio ita accipienda est, si interveniente creditore debitor de pignore victos provocaverit; nam absenti creditori nuhlum praeiudicium debitor facit; idque statutum est. i) Véase ¿anota 5, paQil2a 8V. (2 Ipso die viva voce, inserta HM. HaZ; pieza, el códice FI. (45 Br. conikra nomina [ibellis sint eomplcx, quorundam, añadidas por antiguos copistas, pero no asi Taur. (5) Caeterum, VuLg.

8. ULP1kN0; De las Apelaciones, libro 1.—Sé que se preguntó, si estará uno sujeto á la prescripción, si no hubiere expresado en los libelos contra qué adversario ape)aba. Y opino, que por nada se debía prescribir. § 1.—Pero ocurrió la duda, de si, teniendo muchos adversarios, y habiéndose comprendido en tos libelos los nombres de unos adversarios, y no los de otros, se podría igualmente llegar respecto á él a la prescripción por aquellos cuyos nombres no fueron coni prendidos, como si en cuanto á ellos se hubiere allanado á la sentencia. Y como la causa es una sola, juzgo que no ha de haber prescripción. § 2.—Ciertamente que si son muchos aquellos contra quienes se falta, y en los libelos se comprendieron los nombres de unos, y no los de otros, se considerará que apelaron solamente aquellos cuyos nombres no fueron comprendidos en los libelos. § 3.—Luego, ¿qué se dirá, si se hubiere expresado la causa cierta de apelar? ¿Le será licito separarse de ella, y alegar otra causa, ó estará ligado como por cierta formalidad? Mas yo creo, que una vez que haya apelado tiene facultad para dar, al ejercitar su acción, también otra causa de la apelación, y para continuar su apelación de los modos que pudiere. 4. Mscaa; De las Apelaciones, libro I. - No es lícito apelar del ejecutor de la sentencia. § 1.—Pero es lícito apelar del que se dice que interpreta mal la sentencia, si es que él tuvo facultad para interpretarla, como el Presidente de la provincia, ó el Procurador del César; pero de modo, que al expresarse las causas de la apelación solamente se cuestione sobre si hizo la interpretación con arreglo á. derecho; y esto respondió por rescripto también el Divino Antonino. § 2.—Habiendo sido condenado otro, puede apelar aquel á quien le interesa, como es el que habiendo litigado por medio de procurador fué vencido; y el procurador no apelara en su propio nombre. § 3.—Asimismo, si el comprador fué vencido sobre la propiedad, dejando él de hacerlo podrá apelar su vendedor; ó si el vendedor hubiere litigado, y sido vencido, no se he ha de denegar al compradór la facultad de apelar; porque ¿qué se dirá, si no es solvente el vendedor, que no quiso apelar? ¿Qué también, si el vendedor hubiere apelado, y después hubiera sido considerado sospechoso en la defensa de la causa? Que la defensa de la causa ha de ser encomendada al comprador, como si él mismo hubiese apelado. § 4.—Y esto se estableció así respecto á. la persona del acreedor, cuando el deudor vencido hubiese apelado, y no defendiese con fidelidad la causa. Cuya constitución ha de ser entendida así, si interviniendo el acreedor hubiere apelado el deudor vencido respecto á la prenda; porque al acreedor ausente no le causa perjuicio alguno el deudor; y así se determiné. (5) smit, considerase aiadida por antiguos copistas. (7) non por vero, Ha¡. (8) HaZ. Vulg.; faeilltatem, el códice FI. (9) Véase la nota 5., página 811.

DIGESTO.—LIBBO XLIX: TfPULO .1

814

§ 5.—Si procurator, qui iudicio interfuit, victus Bit, en ipse quoque per procuratorern appellare posait, videamus, quia conatat, procuratorem alium procuratorem facere non posee. Sed ineminisse oportet, quod procurator lite contestata dominus litis effleitur; et ideo et per proeuratorem appellare potest.

§ 5.—Si hubiera sido vencido el procurador que intervino en el juicio, veamos si también él podrá apelar por medio de procurador, porque es sabido que un procurador no puede nombrar otro procurador. Pero conviene tener presente, que, contestadala demanda, el procurador se hace dueño del litigio; y por lo tanto puede apélar también por medio de procurador.

MARCIANUS Libro 1. de Appellationibus. - A

. MARCIANO; De Las Apelaciones, libro 1. - No se puede apelar de sentencia pronunciada entre otros, sino en virtud de justa causa, por ejemplo, si alguno consiente ser condenado en perjuicio de sus coherederos, ó por otra causa semejante á esta, aunque también sin la apelación está seguro el coheredero; asimismo los fiadores por aquel porquien salieron fiadores. Luego también apelará el fiador del vendedor habiendo sido vencido el comprador, aunque se allanen el comprador y el vendedor. § 1.—Sj el heredero instituido hubiere sido vencido por el que ejercitaba la acción de testamento inoficioso, se les ha de permitir a los legatarios, y á los que recibieron la libertad, que apelen, si se querellasen de que se fallé por colusión, según reoIvió por rescripto el Divino Pío. § 2.—El mismo resolvió por rescripto que los legatarios podían defender la causa de la apelación. § 3—Pero se hebra de decir lo mismo, también si dijesen que en fraude suyo se habla hecho transacción por el que hubiese apelado. § 4.—Mas del mismo modo se resolvió por rescripto, también si se hubiere transigido sin la apelación. Si alguno apeló de viva voz el mismo día en las actuaciones, le basta esto; mas si no hubiere hecho esto, se han de contar dos ó tres días para que presente los libelos de apelación.

5.

sententia inter alios dieta appelJari non potest, nisi ex justa causa, veluti si quia in coheredum praeiudicium se condemnari patitur, ve¡ similem huic (1) causam, quamvis et sine appellatione tutus est coheres; item fideiussores pro eo, pro quo intervenerunt. Igitur et venditoris fideiussor emtore victo appellabit, hect erntor et venditor acquiescant. § 1.—Si heres institutus victus fuerít ab co, qui de inofficioso testamento agebat, Iegatariis, et qui libertatem acceperu nt, permittend urn est appellare, si querantur per collusionem pronuntiatum, sicut Divus Pius rescripsit. § 2.—idem rescripsit, legatarios causam appellationis agere posee. § 3.—Sed ci si in fraudem suam transactionem factam ab co, qui appeflasset, dicereut, idem dicendum est. § 4.—Sed et sine appellatione si fuerit transa.cturn, similiter reseriptum est. Si quia ipso die inter acta voce appellavit, hoc ei sufacit; sin autein hoc non fecerit, ad libellos appellatorios dandos biduum, *el triduum computandum cal. 6. ULPIÁNUS (2) libro II. de Appellaíionibas.— Non tantum ei, qui ad supplieiuin ducitur, provocare permittitur, verum alil quoque nomine chis; non tan tum si he man daverit, verum quisquis alips provocare voluerit neque distinguitur, utrum necessarius eius sil, nec ne; credo enim humanitatis ratione omne provocantem audiri debere; ergo et esnit sententiae; nec quaerimus, cuius si ipse acquilfl intersit. Quid ergo, si resistat, qui damnatus est, adversus provocationem, nen velit admitti elus appellationem, perire festinana? Adhuc putem diffe.rendurn supplicium.

6. ULPIANO; De las Apelaciones, Libro II. —No solamente se le permite apelar al que es conducido al suplicio, sino también á otro en su nombre; no solamente si él le hubiere dado mandato, sino si otro cualquiera quisiere apelar; y no se distingue sisea, ó no, pariente suyo, porque creo que por razón de humanidad debe ser oido todo apelante; luego también si él mismo se aquieté con la sentencia; y no investigamos á quién le importa. Luego, ¿qué se dirá si el que fué condenado se resiste contra la apelación, y no quisiera que se admitiera su apelación, apresurándose á morir? Aun opinaría yo, que se ha de diferir el suplicio.

(3) libro L de Appellationibus.—

7. M.acio; De las Apelaciones, libro L—Como por causa de violencia del juez uno no le dió los libelos al mismo de quien apeló, sino que los presentó públicamente, el Divino Severo le concedió venia, y le permitió que defendiera las causas de la apelación.

Illud sciendum est, eum, qui provoeavit, non debere conviciari ci, a quo appellat; ceterum oportebit eum plecti; el ita Divi Fratres rescripserunt.

(4) libro IV. de Appellationibus.—

S. ULPIANO; De las Apelaciones, libro IV. - Se ha de saber, que el que apeló no debe injuriar á aquel de quien apela; en otro caso, deberá ser él castigado; y asilo resolvieron por rescripto los Divinos Hermanos.

9. MscR (5) libro 11. de Appellationi bus .—Illud sciendum est, neque pupillum, neque rempublicam, quum pro libertateiudicatur, in integrum re-

9. MACEn; De las Apelaciones, libro II. - Se ha de saber, que ni el pupilo ni la república pueden ser restituidos por entero cuando se juzga á favor

7.

MARCiANUS

8.

ULPIANUS

Quum quidam propter violentiam ludicis non ipsi, a quo apellavit, dedil libellos, sed publica proposuisset, Divus Severus veniam ej dedit, et permisil ej causas appellationis agere.

(1) ob por hule, Hal. (1) Id... Ha¿. VaLg. (5) Macar, HaL

(41 Mrtianu, HaZ.

(5) Marcellus, Vulg.

DIGBØTO.—LIBBO XLIX: TÍTULO 1



815

stitui posse, sed appellationem esse necessariam; idque ita rescriptum est.

de la libertad, sino que es necesaria la apelación; y así se resolvió por rescripto.

libro VIII. Dispulationum. -Si

ULPIANO; Disputas, libro VIII. - Si algunos 10. hubieren sido condenados por separado, aunque por la misma causa, le son necesarias muchas apelaciones. § 1.—Si cuando se ejercitase una sola acción, que contiene en sí muchas especies, hubiera sido uno condenadó á muchas sumas, cada una de las que no dan lugar al coúocimiento del Príncipe, pero todas reunidas lo dan, podrá apelar al Príncipe. § 2.—Pero cuando contra muchos hubiesen sido presentadas cuentas, que les perjudicasen, les hasta una sola apelación, porque todos eran demandados por el sólo titulo de las cuentas aprobadas. § 3.—Mas cuando muchos son condenados áuna sola suma, se pregunta si es acaso una sola la sentanela y son muchos los reos de prometer una sola suma, de suerte que cada uno de ellos esté obligado á la totalidad, ó si la sentencia se divide entre las personas. Y respondió Papiniano, que la sentencia se divide entre las personas,y que por lo tanto los que hayan sido condenados deben porciones viriles. § 4,—Lo que se resolvió por rescripto, que siempre que en una causa común apela uno, y otro no, la victoria de aquél le aprovecha al que no apeló, ha de ser admitido as!, solamente si fué una y la misma la causa de la defensa. Pero si fueron diversas las causas, la cosa es diferente, como sucede tratándose de dos tutores, si uno había administrado la tutela, y otro no había intervenido en ella, y apeló el que no la había administrado; porque es injusto que el que había aceptado la sentencia, porque sabe que él administró, gane por razón de la apelación del que no habla administrado.

10.

ULPIANUS

quiseparatim fuerint condemnati, quainvis ex eadern causa, pluribus ¡is appellationibus opus est. § 1.—Si quia, quum una actione ageretur, quae plures species in se habeat, pluribus summis sit condeinnatus, quarum singulae notionem Principia non faciunt, omnes autem coniunctae faciunt (1), poterit ad Prineipem appelLare. § 2.—Sed quum. adversus plures prolatae (2) essent rationes, quae jis nocerent, sufficit jis una appellatio, quia uno titulo comprobatarum rationuin omnes convenjebantur. § 3.—Quolies autem plures in unam summam condemnantur, utruin una sententia est, et quasi plures in unam surnmain re¡ sint promittendi, ut unusquisque eorum in soliduin teneatur, an vero scinditur in personas sententia, quaeritur. Et Papinianus respondit, scindi sententiam jo personas, atque ideo eos, qui condemnati smi, viriles partes debere. 4.—Quod est reseriptum, in communi causa quoties alter appellat, alter non, alterius victoriam (3) ej proficere, qui non provocavit, hoc ita demum probandum est, si una eadernque causa fult delensionis. Ceterum si diversae, alia causa est, ut in duobus tutoribus procedit, si alter tute1am gesserat, alter non attigerat, et is, qui non gesserat, provocavit; iniquum est enim, qui idcirco agnoverat sententiam, quoniam gessisse se scit, propter appellationem eius, qui non gesserat, obtinere. 11. IDEM libro III. de or,tnibus Trjbunaljbus.— Quum ex causa ludicati soluta esset pecunia ex neceasitate iudicis ab ea, qui appehlatione interposita meruerit meliorein seutentiam, recipere eum pecuniam, quam solvit, oportet.

11. EL mismo; De todos los Tribunales, libro III.

-Cuando por causa de lo juzgado se hubiese pagado dinero por apremio del juez por el que habiendo interpuesto apelación hubiere obtenido mejor sentencia, debe éste recobrar el dinero que pagó.

12. IDEM libro II. Opiaionutrt.—Si constet, nullo actu ex lego habito duumvirum creatuiri, sed tantum vocibus popuiarium postulatom, iisque tuno Proconsuleni, quod facero non debult, consensisse, appellatio in re aporta supervacua fuit.

12. EL MISMO; Opiniones, Libro 11. - Si constara que uno fué creado decorión, no por acto alguno hecho con arreglo á. la ley, sino solamente por aclamación popular, y que á ella le prestó entonces su consentimiento el Proconsul, lo que no debió hacer, fué supéi'flua en este negocio evidente la apelación.

13. IDEM libro Li. Responsorum.—Appellanti nihil ohease, quod in libeilis, a qua parte sententiae appeliaret, non significavit. § 1.—Non solere impobari appeUationem (4) eoruin, qui vol unam causam appellandi probabilem h u bu er LI nl.

18. EL MISMO; Respuestas, libro II.— En nada le perjudica al que apela no haber señalado en los libelos de qué parte de la sentencia apela. 1.—No se suele desestimar la apelación de los que tuvieron por lo menos una causa probable para apeiar.

14 IDEM libro XIV. ad Edictum, - Si p&Iusorio (5) iudicio atuin .it a4versu ttstarneritum, an ius faciat iiud.x, videndtnn; et Divus Plus, quum int,ev co'iiunctas pcsoiuia dicretur oer ellionern Ín neeerr lcg:itariouii el libertabuin act-elli (6)5 appellarn iis permist; et hodio hoc ¡ore tniniur. ut possin appellare; ucd t. aere csain apud ipsuw udieem, qui de testamento cogrioseil, si suspicantur non ex fide heredem causam agere.

14. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro XIV. —Si mediante colusión se hubiera ejercitado acción contra un testamento, se ha de ver si el juez const4uc&Ierecho; y el D'vinc; Pío, habiéndose dicho que entre personas coUjuiiteS se. litigó por colusión en p3rjuicio de iegatarios y de mauuwiLdos, les perinitió apelar; y hoy observailLos este derecho, que puedan apelar; y Sufl defender su causa ante el mismo juez, que conoce del testamento, si sospechan que el heredero no defiende con fidelidad la causa. § 1.—Cuando no respondiendo el heredero se da

§ l.—Quoties herede non respondente secun(1) quid dleendum set? st, inserta (

probatee, Valg.

¡fui.

(3) Taur. según la escritura original; etlam, insoria ¿a oorreccidn del códice FI., Br.

(4) Taur. según La escritura original; app.ilstiones La corrección del códice Fi. Br. (5) prolulorto, Hal. 'ulg. () actuni, .assid4 rase amiiadida por antiguos copistas.

816



DIGEBTO.—LIBRO XLIX: TfTULO 1

dum adversarium sententia datur, rescriptum est, nihil iiocere neque legatis, neque libeitatibus; et hoc Divoruni Frairum Epistola contitur ad 10mitiuni in hace verba: «Quod absente possessore, ne quoquam nomine nius respondente, pronuntiatum eSt, non habet mi iudicatae auctoritatem, nisi adversus eum solum, qui adesse negiexerit; quare bis, qui testamento libertates, ve] legata, val fideicommissa acccperunt, salvae sant actiones, si quas habnerunt, perinde ac si nihil esset iudicatum; et ideo adversus eum, qui vicit, permittimus iis agere».

la sentencia á. favor del adversario, se resolvió por rescripto que en nada les perjudicaba ni á los legados, ni á las manutaisiones; y esto se contiene en Epístola de los Divinos Hermanos dirigida á Domirio en estos términos: «Lo que se fallé en ausencia del poseedor, y no respondiendo nadie en su nombre, no tiene la autoridad de cosa juzgada, sino sólo contra aquel que hubiese dejado de comparecer; por lo cual, los que por el testamento recibieron la libertad, ó legados, o fideicomisos, tienen á salvo las acciones, si algunas tuvieron, lo mismo que si nada se hubiese juzgado; y por lo tanto les permitimos litigar contra el que venció».

15. MARCELLUS (1) libro 1. Digestorum. - Servi appellare non possunt, sed domini eorum ad opem servo ferendam possunt uti auxilio appellationis; et alius domini nomine id facere potest. Sin vero neque dominus, neque alius pro domino appellaverit, ¡psi servo, qui sententiam tristefil pascua est, (2) auxilium sibi implorare non denegamus.

15. MARCELO; Digesto, libro 1.—Los esclavos no pueden apelar, pero sus señores pueden utilizar el recurso de la apelación para auxiliar al esclavo; y otro puede hacer esto en nombre del señor. Mas si ni el señor, ni otro por el señor, hubiere apelado, no le denegamos al mismo esclavo, que sufrió sentencia contraria, que implore para si el reourso

libro Vi. Differeniarum.— Con-

18. MODEST1NO; Diferencias, libro V1.—LasConstituciones que hablan de que se admitan, ó lo, las apelaciones, de suerte que no se haga innovación alguna, no tienen lugar respecto a la persona de los que habiendo sido condenados interesa al público que sean inmediatamente ejecutados, como son los ladrones célebres, los concitadores de sediciones, O los cabezas de facciones.

17. IDEM libro VIII. Reçjularuni.—Quum in una causa separatim duplex sententia divisa 4) datur, veluti una sorda, alia usurarum, duplex appellatio neceasaria est, ne alteram agnoviase, de altera provocasse intelligatur.

17. EL MiSMO; Reglas, libro VIII. - Cuando en en una sola causa se da por separado una doble sentencia dividida, por ejemplo, una respecto al capital, otra en cuanto á los intereses, es necesaria la apelación doble, para que no se entienda que aceptó la una, y que apeló de la otra. § 1.--Si apelara el tutor nombrado para un pupilo, se le dará interinamente un curador al pupilo. Pero si hubiere sido necesaria la autoridad del tutor, por ejemplo, para adir la herencia, se le dará necesariamente tutor, porque para esto es inútil la autoridad del curador.

18, MODESTINUS

atitutiones, quae de recipiendis, nec non (3), appellationibus loquuntur, ut nihil novi fiat, locum non habent in coruin persona, quos damnatos atatu punir¡ publice interest, ut sunt insignes latrones, vel seditionum concitatores, vel duces faetionum.

§ 1.—Tutor pupillo datus si provocet, interim pupillo curator dabitur. Sed si tutoris auctoritas fuerit neceasaria, veluti ad adeundam hereditateni, tutor ei necessario dabitur, quoniam (5) curatoris auctorit.as ad boc inutilis est. 18.

IDEM

libro XVJI. Responsorum. - Lucius

19.

IDEM

libro singular¡ de enucleatis Casibus. -

Titius pro servo suo, qui ad bestias datus est, provocationeni interposuit; quaero, an huiusmodi appellatiuuis causas per procuratorem reddere possit. Modestinus respondit, posse.

Si expressim sententia contra iuris rigorem data fuerit, valera non debet; et ideo et sine appellatione causa denuo induci potest. Non jure profertur sententia, si specialiter contra legas, ve] Senatusconsultuni, ve¡ Constitutionem fuerit prolata. Unde si quia ex hac sententia appellaverit, et praescriptione summotus sit, rninime confirmatur ex bao praescriptione sententia; unde potest causa ab initio agitan.

20. IDEM Libro singular¡ de Praescriptioni bus. Qui suspectum tutoreni facit, et qui de non recipienda tutela excusationem agitat, alieno nomine agere intelligendus est, § 1. —la vero, qui in rem suam procurator datus

(1) Macer, HaL; Martisnu!, Vulg. !enteIl Iiam pastos est, triito auxllium, HaL Vu1 (3) oc, HaL.

18. EL MiSMO; Respuestas, libra XVII. - Lucio

Ticio interpuso apelación por un esclavo suyo, que fuá condenado * las fieras; pregunto, si podría exponer por medio de procurador las causas de tal apelación. Modestino respondió, que podía.

19. EL MISMO; Casos ilustrados, libro único.— Si expresamente se hubiere dado sentencia contra el rigor del derecho, no debe ser valida; y por lo tanto, aun sin la apelación se puede promover de nuevo la causa. No se profiere en derecho sentencia, si hubiere sido pronunciada especialmente contra leyes, 6 contra Senadoconsulto, 6 contra una Constitución. Por lo cual, si alguno hubiere apelado de tal sentencia, y hubiera sido repelido por la prescripción, no se confirma de ningún modo en virtud de esta prescripción la sentencia; por lo cual se puede ventilar la causa desde su principio. 20.

EL

mismo; De las Prescripciones, libro único.

—El que acusa de sospechoso al tutor, y el que discute la excusa para no admitir la tutela, se ha de entender que litiga en nombre de otro. § 1.—Mas el que fuá nombrado procurador en (4) diverta Vutg. (5) ~e, Tug.

DIGESTO.—LtRRO XLIX: TITULO 1

est, intra biduum appellare debet, quia suam causam agit. § 2.—Militibus appeliandi tempora non remit-tuntur; et victi si non provocaverint, et sollemriia fecerint, postea non audiuntur. 21. PAP!R1tJS IUSTUS

libro 1. de Constilutiorlibus.

—Imperatores kntoninus et Verus rescripserunt, appellationes, quae recto (1) ad Principem factae sunt, omissis his, ad quos debuerunt fien eximo (2) ordine, ad Praesides remitti. § 1.—lidem rescripserunt, ab iudice, quem a Praeside provinciae quia acceperat, non recte Imeratorem appellatum esee, ideoque reverti eum ad raesidem debere.

P

§ 2.—Si magistratus creatus appellaverit, colle-. gam eius interim utriusque officium sustinere (3); si uterque appellaverit, alium interim in lonum eorum creandum, et eum, qui non juste appellaverit, damnum agnitnrum, si quod respublica passa sit; si vero justa siL appellatio, et hon pronuntietur, ces aestimaturo8 (4), cui hoc adscnibendum sit; in locum autem curatoris, qui annonam administraturus caL, alium interim assumendum, quoadusque appellatio pendeat. § 3.—Tidem rescripserunt, quamvis usitatum non siL, post appellationem fructus agri, de quo disceptatio siL, deponi, tamen, quum populitarentur (5) ab adversario, aequum sibi videri, fructus apud sequestrum (6) depon¡. 22. PAPINIANUS libro 11. Reaponsorunt. - Ad Principem remissa cognitio ab co circumcidi (7) potest, qui remisit.

23.

iDEM

libro XIX. Responsorwn. - Ex con-

sensu litigantium, citra (8) compromissum a Praeside provinciae indice dato victus potest provocare.

§ 1.—Quum Procurator Caesaris, qui partibus Praesidis non fungebatur, in lite privatorum ms dandi iudicis non habuisset, frustra provocatum ab ea sententia constitit, quae non tenebat. § 2.—Filiuinfamilias, quum adversus patrem eius de bonis, quae per ipsum poterant acquiri, pronuntiatum esset, respondi, non nisi patrie nomine potuisge provocare. § 3.—Eum, qul cognovit Edictum peremtorium secundum ordinis causam dati (9), placuit non recte provocasse, quum in eius potestate fuerit, ante diem praestitutum pro tribuna¡¡ respondentem, aut defensum Edicti denuntiationem rumpere.



817

negocio propio debe apelar dentro de das días, porque defiende su propia causa. § 2.—A los militares no se les dispensan los plazos para apelar; y si vencidos no hubieren apelado, y cumplido Las formalidades, no son oídos después. 21.

PAP1RIO JUSTO; Délas

Constituciones, libro 1.

—Los Emperadores Antonino y Vero resolvieron por rescripto, que las apelaciones que directamente se le presentaron al Príncipe, habiéndose prescindido de aquellos a quienes desde orden inferior se les debieron hacer, fueran remitidas á los Presidentes. § 1.—Los mismos resolvieron por rescripto, que M juez que uno había recibido del Presidente de la provincia no se apeló con arreglo a derecho al Emperador, y que por lo tanto aquel debía volver al Presidente. § 2.—Si el magistrado nombrado hubiere apelado, su colega desempeña interinamente el cargo de ambos; si ambos hubieren apelado, se habrá de nombrar interinamente otro en lugar de ellos, y el que no hubiere apelado con justicia habrá de in– demnizar el daño, Si alguno hubiera sufrido la república; mas si la apelación hubiera sido justa, y así se declarara, ellos habrán de estimar á quién se haya de atribuir esto; pero en lugar del curador, que ha de administrar las provisiones, se ha de nombrar interinamente otro, mientras esté pendiente la apelación. § 3.—Resolvieron los mismos por rescripto, que aunque no esté en uso que después de la apelación se depositen los frutos del campo, sobre el cual hubiera controversia, sin embargo, cuando fuesen destruidos por el adversario, les parecía justo que los frutos fuesen depositados en poder de secuestrador. 22.

PAPINIANO; Respuestas,

libro 11.—El conoci-

miento de causa remitido al Príncipe puede ser invalidado por el que lo remitió.

28. EL MISMO; Respuestas, libro .111. - En virtud del consentimiento de los litigantes el vencido puede sin compromiso apelar del juez nombrado por el Presidente de la provincia. § 1.—Cuando el procurador del César, que no desempeñaba las funciones de Presidente, no hubiese tenido derecho para nombrar juez en litigio sobre particulares, es sabido que en vano se apeló de esta sentencia, qne no era válida. § 2.--Respondí, que el hijo de familia no pudo apelar sino en nombre del padre, cuando contra su padre se hubiese fallado respecto á. bienes que podían ser adquiridos por él mismo. § 3. -Se determinó, que no apeló en derecho el que conoció el Edicto perentorio conforme á la causa del orden establecido, porque en su poder estuvo invalidar la denunciación del Edicto, ó respondiendo, ó siendo defendido, ante el tribunal antes del día prefijado.

24. SCAEVOLA libro V. Responzorum.— Negotiorum gestor, vel tutor, vel curator bona fide condemnati appellaverunt, et diu negotium tractum est; quaesitum est, appellatione eorum injusta pro-

24. ScÉvoLA;Flespuestas, libro V. - Un gestor de negocios, ó un tutor, ó un curador, habiendo sido condenados apelaron de buena fe, y el negocio duró largo tiempo; se preguntó, si, habiéndose declarado

(1) retro, Vulg. (2) uno, Vulg. (3) 7zur. según la escritura original, debere, inserte ¿a corrección del códice Fi., Br. t> eum aestimaturum, Vulg. (5) Taur. según el códice ¡'1., en el que se lee populi traheyentur, Br.; pupilli vexarentur, según ¿as Bes; popularentur, Ha¿.

() Vi49.; sequectres, el códwe FI. (7) Conjeture Br.; dreumdlct, el cidsce FI Circumduci, FMI. Vi4g. s Vulg.; circa, el códice Fi. (9) datum, ¡ial. VuLg.

Tomo IlI—io

818



DIGESTO.—LIBRO XL1X TÍTULO 1

nuntiata, an quia tardius iudicatum Bit, usurae principalis pecuniae medii temporis deboantur. Respondit, secunduin ea, quae proponerentur, dandain utilem actioneiri. § 1.—Curator juvenis adveraus Lutoris heredes iudicio expertas appellationem interposuit; quum impesset autem vicesimurn quintum annum aetatis iuvenis, et in militia ageret, exsequi appellationem desiit; quaero, regressus a militia utrurir ipse appellationem explicare deberet, an vero curatorem ja eain reni convenir¡ oporteret. Respondit, ipaum militem litem ad se pertinentem exsequi de, bere, gecundum ea, quae proponerentur. 26.

PArTLUS

libro XX. Reaponsorurn (1).

roxØi-oip Ain#4oç TCü xo t vQj TCay b

Bc.$'viifr

8n 1dv Iral JIV rcç xo ,itb TOY irn Tp Ó/MyOI ( 2), vs' t ¿çt L&r pi U

-

Au-

E11yc.n. xxc4

PI

iy xcd Owo r; ixxouj-

OUÇ, xl ppoup ¿rci, rptvcv MpLtPi11 (3), &7pfrTv irorç T-^ y ÍT E UPO 11V 01OV, yopoisI rtç ¿Lrpd7roLç

18IÓ?

&*roY1

(4)

iJditç, &ic roo'Toi çrOp pi&E, k ov 3t& Tç do(; CciprZV Xal iretOoV. 7rpji$7I,

rr

jQU

Ti

&po'lJO-

[Imperalor Alexander commwii eorum, qui in thynia sunt, Graecorum. Provocare quidem qualiler utque qais prohibeatur a diecernentsbus, non video, quum pozsibrle sil alteram z,iam tenentem idem fw'ere el citiu.e ad me dei,enire; ini aria autem, el ei ah acleersus provocantes eh cushodiam mil itarem circumatare, eh simpUciter dicendo, obstruere ü.s eatn, quae est, oiam prohibernus curatoribus, eh magistratibus genüum; eh/Idem adhibebunh huic meae praedictoni, scientes, quod hanlum mihi curae esh eorum, qui reguntur Ubertatis, quantum el bonae volunkzti.s eorum eh obedientiae/. (5) 28. HERMOGaNL&NUS (6) libro it. Iuris epit.oinarum.—Ad lmperatorem causam re[flisaam partibus consentientibus, Praeses, si ad eius notione'ii pertinet, audire potest. 27.

IDEM

libro V.

luris epitomarurn.

-

Tutor si

injusta su apelación, se deberían, porque se juzgó tardíamente, los intereses del capital correspondientes al tiempo intermedio. Respondió, que, según lo que se exponía, se debía dar la acción útil. § 1.—El curador de un menor, habiendo ejercitado acción contra los herederos del tutor, interpuso apelación; mas habiendo cumplido el menor los veinticinco años de edad, y hallándose en la milicia, dejó de continuar la apelación; pregunto, si, habiendo regresado de Ja milicia, deberia él mismo defender la apelación, 6 si convendría que por tal asunto fuese demandado el curador. Respondió, que el mismo militar debía llevar á término el litigio que le pertenecía, conforme á lo que se exponía. El Empera25. PAULO; Respuestas, libro XX. dor Alejandro á la comunidad de los griegos, que hay en Bitinia. No veo ciertamente de qué modo se le prohiba á cualquiera apelar por los juzgadores, siendo posible que el que tiene otro camino haga lo mismo y llegue más pronto á mi; mas les prohibirnos á los curadores y á. los magistrados de las regiones emplear injuria y violencia contra los apelantes, y rodearlos de guardia militar, y, para decirlo claramente, obstruirles el camino que hay; y prestarán fidelidad á esta prevención mía, sabiendo, que tanto cuidado tengo por la libertad de los que son gobernados, como por la buena voluntad y Ja obediencia de ellos. -

20. HERMOOaNIANO; Epitome del Derecho, libro 11. De la causa remitida al Emperador, puede, consintiéndolo las partes, conocer el Presidente, si correspondiese á su conocimiento. -

27.

EL MISMO; Epitome

del Derecho, libro V.

-

¡ti negono pupilli provocaverit, ve¡ curator in aduli, heres eius antequani reddat rationes, appellarionis causani persequi debei; nam post redditas ratiojies neo ipse tutor, nec curator appellationis inerita probare cogitur.

Si el tutor hubiere apelado en negocio del pupilo, ó el curador en el de un adulto, su heredero debe proseguir la causa de la apelación antes de rendir las cuentas; porque después de rendidas las cuentas ni el mismo tutor ni el curador es obligado á probar los méritos de la apelación.

28. SCARVOL.A libro XXV. Digestorum. Creditor cuni uideiussoribus egerat, sed post iudicium acceptuni ad agendarn causani ipse non adfuit; et quuui absoluti essent fideiussores, servus eius appellavit; quaesitum est, an appellatio, quam servus interposuit nomine domini, nullius momenti esset. Respondit, ejuarnodi appellationem non case observandam. § l.-lussus aiudice exhibere,secundum praeceptum Praesidis provinciae, rationes, quas apud se case caverat, instrumentorum gratia data dilatione, nec postea exhibuit, ideoqu&secundum constitutionern recitatarn, quia per contutnaciam instrumenta non exhibuerat, quum petitor, quanti sua interesset exhiben, iuraaset, facta erat condemnatio; quaesiturn est, an post iusiurandum appel-

28. ScÉvOLÁ; Digesto, libro XXV.—Un acreedor había ejercitado la acción contra los fiadores, pero después de aceptado el juicio no se presentó él para defender la causa; y habiendo sido absueltos los fiadores, apeló un esclavo de aquél; se preguntó, si seria de ningún valor la apelación, que á nombre de su señor interpuso el esclavo. Respondió, que tal apelación no había de ser admisible. § 1.—A uno se le mandó porel juez que exhibiera, conforme á lo dispuesto por el Presidente de la provincia, las cuentas que había asegurado tenía en su poder, habiéndosele concedido dilación por causa de los instrumentos, y después no las exhibió, y por ello, conforme á la constitución citada, comp por contumacia no habla exhibido los instrumentos, habiendo jurado el demandante cuanto le

(1) llermogeninnus libro II. epitoinaton luris, ¡ial. ptrátsiou, Ha¡. Vulg. (2) (3) Taur.

según corrección del M'qce FI., en el que je lee Br.; pueiei, omítela ¿a ,scrura original; TreLptt-

&ie, fial. Vulg.

(4) (5)

(1)

vsi [obedient], Hal.

Verstdn Vulgar. Pa'alna, Bat. Vulg.

DIGESTO —LIBRO XLIX: TfTULO

lationem interponere poasit. Respondit, nihil proponi, cur denegandum esset appellationis auxilium,

§ 2.—Substituti tutores in locum legitimi tutoris, experti cum eo tutelae iudicio, quum arbiter ini que condemnavit, (1) quam re¡ aequitas exigebat, a sententia eius provocaverunt; pendente causa appellationis iuvenes adoleverunt; quaesitum est, quum omnis exseeutio (2) huius ad adultos pertineat, et causam ad se pertinentem idonee tueri possunt, an postulatio eorum, contra quos appellatum erat, dicentium Bios debuisse causas appellationis reddere, qui primi sunt experti, admittenda non siL. Respondit, sos, quorum tutela gesta esset, si vellent causam exsequi, non prohibendos. Idem et in curatoribus observandum est, si interim adultus ad legitimam aetatem pervenit.

m



819

interesaba que fuesen exhibidos, se había hecho la condenación; se preguntó, si después del juramento podría interponer apelación. Respondió, que nada se exponía para que se hubiese de denegar el recurso de la apelación. § 2.—Los tutores substituidos en lugar del tutor legitimo, habiendo ejercitado contra éste la acción de tutela, como el árbitro condenó injustamente, de distinto modo que como exigía la equidad del caso, apelaron de su sentencia; pendiente la causa de la apelación llegaron los jóvenes á la adolescencia; se preguntó, si, perteneciendo toda la prosecución de ella á los adultos, y pudiendo ellos defender idóneamente la causa que les pertenece, no habrá de ser admitida la petición de aquellos contra los cuales se había apelado, que decían que debieron ex poner las causas de la apelación los primeros que la ejercitaron. Respondió, que, si quisieran defender su causa, no se les había de prohibir á aquellos cuya tutela hubiese sido administrada. Lo mismo se ha de observar también en cuanto á los curado res, si mientras tanto el adulto llegó á la edad legal.

TIT. 11

TÍTULO II

A QUIBUS APPELLARI (3) NON L10ET

DE QUIÉNES NO ES LÍCITO APELAR

[Cf. Cod. Vil. 42.1

[Vease CÓL VI!. 42.

1. [JLPIANUS libro 1. de Appellaíionibus. - Traetandum est, a quibus appellare non liceal. § 1.—Et quidem stultum est illud admonere, a Príncipe appetlare fas non esse, quum ipse sil, qui provocatu r. 2.—Sciendum caL appellari a Senatu non posee Principem; idque Oratione Divi Hadriani effectum.

§ 3.—Si quis ante sententiain professus fuerit, se a iudiee non provoeaturum, indubitate (4) provocandi auxilium perdidit. § 4.—Interdum Imperator ita solet iudicem dare, nc liceret ab eo provocare, ut seto saepisslme a Divo Marco indices datos. An et alius poasit ita iudicem dare, videbimus; et puto, non (5) poase.

1. ULPIANO; De las Apelaciones, ro 1. -Se ha de tratar de aquellos de quienes no es licito apelar. § 1.—Y es ciertamente necio advertir que no es lícito apelar del Príncipe, porque él mismo es á quien se apela. § 2,—Se ha de saber, que del Senado no se puede apelar al Príncipe; y esto se dispuso en una Oración del Divino Adriano. § 3.—Si antes de la sentencia uno hubiere manifestado que él no apelaría del juez, perdió indudablelnente el recurso de apelar. § 4.- A veces el Emperador suele nombrar juez de modo que no sea licito apelar de él, como sé que muchísimas veces fueron nombrados jueces por el Divino Marco. Y hemos de ver si también otro podría nombrar juez de este modo; y opino que no puede.

—Quaesitum est, in arbitros (7), qui ad fideiussores probandos dantur, an appellare liceat; quarnvis hoc casu et sine appetlatione quidam putent ab eo, qui eurn dedit, sententiam eius corrigi posee.

PAULO; De las Apelaciones, libro único. - Se 2. preguntó, si será lícito apelar contra los árbitros que se dan para aprobar fiadores; aunque en este caso opinan algunos que también sin la apelación se puede por el que lo dió corregir la sentencia de aquél.

TIT. III

TÍTULO III

QUIS A QUO APPELLETUR

Á QUIÉN SE HAYA DE APELAR POR CADA CUAL

1. ULPIANUS libro I. de AppeUalionibus. -. Quod dicitur, eum appellari, qui dedit iudicem, sic accipiendurn est; ut et succeasór eius posait appellari. Proinde et si Praefectus Urbi iudicem dederit, vel Praetorio, ipse erit provocandus, qui eum dederit iudicern.

1. ULPIANO; De las Apelaciones, libro 1.—Lo que se dice, que se apela al que nombré el juez, ha do ser entendido de modo que también se pueda apelar al sucesor de aquél. Por lo cual, también si el Prefecto de la Ciudad, 6 del Pretorio, hubiere nombrado el juez, se habrá de apelar al mismo, que hubiere nombrado este juez. § 1.—De aquel á quien uno le dió la jurisdicción no se apelará al mismo; porque en general, de aquel á quien se le dió la jurisdicción se habrá de apelar al que se apelaría del que dió la jurisdicción.

2.

PATJLUS (6)

libro sintulari de Appeliationibus.

§ 1.—Ab eo, cui quis mandavit iurisdictionem, non ipse provocabitur; ñam generaliter is cnt provocandus ab ea, cui mandata est iurisdictio, qui provocaretur ab eo, qui mandavit iurisdictionem. (1) Id est aliter, in3erta Vu..g. (5) exCuSatiO, HaL (3) LPPELLLRE, Hai. Va9. (4) Taur.; inúsbite, el códice FI., Br.

(5) non, considerase ariadída por antiguos copistas. (6) Papinlanus, Vutg. (7) arbitris, Hal.

820



DIGRST'O.—LIMO XLIX TfTULO I

2. VENULSIUS SATURNINIJS libro 11. de oflicio Procon8utia. - Appellari a legatis Proconsul (1) potest; et si mulctam dixerit, potest de iniquitate eus Proconsul cognoscero, et quod optimum putaverit, atatuere.

2.

VENULETO SATURNINO;

Del Cargo de Procon-

sal, libro II. - Se puede apelar de los legados al Proconsul; y si hubiere impuesto multa, puede el Proconsul conocer de la injusticia de la misma, y determinar lo que juzgare mejor.

8. MODESTINUS libro VIII. Regularum. - Dato iudice a magistratibus Populi Romani euiuscu oque ordinis, etiamsi ex auctoritate Prineipis, licet nominatiru iudicem deelarantis, dederint, ipsi Lamen magistratus appellabuntur.

3. Morasn4ro; Reglas, libro VIII. - Del juez nombrado por magistrados del pueblo romano de cualquier orden, aunque lo hubieren nombrado con la autoridad del Príncipe, que designé expresamente el juez, se apelará, sin embargo, á los mismos magistrados.

TIT. IV

TITULO IV

QUANDO APPELLANDUM SIT, ET INTRA QUAE

DE CUÁNDO SE HAYA DE APELAR, Y DENTRO DE QUÉ TÉRMINOS

TEMPORA

[cf. cod. VIL 63.]

[Véase Cód. VII. 63.]

1. tJLP1ANUS libro 1. de. Ajipellalionibus.—Si quidom in insulam deportandum adnotaverit Praeses provinciae, et Imperatori seripserit (2), ut deportetur, videamus, quando sil provocandum, utrurn quum Imperator scripserlt, an quum ei seribitur. Et putem, tuno esae appellandum, quum recipi eum Praeses iubet, sententi rolata imperatori seribendum, ut deportetur. Ceterum verendum est, no sero sit, ut tuno provocetur, qum Imperator insulain ei assignaverit; comprobata enim sentenlis Praesidis tuno solet insulam agaignare. Rursus illud 'verendum est, si mendaciis apud Principem oneravil eum, quem deportandum laborabat, intereLudi illi viam provocaudi. Quid ergo est? Recto dicetur human itate suggerente, ut et hoe, et illo temporo non frustra provocaretur, quia non adversus Principem, sed adversus iudicis calliditatem provocavil. Simili modo et in decurione eril probandum, quem punire sibi Praeses permittere non debel, sed recipere aum in careeretn, et Principi soribere de poena eius.

1. UuIAwo; De las Apelaciones, libro L - Si verdaderamente el Presidente de la provincia hubiere anotado á uno para ser deportado á una isla, y hubiere escrito al Emperador para que fuese deportado, 'veamos cuándo se haya de apelar, si cuando hubiere escrito el Emperador, 6 cuando se le escribe. Y yo opinaría, que se ha de apelar cuando el Presidente manda que sea puesto en prisión, habiendo proferido sentencia para escribirle al Emperador, á. fin de que sea deportado. Pero se ha de temer que no sea tarde para apelar, cuando el Em. perador le hubiere asignado la isla; porque suele asignar la isla después de aprobada la sentencia del Presidente. A su vez se ha de temer, si abrumé con mentiras ante el Príncipe al que él trabajaba para que fuese deportado, que se le cierre á. éste el camino para apelar. Luego ¿qué se dirá? Con razón se dirá por aconsejarlo la humanidad, que no inútilmente se apelaría así en uno como en otro tiempo, porque no apeló contra el Príncipe, sino Contra la malicia del juez. Del mismo modo se habrá de aprobar también tratándose de un decurión, á, quien el Presidente no debe permitirse castigar, sino que debe reducirlo á. prisión, y escribir al Príncipe sobre la pena del mismo. § 1.—Si alguno hubiere sido nombrado tutor 6 en testamento, 6 por uno cualquiera que tuviese derecho para nombrarlo, no debe él apelar; porque esto dispuso el Divino Mareo; pero tiene que alegar su excusa dentro del término prefijado, y solamente si hubiere sido rechazada, deberá entonces apelar; mas antes se apela en vano. § 2.—Otra es la situación de los que son llamados á algún cargo ti. honor, oteando dicen que ellos tienen excusa; porque no pueden alegar-de otro modo las causas de su inmunidad, sino si hubieren interpuesto apelación. § 3.—Suelen las más de las veces los Presidentes remitir el nombramiento al orden, para que creen magistrado á Cayo Seyo, 6 para que á éste se le confiera algún honor 6 cargo; así, pues, ¿se ha de apelar cuando el orden hubiere expedido el decreto, ó se habrá de interponer la apelación contra la remisión que hubiere hecho el Presidente? Y es más cierto que se habrá de apelar cuando el orden hubiere dado el decreto; porque más bien parece que el Presidente dió consejo para que uno fuera'nombrado, que no que él mismo lo nombró; y finalmente, se deberá apelar á él, y no se ha de apelar de él. § 4.—Mas también si el Presidente fuere del or-

§ 1,—Si quia tutor datus. fuerit vel testamento, vela quo alio, qui ius dandi habel, non oportet eum provocare; hoe enim Divus Marcus effecit; sed intra tempora praestituta exeusationem allegandam habet, el si fuerit repulsa, tunc demum appellare debebit; ceterum ante frustra appellatur. § 2.—Alia causa est eorum, qui ad aliquod munus vol honorem vocantur, quum dicant, se habere excusationem; nam non aliter allegare poosunt causas immuuitatis suae, quam si appellationem interposuerint. § 3.—Solent plerumque Praesides remittere ad ordinem nominatum, UI Caium Seium creent magistratum, vel alius quis honor vel munus iii eum conferatur; utrum igitur tuno appellandum est, quum ordo deeretum interposuerit, su vero a remissione, quam Praeses fecerit, appellatio sit interponenda? Et magis est, ut tuno siL appellandum, quum ordo decreverit; rnagis enirn consilium dedisse Praeses videtur, quia alt creandus, quam ipse constituisse; denique ipse erit appellandus, non ab 00 provoeandurn. § 4.—Sed et si praeses in ordine fuerit, ut fien (1) ProcoiiiuUa, Ha¿.

va9.

(2) Imperator re.crip.erlt, Vuig.

DIGESTO.—LIBRO XLIX: TfTULO Iv

assolet, quum ab ordine ereareturquis, ipse erit provocandus, quasi ab ordine, non ab ipso fiat appellatio. § 5.—Biduum vel triduum appellationis ex die sententiae Iatae computandum erit. Quid ergo, si sententia fuerit sub conditione dieta, utrum ex die sententiae (1) tempus computamus ad appellan-. diini, su vero ex die, quo conditio sententiae extitite Sane qui dem non est sub conditione sententia dicenda, sed si fuerit dieta, quid fiet Et est utile, statim tempora ad appellandum computan debere. § 6.—Quod in sententiis praeceptuni est, ut val altere die, vel tertia provocetur, hoc etiam lii cetaría obserandum, ex quibus sententia quidem non profertur, appellari tamen oportere et posee, supra relatum est. § 7.—Dies autem istos, cuibus appellandum est, ad aliquid utiles case, Oratio Divi Marci voluit, si forte ema, a quo provocatur, copia non fuerit, ut ei libelli dentur; ait enim: ja dies servabitur, quo primo adeundi facultas erit. Quare si forte post sententiam statim dietam coiam sui non feccrit is, qui pronuntiavit, ut fien assolet, dicenduni est, nihil nocere appellatori; nam ubi primuin copiam eius habnerit, poterit provocare. Ergo si statim se subduxit, similiter subveniendum est.

§ 8.—Quid igitur, si conditio horaeeffecit, ut se reciperet, si forte dicta sit sentent.ia iam suprema hora? Utique non videbitur se subtraxisse. § 9.—Adeundi autem facultatem semper accipimus, si in publico sui copiam fecit, ceterum si non fecit, an imputetur alicui, quod ad domum eius non venerit, quodque in hortos non accesserit, et ulterius, quod ad villam suburbanam? Magisque cal, ul non debeal imputan; quare si in publico eius adeundi facultas non fuit, melius dicetur, facultatem non fuisse adeundi. § 10.—Si quia ipsius quidem, a quo appellavit, adeundi faeultatem non babuit, eius autem, (2) quem appellavit, habeat copiain, videndum est, an ci praeseribi possit, quod eum non adierit. EL hoc jure utimur, ut, si alterutrius adeundi fuit copia, praescriptio locum habeat. § 11.—In propria causa biduum accipitur; propriam causam ab aliena quemadrnodum disaernimus? EL palam est, eanx case propriani causam, euius emolurnentum vel damnuni ad aliquem suo nomine pertinet. § 12.—Quare procurator, nisi in suam rem datus est, tertium diem habebit; in suam autem rem datus magia est, UI alteram diem observet; aL si in partem proprio nomine, in parteni pro alieno litigat, ambigi potest, utrum biduum, an triduurn observetur; et magia cut, UI SUO nomine biduum, alieno tniduum observetur. § 13.—Tutores, item defensores rerum publicarum, et curatores adoleseentium ve¡ furiosi tertium (1) latas, i,%serta,I Rai. Vug.



821

den, como suele suceder, cuando por el orden hubiere sido nombrado alguno, se habrá de apelar a él mismo como si del orden, no de él mismo, se hiciera la apelación. § 5.—Los dos ó los tres días de la apelación se habrán de computar desde el día en que fué proferida la sentencia. Luego ¿qué se dirá, si la sentencia hubiere sido dictada bajo condición? ¿Computamos acaso el término para apelar desde el dia de la sentencia, ó desde el día en que se cumplió la condición de la sentencia? Ciertamente que no se ha de pronunciar sentencia bajo condición, pero si se hubiere dictado ¿qué se hará? Y es útil, que se daba computar desde luego el término para apelar. § 6.—Lo que se preceptué respecto á las sentencias, para que se apele dentro del segundo ó del tercero día, se ha de observar también en cuanto á. las demás resoluciones en virtud de las que no se profiere ciertamente sentencia, pero respecto de las que se dijo arriba que se debía y se podía apelar. § 7.—Mas una Oración del Divino Marco quiso que estos días, en que se ha de apelar, fueran útiles para alguna cosa, si acaso aquel de quien se apela no estuviere visible para que se le den los libelos; porque dice: este término se observará desde el primer momento en que hubiere habido posibilidad de presentarse al juez. Por lo cual, si acaso jnni. diatamente después de dictada la sentencia no hubiere dado posibilidad de que se le viera el que la pronunció, como suele suceder, se ha de decir que en nada le perjudica al apelante; porque tan prontu como tuviere la posibilidad de verlo podrá apelar. Luego si inmediatamente se ocultó, se ha de prestar del mismo modo auxilio. § 8.—Qué se dirá, pues, si lo avanzado de la hora hizo que él se retirase, por ejemplo, si la sentencia hubiera sido pronunciada á última hora Ciertamente no se considerará que él se substrajo. • 9.—Mas entendemos siempre que hay posibilidad de presentarse al juez, si éste se dejó ver en público; pero si no se dejó ver, ¿se le imputará á alguien que no haya ido á su casa, y que no se haya acercado á sus huertos, y aun más allá, ¡ su casa de campo en los suburbios? Y es más cierto que no se le deba imputar; porque si no tuvo posibilidad de dirigirse á él en público, más bien se dirá que no tuvo posibilidad de dirigirse ¡ él. § 10.—Si alguno no tuvo ciertamente posibilidad de presentarse á aquel de quien apeló, pero la tuviera para presentarse á aquel á. quien apeló, se ha de ver si se le podrá oponer la prescripción porque no se le hubiere presentado. Y observarnos este derecho, que, si hubo posibilidad de presentarse á uno ó á otro, tiene lugar la prescripción. § 11.—En causa propia se tienen dos días; y de qué modo distinguimos la causa propia de la ajena? Y es evidente, que es propia la causa cuyo emolumento ó daño pertenece á alguien en noinbre propio. § 12.—Por lo cual el procurador, si no fué nombrado en cauga propia, tendrá tres días; pero nombrado para negocio suyo es más cierto que se atendrá á los dos días; mas si litiga en parte en nombre propio, en parte en el de otro, se puede dudar si se observará el término de dos, ó de tres dias;es más cierto que en su nombre se observe el de dos, y en el de otro el de tres. § 13.—Los tutores, y también los defensores de negocios públicos, y los curadores de los adoles(2) ad, isaran Has. Vulg.

822



DIGRSTO.—LIBRO XLIX: TfTULO IT

diem habere debent idcirco, quia alieno nomine appellant. Ex hoc apparet, tertio die provoeandum defensor¡, si modo quasi defensor causam egit, non suo nomine, quum obtentu alieni nominis simm causam agens tertio die appellare poasit. 14.—Si quis suspectum tutorem faciens non obtinuerit, appellare eum intra triduurn debere, lulianus libro quadragesiino (1) Digestorum scripsit, profecto quasi pupilli defensorem. § 15.—Si ad'ersus absentem fueril pronuntiatum, biduum vel (2) tridBum, ex quo quis scit, computandum est, non ex quo pronuntiatum est. Quod autein dicitur, absentem posse provocare, ex quo scit, sic aocipit (3), si non in causa per procuratorem defensus est; nam si ille non provocavit, difficile est, ut lic audiatur. 2. MACER libro 1. de Appetlationibus. - Si procuratorio nomine egeris, et victus appellaveris, deinde injusta appellatio tua fuerit pronuntiata, potest dubitari, num secundo die appellare debeas, quia, quum de tua appellatione iniusta pronuntiatum sil, tua interfuisse videtur. Sed rectius dicetur, tertia dio appellare te posee, quia nihilominus alienam causam defenderis.

1.—Sed si alius, quam qui indicio expertus est, sppellet, qualis est, cuius interest, an etiam tertia die appellare possit, videarnus. Sed dicendum est, secunda die appellare eum debere, quia (4) verum est, eum suam causarn defendere (5). Contrarium ci est, si dicat, idcirco sibi licere intra triduurn appellare,quia videtur quasi alieno nomine appellare, quando (6), si velit causam suam alienam viden, semet ipsum exeludit, quia in aliena causa ei, qui iudicio expertus non est, appellare non liceat. § 2.—Si la, qui ex libertinitate in ingenuitatem se defendebat, viclus appellare omiseril, an pater eius appellare possil, inaxime si dicat, eucn in potestate sua case, quaeritur; sed si potest, quod magis probatur, secunda die, ut propria causa appellare debet. 3.—Si pro co, qui capite puniri iussus es¿, necessaria persona appelle&, an tertia die audiri possit, Paulus dubitat. Sed dicendum ost, hanc quoque personam, ut in propria causa, secunda die appellare debere, quia qui sua interesse dicit, propriam causam defendit. 8. IDEM libro 11. de Appetlalioriibus. - Illud videamus, si, quum Iruperatori seriberetur, exernplum literarum litigatori editum Bit, neque is appellaverit, et postes contra eum reseriptum sit, an appellare a literis pridem sibi editis poasit, quia qui tunc non appellavit, vera esse, quae seripta sunt, consensisse videtur; neo audjendua est, si dioat, eventum rescripti sacri se sustinuisse.

(1) libro 1., Vulg. (2) vel, consierae añadida por antiguos copistas.

(3) acctplmua, Ha¿. Vulg. () Taar. al margen; qua, el mismo en el texto.

centes 6 del furioso deben tener tres días, por esto, porque apelan en nombre de otro. Resulta de aquí, que dentro de tercero día se ha de apelar por el defensor, si sostuvo la causa como defensor, no en su propio nombre, porque el que sostiene su propia causa bajo la apariencia del nombre de otro puede apelar dentro del tercero día. § 14.—Si alguno acusando de sospechoso á. un tutor no hubiere vencido, escribió Juliano en el libro cuadragésimo del Digesto, que debía apelar dentro de tercero día, ciertamente como defensor del pupilo. § 15.—Si se hubiere fallado contra un ausente, se han de computar los dos 6 los tres días desde que aquél lo sabe, no desde que se falló. Mas lo que

se dice, que el ausente puede apelar desde que lo

sabe, entiéndase de este modo, si en la causa no fué defendido por procurador; porque si éste no apeló, es difícil que él sea oído. 2. MAcEn; De las Apelaciones, libro 1. - Si á titulo de procurador hubieres ejercitado la acción, y, vencido, hubieres apelado, y después hubiere sido declarada injusta tu apelación, se puede dudar si deberás apelar dentro de segundo día, porque, habiéndose fallado respecto á tu injusta apelación, parece te interesó á ti. Pero con más razón se dirá que puedes apelar dentro de tercero cija, porque, ello no obstante, defiendes una causa ajena. § 1.—Pero si apelara otro que el que ejercito la acción, como es aquel á quien le interesa, veamos

si podrá apelar también dentro de tercero dia. Mas

se ha de decir, que éste debe apelar dentro de segundo día,porque es verdad que él defiende su propie causa. Contrario le es si dijera, que le es lícito apelar dentro de tercero día porque parece como que apela en nombre ajeno, pues, si quisiera que se considerase ajena su propia causa, él se excluye si mismo, porque en causa ajena no le es licito apelar al que no ejercitó acción. § 2.—.Si, vencido el que del estado de libertino se defendía como ingénuo, hubiere dejado de apelar, se pregunta si podría apelar su padre, principalmente si dijera que aquél estaba bajo su potestad; pero si puede, que es lo que se aprueba como mejor, debe apelar dentro de segundo día, como en causa propia. § 3.—Si por el que fué condenado á pena capital apelara algún paliente, duda Paulo si podría ser oído dentro de tercero día. Pero se ha de decir, que también esta persona debe apelar, como en causa propia, dentro de segundo día, porque el que dice que le interesa defiende su propia causa.

3. Et. mismo; De las Apelaciones, libro 11.—Vea-

mos, si, cuando se le escribiese al Emperador, y se le hubiera mostrado al litigante copia de la carta, y él no hubiere apelado, y después se hubiera resuelto por rescripto contra él, podrá él apelar de la carta mostrada antes á él, porque el que entonces no apeló parece que consintió en que era verdad lo que se escribió; y no ha de ser oído, si dijera que él esperó al resultado del sacro rescripto.

(5) 2tar. según ¿a escrura original; Et, inserta ¿a co. rreccidn del códice J'l., Br. (6) quontsm, Vulg.

DIGR8TO.-LIBO

TIT.

v

DE APPELL/tTIONIBUS RECIPIENDIS (1), VÉL NON

823

xux: TITULO V TITULO V

DE LAS APELACIONES QUE SE DEBEN, 6 NO, ADMITIR

[ef. Cod. VII. 65.1

[VMs, CM. VII. 65.]

1. ULPIANUS libro XXIX. ad Edicluíd. - Non sulent audiri appellantes, nisi hi, quorum interest, ve¡ quibus mandatum est, ve] qui negotium alienurn gerunt, quod mox ratum habetur.

1. ULP1ANO Comentarios al Edicto, libro XXIX. - No suelen ser oidos como apelantes, sino aquellos á quienes les interesa, ó á quienes se les dió mandato, ó los que son gestores de negocio ajeno, que después se tiene por ratificado. § 1.-Pero si también cuando la madre considerase perjudicado con la sentencia un negocio de su hijo hubiere apelado movida á piedad, se ha de decir que ella ha de ser oida; y si hubiere preferido cuidarse de preparar el litigio, no se considera que es fiadora, aunque no puede defender desde el principio.

§ 1.-Sed et quum rnaterfihiirem sententiseversam animadverteret, provocaverit, pietati dans, dicendum (2) es¿, et hano audiri debere; et si litem praeparandaui curare maluerit, intercedere non videtur, licet ab initio defendere non pOtest. SCARVOLA libro 1 V. Regularum. - Ante sen2. teutiam appellari potest, si quaestiOflefli in civil¡ negotio habendam iudex interlocutus sit, ve] in criminal¡, si contra leges hoc faciat.

2. SCÉVOLA; Reglas, libro 1V.- Se puede apelar antes de la sentencia, si el juez hubiera dictado sentencia interlocutoria para someter al. tormento en negocio civil, 6 criminal, si esto lo hiciera contra las leyes.

8. PAULUS libro singular¡ Regularu,n.-Intra triduum appellare Iicet ei, qui de suspecto tutore egit, victusque appeilat.

8. PAULO; Reglas, libro único. - Al que ejercitó la acción de tutor sospecho, y Vencido apela, le es lícito apelar dentro de tercero día.

4. MACEII (3) libro 1. de Appellationibus.-Eius, qui ideo causam agere frustratur, quod dicit, se libellum Principi dedisse, et sacrum Rescriptuni exspectare, audiri desiderium prohibetur; et si ob eamcausam provocaveril, appeflatio eius recipi, sacra Constitutionibus vetatur.

4. Mcsa; De las Apelaciones, libro 1. - Está prohibido que se oiga la pretensión del que demora defender su causa, porque dice que él entregó libelo al Príncipe, y espera un sacro rescripto; y si por esta causa hubiere apelado, se veda en las sacras Constituciones que sea admitida su apelación.

libro IV. de Appellationibus. - El,

§ 4.-Plane si alium pro alio adiit, non Principem, nihil ei hic error proderit, licet non videatur cessasse. § 5.-Intra constituta autem appellatoria tempora debet is, cuius appellatio non est recepta, ve¡ competentem iudicem, vol Pnincipem adire.

5. ULPIANO; De las Apelaciones, libro] Y. -A aquel cuya apelación no es admitida le basta, si pudiera decirlo, que no le fué a'mt!da su apelación; ' si esto lo probara de alguna manera, se le admitirá su apelación. § 1.-Mas no habiéndose admitido unaapelación, si verdaderamente se debió apelar al Principe, se habrá de suplicar al Príncipe; pero si se apelaba á otro que al Príncipe, se habrá de recurrir á aquél. § 2.-Mas también si después de admitida la apelación se hubiere hecho alguna otra cosa por vía de impedimento, se debe recurrir á aquel It quien uno debe apelar. § 3.-Mas si no habiéndose admitido la apelación uno no hubiere recurrido al mismo á quien debió, sino al Príncipe, se considerará lo mismo que si se hubiese recurrido al que se debió recurrir; y esto se declara en rescriptos de nuestro Emperador Antonino. § 4.-Pero si por uno recurrió It otro, no al Príncipe, de nada le aprovechará este error, aunque no se considere que dejó de apelar. § 5.-Mas aquel cuya apelación no fué admitida debe dirigirse dentro del término establecido para la apelación ó al juez competente, 6 al Príncipe.

6. MACEe (6) libro fi. de AppéUaionibus.Sciendum est, quum appellatio non recipitur, praodpi sacris Constitutionibus. omnia in eodem statu esse, ncc quidquam novan, etiamsi contra fiscum appellatum sit; eumque, qui appeiiationem non receperit, opinionem suam confestim per relationem manifestare, et causani, pro qua non recepit appel-

6. MACEE; De las Apelaciones, libro II. - Se ha de saber, que, cuando la apelación no es admitida, se preceptúa en las sacras Constituciones, que todo quede en el mismo estado, y que no se innove cosa alguna, aunque se haya apelado contra el fisco; y se dispone en los mandatos, que el que no hubiere admitido la apelación manifieste inmediatamente

5.

ULPiANuS

cwus appellatio non recipitur, sufflctt, si possit dicere, appellationem suam non esee receptani; quod quaqua (4) ratione doceat, admittetur eius appellatio. § 1.-Non recepta autem appellatione, si quidem Principem appellari oportuit, Principi erit auppli.candum; sin vero alma appellabatur, quam Princepa, ¡ile erit adeundus. § 2.-Sed et si quid aliud post receptam appellationem impedimento factum fuerit, eum adiri oportet, queni appellare quia debet. § 3.-Plane si appeiiatione non recepta non ipsum adierit, quem debuit, sed Principem, pro eo hababitur, atque si is aditus esset (5), qui adiri debuit; idque Rescriptis Imperatoria nostri Antonini declaratur.

(1) Taur.; REP1CIERDI52 el códice FI., Bo. () Taur. según corrección del cddice FI.; daiidicendnm, ¿a escritura original, Br.; dand diesudum, el códice citado por Geb.

(3) MareallD5, Vutg. '4) quacunque, Vulg.

est, el códice FI. () V4ase ¿a nota 3.

824



vn

DIGESTO.—LIBRO XLIX: TfTVL0

lationem, eiusque exemplum litigatori edere debere, mandats cavetur. 7. PAULUS

libro singular¡ de AppellaUonibus.—

Si res dilationeru non recipiat, non permittitur appellare, veluti ne ( 1 ) testamentum aperiatur, ut Divus Hadrianus constituit, ne frumentum in usum niilitum in annonae subsidia contrahatur, neve acriptus heres in poaseasionem inducatur.

por medio de relación su opinión, y la causa por que no admitió la apelación, y que debe presentar copia de la misma al litigante.

7.

PAULO;

De las Apelaciones., libro único. - Si

§ 2.—Itam quominus pignus vendere liceat, appellari non potest.

el negocio no admitiera dilación, no se permite apelar, según constituyó el Divino Adriano, por ejemplo, para que no se abra un testamento, para que no se aplique á subsidio de la annona el trigo destinado á uso de los militares, ó para que no sea puesto en posesión el heredero instituido. § 1.—Asimismo, si por el Edicto perpétuo se decretase alguna cosa, no se permite apelar para que no se haga aquélla. § 2.—Tampoeo se puede apelar para que no sea licito vender la prenda.

TIT. VI

TÍTULO VI

DE LIBELLIS DIM1SSORIIS, QUI APOSTOLI D1CUNTUR

DE LAS LETRAS DIMISORiAS, QUE SE DICEN APÓSTOLOS

§ 1 .—Item si ex perpetuo Edicto aliquid decernatur, id quominus fiat, non permittitur appellare.

MARCIANUS (2)

libro 11. de AppeUationibus. -

Post appellationem interpósitam Iiterae dandae sunt ab eo, a quo appellatum est, ad eum, qui de appellatione cogniturus est, sive Principorn, sive quem alium; quas literas dimissorias sive apostolos appellant. § 1.—Sensus autem literatum taus est: appellasse, puta, Lucium Titium a sententia illius, quae in ter filos dieta est. § 2.—.Sufuleit autem petiisse intra tempus dimissorias instanter et saepius, ut, etsi non accipiat, id sum contestetur; nam instantiam repetentis (3) Imissorias Constitutiones desiderant. Aequum est igitur, si par eum steterit, qui debebat dare literas, quominus dat, ne hoc accipienti noeeat.

MARCIANO; De las Apelaciones, libro 11. -Después de interpuesta la apelación se han de dar cartas por aquel de quien seapeló para aquel que ha de conocer de la apelación, ya sea el Príncipe, ya Otro cualquiera; cuyas cartas se llaman dimisorías ó apóstolos. § 1.—Mas el sentido de tales cartas es este: que apeló, por ejemplo, Lucio Ticio de la sentencia de él, que se pronunció entre tales. § 2.—Mas basta haber pedido dentro del término con insistencia y muchas veces las dimisorias, para r se haga constar esto misque aunque nolas eciba mo; porque las Constituciones requieren insistencia en el que reclama las dimisorias. Así, pues, es justo que si en el que debía dar las cartas consistiere que no las dé, esto no le perjudique al que las reciba.

TIT. VII

TÍTULO VII

NIHIL INNOVAR? (4) APPELLATIONE INTERPOSITA

DE QUE INTERPUESTA LA APELACIÓN NO SE INNOVE NADA

ULP1ANUS

libro IV. de Appellatwnibus. - Appel-

lationeinterposita, sive ea recepta sit, sive non, medio tempore nihil novari oportet; si quidem fuent recepte appellatio, quia recepta est, si vero non est reepa, ne praeiudicium fiat, quoad deliberetur, utrum recipienda sit appellatio, an non Bit. § 1.—Rece ta autem appellatione tamdiu nihil cnt innovandum, quamdiu de appellatione fuerit pronun tiatum. § 2.—Si quis ergo forte relegatus (uit, el appellaverit, non arcebitur neque in (5) Italia, noque in (6) provincia, a (7) qua relegatus est. § 3.—Propter eandem rationem, et si quis deportatus fuit ab eo, cui deportandi ius est, vol adnotatus, neque vincula patietur, neque ullam aliam iniuriam, quam patitur, qui sententiae non acquieverat; integer enim status case videtur provocatione interposita. § 4.—Ergo el si abstinere ordine iussus sit, et provocaveril, eadem ratione potest eoetum (8) participare, quum hoc Bit constitutum, el sil iuris, ne quid pendente appellatione novetur. (1) Hal. Vulg.; vSi Ile, el oddice Fi.; ne vsi, .Taur. (2) Macer, KM.; Marcellus, Vuiç. (3) Taur. según La escritura original; petenUs, la corroe cidn del códice Ft., Br. 4) sovasi, Vulg.

ULPIANO;

De las Apelaciones, libro IV. - Inter-

puesta la apelación, ya si hubiera sido admitida, ya

si no, no se debe innovar nada en el tiempo intermedio; si verdaderamente hubiere sido admitida la apelación, porque fué admitida, y si no fué admitida, para que no se cause perjuicio hasta que se delibere si se ha de admitir, ó no, la apelación. § 1.—Pero admitida la apelación, no se habrá de innovar nada hasta tanto que se hubiere fallado la apelación. § 2.—Luego, si alguno fué, por ejemplo, relegado, y hubiere apelado, no será apremiado para que salga de Italia, ni de la provincia, de la que fué relegado. § 3.—Por la misma razón, también si alguno fué deportado por el que tiene derecho para deportar, ó fué anotado, ni sufrirá prisión, ni ninguna otra molestia que sufre el que no se habla aquietado con la sentencia; porque se considera que está Integro su estado habiéndose interpuesto la apelación. § 4.—Luego también si se le hubiera mandado que se mantuviese separado del orden, y hubiere apelado, puede por la misma razón tomar parte en las reuniones, porque se halla constituido, y es de derecho, que no se innove nada estando pendiente la apelación. (5) lii, omU.eia Vuig. (6) in, ornUeia Vuig. (7) Hal.; a , omfteta el códice Fi. (8) interim por soatum, los códices citados por Br.

IGE8TO.—LIB*0 XLIX: TfTuLO

vm



82

§ 5.—Si quia ex pluribus facinoribus condemnatus propter quaedam appeltavit, .propter quaedam non, utrum differenda poena eius sit, an non, quaeritur; et si quidem graviora sint erimina, ob quae appellatio interposita est, levius autem id propter quod non appellavit, recipienda est omnimodo ,appellatio, et difi'erenda poena; si vero graviorem sententiam meruit ex ea specie, ex qua non est appellatum, omnimodo poena imponenda est.

§ 5.—Si, condenado alguno por varios delitos, apeló por unos, y por otros no, se pregunta si iBe haya de diferir ó no su pena; y si verdaderamente fueran más graves los delitos por los que se interpuso la apelación, y másle-ve aquel por el cual no apeló, se ha de admitir de todos modos la apelación, y se ha de diferir la pena; pero si mereció más grave sentencia por la especie por la que no

T1T. VIII

TITULO Viii

QUAE SENTENT1AR SINE APPELLATIONE RESCINDANTUR

QUÉ SENTENCIAS SE RESCINDEN SIN LA APELACIÓN

[Cf. God. VE. 64.1

[V*zae Cdd. VII. 64.]

1. MACER (1) libro 11. de Appellationibus.--Iliud memineriEnus, si quaeratur, iudicatum siL, nec ne, et huius quaestiorns iudex non case iudicatum pronuntiaverit, licet fuerit iudicatum, rescinditur, (2) si provocatum non fuerit.

§ 1.—Item si calculi error in sententia esse dicatur, appellare necease non est; veluti si iudex ita pronuntiaverit: «quum constet, Titium Seio ex fila specie quinquaginta, item ex illa specie vigiotiquinque debere, idcirco Lucium Titium Seio (3) centum condemno»; nam quoniam error computatiQuis est, neo appellare necease est, eL citra provocationem corrgitur. Sed et si buius quaestionis index sententiam (4) centum confirmaverit, si luidem ideo, quod quinquaginta et vigintiquinque eri oentum putaverit, adhuc idem error computationis est, nec appellare necease est; si vero ideo, quoniam et alias apecies vigintiquinque fuisse dixerit, appellationi loeus est. § 2—Itern quum contra sacras Constitutiones indicatur, appellationis neceasitas remittitur. Contra Constitutiones autem ¡udicatur, quum de jure Conatitutionis (5), non de jure litigatoris pronuntiatur; nam si iudex volenti se ex cura munenis, vel tutelae, beneficio liberorum, vel aet.atis, aut privilegii excusare, dixerit, neque fihios, neque aetatem, aut ullum privilegium ad muneris ve¡ tutelae excusationem prodease, de jure constituto (6) pronuntiasse intelhigitur. Quodsi de jure suo probantem admiscrit, sed idoirco contra eum sententiam dixerit, quod negaverit, eum de aetate ana, aut de numero liberorum probasse, de jure litigatoris pronuntiasse intelhigitur; quo casu appellatio necessaria saL.

§ 3.—Item quum ex Edicto peremtorio, quod neque propositum est, neque in notitiain pervenit, absentis condemnatió fit, nullius momenti case sententiam, Constitotiones demonstrent. § 4.—Si apud eundem iudicem invicem petamus, si et mea, et LuR petitio sine usuris fuit, eL iudex me priorem tibi condemnavit, quo magia tu prior me condemnatum habeas, non est mihi necease pro han causa appelhare, quando secundum sacras Constitutiones iudicatum a me petere non possis, priusquarn de mea quoque petitione iudicetur; sed magia caL, ut appellatio interponatur. 2. EAULUS

libro .111. Hespon4orurn. - Paulus re-

(1) Marcellus, Vulg. 2} et, inaertan ¡Ial. Vug. (1) tu, InMrga

vag.

To.s M— 1"

se apeló, se ha de imponer de todos modos la pena.

1. MAcER; De las Apelaciones, libro H. - Tendremos presente, que si se cuestionara sobre si se haya juzgado, 6 no, y el juez de esta cuestión hubiere declarado que no se juzgó, aunque se hubiere juzgado, se rescinde la sentencia, si no se hubiere apelado. § 1.—Asimismo, si se dijera que en la sentencia hay error de cálculo, no hay necesidad de apelar; por ejemplo, si el juez hubiere fallado así: «constando que Ticio le debe á Seyo cincuenta por tal concepto, y además veinticinco por tal otro concepto, condeno por lo tanto en ciento é. Lucio Ticio á favor de Seyo»; porque como hay error de computación, no es necesario apelar, y se corrige sin la apelación. Perd aun si el juez de esta cuestión hubiere confirmado la sentencia de los ciento, si verdaderamente porque creyere que con cincuenta y veinticinco se hacen ciento, hay todavía el mismo error de computación, y no es necesario apelar; pero si por esto, porque dijere que hubo otra partida de veinticinco, ha lugar ¡ la apelación. § 2.—Asimismo, cuando se juzga contra las sacras Constituciones, se remite la necesidad de. la apelación. Mas se juzga contra las Constituciones, cuando se pronuncia sobre el derecho de una Constitución, no sobre el derecho de un litigante; porque si al que quiere excusaras del cuidado de un cargo, ó de la tutela, por beneficio de los hijos, ó de su edad, ó de privilegio, le hubiere dicho que ni los hijos, ni la edad, ó privilegio alguno, aprovechaban para excusa de un cargo ó de la tutela, se entiende que hizo pronunciamiento sobre el derecho constituido. Pero si hubiere admitido que hiciera prueba sobre su derecho, mas hubiere pronunciado sentencia contra él, porque dijere que él no hizo la prueba sobre su edad, ó sobre el número de sus hijos, se entiende que hizo pronunciamiento sobre el derecho del litigante; en cuyo caso es necesaria la apelación. § 3.--Igualmente, cuando en virtud de Edicto perentorio,que ni se expuso, ni llegó ánoticia, se hace la condenación de un ausente, demuestran las Constituciones que la sentencia es de ningún valor. § 4.—Si recíprocamente pedimos ante el mismo juez, y tanto mi petición como la. tuya fueron sin intereses, y el juez me condenó primero ¡tu favor, para que tú primero me tuvieras condenado, no me es necesario apelar por esta causa, por cuanto según las sacras Constituciones no puedes pedirme lo juzgado, antes que también se juzgue sobre mi petición; pero es mejor que se interponga apelación. 2.

PAULO;

Respuestas, libro III.— Paulo respon-

(4) in, irgsera VfstQ.

(5) constitato, Rbi. Constitutlonla, Vug. ()

826



DIGaSTO.—LLBBO 1LIX TITULO X

apondit, eum, qui in rebus humanis non fuji senten tiae dictae tempore, inefflcaciter condernnatum videri. § 1.—idem respondit, adversus eum, qui in rebus humanis non esset quum iudex datus est, neque iudicis dationem valuisse, neque sententiam adversun eum dict.am vires habere.

dió, que so considera que el que no vivía al tiempo da pronunciaras la sentencia fuá condenado ineficazmente. § 1.—El mismo respondió, que contra el que no existiera cuando fué nombrado el juez, ni fué válido el nombramiento de juez, ni puede tener fuerza la sentencia proferida contra él.

8. iDEM libro XVI. Rezponzorum. - Paulus reapondil, impossibile praeceptum iudicis nullius case momenti. § 1.—Idem respondit, ab ea sententia, cui paren rerum natura non potuit (1), sine causa appellari.

3. EL MISMO; Respuestas, libro XVI.— Paulo respondió, que el precepto imposible de un juez es de ningún valor.. § 1.—El mismo respondió, que sin causa se apela de la sentencia á que no se pudo obedecer por la naturaleza de las cosas.

TIT. IX

TÍTULO IX

AN PER ALIUM CAUSAS APPELLATIONUM REDDI POSSUNT (2)

DE SI SE PUEDEN EXPONER POR OTRO LAS CAUSAS DE LAS APELACIONES

1. ULPLNUS (3)

libro 1V. Appellalionum. - Quae-

ri solet, an per alium causae apellationis reddi possunt, quae res in rebus pecuniarlis et in criminibus agitan consuevit. EL in rebus pecuniariis Sant Rescnipta, posse agi; verba Rescripti ¡La se habent: «Divi Fratres Longino. Si tibi, qui appéllavit, mandavit, uL eum de appellatione, quam Po!ha (4) ad eum fecit, defenderos, et res pecuniaria est, nihil prohibct, nomine eius te (5) respondere; sin autern non Bit pecuniaria causa, sed cáftahis, per procuratorem agi non licet. Sed et si ea causa sil, ex qua Boqui solet poena usque ad relegationem, non oportet por alium causas agi; sed ipsuni adesse auditorio debere, sciendum caL». Plane si pecuniaria causa est, ex qua ignominia sequitur, potest et por procuratorem hoc agi. .Idque cnt probandum et in ipso accusatore, si appellaverit, ve¡ si adversus eum sit appellatum. EL generaliter, quae causa per alium agi non potest, eius nec appellationern por alium agi oportet.

MACER

2.

(6) libro 11. de AppellaUonibus. - Si

procurator absentis appellaverit, deinde rationes reddidenit, nihilominus ipse respondere debet. Sed 511 eo céssante dominus liLia respondere- possit exemplo adolescentis, videamus. Magia Lamen observatur, uL audiri debeat in causis appellationis reddendis Jo, cuius absentis procurator -appellavit.

1.

ULP1.xo;

De las Apelaciones, libro IV. -Se,

suele preguntar, si se suelen exponer por otros las causas de la apelación, cosa que se solió discutir en los negocios pecuniarios y en los criminales. Y tratándose de negocios pecuniarios hay Rescriptos según los que se pueden sostener; así dicen las palabras del Rescripto: «Loa Divinos Hermanos á Longino. Si el que apeló te mandó que lo defendieras de la apelación, que Polia interpuso contra él, y el negocio es pecuniario, nada impide que tú respondas en su nombre; mas si el negocio no fuera pecuniario, sino de delito capital, no es licito que se

litigue por medio de procurador. Pero si la causa fuera tal, que por virtud de ella se suele imponer

pena hasta la relegación, tampoco conviene que las causas sean defendidas por otro; sino que se ha de saber que él mismo debe comparecer en la audiencia». Mas si es pecuniaria la causa, por la que sigue ignominia, se puede defender también por medio de procurador. Y esto se habrá de aprobar también en cuanto al mismo acusador, si hubiere apelado, ó si contra él se hubiera apelado. Yen general, de la causa que no se puede defender por medio de otro, tampocose dede defender por medio de otro la apelación.

2. MACaR; De las Apelaciones, libro IL - Si el procurador de un ausente hubiere apelado, y después hubiere rendido las cuentas, esto no obstaLic. debe él responder. Pero veamos, si dejando de hacerlo él, pueda responder el dueño del litigio á la manera que respecto del adolescente. Pero más bien se observa, que para exponer las causas de Ja apelación deba ser oido aquel en cuya ausencia apeló su procurador.

TIT. X

TÍTULO X

SI TUTOR, VEL CURATOR, (7) MAGISTRATUS CREATUS APPKLLAVER1T

DE SI HUBIERE APELADO EL QUE FUÉ NOMBRADO TUTOR, CURADOR, ó MAGISTRADO

1.

ULPiANUS

libro 111. de officio ConsuUs. - Si

qui ad manera publica nominati appellaverint, nec causas probaver-int, scient ad periculum suuru pertinere, si quid damni pee moram appellationis reipublicae acciderit; quodsi apparuerit, eos necessario provocasse, cui adscribendum sit id damnum, Praeses vel Pdn cepa aestimabit. (1) oportuit, Hal. (2) PQSSINT, ¡IaL (3) Paulus Hal. (4) Polla, Mi. Vulg.

1. ULPIANo;

Del Cargo de Consul, libro 111. -

Si hubieren apelado los nombrados para cargos públicos, y nohubieren probado sus causas, habrán de saber que va á riesgo suyo el daño que por la demora de Ja apelación sobreviniere á Ja república; pero si apareciere que ellos apelaron por noceidad, eh Presidente ó el Príncipe estimará £ quién se haya de atribuir este daño. (6) !ute, inserta Vulg. (6) Mareales, V,üg. (7) TEL, nsertari acsrtadame,ite HaZ. VuZ9.

rneEsTo.—LIBR0 XLII: TfTULO 2. BERMORNLANUS

libro V. lurio epuomaru1n.—

2.

ini

HERMO0EN1ANO;

Epítome del Derecho, libro V.

Tutor val curator retentus aj provocaverit et ante causam actam moriatur, propter periculum medii temporis successores eius causas appellationis necease habent reddere.

- Si retenido el tutor Ó curador hubiere apelado, y muriese antes de haberse substanciado la causa, sus sucesores tienen necesidad de exponer las causas de la apelaciónpor razón de la responsabilidad del tiempo intermedio. -

TIT. XI

TiTULO XI

RUM, 0111 APPELLAVERIT, IR PROVINCIA (1) DEFEND1

DE QUE SE DEFIENDA EN LA PROVINCIA. EL QUE HUBIERE APELADO

libro 1V. de ¿qipelationibus.—Eum,

1. Ui.pi o; .De las Apelaciones, libro 1 V. - Respondieron por rescripto los Divinos Hermanos á De. cimio Filón, que el que apeló debe ser defendido en la provincia en las otras causas suyas, aunque viaje por causa de la apelación;

enim illis praestatur, ne necease babeani se defendere, qui reipublieae causa absunt.

libro It. de Appellationibus. - hoc

MARCIANO; De las Apelaciones, libro IL—por2. que á los que están ausenies por causa de la república se les concede esto, que no tengan necesidad de defenderse.

TIT. XI

TITULO XII

ULPL&NUS

1.

qui appelIavit, oportere in provincia defendi in aliis suis causis,. etiamsi appellationis causa peragrinetur, Divi Fratres Decixnio (2) Philoni rasenpserunt; 2.

MARcwus

APUD EUM, .4. QUO ÁPPELLA.TUR (3) ALLAM CAUSAM AGERE COMPELLENDUM

DE QUE UNO HA DE SER COMPELIDO A DEFENDER OTRA CAUSA ANTE AQUEL DE QUIEN SE APELA

ULPIANUS libro 1 V. de Appellationibus. - Si quis ex alia cadas appellaverit a ¡udice, su ni alia causa eundem iudicem habere necease habeat, videamus. Et hodie boc jure utimur, ut (4) tametsi appellatio interposita sit, Lamen apud eundem iudicem, aquo quia provocavit, compelletur alias causas, si pias habet, agene; nec utetur boc praetextu, quasi ad (5) offensum iudicem non debeat experiri, quum posait denuo provocare.

ULPiANO; De las Apelaciones, libro 1V. - Si por una causa hubiere alguuo apelado del juez, veamos si tendrá necesidad de tener el mismo juez en otra causa. Y hoy observamos este derecho, que, aunque se haya interpuesto apelación, será, sin embargo, cualquiera compelido á defender otras causas, si las tiene, ante el mismo juez de quien apeló; y no se prevaldrá de este pretexto, como si no debiera ejercitar su acción ante el juez ofendido, porque podrá apelar de nuevo.

TIT. XIII

TITULO XIII

si

PENDENTE APPELLAT10NE MORS INTKRVENER1T

[cf. MACaR;

Cod. VIL 66.1

(6) libro II. de AppellationLbus. - Appel-

latore defuncto, siquidem sine herede, cuiuscunque, generis appellatio fuit, evanescit. Quodsi appellatori heres ex.titerit, si quidem nullius alterius interest causas appellationis reddi, cogendus non est peragere appellationein; si vero fisci vel siterius, contra quem appellatum est, interest, heras causas appellationis reddere necease habet. Nullius autem interest, veluti quum sine ademtioiie bonorum relegatus est; nam si ademtis bonis reLegatus, ve¡ ininsulam deportatus, ve[ in metailum datus, provocatione interposita deeesserit, Imperator noster Alexander Pletorio M militi ita rescripait: «Quamvis pendente appellatione morte re¡ crimen extinctum siL, data Lamen etiain de parte bonorum EIU5 sententia proponitur, adversus quam non aliter ja, qui emolumentum successionis habet, obtincre potest, quam si in reddendis causis appellationis iniquitatecn sententiae detexeriti'.

(1 Taur.; PROVINCIALTA, el códice PL, Br. 2) Dedo, VuIg. Taur. según la escritura original; APPNLLETUE la

correcoiin del códice Fi., Dr. (4) La corrección del códice FI., Br.; st, Tau". segun la escritura original. (6) apud, ¡tal. Vulg.

DE SI PENDIENTE LA APELACIÓN SOBREVINIERE LA MUERTE

[Véase CÓCI. VII. 66.] MACaR; De las Apelaciones, libro II. - Fallecido el apelante, si verdaderamente falleció sin heredero, se extingue la apelación, de cualquier género que haya sido. Pero si quedare heredero del apelante, y verdaderamente á otro ninguno le interesa que Be expongan las causas de la apelación, no ha de ser obligado á llevar á término la apelación; pero si le interesa al fisco ó á otro, contra el cual apeló, el heredero tiene necesidad de exponer las causas de la apelación. Mas no le interesa á ninguno, por ejemplo, cuando alguien fué relegado sin la privación de bienes; porque si el relegado á quien se le quitaron los bienes, ó el deportado á una isla, 6 el condenado á las minas, hubiere fallecido habiéndose interpuesto apelación, nuestro Emperador Alejandro respondió por rescripto á Pletónio, militar, en estos términos: «Aunque pendiente la apelación se haya extinguido el delito con la muerte del reo, sin embaro, se expone, que la sentencia fué proferida también en cuanto á parte de sus bienes,' contra ella el que tiene el emolumento de la sucesión no puede quedar vencedor de otra suerte, sino si al exponer las causas de la apelación hubiere demostrado la injusticia de la sentencia». (6) Marcelius, Vulg. (1) Pliletorlo, Sial., Plectorlo, Vulg,

828



DIGB8TO.—LIBBO XLIX: TÍTULO XIV

§ 1.—Tutor quoque in negotio pupilli appellationo interposita si decesserit, heredem, eius causas appellationis reddere necease est, etiamsi rationes tutelae heres reddiderit, quia sufficit, mortis tempore ad causas appellationis reddendaa obligatum fuiase. Sed Divi Severus et Antoninus rescripserunt, non cogendum tutorem, post rationes redditas, causas appellationum (1) reddere.

§ 1.—También si el tutor hubiere fallecido habiéndose interpuesto apelación en negocio del pupilo, es necesario que su heredero exponga las causas de la apelación, aunque el heredero hubiere dado las cuentas de la tutela, porque basta que al tiempo de Ja muerte haya estado obligado á exponer las causas de la apelación. Pero respondieron por rescripto los Divinos Severo y Antonino, que el tutor no ha de ser obligado, después de rendiaas las cuentas, á exponer las causas de las apelaciones.

TIT. XIV

TÍTULO XIV

DE IURE F1SCI

(2)

DEL DSRECHO DEL PiSCO

(Cf. Cod. VII. 73. X. 1-30.71.(70J-77,(M)}

rVéose Cód. VII. 73. X. 130. 71.(70.)-77.(76.)l

1, CALUSTRATUS libro 1. de iure Fjci. - Variae causae sunt, ex quibus nuntiatio ad fiscum fien soJet; aut enim se quia, quod tache relictum est, profitetur capero non posse, vel ab alio praeventus defertur, vel quod mora ab heredibus non vindicatur, vol quod indignus quia heres nuntiatur, vol quod Princepa heres institutus, et testamentum (3) sive codicilli surrepti case nuntiantnr, Tel quod dicatur quia thesaurum inveniase, ve! .agni pretil rem minoris ex fisco eomparasse, vel praevaricatione fiseum victum case, vol euni decessisse, qui in capital¡ crimine esaet, vel etiam post mortem aliquem reum case, vel domum destructam (4) case, vel ab aceusatione recessum, vol rem litigiosam venundari, ve[ poenam fisco ex contractu privato deben, ve] adversus legos commissum factum case.

1. Cu.lsTasTo; Del Derecho del Fisco, libro 1. — Varias son las causas por las que se le suele hacer denuncia al fisco; ó porque alguno confiesa que no puede adquirir lo que tácitamente se le dejó, ó si anticipándosele otro es denunciado, ó porqué la muerte no es vengada por los herederos, ó porque algún heredero es denunciado como indigno, ó porque instituido heredero eJ Príncipe fueron denunciados como substraídos el testamento ó los codicilos, ó porque se diga que alguno encontró un tesoro, ó compró del fiscopor menor precio una cosa de gran valor, ó porque e'! fisco fué vencido por prevaricación,ó porque falleció el que estaba sujeto á acusación capital, ó porque alguien era reo aun después de su muerte, ó porque había sido destruIda una casa, ó porque uno se habia separado de la acusación, ó porque Be vendía una cosa, litigiosa, ó se le debía al fisco una pena en 'virtud de un contrato privado, 6 porque se cometió algún hecho contra las leyes. § 1.—Se preguntó, Si pertenecen de derecho al fisco los bienes que no son solventes. Labeon escribe, que también los que no son solventes pertenecen de derecho al fisco. Pero contra su opinión se escribió el Edicto perpé&uo, para que se vendan los bienes, si de ellos no se pudiera adquirir nada para el fisco. § 2.—El Divino Pío respondió por rescripto á. Celo Amaranto, que la denuncia de bienes vacantes ¡Be extingue á los cuatro anos, y que este término se debe computar desde el día en que comenzó á ser cierto que no hay ni heredero, ni poseedor de los bienes. § 3.—Mas la prescripción de veinte años, que se observa también en cuanto á los bienes de los anotados para ser requeridos, se suele contar, según Constitución del Divino Tito, desde que alguna cosa pudo pertenecerle al fisco. § 4.—Mas las causas que fueron promovidas desue se prolongaron hasta los veinte años, de luego, yqri se pueden difer aun después del vigésimo año. • § 5.—También aquellas causas, que se dijera que fueron denunciadas por un denunciante anterior, pueden ser denunciadas al fisco aun después de los años por que hemos dicho que se prescriben.

1.—Anbona, quae solvendo non sint, ipso iure ami fiscum pertineant, quaesitum est. Labeo ser¡bit, etiam ea, quae solvendo non sint, ipso iure ad fiscum pertinere. Sed contra sententiani eius Edietum perpetuum seriptuin est, quod ita bona veneunt, si ex his fisco acquiri nihil poasit. § 2.—Divus Pius Coelio Amarantho (5) ita re-. scripsit, vacantium bonorum nuntiationem quadniennio fluir¡, idque ternpus ex dio, quo certuin esas coepit, ne4ue heredem, noque bonorurri possessorem extare, computan oportere. § 3.—Praeseriptio autem viginti annorum, quae etiam circa requirendorum adnot&torum bona observatur, ex Constitutione Divi Titi (6) solet ex eo numeran, ex quo quid ad fiscum portinere potuit. § 4.—Causae auteni, quae statim motae sunt, et tractae ultra vicesimum annum, difíerri possunt etiarn post vicesirnum annum. § 5.—lIlae quoque causae, quae a priore nuntiatoro proditae dicantur, etiam post anuos, quibus praescribi diximus, fisco nuntiari poasunt. 2. IDEM libro II. de ¿are Fisci. - Ex quibusdam causis delationes suacipientium fama non laeditur, veluti eorum, qui non praemji consequendi, ítem eorunL, qui ulciscendi gratia adversarium suum deferunt, vel quod nomine reipublicae suae quia

2. Et mismo; Del Derecho del FiSCD, libro 11. Por algunas causas no se perjudica la fama de los que hacen delaciones, por ejemplo, de los que delatan á. su adversario no para conseguir premio, así como de los que para vengaras, 6 porque algu-

(1) Taur. seun corrección del códice FI.; cauauppe11,.. tionn, La escritura origina¡, Br. (2) El/ra gmento, ce iure fiecl, de un antiguo juriscon. salto, hallado con Gayo en Verona parece gua coriprende Lo quepertenece al fragmento .5. § ?. D. XXXIV. 9.; muchos capUulos de nuestro titulo (por e.jempio fr. 45. § 3.) concuerdan con los términos de este/ragme,to (por ejemplo, g 19.)

(3) Institutus e3t, vsi quod testamentum, Vulg. (4) Taur. al margen; restructam, el mismo en el texto. (5) ¡ial Amaranto, el códice FI.; Aromanto, Vuig. (i() PItii ÁnsoninI, ¡ial. 'L1 inLonini, Vulg.

DzGEsto.—LIBW) XLIX:

exsequitur causas; et hace ita observan, plurifariam prinJpatibusConstttutionibus praecipitur. § 1.—Divus Hadrianus Flavio Arriano ( 1 ) in hace verba rescripsit: «Quin ei, qui instrumenta ád causam fisci pertinentia, quum possit oxhibere, non exhibet, nocere debeat; si verum ahter non invenitur, (2) ea subtracta case credantur, quae nocitura causae eius fuerint, dubitatum (3) non est; sed nec alias dubitani oportet, quin non in aham rem nocere debeant, quam in eam, qua (4) desiderata (5) sunt». § 2.—Itam Divi Fratres ad libellum Cornelii Rufi reseripserunt, Loties edenda cese instrumenta, quoties de iure capiendi, vel de iure dominii, ve¡ de aliqua (6) simili re numaria quaeratur, non si de capitati causa agatur. § 3.—Senatus censuit, ut, si neque delator, neque possessor tribus Edicti evoeali adfuerunt (7), delatoris quidem fldeiussores teneantur, et ei postea publicam causam deferendi (8) ius adimatur; possesaoris autem ius idem esset, quodsi detatus omnino non esset. § 4.—Quoties lamen delator adesse iussus cessat, nec hoc fraude posaessoris factuiz esas probabitur, Divus Hadrianus rescripsit, secundum possessorem pronuntiani oportere, ita ut sententia comprehendatur, etiam delatores t,9) edicto id comprehendiese (10). § 5.—Divus Pius Caecilio Maximo reseripsit, Constitutionem patria sui, qua compelleretur (11) delator edere mandatorem, ac ii.i edidisset, ut (12) in vincula dedueretur, eo pertinere, non ut delator poena subduceretur, si mandatorem baberet, sed ut mandator quoque perinde, atque si ipse detulisset, puniretur. § 6.—Imperator noster Severus Augustus constituit, nc servi delatores dominorum audiantur, sed ut poena corcear?tur. Libertos quoque, causae mandatores contra patronos, a Praesidibus provinciarum poena .(13) plectendos. § 7.—Complura sunt Rescnipta principalia, quibus cavetur, non obesse errorein cuiquam, quod ignotus (14) iuris sui ipse se detulerit. Sed extat eorundem Principum Rescriptum, ex quo videtur posee defendi, ita demuni non nocere euiquam se detutisse, si ea persona siL, quae ignorare propter rustieitatem (15), vel propter sexuin femininuni ius Suum possit. 3. IDSM libro HL de ¿are Fisci.— Non intelligitiir fraudem legi fecisse, qui rogatus es¿ palam resLituere. Sed quum quidam testamento suo ita.seripsisset: «vos rogo, ut in so, quod a vobis petii (16),

(1) Anr'ano, Ha¡.

(2) «1, inserta VuIs.

(3 dubitandum, ¡ial. Vid9.

(4) Taur. según la escritura original; quam, la corrección del códice FI Sr. (5) Tau,-. según el códice FI., que dice deierata, Br. (6) Vulg.; causa, laceria el códice FI.; de alia causa dm11!

res numarla, ¡Ial.

-

(7) Taur. según la escritura origina¿ del cddua FI., en ¿a queso ¿ce adferunt, Br.; ad.fuerint, la corrección del có-

dice Fi.

(8) defendendi, Valg.

i,Frtn.o

XIV



829

no prosigue causas á. nombre de su república; y en muchas ocasiones se manda en las Constituciones de los Príncipes que así se observe esto. § 1.-.-El Divino Adriano respondió por rescniptoá Flavio Arriano en estos términos: «No se dudó que al que no exhibe, pudiendo exhibirlos, instrumentos pertenecientes Ii una causa del fisco, esto le debe perjudicar; si de otra manera no se descubre la verdad, y se creyera que fueron substraídos los que hubieren de perjudicar á la causa de aquél; paro por otra parte tampoco se debe dudar, que no deben perjudicar en otro negocio sino en aquel para el cual fueron reclamados», § 2,—Asimismo respondieron por rescripto los Divinos Hermanos al libelo de Cornelio Rufo, que se han de presentar los instrumentos siempre y cuando se cuestione sobre el derecho de adquirir, ó sobre el derecho de dominio, ó-sobre algún negocio semejante pecuniario, no si se tratara de causa capital. § 3.—Dispuso el Senado, que si ni el delator, ni el poseedor comparecieron llamados por tres Edictos, queden ciertamente obligados los fiadores del delator, y se le prive del derecho de delatar después causa pública; pero que el derecho del poseedor sea el mismo, que sería, si en absoluto no hubiese sido delatado. § 4.—Mas cuando el delator á quien se le mandó deja de comparecer, y no se probare que esto sucedió por fraude del poseedor, resolvió por rescripto el Divino Adriano, que se debía fallar á favor del poseedor, de suerte que se comprenda eu la sentencia, que también los delatores comprendieron esto en el Edicto. § 5.—El Divino Pío respondió por rescripto á Ce. cilio Máximo, que la Constitución de su padre, por virtud de la cual seria compelido el delator á presentar á. su mandante, y, si no lo hubiese presentado, seria puesto en prisión, tiene por objeto no que el delator se substraiga á la pena, si tuviese mandante, sino que sea castigadotambién el mandante de igual modo que si él mismo hubiese delatado. § 6.-.-Constituyó nuestro Emperador Severo Augusto, que no fueran oídos los esclavos delatores de sus señores, sino que fueran castigados con pena. También los libertos, que fuesen mandantes en una causa contra sus patronos, han de ser castigados con penapor los Presidentes de las provincias. § 7.—Hay muchos rescriptos de los Prirlcipes en los que se dispone que no le perjudique cualquiera su error, porque ignorando su derecho se haya él mismo delatado. Pero hay Otro rescripto de los mismos Príncipes, según el cual parece pie se puede defender que no le perjudica cualquiera haberse delatado, solamente si hiera persona tal, que pudiera ignorar su derecho por su rusticidad, ó por su sexo femenino. 3. E. MISMO; Del Derecho del Fisco, libro ¡II. No se entiende que defraudó la ley aquel á quien públicamente se le rogó que restituyera. Pero habiendo uno escrito así en su testamento: «os ruego

(9) deiatcram, el códice citado por Sr. (10) Taur. segú el códice FI., en el que se lee comprehen.

disset, Br.

(11) Taur. según corrección del códice FI.; compelletur,

escritura original, Br.

la

(12 Taur. segun la escritura original; st!, la corresci4,L del códice FI.. Br, (13 HM. Vid 9.; poense, el códice FI.

(14) -ignarus, Hal. VsIg. (15) vel propter paupertatem, laceria Vutg. (16) Taur. según el códice FI,, que dice pati, Br,

830



DIøRTO.—LIBBO XLIX: TITULO XIV

fidem praestetis, perque Deum, ut faciatis, rogo», et quaereretur, su id palam dstuni intelligeretur, lulianus respondit, non quidem apparere, quid ab Jieredibus ex huiusmodi verbis petitum cgt, quaeri autem solere, quando intelligatur quisin fraudem legis fidem suam accommodare. Et fere eo iam deeursum, ut fraus legi fien videatur, quoties qiiis neque testamento, neque codicillis rogaretur, sed domestica cautione et chirographo obligaret se ad praestandum ci, qui capere non potest. ideoque die¡ posse, ex supradictis verbis non case legi fraudem factam. § 1.—Si quis palam rogatus, et tacite esset, agitabatur, quid magis praevaleret, utrum id ipsum noceret, quod tacite rogatus esset, an prodesset, quod palam petitum esset. Et Divus Hadrianus rescripsit, in eo, quod cuiusque fidel palam commissum est, non esse existiinandum fidem suaD in fraudem legis accommodasse. § 2.—Quando autem fraus interposita videatur, agendum (1) est, Id est, utrum exitus spectari deberet, an consilium; forte si tunc, quurn Lacite fideicommittebatur, non capiebat is, cui restitui iubebatur, mortis vero tempore caperepoterat, vel contra. Et placuit, exitum case apectandum. § 3. —Tacita autem fideicommissa frequenter sic deLeguntur, si proferatur chirographum, quo se cavisset (2), cuius fides eligitur, quod ad cuna ex bonis defuncti pervenerit, restituturum. Sed et ex aliis probationibus manifestiasimis idean flt. § 4.—Quum ex causa taciti fideicommissi bona ad fiscurn pertinent, omnia, quae in testamento utiliter data sunt, valent; et ita Divus Plus reseripait. § 5.—Divi Fratres rescripserunt, in venditionibus fiscallbus fidem et diligentiam a procuratore exigendam, et iusta pretia non ex praetenita emtione, sed ex praesenti aestimatione eonstitui; sicut enim diligenti cultura pretia praediorum amplianir, ita si negligentius habita sint, minui ea necesse est.

16. —Quum quinquennium, in quo quis pro publico conductore se obligavit, excessit, sequentis temporis nomine non tenetur; idque principalibus Rescriptis exprimitur. Divus etiam Hadrianus in liaec verba rescripsit: «Valde inhumanus mos est ite, quo retinentur conductores vectialium puljlicorum et agrorum, si tantidem locari non pos-. smi; nam et facilius invenientur conductores, si scierint fore, ut, si peracto lustro discedere voluerint, non teneantur». § 7.—Si posteriori creditori fiscus successerit, eo jure utitur, quo is usurus erat, cui successit. § 8.—Multa principalia sunt Rescripta, quibus cavetur, non aliter fiscum debitoruni suorum debitores convenire, nisi principales debitores defecerint, vel ex ratione fisci nomina facta liquido probentur, ve¡ ex contractu fiscal¡ debitores conveniantur. (1) agltsndum, Hai.

que presteis fidelidad á lo que os pedí, y os ruego por Dios que lo hagais», y preguntándose si se entendería que esto fuá dado públicamente, respondió Juliano, que no aparecía ciertamente qué es lo que con tales palabras se les pidió á los herederos, pero que se solía investigar cuándo se entiende que uno presta su fidelidad en fraude de la ley. Y de ordi-

nario se ha llegado ya á que se considere que se

defrauda á la ley, siempre que á. uno no se le rogase ni en testamento ni en codicilos, sino que en caución doméstica y por quirógrafo se obligase á entregar algo al que no puede adquirirlo; y por esto se puede decir, que en virtud de las antes dichas palabras no se cometió fraude contra la ley. § 1.—Si á alguno so le hubiese rogado pública y tácitamente, se discutía qué es lo que más bien prevalecería, si le perjudicaría la misma circunstancia de habérsele rogado tácitamente, ó si le aprovecharía que públicamente se le hubiese pedido. Y resolvió por rescripto el Divino Adriano, que, respecto á. lo que públicamente fué encomendado á. la fidelidad de cualquiera, no se ha de estimar que presté su fidelidad en fraude de la ley. § 2.—Mas se ha de ver cuando se considerará cometido fraude, esto es, si se deberá atender al resultado, ó á la intención; por ejemplo, si cuando tácitamente se encargaba por fideicomiso no tenis capacidad para adquirir aquel para quien se mandaba restituir, pero podía adquirir al tiempo de la muerte, ó al contrario. Y se determiné, que se debía atender al resultado. § 3.—Pero frecuentemente se descubren fideicomisos tácitos de este modo, si se presentase un quirógrafo en el que hubiese asegurado aquel cuya fidelidad ha sido elegida, que restituirá lo que á su poder hubiere ido de los bienes del difunto. Pero lo mismo se hace en virtud de otras evidentísimas pruebas. § 4.—Cuando por causa de tácito fideicomiso pertenecen bienes al fisco, es válido todo lo que útilmente fué dado en el testamento; y así lo resolvió por rescripto el Divino Pío. § 5.—Resolvieroe por rescripto los Divinos Hermanos, que en las ventas fiscales se ha de exigir del procurador fidelidad y diligencia, y que se establezcan justos precios no conforme a la renta anterior, sino á la estimación presente; porque así como con un diligente cultivo se aumentan los precios de los predios, así también si fueron tenidos con más negligencia es de necesidad que se disminuyan. § 6.-.--Cuando transcurrió el quinquenio por el cual uno se obligó como arrendatario público, no se está obligado por razón del tiempo que sigue; y esto se expresa en Rescripto de los Príncipes. También el Divino Adriano respondió por rescripto en estos términos: «Es muy inhumana costumbre la de que sean retenidos los arrendatarios de impuestos y de campos públicos, si éstos no pudieran ser arren dados en otro tanto; porque también se encontrarán más fácilmente arrendatarios, si supieren que no estarán obligados, si finido el lustro se quisieren separar». § 7.—Si el fisco hubiere sucedido á un acreedor posterior, usa del derecho que usaría aquel á quien sucedió. § 8.—Hay muchos rescriptos de los Príncipes, en que se dispone que el fisco no demande á los deuorcé de sus deudores de otra suerte, sino si faltaren los deudores principales, ó cuando por la cuen La del fisco se pruebe claramente que se constituyeron los débitos, ó cuando los deudores sean demandados en virtud de contrato con el fisco. () lo, iseran IIa. V&g.

DIGESTO.—LIBRO 1L11 TITULO XIV

§ 9.—Divus Hadrianus Flavio Proculo rescripsit, quum in libertatem proclamat, qui ex bonis ad fiscum pertinentibus esse dicitur, iudicium dan praesentibus et agentibus etiam his, qui negotiis fisci solent intervenire; et hulusmodi liberales causae, si non interveniente fisci advocato decisae sint, in integrum restituuntur. § 10.—Si in locis fisaIibus, ve¡ publicis religiosisve, aut in monumentis thesauri reperti fuerint, Divi Fratres constituerunt, ut diinidia (1) para ex his fisco vindicaretur; item si jo Caesaris possessione repertus fuerit, dimidiam aeque partem fisco vindican. § 11.—Deferre autem se neme cogitur, quod thesaurum invenerit, nisi ex eo thesauropars fisco debeatur. Qui autem, quutn in loco fisci thesauroiTl invenerit, et (2) partem ad fiscum pertinentem sippresserit, totum eum altero tanto cogitur solvere. 4. Uijius libro Vi. ad Edictum.—In fisci caupacti eum delatonibus pro confesais habentur, si modo pretium val modicurn dederunt.



831

9.—El Divino Adriano respondió por rescripto . Flavia Próculo, que cuando se proclama en libertad uno que se dice que es de los bienes pertenecientes al fisco, se pronuncia el juicio estando presentes y litigando también los que suelen intervenir en fos negocios del fisco; y tales causas sobre la libertad, si hubieran sido decididas no interviniendo el abogado del fisco, son restituidas por entero. § 10.—Si en lugares pertenecientes al fisco, ó públicos, ó religiosos, ó en monumentos se hubieren hallado tesoros, determinaron los Divinos Hermanos que la mitad de ellos fuese reivindicada para el fisco; asimismo, si hubiere sido bailado en una posesión del César, es igualmente reivindicada la mitad para el fisco. § 11.—Mas ninguno es obligado á delatarse porque haya encontrado un tesoro, á no ser que 4e este tesoro se le deba parte al fisco. Pero el que habiendo encontrado un tesoro en un lugar del fisco hubiere ocultado laparte perteneciente al fisco, es obligado entregarlo todo con otro tanto.

4. Ur.rio; Comentarios al Edicto, libro VI. -

Bis

Los que en las causas del fisco pactaron con los delatores se tienen por confesos, si es que dieron precio aunque pequeño.

5. IDEM libro XV]. ad Edictum. - Si curator (3) Caesaris ram aliquam vendiderit, quamvis duplum vel triplum pro evictione promiserit, Lamen tiscus simplum praestabit.

5. Er. MISMO; Comentarios al Edicto, libro XVI. - Si el curador del César hubiere vendido alguna cosa, aunque haya prometido por evicción el duplo ó el triplo, el fisco, sin embargo, pagará el siitpie importe. §l.—Si por aquel á quien se le dió derecho para enajenar bienes del fisco se hubiere enajenado alguna cosa del fisco, se hace inmediatamente del comprador, pero habiendo pagado el precio.

§ 1.—Si ab eo, cui ius distrahendi res fisci datum •est, fuerit distractum quid fisci, statm fiL emtoris, pretio tamen soluto. 6. Insi libro Lxiii. ad Edictum.—Fiscus, quum in privati ius succedit, privati jure pro anterionibus suae successionis temporibus (4) utiiur; ceterum losteaquam successit, habebit privilegium suum. ed utrum statim atque coepit ad eum pertinere nomen, an vero posteaquam convenit debitorem, an posteaquam relatum est inter nomina debit.orum, quaeritur; et quidem usuras exinde petit fiscales, eLsi breviores debeantur, ex quo convenit certurn debitorem et confitentem. At in privilegio vare resoriptum est; puto tamen exinde privilegio case Iocum, ex quo inter nomina debitorum relatum nomen est. § 1.—Quodcunque privilegii fisco competit, hoe idem et Caesaris ratio, et Augustae habere solet. 7.

IDEM

libro LIV. ad Edictwn. - Si fiscus ah-

6.

EL MISMO;

Comentarios al Edicto, libro Liii].

7.

EL MISMO;

Comentarios al Edicto, libro Liv.

—El fisco, cuando sucede en el derecho de un particular, usa del derecho del particular por lo relativo ¡ los tiempos anteriores ¡ su sucesión; pero después que sucedió tendrá su propio privilegio. Mas se pregunta, si inmediatamente que comenzó ¡ pertenecerle el crédito, ó si después que demandó al deudor, ó si después que aquél fué relacionado entre los créditos de los deudores; y ciertamente pide los intereses fiscales aunque se deban menores, desde que demandé á un deudor cierto y confeso. Mas en cuanto al privilegio se resolvió diversamente por rescripto; pero creo que tiene lugar el privilegio desde que el crédito fué relacionado entre los créditos de los deudores. § 1.—Cualquier privilegio que compete al fisco suele tenerlo también la cuenta del César, y la de la Augusta.

cui status controversiani faciat, fisci advocatus adesse debet; quare si sine fisci advócato pronuntiatuui siL, Divus Mareos rescripsit, nihil esse actum; et ideo ex integro cognosci oportere.

- Si el fisco le promoviera á. alguno cuestión sobre su estado, debe asistir elabogado del fisco; por lo cual, si se hubiera fallado sin el abogado del fisco, resolvió por rescripto el Divino Mareo, que no se hizo nada; y que por lo tanto se debía conocer de nuevo.

8. MODESTINUS libro V. Eegutarum.— Bonorum fisco vindicatorum actores venundari a procuratoribus non possunt; et si distrahantur, irritam fien venditionem, rescriptum est.

8. MoDasviNo; Reglas, libro V. - Los esclavos administradores de bienes reivindicados para el fisco no pueden ser vendidos por los procuradores; y si fueran enajenados, se resolvió por rescripto que se invalidaba la venta.

(1) media, Hat. Vutg. (5) et, considérase aqut

palabra superflua.

pula. im procurator, liaL. Vu4j.; temporis, 41 eddioe FI. (4)

832 9.



DIGESTO..- LIBRO XLIX: TtTULO XIV iDEM

libro XVII. Responsoruin. - Lucius Ti-

tius feeit heredes sororem suain ex dodrante, uxorem Maeviam et socerum ex reliquia portionibus; eius testamentum postumo nato ruptum esi; qui postumus brevi et ipse decessit, atque ita ornnis hereditas ad matrern postunrii devoluta est; soror testatoris Maeviam veneticii in Lucium Titiurn aceusavit; quuzn non obtinuisset, provocavit; interea decessit rea, nihiominus tamen apostoli redditi Sunt; ql.iaero, an putee extincta rea cognitionem appellationis inducendam propter hereditatein quaesitam. Modestinus reapondil, morte reae crimine extineto, persecUtionem eorum, quae acelere acqui sita probari poasunt, flaco competere poase.

9. EL mismo; Respuestas, libro XVII.—Lucio Ticio hizo herederos de nueve dozavos á. su hermana, y de las restantes porciones á su mujer Mevia y á su suegro; habiendo nacido un póstumo quedó roto su testamento; el cual póstumo falleció también á poco, y de esta suerte toda la herencia fué pasada á la madre de! póstumo; la hermana del testador acusó it Mevia de haber envenenado á Lucio Ticio; no habiendo vencido apeló; entre tanto falleció la reo, pero no obstante se dieron las dimisorias; pregunto, si crees que fallecida Ja reo se ha de dar por terminado el conocimiento de la apelación por haber sido adquirida la herencia. Modestino respondió, que, extinguido el delito por la muerte de la reo, podía competerle al fisco la persecución de lo que se puede probar que fué adquirido por el delito. 10. EL

10. IDEM libro singular¡ de Praeecriptionibus.— Non puto delinquere eurn, qui in dubiis quaestionibus contra fisoum facile responderit.

-No creo que delinque el que en cuestiones dudosas hubiere respondido con facilidad contra el fisco.

11. IAvoLENus libro ¡1. Eptstolarum.—Non possunt ulla bona ad flscum pertinere, nial quae creditoribus superfutura sunt; id enim bonorurn cuiusque case intefligitur, quod aeri alieno supereat.

11. JAvoLENo; Epístolas, libro IX. - Nopueden pertenecerle al fisco ningunos bienes, sino los que les han de sobrar it los acreedores; porque se en-. tiende que sonbienes de alguno lo que sobra de las deudas.

12. CALLISTaATUS libro VI. de Co9nilionibus.— Jo metailum damnatis libertas adimitur, quum etiarn verberibus servilibus corcentur. Sane per huiusmodi personas (1) flaco nihil acquiri, Divus Plus rescripsit; et ideo quod legatum eraL ej, qui postes lo metallum damnatus erat, ad flscum non pertinere rescripsit, magisque ait poenae eos, quam fiaci serves case. -

18. PÁULUS

libro Vil. ad legem ¡uliam el Pa-

Edicto Divi Traiani, quod proposul 2), si-

gnificatur, ut, si quia, antequam causa eius ad sepi rariurn deferatur, profeasus esset earn rem, quam possideret, espere sibi non licere, ex ea partem fisco inferret, partem ipse retineret.

§ 1.—Idem postea Edicto significavit, uL, quaecunque professa esset ve¡ palam, ve! tacite relictum sibi, &ud espere non posset, et probassat iam id ad fisoum pertinere, etiamsi id non possideret, ex eo, quod redactum esset a Praefectis aerario, partem dimidiam feraL. § 2.—Nihil autem intereat, quae causa impediat ius capiendi. § 3.—id autein deferri debet, quod latet, non id, quod•fisci est. § 4.—Ad heredes eius, qui se detulerat, non videbatur praemium transire; sed Divus Hadrianus rescrpsit, uL, licet ante decessisset la, qui se detulerat, antequam id, quod dtulerat, fisco addiceretur, heredi cina praernium daretur. § 5.—Extat eiusdem Hadriani Epístola, ut, si is, qui se deferre poterat, rnorte praeventus fuerit, heres eius, si detulerit, praemium consequatur; si Lamen, inquit, liquebit defunctum eius animi fuisse, ut se veliet deferre; si vero idcirco dissimulaverit, duro rem occuitari sperat, heredem eius ultra vulgare praemium nihil consecuturum. (1) Tau'-.; persona, el códice FL,-Br.

12.

mismo; De las Prescripciones, libro único.

CAL1STRAT0;

De las Jurisdicciones, libro VI.

- A los condenados it las minas se lés quita la libertad, siendo también castigados con los azotes que loe esclavos. Mas el Divino Pío respondió por rescripto, que por medio de Lates personas no se adquina nada para el flaco; y por lo tanto, lo que se le había legado al que después había sido condenado a las minas, respondió por rescripto que no le pertenecía al fisco, y dice que más bien eran ellos esclavos de la pena, que del fisco. 13. P&uLo' Comentarios á la ley Julia y Papia, libro Vii. - n un Edicto del Divino Trajano, que publiqué, se expresa,que si alguno, antes que su causa fuese delatada al Erario, hubiese manifestado que no le era licito adquirir la cosa que poseía, entregará parte de ella al fisco, y él retendrá la otra parte. § 1.—El mismo declaró después en un Edicto, que cualquiera mujer que hubiese declarado que se le dejó pública ó tácitamente cosa que no podia adquirir, y que hubiese probado ya que aquélla pertenecía al fisco, tome, aunque ella no lo posea, la mitad de lo que hubiese sido recogido para el Erario por los Prefectos. § 2.— Mas nada importa cual sea la causa que impida el derecho de adquirir. § 3.—Pero se debe delatar lo que esta oculto, no lo que es del fisco. § 4.—No se consideraba que el premio pasaba it los herederos de! que se había delatado; pero el Divino Adriano resolvió por rescripto, que aunque el, que se había delatado hubiese fallecido antes que fuese adjudicado al fisco lo que habla delatado, se le diese el premio it su heredero. § 5.—Hay una Epistola del mismo Adriano, para que, si el que se podia denunciar hubiere sido sorprendido por la muerte, consiga el premio su heredero, si se hubiere delatado; pero esto, dice, si apareciere que el difunto tuvo la intención de querer delatarse; pero silo hubiere disimulado, esperando ocultar la cosa, su heredero no conseguirá nada más sobre el premio ordinario. ) propoault, ¡Ial. Vulg.

GRS!rO.—LIBRO XLIX: TtTULO XIV

§ 6.—Iteni Divi Fratres rescripserunt, heredes eorum, quibus taciturn fideicommissum relictum est, ita demum ex beneficio Traiani deferre se posse, si is, cui datum fuerat, inorte praeventus esset, et ideo per angustias temporis deferre se non potuetit. § 7.—Quum ante apertum testamenlum tacitum tideicommissum nuntiatum easet ab his, qui fidem tacitam susceperunt, deinde post apertas (1) a fideicommissario delatum esset, Divus Antoninus recipi professionem eius iussit; neque enim dignam esse praemio tam praecipitem festinationem prioris; elquum quia se nuntiet non capere, potius confiteri de suo jure, quam aliud (2) deferre videtur. § 8.—Ad eos beneficiuni Traían¡ pertinet, qui ex defuncti voluntate relictum sibi capere non posSUflt; ergo neo illud, quod servo meo relictum est, deferre peLero. § 9.—Eos, qui q.uasi indigni repelluntur, summovendos cose ab eiusmodi praemio, id est coa, qui de inofficioso egerunt, ve¡ faisum dixerunt testainentum, qui usque ad finem litis oppugnaverunt testamentum. § 10. E¡, qui per errorem se detulit, quum espere solidum poaset, non nocere boc Divus Hadrianus, et Divus Pius, et Fratres rescripserunt. 14.

GAma

libro XI. ad Legem IuUam et Papiam.

—Dicitur, ex asse hereditates ex Silaniano (3) autifil fiscus vindicasset, ut (4) neo libertates, neo legata tueatur; quod aperte nullam habet rationem, quum ex quibnslibet aliis causis fisco vindicatis hereditatibus et libertatee, et legata maneant. 15. Iuwius (5) MAUR1CIANIJS (6) libro 111. ad legem IuIian% et Papiam.—Senatus censuit, si delator abolitionem petat, quod errasse se dicat, ut idem iudex cognoscat, an justa causa abolitionis siL. Et E&¡ errasse videbitur, deL imprudentiae veniam, si autem calumniaa, hoc ipsum iudicet (7), eaque causa accusatori perinde cedat, so si causam egisset et prodidiasel (8). § 1.—Si quia delatorem subiecerit, tantum in aerarium deferat, quantum praemii nomine delator consecutu rus fuisset, si vieisset. § 2.—Divus Hadrianus rescripsit, eandem poenam delatorem forre debere, si citatus ad Edictum non responderit, qua Leneretur, si causani non probasset. § 3.—SenatusHadrianitemporibuscensui4quum quis se ad serariom detulerit, quod capere non potuerit, ut totum in aerarium coHigatur, et ex eo pars dimidia sibi secundurn beneficium Divi Traiani restituatur. § 4.—Quodsi tribus Edictis a Praefecto aerario adesse delator ivasus venire noluerit, secundum possessorem sit pronuntiandum; sed ab eo, qui ita adesse iussus respondente possessore non adfuerit, tanturn exigandum, quantum apud aerarium ex ea (1) tabulas, insertan fiel. Vidg. (2) ai!um, ¡Ial. Vulg. (3) Syllanl*no, Vf419. (4) quod, Ha?. Vutg.

(6) Inlius, fmi. Vig.

Tomo 111-106



833

§ 6.—También resolvieron por rescripto los Divinos Hermanos, que los herederos de aquellos á quienes se les dejó un fideicomiso tácito, podían delatarse en virtud del beneficio de Trajano, solamente si hubiese sido sorprendido por la muerte aquel á quien había sido dado, y por ello no hubiere podido por lo angustioso del tiempo delatarse. § 7.—Cuando antes de abierto un testamento hubiese sido denunciado un fideicomiso tácito por los que aceptaron el tácito encargo, y después de abierto hubiese sido delatado por el fideicomisario, dispuso el Divino Antonino que se admitiese la declaración de éste; porque no es digno de premio tan precipitado apresuramiento del primero; y cuando uno se denuncia incapaz de adquirir, más bien parece que confiesa respecto á su derecho, que no que den unnia otra cosa. § 8.—El beneficio de Trajano se refiere á los que no pueden adquirir lo que se les dejó por voluntad del difunto; luego tampoco podré denunciar lo que fué dejado á un esclavo mío. § 9.—Los que son rechazados como indignos han de ser excluidos de este premio, esto es, los que ejercitaron la acción de inoficioso, ó acusaron de falso el testamento, que hasta el fin del litigio impugnaron el testamento. § 10.—El Divino Adriano, y el Divino Pío, y los Hermanos resolvieron por rescripto, que al que por error se delato, pudiendo adquirir la totalidad, esto no le perjudicaba. 14. G.&-ro; Comentarios á la ley Julia y Papia, Libro II. - Se dice, que cuando el fisco hubiese reivindicado en virtud del Senadoconsulto Silaniano herencias en su totalidad, no ampara ni las manumisiones ni los legados; lo que claramente no tiene razón alguna, porque, reivindicadas para el fisco las herencias por virtud de otras causas cualesquiera, subsisten las manumisiones y los legados. 15.

JuNio MAURIcIANO; Comentarios ti la ley ¡u-

Ua y Papia, Libro ¡II. - Decretó el Senado, que si el delator pidiera la abolición, porque dijera que él erró, conozca el mismo juez sobre si hay justa causa para la abolición. Y si pareciere que erré, conceda perdón á la imprudencia, pero si fuese por calumnia, juzgue sobre esto mismo, y vaya esta causa á riesgo del acusador lo mismo que si éste hubiese sostenido la causa y delatado. § 1.—Si alguno hubiere puesto á otro como delator, pague al erario tanto cuanto á título de premio hubiese de haber conseguido el delator, si hubiese vencido. § 2.—Resolvió por rescripto el Divino Adriano, el delator, si citado no hubiere respondido al Edicto, debe sufrir la misma pena á que estaría sujeto, si no hubiese probado la causa. § 3.—Decretó el Senado en tiempos de Adriano, que cuando alguno se hubiere denunciado al erario porque no pudiere adquirir, sea todo aplicadc al erario, y á él se le entregue de aquello la mitad conforme al beneficio del Divino Trajano. § 4.—Pero si el delator á. quien por tres Edictos del Prefecto del erario se le mandó que compareciera no hubiere querido comparecer, se ha de fallar á favor del poseedor; pero del que, habiéndosele así mandado que compareciera no se hubiere pro-

W

(s) Taur. según cor,ecctdn del códice Fi.; 3ftyijr.nna, La escritura original. Bo. (7) vindtcet, Vulg. (8) prodidisset, considérase at,izdida por an4igrsos copistas; perdldisaet, Visltr.

834



DTGETO - —LIBRO XLIX: TfTULO Xlv

causa, quam detulerit, remaneret, si professionem eam implesset. § 5.—Senatus censuit, ut perinde rationes ad aerarium deferat is, a quo tota hereditas fisco evicta est, vel universa legata, atque is deferré deberet, a quo paro hereditatis vel legati evicta sit. § 6.—Si quia arguetur falsas rationes detulisse, de eo Praefectus aerarii cognoscat, quantam fraudom invenerit, iit tantam pecuniam in aerario ¡ubeat inferri. 18. ULPIANUS libro 1 ViIi. ad legem Iutwn e Papiarn. —Ait Divus Traian us: «quicunque professus fuerit». «Quicunque»accipere debemus tam masoulum, quam feminam; nam feminis quoque, quamvis delationibus prohibentur, tarnen ex beneficio Traían¡ deferre se permissum est. Neo non illud aeque non intererit, cuius aetatis alt ja, qui se defert, utrum iustae, an pupil!aris; nam pupillis etiam permittitur deferre se, ex quibus non capiunt. 17. MODRST1NUS libro II. de Poenis.-.-In summa sciendum est, omniuni fiscaliuni poenarum petitionem creditoribus postponi. 18.

MulcIANus

libro singular¡ de Delatoribus.—

Deferre non poasunt mulieres propter sexus infirmitatem; et ita sacra Constitutionibus cautum est. § 1.—Item clanissiini viri deforre non poasunt. § 2.—Iteni damnati deferre non poasunt, ut Divi Fratres do eo rescripserunt, qui fustibus caesus in opus publicum erat datus.

§ 3.—Item Constitutionibus Principum prohibentur deferre illi,qui in metailum dati sunt; hoc ideo, no desperati ad delationem facile poasint sine causa coniugere. § 4.—Sed eas causas, quas ante darnnationem coeperunt deferre, poase coa etiam post damnationem exsequi, rescriptum est.

§ 5.-Y- Veterani quoque sacris Constitutionibus delatores case prohibentur, propter honorem utique et merita militiae. § 6.—It;em militespropter honorem stipendiorum, quae merent (11, deferre prohibentur. § 7.-.-Sed communern causain sibi cuni fisco quivis deferre potest, hoc est vindicare (2); nec per loo farnosus est, licet in causa sua non obtinuerit. § 8.—Item eos, qui tutores vel curatores fuerunt, non oportere deferre causa (3) pupillorum vel adotescentium suoruni, Divi Severus et Autoninus rescripserunt. Quod consequena est observan et ¡n eo, qui quasi procurator negotia gessit; et ita iidem Príncipes rescripserunt. lidem decreverunt, nulla Constitutione prohibitum esse procuratorein i nterrogar¡; sed accusare euzn, cuius negotia gessit, eL tutorem, qui aut detulil, aut mandavit, severiasime puniendum rescripserunt.

(1) marentur, RaE (2) hoe cas vindicare, omUeiasHa4

sentado al responder el poseedor, se ha de exigir tanto cuanto en poder de! erario quedaría por la causa que hubiere delatado, si hubiese probado su declaración. § 5.—Decretó el Senado, que aquel de quien se hizo evicción de toda la herencia para el fisco, ó de todos los legados, dé cuentas al erario lo mismo que debería darlas aquel de quien se hubiera hecho evicción de parte de la herencia ó de un legado. § 6.—Si alguno fuere acusado de haber presentado falsas cuentas, conozca de ello el Prefecto del erario, para que mande que por cuanto fraude hubiere hallado se le pague al erario otra tanta cantidad. 16.

ULPiANO'

Comemarios 4 la ley Julia y Papia,

libro XVIII.—óice el Divino Trajano: «cualquiera que hubiere declarado», «Cualquiera», debemos entenderlo tanto varón como hembra; porque también á las mujeres, aunque las están prohibidas las delaciones, se les permitió, sin embargo, delatarse por el beneficio de Trajano. Y tampoco igualmente importará de qué edad sea el que se delata, si legíttnia ó pupilar; porque también á lós pupilos se les permito delatarse por las cosas que no pueden adquirir. 17. MODESTINO; De las Penas, libro II. - En suma, se ha de saber, que lapetición de todas las penas fiscales es pospuesta á los acreedores. 18. MARCIANO; De los Delal.ore.s, libro único. -

No pueden delatar las mujeres por razón de la debilidad de su sexo; y así se dispuso en las sacras Constituciones. § 1.—Tampoco pueden delatar los varones muy esclarecidos. § 2.—Tampoco pueden delatar los condenados, como resolvieron por rescripto los Divinos Hermanos respecto del que fustigado había sido condenado á..las obras públicas. § 3.—Asimismo, en las Constituciones de los Príncipes se prohibe que delaten los que fueron condenados á las minas; y esto,para que desesperados no se puedan lanzar fácilmente á delación sin causa. § 4.—Pero se resolvió por rescripto, que aun después de la condenación podían ellos proseguir las causas que antes de la condenación comenzaron á delatar. § 5.—También se prohibe en las sacras Constituciones que los veteranos sean delatores, por razón ciertamente de honor y méritos de la milicia. § 6.—También se les prohibe á los militares que delaten por razón de los estipendios, que obtienen. § 7.—Mas cualquiera puede delatar, esto es, vindicar, una causa común á él con el fisco; y no es por esto infame, aunque en su propia causa no hubiere vencido. § 8.—Asimismo resolvieron por rescripto los Divinos Severo y Antonino, que los que fueron tutores ó curadores no doblan delatar por causa de sus pupilos ó adolescentes. Lo que es consiguiente que se observe también respecto al que como procurador fué gestor de negocios; y así lo resolvieron por rescripto los mismos Príncipes. Los mismos decretaron, que por ninguna Constitución se prohibió que fuese interrogado un procurador; pero resolvieron por rescripto, que se debía castigar severísimamente al que acuse á aquél de cuyos negocios fué gestor, y al tutor que delaté, ó que lo mandó. tS) causain, H&. Viiig.

DIGE8TO.—LIBRO XLIX: TfTULO XIV

9.—Sed no quidem is,qui aliquam ven didit rem, eandem deferre debet ve! per se, val per aubiectam personam, no alioquin poenam patiatur dignam suae personae; ut et constitutum case re! ertur. § 10.—Papinianus tam libro sexto, quam indecirno Responsorum scribit, ita demum publicam auferri pecuniam ei, qui, quum erat creditor, in solutum pecuniam accepit, si aut sciebat, quum accipiebat, publieum quoque case debitorem, aut postea cognovit, antequam eonsumeret pecuniam. Sed placet omnimodo ei peeuniam auferendam esse, etiam si ignoravit, quum consumeret; et postea quidam (1) Principes directam actionem competere ablata pecunia rescripserunt, ut et Marcellus libro septimo (2) Diestorum scribit.

§ 9.—Pero ciertamente tampoco el que vendió alguna cosa debe denunciarla por si, 6 por interpuesta persona, ti fin de que de otra suerte no sufra la pena digna de su persona; como se dice que también se determinó. § 10.—Escribe Papiniano así en el libro sexto corno en el décimo de sus Respuestas, que al que siendo acreedor recibió dinero en pago se le quita el dinero debido al erario, solamente si 6 sabía cuando Lo recibía, que también e! deudor lo era del fisco, ó si lo supo después, antes de consumir el dinero. Mas está determinado que de todos modos se le ha de quitar el dinero, aun si lo ignoró al consumirlo; y algunos Príncipes resolvieron por rescripto, que quitado el dinero compete después la acción directa, según escribe también Marcelo en el libro séptimo del Digesto.

19. PÁPINIANUS libro X. ¡esponsorum. - Den¡que non osee praestandas usuras, quum pecunia revocatur, convenit, quoniam res, non persona convenitur;

19. PÁP1N1AN0; Respuestas, libro X.— Finalmente, conviene que no se hayan de pagar intereses cuando es reclamado-el dinero, porque es demandada la cosa no la persona;

20. IDEM libro XI. Responsorwn. - sed royocata pecunia in fideiussorem liberatum utilis actio dabitur.

20. EL MISMO; Respuestas, libro XI. - pero reclamado el dinero se dará la acción útil contra el fiador que quedó JjIj'e.

21. PAULUS (3)

libro HL Quaestionum.—Titius,

qui mihi sub pignoribus pecuniam debebat, quum esset fisci debitor, solvit mibi quae debebat; postea fiscos jure auo usus abstulit mihi pecuniami piserebatur, an liberata casen pignora. Marcellus recte existimabat, si id, quod mihi sol utum est, fiscus abetulit, non competere pignorum Ji berationem; noque differentiam admittendarn case existimo interesse putantium, id ipsum, quod solutum est, an tantundem repetatur.

22, MARCIANUS (4) libro singular¡ de Delztoribus. - Res, quae in controversia sunt, non debent

a procuratore Caesaris distrahi, sed differenda est corum venditio, ut Divus quoque Severus et Actoninus rescripserunt. Et defuneto malestatis reo, parato herede purgare innocentiam mortui, distractionem bonorum suspendi iusserunt. Et general¡ter prohibuerunt, rem distrahi a procuratore, quse esset in controversia. § 1.—Res autem nexas pignori distrahere procuratores poasunt. Sed si ante alii res obligatae sunt jure pignoris, non debet procurator ius creditorum laedere. Sed si quidem superfluum est in re, pormittitur procuratori vendare ea lege, ut inprimis creditoribus praecedentibus satisfiat, et si quid superfluum est, fisco inferatur, aut si acceperit totum fiscus, solvat ipse; 'vel simpliciter si vendidit procurator, iubebit pecuniam, quam deben creditori privato fuerit probatum, exeolvi ci; el ita Di'vus Severus et Antoninus rescripserunt.

§ 2.—Lites donatas se non suscipere Divus Plus rescripsit, licet bona relicturum se quia profiteatur, vel partem bonorum donatam (b) non suscipere; el adiecit, et illum dignum fuisse punir¡ pro tam turpi, tamque invidioso commento, et, nisi durum (1) qnldem, Hal. (2) sexto, Hal. Vulg. (5) Catus, Ila.

21. PAULO; Cuestiones, libro ¡JI. - Ticio, que, siendo deudor del fisco, me debía dinero bajo prendas, mepagó lo que me debía; después el fisco, usando de su derecho, me quitó el dinero; se preguntaba, si habrían quedado libres las prendas. Marcelo estimaba con razón, que, si el fisco me quitó lo que se me pagó, no competía la liberación de las prendas; y no opino que se haya de admitir ]a diferencia de los que creen que se repetirá lo mismo que se pagó, ú Otro tanLo. 22.

MARCELO;

De los Delatores, libro único—Los

bienes que están en controversia no deben ser enajenados por el procurador del César, sino que ha de ser diferida su venta, como resolvieron por rescripto también el Divino Severo y Antonino. Y habiendo fallecido un reo de lesa majestad, y estando dispuesto el heredero ti purgar la inocencia del difunto, mandaron que se suspendiera la enajenación de los bienes. Y en general prohibieron que por el procurador fuera enajenada cosa, que estuviese en controversia. § 1.—Mas los procuradores pueden enajenar Las cosas obligadas en prenda. Pero si las cosas fueron obligadas antes á otro con derecho de prenda, no debe lesionar el procurador el derecho de los acreedores. Mas si ciertamente hubiera sobrante en aquella cosa, se le permite al procurador venderla con la condición de que ante todo satisfaga ti los acreedores anteriores, y siqueda algún sobrante sea aplicado al fisco, 6 si el fisco lo hubiere recibido todo, pague él mismo; ó simplemente, si el procurador vendió, mandará que se le pague el dinero que se hubiere probado que se le debe al acreedor privado; y así lo resolvieron por rescripto el Divino

Severo y Antonino.

§ 2.—El Divino Pío resolvió por rescripto, que él no aceptaba litigios donados, aunque alguno declare que él dejará los bienes, 6 que no tornaba la parte donada de los bienes; y añadió que también aquél lué digno de ser castigado por tan torpe y tan odio(4) MarceliuS, Vulg. (5) bonorum, donatum, Vulg.

836



DIE81O.—LIBRO XLIX: TÍTULO XIV

esse videbatur (1), in ultro venientem poenam statuere. 3.—Sicut renuntiare (2) causam nemo cogitur, ita liberum arbitrium desietendi ej non datur, qui detulit; et ita Divi Severus et Antoninus reseripserunt; et idem case, licet alieno mandato detuIisset. Plane, rescripsernnt, delatorem audiendum volentem a lite desistere, si sibi mandatorem subtractum queratur. 28. CALLISTRÁTUS libro II. de iure Fisci. - De co delatore, qui causarn solus agere instituerat non habita mentione inandatoris, Si postea desistat praetendens mandatorem causae deceasiase, puniendum Divi Fratres rescripserunt.

24. M&acius libro singular¿ de Dekztoribus.—

so propósito, y que, sino pareciera que es duro,se estableciese una pena contra el que voluntariamente lo hiciera. § 3.—Así como nadie es obligado á denunciar una causa, así tampoco se le da el libre arbitrio de desistir al que la delató; y así lo resolvieron por rescripto los Divinos Severo y Antonino; y que era lo mismo, aunque hubiese delatado por mandato ajeno. Y también resolvieron por rescripto, que debia ser oido el delator que quena desistir del litigio, si se querellase de que se le habla quitado el mandante. 28. CÁLI5TRAT0;

Del Derecho del Fisco, libro II.

—Respecto al delator que habla determinado defender él solo la causa, no habiendo hecho mención del mandante, resolvieron los Divinos Hermanos que debía ser castigado, si después desistiera pretendiendo que había fallecido el mandante de la causa. 24.

MAacI&iIo;

25.

ULPiANO;

De los Delatores, libro único. -

Non tantum delator punitur, si non probaverit, sed et mandator, quem exhibe re debet delator.

No solamente es castigado el delator, si no hubiere probado, sino también el mandante, á quien debe presentar el delator.

25. ULP1ÁNUS libro XIX. ad Sabinum. - Est et decretum ab imperatore Severo, et constitutum, nullo modo exigendum quem probare, unde habeat, circa delationes fiscales, sed delatorem probare debere, quod intendit.

- Se decreté, y constituyó por el Emperador Severo, que de ningún modo se ha de exigir en las delaciones fiscales que uno pruebe por qué título tiene, sinoque el delator debe probar lo que denuncia.

28. IDEM libro XXXI. ad Sabinum.—Quum quidam capitis reus emancipasset fihium, ut hereditatem adiret, rescriptum est, non videri in fraudem fisci factum, quod acquisitum non est,

26. EL MISMO; Comentarios 4 Sabino, libro XXXI. —Cuando alún reo de pena capital hubiese emancipado ti su hijo para que adiese la herencia, se resolvió por rescripto, que no se consideraba que se obró en fraude del fisco respecto ti lo que no se adquirió.

27. IDEM libro 1111V. ad Edicturn. - Quum rnortem mantua uxoris necatae norf defendit, Divas Severas reseripait, dotem fisco vindicandam, prout ad maritum pertineat.

27. E r.. M i $ M o; Comentarios al Edicto, libro =1V. —Cuando el marido no vindica la muerte de su mujer asesinada, resolvió por rescripto el Divino Severo, que la dote ha de ser reivindicada para el fisco, en cuanto le pertenezca al marido.

28. IDEM libro III. Disputaton.wn.—Si, qui mihi obligaverat quae habet, babiturusque esset, curn fisco contraxerit, sciendum est, in re postea acquisita fiscum potiorem case debere, Papinianum respondisse; quod el eonstitutum est, praevenit enim causam pignoris fiseus,

28. EL MISMO; Disputas, libro 111.—Si el que me había obligado lo que tiene, y lo que hubiese de tener, hubiere contratado con el fisco, se ha de saber, que respondió Papiniano, que el fisco debe ser preferente en los bienes adquiridos después; lo que también fué objeto de constitución, porque el fisco fué anterior en la causa de la prenda.

29. IDEM libro VIII. Disputationum.—Eius, qui delatorem corrupit, ea conditio est, ut pro victo (3) habeatur; nam in fiscalibus causis id constitutum est. Sed enim haec poena magia est, ut adversuS ipsum locum habeat, qui delatorem redemit; coteroquin adversus heredern eius transire non debet; nec enim exinde penit causa, ex quo redemta est, vol actio perimitur, vel condemnatio facta 'videtur, verum oportet constare prius, et de crimine pronuntiare. Plana si forte de retraetanda causa agatur, quae semel iudicata est per delatoris corrupte1am, ruortuus corruptor non efficiet, quominus agi possit, atque retractan causa (4); hie enim non poenae, sed causae restitutio esi.

29. EL mismo; Disputas, libro VIII. - Es condición del que corrompió al delator, que sea considerado como vencido;porque esto se constituyó en cuanto ti las causas fiscales. Pero esta pena más bien existe para que tenga lugar contra el mismo que compró al delator; mas no debe pasar contra su heredero; porque no fenece la causa desde que fué comprada, ó se extingue la acción, ó se considera hecha la condenación, sino que debe constar antes, y fallarse sobre el delito. Mas si acaso se tratara de volver á. discutir la causa, que ya una vez fué juzgada por corruptela del delator, el corruptor que hubiere muerto no hará que no se pueda ejercitar la acción, y discutir de nuevo la causa; porque aquí no hay restitución de la pena, sino de la causa. § 1--Es sabido, que el que dice que es falso un les-

§ 1..—Eum, qui falsurn testamentum dixit, posad (1) videatur, Vulg. (5 Taur. La escritura origina¿,- nunciare, la co-

rrección del códice FI., Dr.

Comentarios 4 Sabino, libro XIX.

(3) convicto, VuLq. (4) 1ur.; esusam, el códice FI., Dr.

DrGRSro.—LIBRO xux: rfruo xiv



837

adire hereditatem constat, sed denegatis ei actionibus fisco locus erit; et obligationes, quas adeundo confudit, non restituuntur. § 2.7Nam et in eo, qui post aditam hereditatem defuncti mortern non defendit, imperator noter eum patre rescripait, obllgationea tonfusas non resuscitan.

tamento puede adir la herencia, pero denegadas ti él las acciones tendrá lugar el fisco; y no se restituyen las obligaciones que con la adición confundió. § 2—Porque también respecto al que después de adida la herencia novindica la muerte del difunto, resolvió por rescripto nuestro Emperador juntamente con su padre, que no se resucitaban las obligaciones que se confundieron.

80. MARCLNUS libro hL lnsitulionum. - Ne procuratores Caesaris bonorum actores (1), quae ad fiseum devoluta sunt, alienent, Imperatores Severus et Antoninus rescripserunt; et si manumissi fuerint, revocantur ad servitutem.

80. MMiCIANO; 1nstiut,a, libro Hl. - Los Emperadores Severo y Antonino resolvieron por rescripto, que los procuradores del César no enajenen los esclavos administradores de bienes, que fueron aplicados al fisco; y si hubieren sido manumitidos, son reducidos de nuevo ti esclavitud.

81. IDEM libro IV, Institutionum. - Divus Commodus reacripait, obsidum bona, sicut (2) captivorum, omnimodo in fiscum case cogenda.

31. EL MisMo; Ins,lituta, libró 1 V. El Divino Pío resolvió por rescripto, que los bienes de los rehenes, sai como de los cautivos, han de ser aplicados en todos los casos al fisco.

32. IDEM libro XIV. lnstitutionum. - Sed si accepto usu togae Romanae ut cives Romani semper egerint, Divi Fratres procuratonibus hereditatum rescripserurit, sine dubitatione ius eorum ab obsidis (3) conditione separatum case beneficio principali; ideoque idem ius jis servandum, quod haberent (4), si a legitimis civibus Romanis heredes instituti fuissent.

82. EL MISMO; Instituta, libro XIV.—Pero si habiendo aceptado el uso de la toga romana hubieren vivido siempre como ciudadanos romanos, respondieron por rescripto los Divinos Hermanos ti los procuradores de las herencias, que sin duda por beneficio del Príncipe quedó separado el derecho de ellos de la condición de los rehenes; y por esto se les debe guardar el mismo derecho que tendrían, si hubiesen sido instituidos herederos por legítimos ciudadanos romanos. -

88. ULPIANo; Respuestas, libro 1. - El que adió 88. ULPIÁNuS libro I. Responsor'um.— Eum, qui debitoris fisci adiit hereditatem, privilegiis fisci la herencia de un deudor del fisco comenzó ti estar sujeto ti los privilegios del fisco. coepisae case subiectum.

84. MACaR (5) libro Ji. Publicorum (a). —Imperatores Sevarus et Antoninus Asclepiadi ita reacnipserunt «Tu, qui defensione omiasa redimere sententiam maluisti, quum tibi crimen obiiceretur, non imrnerito quingentos solidos inferre fisco iussus es; omissa enini ipsius causas inquisitione ipse te huic poenae subdidisti; obtinendum est eniin, ut lii, quibus negotia fiscalia moventur, ad defensiones causae bona fide veniant, non adversarios aut iudiees rediniere tentent».

34. M.tcaa; De tos Juicios públicos, libro Ji. -_ Los Emperadores Severo y Antonino respondieron sai por rescripto ti Asclepiadea: «A ti, que habiendo prescindido de la defensa preferiste comprar la sentencia, cuanto se te imputaba un delito, no sin razón se te mandó que pagases al flaco quinientos sueldos; porque habiendo prescindido de la investigación de la misma causa te sometiste tú mismo ti esta pena; porque se ha de observar, que han de acudir de buena fe ti la defensa de la causa aquellos ti quienes se les promueven cuestiones fiscales, y que no han de intentar comprar ti los adversarios ó ti los jueces».

35. Popotiius ( 7 ) libro II. Epistolarum. Apud lulianuin scniptum est: si privatus ad se por-tinere hereditatem Lucii Titii dicat, altero eandem hereditatem fisco vindicante, quaeritur, utrum ius fisci ante excutiendum sit, et sustinendae actiones ceterorum, su nihilominus inhibendae petitiones creditorum singulorum, ne publicae causae praeiudicetur. Idque Senatuseonsultis (8) expressum est.

85. Posepoio; Epistolas, libro XL—Se halla escrito en Juliano: si un particular dijera que ti él le pertenecía la herencia de Lucio Ticio, reivindicando otro para el fisco la misma herencia, se pregunta, si se habrá de discutir antes el derecho del fisco, y se han de suspender las acciones de los demás, ó si, no obstante, se han de excluir las peticiones de cada uno de los acreedores, para que no se perjudique ti la causa pública. Y esto se expresó en os Senadoconsultos.

86. PAP1N1ANuS libro iii. Responzorum.— Praediis a fisco distractia, praeterili temporis tributum (9) eorundem praediorum onus emtorem spectare placuil.

88. PAPINIANO; Respuestas, libro III. - Habiendo sido enajenados predios por el fisco, se determinó, que le correspondía como carga al comprador el tributo de los mismos predios respecto al tiempo pasado.

(1) Taur. ugún el códice FI., en el que u lee actoresque, Br.; auctorea, el códice citado por Br. () Taur.según la escritura original; sicuti, ¿a oorreccidis del códice FI., Br. (3) obsidum, Vulg. (4) HaZ. Vulg. habent, el cddwe Fi.

(5) (6) (7) (8) (9)

!iartfsnus, VuI'. Vate (a púgina 76?., nota?. triplanos, fiel. Senatuseonsulto, Hal. tributl,

Vulg.

838



DIGBTO.—LrBBO XLIX: TfTtJLO 11V

37. iDEM libro X. Responorum.—Quod placuit, fisco non esse poenam petendam, nial creditores suum recuperaverint, eo pertinet, ut privilegium in poena contra creditores non exerceatur, non ut ius com mune privatorum fiscus amit.tat (1).

37. EL MISMO, Respuestas, libro X. - Lo que se determinó, que no se ha de pedir para el fisco la pena, sino si los acreedores hubieren recobrado lo suyo, tiene por objeto que no se ejercite contra los acreedores el privilegio sobre la pena, no qué el fisco pierda el derecho de los particulares.

88. IDEM libro XIII. Responsorum. - Fiscus in quaestione falsi testamenti non obtinuit; priusquam autem ea quaestio decideretur, alio nuntiante bona postea vacare conatitit; fructus post primam litem abaumi non oportuisse respondi, neque enim ad Senatusconsulti beneficium acriptum herdem pertinere controversia mota.

88. EL MISMO; Respuestas, libro Xlii. - El fisco no venció en una cuestión de testamento falso; mas antes que se decidiese la cuestión, denunciando otro los bienes se hizo constar después que eran vacantes; respondí, que no se debieron percibir los frutos después del primer litigio, porque promovida controversia el heredero instituido no está comprendido en el beneficio del Senadoconsulto. § 1.—Respondí, que no desempeñé las funciones de delator el que Sostuvo que el dinero del fisco, que otro tenía, pertenecía á la administración de su tiempo, aunque no lo hubiese podido probar, porque defendía su propia causa.

§ 1.—Delatoris opera non esse functum respondi, qui fisci pecuniam, quam alius tenebat, ad sui temporisadministrationem pertinere, quamvis probare non potuisset, oontendit, quoniam propriam causam egerat. 39. Irzz,i libro XVJ. Responsorum.— Bona fisco citra poenam exilii perpetuam adiudicarl sententia non oportet. § 1.—Eum, qui perioulum communis condemnationis dividi postulavit, quod participes iudicati solvendo egaent, revocatis alienationibus, quas fraudulenter fecerant (2), non videni causam pecunias fisco uuntiaue (3), respondL 40. PAULUS libro XXI. Quaesgionum. - Ita fidei heredia commisit: «rogo fundum Titio des, de quo te rogavi»; si Titius capere non poasit, non evitabit heres poenam. taciti fideioommissi; non enim est palam relinquere, quod ex testamento soiri non potest, quutn recitatum est, quemadmodum nec ¡ile palam dat, qui ita scribit: «rogo vos heredes, in eo (4), quod a vobis petii, fidem praestetis». lino in priore specie maiorein fraudem excogitasse videtur, qui non tantum legem circumvenire voluit, sed etiaLli interpretationem legis, quae circa taeltum ficleicommissum habetur; quamvis enim fundum nominaverit, non tamen cognosci potest, de quo sit rogatus heres, quum diversitas rerum obscurum faciat legatum.

§ L—Patronus si tacita in fidem suam recipiat, ut ex portione sus praestet, ceasare fraudem dicitur, quia de suo largitur. 41.

iDEM

libro XXI. Respon3orum. - Eum, qui

bona vacantia a fisco comparavit, debere actionem,

quae contra defunctum competebat, excipere.

VALINS (5) libro V. Fideicommissorum. 42. Arrianus Severus Praefectus aerarii, quum eius, qui tacite rogatus fnerat non capienti fideicommissum redd ere, baus publicata erant, pronuntiavit, nihilominus ius deferendi exConstitutione Divi Traiani babera eum, cüi fideicommissum erat relictum.

§ 1.—Quia autem nonnulli ingrati adversus beneficium Divi Traían¡ post professionem quoque de tacito fideicommisso factam eum possessoribus transigunt, atque tribus Edictis evocati non respondent, placuit Senatui, tantum ab eo, qui Id fecisset, (1) sdmittat. Vulq. (25 fecerat. Vug.

(5) vefldiCUU, Vuig.

89. Et MiSMO; Respuestas, libro XVI.—No se deden adjudicar bienes al fisco en sentencia sin pena de destierro perpétuo. § 1.—Responal, que el que pidió que se dividiera la responsabilidad de una condenación común, porque fuesen solventes los partícipes en lo juzgado, no se consideraba que, revocadas las enajenaciones, que fraudulentamente hablan hecho, denunció al fisco causa pecuniaria. 40.

PAULO;

Cuestiones, libro XII. - Uno seco-

mendó así fideicomiso á su heredero: «te ruego le des á Ticio el fundo, respecto al que te rogué»; Si Ticio no pudiera adquirirlo, el heredero no evitará la pena de fideicomiso tácito;porque no es dejar públicamente lo que no se puede saber por el testamento cuando fué leido, á la manera que tampoco da públicamente el que escribe así: «os ruego, herederos, que presteis fidelidad á lo que os pedí», Antes bien, se considera que en el primer caso. imaginó mayor fraude el que quiso no solamente burlar la ley, sino también la interpretación de la ley, que está admitida respecto al fideicomiso ticí to; porque aunque hubiere nombrado el fundo, no se puede, sin embargo, conocer respecto á cuál haya sido rogado el heredero, pues la diversidad de las cosas hace obscuro el legado. § 1.—Si el patrono aceptó el tácito compromiso de dar de su porción, se dice que deja de haber fraude, porque da de lo suyo. 41. Ex. MISMO; Respuestas, libro XX!. - El que compró del fisco bienes vacantes debe asumir la acción, que competía contra el difunto. 42. VALENTE; Fideicomisos, libro V.—Habiendo sido confiscados los bienes de aquel á quien tácitamente se le habla rogado que restituyera un fideicomiso á quien no podía adquirirlo, declaró Arriano Severo, Prefecto del Erario, que, ello no obstante, tenía en virtud de la Constitución del Divino Trajano derecho para delatar aquel á quien se le había dejado el fideicomiso. § 1.—Mas por cuanto algunos ingratos contra el benficio del Divino Trajano transigen con los poseedores aun después de la manifestación hecha sobre un fideicomiso tácito,.y llamados por tres Edictos no responden, plugo a Senado que al que (4) meos por Inco, Vug (6) I*bo1enu, Fbi.

DIGEØTO -LiBRO XLIX TíTULO XIV exigi, quantum apud aerarium ex ea causa, quam detulerat, reman ere oporteret, si professionem suam implesaet, et si possessoris quoque fraus apud Praefectum convicta fuiset, ab eo quoque, quod convictos inferre debuisset, exigí.



8i9

hubiese hecho esto se le exija tanto cuanto debería quedar en poder del erario por virtud de la causa que había delatado, si hubiese probado su declaración, y que si ante el Prefecto se hubiese probado también fraude del poseedor, se exigiera también de él lo que el convictó hubiese debido pagar.

48. 'ULPIANO; Fideicomisos, libro VI. - Nuestro 48. Uuius libro VI. Fideicommiuorum. - Imperator noster rescripsit, fiscum in rem habere Emperador resolviópor rescripto, que el fisco tenia acción real en virtud de fideicomiso tácito. actiones ex tacilo fjdeicommisso. 44. PAULO; Sentencias, libro 1. - No es delator 44. PAULUS libro L Sentengiarun,—Delator non est, qui protegendae causae suae gratis aliquid ad el que paraproteger su propia causa denuncia alflscum nuntiat (1). guna cosa al fisco. 45. IDEM libro V. Sententiarum (2). - In fraudem fisci non solum per donationem, sed quocunque modo res alienatae revocantur; idemque iuris est, et si non quaeratur; aeque enim ¡u omnibus fraus punitur. § 1.—Bona eorum, qui in custodia, vel in vinculis, vel compedibus decesserunt, heredibus eorum non auferuntur, sive testato, sive intestato decesserunt. § 2.—Ejus bona, qui sibi inortem conseivit, non ante ad ffscum coguntur, quamprius constiterit, cuiva criminis gratia manos sibi intulerit. Eius bona, qui sibi ob aliquod admissum fiagitium mortm conscivit, et manos intulit, fisco vindicantur; quodsi id taedio vitae, aut pudore aeris alieni, ve¡ valetudinis alicuiusimpatientia admisit, non inquie. tabuntur, sed suae successioni (3) relinquuntur. § 3.—A debitore Be¿¡ in fraudem datas libertabas retrahi placuit. Sane ipsum ita ab alio emere mancipium, ut manumittat, non est prohibitum; ergo tunc et libertatem praestare posait. § 4.—Ex big bonis, quae ad fiscum delata sunt, instrumenta ve¡ chirographa, acta etiam ad ius privatoruin pertinentia, restitui postulantibus convenit. § 5.—Neque instrumenta, neque acta a quoquam adversus fiscuin edi oportet. § 6.—Ipse autem flacos actorum suorum exempla hac conditione ediL, ut (ne) is, cui describendi fiL potestas, adversus se vel rempublicam his actis utatur; de quo cayere compellitur, nL, si usus is contra interdictum fuerit, causa cadat. § 7.—Quoties apud flscum agitur, actorum poteatas postulanda est, ut merito lis uti liceat; eaque mano commentarienais adnotanda sunt; quodsi ea aliter proferantur, ¡a, qui ita protulerit, causa cadit. § 8.—Quoties iterum apud fiscum eadem causa tractatur, priorum actorun, quorum usus non fuerat postulatus, ex officio recitatio jure poscetur. § 9.—Qui pro alio a fisco conventus debitum exsolvit, non inique (4) postulat persecutionem bonorumeius, pro quo solvit; in quo etiam adiuvari per officiurn (5) solet. 10. —Fiacalihus debitoribus petentibus ad conparandam pecuniam dilationem negar¡ non placuit; (1) denunelat, Hal.

(5) Véame Pauii Sentt. reoc. V. 22. 2.

(5) ano auc.eaaorl, Rol. Vjag.

45. EL MISMO; Sentencias, libro V.— Se revocan las enajenaciones de bienes hechos en fraude del fisco no solamente por donación, sino de otro cualquier modo; y el mismo derecho hay, también si no se cuestionase; porque el fraude se castiga igualmente en todos. § 1.—Los bienes de los que fallecieron bajo custodia, ó aprisionados, ó con grillos, no se les quitan á sus herederos, ya si fallecieron testados, ya si intestados. § 2.—Los bienes del que -se procuró la muerte no son aplicados al flaco antes que constare por razón da qué delito atenté contra sí mismo. Los bienes delque por razón de algún delito cometido se procuró la muerte y puso mano en si mismo, son reivindicados para el fisco; pero si hizo esto por tedio de la vida, 6 por vergüenza de alguna deuda, ó por no sufrir alguna enfermedad, no serán molestados, sino que se les dejan á sus sucesores. § 3.—Se determiné que fuesen revocadas las libertades dadas por un deudor en fraude del fisco. Mas no está ciertamente probib.do que él mismo compre de otro un esclavo para manumitirlo; luego en este caso podrá darle también la libertad. § 4.—Respecto á los bienes que fueron denunciados al fisco es conveniente que ¡Be les restituyan, á los que los pidan, los instrumentos ó quirógrafos, y también las actas pertenecientes al derecho de los particulares. § 5.—Por nadie se deben presentar contra el fisco instrumentos ni actas. § 6.—Pero el mismo fisco presenta copias de sus propias actas con esta condición, que ni aquel á quien se le da facultad para copiarlas utilice estas actas contra si ó contra la República; respecto á lo cual es obligado á dar caución, para que, si él hubiere hecho uso contra lo prohibido, decaiga de su causa. § 7.—Siempre que se ejercita acción ante el fisco se ha de pedir copia de las actas, para que con razón sea licito usar de ellas.; y han de ser éstas anotadas de mano del secretario; pero si de otra suerte fueran presentadas, decae de su causa el que así las hubiere presentado. § 8.—Siempre que de nuevo se trata ante el fisco la misma causa, se pedirá con derecho la lectura de oficio de las primeras actas cuyo uso no se hubiere pedido. § 9.—El que demandado por el fisco en lugar de otro paga la deuda, no sin justicia pide la persecuuien pagó; en lo ción de los bienes de aquel porJIores que también suele ser ayudadoe oficio. 10.—No plugo que álos de fiscales que pidieran dilación para procurarse dinero se les de (4) nounnnqu&m, Rut. (5) budIsta, inserta Rut.

840



DIGESTO.—UBRO XLII. TITULO XIV

cuius rei aestimatio ita arbitrio iudicantis conceditur, ut in maioribus summis non plus, quam tres menses, in minoribus vero non plus, quam duo prorogentur; prolixioris autem temporis spatium ab Imperatore postulandum est. § 11.—Si princi palis re¡ bona ad fisoum devoluta sint, fideiussores liberantur, nisi forte minus ¡done¡ sint, et in reliquum non exsolutae quantitatiS accesserint. § 12.—Si plus servatum est ex bonis debitoris a fisco distractis, jure ac merite restitul postulatur. § 18.—Conductor ex fundo fiscali nihil trauBíerre potest, neo cupreasi materiam vendere, vel olivae non substitutis alije, ceterasque arbores pomiferas caedere; et facta cius re¡ aestimatione in quadruplum convenitur. § 14.—Minoribus viginti quinque annis neque fundus, neque vectigalia locanda sunt, ne adversus ea beneficio aetatis utantur. HERMOGEN1ANUS libro

negara; la apreciación del caso está concedida al arbitrio del Juez, de suerte, que tratándose de sumas mayores no se den de próroga más de tres meses, pero tratándose de las menores no más de dos; mas un espacio mayor de tiempo ha de serie pedido al Emperador. § 11.—Si al fisco hubieran sido aplicados los bienes del reo principal quedan libres los fiadores, é. no ser acaso que sean menos solventes y hubieren intervenido por el resto de la cantidad no pagada. 12.—Si de los bienes del deudor enajenados por el fisco se cobré más, con derecho y razón se pideque sea restituido. § 13.—El arrendatario no puede transferir nada de un fundo fiscal, ni venderla madera de ciprés 6 de olivo, ni cortar los demás árboles frutajes, no habiéndolos substituido por otros; y hecha la estimación de esto es demandado por el cuádruplo. § 14.—A los menores de veinticinco años no se les ha de dar en arriendo fundo ni tributos, á fin de que contra ello no utilicen el beneficio de la edad.

Vi. lurio epilomarurn..

46. HERMOGSN1AN0; Epitome del Derecho, libro VI. -Se le priva como á indigno de la sucesión al que, habiendo sido instituido heredero como hijo, fué declarado supuesto después de la muerte del que se decía padre. § 1.—Qui aliquid sciens in fraudem fisci susce§ 1.—El que á sabiendas tomó á su cargo alguna pit, non solum rem, in qua fraudis ministerium cosa en fraude del fisco, es obligado á restituir no suscepit, sed alterum tantum restituere cogitur. solamente la cosa respecto á la que aceptó el encargo del fraude, sino también otro tanto. § 2.—Quod a Praeside, seu procuratore, vel quo§ 2.—Lo que por el Presidente, ó por el proculibet alío in ea provincia, in qua administrat, hect rador, ó por otro cualquiera fué comprado en la per suppositam personam, comparatum caL, infirprovincia en que él adrninjstra, aunque por medio mato contractu vindicatur, et aestimatio eius fisco de supuesta persona, es reivindicado invalidándose infertur; tiam et navem in eadem provincia, in qua el contrato, y se aplica al flaco su estimación; porquia administrat, aedificare prohibetur. que se le prohibe construir también nave en la misma provincia, en que uno administra. § 3.—Fiseus semper habet ius pignoris. § 3.—El fisco tiene siempre derecho de prenda. § 4.—Qui compensationem opponit fisco, intra § 4.—El que al fisco le opone compensación debe duos menses debitum sibi (1) docere debet. probar dentro de dos meses lo que á él se le debe. § 5.—Ut debitoribus fisci quod fiscus debet, com§ 5.—Muchas veces se dispuso en constituciopenaetur, saepe constitutum est, excepta causa nes, que á los deudores del fisco se les compense tributoria (2), et stipendiorum, itero pretio rei a lo que debe el fisco, exceptuándose lo debido por fisco emtae, et quod ex causa annonaria debetur. causa de tributos y de estipendios, también el precio de cosa comprada del fisco, y lo que se debe por causa de annonas. § 6.—In reatu constitutus bona sua administrare 6.—El constituido en calidad de reo puede adpotest, eique debitor rente bona fide solvit. ministrar sus propios bienes, y válidamente le paga de buena fe su deudor. § 7.—Actores, qui aliquod officium gerunt lo bo§ 7.—A los procuradores les está prohibido vennis, quae distrahunt, procuratores venundare in• der, sin haber sido consultados los Príncipes, los consultis Principibus prohibentur; et si veneant, esclavos administradores que desempeñan algún venditio nullas vires habebit. cargo en los bienes que enajenan; y si fueran vendidos, no tendrá fuerza alguna la venta. § 8. —Se rvus Caesaris, si ¡usan procuratoris adiit § 8.—Un esclavo del César, si adió la herencia hereditatem, Caesari volenti acquirit. por orden del procurador, adquiere para el César, si este lo quiere. § 9.-.Si multi fisco fraudem fecerint, non ut in § 9.—Si muchos hubieren defraudado al fisco, actione furti singuli solidum, sed omnes semel (3) no debe cada uno Como-en la acción de hurto la toquadrupii poenam pro viril¡ portione debent; sane talidad, sino que todos juntos deben por parte viril pro non idoneis, qui sunt ¡done¡, con'veniuntur. la pena del cuádruplo; mas por los no solventes son demandados los que son solventes. 46.

—Aufertur ej quasi indigno succeasio, qui, quuru heres institutus esaet ut fihius, post mortem eius, qui pater dicebatur, suppositus declaratus caL.

47. PAULUS libro L Decretorum.—Mosehis quaedaro, fisci debitrix ex conductione vectigahs, heredes babuerat; a quibus post aditam hereditatein Faría Senilla (4), et alii praedia emerant; quum convenirentur propter Moscbidis reliqua, et dice(1) Taur. según el códice FI., en el que se ee .1bi, Dr. (5) tributsrl&, Bat,

47. Pur.o; Decretos, libro 1. - Una cierta Mósquides, deudora del flaco por arrendamientos de tributos, bahía dejado herederos; de quienes después de adida la herencia habían comprado predios Faria Senilla y otros; como fuesen demanda. (3) slmni. .1 códice Cito4op0,. Geb.

(4) SamWa, Bat., Sevills, vag.

DIØESTO.LIBRO XLIX: rfTl:ILO XIV

bant, heredes Moechidis idoneos esse, et mutos alios ex nsdem bonis emisse, aequum putavit Imperator (1), prius heredes convenire debere, (2) jo reliquum possessorem oxnnem; et ¡La pronuntiavit. § L—Aemilius Ptolewaeus (3) conduxerat a fisco possessionem, eamque paullatim pluribus locaverat maiore quantitate, quam ipse susceperat; conveniebatur a procuratoribus Caesaris in eam quantitatem, quam ipse perceperit (4); boc iniquum et mutile fisco videbatur, ut tamen suo periculo ipse eos, quibus Iocaverat, conveniret; ideoque pronuntiavit, in eam solamquantitatem eum convenir¡ (5) debere, qua ipse conductor extiterat.

48. IDEM Libro Y. Decregorum. - Statius Florus testamento seripto heredis suis Pompeii tacitae (6) fidei commiserat, nL non capienti fundum et certam pecuniae quautitatem daret, et co nomine cautionem a Pompeio exigi euraverat, se restituturum ea, quae el per praeceptionem dederat; postea idem Florus facto secundo testamento, et. eodem Pompeio et Faustino heredibus institutis, nullas prasceptiones Pompeio dederat; hace persona, quae espere non poterat, se detulerat; consulti Imperatorea a procuratoribus rescripserant, si non probaretur, mutatam voluntatem case, praestandum fideicommissum; atque ita Pornpeius condemnatus desiderabat, onus esse id hereditatis oportere, quia praeceptiones non acceperat, nec posee videri pro parte in prima voluntate testatorem perseveraese; sed in universo pronuntiavit, neo testamentum prius extare, nec si dedisset in primo testamento, ex posteriore peti potuiase, nial petitum esset; placuit, quia non probabat sibi datas praeceptiones, ex sola sua cautione solum fideicommissum prasstare debere.

§ 1.—Cornelio Felici mater acripta heres rogata eraL restituere hereditatem post mortem suam; quum heres soripta condemnata esset, eta fisco (7) omnia bona mulieris occuparentur, dicebat Felix, se ante poenam case; hoc enim eonstitutum est; sed quum (8) nondum dice fideicommissi venisset, quia posaet prius ipse inori, vel etiam mater (9) alias res aequirere, repulsus est interim a petitione.

49. IDEM libro sinqulari de tacitisfideieommissis.



841

dos por residuos de Mósquides, y decían que 104 herederos de Mósquides eran solventes, y que otros muchos compraron de los mismos bienes, el Empe. rador juzgó equitativo que debía demandar primeramente á los herederos, y por el déficit 4 todo poseedor; y así lo declaró. lio Ptolemeo había tomado del fisco en § .—Emi arrendamiento una posesión, y por partes la había dado en arrendamiento muchos por mayor cantidad, que la que él había tomado ti su cargo; era demandado por los procuradores del César por la cantidad que él mismo había percibido; esto parecía injusto é inútil para el fisco, á fin de que él mismo demandase á su propio riesgo ti aquellos ti quienes les habla dado en arrendamiento; y declaró por lo tanto que él debía ser demandado por aquella sola cantidad por que él había sido arrendatario. 48. EL mismo; Decretos, Libro II. - Stacio Floro había encomendado tácitamente ti la fidelidad de su heredero Pompeyo en su testamento escrito, que á uno que no podía adquirir le diese un fundo y cierta cantidad de dinero, y había cuidado de que con tal motivo se exigiera ti Pompeyo caución de que él restituiría lo que ti él le habla dado por prelegado; después el mismo Floro habiendo hecho segundo testamento, y habiendo instituido herederos al mismo Pompeyo y ti Faustino, no le dió ningunos prelegados ti Pompeyo; la persona que noE podía adquirir se habla delatado; consultados los mperadores por los procuradores respondieron por rescripto, que, si no se probase que fué cambiada la voluntad, se debía entregar el fideicomiso; y condenado de este modo Pompeyo pretendía, que esta debía ser carga de la herencia, porque él no había recibido pretegados, y no se podía considerar que el testador perseveró en parte en su primera voluntad; pero declaró respecto ti todo, que ni subsistía el primer testamento, ni silos hubiese dado en el primer testamento se pudieron pedir por el segundo, ti no ser que se hubiese pedido; se determinó, que como no probaba que ti él se le dieron prelegados, debía entregar sólo el fideicomiso en virtud de su sola caución. §1.—A. una madre instituida heredera se le había rogado que después de su muerte restituyese la herencia ti Cornelio Felix; habiendo sido condenada la heredera instituida, y siendo ocupados por el fisco todos los bienes de la mujer, decía Felix, que él estaba antes que la pena; porque esto se hallaba establecido por Constitución; pero como aun no había llegado el día del fideicomiso, porque podría el mismo morir anles,ó también adquirirla madre otros bienes, fué mientras tanto repelido de la petición.

—Quum taeitum fideicommissum is, cui datum erat, capere se nihil posee detulisset, in quaestionem venit, dodrantis, an totius asais partem dimidiam ex beneficio Divi Traiarii recipere debeat. De qua re extat Resoriptum Imperatoria Antonini in hace verba: «lmperator Antoninus mho Rufo. Qui tacitam fidem accommodavit, ut non capienti restitueret hereditatem, si deducta parte quarta restituit, nihil retinere debet; quadrans autem qui heredi imponitur ipsius (10), eripiatur, et ad flscum trans-

49. EL mismo; De los Fideicomisos tácitos, libro único. - Habiendo denunciado aquel, ti quien se le bahía dado un fideicomiso tácito, que él no podía adquirir nada, surgió la cuestión de si debería percibir por el beneficio del Divino Trajano la mitad de los tres cuartos, 6 de toda la herencia. Sobre cuyo particular hay un rescripto del Emperador Antonino en estos términos: «El Emperador Antonino ti Julio Rufo. El que prestó su tácita fidelidad para restituir la herencia al que no podía adquirirla, si la restituyó deducida la cuarta parte, no debe

(1) noter, inserlan Ha¡. VuIg. (2) convenirl el debere, deinde iii reliqunm, Hal. (3) PraetoiLuua, Vuig. (1) Taur. según corrección del códice Fi., que dice perciperet, Br.; psrcoeperft, la escritura original. (5) convenire, HaZ.

(6) Taur. según corrección del códice FI.; taelte, ¿a escrv. lura original, Bo. (7) Vid9.; eu3t a fisCo, el omnia el códice Pl. (8) ¡Ial.; al por qunm, el códice (9) Iure por mater, Ha¿. (lo) ¡poi eripiatur, Ha¿. Vuig.

Tomo III—i06

842



DIGESTO.—LIBIIO xux: TÍTULO xv

feratur; unde dodrantis semissem solum capit qui se detulit». -

retener nada; mas quítese la cuarta parte que se le aplica al heredero del mismo, y sea transferida al fisco; por lo que el que ti si mismo se delaté adquiere solamente la mitad dé los tres cuartos».

50. IDEM libro .ZIL Deereeorusn.. - Valerius Patroinus (1) procurator Imperatorio FLavio Stalticio (2) praedia certo pretio addixerat; deinde (acta licitaione ídem Stalticius (3) recepta ea licitatione obtinuerat, et in vacuam possessionem inductus erat; de fructibus medio tempore perceptis quaerebatur; Patroinus (4) fisci case volebat. Plane si medio tempore inter primam licitationem, et sequentem adiectionem (5) percepti fuissent, ad venditorem pertinere; sicut solet dici, quurn in diem addictio (acta est, deinde melior conditio allata est; neo mover¡ debemus (6), quod idem fuisset, cui el primo addicta fuerant praedia. Sed quum utraque addietio mIra tempus vindemiarum faeta fuisset, recessum est ab hoc tractatú; ¡toque placebat, fruetus emtoris cese. Papinianus et Messius novam sententiam induxerunt, quia sub colono erant praodia, iniquum case fructus ej auferri universos; sed colonum 9uidem percipere sos dehere, emtorem vero pensionem eius anni accepturum, ne fiscus colono teneretur, quod ei frui non licuisset, atque si boe ipsum in emendo convenisset; pronuntiavit tomen seeundum iliorum opinionem, quod quidem (7) domino colerentur, universos fructus habere (8), si vero sub colono, pensionem accipere (9). Tryphonino (10) suggerente, quid pularet (11) de aridis fruotibus,qui ante praecepti (12) in praodiis fuissent, respondit, si nondum dies pensionis venisset, quum addieta sunt, eos quoque emtorem accepturu m.

50. EL MiSM Decretos, libro 111.— Valerio Patroino, Procurador del Emperador, había adjudicado por cierto precio unos predios ti Flavio Stalticio; después, hecha licitación, el mismo Stalticio, admitida la licitación había vencido, y sido puesto en la vticu.a posesión; se cuestionaba respecto ti los frutos percibidos en el tiempo intermedio; Patroino quería que fuesen del fisco. & la verdad, si hubiesen sido percibidos en el tiempo intermedio entre la primera licitación y la siguiente adjudicación, pertenecen al vendedor; como se suele decir, cuando se hizo la adjudicación ti término, y después se ofreció mejor condición; y no debemos vacilar porque hubiese sido el mismo ti ocien primeramente le habían sido adjudicados los redios. Pero cuando ambas adjudicaciones hubiesen sido hechas dentro del tiempo de las vendimias, hubo alejamiento de esta cuestión; y así se determinaba, que los frutos eran del comprador. Papiniano y Messio introdujeron una nueva opinión, porque como los predios estaban en poder de colono, era injusto que se le quitasen todos los frutos; sino que el colono debía ciertamente percibirlos, y recibir el comprador la pensión de este año, para que el fisco no quedase obligado al colono,porque no le hubiese sido licito disfrutar, de igual suerte que si esto mismo se hubiese convenido al comprar; pero declaró conforme ti la opinión de aquéllos, que si ciertamente fuesen cultivados para el dueño, tuviese todos los frutos, pero que si por colono, recibiese la pensión. Preguntando Trifonino qué opinaba respecto ti los frutos secos que hubiesen sido cogidos antes en los predios, respondió, que si aun no hubiese llegado el día de la pensión, cuando fueron adjudicados los predios, también había de percibirlos el comprador.

TIT. XV

TÍTULO XV

DE CAPT1VIS, ET DE POSTLIM1NIO, ET REDEMTJS AB HOSTIBUS

DE LOS CAUTIVOS, Y DEL POSTLIM1NIO, Y DE LOS RESCATADOS DE LOS ENEMIGOS

[Cf. Cod. VIII. 51. (50.)]

[Véase Cód. VIII. 51—(50).1

1. MARCELLUS libro IXJJ. Diqcstorum. - Quod servus eius, qui ab hostibui captus est, postea stiputatus cal, aut si legatum sit servo eius, posteiquam ille ad hostos pervenit, hoc habebunt heredes ema, quia et si captivitatis tempore deeessisset, acquisitum foret heredi.

1. MARCELO; Digesto, libro IXIL—Lo que el esclavo del que fué aprisionado por los enemigos estipuló después, ó si ti su esclavo se le hubiera hecho un legado después que aquél cayó en poder de los enemigos, lo tendrán los herederos de aquél, porque también si hubiese fallecido durante el tiempo del cautiverio, seria adquirido para e! heredero.

2. IDEM libro XXXIX. Digestorum. - Navibus longis atque onerariis propter bellj usum postliminium est, non piscatoriis, ant si quas (13) aduanas voluptatis causa paraverunt.

2. EL mismo; Digesto, libro XXXIX. - Hay el postliminio para las naves grandes y de carga por razón de su uso para la guerra, no para las pescadoras, 6 para las ligeras que algunos hicieron para recreo. § 1.—También el caballo, ó la yegua que admite freno, son recobrados por el postliminio; porque pudieron escaparas sin Culpa del caballero. § 2.—No hay el mismo derecho respecto fi. las ar-

§ 1.—Equus ibm, aut equa freni patiens recipitur postliminio; nam sine culpa equitis proripere se potuerunt. § 2.—Non idem in armis iuris est, quippe nec (1) Patronin, ¡IaL; Patronul, Vulg. (2) Statilcio, Vulg. (5) StAtIlCIU5, V

() Véase ¿anota (5) aidtctionem, HaC. Vulg. (6) Hal. Valg.; deberemul, el códice Ft. (7) quod si quidem a domlno, VuIg. (8) baberet, Vulg.

(9) aceiperet, Vulg. (10) Trypbonio, Vulg. (11) putarem, ¡Ial. (12) Taur. según la escritura original; percepti, la corrección del códice FI., Br. (13) Taur. según corrección del códice FI.; quis, la escritura original, Br.

DIGBSTO.—LIBRO XLIX: TfTtrLo xv



843

sine fiagitio amittuntur; arma enim postliminio reverti negatur, quod turpiter amiltantur,

mas, porque no se pierden sin culpa; pues se deniega que sean recuperadas por derecho de postliminio las armas, porque se-pierden torpemente,

3. POMPONWS ( 1 ) libro XXX VII. ad Quinütm Mucium. - item vestis (2).

8. Porzi'orio; Comentarios á Quinto Mucio, libro XXXVII. -y asimismo los vestidos.

4. MODESTINUS libro 111. ¡-?egularuin.— Eos, qui ab hostibus capiuntur, vel hostibus deduntur (3), jure postliminii reverti, antiquitus placuit. An qui hostibus deditus reversus, nec a nobis receptus, elvia Romanus alt, inter Brutum et Scaevolam varie tractatum est; et consequene est, ut civitatem non adipiscatur. -

4. Moissrmo; Reglas, libro III, - Plugo de antiguo, que los que son aprisionados por los enemigos, ó se entregan á los enemigos, regresen con derecho de postliminio. Entre Bruto y Scévola se opinó con diversidad sobre si seria ciudadano romano el que habiéndose entregado á los enemigos volvió, y no fué recibido por nosotros; y es cona guien te que no adquiera la ciudadanía.

5. Poroius ( 4 ) libro XXXVII. ad Quintum Muciwn.—Postliminii ius competit autin bello, aut in pace. § 1.—In bello, quuin hi, qui nobis hostes sunt, aliq-uem ex nostris ceperunt, et intra praesidia sua perduxerunt; nam si eodem bello ja reversus fuent, postliminium habet, id est, perinde omnia restituuntur el aura, ac si captus ab hostibus non esaet; antequam ¡u praesidia perducatur hostium, mane¿ civis; tuno autern reversus intelligitur, si aut ad amicos nostros perveniat, aut intra praesidía nostra case coepit.

5. Poirowio; Comentarios 4 Quinto Mucio, libro XXXVII. Compete el derecho de postliminio ó en guerra ó en paz. § 1.—En guerra, cuando los que son nuestros enemigos cogieron á alguno de los nuestros, y se lo llevaron á sus fortificaciones; porque si en la misma guerra hubiere vuelto aquél, tiene el postliminio, esto es, se le restituyen todos, los derechos lo mismo que si no hubiese sido aprisionado por los enemigos; antes que haya sido llevado ¡ las fortificaciones de los enemigos, permanece siendo ciudadano; mas se entiende que regresó, si llegara é. donde hay amigos nuestros, ó si comenzó á estar dentro de nuestras fortificaciones. § 2.—También en la paz se dió el postliminio; porque si con algún pueblo no tenemos amistad, ni hospitalidad, ni pacto hecho por causa de amistad, éstos no son ciertamente enemigos; mas lo que de lo nuestro va á poder de ellos se hace de ellos, y un hombre libre nuestro aprisionado por ellos se hace también de ellos. Y lo mismo es, si de ellos llegara alguna cosa á nuestro poder; así, pues, también en este caso se dió el postliminio. § 3.—Mas el cautivo, si hubiere sido manumitido por nosotros, y llegare á los suyos, se entiende que volvió con el postliminio, solamente si prefiriera seguirlos á estar en nuestra ciudadanía; y por esto se respondió respecto á Atilio Régulo, ¡ quien los cartagineses enviaron ¡ Roma, que no volvió con el postliminio, porque habla jurado que regresaría á Cartago, y no habla tenido intención de quedarse en Roma. Y por esto, en cuanto á cierto intérprete Menandro, que después que había sido manumitido por nosotros fué enviado é. los suyos, no se consideró necesaria la ley, que se promulgó respecto ti él, para que permaneciese siendo ciudadano romano; porque si hubiese tenido intención de permanecer entrelos suyos, dejaría de ser ciudadano, y si hubiese tenido intención de volver, permanecería siendo ciudadano, y seria, por lo tanto, supérfina la ley. -

§ 2.—In pace quoque postliminium datum est; nam si cum gente aliqua neque amicitlarn, neque hospitium, neque foedus arnicitiae causa factum habemus, hi hostes quidem non sunt; quod autem ex nostro ad coa pervenit, iliorum fiL, et liber horno noster ab lis captus servus fit et eorum. Idemque est, si ab i]lis ad nos aliquid perveniat; hoc quoque igitur casu postliminiurn datum est. § 3.—Captivus autem, si a nobis manumissus fuerit, et pervenerit ad suos, ita demum postliminio reversus intelligitur, si malit coa sequi, quam in nostra civitate manere; el ideo in Atilio Regulo, quem Carthaginienses Rornam miserunt, responsum est, non case eum postliminio reversum, quia iuraverat Carthaginem reversurum, et non habuerat animum Romae remanendi. Et ideo in quodam interprete (5) Menandro, qui, posteaquam apud nos manumisaus erat, missus est ad auca, non est visa neceasaria lex, quae lata est de filo, ut maneret civis Romanus; nam sive animus el fuisset remanendi apud suos, desineret case civis, sive animus fuisset revertendi, maneret civis, et ideo esset lex supervacua.

6. IDEM libro I. ex nards Leetionibua. - Mulier in opus salinarum ob maleticium data, et deinde a Latrunculis exterae gentis capta, etiure commercii vendita ac redernta, in causam suam recidit; Conceio autem Firmo centurioni pretium ex fisco redderidum est.

6. EL mismo; Lecturas varias, libro 1.—Una mujer condenada por delito al trabajo en las salinas, y aprisionada después por ladrones de nación extranjera, vendida y rescatada por derecho de comercio, volvió a su propia condición; paso se le ha de restituir del fisco el precio al centurión Cocceyo Firmo.

7. PROCULIJS libro VIII. Epistolarum.—Non du- 7. PRócuLo; Epistolas, libro VIII.—No dudo que bito, quin foederati et liberi nobis externi (6) sint, los federados y libres son extranjeros para nosotros, (11 PapinIanus, ¡Ial. (2) Despues de esta ley hay en blanco Unea y media, lo

que parec}a que se debla notar, como cosa extraordinaria, Br. (5) ab hoatibus deducuntur, Bal. Vuly.

(5) 'VÉase la nota 7. (5) Taur, segtncorreceuSn del códice Fi., Br.; Interpreley, La escritura original. (6) non, insertan Hal. Vulg.

ZrA



DIGESTO.—LIBRØ XLIX TfTULO XV

neo inter nos atque eos postliminium esse; etenim quid inter nos atque coa postliininio opus est, quum et ini apud nos et Iibertatem suam, et domiuium rerum suarum aeque atque apud se retineant, et eadem nobis apud eos eontingant § 1.—Liber autem populus est ¡o, q9¡ nullius alterius populi potestati est subiectus, sive is (1) foederatus cgt, item sive aequo foedere in amicitiam venit, sive foedere comprehensum est, ut is populus alterius populi majes tatem comiter (2) con servaret; hoc enim adiieitur, ut intelligatur, alterum populum superiorem case, non ut intelligatur, altorum non case liberum; et quemadmoduui clientes nostros intelligimus ¡iberos case, etiazn si neque auctoritate, neque dignitate, neque ut viri boni nobis praesunt (3), sic eos, qui maiestatem nostram comiter (4) conservare debent, ¡iberos case intelligendum eat. § 2.—At fiunt apud nos re¡ ex civitatibus foederatis, et in eos damnatos animadvertimus.

y que entre nosotros y ellos no hay postliminio; por. que jqué necesidad hay de postliminio entre nosotros y ¿lbs, cuando ellos retienen entre nosotros la libertad y el dominio de sus cosas igualmente que entre ellos, y lo mismo nos acontece á nosotros entre ellos? § 1.—Mas es libre el pueblo que no está sujeto á la pótestad de ningún otro pueblo, ya si él esta federado, ya también si por igual federación entró en amistad, ya si en la federación se comprendió que este pueblo conservaría de buen grado la majestad de otro pueblo; porque esto se añade para que se entienda que un pueblo es superior, no para que se entienda que el otro no es libre; y así como entendemos que nuestros clientes son libres, aunque no se nos anteponen ni en autoridad, ni en dignidad, ni como hombres buenos, así se ha de entender que son libres los que deben conservar de buen grado nuestra majestad. § 2.—Mas entre nosotros se hacen reos los de ciudades federadas, y aplicamos la pena á los que son condenados.

8. PMJLUS libro III. ad legem Iuliam el Papiarn. —Non ut a patre filius, ita uxor a marRo iure postIiminii recuperan potest, sed tuno, quum et voluent mulier, et adhuc ahí post constitutum tempus nupta non esi; quodsi noluerit (5) nulla causa probabili interveniente, poenis discidii (6) tenebitur.

8. PAULO Comentarios á la ley Julia y Papia, libro h L - o como el hijo por el padre puede ser recuperada por el marido la mujer por el derecho de postliminto, sino siempre y cuando también lo quisiere la mujer, y aun no se hubiere casado con otro después del tiempo establecido; pero si no hubiere querido, sin mediar causa alguna plausible, estará sujeta á las penas del divorcio.

9. Ihrisus (7) libro IV. ad legem Iuliam el

9. Uu'uio; Comentarios d la ley Julia y Papia, libro IV. - Si el hijo habido en poder de los enemigos hubiere regresado por el posthiminio, tiene los derechos de hijo; porque no hay duda alguna que tiene el derecho de postliminio después del rescripto del Emperador Antonino y de su Divino padre dirigido á Ovinio Tértulo, Presidente de la provincia de Misia inferior.

10. P&PINiA.NUS libro XXIX. Quaeslionum. Pater instituto impuberi filio substituerat, et ab hostibuS captus ibi decessit postea defuneto impubere legitimuin admitti quiLusdam videbatur, neque tabulas secundas ineitis persona locuni babore, qui vivo patre sui iuris effectus fuisset; verum huic sententiae refragatur jung ratio, cjuoniam, si pater, qui (non) rediit, iam tuno decessisse intelligitur, ex quo captus est, substitutio suas vires necessario tenet.

10. PipunANo; Cuestiones, libro XXIX.— Un padre había nombrado substituto para su hijo impúbero instituido, y aprisionado por los enemigos murió en poder de ellos; habiendo fallecido después el impúbero les parecía á algunos que era admitido el heredero legítimo, yque el segundo testamento no tenía aplicación á la persona del que viviendo su padre se hubiese hecho de propio derecho; pero á asta opinión se opone la razón de derecho, porque si se entiende que el padre, que no regresó, falleció ya entonces, desde que fué hecho prisionero, tiene por necesidad su vigor la substitución. § 1.—Si fallecido el padre fuera aprisionado un impúbero instituido 6 desheredado, es expedito decir, que, no habiendo hablado nada la ley Cornelia de los segundos testamentos, se refirió solamente ¡ la persona del que hubiese tenido teatamentifacción. Ciertamente que por la ley Cornelia se defiere la herencia legítima aun del cautivo impúbero, porque es verdad que el impúbero no tuvo la testamentifacción; y por ello no es extraño qué el Pretor se atenga no menos ¡la voluntad del padre, que á la de la ley, y que ¡e dé al substituto las acciones útiles contra la herencia.

Papiam.—Apud hostos suaceptus films si postlimifijo redierit, filii iura habet; babero enim eum postliminium nuila dubitatio estpost Reseriptum (8) Imperatoria Antonini eL Divi Patris eius ad Ovinium Tertullum (9), Praesidem Provinciae Mysiae inferiOris (10).

§ 1.—Si niortuo patre capiatur icupubes institutus vol exheredatus, in promtu est dicere, legem Corneliam de tabulis secundis nihil locutam eius duntaxat personam demonstrasse, qui testamenti factionem habuissot. Plane captivi etiam impubens legitimam hereditatem per legem Corneliam deferri, quoniam verum est, ne impuberern quidem factionem testamenti habuisse; et ideo non esas ahienum, Praetorem subsequi non minus patria, quam legis -voluntatem, et utiles actiones in heroditatein substituto dare. 11. IDEM libro XXXI. Quaestionum. - Quodsi

11, EL MISMO; Cuestiones, libro XXII. - Pero si

(1) qii por ja, flai. eommuniter, Hal. (3) Según conjetura Br.; neque vIri bonl noblepr&esnflt, Taup.aeg4iI .1 códice FL; naque viribus noble pares sunt, lial. (4) Véase ia nota 2, (5) Hal. Vu1'.; volnerlt, el códice FL. (6) dtssldll, Mal.

Idem, Ha¡. Vulg. Véase c. 1. Cdd. VIII. 50. Qututum Pertulllnm, Vulg. Después de esto hay en el códice Fi. dos lineas y. media en claro, Br.; est grecum, adiciona el códice citado (7) (8) (9) (10)

por Geb.

DIGESTO.—LIBRO ini: TfTULO XV

films ante moriatur in civitate, nihil est, quod de secundis tabulis tractari possit, sive quoniam vivo patre fihiusfamilias mori intelligitur, sive quoniam non reverso eo exinde sui iuris (1) videtur fuisse, ex quo pater hostiucn potitus eat. § 1.—Sed si ambo apud hostes, et prior pter decodaL, sufflciat ¡ex Cornelia substituto non alias, quam si apud hostos patre defuncto postea fihius la civitate decessisset.

12. TUYPHON1NUS libro ¡ V. Dsputationum. - le

bello postliminium esI; in pace autem (2) his, qui bello capti eraet, de quibus nihil in pactis erat comprehensum. Quod ideo placuisse Servius serbit, quia spem revertendi civibas in virtute bellica magia, quam in pace Romani case voluerunt; veruru (3) in pace qui pervenerunt ad alteros, si bellum subito exarsiaset, eorum servi efticiuntur, apud quos iacn hostos suo facto (4) deprehenduntun, quibus ius postliminii est tam in bello, quam lii pace, nisi foedere cautum fuerat, ne esset his ma post!iminii.

§ 1.—Si quia capiatur ab hostibus, hi, quos in potestate habuit, ja incerto sunt, utrum sui iuris faeti, an adhuc pro fiLiis familiaruru computentur; nam defuneto filo apud hostos, ex quo captus caL, patres familiarum, reverso, nunquam non in potestate eius fuiase credentur. Ideo et de his, quae medio tempore acquirunt stipulatione, traditione, legato - iam bereditate non poasunt - tractatum est, ubi non est reversus, si forte (5) alú vel in Lotum bis exheredatis testamento, vel in partem inetituti sunt heredes, utrum in hereditate captivi, quae lego Cornelia inducitur, nc propria ipsoruin Bint? Quod venus est; diversumque ¡u bis, quae por servos acquiruntur; merito, quia hi bonorum fuerunt (6), et case perseverant, hi su¡ iuris cxiiide, sibique ideo acquisiisse intelliguntur.

§ 2.—FacU (7) autem causae infactae nulla Constitutione fieri possunt; ideo eorum, quae usucapiebat por semet ipsum possidens, (8) qui postea naotus (9) est, interrumpitur usucapio, quia oertum est, eurn possidere desiisse; eorum vero, quae per subiectas iuri sao personas posaidebat, usuque capiebat, vel si qua postea peculiari nomine comprehenduntur, lulianus scribit, credi (10) sao tempore impleri usuoapionem remanentibus iisdem personis in poseessione (11). Marcellus, nihil intercese, ipse possedisset, an subiecta si persona; sed luliani sententiam séquendum est. § 3.—Medio tempore filias, quem habuit in potetate captivus, uxorem ducere potest, quamvis consentire nuptiis pater eius non posset, nam utique neo diasentire; susceptus ergo nepos in reversi ca(1) non1 ¿asertO HaZ.

(9) etiam por sutem, Ha¡. (8) Taur. ugúa ¿a escritura original; Itein, ¿a corrección

del oddic. Fi., Dr. (4) feto, Hal. () SI forte, corsid4ranse anadidas por antiguos copistas.



845

el hijo muriese antes en la ciudad, nada hay que se pueda tratar respecto al segundo testamento, ya porque se entiende que el hijo de familia muere viviendo el padre, ya porque no habiendo vuelto éste se considera que se hizo de propio derecho desde que el padre fué hecho prisionero de los enemigos. § 1.—Pero si ambos estuvieran en poder de los enemigos, y el padre falleciese primero, le bastará al substituto la ley Cornelia, no de otra suerte que si habiendo fallecido el padre en poder de los enemigos el hijo hubiese fallecido después en la ciudad. 12, TRLFONINO; Dipu fas, libro 1 V.—. El postliminio existe durante la guerra; mas durante la paz lo tienen los que hablan sido aprisionados en la guerra, respecto á los que nada fué comprendido en pactos. Lo que escribe Servio que se determinó así, porque los romanos quisieron que tuvieran la esperanza de volver más bien en el valor guerrero, que en la paz; mas los que en la paz fueron a poder de otros, si súbitamente se hubiese encendido la guerra, se hacen esclavos de aquellos en poder de los que, ya enemigos, se hallan por acto suyo propio, los cuales tienen el derecho de post!ixninio tanto en la guerra, como en la paz, á no ser que en la alianza se hubiera pactado que no tuviesen éstos el derecho de postilminio. § 1.—Si alguno fuera aprisionado por los enemigos, aquellos á quienes tuvo bajo su potestad están en la incertidumbre de si se contarán hechos de propio derecho, ó todavía como hijos de familia; porque, fallecido aquél en poder de los enemigos, se creerá que desde que fué aprisionado fueronpadres de familia, y habiendo vuelto, que nunca de. jaron de estar bajo su potestad. Y por esto se discutió también respecto á las cosas que en el tiempo intermedio adquieren por estipulación, entrega, ó legado—porque por herencia no pueden—, cuando no regresó, si acaso otros, desheredados aquéllos en el testamento, son instituidos herederos de de la totalidad, 6 de una parte, ¿si cataran en la herencia del cautivo, que se establece por la ley Cornelia, 6 en la propia de ellos mismos? Lo que ea más verdadero; y lo contrario respecto á las cosas que se adquieren por medio de los esclavos; y con razón, porque éstos fueron de los bienes, yperseveran siéndolo, y aquéllos se entiende que fueron de propio derecho desde entonces, y que por lo tanto adquirieron para si. § 2.—Maspor ninguna constitución se pueden tener por no hechas las causas de hecho; y por esto se interrumpe la usucapión de lo que usucapla por si mismo el poseedor que después la adquirió, por-. que es cierto que él dejó de poseer; pero de lo que poseía por, medio de personas sujetas á su autoridad, y de lo que él usucapla, 6 si después se comprende alguna cosa á titulo de peculio, escribe Juliano, que se cree que la usucapión se completa en su tiempo permaneciendo las mismas personas en la posesión. Marcelo dice, que nada importa que hubiese poseído él mismo, ó persona ¡ él sujeta; pero se ha de seguir la opinión de Juliano. § 3.—El hijo, que el cautivo tuvo bajo su potestad, puede casarse en el tiempo intermedio, aunque su padre no pudiera prestar su consentimiento para las nupcias, porque ciertamente que tampoco puede (6) ilunt, Vulj.

(7) Pactas, Hal.

(8) el, Inserto Vug. (9) septoS, Ha¿. VuIg. (10) haeredl, Puig.

(11) HM.; posseaslonem, el cddice FI.

846



DIGESTO.—LIBRO XLIX: TfTULO XV

ptivi poteatate, ut redierit, erit (1), suusque heres el quodammodo invito, quum nuptus non consenserit; non mirum, quia illius temporis conditio necessitasque faciebat, el publica nuptiarum utilitas exigebat.

§ 4.—Sed captivi uxor, tametsi maxime velit, et in domo eius Bit, non Lamen in matrimonio est. § 5.-..--CodiciUi, si quos in tempore captivitatis scripserit, non creduntur iure subtili confirmati testamento, quod in civitate fenerat; sed neo fidelcommissum ex his peti potest, quia non sunt ab eo facti (2), qui testamenti factionem habuit. Sed quia ineruin principium eoruiii in civitaie constitutO captivo factum est, id est in (3) testamento confirmatio codicillorum, et is postes reversus est, et post¡¡minio ius suum recepit, humanitatis rationi congruum est, coa codicilos ita suum effectum habere, quasi in medio nulla captivitas intercessisset.

§ 6.—Cetera, quac in jure sunt, posteaquam postliminio rediit (4), pro eo habentur, ac si nunquam iste hostium potitus fuisset. § 7.—Si quia servum captum ab hostibus redemerit, protinus est redimentis, quamvis scientis alienum fuiase; sed oblato ei pretio quod dedit, postliininio rediisse, aut receptus esse servus oredetur. § 8.—EL si ignorana captivum, existimana vendentis case, rodemit, an quasi usucepisse videatur, sciilicet ne post legitimum tempus efferendi pretii priori domino facultas sit, videamus. Nam occurnt, quod Constitutio, quae de rcdemtis Jata est, eum redimentis servum facit, et quod. meum 1am usucapere me intelligi non potest. Rursum quum Constitutio non deteriorem causam redimentium, sed si quo meliorem effecerit, perimi ius bonae fidel emtoris vetustissimum et iniquum, el contra mentem Constitutionis est; ideoque transaeto tempore, quanto, nisi Constitutio eum propnium fecisseL usucapi potuisset, nihil ex Constitutione domini (5) superesse, recte dicetur. § 9.—Manumittendo autem utrum desinit tan.tum dorninus esse, el relictus ab eo servus in ius prioris domini redit, su el liberum um fecit (6), ne praestatio libertatis dominji fiat translatiot Certe apud hostes man umisaus liberatur; el tamen si sum nactus dominus ipsius vetus intra praesidia nostra fuisset, quamvis non secutum (7) res nostras, sed dum eo consilio venisset, ut (8) ad illos reverteretur (9), servum retineret jure postliminii. Quod in liberis aliter eraL; non enim postliminio revertebatur, nisi qui hoc animo ad suos veniaset, ut eorum res sequeretur, illosque relinqueret, a quibus abiis-

(1) Taur. según corrección del códice Fi., en el que se lee

audierit, Br. (8) Taur. según corrección del códice FI., que dice non ab co facti suni Br.; non Sunt f&cti Bunt, la escritura original. (3) factum est et lii so testamento, Vulg. (4) Hal. Vulg.; redit, el códice FI. (5) domino, al mdrgennterior del códice FI.

manifestar su disentimiento; luego el nieto habido estará bajo la potestad del cautivo que regresó, luego que hubiere regresado, y será heredero suyo de él en cierto modo contra su voluntad, no habiendo prestado su consentimiento para las nupcias; y no es de extrafiar, porque lo hacían la condición y la necesidad deaquel tiempo, y lo exigía la pltblica conveniencia de las nupcias. § 4.—Pero la mujer del cautivo, aunque especialmente lo quiera, y esté en Ja casa de él, no está, sin embargo, en matrimonio. § 5.—No se cree por sutileza del derecho que los codicilos, si algunos hubiere escrito durante el tiempo del cautiverio, son confirmados en el testamento que había hecho en la ciudad; pero tampoco se puede pedir en virtud de ellos fideicomiso, porque no fueron hechos por quien tuvo la testamenti facción. Pero como hallándose el cautivo en la ciudad se hizo el mero principio de aquéllos, esto es, la confirmación de los codicilos en el testamento, y él regresó después, y recobró por el postliminio su derecho, es conforme fi razón de humanidad que estos codicilos tengan su efecto, como si en el tiempo intermedio no hubiese mediado ningún cautiverio. § 6.—Las demás cosas que subsisten en derecho son tenidas, después que uno volvió por el postliminio, lo mismo que si él no hubiese estado nunca en poder de los enemigos. § 7..—Si alguno hubiere rescatado al esclavo aprisionado por los enemigos, es éste desde luego del que lo rescata, aunque sepa que era de otro; pero habiéndosele ofrecido el precio que dió, se creerá que el esclavo volvió, 6 fué recobrado, por el postliininio. § 8.—Y si ignorando que era cautivo lo compró creyendo que era del vendedor, veamos si se considerará como que lo usuc;pió, á saber, para que después del tiempo legal no tenga su primer dueño facultad para ofrecer el precio. Porque sale al paso que la Constitución, que se promulgó sobre 105 redimidos, hace al esclavo del que lo redime, y que no se puede entender que adquiero por la usucapión lo que ya es mío. A su vez como la Constitución no hace peor la causa de los que redimen, sino mejor en algo, es cosa injusta y contraria al espíritu de la Constitución que se extinga in derecho muy antiguo del comprador de buena fe; ypor esto, transcurrido el tiempo por el que, si Ja 1.onstitución no lo hubiese hecho propio, habría podido ser usucapido, con razón se dirá que nada le quedaba al dueño en virtud de la Constitución. § 9.—Pero manumitiéndolo deja solamente de ser dueño, y abandonado por él el esclavo vuelve al.doininio de su primer dueño, 6 lo hizo también libre, de suerte que la prestación de la libertad no constituya traslación de dominio? Ciertamente que el manumitido en poder de los enemigos queda libre; y, sin embargo, si el antiguo dueño del mismo lo hubiese recuperado dentro de nuestras fortificaciones, aunque no siguiendo nuestro partido, sino habiendo venido con el propósito de regresará aquéllos, retendría al esclavo por el derecho de postliminio. Lo que era de otro modo respecto fi los

(6) Taur. según la escritura original; fctt, la corrección del códice Fi., Dr.

(7) seentus, HaZ. (8) laur. segúi corrección del códice FI.; et, ¿a escritura origtna2. Dr. (9) Taur.; revertetur, ci códice FI., Dr.

DIGE8TO.—LIBRO XLIX TITULO IT

set, quia, ut Sabinus seribit, de sus quaque (1) civitate cuique constituendi facultas libera est, non de dorninii iure. Verum hoc non multum onerat praesentem inspectationem (2), quia jo () hostium iure manumissio (4) obesse civi nostro domino servi non potuit. At la, de quo quaeritur, lego nostra, quaru Constitutio fecit, civem Romanutn (5) dominum habuit, et so ab eo possit libertatem assequi, tractamus. Quid enim, si nunquam ¡ile pretiun'i eius offerat, si neo coraveniendi eius sit facultas, liber erit servus, qui nullo meritu suo poterit a domino libertatem consequi? Quod est iniquum, et contra institutum a inaioribus libertaLis favorem. Certe et veteri jure, si ab hoc, qui sciens alienum case redemisset, alius bona fide emisset, usucapere ad libertatemque perducere potuit; et jato quoque modo prior doininus, qui ante captivitatem fuerat, ius suum amittebat; quare igitur iste non habet ius manumittendi

§ 10.—Si atatuliber fuerit, antequam ab hostibus caperetur, redemtus pendente conditione suam causain retinebit.

§ 11.—Quid ergo, si ¡La Iibertatem acceperat, si decem mjllja (6) dederit? Quaesitum est, unde dare debebit, quonialn, et si concessum est statulibero de peculio dare, hoc tamen, quod apud hunc, qui redemit, habet, numquid vice illius sit, quod apudboatos quaesiisset. Utique, si ex re illius, aut ex operis suis quaesitum est; ex sus autem causa parto peculio potest daro, ¡La ut conditioni benigne eum paruisse credamus. 12.—Si pignori servus datus fuerat ante captivitatem, post dimissum redemtorem ¡ti veterem obligationem revertitur; et si creditor obtulerit ei, qui redemit, quanto redemtus est, habet obligationem et in propriorem (7) debiti causam, et in eam summam, qua eum liberavit, quasi ea obligatione quadam Constitutione inducta, ut quum posterior creditor priori satisfacit confirinandi sui pignonis causa; nisi quod in hoc conversa (8) res est, et posterior, qui alud nos esset prior (9), quia eum servum, UI apud nos esset, efticit, ab-eo, qui tempore priór fuit, iit infirmiore (10) dimitteudus est.

§ 13.—Si plurium servus fuerat, et omnium nomine el, qui redemit, restitutum pretium erit, in communionem redibit; si unius tantum vel quorundam, nec omnium, ad eum eosve, qui solverunt, pertinebil, ita ut in portione sus pristinum (11) iva obtineant (12), et in parte ceterorum ci, qui redemit, succedant (13). (1) ¡IaL Vulg.;qua eivitate, Taui-. según el códice FI., en el que se lee cuaciviaque, Br. (8) inpectIonem, fol. (3) Toar. según la escritura original; in, omítela la corrección del códice Fi., Br. (4) Taur. según corrección del códice Fi.; manumieso, la escritura original, Br. 5i qaaeritur lege noStra, quem Oonstitutio (ecli elvem Romanrnn, dominum, Ha¿. Vulg. (43) Taur. según la escritura original; miL1Ia omítela la corrsccón del códice FI., Br.



$47

hombres libres; porque no volvía con el postliminio sino el que hubiese vuelto á los suyos con la intención de seguir el partido de éstos, y de abandonar á aquellos de quienes se hubiese separado, porque, como escribe Sabino, cada cual tiene libre facultad para determinar respecto á su propia ciudadanía, no en cuanto al derecho de dominiu. Pero esto no importa mucho al presente caso, porque la manu misión hecha en poder de los enemigos no pudo perjudicar á un ciudadano nuestro dueño del esclavo. Mas éste de quien se trata tuvo por la ley nuestra, que estableció una Constitución, un ciudadano romano como dueño, y discutimos si podría conseguir de él la libertad. Porque ¿qué se dirá, si aquél no ofreciera nunca su precio, y si tampoco tuviera la facultad de citarlo á juicio? ¿Será libre el esclavo, que por ningún mérito suyo pudiera conseguir de su dueño la libertad? Lo que es injusto, y contra lo establecido por nuestros mayores en favor de la libertad. Ciertamente aun por el derecho antiguo, si de buena fe uno lo hubiese comprado del que sabiendo que era ajeno lo hubiese rescatado, pudo usucapirlo, y darle la libertad; y también de este modo perdía su derecho el que habla sido primer dueño antes del cautiverio; as!, pues ¿por qué no tiene éste el derecho de manuinitir § 10.—Si uno hubiere sido instituido libre bajo condición antes que fuere aprisionado por los enemigos, habiendo sido rescatado estando pendiente la condición, retendrá su propia causa. § 11.—Luego ¿qué se dirá, habiendo recibido la libertad de este modo, si hubiere dado diez mili Se preguntó, de dónde deberá darlos, porque, aunque al instituido libre bajo condición se le concedió dar U peculio, esto no obstante, ¿el que tiene en poder de quien á él lo rescaté está acaso en lugar del que hubiese adquirido en poder de los enemigos? Ciertamente que sí, si fué adquirido por virtud de cosa de aquél, ó con su propio trabajo; mas puede dar de peculio adquirido por otra causa, de suerte que benignamente creamos que cumplió la condición. § 12.—Si un esclavo había sido dado en prenda antes de su cautiverio, vuelve á la antigua obligación después de pagado el que lo rescaté; y si el acreedor le hubiere ofrecido al que lo rescaté la cantidad por que fué rescatado, tiene la obligación tanto por la causa máspropia de la deuda, cuanto por la suma por la que lo libré, como por aquella obligación introducida por cierta Constitución, para cuando el acreedor posterior satisface al anterior para confirmar su propia prenda; sino que en este caso la cosa es á la inversa, y el posterior, que para nosotros sería el primero, porque hace esclavo á aquél como si estuviese en nuestro poder, debe ser pagado, por el que fuá anterior en tiempo, como más débil. § 13.—Si había sido esclavo de muchos, y á. nombre de todos se le hubiere restituido el precio al que lo rescaté, volverá i. ser común; si solamente en el de uno solo, ó en el de algunos, y no de todos, pertenecerá á aquél ó á aquéllos que pagaron, de suerte que alcancen su antiguo derecho con arreglo á su porción, y sucedan en la parto de los otros al que lo rescaté. (7) proplorem, foL; prlorem, Vulg. (8) diversa, Vulg. (9) qul apud nos esset prior, considéranse añadidas por

anliguos copisas. (10) infirmior, Valg. (11) Toar.; prinlum, el códice FI., Br (12) obtineat, lía¿. (15) succedal, ¡Ial. Vulg.

848



DIGESTO.— LIBRO XLIX: TfTULO XV

§ 14.—Si fideicommjsaa libertas debita captivo fuerit, redemtus nondum eam petere poterit, nisi redemtori satisfecerit. § 15.—Si deportatum ab insula hostes ceperunt, redemtus, quibus casibus redit, in earn causam veniet, in qua futurus esset, si captus non fuisset; deportabitur igitur. § 16.—Sed si in captivo servo taus praecesserat causa, quae eius vel ad tempus, vel in perpetuum libertatem impediret, nec redemtione ab hostibus mutabitur, veluti si in legem Faviarn commisisse eum constiterat (1), vel ita venieral, ne manumit• Leretur;.habebit autem interim sine poena sua (2),

qui redemit.

§ 17.—Ergo de metallo captus redemtus in poenain suam revertetur; nec Lamen nL transfuga metalli puniendus erit, sed redemtor a fisco pretium recipiet; quod etiam constitutum est ab Imperatore nostro eL Divo Severo. § 18.—Si natum ex Parnphila legatum tibi fuent,Luque matrem redemenis, et ea apud te peperent, non videri, te partum ex causa lucrativa babere, sed officio arbitrioque iudicis aestimandum, constituto pret.io partus, perinde atque si, quanto mater est emta, simul et partus veniisset. Quodsi ¡am natum apud hostes, quod eo tempore, quo capiebatur, uLero gerebat, cum matre redimatur ab eodem uno pretio, oblato tanto, quantum ex pretio (3), quod pro utroque unurn (4) datum est, sestimationem contingere (5) partus, eL (6) videtur is poatliminio reversus; multo magia, si diversi elutores utniusque extiterint, ve¡ unius. Sed si Suc quemque pretio redemenit, id offerri pro singulis oportebit redemtori, quod hosti pro quoquo datum est, uL separatim quoque poslliminio reverti possint.

18. PAULUS libro II. ad Sabinum. - Si me tibi arrogan dum dedissem, emancipato me reversum ab hostibus fihium meum loco nepotis tibi futurum constat. 14. POMPONIUS

(7) libro 111. ad Sabinwn. -

Quum duae apecies postliminii sint, ut aut nos revertamur, aut aliquid (8) recipiamus, quum fihius revertatur, duplicain in eo causam esse oportet postliminii, et quod paLor eum reciperet, et ipse ius guam.

§ 1.—Non ut pater fihiuni, ita uxorem mantua jure postliminii recipit, sed consensu redintegratur matri mon ium. 15 ULPIANUS libro XII. ad Sabinum.—Si patre redemto el ante Iuitiouem defuncto fihius post mortem eius redemtionis quantitatem offerat, dicendum est, suum el posse (9) existere, nisi forte quia aubtilius dical, hunc, dum moritur, quasi jure pignoris finito, nactum postliminium, et sine obliga-

(1) Taur. según el códice Fi., que dice coiistltuerat, Br. 2) eum, insert a /la¿.

i) estprettum, Vuig. mitini. omlfrla V,zlg.; venum -por unum, Ha¿. 5) contiugerel, Ha¿.

4j

§ 14.—Si al cautivo se le hubiere debido la libertad dejada por fideicomiso, rescatado, no podrá pedirla todavía, sino si hubiere satisfecho al que lo rescaté. § 15.— Si los enemigos aprisionaron en la isla al deportado, rescatado, volverá, en los casos en que regresare, á. la misma condición en que estaría, si no hubiese sido aprisionado; así, pues, será deportado. § 16.—Pero si, tratándose de un esclavo cautivo, había precedido una causa tal, que temporal ó perpétuamente impidiese su libertad, no se alterará por el rescate de los enemigos, por ejemplo, si cons tase que había incurrido en la ley Favia, 6 que había sido vendido para no ser manumitido; pero entretanto lo tendrá sin su pena el que lo rescató. § 17.—Luego, redimido el que fué hecho cautivo en las minas, volverá á su propia pena;pero no deberá ser castigado como tránsfuga de las minas, sino que el que lo rescaté recibirá del fisco el precio; lo que también se determiné por nuestro Emperador y por el Divino Severo. § 18.—Si te hubiere sido legado el que nació de Pánfila, y tú hubieres rescatado Ii. la madre, y ésta pariere en tu poder, no se considera que tú tengas por causa lucrativa el parto, sino que por ministerio y al arbitrio del juez se habrá de estimar, constituyéndose el precio del parto, lo mismo que si también el parto hubiese sido vendido junto por cuanto fué comprada la madre. Pero si nacido ya en poder de los enemigos lo que al tiempo en que era hecha prisionera llevaba en el vientre, fuera rescatado con la madre por un mismo precio, habiéndose ofrecido tanto cuantó del precio único que se dió por la una y por el otro corresponde á la estiinación del parto, se considera también que éste volvió por el postliininio; con tanta más razón, si hubiere diversos compradores, de ambos, 6 de uno solo. Mas si á cada cual lo hubiere rescatado por su precio, se le deberá ofrecer por cada uno al que los rescaté lo que por cada cual se lo dió al enemigo, de suerte que también puedan volver separadamente por el postliminio. 18. PAULO; Comentarios cl Sabino, libro II. - Si yo me hubiese dado á ti en arrogación, es sabido, que, emancipado yo, el hijo mío, que regresó de los enemigos, estará para ti en el lugar de nieto. 14.

POMPONIO;

15.

ULPiANo;

Comentarios 4 Sabino, libro W.

- Siendo dos las especies de postliminio, 6 para que nosotros volvamos, ó para que recuperemos alguna cosa, cuando vuelve un hijo debe haber respecto á él una doble causa de postllminio, ya porque el padre lo recobraría, ya porque él mismo recobraría su propio derecho. § 1.—El marido no recupera por derecho de post¡¡minio á la mujer, á la manera que el padre á. su hijo, pero el matrimonio se reintegra por el - consentimiento.

Comentarios 4 Sabino, Libro 111.—

Si habiendo sido rescatado el padre, y habiendo fallecido antes del pago, su hijo ofreciera después de la muerte de aquél el importe del rescate, se ha de decir que el hijo puede ser heredero suyo de él, á no ser acaso que alguno diga con más sutileza, que (6 et, omie1a ¡Jal. (7) Papinlanus, ¡Ial. (8)- Tau,'. zeçjón la escrUara original; aHquad, ¿a corrección del códice PL, Br.

(9) hsarsdtm, inserta Vulg.

DIGESTO.—L11320 XLTX TfTULO XV



849

tione debiti obiisse, ut poterit (1) soum habere; quod non sine ratione dicetur.

aquél al morir, como si se hubiese extinguido el derecho de prenda, alcanzó el postliminio, y falleció sin la obligación de lo debido, de suerte que podrá tener heredero suyo; lo que no sin razón se dirá.

16. IDEM libro XIII. a1 Sabinwn .—Retro reditur in civitate fuisse, qui ab hostibus advenit.

16. EL MISMO; Comentarios 4 Sabino, libro XIII. - Se cree que el que volvió de poder de los enemi-

gos estuvo en la ciudad el tiempo anterior.

17. PAT.ILUS libro II. ad Sabinurn. - Postliminio carent, qui armis victi hostibus se dederunt.

17. PAULO; Comentarios á Sabino, libro 11.—Carecen del derecho de postlixninio los que vencidos con las armas se entregaron fi los enemigos.

18. ULP1ANUS libro XXXV. ad Sabinum. - In omnibus partibus iuris is, qui reversus non est ab hostibus, quasi tunc dccessisse videtur, quum captas est.

18. ULPiANo; Comentarios 4 Sabino, libro XXXV. -En todas Las partes del derecho, el que no volvió de los enemigos se considera como que murió cuando fuá hecho prisionero.

19. PAUX.us libro XV!. cid Sabinuin.— Postliminium est ius amissae re¡ recipiendae ab extraneo, et in statum pristinum restituendae, inter nos ac liberos populos regesque moribus, legibus constitutum. Namquod bello amisimus, aut etiam citra (2) bellum, boc si rursus recipiamus, dicixnur pos hminio recipere. Idque natural¡ aequitate introductum est, ut, qui por iniuriam ab extraneis detinebatur, is, ubi in fines SUQS rediisset, pristinum ius suum reciperet.

19. PAULO; Comentarios 4 Sabino, libro XVI. Postliminio es el derecho por las costumbres y las

leyes establecido entre nosotros y pueblos y reyes libres para recobrar de un extraño una cosa perdida, y restituirla fi su estado primitivo. Porque lo que perdimos en la guerra, ó aun sin guerra, si lo recobramos de nuevo, se dice que lo recobramos por el postliminio. Y esto se introdujo por equidad natural, para que el que injustamente era detenido por extraios recobrase su primitivo derecho luego que hubiese vuelto fi sus propios confines. § 1.—Induciae sunt, quum in breve et in prae§ 1.—Hay treguas, cuando por poco tiempo y presens tempus convenit, ne invicem se Iacessant (3); sente se conviene que no se ataquen recíprocamenquo tempore non est postliminium. te; durante cuyo tiempo no hay postliminio. § 2.—A piratis aut latronibus capti liben por§ 2.—Los cogidos por los piratas ó los ladrones man en t. permanecen libres. § 3.—Postlininio rediisse videtur, quum ja fines § 3.—Se considera que uno volvió por el postlinostros intraverit, sicuti amLttitur, ubi fines nominio cuando hubiere entrado en nuestros confiotros excessit. Sed et si in oivitatem sociam amines, así como es perdido luego que salió de nuescamve, aut ad regem socium vel amicum venerit, tros confines. Mas también si hubiere ido fi una statini postliminio rediisse videtur, quia ibi prinium ciudad asociada 6 amiga, 6 fi la residencia de un rey asociado ó amigo, se considera que inmediatanomine publico tutus case incipit. mente volvió por el postliminio, porque allí comienza primeramente fi estar seuro fi nombre público. § 4.—Transfugae nullum postliminium est; nam § 4.—Los tránsfugas no tienen ningún postlimiqui malo consilio et proditoris animo patriam relinio; porque el que con mal designio y con ánimo quit, hostium numero habendus est. Sed hoc in de traidor dejó su patria, ha de ser tenido en el libero transfuga iuris est, sive (emma, sive manúmero de los enemigos. Pero este es el derecho en sculus Bit. cuanto al tránsfuga libre,ya sea mujer, ya hombre. § 5.—Si vero £erus transfugerit ad hostes, quo§ 5.—Mas si un esclavo se hubiere pasado fi los niam et, quum casu (4) captus est, dominus in eo enemigos, como también, cuando casualmente fué posttiminium habet, rectissime dicitur, etiam ej aprisionado, tiene sobre él su señor el postliminio, postliminium esse, scilicet nL dominus in eo pristise dice con muchísima razón, que tajnbién él tiene num ius recipiat, ne contrarium ius non tam ipsi el postlirninio, fi saber, para que su señor recobre iniuriosurfl sit, quiservus semper permanet, quam sobre él su primitivo derecho, fi fin de que un dedomino damnosum constituatur. recho contrario no tanto no sea perjudicial para el mismo que siempre permanece siendo esclavo, sino que no resulte gravoso para su señor. § 6.—Si statuliber transfuga reversus sit, exi§ 6.—Si siendo tránsfuga aquel fi quien bajo constente conditione, postquam rediit (5), liber efficidición se le dió la libertad hubiera regresado, cumtur. Diversum est, si conditio extitisset, dum apud pliéndose la condición después que volvió, se hace hostes est; in eo enim casu neque sibi reverti potlibre. Diversa cosa es, si la condición se hubiese est, ut liber sit, neque heredi in eo me postliminii cumplido mientras está en poder de los enemigos; est, quia non potest queri, quum nullum damnum porque en este caso ni puede volver fi oí para ser patiatur, ]ibertate iam obtingente, si non impedilibre, ni el heredero tiene sobre él derecho de postret, quod transfuga factus est. liminio, porque no puede querellarse, pues no sufre ningún daño, por obtener ya la libertad, si no lo impidiese el haberse hecho tránsfuga. § 7.—Filius quoque familias transtuga non pot§ 7. —Tampoco el hijo de familia, tránsfuga, pueest postliminio reverti, neque vivo patre, quia pater de volver por el postliminio, ni aun viviendo su pa(1) posIt, fiat. Vulg. (2) clrca, Vuig. (3) Taui. según e! códice Fi., que dice lacesent, Br. Tomo 111-107

(4) causa, Vuig. (5) HaZ. VuIg.; redlt el códice FI.

850



DIGESTO.—LIBRQ XLIX: TfTULO xv

sic illum amisit, quemadniodum patria, et quia disciplina castrorum antiquior fuit paren tibus Roma. fis, quam caritas liberorum. 8.—Transfuga auteni non is solus accipiendus est, qui aut ad hostes, aut in helio transfugit, sed et qui per induciarum tempus, aut (1) ad eos, eum quibus nulla amicitia est, fide suscepta transfugit. § 9.—Si is, qui emat (2) ab hostibus, pluris aiii ius pignoris, quod in redemto habet, cesserit, non eam quantitatem, sed priorem redemtus reddere debet; et emtor habet actionem adversus eum, qui vendidit, ex cinto. § 10.—Postlimininm hominibus est, cuiuscunque sexus eonditioniave sint, neo interest, liben, Ro servi sint; neo enim sol¡ postliminio recipiuntur, qui pugnare possunt, sed omnes homines, qui (3) eius naturae sunt, ut usui cose vel consilio, vel aliis modis poasint. 20. P0MP0N1Us (4) libro XXXVI. ad Sabinwn. —Si captivus, de que inpace cautum fuerat, ut rediret, sua voluntate apud hostes mansit, non est ci postea postliminium. § 1.—Verum est, expulsis hostibus ex agrie, quos ceperint, dominia eorum ad priores dominos redire, neo aut publican, aut praedae loco cedere; publicatur enim ille ager, qui ex hostibus captus Bit. § 2.—Redemtio factiltatem redeundi praebet, non ius postliminii mutat. 21. 1JL.P1&Nus libro V. Opinionwn. - Si quis iiigenuam ab bostibus redemtain eo animo seoum habuerit, utex ea susciperet liberos, et postea ex se natum sub titulo naturalis fui cum matre manumiserit, ignorantia mariti eiusdemque patria ticque statui eorum, quos manumisisse visus (5) est, officere debet, et exinde intelligi oportet rcmissum matni pignoris vinculum, ex quo de ea suscipere liberos optaverat; ideoque eam, quae postliminio reversa erat libera et ingenua, ingenuum peperisse constat. Quodsi publice praeda virtute militum recuperata, nulli pretium matris pater numeravent, protinus postLiminio reversa non cum domino, sed cum manto fuisse declaratur.

§ 1.—In civilibus dissensionibus, quamvis saepe per cas respublica laedatur, non tamen in exitium reipublicae contenditur; qui in alterutras partes discedent, vice hostium non suñt eorum, inter quos jura captivitatum aut posiliminiorura fucrint, et ideo captes et ven undatos posteaque manumissos, placuit, supervacuo repeterere a Príncipe ingenuitatem, quam nulla captivitate amiserant. 22. JULIANUS libro LXII. Digestorum. - Bona eorum, qui in hostiuni potestatem pervenerint, atque ibi decesserint, sive testamenti factionem habuerint, sive non habuerint, ad coz pertinent, ad quos pertinerent, si in-potestatem hostium non por(1) ant, omítela fiat. (3) emarat,, fiat. Vulg. (5) Hat. Vutg.; quia, et oddwe Fi.

dre, porque de este modo lo perdió el padre, lo mismo que la patria, y porque la disciplina de los campamentos fué para los padres romanos más antigua que el cariño á los hijos. § 8.—Mas ha de ser considerado tránsfuga no sólo el que huyó á los enemigos, ó en la guerra, sino también el que habiendó adquirido seguridad huyó durante el tiempo de las treguas, Ó á aquéllos con los que no hay ninguna amistad. § 9.—Si el que rescato de los enemigos ¡ uno hubiere cedido k otro el derecho de prenda por más de lo que tiene sobre el rescatado, el rescatado debe devolver no esta cantidad, sino la primera; y el comprador tiene la acción de compra contra el que le vendió. § 10.—Tienen el postliminio los individuos de cualquier sexo 6 condición que sean, y no importa que sean libres 6 esclavos; porque son admitidos por el postliminio no sólo los que pueden pelear, sino todos los hombres que son de tal naturaleza que pueden ser útiles 6 por su consejo, ó de otros modos. 20. P0MP0N10; Comentarios á Sabino, libro XIX VI. - Si el cautivo, respecto del que en tiempo de paz se había asegurado que volverla, permaneciópor su voluntad en poder de los enemigos, no tiene después el postliminio. § 1.—Es verdad que, echados los enemigos de los campos que hubiesen tomado, vuelve el dominio de éstos á sus antiguos dueños y qtte no son confiscados, 6 cedidos en calidad ¿e presa; porque es confiscado el campo que fué tomado de los enemigos. § 2.—El rescate da la facultad de volver, pero no cambia el derecho de postliminio. 21. ULF1o; Opiniones, libro V,— Si alguno bu. biere tenido consigo una ingénua rescatada de los enemigos con la intención de tener de ella hijos, y después hubiere manumitido con la madre al nacido de él con el titulo de hijo natural, la ignorancia del marido y del mismo padre no debe perjudicar al estado de los que pareció que manumitió, y por ello se debe entender disuelto para la madre el vinculo de la prenda, desde que él había optado por tener hijos de ella; y por esto es sabido que parió ingénuo la que habiendo vuelto pon el poatlimínio era libre é ingénua. Pero si habiendo sido públicamente recuperada la presa por el valor de los militares, el padre no le pagó á nadie el precio de la madre, se declara que inmediatamente que volvió por el postliminio estuvo no con su señor, sino con su marido. § 1.—En las disenciones civiles, aunque muchas veces se lesione por ellas la república, no se combate, sin embargo, para la destrucción de la república; losque se marchan á uno ú otro bando no están en el lugar de aquellos enemigos entre los que hay los derechos de cautiverio 6 de postilminio, ypor lo tanto, se determinó que los aprisionados y vencidos y después manumitidos en vano le pedían al Príncipe la ingenuidad, que no habían, perdido por ningún cautiverio.

22. JULIANO; Digesto, libro LXII. - Los bienes de los que hubieren caldo en poder de los enemigos, y en él hubieren fallecido, ora hubieren tenido, ora no, la teatamentifacción, pertenecen á aquellos á quienes pertenecerían, si no hubiesen caído en

(4) Papinianu3

(5) ¡nagua, Hal,

fiat.

DIGETO.—LtBEO XLIX TfTULO xv

venissent; idemque ms in eadem causa omnium rerum iubetur esse ]eje Cornelia, quae futura esset, si hi, de quorum Tiereditatibus et tutelis constituebatur, in hostium potestatem (1) non pervenissent. § 1.—Apparet ergo, eadem omnia pertinere ad heredem eius, quae (2) ipse, qui hostiurn potitus est, habitu rus esset, si postliminiq. revertisset; porro quaecunque servi captivorum stipulantur ve! aecipient (3), acquiri dominis intelliguntur, quum postliminio redierint; quare necease est, etiam ad eos pertineant, qui ex lege Cornelia heredit.atem adierint; quodsi nemo ex lege Cornelia heres extiterit, bona publica fient. Legata quoque servia eorum praesenti die ve¡ sub conditione ad heredes pertinebunt. Item si servus ab extero heres institutus fuerit, iussu heredis eaptivi adire poterit.

§ 2.—Quodsi fihius eius, qui in hostium potestate est, accipit, aut atipulatur, id patre, priusquam postliminio rediret, mortuo, ipsi aequisitum intelligitur; et si vivo patre decesserit, ad beredem patris pertinebit; nam status hominum, quorum pa_ tres in hostium potestate sunt, in pendenti est; eL (4) reverso quidem patre existimatur nunquam suae potestatis fajase, mortuo, tunc paterfamilias fuiase, quum pater eius in hostiuzn potestatem (5) perveniret. § 3...—Quae peculiar¡ nomine servi captivorum posaident, in suspenso sunt; nam si domini post!imimo redierint, eorum facta intelliguntur, si ibi decesaerint, per legem Corneliam ad heredes corum pertinebunt. § 4.—Si quis, quum praegnantem uxoremn haberet, in hostiuin potestatem (6) pervenerit, nato deinde filio et mortuo, ibi decesserit, ema testamentum nu!Iurn est, quia et eoruln, qui in civitate manserunt, hoc caso testamenta rumpuntur.



851

poder de los enemigos; y por la ley Cornelia se manda que el mismo derecho haya en la misma causa de todos los bienes, que habría de haber, si aquéllos, de cuyas herencias y tutelas se determinaba, no hubiesen caído en poder de los enemigos. § 1.—Aparece, pues, que á su heredero le pertenecen todas las cosas que habría de tener el mismo que fué aprisionado por los enemigos, si hubiese vuelto por el postliminio; cualquiera cosa pues que estipulan ó reciben los esclavos de los cautivos, se entiende que es adquirida para sus dueños, cuando hubieren vuelto por el post!iminio; por lo cual es necesario que les pertenezcan también á los que en virtud de la ley Cornelig hubieren adido la herencia; pero si conforme á la ley Cornelia no hubiere ningún heredero, los bienes se harán públicos. También les pertenecerán á los herederos las cosas legadas de presente ó bajo condición á los esclavos de aquellos. Asimismo, si un esclavo hubiere sido instituido heredero por un estraño, podrá adir la herencia por orden del heredero del cautivo. § 2.—Mas si el hijo del que está en poder de los enemigos recibe ó estipula alguna cosa, se entiende que, fallecido el padre antes que volviese por el stliminio, fué adquirida para él mismo; y si huere fallecido en vida del padre, le pertenecerá al heredero del padre; porque está en suspenso el estado de los individuos cuyos padres se hallan en poder de los enemigos; y habiendo ciertamente regresado el padre se estima que nunca fué de proo derecho, pero que, habiendo fallecido, fué padre le familia desde que su padre hubiere caido en poder de los enemigos. § 3.—Las cosas que á título de peculio poseen los esclavos de los cautivos están en suspenso; porque si sus señores hubieren vuelto por el posthminio, se entiende que se hicieron de ellos, y si en poder de aquéllos hubieren fallecido, les pertenecerán en virtud de la ley Cornelia á. sus herederos. § 4.—Si alguno, teniendo embarazadaá su mujer, hubiere caido en poder de los enemigos, y habiendo nacido y muerto después el hijo, él hubiere fallecido en poder de aquéllos, es nulo su testamento,porque aun los de los que permaneciero5 enia ciudad se rompen en este caso.

C

28. IDEM libro LX1X, Lligestorura. - Si quin praegnante uxore relicta in hostium potestatem pervenerit, mo natus fihius eius, uxore docta, filium vei filiam procreaverit, ac tunc postlimiflio avus reversus fuerit, omnia jura nepøtiS nomine perinde capiet, ac si fflius natus (7) in civitate fuisset.

28. Ei. mismo; Digesto, libro LXIX.— Si alguno, dejando embarazada á su mujer, hubiere caido en poder do los enemigos, y después el hijo nacido de él, habiendo tomado mujer, hubiere procreado un hijo 6 una hija, y entonces hubiere vueltopor el postliminio el abuelo, adquirirá en nombre del nieto todos los derechos, lo mismo que si el hijo hubiese nacido en la ciudad.

24. TJLPILNUS libro 1. In,situUonunz. bates sunt, quibus bel!um publico Populus Romanus decrevit, ve! ipsi Popuo Romano, ceteri latrunculi ve! praedones appellantur. Et ideo, qui a latronibus captus est, servs latronum non est; nec postliminium iii neoessarium est. Ab hostibus autem captus, ut puta a Germania et Parthis, et servus est hostium, et postliminio statum pristinum recuperat.

24. ULPIANO; .7.nstiluta, libro I. - Son enemigos aquellos á quienes el pueblo romano declaró públicamente la guerra, 6 los que se la declararon al pueblo romano, y los demás se llaman ladrones 6 salteadores. Y por esto, el que es aprisionado por los ladrones no es esclavo de los ladrones; y no le es necesario el postliminio. Mas el aprisionado por los enemigos, como por ejemplo, por los germanos y los partos, es esclavo de los enemigos¡ y recupera por el postliminio su estado primitivo.

(1) Hal.; pote8tate, el oódve FI. (5) qnem, Vulg. (8) exclpinnt, Vu!g. (5) Bel.. Vuig.; saset por est, et, e l códice Fi. (6) Véase l nota l.

e> Taui. según la escritura original, poteitste, la correccidn del códice Fi., Br. (7) se st le, qusifi fillus neiceretur, Ha¿.

852



DIGKSTO.—LIBRO XLIX: TITULO XV

25. 128j (1) MARcItTs libro XI V. InsUüslionum.—t»vi Severus et Antoninus rescripserunt (2), si uxor eum manto ab hostibus capta fuerit, et ibidem ex manto enixa sit, si reversi fuerint iustos case et parentes, et liberos, et fihium in potestate patria, quemadmodum jure postliminii reversus sit; queda¡ eum matre sola revertatur, quasi sine manto natus, spurius habebitur.

28. 25.] FLORENTINUS

25. [26.] MARCIANO; InsliIula, libro XIV.— Los Divinos Severo y Antonino resolvieron por rescripto, que si una mujer hubiere sido aprisionada con su marido por los enemigos, y en poder de éstos hubiera dado á luz de su marido, fuesen, si hubieren vuelto, legítimos padres, é hijos, y que el hijo estuviese bajo la potestad del padre, á la manera que si hubiere vuelto por el derecho de postliminio; pero si volviera con su madre sola, será considerado espúrio, como nacido sin marido.

libro VI. Inalilalionum.

26. [25.] FLoaEwrlNo; Irtslituta, libro V1.--Nada importa de qué modo volvió el cautivo, si habiéndosele dejado en libertad, ó si habiéndose evadido por fuerza ó con engaúo del poder de los enemigos, pero con tal que hubiere vuelto con la intención de no volver allá; porque no es bastante que uno haya vuelto corporalmente á la casa, si tiene otra intención. Mas también los que son recuperados habiendo sido vencidos los enemigos, se estima que volvieron por el poatliminio.

27. IAVOLENUS libro JI. ex Posleriori bus Labeonis. - Latrones tibi servum eripuerant, postea le servus ad Germanos pervenerat, inde in belio victis Germanía servus venierat; negant posee usucapi eum ab emtore, Labeo, Ofihius, Trebatius, quia verum esaet, eum surreptum esee) nec quod hostium fuisset, aut postliminio rediisset, ej rei impedimento cose.

27. JAVOLENO; Doclrna de las Obras Póstumas de Labeon, libro IX. - Los ladrones te hablan quitado un esclavo, después este esclavo había caído en poder de los germanos, y luego vencidos en la guerra los germanos había sido vendido el esclavo; Labeon, Ofilio y Trebaitio dicen que no podía él ser usucapido por el comprador, porque es verdad que había sido robado, y que no era impedimento para esto que hubiese sido de los enemigos, 6 que hubiese vuelto por el postliminio.

28. LABEo libro IV. Pilhanoñ a Paulo epiloma£orwn. - Si quid bello captum est, ¡u praeda est, non postliminio rediL. Paulus: ¡me si ¡u bello captes pace facta demum refugit, deinde renovato bello capitur, postliminio redit ad eum, a quo prio. re bello captus eraL, si modo non con venerit in pace, ut cptivi redderentur.

28. LABEoN; Dichos recopilados por Paulo, libro 1V. -- Si alguna cosa fué cogida en fa guerra, está en calidad de presa, y no vuelve por el postliminio. Y dice Paulo: aun si el aprisionado en la guerra huyó hecha la paz, y renovada la guerra es después aprisionado, vuelve por el posiliminio á poder aquel por quien primero había sido aprisionado en la guerra, si en la paz no se hubiere convenido que fuesen devueltos los cautivos.

9. IDEM libro VI. Pilhanon a Paulo epilomalorura (3). - Si postliminio rediisti, nihil, dum in bostiurn potestate fuisti, usucapere potuisti. Paulus: imo si quid servus Leus peeulii nomine, dum in eo statu cases, possederit, id eo quoque tempore usucapere poteris, quofliam eas res etiam inscientes usucapere solemus; et eo modo etiam hereditas, nondum nato postumo, aut nondum adita augeri per servum hereditarium solet.

29. EL. mismo; Dichos recopilados por Paulo, libro VI. - Si volviste por el postliminio, no pudiste usucapir nada, mientras estuviste en poder de los enemigos. Y dice Paulo: aun si tu esclavo hubiere poseído á titulo de peculio alguna cosa, mientras estuviesen en aquel estado, podrás usucapirla también en este tiempo, porque solemos usucapir estas cosas aun sin saberlo; y de este modo también la herencia, aun no habiendo nacido el póstumo, ó no habiendo sido adida todavía, suele ser aumentada por un esclavo de la herencia.

80. IDEM libro VIiI. Pilhanon a Paulo epilomatorur4 (4). - Si Id, quod nostrum hostes ceperunt, eius generis est, ut postliminio redire,possit, simulatque ad nos redeundi causa profugit ab hostibus, et intra (5) fines imperii nostri esse eoepit, postliminio rediisse existimandumeat. Paulus:imo quum servus civis nostri (6) ab hostibus captus inde sufugit, et vel in urbe Roma ita est, ut neque in domini sui potestate siL, neque .ulli serviat, nondum postliminio rediisse existimandum est.

80. EL mismo; Dichos recopilados por Paulo, libro VIII.—Si la cosa nuestra que cogieron los enemigos es de tal especie que pudiera volver por el postliminio, ¡Be ha de estimar que volvió por el postliminio tan pronto como huyó de los enemigos para volver li nosotros, y comenzó Ii estar dentro de los confines de nuestro imperio. Y dice Paulo: aun cuando el esclavo de un ciudadano nuestro, aprisionado por los enemigos, huyó de ellos, y se halla en la ciudad de Roma, de suerte que ni esté bajo la potestad de su señor, ni le preste servidumbre á alguno, se ha de estimar que todavía no volvió por el postliminio.

-Nihil interest, quomodo captivus reversus est, utrum dimissus, an vi vel 'allacia potestatem hostium evaserit, ita tamen, si ea mente venerit, •ut non filo reverteretur; nec enim satis est corpore domum quem rediisse, si mente alienus est. Sed et qui victis hostibus recuperentur, postliminio rediisse existimantur.

(1) Este y el jrameoto siguiente se hallan Iranspueslos en la escritura original. Los ejemplares de las Pandectas en que asi se encuentran proceden del códice FI,, Br. (2) Véase o. 1. Cdi. VIII. 50. () Según corrección del códice FI.; apitomarum, Taur. según ¿a escritura original.

epltomaruni, Taup. infra, ¡Ial. (6) (6) enduevis nostrum por Ctvls nostri, Mal. Vulg.

(4) Según corrección del códice FI.; según ¿a escritura original.

DIGESTO. —LIBRO XLIX: TfTULO XVI



853

TIT. XVI

TITULO XVI

DE RE M1LIrARI

DE LAS COSAS- MILITARES [Véase C&i. XII. 3$. (36).l

[cf. Cod. X11. 35. libro VI. ad Ediclurn. - Miles, qui

1.

ULPIANUS

2.

ARRIUS MELNDER

in commeatu agit, non videtur reipublicae causa abesse.

libro 1. de re militar¡. -

Militurn delicta sive admissa aut propria sunt, aut cum ceteris communia; unde et persecutio aut propria, aut communis est. .Proprium militare est delictum, quod quia uti miles adwittit.

§ 1.—Dare (1) se militem, cui non Iicet, grave crimen habetur; et augetur, nL in ceteris dclictts, dignitate, gradu, speeie militiae. 8. Morasvums libro .1V. de Poenis. - Desertorem auditum ad suum ducem cura elogio Praeses miLlet, praeterquam si quid giavius ille desertor in ea provincia, in qua repertus est, admiserit; ibi enim eurn plecti poena debere, ubi facinus admissurn est, Divi Severus et Antoninus rescripserunt. § 1.—Poenae militum huluscemodi sunt: castigaLio, pecuniaria muleta, munerum indictio (2), militiae mutatio, gradus deiectio, ignominiosa missio; nam in metallutn, ant in opus metalli non dabuntur; nec torquentur. § 2.—Emansor est, qui diu vagatus ad castra regreditur. § 3.—Desertor est, qui per prolixum tempus vagatus reducitur (3). § 4.—lo, qui exploratione etnanet hostibus insiatentibus, ant qui a foasato (4) recedit, capite puniendus est. § 5.—Qui atationis munus relinquit, plus quam ernansor est; itaque -pro modo delicti ant castigatur, aut gradu militiae deiicitur. § 6.—Si Praesidis vel cuius vis praepositi ab excubatione (5) quis desistat, peccatum desertionis subibit. § 7.—Si ad diem commeatus quia non veniat, perinde in eum statuendum est, se si emansisset ve¡ deseruisset, pro numero temporis, facta prius copia docendi, num forte casibus quibusdam detentus siL, propter quos venia dignus videatur. § 8.—Qui mi!itiae tempus in desertione imp!evit, eraeritO priv&tur. § 9.—Si plures simul primo (6) deseruerint, deinde intra certuni tempus reversi Sint, gradu Eulsi in diversa loca distribuendi sunt; sed tironius parcendum est, qui, si iterato h'c admiserint, poena cornpetenti aflEiciitur. % ti.—Is, qui ad hostem confugit et rediit, torquebitur, ad bestiasque vel in furcam damnabitur, quamvis milites nihil eorum patiantur. § 11 .—Et ja, qui volens transfugere apprehensus est, capite punitur. (1) dedere, HaZ. (2) Interdietio, Vulg. (3) reducitur, consctérasf aáíadkla por antig Ros copudas.

1; ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro VI. El militar, que esta con licencia, no se considera que se halla ausente por causa de la república. 2.

ARRIO MENANDRO;

De las Cosas militares, li-

bro I. - Los delitos ó los hechos de los militares son 6 propios de ellos, ó comunes con los demás; por lo cual, también su persecución es ó propia, 6 común. Es delito propio militar el que alguno comete como soldado. § 1.—Es considerado grave crimen, que se dé como militar aquel á quien no le es licito; y se aumentará, como en los demás delitos, por la dignidad, el grado, y la especie de milicia. 3. Monzsvuo; De las Penas, libro IV.— El Presidente enviará con el sumario á su jefe el desertor después de oido, salvo si este desertor hubiere cometido alguna cosa más grave en la provincia en que fué hallado; porque resolvieron por rescripto los Divinos Severo y An ion¡ no, que debe él ser castigado con pena allí donde fué cometido el delito. § 1.—Las penas de los militares son de esta naturaleza: las vaquetas, la multa pecuniaria, la imposición de cargos, el cambio de milicia, la privación del grado, y el licenciamiento ignominioso; porque no serán condenados á las minas, ó al trabajo en las minas, ni serán atormentados. § 2.—Es emansor el que habiendo vagado largo tiempo vuelve á los campamentos. § 3.—Es desertor el que es cogido después de haber vagado largo tiempo. § 4.—El que sale de exploración mientras atacan los enemigos, ó el que se aleja de las trincheras, ha de ser condenado á pena capital. § 5.—El que deja el cargo de una estación es más que e,nansor; y así, ó es castigado con arreglo al delito, ó es echado del grado de la milicia. § 6.—Si alguno deja de hacer la guardia al Presidente 6 á cualquier prepósito, se hará reo del delito de deserción. § 7.—Si alguno no se presentara al término de su licencia, se habrá de resolver contra él lo mismo que si hubiese sido emansor 6 desertor, conforme á la duración del tiempo, habiéndosele dado antes facultad de probar si es que acaso haya estado detenido por agnnos accidentes, por los cuales parezca digno de venia. § 8.—El que siendo desertor cumplió el tiempo de la milicia es privado del premio. § 9.—Si por primera vez hubieren desertado muchos al mismo tiempo, y después hubieran vuelto dentro de cierto tiempo, habrán de ser distribuidos degradados, en diversos lugares; pero se ha de perdonar á los soldados bisofios, quienes, si hubieren vuelto á hacer esto, son castigados con la pena correspondiente. § 10.—El que huyendo se refugia en los enemigos, y vuelve, será atormentado, y condenado á las fieras ó á la horca, aunque los militares no sufran ninguna de estas penas. § 11.—También es condenado á pena capital el que queriendo huir como tránsfuga es aprisionado. fosa tune Mal. (5) ezecntIone lIaL Valg. (6) priman, Vulg. (4) a

854



DIG8TO.—LIBRO XLIX TITULO XVI

§ 12.—Sed si ex improviso, dum ¡ter quia facit, capitur ab hoatibus, inspecto vitae eme praeceden. tis actu venia ei dabitur, et si expleto tempore miliLiae redeat, uL veteranus restituetur, et emerita accipiet. § 13.—Miles, qui in bello arma amisit, vel alienavit, capite puntur; humane, militiam mutat. § 14.—Qui aliena arma surripuit, gradu militiae pellendus est. § 15.—In bello qui rem a duce prohibitam fecit, aut mandata non servavit, espite punitur, etiamsi res bene qesacrit (1). § 16.—Sed qui agmen excessit, ex causa vel fustibus caeditur, vel mutare militiam solet. § 17.—Nec non et si valium quis transscendat (2), aut por murum castra ingrediatur, capite punitur. § 18.—Si vero quis fossam traassiluit, militia reiicitur. § 19.—Qui seditionem atrocem militum concitaviL, capite punitur. § 20.—Si intra vociferatioraezn, aut levem quere1am seditio mota est, tuno gradu mi!itiae deiicitur. § 21.—Et quum multi milites in aliquod tiagiLium conspirent, ve! si legio deficiat, avocan militia solet. § 22.—Qui praepositum suum protegere noluerunt, ve¡ deaeruerunt, occisso eo ca pite puniuntur. 4. ARRIUS MENANDER

libro I. de re militari.—

Qui cum uno testiculo natus est, quive amisit, iure militabit secundum Divi Traiani rescriptiim; nam et duces Sylla et Cotta memoran tur eo habito finase naturae.

§ t.—Ad bestias datus si profugit, et militiae se dedit, quandoque inventus capite puniendus est. Idemque observandum est in eo, qui legi se passus caL. § 2.—tu insulam deportatus si effugiens militiae se dediL, leetusve (3) disaimulavit, capite puniendus est. § 3.—.Temporarium (4) exilium voluntario mil¡¿¡ insulae relegationem assignat, diasimulatio perpeiuum exilium. § 4.—Ad tempus relegatus si expleto apatio fugas militem (5) se dediL, causa damnationis quaerenda est, ut, si contineat infamiam perpetuam, idem observetur; si transactum de futuro siL, et in ordinem redire potest, eL honores petere miitiae non prohibetur. § 5.—Reus cajitalis criminis voluntarius miles secundum Divi Traiani rescriptum espite puniendus est; neo remittendus est co, ubi reus postulatus est (6); sed uL (7) accedente causa mi!itiae audiendus (8), si dieta causa sit, vel requirendus adnotatus (9). § 6.—ignominia miasus ad iudicem suum remittendus est, neo recipiendus postes voleas militare, licct fuerit absolutus. (1) cesserlt, Hai, (5) Hal. Vulg.; traneedat, el códIce FL

(3) Hal. VaZg.; lectus ve], el códice FE. (4) Taur. según el cddce FE., que dice teinportum, Dr.

(5) milltise, Ha¿. Vulg.

§ 12.—Pero si de improviso, mientras uno va de camino, es cogido por los enemigos, se le concederá perdón habiéndose inspeccionado la conducta de su vida anterior, y si volviera cumplido el tiempo de SU milicia, será restituido como veterano, y recibirá los premios. § 13.—El militar que en guerra perdió las armas, ó las enajené, es castigado con pena capital; por humanidad, cambia de milicia. § 14.—El que-hurtó armas de otro debe ser depuesto de su grado en la milicia. 15.—El que en guerra hizo cosa prohibida por el jefe, 6 no observó sus mandatos, es castigado con pena capital, aunque hubiere hecho bien las cosas. § 16.—Mas el que se salió de las filas, ó es fustigado en virtud de causa, 6 suele cambiar de milicia. § 17.—Támbién si alguno atravesase la barrera, 6 entra por el muro en el campamento, ea castigado con pena capital. § 18.—Pero si alguno atravesó el foso, es echado de la milicia. § 19.—El que concité grave sedición de militares es castigado con pena capital. 20.—Si en, medio de vociferación, 6 de leve querella, se promovió sedición, en este caso se despoja del grado en la milicia. § 21.—Y cuando muchos militares conspiren para algún delito, 6 si una legión se rebelara, se suele disolver la milicia. § 22.—Los que no quisieron proteger á su jefe, ó lo abandonaron, habiendo muerto él, son castigados con pena capital.

4. Aiaio

MENA.NDRO;

De las Cosas militares, li-

bro 1.—El que nació con un solo testículo, ó el que lo perdió, será, con arreglo á derecho, militar según un rescripto del Divino Trajano; porque se cuenta que también los generales Sila y Cotta tuvieron este defecto de naturaleza. § 1.—Si el condenado á las fieras huyó, y se dió á la milicia, ha de zer castigado con pena capital cuando quiera que fuese descubierto. Y lo mismo se ha de observar respecto al que consintió ser alistado, § 2.—Si el deportado á. una isla huyó y se dió á la milicia, 4 alistado lo disimulé, ha de ser castigado con pena capital. § 3.—Al militar voluntario el destierro temporal le impone la relegación á. una isla, y su disimulación el destierro perpétuo. § 4.—Si el relegado temporalmente, cumplido el tiempo de su destierro, se dedicó á ser militar, se ha de investigar la causa de su condenación, para que, si contuviera infamia perpétua, se observe lo mismo; y si se hubiera transigido respecto á lo futuro, puede volver al orden, y no se le prohibe que pida los honores de la milicia. § 5.—Según un rescripto del Divino Trajano, el militar voluntario reo de delito capital debe ser castigado con pena capital; y no ha de ser remitido allí donde fué acusado co reo; sino que ha de ser oido como pon causa que afecte á la milicia, si la causa hubiera sido ya expresada, 6 ha de ser requerido habiendo sido anotado. § 6.—El licenciado con ignominia ha de ser remitido á su propio juez, y no ha de ser admitido después al querer ser militar, aunque hubiere sido abané lk. (S) e3t, considérase 46adida por antiguos copistas. (1) ubi, RaE. Vulg. (8) est, Enserian HaZ. Vuig. (5) adaotatiir, HaZ. Vuig.

DIGESTO.—LIBRO XLIX: TITULO XVI

§ 7.—Adulterii, vel aliquo indicio publico damnainter milites non sunt recipiendi.

§ 8.—Non omnis, qui litem habuit, et ideo militaverit, exauctorari iubetur, sed qui co animo militiae se dedit, ut sub obtentu militiae pretiosido_ rem (1) se adversario faceret; nec tamen facile indulgendum est extra ordinem (2) iudieationis, qui negotium ante habucrunt; sed si in transactione (3) recidit, indulgertdum est. l3xauctoratus co nomine non utique infamia ant, neo prohibendus lite finita militiae eiusdem ordinis se dare; alioquin et si relinquat litem, vel transigat retinendus est. § 9.—Qui post desertionem in aliam militiam no. men dederunt, legive (4) pase¡ sunt, Imperator noster resenipsit, et hoz mi!itariter puniendos.

§ 10.—Gravius autem delictum est detrectare munus militiae, quam appetere; nam et qui ad delectum (5) ohm non reapondebant, ut proditores libertatis in servitutem redigebantur, sed muLato statu militiac recesaum a capitis poena est, quia plerumque voluntario milite numen (6) supplentur. § 11.—Qui fihjum suum subtrahit militiae belli tempore, exilio et bonorum parte mulotandus est; si in pace, fustibus caedi iubetur, et requisitus (7) invenis, vel a patre postea exhibitus in deteriorem mihtiam dandus est; qui enim se so!licitavit ab alio (8), veniam non meretur. § 12.—Eum, qui filíum debilitavit, delectu per bellum indieto, ut inhabilis militiae sit, praeceptum Divi Traían¡ deportavit.

§ 13.—Edicta Germanici Caesaris militem desertorem faciebant (9). qui diu abfuiset, ut is inter remansores (10) haberetur; sed sive redeat quia, et offerat se, sive deprehensus offeratur, poenam desertionis evitat; neo interest, cui se offerat, vel a que deprehendatur. § 14.—Levius itaque dehctum emansionis haba. tun, ut erronis in servia, desertionis gravius, ut in fugitivis. § 15.—Examinan tun autem causae semper emansionis, et cur, et ubi fucrit, et quid egerit; el datur venia valetudini, affectioni parenlum et afflnium, et si servum fugientern persecutus est, val si qua huiusmodi causa sit; sed et ignoranti adhuc diaciplinam tironi ignoscitur. 5. IDEM libro Li. de re miiilari.—Non omnes desertores similiter puniendi sunt, sed habetur et ordinis, stipendiorum ratio, gradus militiae, vel bel, muneris deserti, et anteactae vitae; sed et numerus, si solus vel eum altero, ve! cum pluribus deseruit, aliudve quid crimen desertioni adiunxerit; item temporis, quo in desertione fuerit, et eorum, quae postea gesta fuerint; sed et si fuerit ultro re-

(1) praecialorem, HM. 2) Br. considera est añadida

Ira ordinem, Tau,-.

(5) trsnsacttouem,

HzL. Vzlg.

(4) leal se, fiat. Valg. (5) edictum, Vuig,

por antiguos copistas; ex.



855

§ 7.—No han de ser admitidos entre los militares los condenados por adulterio, ó en algún juicio público. § 8.—No todo el que tuvo litigio, y por ello se hubiera hecho militar, se dispone que sea degradado, sino el que se dedicó á la milicia con la intención de hacerse de más valimiento que su adversario con el pretexto de la milicia; mas no se les ha de conceder fácilmente sin forma de juicio ¡ los que antes tuvieron un negocio; mas se les ha de conceder, si terminó por transacción. El licenciado por tal motivo no será ciertamente infame, ni se le ha de prohibir que finido el litigio se dedique á la milicia del mismo orden; de otra suerte, también si abandonara el litigio 6 transigiera, ha de ser retenido. § 9.—Resolvió por rescripto nuestro Emperador, que también deben ser castigados militarmente los que después de su deserción dieron su nombre para otra milicia, 6 consintieron que se les alistase. § 10.—Pero es más grave delito rehusar un cargo en la milicia, que pretenderlo; porque también los que en otro tiempo no respondían al alistamiento eran reducidos á esclavitud como traidores á la libertad; pero habiéndose cambiado el estado de la milicia, se desistió de la pena capital, porque las más de las veces se completan los números con soldados voluntarios. § 11.—El que en tiempo de guerra substrajo de la milicia á. su hijo, ha de ser castigado con el destierro y con pérdida de parte de sus bienes; si en tiempo de paz, se manda que sea fustigado, y el joven que fué buscado, ó que después fué presentado por su padre, ha de ser destinado á una milicia inferior; porque el que se hizo solicitar por otro no merece perdón. § 12.—A uno que, bebiéndose decretado leva para la guerra, debilité á su hijo para que fuese inútil para la milicia, lo deporté una disposición del Divino Trajano. § 13.--Edictos del César Germánico declaraban desertor al militar que hubiese estado largo tiempo ausente para ser considerado emansor; pero si uno volviera y se ofreciese, 6 si cogido se ofreciera, evita la pena de la deserción; y no importa á quién se ofrezca él, 6 por quién sea cogido. § 14—Así, pues, es más leve el delito del emansor, como en los esclavos el de vagabundo, y más grave el de la deserción, como en los esclavos el de la fuga. § 15.—Pero se examinan siempre las causas del emansor, y por qué, y dónde haya estado, y qué haya hecho; y se concede perdón por causa de enfermedad, y de afecto á. los padres y afines, y si persiguió á un esclavo fugitivo, 6 si hubiera alguna causa semejante; mas también se perdona al bisoño que todavía ignora la disciplina. 5. EL MISMO Lic las Cosas de los militares, libro H. - Todos los desertores no han de ser castigados dl mismo modo, sino que se tiene cuenta del orden, de los estipendios, del grado en 1a milicia, 6 del lugar, 6 del cargo abandonado, y de su vida anterior; mas también se considera el número, si haya desertado solo, .6 con muchos, 6 si ha agregado algún otro delito á la deserción; asimismo se tie-

(6) liunieri, considérase añadida por antiguos copulas. (1) Taur. según corrección del códice .l't.; retrequisitua,

la escritura original, Br.

(8) qni enim sollicitari se ab alto paisna tal, Raí. (9) Edlctnm—faciebat, Hal. Vulg. (10) emassores, Ha¿.

856



DIGESTO. —LIBRO XLIX: rFruLo xv!

versus, non cum necessitudine, non eriL eiusdern Sortis. § 1.—Qui in pace deseruit, eques gradu pellendus est, pedes militiam mutat (1); in bello idem adinissum capite puniendum est. § 2.—Qui desertioni aliud crimen adiungit, gravius puniendus est; et si furtum factum Sit, veluti alia desertio habebitur, nL, si plagium factum, vel aggressura, abigeatus, ve! quid simi!e accesserit. § 3.—Desertor si in urbe inveniatur, espite punir¡ solet, alibi apprehensus ex prima desertione restitui potest; iterum deserendo capite puniendus est. § 4.—Qui in desertione fuit, si so obtulerit, ex indulgentia Imperatoris nostri in insulam deportatus est. § 5.—Qui captus, quum poterat redire, non rediit'pro transfuga habetur; iteni eum, qui in praesidio captus est, in eadern conditione esse certum est. Si Lamen ex improviso, dum ¡ter facit, aut epistolam fert, capiatur quis, veniam meretur. § 6.—A barbaris remissos milites ¡Ja restitui oportere Hadrianus rescripsit, si probabutt, se captos evasisse, non transfugisse; sed hoc, licet liquido constare non possit, argumentis Lamen coguoscendum est; et si horma miles antea aestimatus fult, prope est, ut affirmationi eius credatnr; si remansor (2), aut negtigens suorum, aut segriis, aut extra contubernium agena, non credetur ei. § 7.—Si post rnultum temporis rediL (3), qui ab hostibus captus est, et captum• eum, non transfugisse constiterit, ut veteranus erit restituendus, et praemia, et (4) enieritum .capit. § 8.—Qui transfugit, et poslea multas latrones appreheticlit; et transfugas demonstravit, posse ej parci Divus Hadrianus rescripsit, el lamen polli-. centi ea nihil permilti oportere.

6. IDEM libro II!. de re militar¿. - Ornue dclicturn est militis, quod aliter, quam disciplina conmunis exigit, comwittitur, vetuti segnitiae crimen, vel contumaciae, ve! desidiae. § 1.—Qui manus intulit praeposito, capite puniendus caL; atrgetur auteni petulantiae crimen di gnitate praepositi. § 2.—Contumacia omnis adversus ducem vel praesidem militis capite puniend& est. 3.—Qui in acie prior fugam fecit apectantibus inilitibus, propter exemp!um capite puniendus est. § 4.—Exploratores, qui secreta nuntiaverunt hoatibus, proditores aun¡, et capitis poenas Iuunt. § 5.—Sed et caligatus, qui motu hostium Janguorem siLnulavit, in pan causa iis est. (1) amlttat, ¡Ial. (2) Véase La nota ¡O., de La página anterior. i) nos credatur el, si post miiltum temporis rediiL. Qui, ¡Ial. VuLg.

ne cuenta del tiempo que haya permanecido en la deserción, y de Jo que después se hubiere hecho; pero si hubiere vuelto voluntariamente, no por necesidad, tampoco será de la misma condición. § 1.—`El que desertó en tiempo de paz, si es de caballería ha de ser despojado de su grado, y si es de á pié cambia de milicia; el mismo delito cometido en tiempo de guerra ha de ser castigado con pena capital. § 2.—El que á la deserción añadió otro delito ha de ser castigado más gravemente; y si hubiera cometido hurto será considerado como otra deserción, como, si cometido plagio, hubiere agregado ó agresión, ó abigeato, ó alguna cosa semejante. § 3.—Si el desertor fuera hallado en la ciudad suele ser castigado con pena capital, y cogido en otra parte puede ser perdonado por la primera deserción; desertando segunda vez ha de ser castigado con pena capital. § 4.—Si el que siendo desertor se hubiere presentado, es deportado ó. una isla por indulgencia de nuestro Emperador. § 5.—El que hecho prisionero no volvió, pudiendo volver, es considerado como tránsfuga; asimismo es cierto que está en la misma condición el que fué hecho prisionero en una fortaleza.. Pero si uno fuera hecho prisionero de improvisos mientes va de marcha, ó lleva una carta, merece perdón. § 6.—Adriano resolvió por rescripto, que los militares remitidos por los bárbaros debían ser restituidos, si probaren que se evadieron hechos prisioneros, y que no fueron tránsfugas; pero esto, aunque no pueda constar claramente, se ha de conocer, sin embargo, por argumentos; y si antes fué estimado como buen militar, es consiguiente que se dé crédito á su afirmación; y si emansor, ó negligente para sus cosas, ó perezoso, ó que vive fuera de su alojanilento, no se le dará crédito. § 7.—Si volvió después de mucho tiempo el que fué aprisionado por los enemigos, y constare que fué aprisionado, no que fué tránsfuga, habrá de ser restituido como veterano, y percibe los sueldos y el premio. § 8.—El Divino Adriano resolvió por rescripto, que al 1uefué tránsfuga, y después cogió á muchos ladrones, y delató á tránsfugas, se le podía perdonar, pero que al que promete estas cosas no se le debia conceder nada. 6. EL mismo; De las Cosas militares, libro 11!. Es delito de militar todo lo que se hace de otro modo que como exige la disciplina coman, por ejemplo, el delito de pereza,ó de contumacia, ó de desidia. § 1.—El que puso manos en su jefe ha de ser castigado con pena capital; pero se agrava el delito de su atrevimiento por la dignidad del jefe. § 2.—Toda contumacia contrae! general ó el presidente de lós soldados ha de ser castigada con pena capital. § 3.—El que en la batalla se dió primero á. la fuga á la vista de los soldados ha de ser castigado por causa del ejemplo con pena capital. § 4.—Los exploradores, que hubieren comunicado cosas secretasá los enemigos, son traidores, y sufren pena capital. '§ 5.—Mas también el soldado raso, que por miedo á los enemigos simuló enfermedad, está en el mismo caso que aquéllos.

(4) praeminm ewerituw, Vulg.

DIGBSTO.—LIRO XLIX: TfTULO XVI

'".—Sí quis commilitonem vulneravit, si quilapide, militia reiicitur, si gladio, capital admittil (1). '01" § 7.—Qul se vulneravit, vel alias mortem sibi conscivit, Imperator Hadrianus rescripslt, ut modus eius re¡ statutus Bit, ut, si impatientia doloris, aut taedio vitae, aut morbo, aut furore, aut pudore mori maluit, non animadvertatur in eum, sed ignominia mitcatur; si nihil tale praetendat, espite puniatur. Per vinum, aut laaciviam lapais capitalis poena remittenda est, et rnilitiae mutatio irroganda.



857

§ 6.—Si alguno hirió ¡ su camarada, silo hirió con piedra, es echado de la milicia, y si con espada, sufre pena capital. § 7.—Res pecto al que se hirió, ó de otro modo se procuró la muerte, resolvió por rescripto el Emperador Adrianp, que se determine la circunstancia del caso, para que, si por no sufrir un dolor, ó, por tedio de la vida, ó por enfermedad, 6 por locura, ó por pudor prefirió morir, no se le castigue, sino que sea despedido con ignominia; si no alegara niuguna de estas cosas, sea castigado con pena capital. A. los que por borrachera, ó por lascivia, cometieron este delito, se les .ha de remitir la pena capital, y se les ha de imponer el cambio de milicia. § 8.—El que pudiendo no protegió á su gefe, ha de ser considerado en la misma condición que el delincuente; si no pudo resistir, se le ha de perdonar. § 9.—Pero se determinó que se aplicara castigo también á. los que abandonaron al Prefecto de la centuri3, que estaba rodeado de ladrones.

§ 8.-.-Qui praepositum suum non protexit, quum posset, in pan causa factor¡ habendus est; SI resistere non potuit, parcendum ci. § 9.—Sed et in eos, qui Praefectum centuriae a latronibus circumventu m deseruerunt, animadverti plaeuit.

7. TARRUNTENUS PATERNUS (2) Libro JI. de re 7. TARRUNTENO PATERNO; De las Cosas militares, mililari.— Proditores, transfugae plerumque capite libro II. - Los traidores, y los tránsfugas son caspuniuntur, et exauctorati torquentur; nam pro ho- tigados de ordinario con pena capital, y degradaste, non pro milite habentur. dos son atormentados; porque son considerados como enemigos, no como militares. -

8. ULPIANUS libro VIII. Disputa lionum. - Qui status controversiam patiuntur, licet revera liben sunt, non debent per id tempus nomen militiae daro, maxime lite ordinata, sive ex libertate ja servitutem, sive contra petantur; neo hi quidem, qui ingenui bona. fide serviunt; sed nec qui ab hostibus redemti sunt, priusquam Be luant.

9.

MARCIANUS

(3) libro III. ingitutionunt, -

Milites prohibentur praedia comparare in bis provinciis, iu quibus militant (4), praeterquam si paterna eorum fiscos distrahat; nam hanc speciem Severos et Antoninus remiserunt. Sed et stipendiis impletis omero permittuntur. Fisco autem vindicatur praediurn illicite comparatum, si delatus fuerit; sed eL si nondum delata causa atipendia impleta sint, vol missio cóntigerit, delationi locus non est. § 1.—Milites, si heredes extiterint, possidore lb¡ praedia non prohibentur. 10. PAUL.us Libro singular reçjularum.—Qui excubias palatii deseruerit, espite punitur. § 1.—Sed ex causa desertionis restitutus in militiam non aliter medii temporis stipendium et donativa accipit, nisi hoo liberalitas pnincipalis ej specialiter indulserit.

S. ULPIANo; Disputas, libro VIii. - Los que sufren controversia sobre su estado, aunque en realidad son libres, no deben durante este tiempo dar su nombre para la milicia, principalmente habióndose contestado la demanda, ora sean reclamados de fa libertad á la esclavitud, ora al contrario; tampoco los ingénuos, que de buena fe prestan servidumbre; pero ni los que fueron rescatados de los enemigos, antes que paguen su rescate. 9. MARCIANO; instituta, Libro III. -A los militares se les prohibe comprar predios en aquellas provincias en que militan, salvo si el fisco vendía los de los padres de ellos; porque Severo y Antonino dispensaron este caso. Pero también se les par.mite comprar cumplido su servicio. Mas es reivim dicado para el fisco el predio comprado ilícitamente, si hubiere sido denunciado; pero si aun no delatada la causa se hubiera cumplido el servicio, ó hubiere llegado el licenciamiento, no ha lugar á. la delación. § 1.—A los militares no se les prohibe, si hubieren quedado siendo herederos, que posean Allí prdios.

10. PAULO; Reglas, libro único.—El que hubiere desertado de las guardias de palacio es castigado con pena capital. § 1.—Pero el restituido á. la milicia por causa de deserción no recibe el estipendio y los donativos del tiempo intermedio, sino si esto se lo hubiere concedido especialmente la liberalidad del Príncipe.

11. MARCIANUS libro ¡1. Regularum. - Ab oinni militia servi prohibentur, alioquin capite puniuntur.

11. MARCIANO Reglas, libro II. - Los esclavos están excluidos ¿e toda milicia, y en caso de infrac. ción son castigados con pena capital.

MACER libro 1. de re militan.— Offlcium re12. gentis exercitum non tanlum in danda, sed etiam in observanda disciplina consistit. § 1.—Paternus quoque scripsit, debere eum, qui se meminerit armato praeesse, parcissiine comnieatum dare; equum militarem extra provinciam duci non permittere; ad opus privatum, piscatum,

12. M&csa; De las Cosas militares, libro L -El cargo del que dirige un ejército consiste no sólo en prescribir, sino también en observar la disciplina. § 1.—Escribió también Paterno, que debía el que tuviera presente que estaba al frente de un cuerpo armado dar muy parcamente licencias; no permitir que caballo militar fuese llevado fuera de la provin-

(1) caput amitilt, Hal. (2) Macer, HaL. ToMo 111-108

(3) Macar, Hal.

(4) Valg.; mllltism, el códice Fi.; mllitlain exercezit, fiat.

858



DIGESTO.-LIBRÓ 1L11 TITULO XVI

venatum inilitem non mittere; nam in disciplina Augusti ita cavetur: «Etsi solo, fabrilibus operibus exerceri milites non case alienum, vereor tamen, si quidquam permisero, quod in usum meum aut tuum fiat, nc modus in ea re non adhibeatur, qui mihi sit tolerandus». § 2.—Officium tribunorum est vel eorum, qui exercitui praesunt, milites in castriz continere, ad exercitationem producere, claves portarum su acipere, vigilias interdum circumire, fruméntationibus commilitonum interease, frumentum probare, mensorum fraudem corcere, delicta secunduin auae auctoritatis modum castigare, principiis frequenter interesse, querelas commilitonum audire, valetudinarios inspicere. 18. IDEM libro II. de re militar¡.— Milites agrum comparare prohibentur in ea provincia, in qua bellica opera peragunt, scilicet, nc studio culturas militia sus avoccntur; et ideo domum comparare non prohibentur. Sed et agros in alia provincia comparare possunt. Ceterum in ea provincia, in qua propter proelii causam venerunt, ne sub alieno quidem nomine jis agrum comparare licet, alioquin fisco vindicabitur.

§ 1.—ls autem, qui contra disciplinam agrum comparaverit, si, nulla de ea re quaestione mota, missionem acceperit, inquietan prohibetur. § 2.—Illud constat, huius praescriptionis commodum ad eos, qui ignominiae causa misa¡ sunt, non pertinere; quod praemii loco veteranis concessum intelligitur; et ideo et ad eum, qui causaría misaus est, potest die¡ pertinere, quum huie quoque praemium praestatur. § 3.—Missionum generales causae sunt tres: honesta, causarla, ignominiosa. Honesta est, quae tempere zuilitiae impleto datur; causania, quum quia vitio animi, vel corponis minus idoncus militias renunøatur; ignominiosa causa est, q,uum quis propter delietum sacramento solvitur. Et ¡a, qui ignominia missus est, neque Romae, neque in sacro comitatu agere potest; et si sine ignominiae mentionemisa¡ sunt, nihilominus ignominia miss¡ intelliguntur. § 4.—lrreverens miles non tantum a tribuno, vel centurione, sed etiam a principal¡ corcendus est; nam eum, qui centurioni, castigare se volenti, restiterit, veteres notaverunt; si 'vitem tenuit, militiam mutat; si ex industria fregit, vel manum cen. turioni intuli!, capite punitur. § 5.—Eius fu am, qui, qnum sub custodia val in cancere esset, diacesserit, in numero desertorum non eomputandam, Menander seripait, quia custodiae refuga, uonmilitiae desertor est. Eum tamen, qui carcere effracto fugerit, etiamsi ante non deseruerit, capite puniendum Paulus scripsit. • § 6.—Desertorem, qui a patre suo fuerat oblatus, in deteriorem militiam Divus Pius dan iussit, nc videatur, inquit, pater ad supplicium obtulisse. item Divus Severus et Antoninus eum, qui post quinquennium desertionis se obtulit, deportan iusserunt; quod exemplum et in cetaria sequi nos dedebere, Menauder scripsit.

cia; no enviar al militar Ii trabajo privado, á pescar, 6 á. calar; porque en la disciplina de Augusto se dispone as!: «Aunque sé que no es cosa impropia que los militares se ejerciten en trabajos fabriles, temo, sin embargo, si permitiere alguna cosa, que se haga para mi uso ó para el tuyo, que no se emplee en esto moderación, que sea tolerable para mi».. § 2.—Es cargo de los tribunos, 6 de losque están al frente de un ejército, contener á los militares en los campamentos, sacarlos ¡ ejercicios, encargarse de las llaves de las puertas, recorrer algunas veces las centinelas, intervenir en Los aprovisionamientos de granos de los compañeros, probarlos trigos, reprimir el fraude de los medidores, castigar los delitos en la medida de su autoridad, asistir con frecuencia á los tribunales militares, oír las quejas de sus camaradas, 6 inspeccionar á los valetudinarios. 18. Ez. MISMO; De las Cosas militares, libro II.— A los militares les está prohibido comprar campo en la provincia en que hacen operaciones de guerra, á saber, para que por su aplicación al cultivo no se distraigan de su milicia; y por lo tanto no se les prohibe que compren casa. Mas pueden también comprar campos en otra provincia. Pero en la provincia, á que por causa de la guerra fueron, no les es licito comprar campo ciertamente ni á nombre de otro, pues en otro caso será reivindicado para el fisco. § 1.—Mas se prohibe que el que contra la disciplina hubiere comprado un campo sea molestado, si, no habiéndose promovido cuestión alguna sobre este particular, hubiere recibido su licencia. § 2.—Es sabido, que el beneficio &e esta prescripción no les corresponde á los que fueron licenciados por causa de ignominia; porque se entiende que se les concedió á los veteranos en calidad de premio; y por esto se puede decir que lo corresponde también al que fué licenciado por inválido, porque también á éste sq le concede premio. § 3.—Tres son las causas generales de-licenciamientos: honrosa, por inválido, é ignominiosá. Honroso es, el que Be da cumplido el tiempo de la milicia; por inválido, cuando uno es licenciado como no idóneo para la milicia por vicio del ánimo, 6 del cuerpo; hay causa ignominiosa, cuando alguno es desligado por causa de delito de su juramento. Y el que fué licenciado con ignominia no puede vivir ni en Roma, ni en el sacro cortejo; y si fueron licenciados sin mención de ignominia, se entiende, sin embargo,que fueron licenciados con ignominia. § 4.—El militar irreverente ha de ser castigado no solamente por el tribuno, 6 por el centurión, sino también por el principal; porque los antiguos tacharon al que resistiere al centurión que quiere castigarlo; si detuvo el sarmiento, cambia de milicia; si de intento lo rompió, 6 puso mano en el centurión, es castigado con pena capital. § 5.—Escribió Menandro, que la fuga del que se fué estando bajo custodia 6 en la carcel no ha de ser contada en el número de las deserciones, porque es prófugo de la custodia, no desertor de la milicia. Mas escribió Paulo, que ha desercastigado con pena capital el que hubiere huido habiendo quebrantado la carcel, aunque antes no haya sido desertor. § 5.—El Divino Pto mandó que fuese destinado á milicia inferior el desertor que bahía sido presentado por su padre, para que no parezca, dice, que el padre lo presentó para el suplicio. Asimismo, el Divino Severo y Antonino dispusieron, que fuese deportado el que se presentó después de cinco años de deserción; cuyo ejemplo escribió Menandro que debíamos seguir nosotros también respecto á los domas.

DIGESTO.—LIBEO ILtx: TITULO 'vIi 14.

PAULUS

libro singular¡ de Poenis militani.—

Qui commeatus spatium excessit, emansoris ve¡ desertoris loco habendus est; habetur tamen ratio dierum, quibus tardius reversús est, ítem temporis, navigationis, vel itineris; et si se probet valetudine impedituin, vel a latronibus detentum, gimilive casu moram passum, dum non Lardius a loco profectum se probet, quam ut occurrere posset intra commeatum, restituendus est.

§ 1.—Arma alienasse, grave crimen est, et ea culpa desertioni exaequatur; utique si tota alienavit; sed et si partem eorum, nisi, quod interest. Nam si tibialevel humerale alienavit, castigan verberibus debet, si vero loricam, scutum, galeam, gladium, desertor¡ similis est. Tironi in hoc crimine facihas parcetur, arinorumque custodi plerumque ea culpa imputatur, si arma militi commisit non suo tempore.

14.

PAULO;



859

De las Penas de los militares, libro

único. - El que se excedió del tiempo de su licencia ha de ser considerado como eniansor 6 desertor; pero se ha de tener cuenta de los días que volvió más tarde, y también del tiempo, de la navegación, ó del camino; y si se probara que estuvo impedido por enfermedad, 6 detenido por ladrones, ó que por accidente semejante sufrió la demora, debe sor restituido, con tal que no se pruebe que partió del lugar más tarde de lo que podría para llegar dentro del tiempo de la licencia. § 1.—Es grave delito haber enajenado las armas, y esta culpa se equipara 5 la de la deserción; ciertamente, si las enajenó todas; pero también si parte de ellas, pero por lo que importa. Porque si enajenó el tibia¡ 6 el humeral, debe ser castigado con azotes, pero si la loriga, el escudo, el yelmo, la espada, es semejante á un desertor. Al bisoño se le perdona con más facilidad este delito, y las más de las veces se le imputa esta culpa al guarda de las armas, si fuera de tiempo le confió las armas al militar.

libro XIX. Responsoruin. - Ex

PAPINIANO; Respuestas, libro XIX. - El que 15. .fué tachado por causa de deserción y restituido es excluido de los estipendios del tiempo que hubiere sido desertor; pero si constare la razón, y no apa reciere que fué desertor, se le dan todos los estipendios sin limitación de tiempo.

16. PAULUS libro V. Sententiwum. - Qui metu crhninis, in quo iam reus fuerat postulatus, nomen militiae dedit, statim sacramento solvendus est.

16. PAULO; Sentencias, libro V. - El que por temor al delito, de que ya había sido acusado reo, dio su nombre para la milicia, ha de ser desligado inmediatamente del juramento. § 1.—El militar que turba la paz es castigado con pena capital.

15.

PAPINIANUS

causa desertionis notatus ac resututus temporis, quod in deserLione fuerit, impendiis epungitur; quodsi ratio eonstiterit, neque desertorem fajase apparuerit, omnia stipendia citra temporis finem redduntur.

§ 1.—Miles turbator pacis capite punitur. TIT. XVII

TÍTULO XVII

DE CASTRENS1 PECULIO

DEL PECULIO CASTRENSE

[Cf. Cod. 111.30. 36.1

[Vease CL 111.30.36.]

1. ULPIANUS libro XIV. ad Edictum. - Filiifamujas militis si peculium apud patrem remansit, sine testamento filio defuncto pater ipsiheres- non fit; sed tamen heres iis Set, quibus fihius fujI.

2. iDEM libro Lxvii. ad Edictuni. - Si fihiusfamUjas miles decesserit, si quidein intestatus, bona eius non quasi hereditas, sed quasi peculium patri deferuntur, si autem testamento fact o , hic pro hereditate habetur castrense peculium.

8. IDEM

libro Viii, ad legem Iulia,n el Papiam.

—Si mulier filio viri militi ad castrenses vel militares forte res comparandas rehiquerit pecuniam, utique castrensi peculio ea, quae comparantur, adnumeran incipiunt. 4. TERTULLiANUS

libro singular¡ de castrensi pe-

culio. - Miles praecipua habere debel, quae tulit secum in castra concedente patre. § 1.—Actionem persecutionemque castrensium rerun semper filius, etiam invito paIre, babel.

§ 2.—Si paterfamilias militiae tempore, ve] post missionem arrogandum se praebuerit, videndum eril, ne huic quoque permisaa intelligatur earum rerum administratio, quas ante arnogationem in

1. ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro XIV.—

Si el peculio del hijo de familia, militar, quedó en poder de su padre, habiendo fallecido el hijo sin testamento el padre no se hace heredero del mismo; pero se hará, sin embargo, heredero de aquellos de quienes el hijo lo fué. 2.

EL MISMO; Comentarios

al Edicto, libro LX ViL

—Si hubiere fallecido un hijo de familia, militar, si intestado, sus bienes le le defieren al padre no como herencia, sino como peculio, pero si habiendo hecho testamento, en este caso el peculio castrense es considerado como herencia. 3. EL MISMO; Comentarios la ley Julia y Papia, libro VIII.—Si la mujer le hubiere dejado dinero 5 un hijo militar de su marido para comprar acaso cosas castrenses 6 militares, ciertamente que comienzan á contarse en el peculio castrense las cosas que se compran. 4.

TERTULIANO; Del

peculio caelrense, libro úni-

co.— El militar debe tener suyo propio lo que concediéndoselo su padre llevó consigo al campamento. § 1.—El hijo tiene siempre, aun contra-la voluntad de su padre, acción y persecución sobre los bienes castrenses. § 2.—Si un padre de familia se hubiere dado en arrogación durante el tiempo de su milicia, 6 después de su licenciamiento, se habrá dé ver si también 5 esto se entenderá permitida la administra-

860



DIGESTO.— LIBRO XLIX: TfTTÍT4) XVII

castris acquisierit quamvis Constitutiones principales de bis loquantur, qui ab initio, quum essent fihiifamilias, militaverint; quod admittendum est.

ción de aquellos bienes, que en los campamentos hubiere adquirido antes de la arrogación, aunque las Constituciones de los príncipes hablen de los que desde el principio hubieren sido militares, siendo nijos de familia; lo que se ha de admitir.

5. ULPiANUS libro VI. ad Sabinum.—Miles fihtusfamilias a commilitone, vol ab eo, queni per militiam cognovit, heres institutus et citra iusaum patris suo arbitrio recte pro herede geret.

5. ULPIANO; Comentarios 4 Sabino, libro VI.— El militar, hijo de familia, instituido heredero por un compañero, 6 por aquel á quien conoció con ocasión de la milicia, puede administrar con derecho como heredero a su arbitrio aun sin órdou de su padre.

6. 1Ds1 libro XXIII. ad Sabinum. - Si militi fihiofamilias uxor servum manumittcndi causa donayarit, an suum libertum fecerit, videamus, quia peculiares et serves, et libertos potuit habere. EL magia est, ut hoø castrensi peculio non adnu mere.tur, quia uxor el non propter militiam nota esset. Plane si mihi proponas, ad castra eunti manto uxorem servos don asse, ut man umittat, et habiles ad militiám libertos habeat, potest die¡, sua voluntate sine patria permiesu manumittentem ad libertatern perducere.

6. EL MISMO; Comentarios á Sabino, libro XXXII. —Si la mujer le hubiere donado al hijo de familia, militar, un esclavo para que lo manumitiera, veámes si lo hará liberto suyo, pórque pudo tener esclavos y libertos en el peculio. Y es más cierto que esto no se cuente en el peculio castrense, porque su mujer no le fué conocida con ocasión de la milicia. Pero si me expusieras que la mujer le donó á su marido, al ir al campamento, esclavos para que los manumitiera, y tuviese libertos hábiles para la milicia, se puede decir que da la libertad manumitiendo pt-ir su voluntad sin permiso de su padre.

7. Iiai libro XXXIII. ad Edictum.—Si castrense peculium maritus habeat, in quantum facere poLest, condemnabitur, quia etiam non castrensibus creditoribus ex eo peculio magis est, eum cogi respondere (1).

7. EL MISMo; Comentarios al Edicto, libro XXXIII. —Si el marido tuviera peculio casrrense, será condenado á. cuanto puede pagar, porque es más cierto que él es obligado ¡responder con este peculio aun á los acreedores no castrenses.

S. IDESI libro XLV. ad Edictum.—Si forte uxor, vel cognatus, vel quis alius non ex eutris notus fihiofamilias donaverit quid, ve] legavenit, et expresserit nominatim, ut ja castrensi peculio babeat, su possit castreusi peculio aggregari? Et non puto; venitatem enim apectamus, an vero (2) castrensis notitia vel affectio fuit, non quod quis finxit.

8. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro XLV. —Si acaso la mujer, ó un cognado, ú otro cualquiera no conocido con ocasión de la milicia le hubiere donado, 6 legado, alguna cosa á un hijo de familia, 6 hubiere expresado determinadamente que la tenga en su peculio castrense, ¿podré ser agregada al peculio castrense? Y no Lo creo; porque atendemos 6. la verdad, sobre si el conocimiento ó el afecto fuá castrense, no 6. lo que alguno fingió.

9. IDEM libro 1V. Disputationwn. - Proponebabatur filiusfamilias miles testamento facto extraneum heredem scripsisse, patre deinde superatite decessisse; pater deliberante herede instituto et ipse diem functus, demde heras institutus repudiasee hereditatem; quaerebatur, ad quem castrense peculium pertineret. Dicebam, castrense pecüliura fihiifamilias, si quidem testatus decessit, quasi hereditatem deferri heredíscripto, sive extraneum scripsit beredem, sive patrem. Sed quum nihil de peculio decernit (3) fihius, non nunc obvenisse patri, sed non case ab eo profeetum creditur. Den ¡que si servo filú castrensi hbertatem pater adcripserít,

9. EL MISMO; Disputas, libro IV. - Se exponia que un hijo de familia, militar, habiendo hecho testamento instituyó heredero 6. un extraño, y que después falleció sobreviviéndole su padre; el mismo padre falleció también mientras deliberaba el heredero instituIdo, y luego el heredero instituido repudió la herencia; se preguntaba, 6. quién le pertenecía el peculio castrense. Yo decía, que el peculio castrense del hijo de familia, si verdaderamente falleció habiendo testado, se le defería como herencia al heredero instituido,ya si instituyó heredero 6. un extraño, ya si 6. su padre. Pero-no disponiendo nada el hijo sobre el peculio, no se cree en este caso que haya ido apoder del padre, sino que no provino de 61. Finalmente, si el padre le hubiere asignado la libertad á un esclavo del peculio castrense del hijo, y después hubiera fallecido el hijo viviendo el padre, no se impide la libertad, porque si el hijo hubiere sobrevivido al padre, se impediría la libertad. Por lo cual opina Marcelo,que el esclavo del peculio del hijo puede ser también heredero necesario del padre, si el'padre hubiere sobrevivido al hijo. Lo mismo decía yo, también si el padre bu'hiere legado una cosa del peculio del hijo; porque en el mismo caso en que decimos que compete la libertad se deberá también, 6 se impedirá, un legado. Esto así sentado, yo decía también en el caso pro-

moxque fihius vivo patre defunctus Sit, non impeditur libertas, quum, si fihius patri supervixerit, impediatur libertas. Unde Marcellus putat, necessarium quoque beredem servum fui peculiarem patri existe re posee, si filio pater supervixerit. Idem referebam, et si ram peculiarem fui pater legavent; nam eodem casu, que libertatem competere diximus, legatum quoque ve¡ debebitur, vel impedietur. Quibus ita praemisais et in proposito dicebam, quum heras non adiit hereditatem, retro peculium patria bonis. aceessisse; unde posse dici, etiam aueta patris bona per hanc repudialionem; neo est novum, uL ex postfacto aliquis successorem habuisse videatur. Nam et si films ema, qui ab ho(1) reddere, Mal. (2) vera, flt.

3) dixerit, Vulg.

DIGETO.—LTBRO XLIX TfTULO XVII



861

atibas captus est, decesserit patre eaptivo vivo, si quidem pater regrederetur, quasi fihiusfamilias peculium haberet (1); enimvero si ibidem pater decesserit, quasi paterfamilias legitimum babebit successorem, et retro habuisse creditur eius successor ea quoque, quac medio tempore filias iste quaesiit, neo heredi patris, sed ipsi filio quaesita vidabuntur.

puesto, que, cuando el heredero no adié la herencia, el peculio se agregó retroactivamente á los bienes M padre; por lo cual se puede decir, que también los bienes del padre se aumentaron con esta repudiación; y no es nuevo, que en virtud de un hecho posterior se considere queuno tuvo sucesor. Porque también si al hijo del que fuá aprisionado por los enemigos hubiere fallecido viviendo su padre cautivo, si verdaderamente regresara su padre, tendría él peculio como hijo de familia, porque si el padre hubiere fallecido alli, tendrá sucesor legitimo como padre de familia, y se cree que su sucesor tuvo retroactivamente también lo que este hijo adquirió en el tiempo intermedio, y no se considerará adquirido para el heredero del padre sino para el mismo hijo.

10. POMPON1US libro singular¿ ¡?egularwn. - Ex nota Marcelti constat, nec patribus aliquid ex, castrensjbus bonis fihiorum deben.

10. PoMPomo; Reglas, libro único. - Consta por una nota de Marcelo, que á los padres no se les debe cosa alguna de los bienes castrenses de los hijos.

11. Mcaa (2) libro 11. de re militar¡. —Castrense peculium est, quod a parentibus vel coguatis in miiitia agenti donatum est, vel quod ipse fihiusfamujas in militia acquisiit, quod, nisi militaret, quisiturus non fuiasct; nam quod erat et sine mifitia acquisiturus, id peculium eius castrense arnon est.

peculio castrense el que por los padres ó los cognados fué donado al que vive en la milicia, ó el que el mismo hijo de familia adquirió en la milicia, que no habla de haber adquirido, si no fuera militar; porque el que habla de haber adquirido aun sin estar en la milicia no es peculio castrense suyo.

12. PÁPINIANUS libro XIV. Quaesüonum. - Pater, qui dat in adoptionem fihium militem, pocaIiumei auferre non potest, quod semel jure militiae filies tenuit; qua ratione nec emancipando fihium, peculium ej aufert, quod nec in familia retento potest aurerre.

12. PAPINIANO; Cuestiones, libro XI V.—El padre, que da en adopción un hijo militar, no puede quitarle el peculio, que ya una vez tuvo el hijo por derecho de milicia; por cuya razón ni aun emancipando al hijo le quita el peculio, que tampoco habiéndolo retenido en la familia puede .quitarle.

13. loa.i libro XVI Quaeslionuni. - Divus Ha-

18. EL MISMO; Cuestiones, libro XVI. - El Divino Adriano resolvió por rescripto respecto al que siendo militar Lo había instituido heredero su mujer, que el hijo quedó heredero, y que los esclavos de la herencia manumitidos por él se hacían libertos propios de él.

14. IDRM libro XXVII. Quaestionam. - Filiasfamilias miles si captas apI hostes vita fungatun, lex Cornelia subveniet acriptis (8) heredibus; quibus cessantibus jure pristino peculium pater habebit. § 1.—Proxima species videtur, ut seriptis heredibus deliberantibus, quod servas interim stipulatus est, vel ab alio sibi traditum accepit, quod quidem ad patria personam attinet, si forte peeulium apud euro resederit, nullius momenti videatur, quum in jito tempore non fuerit servas patria; quod autem ad scriptos heredes, in suspenso fuisse traditio itemque stipulatio intelligatur; ut enim heroditarius fuisse credatur, post aditam fit hereditatem. Sed paterna verecundia nos movet, quatenus et in fila specie, ubi iure pristino apud patrem poculium remanet, etiam acquisitio stipulationis, vel re¡ traditae per servum fiat.

§ 2.—Legatum, quod. e¡ servo relictum eat, quamvis tuno propter ineertum nulli Bit acquiaitum, omisso testamento, patri tuno primtim per servum acquiretur, quum, si fuisset exemplo hereditatis

14. EL mismo; Cuestiones, libro XXVII. - Si hecho prisionero el hijo de familia, militar, falleciera en poder de los enemigos, la ley Cornelia socorrerá á los herederos instituidos; y no existiendo éstos tendrá el padre el peculio por el antiguo derecho. § 1.—Parece que es un caso análogo aquel en que, deliberando los herederos instituidos, lo que entretanto estipulé el esclavo, 6 recibió entregado á él por otro, es considerado de ningún valor por lo que ciertamente atañe á la persona del padre, si acaso el peculio hubierequedado en su poder, por cuanto en aquel tiempo el esclavo no habla sido del padre; mas en cuanto á los herederos instituidos, se entiende que quedaron en suspenso la entrega y también la estipulación; porque para que se crea que el esclavo fué de la, herencia, se hace tal después do adida la herencia. Pero el :respeto debido al padre nos mueve á que también en aquel caso, en que el peculio permanece en poder del padre el antiguo derecho, se haga también por medio del COI esclavo la adquisición de la estipulación, A de la cosa entregada. § 2.—Aunque el legado que se le dejó á este esclavo no se haya adquirido entonces para nadie por razón de la incertidumbre, si se prescindió del testamento, se adquirió por medio del esclavo para el

(1) habblt Rol. () Idem, ¿1aL Vulg. (s) Taur. según corrección dei cddtce Fi., en el qu4 se ¿se

enbvenit et seriptis, Br.; aubvenlet scrlpMt, ¿a eecriiura orinnal.

dnianus rescripsit in eo, quem militantem uxor heredem instituerat, filium extitisse heredem, et ab co servos hereditarios manumiasos proprios eius libertos flor¡.

11. MACEn; De las Cosas militares, libro H. - Es

862



DIG:RaTO.—LIBRO XLIX: TÍTULO

xvn

peculio acquisitum, ius patris hodie non consideraretur.

padre inmediatamente, porque, si á la- manera de la herencia se hubiese adquirido para el peculio, no se considerarla hoy el derecho del padre.

15. lni libro XXXV. Quaelionwn.—Pater milite (1) filio reverso, quod donat, castrensis peculii non facit, sed alterius peculii, perinde se si fihius nunquam militasset.

15. Er. MISMO; Cuestiones, libro XXXV.—Lo que el padre le dona al hijo militar, que volvió de !a miJicia, no. lo hace del peculio castrense, sino de otro Peculio, lo mismo que 8i el hijo nunca hubiese sido militar. § 1.—Si prometiera al hijo que estipulaba, si verdaderamente por causa de! peculio castrense, valdrá !a estipulación; pero por otra cualquiera causa, no valdrá. § 2.—La misma distinción se observará, si el padre estipulaba del hijo. § 3.—Si el esclavo de un peculio, que le pertenece al hijo, estipulara de un extraño, ó recibiera por tradición, la cosa le pertenecerá al hijo sin distinción de causas; porque así corno el hijo representa doble derecho de padre y de hijo de familia, el esclavo que es del peculio castrense, y que mientras vive el hijo flQ está sujeto por ningún derecho al padre, no puede adquirir para el padre cosa alguna estipulando simplemente ó recibiéndola. Esia razón persuade de que si del mismo padre estipulara por alguna causa el esclavo que pertenece al hijo, Ó recibiera lo entregado, se adquieran para el hijo la cosa y la estipulación, á la manera que si un extraño hubiese prometido, porque la persona del estipulante y del que recibe es tal, que, sin diferencia de causas, lo que á las cosas se refiere corresponde á provecho del hijo. § 4.—Si el padre hubiere perdido el usufructo de un esclavo, cuya propiedad tenia el hijo en su peculio castrense, tendrá el hijo la plena propiedad.

§ 1.—Si stipulanli filio spondeat, si quidem ex causa peculii castrensis, tenebit stipulatio; ceterum ex qualibet alia causa non tenebiL

§ 2.—Si pater a filio stipulatur, eadem distincio servabitur. § 3.—Servus peculil, quod ad fihium spectat, ab exrero si stipuleLur, auL per tradu'oueui accipiat, sine distinctone causarum res ad iilium pertinebit; non enirn ut filius duplex ius sustinet, patris et fihiifamilias, ita servus, qui peculii castrensis est, quique nullo jure, quamdiu fihius vivit, patri subiectus est, aliquid aequirere simpliciter stipulando, vel accipiendo patri potest. Quae ratio suadet, ut, si ab ipso patre servus, qui ad fihium pertinet, ahpuletur ex quacunque causa, ve! Iraditum aecipiat, sic acquiratur filio res et stipulatio, quemadmodum si exter (2) promisisset, quoniam persona atipulantis eh accipientis ea est, ut sine differentia causarum, quod reruin (3) agitur, emolumentum fui spectet. § 4.—Si servi pater usurnfruetum amiserit, cuius proprietatem in castrensi peculio fihius habebat, p!enam projrietatem habebit filius. 16. IDEM libro XIX. ¡leponsorum.—Dotem filiofamilias datain vel promissain in peculio castrensi non esse, respondi. Neo ea res contraria videbitur ci, quod Divi Hadriani temporibus fi!iumfamilias militem uxori heredem extitisse placuit, eh hereditatem in castrense peculium habuisse; nam hereditas adventicio jure quaeritur, dos autem matrimonio cohaerens oneribus chis ac liberia communibus, qui sunt in ay¡ familia, confertur.

§ 1.—Ilereditatem castrensi peculio non videri quaesiham respondi, quam frater. patruelis in alía provincia stipendia merens fratri patrueli, cum quo nunquam militavit, reliquit; sanguinis etenim ratio, non militiae causa merituin hereditatis accipiendae praebuerat. 17. Inss libro Ji. Dcjinilionum.— Pater, qui castrense pecuhium intestati filii retinebit, aca alíenum intra modum eius, et annum utilem iure Praetono solvere cogitur. idem, si testamento seriptus heres extiteril, perpetuo civiliter, ut heres, convenietu r. § 1.—Pater a filio milite, vel qui militavit, heras institutus testamenti cauaam ornisit, et castrense peculium possidet; legitimi heredis exemplo cogetur ad finem peculii perpetuo legata praestare. Quodsi fihius post annum, quam militare desierat, jure communi testamento facto vila deeessit, ratione Falcidiae retinebitur quarta; ceterum si testa(1) rniljtj,

Vu4g.

() extero, RaV Vulg.

16. EL MISMO; Respuestas, libro XIX.— Respondí, que la dote dada ó prometida al hijo de familia no estaba en su peculio castrense. Y no parecerá que esto es contrario á lo que se determinó en tiempos del Divino Adriano, que el hijo de familia, -militar, quedaba heredero de su mujer, y tenía la herencia en su peculio castrense; porque la herencia se adquiere por derecho adventicio, pero la dote inherente al matrimonio se lleva á colación á las cargas de aquél y á los hijos comunes, que están en la familia del abuelo. § 1.—Respondí, que no se consideraba adquirida para el peculio castrense la herencia que el primo hermano que militaba en una provincia dejó á un primo hermano con quien nunca fué militar; porque una razón de consanguinidad, no la causa de la milicia, había dado mérito para que se recibiere la herencia. 17. EL MiSMO; DeJ&riciorics, libro II. - El padre, que retuviere el peculio castrense de un hijo intestado, es obligado por el derecho pretorio á - pagar las deudas dentro de la cuantía del mismo, y de un año útil. El mismo, si hubiere quedado instituido heredero en testamento, será demandado siempre civilmente, como heredero. § 1.—Un padre, instituido heredero por su hijo militar, 4 que fué militar, prescindió de la causa del testamento, y posee el peculio castrense; será ?obligado á la manera que un heredero legitimo á pagar siempre los legados hasta la concurrencia del peculio. Pero si después de un año que habla dejado de ser militar el hijo falleció habiendo hecho

(3) per eum, al maigen interior del cddi,e Fi.

DIGSZTO.—LIBRO XLIX: TfTUtO XVII



863

menti causam pater omisil, quum peculium credi- testamento por derecho común, se retendrá la toribus solvendo non esset, nihil dolo videbitur cuarta por razón de la ley Falcidia; mas si el padre fccisse, quamvis temporis incurra¿ compendium, prescindió de la causa del testamento, no siendo el peculio bastante para pagar á los acreedores, no se considerará que hizo cosa alguna con dolo, aunque transcurra un breve espacio de tiempo. 18. MAECIANUS (1) libro L Fídeicomtnissorurn.— Ex castrensi peculio servus a patre heres institui (2) potest, et fi!iuin necessarium heredem patri facit. § 1.—Et in summa ea res, bi (3) actus patria, qui ad praesens alienationem alicuius iuris de castrensi peculio praestant, impediuntur; hi vero, qui non statim quidem, sed postea eflicere solent, eo tempore animad vertentur, que habere effectum consuerunt, ut, SÍ Bit flhius (4), cui auferatur, nihil agatur, si ante decesserit, actus patria non impediatur. 2.—Itaque negabimus patrem, filio salvo communi dividundo agentem proprietatem alinaturum, exemplo dotalis praedii. Sed neo si socius u!tro cum eo agat, quidquam agetur, veluti si eum eo ageret (5), cui bonis interdictum est. § 3.—Servos ex eo peculio usufructu, item praedia 1am usufructu, quam ceteris servitutibus pater liberare poterit; sed et servitutes. his acquirere (6); id enim et eum, cui bonis interdictuni est, veruru est consequi posse. Neque autem servia ex eo peculio, neque praediis usumfructum vel servitutein imponere pater potest. §. 4.—Si guando ex eo peculio fIjos (7) retn aunnam bona fide tenebit, an pater eius in rem, vel ad exhibendum actionem pali debeat, UI ceteroruin fihiorum (8) nomine, quaeritur; sed veriusest, quum boc peculium a patria bonis separetur, defensionis necesaitatem patri non iniponendam. § 5..--Sed nec cogendus est pater, (9) aes alienum, quod fihius peculli nomine, quod in castris acquisiit, fecisse (10) dicetur, de peculio actionem pati. Et si aponte patiatur, ut quilibet defensor satisdato flhium ¡u solidum, non peculio tenus defendere debeat. Sed el eius fui nomine non ahiter movere actiones potest, quam si satisdederit, eum ratam rem habiturum.

19. TRYPHONINUS libro XVIII. (11) JJispulatio- De hereditate ab agnato commilitone dala Scaevola noster dubitabat, quia potuil el ante notus, et amicus dare, potuit et non daro,. nial commilitium caritatein auxisset; nobis ¡la videtur, si ante commilitium factum sit testamenturn, non case peculii castrensis eam hereditatem, si postea, contra. nurn.

§ 1.—Sed si servus peculii castrensis a quocunque alt heres scHptus, iussu militis adire debebit heredilatem, eaque tiet bonorum castrensis peculii. (1 Martianus. haZ. Vulg. (5) non, insertan ¡Ial. Vuig. () eiva re¡ por ea res, hi, VuIg. (4) 8hiusfamflis, Vulg. (5) agelur, Vuig. (6) potest, inserte VaLg.

18. MEcJAN0; Fideicornisoa, libro 1.—Un esclavo W peculio castrense puede ser inst.ituído heredero

por el padre, y hace al hijo heredero -necesario del padre. § 1.—Y en suma, se impiden las cosas, y los actos del padre, que al presente importan la enajenación de algún derecho del peculio castrense; pero los actos que no sueleq hacer esto inmediatamente, sino después, serán reprimidos .al tiempo en que fué costumbre que tuvieran efecto, de suerte que, si existiera el hijo á quien se le quita, sea nulo lo hecho, y, si hubiere fallecido antes, no se impida el acto del padre. § 2.—Y así negaremos que el padre, que ejercita la acción de división de cosa común viviendo el hijo, pueda enajenar la propiedad, á la manera que un predio dotal. Pero tampoco si un consocio ejercitara contra él voluntariamente la acción, no s hará cosa alguna, como si la ejercitara contra aquel á quien se le puso interdicción en los bienes. § 3.—El padre podrá librar del usufructo á Jo esclavos de este peculio, y también á los predios, tanto del usufructo, como de las demás servidumbres; pero también adquirir servidumbres para estos; porque es verdad que puede conseguir esto también aquel á guien se le puso interdicción en sus bienes. Mas el padre no puede imponerles usufructo ó servidumbre á los esclavos de este peculio, ni á los predios. § 4.—Se pregunta, si cuando en este peculio el hijo tuviere de buena fe una cosa ajena, debería soportar su padre la acción real, óIadeexhibición, como respecto á los demás hijos; pero es más verdadero, que cuando este peculio se separa de los bienes del padre, no se le ha de imponer al padre la necesidad de la defensa. § 5.—Pero tampoco ha de ser obligado el padre á soportarla acción de p'eculio por razón de deuda, que se dijere que hizo el hijo á nQmbre del peculio, que adquirió en los campamentos. Y si espontáneamente la soportare, deberá como cualquier defensor, habiendo prestado caución, defender al hijo por la totalidad, no hasta la concurrencia del pecuho. Pero tampoco en nombre de su hijo puede pro--' mover acciones de otro modo, sino si hubiere dado fianza de que aquel ratificará el negocio. 19. TR1F0NIN0; Disputas, libro XVIII.— Nuestro Scévola dudaba en cuanto á. la herencia dada por un militar agnado, porque pudo dársela, y pudo no dársela, antes como amigo y conocido, á no ser que el haber sido camarada le hubiese aumentado el cariño; á. nosotros nos parece, que si el testamento hubiera sido hecho antes de ser camarada, esta herencia no era del peculio castrense, y al contrario, si después. § 1.—Pero si un esclavo del peculio castrense hubiera sido instituido heredero por cualquiera, deberá adir la herencia por orden del militar, y aquélla se hará de los bienes del peculio castrense. (7)

Véase la nota 7.

-

(8) fihiorum, consi4erase añadida por antiguos copistas. 9) propter, inserte Vig.

(10) cciutrnxissc, ya19. (11) IX., Ha¿.

864



DIGBSTO.—LIMO XLIX: TfTULO XVIT

§ 2.—Filius(amiliu paganus de peculio castren si fecit testamentum, et dum ignorat, patri se suum heredem exf.itisse, decessit; non potest videri pro castrensibus bonis testatus, pro paternis intestatus decessisse, quamvis ¡din milite etiam nunc rescriptum sit, quia miles ab initio pro parte testatus, pro parte intestatus potuerat mor¡; quod ius late non habuerit, non magia, quam (1) sine observatione legum facere (2) Lestamentum. Necessario ergo castrensis peculii heres scriptus universa bona habebit, perinde ac si pauperrimus (acto testamento decessisset, ignorans se iocupletatum per servos alio loco agentes. § 3.—Pater peculli castrensis fllii servum testamento liberum case iussit; intestato defuncto filiofamilias, mox patre, quacritur, an libertas servo competat; occurrebat enim, non poase dominlum apud duos pro solido fuisse; denique, fiuium puase manumittere talle peculli servum, Hadrianus constituit. Et si testamento tam 8111, quam patria idem servus aceepisset libertatem, et utrique pariter decesaisaeni, non dubitaretur, ex testamento filfi liberum eum esse. Sed lii superiore euu pro libertate a patre data illa die¡ possunt, numquid, quoad (3) utatur iure conceaso filius in castrénsi peculio, eousque ius patria cessaverit; quodsi intestatus decesserit films, poatliminii cuiusdam similitudine pater antiquo jure babeat peculium, retroque videatur habuisse rerum dominia.

• 4.—Non Lamen, (si) ut heres vivo filio vindictam servo imposuit, dicatur, eum post moriem intestati fui ex lila manumissione liberum factum esse. § 5.—Quid autem, si testamentum feceril filius, et non siL eius adita heredjtas? Non tam facile est dicere, continuatum patri post mortem fui rerum peculii dominium, quum medium tempus, quo deliberant instituti heredes, imaginem succeasioni praestiterit; alioquin etsi adita siL ab instituto herediLas fui, dicetur, a patre ad eum tranaliese pro. priat.atem. Quod absurdum est, si (4) in pendenti, ut in aliis, et in hac apecie habeamus dominia, ut e (acto (5) retro fuisse, aut non fuiase patria eredamos. Secundum quod difficile erit expedire, si, dum deliberant heredes, diez cesserit legati servo dati istius peculii, testamento eius, ex quo pater nihil capero potuisset, an id ad ipsum pertineat, quum utique ad heredem filii pertinerot. Facilior tamen de libertate servi deliberatio est in speeie, in qua intestatus fihius decessisse proponitur; non est ergo ratio respondendi, competere libertatem eo tempere datam, quo non fult in dominio patria; favorabilem tamen sententiam contrariam in utroque cuu non negamos.

20. PAULUS libro singular¡ ad Regulam Catonüznam.—Sed si ponas, fihium testamentum feciase, et patrem heredem institulase, quum utique pater te (3)

(1) si, inuran ¡ial. Vug. (2) faceret HaZ. Vulg. HeZ. qeod ad, el códice FL.

§ 2.—Un hijo de familia paisano hizo testamento de su peculio castrense, dignorando que él había quedado siendo heredero suyo de su padre falleció; no se puede considerar que falleció habiendo testado de sus bienes castrenses, é intestado respecto á los paternos, aunque esto se haya resuelto por rescripto aun ahora en cuanto al militar, porque el militar había podido desde el principio morir en parte testado, y en parte intestado; cuyo derecho no habrá tenido éste, como tampoco el de hacer testamento sin la observancia de las leyes. Luego necesariamente el instituido heredero del peculio castrense tendrá todos los bienes, lo mismo que si siendo muy• pobre hubiese fallecido habiendo hecho testamento, ignorando que él se habla enriquecido por medio de esclavos que administraban en otro lugar. § 3.—Un padre dispuso en su testamento que fuese libre un esclavo del peculio castrense de su hijo; habiendo fallecido intestado el hijo de familia, después el padre, sé pregunta, si le competerá la libertad al esclavo; porque ocurría que no podía estar en dos integro el dominio; y finalmente constituyó el Divino Adriano, que el hijo pudiese manumitir al esclavo de tal peculio. Y si en el testamento tanto del hijo como del padre hubiese el mismo esclavo recibido la libertad, y ambos hubiesen fallecido al mismo tiempo, no se dudaría que él sería libre en virtud del testamento del hijo. Pero en el caso anterior respecto á. la libertad dada por el padre, se puede decir, que acaso cesa el derecho del padre en tanto cuanto el hijo usa del derecho concedido sobre el peculio castrense; pero si el hijo hubiere fallecido intestado, el padre tiene por semejanza de cierto postliminio conforme al antiguo derecho el peculio, y se considera que tuvo retroactivamente el dominio de las cosas. § 4.—Mas no se diga, si como heredero le dió por vindicta la libertad a! esclavo viviendo el hijo, que él se hizo libre por virtud de aquella manumisión después de la muerte del hijo intestado. § 5.—¿Mas qué se dirá, si el hijo hubiere hecho testamento, y no hubiera sido adida su herencia? No es tan fácil decir que se continué para el padre después de la muerte del hijo el dominio de los bienes del peculio, porque el tiempo intermedio, en que deliberan los herederos instituidos, da aspecto á la sucesión; de otra suerte, aunque haya sido adida la herencia del hijo por el iIstituIdo, se dirá que él la propidad. Lo que es absurdel padre eá do, si también en este caso tuviéramos, como en los otros, en suspenso el dominio, de suerte que creamos que por lo hecho antes fué ó no fué del padre. Según lo cual dificil será decidir, si, mientras deliberan los herederos, correrá el término del legado dado al esclavo de este peculio, en el testamento de aquel de quien el padre no habría podido adquirir nada, ó si él le pertenecerá al mismo porque ciertamente le pertenecería al heredero el hijo. Pero más fácil es la deliberación respecto á la libertad del esclavo en el caso en que se expone que el hijo falleció intestado; luego no hay razón para responder que compete la libertad dada al tiempo en que no estuvo en el dominio del padre; pero no negamos que en uno y otro caso es favorable la opinión contraria.

T

20.. PAuto; ComcnLarios a la regla Catoniana, libro único.-- Pero si supusieras que el hijo hizo testamento, y que instituyó heredero al padre, cuando (4) ntsl, HaZ. 1UL2. (6) postfacto, haZ.

DIGRSTO.—LIBRO L: TítuLo 1



865

stamento ano servo fui libertatem dedisset, qui ad eum ex testamento fui pertinere coeperit, videndum est, numquid ej comparan debeat, qui, quum manumitteretur, alienus erat, deinde postea acquisitus est; sed favorabile est, liberíatem a patre rehctam admittere; et ab initio patria esse eum vidprl, ex hoc, quod postea contigit (1), ostenditur.

ciertamente el padre le hubiese dado en su testamento la libertad á un esclavo del hijo, que á él hubiere comenzado á pertenecerle por virtud del testamento del hijo, se ha de ver si acaso deberá ser comparado al que era de otro, cuando fué manumitido, y fué adquirido después; pero es preferible admitir la libertad dejada por el padre; y que parece que desde ci principio él era del padre, se demuestra por lo que después acontece.

TIT. XVIII

TITULO XVIII

DE VETERANIS

(Cf. Cod. XIL 46.1

DE LOS VETERANOS [Véase Cód. XII. 46.1

1. Agnius MENÁNDER libro ¡JI. de re mililari.— Veteranorum privilegium inter cetera etiani in delictis habet praerogativarn, ut separentur a ceteris in poenis; nec ad bestias itaque (2) veteranus datur, nec fustibus caeditur.

¡11.—El privilegio de los veteranos para las demás cosas tiene prerrogativa también en los delitos, para que se separen de los demás en las penas; y asi, el veterano no es echado a las fieras, ni fustigado.

ULPIANUS libro III. Opinionura. - Honeste 2. sacramento solutis data immunitas etiam in jis civitatibus, apud quas incolae sunt, valet; nec labefactatur, si quia eoruin voluntate sua honorem aut munus suscepenit. § 1.—Vectigalia et patrimoniorum onera aojennia omnes sustinere oportet.

2. ULPIANO; Opiniones, libro III. - La inmunidad dada á. los que honrosamente fueron desligados de su juramento tiene validez aun en aquellas ciudades en que habitan; y no se invalida, si alguno de ellos aceptare por su voluntad algún honor ó cargos § 1.—Todos deben soportar los impuestos y las. cargas solemnes de los patrimonios.

3. Mnciar.us libro II. Ileiularum.— Veteranis et liberia veteranorum idem honor habetur, qui et decurionibus; igitur nec in metallum damnabuntun, neo in opus publicum, vel ad bestias, neo fustibus caeduntur.

3. Mcuwo; Reglas, libro II. - A los veteranosy á los hijos de los veteranos se les guarda el mismo honor que é los decuriones; asi, pues, ni serán condenados á las minas, ni á trabajo público, 6 á las fieras, ni son fustigados.

4.

ULPIANLTS

libro IV. de offlcio Proconsulis.—

Vise sternendae immunitatem veteranos non ha. bere, lulio Sossiano (3) veterano rescriptum est; nam nec ab intributionibus (4), quae possessionibus flunt, veteranos esse excusatos, palam est § 1.—Sed et naves eorum angariari posse, Aelio Firmo (5) et Antonino Claro veteranis rescriptum est. 5. PAULUS

libro singular¡ de Cognitionibus.—Ve-

teranos, Divus Magnus Antoninus cum patre suo rescripsit, a navium fabrica excusan.

§ 1.—Sed et ab exactione tributoruni habent inimunitatem, hoe est ne exactores tributorum conatituantur. § 2.—Sed veterani, qui pasa¡ sunt (6) in ordinem legi, muneribus fungi coguntur.

1.

ARRIO MENANDRO;

De las Cosas militareis, libro

4. Uu'i.No; Del Cargo de Proconsul, libro IV.—

Se respondió por rescripto al veterano Julio Sossiano, que los Veteranos no tenían inmunidad para la recomposición de los caminos; porque es evidente qqe los veteranos no están excusados tampoco de las contribuciones, que se les imponen á las posesiones. § 1..—Pero se respondió por rescripto á los veteranos Elio Firmo y Antonino Claro, que también sus naves podían ser ocupadas públicamente. 5. PAULO; De las Jurisdicciones, libro único.—El Divino Antonino Magno resolvió por rescripto junLo con su padre, que los veteranos estaban excusados de la fabricación de naves. § 1.—Pero también tienen inmunidad de la exacción de tributos, esto es, para que no sean nombrados cobradores de tributos. § 2.—Pero los veteranos, que consintieron ser elegidos para el orden de los decuriones, son obligados á desempeñar los cargos.

LIBER QUINQUA GESIMtrS

LIBRO QUINCUAGÉSIMO

TIT. 1

TITULO 1

AD MUNIC1PALEM ET DE INCOLIS

SOBRE LA LEY MUNICIPAL Y DE LOS HABITANTES

[Cf. Cod. X. 39. 40.]

[Véase Cód. X. 39, 40.]

1. ULPANUS libro 11. ad Ediclurn,.— Muriicipem aut nativitas facit, aut manumissio, aut adoptio.

1. ULPiANO; Comentarios al Edicto, libro II. Constituye al munícipe, 6 el nacimiento, 6 la manumisión, ó la adopción.

(1) Taur.; contlnglt1 el eódwe Fi., Br. 2) utique, Ha¡, (S) Sosiano, conjet ura Br.; Goiano, Vutg. (4) contributlombus, Vuig. ToMO UI—lOS

(i) Euffino, V11 ) Taui-. según ¿a escritura orgina; Be, inserta ¿a co-

Vi

rrecciór, de códice FI., Br,

866



DIGKTO.—LIBRO L: TfTULO 1

§ 1.—Et propri quidem municipes appellantur muneris participes, reóepti in civitatem (1), ut munera nobiscum facerent; sed nune abusiva munielpes dicemus (2) suae cuiusque civitatis cives, utputa Campanos, Puteolanos. § 2.—Qui ex duobus igitur Campanis parentibus natus est, Campanus est. Sed si ex patre Campano, matre Puteolana, aeque municeps Campanus est, ni¡¡¡ forte privilegio aliquo materna origo censeatur; tunc enim maternae originis erit municepa. Utputa lliensibus conceasuni est, ut, qui matre Iliensi est, sit eorum municeps, Etiam Delphis hoc idem tributum et conservatuni est. Celsus etiani refert, Ponticis ex beneficio Pompeli Magni competere, ut, qui Pontica matre natus esset, Ponticus esset. Quod beneficium ad vulgo quaésitos solos pertinere quidain putant; quorum sententiam Celsus non probat; neque enim debuisse caven, ut vulgo quaesitus matris conditioneni sequeretur, quarn enim aliam originem hic habet? sed ad eos, qui ex diversarum civitatum parentibus onirentur (3).

2. IDEM libro 1. Disputationum.— Quoties fihiusfamilias voluntatepatria decunio creatur, uuiversis muneribus, quae decurioni filio iniunguntur, obstrictus est pater, quasi fideiussor pro filio; consensiase autem pater decwlonatui fui 'videtur, si praeaens nominationi non contradixit. Proinde, quidquid in republica films gessit, pater ut fideiussor praestabit. § 1 .—Gestum autem in repubhica aceipere debemus, pecuniam publicam tractare, sive erogan. dam decernere. § 2.—Sed et si curatores operum vel cuius alterius reí publicae creavit, tenebitur. § 3.—Sed et si successorem sibi nominavit, patrem obstringit. § 4.—Sed et si vectigalia publica locavit, pater erit obatrictus. § 5.—Sed si fihius tutores dare non euraverit, vel minus idoneos elegerit, neó (4) satis exegerit, vel non idoneum acceperit, ipse quidem quin Sit obstrictus, nulla dubitatio est; pater vero ita demurn obligatur, si et fideiussores solent hoc nomine obli. gari; sed non solent, hoc enim et relatum, et rescniptum est, quia fideiussores rempubhicam (5) saivam foro promittunt, reipublicae autern nihil, quod ad rem pecuniariarn attinet, interest, pupillis tutores dan. § 6.—la, qui ultra commeatum abest, vol ultra formam commeatui datam, ad manera vocari potest.

§ 1.—Y á la verdad, se llaman propiamente munícipes los partícipes del cargo, admitidos en la ciudad para que con nosotros desempeñen los cargos; pero ahora llamaremos abusivamente municipes a los ciudadanos de su propia ciudad, por ejemplo, á los Campanos, y a los Puteolanos. § 2.—Así, pues, el que nació de dos padres Campanos, es Campano. Pero si de padre Campano y de madre Puteolana, es igualmente munícipe Campano, á no ser acaso que por algún privilegio se atienda al origen materno; porque entonces será munícipe de donde es originaria la madre. Por ejemplo, se les concedió á los Troyanos, que el que es de madre troyana sea munícipe de aquéllos. También á los de Delfos se les concedió y conservó esto mismo. También refiere Celso que á los Pónticos les compete por beneficio de Pompeyo Magno que sea Pónticó el que hubiese nacido de madre Póntica. Cuyo beneficio opinan algunos que pertenece solamente á los habidos del vulgo; cuya opinión no aprueba Celso; pues no se debió disponer que el habido del vulgo siguiese la condición de la madre, porque ¿qué otro origen tiene éste? Sino á aquéllos que nacieran de padres de diversas ciudades. 2. EL MiSMO; Disputas, libro 1. - Siempre que el hijo es creado decurión con la voluntad de su padro, el padre esta sujeto, como si fuera fiador del hijo, á todas las cargas que se le imponen á su hijo decurión; pero se considera que el padre prestó su consentimiento para el decurionato de su hijo, si estando presente no se opuso al nombramiento. Por consiguiente, el padre responderá como fiador de todo lo que el hijo administró en la república. § 1.—Mas debemos-entender por administrar en la república, manejar fondos públicos, Ó disponer que se gasten. § 2.—Mas también estará obligado si nombró encargados de obras ó de otra cualquiera cosa pública. § 3.—Pero también obliga á su padre, si nombró sucesor para si mismo. § 4.—Mas también estará obligado su padre, si dió en arrendamiento los tributos públicos. § 5.—Pero si el hijo no hubiere procurado nombrar tutores, `ó hubiere elegido los no idóneos, y no hubiere exigido fianza, ó hubiere admitido al no idóneo, no hay duda alguna de que ciertamente él mismo queda obligado; pero su padre se obliga, qolamente si también por tal título se suelen obligar fiadores;pero no suelen, pues esto se halla expresado y consignado en rescripto, porque los fiadores prometen que habrá de quedar á salvo la cosa pública, pero á la república nada le interesa, por lo que atañe á la cuestión pecuniaria, que se les dan tutores á los pupilos. § 6.—El que está ausente por más tiempo del de su licencia, ó en otra forma que la dada en su licencia, puede ser llamado para cargos.

8. IDEM libro XXV. ad Sabinurn.—Placet, etiam fihiosfamilias domicilium habere posse;

8. EL MISliO; Comentarios á Sabino, libro XXV. - Está determinado que también los hijos de familia pueden tener domicilio;

4. loas libro XXXIX. ad Edictum.—.non utique ibi, ubi pater habuit, sed ubicunque ipse domicilium constituit.

4. EL MISMO; CornentariosalEdicto, libro XXXIX. —no ciertamente donde lo tuvo el padre, sino donde quiera que él mismo constituyó su domicilio.

5. Ptw..us libro XLV. ad Edictum. - Labeo in-

5. P.uio; Comentarios al Edicto, libro XLV. -

(1) HaZ. Vulg.; civitate, el r6 rice FI.

(3) VuIg.: orerentur, el códice FI. (4) pupilli rem silvam fore, in s erta VuIg,

Taur. según la eecritur original; dicimus, la coi reccidn del códice Fl.,Br.

(5) reza pupini, Vulg.

twisro.L1BBO z.: ifTuLo t

dicat, enin, qui pluribus locis ex aequo negotietur, nusquam domicilium habere; quosdam autem diocre refert, pluribus locis eum incolam case, aut domicilium habere; quod venus est. 8. ULPIANIJS libro H. Ópinionurn. - Assumtio originis, quae non est, veritatem natu rae non par¡mit; errore enim ventas originis non amittitur, neo rnendacio dicentis, se esse, unde non sit, deponitur, neque recusandoquis patriam, ex qua oriundus es¿, neque mentiendo de ea, quam non habet, veritatem mutare potest. § 1.—Filius civitatem, ex•qua pater eius natura]cm originem ducit, non domicilium sequitur. § 2.—Vinis prudantibus placuit, duobus locis posee aliquem babere domicilium, si utrubique ¡tú se instruxit, ut non ideo ininus apud alteras se coitoosase videatur. § 3.—Libertini originein patronorum, vel domicilium sequuntur, item qui ex his nascuntur.

Labeon indica, que el que negocia igualmente en varios lugares no tiene nunca domicilio; pero refiere que algunos dicen, que éste es habitante, ó tiene domicilio en varios lugares; lo que es más verdadero. 8. ULnItro; Opiniones, libro 11.—La adopción de un origen, que no es cierto, no destruye la verdad natural; porque la verdad del origen no se pierde por error, ni se destruye por mentira del que dice que él es de donde no sea, ni rehusando uno la patria de que es oriundo, ni mintiendo respecto ii la que no tiene, puede alterar la verdad. § 1.—El hijo sigue la ciudad, no el domicilio, de la que su padre trae su origen natural. § 2.—Pareció bien á los jurisconsultos, que pudiera uno tener en dos lugares su domicilio, si en ambos se estableció de modo qué no parezca que se estableció menos que en otros. § 3.—Los libertinos siguen el origen ó el domicilio de sus patronos, y lo mismo los que nacen de ellos.

7. IDEM libro V. 1e of/lcio Proconsulis.—Si quia a pluribus manumiesus sit, omniuni patronoruin originem sequitur.

7. EL mismo; Del Cargo de Proconzul, libro V.— Si alguno hubiera sido manumitido por muchos, se atiende al origen de todos sus patronos.

S. MsRc1ANus libro L de Iudiciis publ.icis.—Non debere cogí decuriones, vilius praestare frumentum civibus suis, quam ancona exigit, Divi Fratres rescripserunt; et alije quoque Constitutionibus pnincipalibus id cautuni est.

S. MARcIo; De los Juicios fiüblicoa, libro 1. Resolvieron por rescripto los Divinos Hermanos, que los decuriones no debian ser obligados á suministrar á sus ciudadanos el trigo por menos precio que el que exige la annona; y así se dispuso también en otras Constituciones de los Príncipes.

qui iustum patrem non babet, prima origo a matre, eoque die, quo ex ea editus est, numeran debet.

9. Nsa..rius libro III. Membranararn. - Eius,

9. Naacio; Pergaminos, libro 111. -El primer origen del que no tiene padre legitimo se debe contar á partir de la madre, y desde el día en que uació de ella.

10. MA.RCIANUS libro singular¡ de Delatoribus.— Simule privilegium fisco nulla civitas habet in bonis debitoris, nisi noniinatim id a Príncipe datum Bit,

Ninguna ciudad tiene sobre los bienes del deudor privilegio análogo al del fisco, á. no ser que expresamente le haya sido dado por el Príncipe.

11. PAPINIANOS (1) libro II. Qaaestionurn.— Imperator Titius (2) Antoninus Lentulo Vero (3) resoripsit, magistratuum offlcium ¡ ndividuu ni, se periculuni case commune; quod sic intelligi oportet, ut ita dernum collegae periculum adacnibatur, si neque ab ipso, qui geasil, neque ab his, qui pro ea intervenerunt, res servari possit, et solvendo non fuit honore deposito; alioquin si persona, vel cautio Bit idonea, vel solvendo fuit, que tempore convenir¡ potuit, unusquisque in id, quod administravit, tenebitur. § 1.—Quodsi forte is, qui periculo suo nominavit magistratum, solvendo Sit, utrum in eum prius actio red di, quas¡ (4) fideiussorem debeat, an vero non alias, quam si res a collega servari non potuent? Sed placuit fideiussoris exemplo priorem conveniendum, qui nominavit, quoniarn collega quidom negligentiae ac poenae causa, qui vero nominavit, fidei ratione convenitur; 12. Iii libro 1. Responsorum.—et ei contra nominati(5) collegam actionem utilem dan non oportet. (i) Panl as, Hai. Vta9. (5) Titiu, Ha¿. (5) Varo, VuIg.

10. M.'.sci&ro; De los Delatores, libro único. -

11. PAPiNIANo; Cuestiones, libro .11.—El Emperador Tito Antonino respondió por rescripto á Léntulo Vero, que el oficio do los magistrados es indivisible, y común la responsabilidad del mismo; lo que s.e debe entendei de modo que se le atribuya al colega la responsabilidad solamente, si ni del mismo que administró, ni de los que por él afianzaron se pudiera recobrar la cosa, y si no fué solvente al deponer su cargo honorífico; de otra Suerte, si la persona 6 la caución fuera abandonada, ó si fué solvente al tiempo en que pudo ser demandada, cada cual quedará responsable por lo que administré. § 1.—Pero si acaso no fuera solvente el que á su riesgo nombró un magistrado, ¿se deberá dar primeramente la acción contra él, como fiador, 6 no de otra suerte, sino si no se hubiere podido recobrar de su colega la cosa? Pero se determinó, que á la manera que respecto al fiador ha de ser demandado primero el que hizo el nombramiento, porque su colega es ciertamente demandado por causa de negligencia y de pena, pero el que hizo el nombramiento, por razón de su fianza;

12. EL mismo; Respuestas, librol.—y no se le debe dar á él la acción útil contra el colega del nombrado. (4) quam in, Vtag. (5) et el, qui nominavit, contra sdilegam, Vulg.

868



DIGRO.—LIBBO L: TfTULO 1

13. IDEM libro H. Quaeslionui. - Quid ergo, si alter ex magistratibus Loto anno abfuerit, aut forte praeseas per conturnaciam, sive ignaviam, vel segrato valetudinem reipublicae negotia non gessent, et omaha collega solus administraverit, nec tamen tota res ab eo servari possit? Taus ordo dabitur, ut imprimis, qui reipublicae negotia gessit, et qui pro co caverunt, in solidum conveniantur, mox peractis omnibus periculum agnoscat, qui non idoneum nomirjavit, postremo alter ex magistratibus (1), qui reipublicae negotiis se non immiscuit. Nec luste, qui nominavit, uhiversi periculum recusavit, qiium acire deberet, eum, qui nominaretur, iñdividuum ofíicium et comrnune periculum suscepturuin; nam et quum duo geaserunt, et ab altero servan, quod debetur, non potest, qui collegam nominavit, ni universo (2) convenitur.

13. EL MISMO; Cuestiones, Libro 1!.— Luego Iqué se dirá, si uno de los magistrados hubiere estado ausente todo el año, ó si estando acaso presente no hubiere administrado los negocios de la república por contumacia, por pereza, ó por mala salud, y todos los hubiere administrado solo su colega, pero no todo so pudiera recobrar de éste? Se establecerá este orden, que en primer lugar sean demandados solidariamente el que administré los negocios de la república, y los que por él dieroncaución, y después de ejecutados todos asuma la responsabilidad el que nombré al que no era idóneo, y finalmente el otro de los magistrados, que no se inmiscuyó en los negocios de la república. Y éste que hizo el nombramiento no rehusará la responsabilidad de la totalidad,, porque debería saber que el que fuese nombrado habla de aceptar un cargo indivisible y una responsabilidad común; porque también cuando dos administraron, y de uno se puede recobrar lo que se debe, es demandado por la totalidad el que nombré á su colega.

14. IDEM libro XV. Quaee/.ionum. - Municipes intelliguntur soire, quod sciaut hi, quibus summa reipublicae commissa est.

14. EL MISMO; Cuestiones, libro XV.— Se entiende que los munícipes saben lo, que saben aquellos á. quienes se les encomendé todo el cuidado de la república.

15. IDEM libro I. Responsorum. - Ordine. decurionum ad tempus motus, et in ordinem regreasus ad honorem (3) exemplo relegati tanto tempore non admittitur, quanto dignitate caruit. Sed in utroque placuit examinan, quo crimine damnati sententiam eiusmodi rneruerunt; durioribus etenim poenis affectos ignominia, velut transacto negotio, postea liberan, minonibus vero, quam leges peruiittunt, subiectos nihilominus inter infames haberi, quum facti quidein quaestio sit in potestate iudicantium, iuris autem auctoritas non sit.

§ 1.—In eum, qui successorem suo periculo nominavit, si finito magistratu successor idon cus fuit, actionem dan non oportet. § 2.—In fraudem civilium munerum per tacitam fidem praedia transiata fisco vindicantur, tantumque alterum interdictae reí minister de suis bonis cogitur solvere. § 3.—Ius originis in honoribus obeundis, se muneribus suscipiendis adoptione non mut.atur, sed novia quoque muneribus fihius per adoptivum paLrem adstringitur. 10. HRRMOGEN1ANUS libro

I. Iur¿s epilomarum .-

15, EL MISMO; Respuestas,

libro 1. - El que fué

removido temporalmente del orden de los decuriones, y volvió al orden, no es admitido, á. la manera que el relegado, á honor por tanto tiempo cuanto estuvo privado de dignidad. Pero respecto á ambos se determiné, que se examinase por qué crimen condenados hayan merecido tal sentencia; porque los sujetos a penas más duras se libran después de la ignominia, como habiéndose transigido el negocio, pero los sujetos á otras menores que las que las leres permiten, son, no obstante, contados entre los infames, porque la cuestión de hecho está ciertamente bajo la potestad de los juzgadores, pero no lo está la autoridad del derecho. § 1.—No se debe dar acción contra el que á su riesgo nombré sucesor, si finida su magistratura fué solvente el sucesor. § 2.—Son reivindicados para el fisco los predios que fueron transferidos por tácita confianza en fraude de los cargos civiles, y el que fuá ejecutor auxiliar de la cosa prohibida es obligado á pagar de sus propios bienes otro tanto. § 3.—Por la adopción no se cambia el derecho de origen para la obtención de honores y para la aceptación de cargos, sino que el hijo se sujeta por medio del padre adoptivo también á los nuevos cargos. 16.

HERMOGENiANO;

Epitome del Derecho, libro 1.

Sed si emancipatur (4) ab adoptivo patre, non tantum fflius, sed etiam civis eius civitatis, cuius per adoptionem fuerat factus, esee desinit.

- Pero si uno es emancipado por el padre adoptivo, no solamente deja de ser hijo, sino también ciudadano de aquella ciudad de la que por la adopción se había hecho.

17. PAPINIANUS (5) libro 1. Responorurn. - Libertus propter patronum a civilibus muneribus non exeusatur; nec ad rem pertinet, an operas patrono, vel ministerium capto luminibus exhibeat. § 1.—Liberti vero senatorum, qui negotia patronorum gerunt, a tutela decreto patrum exeusantur.

17. PAP1NuNo; Respuesks, libro 1.—El liberto no se excusa por causa de su patrono de los cargos civiles; y no hace al caso que preste servicios al patrono, ó auxilio por estar privado de la vista. § 1.—Pero los libertos de los senadores, que administran los negocios de sus patronos, están exusados de la tutela por decreto de los senadores.

(1) vel administratoribus, insería VuIg. ( Taur. según ¿a escritura original; nniverim, ¿a corrección del códice FI,, Br. (5) Taur. según ¿a escritura original; honores, la corrección dl códice Fi., Br.

(4 Taur. según ¿a escritura original; Sed tur, Za corrección 4.1 códice FI., Br. (5) P&uiuS, VuLg.

et al emancipe-

DIGE$TO—LIBBO L: TÍTULO 1 § 2.—Filium pater decurionem esse voluit; ante filium ex persona sua respublic.a debet convenire, quam patrem (1) ex persona fui; nec ad rem pertinebit, an filius castrense peculium tantum possideat, quum ante militasset, vel postea. § 3.—Praescriptio temporum, quae in honoribs repetundis, vel aliis suscipiendis data est, apud eosdeLn servatur, non apud alios. § 4.—Sed eodem tempore non sunt honores in duabus civilatibus ab eodem gerendi; quum simul igitur utrubique deferuntur, potior est originis causa. § 5.—Sola ratio possessionis civilibus possessori mun eribus iniungendis, citra privilegium specialiter civitati datum idonea non est. § 6.—Postlirninio regressi patriae muneribus obtemperare coguntur, quamvis in alienae civitatis finibus consistant. § 7.—Exigendi tributi munus inter sordida munera non habetur, et ideo decurionibus quoque man datur. § 8.—Ex causa fideicommissi manumissus in muneribus civilibus inanumissoris originem sequitur, non cius, qui libertatem relinquit. § 9.—lu adoptiva familia susceptum, exemplo dati, muneribus civilibus apud originem avi quoque naturalis respondere, Divo Pio placuit, quamvis in isto fraudis nec auspicio quidem interveniret. § 10.—Error eius, qui, se municipem aut eolonum existimans, munera civilia suscepturum promisit, defensionern iuris non excludit. § 11.—Patrjs domicilium fihiurn aliorum incolam civilibus muneribus alienae civitatis non adstringil, quum in patris quoque persona domicilii ratio temporaria sil. § 12.—In quaestionibus nominatos capitalium enminum ad novos honores ante causam finitam admitti non oportet; ceteruin pristinam interim dignitatem retinent. § 13.—Sola domus possessio, quae ¡u aliena civitate comparatur, domieilium non facit. § 14.—Nominati succeasoris periculum fideiussorem (2) nominantis non tenet. § 15.—Fideiussores, qui saivam rempublicam fore responderunt (3), et qui magistratus suo periculo nominant, poenalibus actionibus non adstringuntur, in quas inciderunt hi, pro quibus intervenerunt; coa enim damnum reipublieae praestare satis est, quod promitti videtur (4).

869

§ 2.—Un padrequiso que su hijo fuese decurión; la república debe demandar al hijo por razón de su persona antes que al padre por razón dala persona del hijo; y no hará al caso que el hijo posea solamente peculio castrense, porque hubiese sido militar antes ó después. § 3.—La prescripción de tiempo, que se d,ió para reclamar honores, ó para aceptar otros, se observa entre los mismos individuos, no entre Otros. § 4.—Peropor uno mismo no se han de desempeñar cargos honorificos al mismo tiempo en dos ciudades; así, pues, cuando simultáneamente se confieren en una y en otra, es preferente la causa de la de origen. § 5.—La sola razón de posesión no es suficiente para imponer cargos civiles al poseedor, sin privilegio especialmente dado fi la ciüdad. § 6.—Los que por el postliminio regresaron fi su patria son obligados fi soportar Los cargos, aunque residan en los límites de otra ciudad. § 7.—El cargo de exigir los tributos no es considerado entre los cargos viles, y por ello se les encomienda también fi los decuriones. § 8.—El. manumitido por causa de fideicomiso se atiene en cuanto fi los cargos civiles al origen del que lo manumitió, no al del que le deja la libertad. § 9.—Plugo al Divino Pío, que el nacido en, familia adoptiva responda, fi la manera que el dado en adopción, de los cargos civiles en el lugar de oilgen de su abuelo también natural, aunque en esto no mediara ciertamente ni sospecha de fraude. § 10.—El error del que creyéndose municipe ó colono prometió que aceptaría los cargos civiles, no excluye la defensa de su derecho. § 11.—El domicilio del padre no obliga al hijo habitante de Otros municipios fi los cargos civiles de una ciudad ajena, porque también en cuanto fi la persona del padrees temporal la razón del domicilio. § 12.—No es conveniente que los acusados en cuestiones de crímenes capitales sean admitidos fi nuevos honores antes definida la causa; pero conservan mientras tanto su antigua dignidad. § 13.—La sola posesión de casa, que se compra en otra ciudad, no constituye domicilio. § 14.—La responsabilidad del sucesor nombrado no obliga al fiador del que lo nombró. § 15.—Los fiadores, que respondieron que quedaría fi salvo la cosa pública,y los que fi su propio riesgo nombraron magistrados, no están sujetos fi las acciones penales .en que incurrieron aquellos por quienes fueron fiadores; porque es suficienie que ellos respondan fi la república del daño por que parece que se promete.

PAULUS libro I. Quaestionum.—Divus Seve18. rus (5) rescripsit, intervalla temporum in continuandis oneribus (6), invitis, non etiam volentibus conceasa, dum no quis eontinuet honorem (7).

18. PAULO; Cuestiones, libro 1. -El Divino Severo resolvió por rescripto, que los intervalos de tiempo para continuar en los cargos fueron concedidos para los que no quieren, no también para los que quieren, con tal que ninguno continúe en un cargo honorífico.

19. SCAEVOLA libro I. Quaeslwnurn. - Quod maior para curiae effecit, pro eo habetur, ac si omnes egerint.

19. SCÍVOLA; Cuestiones, libro I. - Lo que hizo la mayor parte de la curia es considerado como si todos lo hubieren hecho.

20. PAULtJS libro XXIV. Quaeslwnum.— Domicilium re el facto transfertur, non nuda contesta-

20. PAULO Cuestiones, libro XXIV. -El domicilio se transfiere por la cosa y por un hecho, no

(1) Ha¿. Vuig.; pater, el cÓdice FI. (5) fidelnssorla, HaZ. (3) spopondernnt, Vulg. (4) promlttere videntur., Vulg.

(5) el Antoninue, insertan HaZ. Vulg. (6) honorlbu, Rat. Yu1g. (7) honores, Ha?. Vatg.

870

DIGETO.—LIBBO L: TÍTULO 1

tiono; sicut in ir exigitur, qui negant se poase ad munera, tt incolas, vocari. 21. iDEM libro 1. Reponsorurn.— Lucius Titius, quum esset in patris potestate, a magistratibus inter ceteros frumento comparando, invito patre, curator constitutus est; cui re¡ Luius Titius neque consensit, neque pecuniam accepit, neque in eam (1) cavit, aut se comparationibus eum ceteris miseuit; et post mortem patria in reliqua collegarum interpellari coepit; quaeritur, an ex ea causa tener¡ possit. Paulus respondit, eum, qui iniunctum munus a magistratibus suscipersupersedit, posse convenir¡ co nomine propter damnum reipublicae, quamvis co tempore, quo creatus est, in aliena fuent potestate. § 1.—Paulus respondit, eos, quipro aliis non ex contractu, sed ex officio, quod acTministraverint, conveniuntur, in damnum sortis substitui solere, non etiam in usuras. § 2.—Idem respondit, heredes patria propter mu. nera fui, quae post mortem patria suscepit, jure convenir¡ non posse. Hoc responsum et ad eüm pertinet, qui a patre decurio factus post mortem patria mun era suscepit. § 3.—Idem respondit, eum, qui decurionern ado-. ptavit, onera decurionatus mus suscepisse videri, exemplo patria, cuius voluntate filius decano factus est. § 4.—Idem respondit, constante matrimonio dotem in bonis mariti esse; sed (2) si ad munera municipalia a certo (3) modo substantiae vocentui', dotem non debere computan. § 5.—Idem respondit, si per accusatorem criminum capttalium non stetisset, quominus crimen intra statutumtempus persequeretur, reum non debuiase mediotempore honorem appetere. § 8.—dmperatores Severus et Antoninus Augusti Septimio (-4) Zenoni. Pro infante filio, quem decurionem esee voluisti, quamquam fidem tuain in posterurn adstninxeris, Lamen interim onera sustinere non cogeris, quum ad ea, quae mandan possunt, voluntatem dedisse videaris (5)». § 7.—Idem respondit, si civitas nullam propriam legem habet de adiectionibus (6) admittendis, non posse recedi a locatione vel venditione praediorum publicorum iam perfecta; tempora enim adiectionibus (7) praestitura (8) ad causas fisci pertinent. 22. iDEM (9) libro 1. Sententiarum. - Filli Iibertorum libertarumque, (10) liberti paterni et patroni (11) manumissonis dornicilium aut originem sequ u ntu r. § L—Vidua rnulier amissi mariti domicilium re. tinet, exemplo clanissimáe personae per inaritum factae; sed utrumque aliis intervenientibus nuptiis permutatur. § 2.—Municipes sunt liberti et in co loco, ubi (1) rem, insertan HaZ, Vutg.

(5) Taur.; et, inserta e! códice Fi., Dr.

(E ascepto por a certo, HaZ. Vuig. (4) Septlmo, Vulg. (5) Véase const. 1. Cod. de mwzer. et hon. X. 41. (6) addIstioutbu, Vu1g.

con la nuda contestación; así como se exige en cuanto a los que dicen que ellos no pueden serliamados á los cargos, como habitantes. 21.

EL MISMO;

Respuestas, libro 1.—Lucio Ticio,

estando bajo la potestad de su padre, fué nombrado, contra la voluntad de su padre, por los magistrados administrador, entre otros, para comprar trigo; para lo cual Lucio Ticio ni prestó consentimiento, ni recibió dinero, ni otorgó caución, ni se inmiscuyó con los demás en las compras; y después de la muerte de su padre comenzó iá ser demandado pór los residuos de sus colegas; Be pregunta, si podría estar obligado por virtud de esta causa. Paulo respondió, que el que dejó de aceptar el cargo impuesto por los magistrados podía ser por tal titulo demandado por el daño causado á la república, aunque al tiempo en que fué nombrado hubiere estado bajo la potestad de otro. § 1.—Paulo respondió, que los que son demandados en lugar de otros no en virtud de contráto, sino por virtud de oficio que hubieren desempeñado, solían ser substituidos por la pérdida del capital, no también por los intereses. § 2.—El mismo respondió, que no pueden ser demandados en derecho los herederos del padre por razón de los cargos del hijo, que éste aceptó después de la muerte de su padre. Esta respuesta se refiere también al que hecho decurión por el padre aceptó cargos después de la muerte del padre. § 3.—El mismo respondió, que se considera que el que adopté á un decurión aceptó las cargas del decurionato de éste, á la manera del padre por cuya voluntad fué hecho decurión su hijo. § 4.—El mismo respondió, que durante el matrimonio está la dote entre los bienes del marido; porque si para los cargos municipales se requieren bienesen cierta cantidad, no se debía computar la dote. § 5.—El mismo respondió, que sien el acusador de delitos capitales no hubiese consistidoque no persiguiese el delito dentrd del término establecido, el reo no debió aspirar á cargo honorífico en el tiempo intermedio. § 6.—Los Emperadores Severo y Antonino, Augustos, á. Septimio Zenón. Por el hijo que está en la infancia, que quisiste que fuera decurión, aunque para lo futuro hubieres obligado tu fianza, no serás, sin embargo, obligado á soportar mientras tanto las cargas, porque se considera que prestaste tu voluntadpara las cosas que se pueden encomendar». § 7.—El mismo respondió, que si la ciudad no tiene ninguna ley propia para la admisión de las pujas, no era posible separarse del arrendamiento ó de la venta, ya perfeccionados, de predios públicos; porque los términos prefijados para las pujas corresponden á los negocios del fisco. 22. EL MISMO; Sentencias, libro 1.—Los hijos de los libertos y de las libertas se atienen al domicilio y al origen del liberto paterno y del patrono manumisor. § 1.—La mujer viuda retiene el domicilio de su difunto marido, á la manera que las personas que se hicieron muy esclarecidas por el marido; pero unay otra cosa se cambia mediando otras nupcias. §. 2.—Los libertos son municipes también de (7) addietionibus, Vulg. (8) 7aur. al márgeo; praestita, en e! texto. (9) triplanes, Ha!. VuLg. (10) ut, zrurta ¡IaL (11) patronl et, Ha!.

DIGESTO.-LIBRO L: TITULO 1 ipsi domicilium sua voluntate tulerunt; nec aliquod ex hoe origini patroni faciurit praeiudicium; et utrubique muneribus adstringuntur.

§ 3.-Relegatus in co loco, in quern relegatus est, interim neeessarium domiciliuin habet. § 4.-Senator ordine motus ad originalem patriam, nisi hoe specialiter impetraverit, non restituitur. § 5..-Senatores et eorum fui flhiaeque, quoquo ( 1 ) tempore nati nataeve, itemque nepotes, prónepotes et proneptes (2) ex fifio, origini (3) exinitintu r, hect munici palem reti neant dignitatem. § 6.-Senatores, qui liberum commeatum id est, ubi velint morandi arbitrium irnpetraverunt, domicilium in urbe retineni. § 7,-Qui foenus exercent, omnihus patrimonii intributionibus fungi debent, etsi possessionem non habeant. 28. HERMOGENIANUS

libro 1. 1w!8 epílornarurn.-

Municepe case desinil senatoriam adeptus dignitatem, (4) quantuin ad munera; quantum vero ad honorem, retinere creditur originem; denique manumissi ab eo eius municipii efficiuntur municipes, unde originem trahit.

§ 1.-Miles ibi domicilium babera vjdetur, ubi moret, (5) si nihil ¡rl patria poasideat. 24. SCAEVOLA, libro 11. Diresorum. - Constitutionibus Principum continetur, ut pecuniae, quae ex detrimento solvitur, usurae non praestentur; et ita Irnperatores Antoninus et Verus (6) Augusti rescripserunt bis verbis: «Humanum est, reliquoruin usuras neque ab ipso, qui ex.administratione honoris reliquatus est (7), neque a fideiussore eius, et multo miaus a magistratibus, qui cautionem aeceperint, exigi; cui consequens est, ut nc in futumm a forma observata discedatur».

25.

ULPiA.NUS

libro .. ad Edictum Praetorjs. -

Magistratus municipales, quum unum magistratum administrent, etiam unius hominis vicein sustinent; et hoc plerumque quidem lege munici pali lis datur; verum etsi non sit datuni, dummodo non denegatum, moribus competit.

26. PAULUS libro 1. ad Edicturn.-Ea, quae magis imperii Sunt, quam iurisdictionis, magistratus municipalis facere non potest. § I.-Magistratibus municipalibus non permittitur in integrum restituere, aut bona re¡ servandae causa iuberi (8) poasidere, aut dotis servandae causa, vel (9) legatorum servandoruni causa. 27. ¡JLPIANUS libro II. ad Edictam. - Eius, qui manumisit, municeps est manumissus, non domicilium eius, sed patriam secutus. Et si patronum habeat duarum civitatum municipem, per manumissionem earundem civitatum cnt municeps. (1) La corrección del códice FI., quoque, Taur. según la escritura original, Br; so por quoquo, Vulg. (2) et proneptes, ornitenlas ¡ial. Vulg. (3) ex filio, et pro origine ex fihia eximuntur, Vulg. (4) Taur. segun (a escritura ariinat: boc autem, (iherla la corrección 4e1 códice FI., Ur,



8'71

aquel lugar en que ellos mismos tomaron por. 5U voluntad domicilio; y con esto no causan perjuicio alguno al lugar de origen de su patrono; y en una y en otra parte están obligados 9. los cargos. § 3.-El relegado tienemientras tanto su domicilio necesario en aquel lugar en que fué relegado. § 4.-El senador removido de su orden no es restituido 9. su patria original, 9. no ser que esto lo hubiere impetrado especialmente. § 5.-Los senadores y sus hijos é hijas, en cualquier tiempo nacidos ó nacidas, y también los nietos, biznietos, y biznietas descendientes de hijo, se eximen de su origen, aunque retengan la dignidad municipal. § 6.-Los senadores que impetraron libre licencia, esto es, el arbitrio de morar donde quieran, retienen su domicilio en la ciudad. § 7.-Los que se dedican 9. prestar 9. interés deben satisfacer todas las cargas impuestas 9. los patrimonios', aunque no tengan posesión. 23. HERMOGENIANÓ; Epitome del Derecho, libro 1. -El que alcanzó la dignidad senatorial deja de ser munícipe en cuanto 9. los cargos; pero en cuanto 9. los honores se cree que conserva la condición de su origen; finalmente, los manumitidos por él se hacen munícipes del mismo municipio de donde él trae su origen. § 1.-Se considera que el militar tiene su domicilio allí donde mora, si nada poseyera en su patria.

24. ScsvoLA; Digesto, libro II. - Se contiene en Constituciones de los Príncipes, que no se paguen intereses del dinero que se paga por causa de detriniento; y así lo resolvieron por rescripto los Emperadores Antonino y Yero, Augustos, en estos términos: «Es equitativo que no se ejin intereses de los resíduos, ni al mismo que quedó alcanzado en la administración de un cargo honorífico, ni 9. su fiador, y mucho menos 9. los magistrados que hubieren recibido caución; 9. lo cual es consiguiente, que tampoco en lo futuro se separe nadie de la forma observada». 26. ULPiANO; Comentarios al Edicto del Pretor, libro 1. - Los magistrados municipales, como des-

empeñan una sola magistratura, representan tam• bién las veces de una sola persona; y esto se les concede de ordinario ciertamente por la ley municipal; pero aunque no les haya sido concedido, con tal que no les haya sido denegado, compete por la costumbre. 26. PAULO; Comentarios al Edicto, libro 1. - El magistrado municipal no puede hacer lo que más bien es de imperio, que de jurisdicción. § 1.-A los magistrados municipales no se les permite que restituyan por entero, ó que manden poseer los bienes para conservar una cosa, ó para conservar la dote, ó para conservar los legados. 27.

ULPiANO;

Comentarios al Edicto, libro H. -

El manumitido es munícipe de la ciudad del que lo manumitió, siguiendo no al domicilio, sino 9. la patria, de éste. Y si tuviera patrono que fuera muníc pe de dos ciudades, será por la manumisión munícipe de las mismas ciudades. (5) et, insertan Ral, Vulg. (6) Severus, ]la¿. (7) relinquitur, Vulg.

(8) tubere, HaZ. Vu(g.

(5) Taur. según corrección del códice FI.; &utaV6i, ¿a e6 craura arginai, Br.

872



DIGBSTO.—LIBBO L: TITULO 1

§ 1.71i quia negotia sua non ¡u colonia, sed in municipio semper agit, in illo vendit, emit, contrahit, eo in (1) foro1 balneo, spectaculis utitur, ibi festos (2) dies celebrat, omnibus denique municipii commodis, nullis coloniarum, fruitur, ibi magia babere domicilium, quam ubi colendi (3) causa deversatur. § 2.—Celsus libroprimo Digestorum tractat, si quis instructus sit duobus locis aequaliter, neque bie, quam ¡lije minus frequenter commoretur, ubi domicilium habeat, ex destinatione (4) animi esse accipiendum (5); ego dubito, si utrubique destinato sit animo, an possit quis duobus locis domicilium habere; et verum est habere, licet difficile est, quemadmodum diffieile est, sine domicilio case quemquarn. Puto autem et hoo procedere posse, si quia domicilio relicto naviget, vel iter faciat, guaorens, quo se conferat, atque ubi constituat (6); nam huno (7) puto sine domicilio esse. § 3.—Domieilium autem babero potest et relegatus eo loci, unde arcetur, ut Marcelius acribit.

- § 1.—Si alguno hace siempre sus negocios, no en la colonia, sino én el municipio, en el cual vende, compra, contrata, se sirve del foro, del baño y de los espectáculos, y allí celebra los días festivos, y disfruta finalmente de todas las comodidades del municipio, y de ningunas de las colonias, se considera que más bien tiene allí su domicilio, que allí adonde va para cultivar. § 2.—Dice Celso en el libro primero del Digesto, que si alguno estuviera de igual modo establecido en dos lugares, y no morase con menos frecuencia en -uno que en otró, se ha de entender por la intención de su ánimo dónde tiene su domicilio; yo dudo, que, si en ambas partes estuviera con la misma resolución de ánimo, pueda uno tener su domicilio en dos lugares; y es verdad que lo tiene, aunque es difícil, á la manera que es difícil que alguien esté sin domicilio. Pero creo que también esto puede tener lugar, si alguno, habiendo dejado su domicilio, navegara, ó caminara, buscando adonde trasladarse, y dónde establecerse; porque opino que éste se halla sin domicilio. § 3.—Mas también el relegado puede tener su domicilio en aquel lugar donde está relegado, como escribe Marcello.

28. P*utus libro 1. ad Edictum. - Inter conve nientes et de re maiori apud magistratus municipales agotur,

28. PAULO; Comentarios al Edicto, libro I.— Entre los que en ello convengan se litigará aun por mayor cuantía ante los magistrados municipales.

29. G>-ius libro 1. ad Edidtum prot,inciale (8).

29. GATO; Comentarios al Edicto provincial, libro 1. - El habitante debe obedecer á aquellos ma-

Incola et his magistratibus parere debet, apud quos incola est, et illis, apud quos civis est; neo tantum municipal¡ iurisdictioni in utroque municipio sub-. ¡ectus est, verum etiam omnibus publicis munenbus fungi debet.

gistrados en cuya jurisdicción habita, y á aquellos en cuya jurisdicción es ciudadano; y no solamente está sujeto en ambos municipios á la jurisdicción municipal, sino que también debe desempeñar todos los cargos públicos.

80. ULPIANUS libro LXI. ad Edietum. - Qui ex vico ortus est, eam patriam intelligitur habere, eui reipublicae vicus ille respondet.

80. ULP1No; Comentarios al Edicto, libro LXI. -Se entiende qúe el que nació en una aldea tiene aquella patria á la cual corresponde aquella aldea.

31. MARCELLUS (9) libro I. J3igestorum. - Nihil est impedimento, quominus quia, ubi velit, habeat domicilium, quod ei interdictum non sit.

81. MARCELO; Digesto, libro L - No hay ningún impedimento para que uno tenga donde quiera el domicilio, que no le esté prohibido.

82. MoossnNus libro IV. Di7erentiarum.— Ed, quae desponsa est, ante contractas nuptias suum non mutat domicilium.

82. MODESTINO; Diferencias, libro IV. - La que se desposó no cambia su domicilio antes do contraídas las nupcias.

83. IDEM libro singular¡ de Manumissionibus.— Roma communis nostra patria est.

33. EL MISMO; De las Manumisiones, libro único. - Roma ea nuestra patria común.

34. IDEM libro III. Regulw.um.—Incola ¡am muneribus publicis destinatus, nisi perfecto munere, incolatui renuntiare non potest.

84. EL mismo; Reglas, libro III. - El habitante ya destinado á cargos públicos no puede renunciar á su calidad de habitante, sino habiendo desempeñado su cargo.

35. IDEM libro 1. Ezcusationura.—p,a

is xasewus, ineolas (10) di vó).sç iipéretç ol xpr.p.e'o, oroç

, &r

&p ixztinç ç

di LC*rL rTs incolas (11). [Scire oportel, quod (12) quí ja agro perma-

net, incola esse non eristimatur; qui enim illius civil atis praecipuis non utitr, non ezisttmatur esse incola.f (13).

85. EL MISMO; De las Excusas, libro 1.—Conviene saber, que el que permanece en el campo no se considera que es habitante; porque el que no disfruta de las ventajas de aquella ciudad, no se estima que es habitante. (3) conslztst, HaL Vulg. (7) prlmum, inserta Ha¿. (8) Sr. considera provinciale añadida por ap¿tigus copistas, pero no así Taur. (9) Msrtlanus, ¡IaL Vuig. (10) i65, Hal. Vuig. (11) ixóiaç, HaZ. Vuig. (12) Según nuestra enmienda; quouiam, Vatg. (13) Versión vulgar. 1

(1) in eo, Ha(. (2) Taur. al mdrgen; festl8, el mismo en el tercio.

(3) Taur. según (a escritura original; ruris, inser t a la correccidn del cddice Fi., ¡ir. (4) Según conjetura Dr.; exstlntlone, el códice Fi; ex¡. stimationem, Hal. Vulg. (5) &cclplandam, ¡ial. Vulg.

-

DIGBSTO.LIIEO L:

86. IDEM libro 1. Responsorum. - Titio, quum

esset Rornae studioruni gratia, epistola missa est a magistratibus patriae suae, ut porrigeret Imperatori decretum eiusdem civitatis, quod erat cuin Ipsa epistota missum; is autein, qul susnepisset literas restituendas, collusione facta dedit Lucio Titio (1), qui et ipse Romae morabatur suae re¡ gratia;'sublato Titii nomine, cui erat decretum missum, uti per ipsum daretur, suum nomen scripsit (2), et $IC Imperatori decretum secunduin mandata repubhcae dedit; quaero, qui viaticuni petere ab ea (3) potuisset, et quid commisisse videtur is, qui non restituit literas el, cui restituere mandatum susceperat, et is, qui sublato alieno nomine inseriptoque suo, quasi Ipse iussus a patria, decretum Imperatori porrexit. Herennius Modestinus respondit, Titium quidein viaticuni petere non posse, sed eum, qui nomen incidisset (4).

§ 1.—Titius pro pecunia publica, quam ipse credidit, pignus aceepit pacto facto cuni debitore, ut non soluto debito, sine ulla reprornissione distrahatur pignus; succedentes gradus (5) in Iocurn Titii nomen et pignus probaverunt usque ad Maovium; ex, venditione pignoris propter repromlsslOneta (6) .a magistratu vendentibus facta.m, de (7) modo tundi demonstrato, satis debito factuiii non est; quaerebatur, qui8 reipublicae tenetur Herennius Modestinus: Titium, quum successores cina periculum noininis agnoverint, co nomine obatrictum non esse respondi; sed neo post magistratuS, qui vendidisse propónuntur, uum videlicet pluris vendiderunt propter mensurae agri demonstrationem, el hoc, qua (8) pluris vendiderunt, reStItiere minore (9) modo deprehenso iussi suní; euni igitur, qui novissimus nomen probavit, indemnitati reipublicae satisfacere debere, si nomen ad successorem idoneum transmisisse non doceatur.

TtruLo i



873

86. EL M1SMO Respuestas, libro 1.— Hallándose Ticio en Roma por causa de sus estudios, se le envió por los magistrados de su patria una carta, para. qte presentase al Emperador un decreto de la misma ciudad, que había sido enviado con la misma epístola; mas el que se había encargado de la carta que se habia de entregar, habiendo hecho colusión, se la dió á Lucio Ticio, quien también moraba en Roma por causa de sus negocios; habiendo quitado el nombre de Ticio, al cual se le había enviado el decreto para que por él mismo fuese presentado, escribió su propio nombre, y de este modo presentó al Emperador el decreto conforme á los mandatos de la república; pregunto, quién podría pedirle á ésta el Viático, y qué se considera que cometió el que no envió la carta á. aquel á quien había recibido encargo de mandársela, y el que habiendo quitado el nombre de otro é inscrito el suyo, como si á el mismo se le hubiese dado el mandato por su patria, presentó el decreto al Emperador. Herennio Modestino respondió, que ciertamente no podía pedir Ticio el viático, sino el que hubiese puesto su propio nombre. § 1.—Ticio recibió prenda por el dinero público que él presto, habiendo hecho con el deudor pacto para que, no pagándose la deuda, se vendiera la prenda sin ninguna nueva promesa; los que sucedieron en el lugar del grado de Ticio hasta Mevio aprobaron el crédito y la prenda; por virtud de prdmesa hecha por los magistrados vendedores, demostrada la cabida del fundo, no se satisfizo con la venta de la prenda la deuda; se preguntaba ¿quién está obligado á la república't Y dice Herennio Modestino: yo respondí, que por este crédito no estaba obligado Ticio, porque sus sucesores habían aceptado la responsabilidad del crédito; pero tampoco después los magistados, que se dice que vendieron, porque, á la verdad, vendieron en más por virtud de la indicación de la cabida del campo, y se les mandó, habiéndose hallado menor cabida, restituir aquello en que vendieron por más; así, pues, el último que aprobó el crédito debe satisfacer It la indemnidad de la república, si no se probara que transmitió el crédito á sucesor abonado.

§ 1.—Libertos co loco munus farere debere, unde patrona cnt, et ubi ipsi domiciliuta habebunt, placet. § 2.-.--Mulieres, quae in matrimonium se dederint non legitiinum, non ibi muneribus fungendas (12), unde mariti earum sant, sciendum est, sed unde ipsae ortae sunt; idque Divi Fratres reScripseruflt.

• 87. CALiSTRAI'O; De las Jurisdicciones, libro 1.— Es de los presidentes de las provincias el conocimiento del derecho de todos los habitantes, que cada ciudad reclama para si. Mas cuando alguien dice que él no es habitante, debe litigar ante el Presidente de la provincia bajo cuyo cuidado está aquella ciudad por la que es llamado It cargos, no ante el de aquella de Ja que él mismo dice que es oriundo; y esto respondió por rescripto el Di vino Adriano It una mujer, que, habiendo nacido en una parte, se casó en otra. § 1.—Está determinado que los libertos deben desempeñar cargo en el lugar de donde fuere su patrona, y donde ellos mismos tuvieren su domicilio. § 2.—Se ha de saber, que las mujeres que se dieron en matrimonio no legitimo no han de desempeñar cargos allí de donde son sus maridos, sino alli de donde ellas mismas son oriundas; y esto resolvieron por rescripto los Divinos Hermanos.

38. PAplalus lusTus (13) libro 11. de Constitutio-

38. P.uiaio JusTo; De las Constituciones, libro

37.

CALLISTRATUS

libro 1. de Cognitioni bus. -

De jure omnium incolarnrn, quos (10) quaeque civitates sibi vindicani, Praesidum provinciarUm cognitio est. Quum turnen se quis negat inco!am esse, apud dm Praesidem provineiae agere debet, sub cuius cura est ea civitas, a qua vocatur ad rnunera, non apud eam, ex qua ipse se dicit oriunduni case; idque JDivus Hadrianus rescripsit mulieri (11), quae aliunde orta alibi nupta est.

C1) Tftio, oniiteld ¡ial. () inscrlpsit Fiat. Valg. () co, ¡Ial. Vuii. (4) indidlsiet, ¡ial. Vulj. '6) gradu, Ha¿. (41) Taur. según la e8,'ilura oriqinal del códice ¡'1., que dice rempromissionem, Br.: remissionem, la corrección del códice FI. Tomo UI

—lis

(7 pro, ¡iaL (8' quia, ¡ial. (9) minore, coneidérase aiadida por antiguos copistas. (10) quod, //al. Vutg.

(11) in persona mulierís, l'alg.

(12) fui,cturs, Hal.; fungi cogendes, Vutg. (13) Tau,'. según el códice Fi., en el que 85 lee Papluslus,

Br.; Papinlanus, Valg.

874



DIGESTO.—LIBRO

ni bus. - Imperatores Antoninus et Verui (1) reseripacrunt, gratiam se facere iurisiurandi ci, qui iuraverat, se ordini non interfuturum, et postea duumuir creatus esset. § 1.—liem rescripserunt, colonos praedioruni fisci muneribus fungi sine damno flsei oportere; idque exeuere Praesidem adhibito procuratore debere. § 2.—Imperatores Antoninus et 'Verus rescripserunt, ad magistratus offlcium pertinere exactionem pecuniae legatorum, et si cessaverint, ipsos ve¡ heredes convenir¡, aut si solvendo non sint, fideiussores eorum, qui pro his caverunt. § 3,—Item rescripserunt mulierem, quanidiu nupta est, ineolain eiusdem civitatis videri, cuius maritus eius est, et ibi, unde originem trahit, non cogi muneribus fungi. § 4.—Item reacripecrunt, patria, qui consulto fllium emancipaverat, nc pro magistratu eius caveret, perinde bona tener!, atque si fideiussor pro co extitisset. § 5.—Item reseripierunt, quum quaeritur, an municepe quis sit, ex ipeis etiam rebus probationes sumi oportere; nam solam nominis simulitudinem ad eonfirmandam cuiusque originem satis non cese. § 6.—Imperatores Antoninus et Verus rescripserunt non minus ces, qui compulsi magistratu (2) funguntur, cayere debere, quam qui aponte offlcium agnoverunt. TIT.

L

YfTULO

II

H. - Los Emperadores Antonino y Yero resolvieron por rescripto, que ellos hacían gracia del juramento al que habla jurado que no formaría parte del orden de los decuriones, y después fué creado duunviro. § 1.—También resolvieron por rescripto, que los colonos de predios del fisco debían desempeñar los cargos sin perjuicio del fisco; y que esto debía examinarlo el Presidente con intervención del procurador. § 2.—Los Emperadores Antonino y Yero resolvieron por rescripto, que correspondía al ministerio del magistrado la exacción del dinero de los legados, y que si hubieren dejado de hacerla fueran demandados ellos mismos ó sus herederos, ó, si no fueran solventes, los fiadores de los que por ellos dieron caución. § 3.—También resolvieron por rescripto, que la mujer, mientras está casada, es considerada habitante de la misma ciudad de la que lo es su marido, y que no es obligada á desempeñar cargos en aquélla de la que trae su origen. § 4.—Asimismo resolvieron por rescripto que los bienes del padre, que de intento había emancipado á su hijo para no dar caución por la magistratura de éste, estén obligados lo mismo que si hubiese sido fiador de él. § 5.—Igualmente resolvieron por rescripto, que, cuando se cuestiona sobre si alguno sea munícipe, se deben tomar pruebas aun, de las mismas cosas; porque la sola semejanza del nombre no es bastantejara confirmar el origen de cualquiera. 6.—Los Emperadores Antonino y Yero resolvieron por rescripto, que no menos deben dar caución los que compelid9s desempeñan la magistratura, que los que espontáneamente aceptaron el cargo. TITULO II

11

DE DECURIONIBUS ST F1UIS EORUM

DE LOS DECURIONES, Y DE SUS HIJOS

[Cf. Cod. X. 32.1

[Véase Cód. X. 32.1

1. ULP1ÁNus libro U. Opiniorium.— Decuriones, quos sedibus civitatis, ad quam pertinent, relictis in alia loca transmigraese probabitur, Praeses provincias in patrium solum revocare, et muneribus congruentibus fungi euret (3).

1., ULPiANo; Opiniones, libro II. - Cuide el Presidente de la provincia de llamar al suelo patrio á los decuriones que se probare que habiendo abandonado la residencia dela ciudad, á que pertenecen, emigraron á otros lugares, y de que desempeñen los cargos correspondientes.

2. IDEM libro 1. Disputationum.—Qui ad tempus relegatus est, si decurio siL, desinet eses decurio, reversus plane locum suum quidem non obtinebit, sed non semper-prohibetur decurio fien; denique in locum suum non reatituetur, jiam et sublegi in locum eius potest; et si numerus ordinis plenus sit, exspectare eum oportet, donee alius vacet. Alia causa est elus, qui ad tempus ordine removetur; lije enim impleto tempore decurio est; sed et in huius locuni sublegi poterit; sed et si pienum loeum invenerit, exapectet (4), donee iocua vacet.

2. EL mismo; Disputas, libro 1. - El que fué relegado temporalmente, Si fuera decurión, dejará-de ser decurión, y ciertamente que habiendo regresado no recuperará su lugar, pero no siempre se prohibe que sea nombrado decurión; finalmente, no será restituido á su lugar, porque también puede ser elegido otro en su lugar; y si estuviera completo el número del orden, debe él esperar hasta qué vaque otro. Otra es la condición del que temporalmente es removido del orden; porque éste, cumplido el tiempo, es decurión; pero también podrá ser elegido Otro en su lugar; mas también, si hallare cubierta la plaza, esperará hasta que otra quede vacante. § 1.—Mas se puede dudar si el restituido al orden tendrá el mismo rango, que primeramente tuvo, ó el que alcanzó ahora, si acaso se tratara del ordeq para proferir sus opiniones. Mas yo creo que conserva el mismo rango que antes tuvo. No será lo

§ 1 .—Restitutus Lamen in ordinem utrum eum ordinem teneat, quem primum habuit, an vero, quem nunc nactus est, quaeri potest, si forte de ordine scntentiarum dicendarum agatur. Arbitror tamen, eundem ordinem tenere, quem pnidem ha(1) Véase la nota 6.,pdgiria87.

Hal. Vulg.; msgistratul, e códice Fi.

(3) Taur. egtn La escritura original; curst, la correoou$t del códice Fi., Br.

(4)

HaZ. Vulg.; et, inserta el códice Fi.

-

b1GETO.—LIBRo L: TfrULO II

buit. Non idem cnt in co, qui ralegatus ad tempus est; nam tilo velut novus in ordineni venit. § 2.—In fiuiis decurionum quaestio est, utrum is 'otus decurionja fihius case videatur, qui conceptus et natus cut ex decurione, an vero et is, qui ante natus est, quam pater decurio fléret. Et qidem quantum pertinet, no fustibus castigetur, et no in inetailum detur, non nooet plebeio patre case natum, si postea honor decurionis patri eorum cocesserit. In ayo cjuoque Papinianus idem respondit, no patria nota fihus macularetur. § 3.—Sed si pater ipsius ordine motus siL, si quidem ante conceptionem eius moveatur, arbitror, eum quasi piebeil fihium in bonoribus spectari; quodsi post eonceptioncm pater ipsiva dignitatem amiserit, dicendum cnt benigne, uL decurionis fihium intuendum. § 4.—Proinde hic quoque, qui post patria relegationem natus sit, si quidem ante conceptus est, similis Senatoria filio habebitur, si postes, nocebit ¡lii relegatio. § 5.—Si ad tempus ordine moto patre fuerit natus medioue tempore conceptus et editas, an quasi decurionis filius nascatur, liceL pater eius ante obierit, quam in ordinem venerítT Quod henigne cnt admittendum. § 6.—Praeterea si conceptus siL a plebéio, mox ante editionem pater eius decunionatum adeptus ante editionem amiserit, non infavorabiliter quia medium tempus illi prodease, veluti iam nato, respondebit. § 7.—Nullum patria delictum innocenti filio poe. nae ést; ideoque nec ordine decurionum aut ceteris honoribus propter eiusmodi causam prohibetur. § 8.—Maiores arinis quinquagintaquinque ad decurjonatus honorem inviti vocari Constitutionibus prohibentur; sed si el rei consenserint, etsi maiores annis septuagmta sint, munera quidem civilia obire non coguntur, honores autem gerere debent. 8. 1oz libro 111. de o/fino Proconsulis.—Generaliter id cnt defendendum, ut, qui clementiorem sententiam passus est ob hoc, quod. ad tem pus relegatur, bonis (1) consulere debeat humanitatis sententiae, neo decurionatum recipiat. § 1.—Sed si quis ob faisam (2) causam, vel aliam de gravioribus, non ad tempus alt relegatus, sed ad tempus ordine motus, in ea est causa, ut possit in ordinem redire. Imperator enim Antoninus Edicto proposito statuit (3), ut, cuicunque ant quacunque causa ad tempus ordine, vel advocationibus, vel quo alio offieio fuisset interdictum, completo tempore nibilom.inus fungi honore ve[ officio posa¡&; et hoc recta, neque enim exaggeranda fuit sententia, quae modum interdictioni fecerat.

(1) La eecrit ura original; boni, Taur. seg un Corrección del códice Fi., Br.; passus esi, ob hoeque ad tempus relega.

tur, bom consuiere debeat humanitatem sententise, si neo de-

eurionatum, Ha¿.

815

mismo respecto al que fué relegado temporalmente; porque éste entra como nuevo en el orden. § 2.—Respecto á. los hijos de los decuriones hay la duda de si se considera que es hijo de decurión

sólo el que fué concebido y nació de decurión, ó si

también el que nació antes de que su padre se hiciera decurión. Y ciertamente, por lo que se refiere á.no ser castigado con varas, y á no ser condenado i las minas, no le perjudica haber nacido de padre plebeyo, si depués le hubiere correspondido á su padre el honor de decurión. También respecto al abuelo respondió lo mismo Papiniano, á. fin de que el hijo no quedase mancillado por la nota del padre. § 3.—Mas si el padre del mismo hubiera sido removido del orden, opino, que, si verdaderamente fuera removido antes de la concepción de aquél, era él considerado en cuanto á los honores como hijo de plebeyo; pero si el padre del mismo hubiere perdido la dignidad después de la concepción, se habrá de decir por benignidad que ha de ser considerado hijo de decurión. § 4.—Por consiguiente, también el que hubiera nacido después de la relegación del padre será considerado, si verdaderamente fué concebido antes, semejante al hijo de un senador, y si después, le perjudicará la relegación. § 5.—Si hubiere nacido habiendo sido removido su padre temporalmente del orden, concebido y nacido él en el tiempo intermedio, ¿nacerá como hijo de decurión, aunque su padre hubiere fallecido antes que hubiere ingresado en el orden? Lo que por benignidad se habrá de admitir. § 6.—Además, si hubiera sido concebido de un plebeyo, y habiendo luego alcanzado su padre el decurioflato antes del nacimiento lo hubiere perdido antes del nacimiento, alguno responderá no desfavorablemente que le aprovecha el tiempo intermedio, como al que ya ha nacido. § 7.—Ningún delito del padre es causa de pena para el hijo inocente; y por lo tanto, por tal causa no está excluido del orden de los decuriones ó de los demás honores. § 8.—Se prohibe por las Constituciones, que los mayores de cincuenta y cinco años sean llamados contra su voluntad al honor del decurionato; pero si para ello hubieren prestado su consentimiento, aunque sean mayores de setenta años, no son obligadoS ciertamente á desempeñar los cargos civiles, pero deben desempeñar los honoríficos.

8. EL

MISMO;

Del Cargo de Proconeul, libro .111.—

En general se habrá de defender, que el que sufrió una sentencia más benigna por esto, porque es relegado temporalmente, debe considerar los beneficios de la humanidad de la sentencia, y no recobra el decurionato. § 1.—Mas si por una falsa causa, ó por otra de las más graves, no hubiera sido uno relegado temporalmente, sino removido temporalmente del oraen, está en el caso de poder volver al orden. Porque el Emperador Antonino estableció por edicto publicado, que cualquiera á quien por cualquier causa se le hubiese puesto temporalmente interdicción respecto al orden, ó al ejercicio de la abogacía, 6 Á. otro cualquier oficio, pudiera, sin embargo, cumplido el tiempo, desempeñar su cargo bononifico ó su oficio; y esto con razón, porque no se debió exagerar la sentencia, que había señalado limite para la interdicción. faIi, Ha¿. (3) Véase c. 1. Cód. X. 61. (2)

876



DIGTO.—LiBRO L: TITULO II

2.—Spurios posse in ordinem allegi, nulla dubitatio est; sed si habeat competitorem legitime quaesitum, praeferri eum oportet (1), Divi Fratres Lolliano (2) Avito Bithyniae Praesidi rescripserunt. Cessantibus vero his etiam spurii ad decurionatum, et re et vita honesta, recipientur; quod utique non sordi erit ordini, quum ex utilitate eius siL, semper ordinem plenum habere.

§ 2.—No hay duda alguna que los espúreos pueden ser agregados al orden; mas si uno tuviera un competidor legítimamente nacido, respondieron por rescripto los Divinos Hermanos á Loliano Avito, Presidenta de la Bitinia, que éste debía ser preferido. Pero no habiendo éstos, serán admitidos al decurionato también los espúreos de costumbres y de vida honestas; lo que ciertamente no sera inde-

coroso para el orden, siendo de utilidad para el mismo tener completo siempre el orden;

§ 3.—lis, qui Iudaicam superatitionem sequantur, Divi Severus (3) et Antoninus honores adipisci permiserunt, sed et neceasitates jis imposuerunt, quae (4) superatitionem eorum non Iaederent.

§ 3.—A los que siguen la superstición judáica les permitieron los Divinos Severo y Antonino que alcanzaran cargos honoríficos, pero les impusieron también las obligaciones, que no ofendieran á su Superstición.

4. MARCIANOS libro 1. de Iudiciis publicis.— Decurio, qui prohibetur conducere quaedam, si jure successerit in conductione, remanet in ea; quod et in omnibus similibus servandum est.

4. MARCIANO; De los Juicios públicos, libro 1. El decurión, á quien se le prohibe tomar en arrendamiento alguna cosa, si por derecho hubiere sucedido en el arrendamiento, permanece con éste; lo que se ha de observar también en cuanto á todas las cosas semejantes.

5. PAPINIANUS libro II. Quaestionurn. Ad tempus ordine motos ex crimine, qnod ignominiam importat, in perpetuum mover¡ placui; ad tempus autem exulare iussos ex crimine leviore, velut transacto negotio, non esse inter infames habendos.

5. PAPINIANo; Cuestiones, libro 11.—Se determinó, que los removidos temporalmente del orden por delito que importe ignominia, estuviesen removidos áperpetuidad; pero que aquellos á quienes se les mandó que temporalmente estuviesen desterrados por delito más leve no debían ser, como habiéndose transigido el negocio, contados entre los infames.

8. IDEM libro 1. Responsorum. - Spurii decuriones flunt, et ideo fieri poterit ex incesto quoque natus, non enim impedienda est dignitas eius, qui nihil admisit.

6. EL MISMO; Respuestas, libro 1.— Los espúreos son hechos decuriones, y por lo tanto, podrá ser hecho también el nacido de incesto, porque no se ha de poner impedimento á la dignidad del que no cometió ningún delito. § 1.—Los menores de veinticinco años nombrados decuriones reciben las espórtulas de los decuriones, pero no pueden emitir mientras tanto su voto entre los demás. § 2.—Al decurión se leprohibe también cobrar los impuestos de su ciudad. § 3.—Los que sin la venia de la abolición hubieren abandonado una cuestión de juicio público, no pueden ser decorados con el honor de los decuriones, porque en virtud del Senadoconsulto Turpiliano están taehádos de ignominia, como condenados enjuicio público por causa de calumnia. § 4.—El padre que, habiendo sido creado decurión su hijo, apeló, aunque haya quedado excluido por la prescripción del tiempo, si no ratificó lo que se hizo, no estará sujeto en lugar del hijo á los cargos civiles. § 5.--No habiendo los demás privilegios, es considerada preferente para proferir las opiniones la condición de los que fueron honrados con el derecho de decurión al mismo tiempo eón más votos. Pero también al que tiene más hijos se le ruega en su colegio que profiera primero su opinión, y precede é. los demás en el orden de su dignidad.

§ 1.—Minores vigintiquinque annorum decurio-. nes facti aportulas decurionum accipiunt, sed interim suffragium inter ceteros ferre non possunt. § 2.—Decunio etiam suae civitatis -vectigalia exercore prohibetur. § 3.—Qui iudicii publici quaestionem citra veniam abolitionis deseruerunt, decurionum honore (5) decoran non poasunt, quum ex Turpilliano Senatuscongulto notentur ignominia, veluti calumniae causa iudicio publico damnati. § 4.—Pater, qui filio decurione creato provoca,it, etsi praescrtptione temporis exciusus fuerit, si quod gestum est, non habuit ratum, muneribus civilibus pro filio non tenebitur. § 5,-.-Privilegiis cessantibus ceteris, eorum causa potior habetur in sententiis ferendis, qui pluribus eodem tempore suffragiis iure decurionis decorati sunt. Sed et qui plures liberos habet, in suo collegio primus sententiam rogatur, ceterosque honoris ordine praecellit. 7. PAULIJS libro 1. Sengenliarum. - Honores el munera non ordinatione (6), sed potioribus quibusque iniungenda sunt. § 1.—Surdus et mutua, si in totum non audiant, ant non loquantur, ab honoribus civilibus, non etiani a rnunéribus excusantur. (1) oportere, aol. Vulg.

(1) Iuli.no, Vulg. (3) V~, Hal.

7. PAULO; Sentencias, libro 1. - Los honores y los cargos se han de conferir no según el número de orden, sino á los mejores. § 1.—El sordo y el mudo, si en absoluto no oyeran', ó no hablaran, son excusados de los honores civiles, no también de los cargos. (4) Según enmienda Geb.; qul, el cddíce FI. (5) Hal. VuIg.; honor¡, el códice FI.

(6) ¡Ial.; ordinationi, el códice FI.

DIGESTO. —LIBRO L TfTULO II

§ 2.—Isp qui non su decurio1 duumviratu (1), vol allis hororibus fungi non potest, quia decurionum honoribus plebeii fungi prohibentur. § 3.—Ad decurionatum fui ita demum pater non cousentit, si contrariam voluntatem vol apud'acta Praesidis1 vol apud ipsum ordinem, ve¡ quo alio modo contestatus sit.



877

§ 2.—El que no sea decurión no puede desempeñar el duunvirato, U otros cargos honoríficos, porque á los plebeyos les está prohibido desempeñar los cargos honoríficos de los decuriones. § 1.—El padre no presta su consentimiento para el decurionato de su hijo, solamente si hubiera hecho constar su voluntad contraria ó en actuaciones del Presidente, ó ante el mismo orden, ó de algún otro modo.

libro 1. Epilomarurr (2). Decurionibus facultatibus lapsis alimenta decerni permissum est, maxime si ob munificentiam in patriam patrimonium exhauserint.

8. HERMOGENIANO; Epitome, libro 1. - Está permitido que á los decuriones que perdieron sus bienes se les señalen alimentos,principalmente si por su munificencia para su patria hu ieren agotado su patrimonio.

9. Puu.us libro 1. Decreloram. - Severus Augustus dixit: etsi probaretur Titius in servitute patris sui natus, tamen quuin ex libera muliere alt procreatus, non prohibetur decurio fien in sua civitale. § 1.—Non esse dubitandum, quin navicularii non debent decuriones crean.

9. PAULO; Decrelos, libro I. -Dijo Severo Augusto: aunque se probase que Ticio nació estando su padre en la esclavitud, sin embargo, habiendo sido procreado de mujer libre, no se prohibe que sea hecho decurión en su ciudad. 1.—No se ha de dudar que los patrones de na§ no ves deben ser nombrados decuriones.

10. MonasriNus libro 1. Reponsorwn.—H erennius Modestinus respondit, sola albi proscriptionc (3) mínimo decurionem factum, qui secundum legam decurio oreatus non siL

io. MODESTINO; Respuestas, libro 1. - Ilerennio Modestino respondió, que de ningún modo se hizo decurión pon la sola inscripción en el registro el que no frió creado decurión con arreglo á la ley.

11. CALLiSTRATtJS libro I. Cognition.um . - Non tantum qui tenerae aetatis, sed etiam qui grandes natu sunt, decuriones fien prohibentur; ui quasi inhabiles rempublicam tueri ad tempus excusantur, hi vero in perpetuum amoventur, non alias seniores, no senioruLn excusatione iuniores onerentur, ad omnia manera publica suscipienda sol¡ relicti; noque anita minores vigintiquinque annis decuriones allegi, nisi ex causa possunt, neque hi, qui annum quinquagesiinum et quintum exceaserunt. Nonnumquam etiarn tenga consuetúdo in ea re observata respicienda cnt; quod etiam custodiendum Principes nostri, consulti de allegendis in ordine Nicomedensium hulus aetatis horninibus, reaeripserunt.

11. CAL15InATO; De las Jurisdicciones, libro I. Está prohibido que sean hechos decuriones no so lamente los que sonde tierna edad, Bino también los que son de edad avanzada; aquéllos están excusados temporalmente, como inhábiles para defender la república,y éstos son excluidos á perpetuidad, los ancianos no de otra suerte, para que con la excusa de los ancianos 0.0 sean gravados los jóvenes, quedando solos para asumir todos los cargos públicos; porque los menores de veinticinco años no pueden ser elegidos decuriones sino en virtud de causa, ni tampoco los que pasaron de los cincuenta y cinco años. A veces se habrá de atender también a la ¡ar. ga costumbre observada sobre este particular; lo que también resolvieron nuestros Príncipes que se había de observar, habiendo sido consultados sobro la agregación de hombres de esta edad al orden de los decuriones de Nicomedia.

• 8. HERMOGENZANJS

12. IDEM libro VI. Cognitiorwn.—Eos, qui utensilia negotiantur et vendunt, lieet ab aedilibus caeduntur, non oportet quasi viles personas negl.igi. Denique non sunt prohibiti huiusmodi hoinines decurionatum, ve¡ aliquem honorein in sua patria petere; nec enim infames sunt; sed no quidem arcentur honoribus, qui ab aedilibus fiagellis caes¡ sunt, quamquam iure suo ita aediles ofílcio isto fungantur; inhonestum tamen puto esse, huiusmodi personas flagellorum ictibus subiectas in ordinem recipi, et maxime in jis civitatibus, quae copiam virorum honestorum habeant; nam paucitas eorum, qui niunenibus publicis fungi debeant, necessario (4) etiam has ad digaitatem municipalem, si facultates habeant, invitet.

13. PAP1RItTS IrJsTus (5) libro Ii. de Consliluti oni bus. - imperatores Antoninus et Verus Augusti rescnipserunt, in tempus reiegatos et rever(1) HaL. Vtag.; duumvirato, el códice FI. (2) Tau,', seg4n La ecrUura original; luris, inserta la corrección del códice FI., Br.

12.

EL MISMO;

De las Jurisdicciones, libro VI.—

No es conveniente que los que negocian y venden utensilios, aunque son castigados por los ediles,sean despreciados como personas viles. Finalmente, ti estos hombres no se lea prohibe que pidan el decunonato, ó algún honor en su patria; porque no son infames; pero tampoco ciertamente son excluidos de los honores los que por los ediles son castigados con azotes, aunque los ediles desempeñen así este oficio por propio derecho; mas considero que es indecoroso que sean admitidas en el orden tales personas sujetas ti azotes, y principalmente en aquellas ciudades, que tengan abundancia de hombres honrados; porque la escasez de los que deban desempeñar los cargos públicos invita por necesidad ti dignidad municipal aun ti éstos, si tuvieran bienes.

13. PApIRio JT0 De las Constituciones, libro II. - Resolvieron por rescripto los Emperadores

Antonino y Vero, Augustos, que los relegados tempraescriptione, Vulg. (s) a sola salarilneceaaria, el códice 'I. (4) fiat. Vulg. (S) PapinlanuS, Vulg.

878



DIGBSTO.—LIBRO L: TITULO IV

sos in ordinem allegi sine permiasu Principia non p0880.

§ 1.—Item rescripserunt, relegatos non posee tempore finito in ordinern decurionum allegi, nisi eius aetatis fuerint, ut nondum decuriones crean possent, et dignitas certa apem eius honoris id faceret, ut Princeps indulgere poasit. § 2.—Item rescripseruiit, eum, qui in relegationo natus est, non probiberi honore decurionatus fungi. § 3.—Item reseripierunt, non admitti contradicere volentem, quod non recte.quis siL creatus docurio, quum initio contradicere debuerit.

poralmente, que volvieron, no podían ar agregados al orden sin permiso del Príncipe. § 1.—También resolvieron por rescripto, que los relegados no podían, finido el tiempo, ser elegidos para el orden de los decuriones, si no fueren de tal edad que no pudieran todavía ser nombrados decuriones, y cierta dignidad hiciera esto, que el Príncipe pudiera concederle la esperanza de este honor. § 2.—Asimismo resolvieron por rescripto, que al que nieió en la relegación no se te prohibe que desempeñe el cargo honorífico del decurionato. § 3.—Igualmente resolvieron por rescripto, que no fuera admitido el que quisiera hacer oposición porque alguno no hubiera sido creado con arreglo fi derecho decurión, pues habría debido hacer la oposición al principio.

14. PA.ULUS Libro 1. Quaesgionum.— De decuriano damnato non debere quaestionem haber¡, Divus Pius rescripsit; unde etiam si desierit decurio esse, deinde damnetur, non esse torquendum, in memoniazn prioris dignitatis placet.

14. Pui..o; Cuestiones, libro 1. - El Divino Pío resolvió por rescripto, que no se debía someter al tormento al decurión que fué condenado; por lo cual también si hubiere dejado de ser decurión, y después fuera condenado, está determinado que no haya de ser sometido al tormento en memoria de su dignidad anterior.

TIT. III

TÍTULO 111

DE ALBO SCRIBENDO

DE LA INSCRIPCIÓN EN EL REGISTRO

1.

ULPiÁNUS

libro III. de of,'flcio Procongu lis.—

Decuriones in albo ita acriptos case oportet, ut lege municipal¡ praecipitur; sed si lex cessat, tunc dignitates erunt spectandae, ut acribantur eo ordine, 7uo quisque eorum rnaximo honore in municipio unctus est; puta qui duumviratum geaserunt, si hie honor praecellat, et inter duumvirales antiqsissimus quisque, prior ja (1), deinde hi, qui secundo post duumviratum honore in republica funeti sunt; post eos, qui tertio, et deincepe; mox hi, qui nullo honore functt sunt, prout quisque eorum ¡u ordinem venit.

§ 1.—In sententiis quoque dicendis idem ordo spectandus est, quem in albo seribendo diximus.

1.

ULPI.io;

Del Cargo de Proconsul, libro 111.—

Los decuriones deben estar inscritos en el registro de la manera como se preceptúa en la ley municipal; pero si no dispusiera la ley, en este caso se habrá de atender fi las dignidades, para que sean inscritos por el orden en que cada uno de ellos ha desempeñado el mayor cargo honorífico en el municipio; por ejemplo, los que desempeñaron el duunvirato, si este cargo honorífico fuera el principal, y entre los duunvirales primero el más antiguo, y luego los que en la república desempeñaron el segundo cargo honorífico después del duunvirato; después de estos, los que el tercero, y así sucesivamente; luego los que no desempeñaron ningún cargo honorífico, según cada uno de ellos ingresó en el orden. § 1.—También [al proferir las opiniones se ha de atender al mismo orden que hemos dicho para la inscripción en el registro.

2. IDEM libro Li. Opinionwrt.— In albo decurionum in municipio (2) nomina ante scribi oportet eorum, qui dignitates Principia iudicio consecuti sutil, postea eorum, qui tantum municipalibus honoribus funoti sunt.

2. EL MISMO; Opiniones, libro 11. - En el municipio se deben escribir en el registro de los decuriones primeramente los nombres de los que por resolución del Príncipe consiguieron las dignidades, y después los de los que solamente desempeñaron cargos honoríficos municipales.

TIT. IV

TITULO IV

DE MUNEFUBUS ET HONOR1BUS

DE LOS CARGOS Y HONORES [Véase C&f. X. 47-44.1

[cf. Cod. X. 41-44.1 1. HERM0GEN1&Nus libro 1. Epitomarum. - Mu-. nerum civilium quaedam sunt patrimonhi, alia personarum. § 1.—Patnirnonii sutil munera re¡ vehicularis, itam navicularis, decemprimatus; ab istis enim pariculo ipsorum exactiones solennium celebrantur. § 2.—Personalia civilia sutil munera; defensio (1) Tau,'. según ¡a escritura original; te, omítela la correocdn del cddtce RL, Br.

1. HERMOGSNI&NO; Epitome, Libro 1. - Algunos de los cargos civiles corresponden fi los patrimonios, y otros fi las personas. § 1.—Son del patrimonio los cargos de los trans,portes en vehículo, y también en nave, y el de decemprimato; porque por estos se verifican fi riesgo de ellos mismos las exacciones de las solemnidades. § 2,—Son cargos personales civiles: la defensa

(2)

st uiunlcipum por

te municipio, Ha¡.

DIGE8TO.—LIBRO L: TITULO IV

civitatis, id est ut syndicus fiat, legatio ad census accipiendum (1), ve¡ patrimonium, scribatus (2), x(c

(3) /carne1orum agikaio exhibitio que], (4)

annonae ac sirnilium cura, praediorumque publicorum, frumenti comparandi, aquaeductus, equoruin circensium spectacula, publicae viae inuniticties, arcae frurnentariae, calefactionea thermarum, annonae divisio, et quaecunque aliae curas istis sunt similes; ex his enim, quae retulimus, cetera etiam per legos cuiusque civitatis (5) ex consuetudine longa intelligi poterunt (6). § 3.—Illud tenendurn est generaliter, personale quidem munus esas, quod corporibus, labore, eum sollicitudine animi se vigilantia solenniter (7) extilit; patrimonii vero, in quo sumtus maxime poatulatur. § 4.—Aeque personale munus est tutela, cura adulti furiosive, item prodigi, muti, etiam ventris (8), etiam ad exhibendum cibum, potum, teetum, et simula; sed et in bonis, cuius offieio usucapiones interpellantur, ac no debitores liberentur, providetur. Item, ex Carboniano Edicto bonorum possessione petita, si satis non detur, custodiendis bonia curator datus personali fungitur munere. His similes sunt bonis dati curatores, quae fuerunt eius, qui ab hostibus captas est, et reverti speratur. Item custodiendis ab eo relictis (9), cui necdura quisquam civih ve¡ honorario iure auccessit, curatores constituti.



879

de la ciudad, esto es, que uno sea nombrado síndico, la legación para percibir los censos, ó un patrimonio, el cargo de escribano, la conducción y el suministro de camellos, el cuidado de las annonas y de cosas semejantes, y de los predios públicos,- el de comprar el trigo, el de los acueductos, loS espectáculos de los caballos del circo, las reparaciones de la vía pública, las paneras de granos, las calefacciones de las termas, la distribución de las annonas, y otros cualesquiera cuidados que son semejantes á estos; porque por estos que hemos enumerado se podrán conocer también los demás conforme á las leyes de cada ciudad y según antigua costumbre. § 3.—En general se ha de observar esto, que es ciertamente cargo personal el que se cumplió solemnemente con el cuerpo, con el trabajo, con solicitud del ánimo y con vigilancia; pero que son del patrimonio aquellos en los que principalmente se requiere gasto. § 4.—Es igualmente cargo personal la tutela, la curatela del adulto 6 del furioso, asimismo del pródigo, del mudo, y también del que está en el claugtro materno, é igualmente el cargo de prestar comida, bebida, habitación, y otras cosas semejantes; pero también se provee en cuanto á los bienes, para que por ministerio de uno se interrumpan las usucapiones, y no se libren los deudores. Asimismo, pedida la posesión de los bienes en virtud del Edicto Carboniano, si no Be diera fianza, el curador nombrado para custodiar los bienes desempeña cargo personal. A éstos son semejantes los curadores dadospara los bienes, que fueron del que fué aprisionado por los enemigos, y se espera que vuelva. También los curadores constituidos para custodiar los bienes dejados por aquel á quien todavía no le sucedió alguien por derecho civil (i honorario.

2. IJLPIANUS libro XXI. ad Sabinum.— Quod ad honores pertinet, creditur in potestate fihium habere etiam is, qui in patria potestate est.-

2. Ui.ri&No; Comentarios ti Sabino, libro XXI.Por lo que se refiere á los honores, se cree que tiene bajo su potestad á su hijo también el que está bajo la potestad de su padre. -

3. Izsst libro II Opinionum. - Et qui originem ab urbe Roma habent, si alio loco domicilium constituerunt, munera eius sustinere debent.

8. EL MISMO; Opiniones, libro JI. —También los que tienen su origen en Roma, si constituyeron su domicilio en otro lugar, deben soportar los cargos de éste. § 1.—A los que en los campamentos prestan servicios en la milicia no se les puede imponer ningún cargo municipal; mas los demás particulares, aunque -sean cognados de los militares, deben prestar obediencia ¡ las leyes de su patria y de su provincia. § 2.—Si el condenado á las minas hubiera sido restituido por entero, es llamado ¡ los cargos ú honores lo mismo que si no hubiese sido condenado; y no opondrá su fortuna y sus más tristes desgracias con el solo objeto de no parecer que es ciudadano útil para su patria. § 3.—Su mismo sexo les deniega á las mujeres los cargos corporales, de suerte que no se les impongan honores, 6 cargos. § 4.—El padre, bajo cuya potestad está, no tiene derecho para intercer por el hijo, si éste no tiene ninguna excusa. § 5.—Que el padre no haya prestado su consen-

§ 1 .—His, qui castris operam par militiam dant, nullum municipale munus irliungi potest; ceteri autem privati, quamvis militum cognati sunt, legibus patrias ause et provincias obedire debent. § 2.—Si inmetallum datus in integrum restitutus sit, perinde ac si neo damnatus fuisset, ad munera vel honores ocatur; neo opponet fortunam et casus tristiores suos ad hoc solum, no patrias idoneus civis case videatur. § 3.—Corporalia munera feminis ipse sexus denegat, quomirius honores, ant munera iniungantur (10). § 4.—Filio, si nullam habet exousationem, intercedere pater, in-cuius potestate est, ius non habet. 5.—Quod pater non con senait bonoribus sive (1)

acciplendos, Ral. VuIg.

(9) Según enmienda Cugacio en st tít. del Cód. de labularus, X 71.; ecribltns, la considera palabra sospechosa Taur. según el cód. FI.; st pstrimonium seribatur, ¡ial. Vuig. eie, Ha¿. (3) (4) gftontae, Id est, inserta VuLg. (5) et, inserta Hal. Hal. Vulg.; potueruut, el códice Fi.

(7) Tau.r. según la escritura original; principailter, la corrección del códice FI., Br. (5) Bat. Vulg.; ventri, el códice Fi. (9) Taur. según La escritura original; bonis, inserta la corrección de( códice FI., Dr. (10) Según corrección del códice FI.; iniuguutur, Taur.

según ¿a escritura original, Dr.

880



DIGESTO.—LIMO L: TITULO Iv

muneribus fui, no illius patrimonium oneri subiiciatur, praestat defensionem, non civem patriae utilitatihus, quatenus potest, aufert.

§ 16.—Si duo fui in patria potestate sint, eodem tempore munera eorum pater sustinere non Compelfliui. § 17.—Si is, qui duos fihios relinquebat, nihil de expediendia muneribus alterius fui ex communi patrimonio supremis suis eavit, propriis surntibus is et munera, et honores, qui ej iniungentur, suScipere debet, quamvis pro altero vivos pator eiusmodi onera expedienit.

timiento para los honores ó cargos de su hijo suministra defensa para que su patrimonio no esté sujeto fi la carga, pero no priva de un ciudadano fi las conveniencias de su patria, en cuanto puede. § 6.—Aunque uno sea mayor de setenta afios, y padre de cinco hijos incólumes, y por ello esté excusado de los cargos civiles, deben, sin embargo, sus hijos aceptar en su propio nombre los cargos competçrites; porque por razón de los hijos se les dió a los padres el premio propio de la inmunidad, que ellos soportarán. § 7.--El padrastro no es obligado por ninguna razón de derecho fi aceptar en nombre de su hijastro las cargas de los cargos civiles. § 8.—Los libertos deben desempeñar los cargos en el lugar de origen de sus patronos, pero si tienen patrimonios propios que hayan de bastar para las cargas; porque los bienes de Los patronos no están sujetos fi los cargos de los libertinos. § 9.—Que el padre esté en la condición de reo de algún delito no debe servirles fi los hijos de impedimento para los honores. § 10.—Ya de antiguo se determiné, que también los menores de veinticinco años fueran hechos decemprimos, con tal que no fueran militares, porque parece que es carga más bien del patrimonio. § 11.—Es sabido que la exacción de tributos es carga del patrimonio. §12.—El cuidado de comprar trigo es un cargo, y excusa de él la edad de setenta años, 6 el número de cinco hijos incólumes. § 13.—Es conveniente que aquellos militares, fi quienes fi su llegadd se les debe dar hospedaje en la ciudad, sean fi su vez acogidos por todos aquellos fi quienes corresponde este cargo. § 14.—El cargo de recibir en su casa un huesped es carga, no de la persona, sino del patnimonio § 15.—Provea el Presidente de la proviheia, que los cargos y los honores sean impuestos con igualdad en las ciudades por turnos según las edades y dignidades, según los grados de los cargos y de los honores, que de antiguo se establécieron, fi fin de que las repúblicas no queden privadas al mismo tiempo de hombres y de fuerzas, siendo gravados sin distinción y frecuentemente los mismos. § 16.—Si dos hijos estuvieran bajo la potestad de su padre, el padre no es compelido fi soportar al mismo tiempo los cargos de ellos. § 17.—Si el que dejaba dos hijos no dispuso en su última voluntad nada para sostener los cargos de uno de los hijos con el patrimonio común, debe él aceptar fi su propia costa los cargos y tos honores que se le impusieren, aunque el padre en vida hubiere levantado por el otro semejantes cargas.

4. IDEM libro ¡JI. Opinionum.—Cura exstruendi vel refuciendi (4) operis in civitate, munus publicum est, a quo quinque liberorum ineolumiutn pa.ter excusetur (5); nec, si per vim extortum munus fuerit, excusationem, quam habet ab aliis munenbus, auferet. § 1.—Deflcientium facultatibus ad munera, vol honores, qui indicuntur, excusatio non perpetua, sed temporalis est; nam si ex voto honestis rationibus patrimoniurn incrementum accepenil, suo tempore, an idoneus sit aliquis ad ea, quae creatus fu erit, aestimabitur.

4. Em. MISMO; Opiniones, libro lii. - El cuidado de construir ó de reparar obra en la ciudad es cargo público, del cual se excusa el padre de cinco hijos incólumes, y si el cargo hubiere sido impuesto por fuerza, no le privará de la excusa que tiene para otros cargos. § 1. --La excusa de los que carecen de bienes para los cargos, ó para los honores, que se imponen, no es perpétua, sino temporal; porque si conforme fi su deseo su patrimonio hubiere recibido incremento con honradas ganancias, fi su tiempo se estimará si lino es idóneo para los cargos para que fué nombrado.

(1) Taur. según ¿a escritura original; iiberorum, La corrección dei códice FI., Br. (2) vicos, VuIg. (3) sut, Hal. VuIg.

(4) Taur. seQún ¿a escritura original; perficiendi, ¿a corrección del códice FI., Br, (5) Taur. según ¿a escritura original; exoueatur, la corrección del códice FI., .B.

§ 6.—Quamvis malor annis septuaginta, et quinque liberorum incolurnium pater sit, ideoque a muneribus civilibus excusetur, fuji tarnn eius suo nomine competentia muriera agnoscere debent; ideo enim proprium praemium immunitatis propter flhos patribus datum est, quod illi subibunt. § 7.—Vitricus onera muneruin civilium nomine privigni sui suscipere nulla iuris ratione cogitur. § 8.—Liberti muncribus fungi debent apud originem patronorum, sed si sua patrimonia habent suifectura oneribus; res eniin paironorum munenbus lihertinoruin (1) subiecta non est. § 9.—Quod pater in reatu criminis alicuius est, fihiis impedimento ad honores esse non debet. § 10.—Decaprotos etiam minores annis viginti quinque flor¡, non militantes tamen, pridem placuit, quia patrimonii magia onus videtur esse. § 11.—Exactionem tributorum onus patrimonii esse COnstat. § 12.—Cura frumenti cornparandi munus est, et ab eo aetasseptuaginta annorum, vel numerus quinque incolurnium liberorurn excusat. § 13.—Eos milites, quibus supervenientibus hospitia praeberi in civitate oportct, per vices (2) ab omnibus, quos id munus eontingit, suscipi oportet. § 14.—Munus hospitis in domo recipiendi non personae, sed patrimonii onus est. § 15.—Praeses provinciae provideat, munera et honores in civitatibus aequaliter per vices secundum aetates et dignitates, ut (3) grados muneruin honorumque, qui antiquitus statuti sunt, iniungi, ne sine discrimine et frequenter iisdern oppressis, simul viris et virihus respublieae destituantur.

880



DIGKSTO.—LIMO L: TfT(JLO Iv

muneribus fui, no illius patrimonium oneri subiiciaur, praestat defensionem, non civem patriae utihtatibus, quatenus potest, aufert. -

tirniento para los honores 6 cargos de su hijo suministra defensa para que su patrimonio no esté sujeto á la carga, pero no priva de un ciudadano a las conveniencias de su patria, en cuanto puede. § 6.—Quamvis inalor annis septuaginta, et quin§ 6.—Aunque uno sea mayor de setenta años, y que liberorum incoluniium pater sit, ideoque a mupadre de cinco hijos incólumes, y por ello esté excusado de los cargos civiles, deben, sin embargo, neribus civilibus excusetur, fui tatnçn eius suc nomine competen tia mu nora agnoscere debent; sus hijos aceptar en su propio nombre los cargos competentes; porque por razón de los hijos se les ideo enim proprium praemium immunitatis propter filos patribus datum est, quod illi subibunt. dió a los padres el premio propio de la inmunidad, que ellos soportaran. § 7.—Vitricus onera munerum civiliurn nomine § 7.-.-El padrastro no es obligado por ninguna privigni su¡ suscipere nulla iuris ratione cogitur. razón de derecho á aceptar en nombre de su hijastro las cargas de los cargos civiles. § 8.—Liberti muneribus fungi debent apud ori§ 8.—Los libertos deben desempeñar los cargos en el lugar de origen de sus patronos, pero si tieginem patronorum, sed si sua patrimonia habent suifectura oneribus; res enim patronorum munennen patrimonios propios que hayan de bastar para las cargas; porque los bienes de los patronos no Sus libertinorum (1) subiecta non est. están sujetos á los cargos de los libertinos. § 9.—Que el padre esté en la condición de reo de § 9.—Quod pater in reatu criminis alicuius est, algún delito no debe servirles á los hijos de impefihiis impedimento ad honores esse non debet. dimento para los honores. § 10.—Ya de antiguo se determiné, que también § 10.—Decaprotos etiam minores aonia viginti quinque flor¡, non militantes tainen, pridem pielos menores de veinticinco años fueran hechos decempnimos, con tal que no fueran militares, porque cuit, quia patrimonil magia onus videtur esse. parece que es carga mas bien del patrimonio. § 11.—Es sabido que la exacción de tributos es § 11.—.Exaotioueru tnibutorum onus patrimonii carga del patrimonio. case constat. § 12.—Cura frumenti comparandi munus est, et §12.—El cuidado de comprar trigo es un cargo, y excusa de él la edad de setenta años, 6 el númeab eo actas septuaginta annorum, vel numerus ro de cinco hijos incólumes. quinque incolurnium liberorum excusat. § 13.—Es conveniente que aquellos militares, á § 13.—Eos milites, quibus supervenientibus hoquienes á su llegada se les debe dar hospedaje en apitia praeberi in civitate oportet, per vices (2) ab la ciudad, sean á su vez acogidos por todos aquellos omnibus, quos id munus contingit, suscipi oportet. á quienes corresponde este cargo. § 14.—El cargo de recibir en su casa un huesped § 14.—Munus hospitis in domo recipiendi non es carga, no de la persona, sino del patnimonio personae, sed patrimonii onus est. § 15.—Provea el Presidente de la proviñcia, que § 15.—Praeses provinciae provideal, munera et los cargos y los honores sean impuestos con igualhonores in civitatibus aequaliter per vices secundad en las ciudades por turnos según las edades y dum aetates et dignitates, ut (3) gradus munerum dignidades, según los grados de los cargos y de los honorumque, qui antiquitus statuti sunt, iniungi, honores, que de antiguo se establécieron, Ii. fin de no sine discrimine et frequenter iisdem oppressis, que las repúblicas no queden privadas al mismo simul viris et viribus respublicae destituantur. tiempo de hombres y de fuerzas, siendo gravados sin distinción y frecuentemente los mismos. § 16.—Si dos hijos estuvieran bajo la potestad de § 16.—Si duo fui in patria potestate sint, eodem su padre, el padre no es compelido a soportar al tempore munera eorum pater sustinere non commismo tiempo los cargos de etios. pe1liLi. § 17.—Si el que dejaba dos hijos no dispuso en § 17.—Si is, qui duos fijos relinquebat, nihil de su última voluntad nada para sostener los cargos expediendis muneribus alterius fui ex communi de uno de los hijos con el patrimonio común, debe patrimonio supremis suis carit, propriis sumtibus él aceptar á su propia costa los cargos y los honola et munera, et honores, qui ci iniungentur, suScires que se le impusieren, aunque el padre en vida pere debet, quamvis pro altero vivos paLor eiusmohubiere levantado por el otro semejantes cargas. di onera expedienit.

4. IDEa libro III. Opinionum.—Cura exstruendi vel reflciendi (4) operis in civitate, munus publicurn est, a quo quinque liberorum incolurniuin pater excusetur(5); neo, si per viru extortum munus fuenit, excusationem, quam habet ab aliis munenbus, auferet. § 1.—Defleientium facultatibus ad munera, vel honores, qui indicuntur, excusatio non perpetua, sed temporalis est; nam si ex voto honestis rationibus patrimonium increnientum aoceperit, suo tempore, an idoneus sit aliquis ad ea, quae croatus fuenit, aestimabitur. -

4. Em. MISMO; Opiniones, libro 111. - El cuidado de construir ó de reparar obra en la ciudad es cargo público, del cual se excusa el padre de cinco hijos incólumes; y si el cargo hubiere sido impuesto por fuerza, no lo privará de la excusa que tiene para otros cargos. § 1..-La excusa de los que carecen de bienes para los cargos, ó para los honores, que se imponen, no es perpétua, sino temporal; porque si conforme á su deseo su patrimonio hubiere recibido incremento con honradas ganancias, á su tiempo se estimará si unos idóneo para los cargos para que fué nombrado.

(1) Taur. según la escritura original; Iibertorum, La co- rrección del códice FI., Br. (2) vicos, Vatg. (3) sut, HaZ. Vulg.

(4) Taur. eeqdn la escritura original; perfielendi, la correccun del códice FI., Br. (5) Tciur. egcn ¿a eacrúura original; ecusatur, La corrección del códice Fm.. Br.

rnGE8ro.—LO L: ['fTULO

xv



881

§ 2.—Inopes onera patrimonii ipsa non habendi neceseitate non sustinent, corpori autem indicta obsequia solvunt. § 3.—Qui obnoxius inuneribus suae civitatisfuit, nomen militiae defugiendi oneris municipalis gratia dedit; deteriorein causam reipublicae fapere non potuit.

§ 2.—Los pobres no soportan las cargas de patrimonio por la mismafatalidad de no tenerlo, pero prestan los servicios corporales que se les impusieron. § 3.—Uno que quedó sujeto á los cargos de su ciudad, dió su nombre para la milicia para huir de la carga municipal; pera no pudo hacer peor la causa de la república.

5. SCAIRVOLA libro L Regularum. - Navicularii et mercatores olearii, qui magnam partem patrimonii el re¡ contulerunt, intra quinquennium muneris publici vacationem habent.

5. Scávoi..ii; Reglas, libro 1. - Los patrones da naves y los comerciantes en aceite, que emplearon en este negocio gran parte de su patrimonio, tienen exención de cargo público por un quinquenio.

8. ULPIANUS

libro 1V. de o//ido Procon5uli.—

6. ULPIANo;

Del Cargo de Proconsul, libro IV.—

§ 3.—Sciendum est, quaedam case munera ant personae, aut patrimoniorum, itidem quosdam esee honores. § 4.—Munera, quae patrimoniis iniunguntur, vel intnibutiones (6), talia sunt, ut neque aetas ea exeuset, neque nurnarus liberorum, ncc alia pracrogativa, quae solet a porsonalibus munenibus exuere. § 5.—Sed enim haec munera, quae patrimoniis indicuntur, duplicia sunt; nam quaedam possessoribus iniunguntur, sive municipes sunt, sive non sunt, quaedam non nisi niunicipibus vel incolis. Intributiones, quae agrie fiunt vel aedificiis, possessoribus indicuntur; munera vero, quae patri-

En rescripto de los Divinos Hermanos dirigido Rutilio Lupe se hace esta declaración: «La Constitución, en que se dispuso que conforme cada cual fué creado decurión así también alcance la magistratura, se debe observar siempre y cuando comprende á todos los que son idóneos y hábiles; pero si hay algunos que de tal modo están pobres y exhaustos, que no solamente no sean aptos para los cargos públicos honoríficos, sino que apenas puedan procurarse el substento con lo suyo, no es útil, y de ninguna manera es honroso, que á tales individuos se les encomiende la magistratura, principalmente cuando haya quienes puedan ser nombrados convenientemente para el cargo para su propia fortuna, y para el esplendor público. Sepan, pues, los más ricos que no deben ellos utilizar el pretexto de la ley, y que al tiempo en que cada cual sea elegido para la curia se ha de escoger solamente entre aquellos que por razón de sus propios bienes adquieren dignidad para cargo honorífico». § 1.—Es cierto que los deudores de los bienes públicos no pueden ser llamados á honores, si antes no hubieren satisfecho loque se le debe á la república. Pero debemos entender que son deudores de los bienes públicos solamente los que por virtud de administración de la república quedan alcanzados. Peno si no fueran deudores por virtud de administra.ci.ón, sino que hubieren recibido de la república dinero en mútuo, no están en el caso de que sean excluidos de los honores. Ciertamente que en vez de pago basta que uno dé caución ó con prendas, ó con fiadores abonados; y así respondieron por rescripto-á Aufidio Herenniano los Divinos Hermanos. Pero también si debieran en virtud de promesa, pero de promesa que no se puede rehusar, están en el caso de que sean excluidos de los honores. § 2.—Si alguno no tuviera acusador, no se le deden prohibir los honores, así como no se le deben prohibir á aquél cuyo acusador hubiere desistido; porque así lo resolvió por rescripto nuestro Emperador juntamente con su Divino padre. § 3.—Se ha de saber, que unos cargos son personales, otros patrimoniales, y que asimismo otros son honoríficos. § 4.—Los cargos ó las contribuciones, que se imponen á los patrimonios, son tales, que no excusa de ellos ni la edad, ni el número de hijos, ni otra prerogativa, que suele eximir de cargos personales. § 5.—Mas estos cargos, que se imponen á los patrimonios, son de dos clases; porque unos se les imponen áloe poseedores, ya si son, ya si no son, munícipes, y otros no, sino á los municipes ó á los habitantes. Las contribuciones, que se les imponen k los campos 6 á los edificios, se les imponen ¡ sus

(1) ¡Ial VaIg: Lvppum, el códice Fi. (2) Según corrección del códice FI.; el, Taur. según la escritura original, Br. (3) ¡ial.; rdlinquantur, el códice FI.

(4) Taur. al mdrgen; Aufid oto, en el texto; Claudio, Vulg. (5) frstrc. VuIq. (S) tu re tributioníl, Yutg

Rescripto Divorum Fratrum ad Rutilium Lupum (1) ita declaratur: «Constitutio, qua cautum est, prout quisque decurio creatus est, ut ita et magistratuni adipiscatur, toties servarl debut, quoties idoneos et sufficientes omnes contingit; ceterum si ita quidam tenues et exhausti sunt, ut non modo publicis honoribus pares non sint, sed et vii de suo victum sustinere possint, et minus utile, et nequaquam honeitum est, talibus mandan magistratum, praeaertim quum sint, qui convenienter rei (2), et suae fortunae, et splendori publico possint crean. Sciant igitur locupletiores, non debere se hoc praetextu legis uti, et de tempore, quo quisque in curiarn allectus Bit, inter coa dernum cese quaerendum, qui pro substantia sua capiant hónoris dignitatem».

§ 1.—Debitores rerum publicarum ad honores invitan non posee certum est, nisi prius in id, quod debetur reipublicae, satisfecerint. Sed coa demum debitores rerÁm publicarum accipere debemus, qui ex administratione reipublicae reliquantur (3). Ceterum si non ex administratione sint debitores, sed mutuam pecuniam a republica acceperint, non sunt in ea causa, ut honorihus arceantur. Plano vice solutionis sufflcit, ut quis ant pignoribus, aut fideiussoribus idoneis caveat; et ita Divi Fratres. A.ufldio (4) Herenniano rescnipserunt. Sed et si ex pollicitatione debeant, quae tamen pollicitatio recusari non potest, in ea sunt conditione, ut hononibus arceantur. § 2.—Si quia accusatorem non habeat, non debeat honoribus prohiben, quemadmodum non debet is, cuius aceusator destiterit; ita enim Imperator noster cum Divo Patre (5) suo rescripsit.

Tollo 111-111

882



DIGBSTO.—LIBRO L TfTULO 1V

moniorum habentur, non allis, quam municipibus ve¡ incolis.

poseedores; pero los cargos que son considerados de los patrimonios, no á otros, sino á los mun$CL-

7. MARCIANUS libro II. Publicorum. - Reus delatus .etiam ante sententiam honores petere, Princi palibus Constitutionibus proh ibetur; ncc interest, plebeius, an decurio fuerit. Sed post annum, quam reus delatus est, petare non prohibetur, nisi per ipsum stetit, quominus causa intra annum expediretur (1).

7. Mutcio; De los Juicios públicos, libro H. En Constituciones de los Príncipes se prohibe también que el delatado como reo pretenda honores antes de la sentencia; y no importa que fuere pieMayo, ó decurión. Pero después de un año, que fué delatado como reo, no se le prohibe que los reclame, si en él mismo no consistió que la causa no so terminase dentro del año. § 1.—El Divino Severo resolvió por rescripto, que se ha de castigará aquel contra quien por razón de honores se apeló, si estando pendiente la apelación hubiere usurpado el cargo honorífico. Luego aunque aqueL ti quien por sentencia se le prohibió usar honores hubiere apelado, deberá abstenerse mientras tanto de la petición del cargo honorífico.

§ 1.—Eum, contra quem propter honores appelJatum est, si pendente appellatioñe honorem usurpaverit, corcendum Divus Severus rescripsit. Ergo etsi is, qui honoribus per sententiam uti prohilntus est, appellaverit, abstinere interim petitione honoris debebit. S. ULPLiNUS libro XI. ad Edielum. - Ad rempublicam administrandam ante vicesimum quintum annum, vel ad munera, quae non patrirnonhi sunt, val honores admitti minores non oportet; denique nec decuriones creantur, 'vel creati suifragium in curia ferunt. Annus autem vicesimusqUintus coeptus pro pleno habetur; hoc enim in honoribus (2) favoris causa constitutum est, ut pro plenis inchoatos accipiamus; sed in his honoribus, in quibus reipublicae quid lis (3) non committi tur; ceterum, quum damno publico honorem ei committi non est dicendum, etiam eum ipsius perniele minoris. 9.

IDEM

libro ¡II. de ofjicio Conzulis. - Si quis

magistratus in municipio creatus munere iniuncto fungí detrectet, per Praesides. munus agnoscere cogendus est remediis, quibus tutores quoque solent cogi ad munus, quod iniunctuzn est, aguoscend um.

pes ó á los habitantes.

S. Ur..PIANO; Comentarios al Edicto, libro XI. No conviene que los menores sean admitidos antes de los veinticinco años para administrar la república, ó ti cargos, que no son patrimoniales, ó ti honores; finalmente, tampoco son nombrados decuriones, ó, nombrados, no emiten voto en la curia. Pero comenzado el año vigésimo quinto, se tiene por cumplido; porque tratándose de honores se estableció por favor, que tuviéramos por cumplidos los años comenzados; mas tratándose de honores, por virtud de los que no se les encomienda ti ellos cosa alguna de la república; pero, no debiéndose decir que ti aquél se Le encomienda cargo honorífico con daño público, tampoco que con perjuicio del mismo menor. 9. EL mismo; Del Cargo de Conul, libro 111.—Si alguno, nombrado magistrado en un municipio, rehusara desempeñar el cargo que se le impuso, ha de ser obligado por los Presidentes ti aceptar el cargo con los recursos con que también los tutores suelen ser obligados a aceptar el cargo, que se les impuso.

libro V. D?fferentiarum. - Ho-

10. Mosnro; Diferencias, libro V. - No se le puede imponer cargo al que lo desempeña honorl fico, pero se le puede conferir honorífico al que desempeña otro cargo.

11. IDiM libro XL Pandectarum. -.-Ut gradatim honores deferantur, Edicto, et ut a minoribus ad maiores perveniatur, Epístola Divi Pii ad Titianum expri mi tur. § 1.—Etsi lege municipali caveatur, ut praefer.. rentur in honoribus certae conditionis homines, attamen sciendum est, hoc esse observandum, si ¡done¡ sint; el ita rescripto Divi Marci continetur.

11. Er. MiSMO; Pandectas, libro XI. - Expréaase en un Edicto, que los honores sean conferidos gradualmente, yen una Epístola del Divino Pío ti Ticiano, que de los inferiores se llegue ti los superiores.

10.

MODESIINUS

norem sustinenti munus impon¡ non potest, munus sustinenti honor deferrj potest.

§ 2.—Quoties penuria est eorum, qui magistratum suscipiunt, linmunitas ad aliquid infringitur, sicuti Divi Fratres rescripserunt. § 3.—Reprobari posse medieum a republica, quamvis semel probatus sit, Divus Magnus Antoninus cum patre (4) rescripsit.

(1) Hal. Vulg.; epedietur, el códice FI. 3) mlnoribus, el códice citado por Geb.

§ 1.—Aunque en la ley municipal se disponga que para los cargos honoríficos sean preferidos los hombres de cierta condición, se ha de saber, sin embargo, que esto se ha de observar si fueran idóneos; y asi se contiene en un rescripto del Divino Marco. § 2.—Siempre que hay escasez-,de' losque toman ti su cargo magistratura, se infringe en algo la inmunidad, según resolvieron por rescripto los Divinos Hermanos. § 3.—.J.1 Divino Antonino Magno; resolvió por rescripto juntamente con su padre, que el médico pedís. ser rechazado por la república, aunque una vez hubiera sido aprobado. (3) relpubllcae cura consistit, el, Hal. (4) cum patre, omíteiae HaZ.

DIGESTO.—LIBRO L:TfTOLO Iv



888

§ 4.—El Divino Antonino Magno resolvió por § 4.—Eos, qui primis literis pueros induunt (1), non habere vacationem, Divus Magnus (2) Anto- rescripto, que no tienen exención los que instruyen á los niños en las primeras letras. ninus rescripsit. 12. lAvotENus libro VI. ex Cauio.— Cui muneno publici vacatio datur, non remittitur el, nc magistratus fiat, uia Id ad honorem magia, quam ad munera pertinet; cetera omnia, quas ad tempus extra ordinern exiguntur, veluti munitio viarum ab buiusmodi persona exigenda non sunt. 18. IDEM libro XV. ex Cassio. - Vacatio, itemque immunitas, quae Ilberis et posteris alicuius dala est, ad oes iluntaxat perlinet, qui eius famiIiae sunt. 14. CAT.LISTRÁTUS libro 1. de Cogniionibus. Honor municipalis est administratio reipub!icae eum dignitatis gradu sive eum sumtu (3), sivo sine erogatione contingens. 11.—Munus out publicum, aut privatum est; publicum munus dicitur, quod in adminiatranda republica cum sumtu (4) sine titulo dignitatis subimus. § 2.—Viarum inunitiones, praediorum collationes non personas, sed locorum munera sunt. § 3.—De honoribus sive muneribus gerendis quum quaeritur, in primis consideranda persona est ejus, cui defertur honor, sive rnuneris administratio, item origo natalium, facultates quoque ari suffieere iniuncto muneri possint, item lex, Secundum quam muneribus quisque fungi debeat. § 4.—Plebeii fihiifamilias periculo eicis, qul nominavorit, tenebuntur; idque Imperator noster Severus Augustus in haeo verba rescnipsit: «Si in numero plebeiorum fflius tuus est, quamquam invitus honores ex persona fui suscipere cogi non deboas, lamen resistere, quominús patrias obsequatur peniculo eius, qui nominavit, iure patrias potestatis non potes». § 5.—Gerendorum honorum non promiacua facultas est, sed ordo certus hule re¡ adhibitus est; nam noque prius maiorem magistratum quisquam, nisi minorem susceperit, gerere potest, neque ab omni setate, neque continuare quisque honores potest. § 6.—Si alii non sint, qui honores gerant, 608dom compellendos, qui gesserint, cornplurimis (5) Constitutionibus cavetur. Divus etiam Hadrianus de iterandis muneribus reseripsit in haee verba: dllud consentio, nl, si alii non erunt ¡done¡, qui hoc munerefungantur, ex his, qui (6) iam funeti Sunt, creentur».

12. JAv0LENO; Doc (rina de Cassio, libro VI. A aquel á quien se le da exención de cargo público, no se le dispensa para que no sea hecho magistrado, porque esto más bien corresponde á honor que á. cargo; pero las demás cosas que temporalmente se exigen por extraordinario, como la reparación de los caminos, no se le han de exigir á persona de esta clase.

18. EL mismo; Doclrina de Cassio, libro XV. -

La exención, y la inmunidad, que se les concedió á los hijos y descendientes de alguno, corresponde solamente á los que son de su familia. 14.

CALIsTa4TO;

De las Jurisdicciones, libro 1.—

Honor municipal es administración de la república con grado de dignidad, ya sea que corresponda con gastos, ya sin gastos. § 1.—El cargo es ó público ó privado; dicese cargo público el que para administrar la república soportamos con gastos sin titulo de dignidad. § 2.—Las reparaciones de los caminos, y las contribuciones de los predios, son cargos no de la persona, sirio de los lugares. § 3.—Cuando se trata del desempeño de cargos honoríficos ó de otros cargos, se ha de considerar en primer lugar la persona de aquel á. quien se le confiere el honor, ó la administración del cargo, asimismo el origen de su nacimiento, y también si sus bienes podrán ser suficientes para el cargo impuesto, é igualmente la ley según la que deba cada cual desempeñar los cargos. § 4.—Los hijos de familia plebeyos estarán obligados ¡ riesgo del que los hubiere nombrado; y esto resolvió por rescripto nuestro Emperador Severo Augusto en esto términos: «Si tu hijo está en el número de los plebeyos, aunque contra tu voluntad no deba ser obligado ú aceptar por razón de la persona del hijo los cargos honoríficos, sin embargo, no puedes con el derecho de patria potestad oponerte á que sirva á su patria á riesgo del que lo nombró». § 5.—No hay facultad para desempeñar indiferentemente los cargos honoríficos, sino que se ha establecido cierto orden en este particular; porque nadie puede desempeñar una magistrafbra superior antes de haberse encargado de otra inferior, ni puede desempeñarla de cualquier edad, ni perpetuarse en los cargos honoríficos. § 6.—Si no hubiera otros que desempeñen los cargoshonorificos,sedisponeen muchas Constituciones que han de ser compelidos los mismos que tos hubieren desempeñado. También el Divino Adriano resolvió por rescripto sobre la repetición del desempeño de cargos en estos términos: «Consiento que si no hubiere otros idóneos que desempeñen este cargo, se nombren de los que ya los desempeñaron»

15. PÁP1N1ÁNUS (7) libro V. Responsorum. - El sifilium pater decunionem esos voluit, tomen defuncto honores, qui filio dacurioni congruentes post mortem patria obtigerunt (8), ad onus coheredis

15. PAP1NINo; Respuestas, libro V.— Aunque el padre hayaquerido que su hijo fuera decurión, sin embargo, fallecido él, no pertenecerán á cargo del coheredero del hijo los cargos honoríficos que co-

(1) Conjelira Br.; ftiducnnt, .1 códice FI.; Imbuunt, Mal. (2) Magnu, omitenla Hal. Vulg. (3) Sepan correccid,s del códice FI.; sumpto Taur. según La escritura original, Br. (4) Sepan correoeida del códice FI.; sumpto Taur. según la escritura original, Br.

(5) qusmplurlmls, ¡IaL; eomplarlbus. Vulg. (6) hoc wunere fungsutur, ex his, qui, consid4ranee a,ia didas por anUguos copistas. (7) Paules, Hal. Vidg. (8) Hal.; obtlngerunt, el códice FI.

884



DIGH8*O.-4I110 L: TfT1JLO Xv

fui non pertinent, quurn el decurioni sufficientes facultates pater reliquerit (1).

rrespondiéndole al hijo decurión hubieren ido á él después de la muerte del padre, cuando el padre le hubiere dejado á este decurión bienes suficientes.

16. PAULUS (2) libro 1. Serztentiarum. - Aestimationem honoris aut muneris in pecunia pro ad. ministratione óierentes audiendi non aunt.

PAULO; Sentencias, libro 1.—No han de ser 16. oidos los que en lugar del desempeño ofrecen en dinero la estimación de un cargo honorífico ó de otro cargo. § 1.—El que por un cargo honorífico prometió dinero, si comenzó á pagarlo, ha de ser obligado á pagarlo todo, á la manera que cuando se comienza una obra. § 2.—El hijo no es obligado contra su voluntad á dar por su padre caución de que quedara á salvo la república. § 3.—Nadie es obligado á encargarse de Ja defensa da la república más que una vez, á no ser que-la necesida4 requiera que se haga esto.

§ 1.—Qui pro honore pecuniam promisit, si so!vera eam eoepit, totam praestare operis irichoati exemplo cogendus est. § 2.—Invitus fihius pro patre rempublicam salvam (ore cayere non cogitur. § 3.-.- Defensionem reipublicae amplius, quam sernel suscipere nemo cogitur, nisi i4 fieri necessitas postulet.

17, H IRMOQENL&NUS libro I. Epitomarum (3). Sponte provrnciae sacerdotium iterare nemo prohibetur. § 1.—lmmunis ab honoribus et muneribus civiibus, si decurioni creato filio, quem habet in potestate, consentíat, in muneribus et honoribus sumtus subministrare filio compelfitur.

17. HEBMOGSNIANO; Epítome, libro 1. - A nadie se le prohibe que espontaneamente desempeñe de de nuevo el sacerdocio de la provinçia. § 1.—.El que está inmune de cargos honoríficos y civiles, si al ser creado decurión el hijo, que Llene bajo su potestad, prestara su consentimiento, es compelido a suministrarle al hijo los gastes para los cargos y honores.

18. ARCADiOs CHARIS1US (4) libro singulari de muneribus cicilibus.—Muneruni civilium triplex divisio est; nam quaedain munera personalia sunt, quaedam patrirnoniorum dicuntur, alía mixta. § 1.—Personalia sunt, quae animi provisione sr corporalis laboris intentione, sine aliquo gerentis detrimento perpetrantur, veluti tutela, ve! cura.

18. ARCADIo C&aisio; De los Cargos cieiles, libro único. Hay tres especies de cargos civiles; porque algunos cargos son personales, otros se dicen patrimoniales, y otros mixtos. § 1.—Son personales, los que con disposición del ánimo y con esfuerzo de trabajo corporal se desempeñan sin quebranto alguno del que los desempeña, como la tutela, ó la curatela. § 2.—También el cuidado del libro de cuentas y la cuestura no se considera en alguna ciudad entre los cargos honoríficos, sino que es cargo personal. § 3.—Es cargo personal el de presentar reclutas O caballos, y algunos otros animales que por necesidad se hayan de suministrar, ó el de transportar, cçsas, O elde perseguirlas ya sean fondos fiscales, ya annona, ya vestuario. § 4.—EL cuidado de los vehículos para viajes públicos, y también el suministro de bagajes, es cargo personal. § 5.—También el cuidado de comprar el trigo, y el aceite,—porque hay costumbre de nombrar encargados de estas especies, á los que llaman framen&,rios y otearios—, se cuenta en algunas ciudades entre los cargos personales,y también la calefacción de los baños públicos, si de rentas de alguna ciudad se le suministra dinero al encargado. 6.—Mas también se agrega á los cargos personales el cargo de custodiar el acueducto. § 7.—También los irenarcas, que son puestos al frente de la disciplina pública y de la corrección de las costumbres. Mas también los que suelen ser elegidos para hacer las vías, porque nada gastan de su propio patrimonio para este cargo. Asimismo los obispos, que cuidan del pan y de las demás cosas que se venden, que á las poblaciones de las ciudades les sirven para el substento cuotidiano, desempeñan cargos personales. § 8.—El que se encarga de la annona, ó la exige O la re arte, y los exactores del impuesto por cabezas desempeñan el cuidado de un cargo personal.

§ 2.—Ka!endarii juoque curatio et quaestura in aliqua civitate ínter honores non habeatur, sed personale fnunus est. § 3.—Tironum sive equorum productio, et si qua alia animalia necessario producenda, vel res pervehendae, 8ive persequend&e sunt, ve¡ pecuniae fiscales, sve annona, ve] vestis personae munús est. § 4.—Cursus vehicularis sollicitudo, Item angariarum praébitio personale munus est. § 5.—Cura quoque emendi frurnenti, ole¡,—nam haruni specierum curatores, quos -o [frumentarios] etur.uç.[olearws] appellant, crearl moría est—, inter persona[ia munera in quibusdam civitatibus numerantur, et calefactio publici balnei, si ex reditibus alicuius civitatis curatori pecunia subministratur. § 6.—Sed et cura custodiendi aquasductus perionalíbus muneribus aTggregatur. § 7.—lrenarchae quoque, qui disciplinas publicas et corrigendis moribus praeflciuntur. Sed et qui ad (aciendas (5) vías eligí solent, quum nihil de proprio patrimonio in hoemunus con'ferant. Item epíscopi, qui praesunt pan¡ et ceteris venalibus rebus, quae civitatum populis (ad) quotidianum victum usui sant (6), personali bus muneribus funguntur. § 8.—Qui annonam suseipit, val exigit, ve! erogat, et exactores pecuniae pro capitibus personalis muneris so!licitudinem sustinent. (1) Ha¿.,, reiinquerit, el códice FI. (2) PapIni*nu, HaZ. Vulg

(2) Taur. según corrección del cddicF(., en el que se lee luda Epitomarum, Dr.; epítorum, ¿a sscrtura origuuzi,

It) Charlalus, omilenia Hal. Vulg. (5) Taur. seg4n el códice Fi., que dice adflelendas, Br. (6) Taur. según el códice FI., que dios usaluigunt, Br.; uaui ininugunt, Vulg.

DIGESTO. —LIBRO L TfTULO 1V

§ 9.—Sed et caratores, qui ad colligendos civitatum publicos reditus eligi solent; personali munere suhiugantur (1). § 10.—Hi quoque, qui,custodes aedium, ve! (2) archeotae, vol logographi, vel tabularil, vol xenoparochi, al in quibusdam civitatibus, vel limeiarchao, ve! curatores ad extruenda vol reficienda aediflcia publica, sive palatia, sive navalia, vel, mansiones destinantur, si tamen pecuniam publicara ¡u operis fabrkcam erogent, et qui faciendis vol reficiendis navibus, ubi usus exigil, praepo-

nuntur, muneribus personalibus adatringuntur. § ti .—Camelasia (3) quoque similiter perso nato uiucius est; nam ratione habita et alimentorum, el came!orum corta pecunia camelariis dan debet, ut solo corporis ministerio obtigentur. Ros ex albi (4) ordine vocari, neo ulla excusatione liberan, nial sola laesi et inutilis corporis (5) inflrmitate, specialiter sit expressum. § 12.—Legati quoque, qui ad sacrariuni Principia mittunlur, quia viaticurn, quod legativum dicitun, interduin solent accipere; sed et nyctostrategi (6), et pistrinorum curatores personale munus ineunt. §'13.—Defensores quoque, quos Graeci syndicos appellant, et qui ad certam causam agendam vel deendendam eliguntur, laborem personalis munerío aggrediuntur. § 14.—Iudicandi quoque necesaitas inter manera personalia habetur. § 15.—Si aliquis fuerit electos, ut compellat eos, qui prope viara (7) publicam possident, sternere viam, personale munus est. § 16.—Pari modo, qui acceptandis, sive suscipiendis censualibus professionibus destinantur, ad personalis muneris sollieitudinem animum intendunt. § 17.—Mastigophoni quoque, qui agonothetas in certaminibus coniitantur, el scribae magistratus personal¡ muneri serviunt. § 18..--Patrimoniorum sunt munera, quae libas patrimonii, et damnis administrantis expediuntur. § 19.—Eleinporia (8) et ospratura (9) apud Atexandrinos patrimonii munus existimatur. § 20.—Susceptores quoque vini por provinciam Africam patrimonii munus gerunt. § 21.—Patrimoniorum autem munera duplicia sunt; nam quaedam ex his muneribus possessionibus sive patrimoniis indicuntur, veluti agminales equi, ve] mulae, el angariae, alque veredi. § 22.—Huiusmodi igitur obsequia el hi, qui noque municipes, noque incolae sunt, agnoscere COguntur. § 23.—Sed et cos, qui foenus exercent, elsi veterani amI, tnibutiones (10) elusmodi agnoscere debere, rescriptuni est. § 24.—Ab huiusmodi muneribus noque pnimipilanis, neque vetoranus, aut miles aliusve, qui privilegio aliquo aubnixus(11), neo pontifex exeusatur. (1) munerl aliblugantur, Ha¿. (3) Taur. ugün ¿a escritura original; aedlumve, ¿a corrección del códice FI.; nt par vel, Mal. (3) Camelelasla, Hal. (4) alto, Hal. Vuig. (5) HaL. Vuig.; et, inserta 4 códice FI.



885

§ 9.—Pero también los curadores, que suelen ser elegidos para retaudar las rentas públicas de las ciudades, están sujetos 4 cargo personal. § 10.—También los que son destinados 4 guardas de los edificios, ó á archiveros, ó 4 notarios de hacienda, ó 4 contadores, ó 4 proveedores de los peregrinos, como en algunas ciudades, ó 4 intendentes de Duertos, ó 4 curadores para construir ó reparar los edificios públicos, ó palacios, 6 las cosas navales, 6 las estaciones, si es que en la ejecución de la obra invirtiesen dinero publico, y los que son puestos al frente de la construcción 6 de la reparación de naves, donde la necesidad lo requiere, están sujetos 4 cargos personales. § 11.—La camellería es también igualmente un cargo personal; porque 4 los camelleros se les debe dar cierta cantidad de dinero habida cuenta de los alimentos y de los camellos, de suerte que estén obligados á. un solo servicio corporal. Respecto 4 éstos se halla expresado especialmente que sean llamados por el orden del registro, y que no se eximan por ninguna excusa, 4 no ser solo por enfermedad de lesión é inutilidad del cuerpo. § 2.—También los legados que son enviados 4

la sacra habitación del Príncipe, porque 4 veces suelen recibir el viático que: llama de legación; pero también los jefes de la ronda nocturna, y los curadores de las tahonas desempeñan cargo personal. § 13.—Asimismo los defensores, 4 quienes los griegos llaman síndicos, y los que son elegidos para promover 6 defender cierta causa, hacen trabajo de cargo personal, § 14.—También es considerada entre los cargos personales la obligación de juzgar. § 15.—Si alguno hubiere sido elegido para que compela 4 recomponer la vía 4 los que tienen pose. siones junto 4 la vía pública, este es cargo personal. § 16.—De igual modo, los que son destinados 4 aceptar, 6 4 tomar ii. su cargo las declaraciones relativas al censo, aplican su atención al cuidado de cargo personal. § I7.—Tambióa los mastigóforos, que acompañan 4 los Presidentes en. los certámenes, y los secretarios dolos magistrados, desempeñan cargo personal. § 18.—Son cargos patrimoniales los que se desempeñan 4 costa del patrimonio y con quebranto del que los desempeña. § 19.—El cargo de comprar aceite, y el de comprar legumbres, es estimado entre los alejandrinos cargo patrimonial. § 20.—También los perceptores de vino en la provincia de Africa desempeñan cargo patrimonial. § 21.—Mas los cargos patrimoniales son de dos clases; porque alguno de estos cargos se imponen 4 las posesiones ó 4 los patrimonios, como tos caballos para el ejército, ó las mulas, y los bagajes, y los caballos de posta. § 22.—Así, pues, son obligados 4 hacer tales prestaciones también los que no son ni municipes, ni habitantes. § 23.—Pero se resolvió por rescripto, que también los que se dedican al pnestamo a interés, aunque sean veteranos, deben aceptar tales tributos. § 24.—No se excusa de tales cargos ni el primipilar, ni el veterano, ni ningún otro militar, que está amparado pon algún privilegio, ni el pontífice. (R) (7) (8) (9) (10) (11)

nlcostrategi, Mal. Vi1g. pecuniam por prope viam, Vulg. EIaeemporia ¡Ial. bospitatura, Hal. Vuig. intributiones, Mal. set, inserta ¡Ial.

886



DIGB8TO.—LIBBO L TITULO Y

. 25.—Praeterea habent quaedam civitates praerogativam, ut hi, qui in territorio earum poasident, certum quid frumenti pro mensura agri por singulos anuos praebeant; quod genus collationis munus pOaseasiofliS est. § 26.—Mixta munera decaprotiae et icosaprotiae, uL Herennius Modestinus et notando, et disputando bono eL optima ratione decrevit; nam decaproti et icosaproti tributa exigentes et corporale ministerium gerunt, el pro omnibus (1) defunetoruin fiscalia detriinenta resarciunt, ut morito inter mixta hon munus numeran debeat. § 27.—Sed ea, quae supra personalia case diximus, si hi, qui funguntur, ex lego civitatis suae, vol more etiam de propriis faciiltatibus impensas raciant, vol annonam exigentes desertorum praediorum damna sustineant, mixtorum defluitione continebuntur. § 28.—Hace omnia munera, quae trifariam divisimus, una significatione comprehendun Lur; nam personalia, et patrimoniorum, et mixta munera e¡villa seu publica appellantur. § 29.—Sive autem personalium duntaxat, sive etiam civilium munerum immunitas alioui concadatur, noque ab annona, noque ab angariis, noque a veredo, noque ab hospite recipiendo, noque a nave, neque capitatione, exceptis militibus el veteranis, excusar¡ poasunt. § 30.—Magistris, qui oivilium munerum vacationem habent, ítem grammaticis et oratoribus, et medicis, et philosophis no hospitem reciperent, a Principibus fuisse immunitatem indultaín, et Divus Veapasianus, et Divus Hadrianus rescripserunt.

§ 25.—Además de esto, aIgnas ciudades tienen la prerogativa de que los que tienen posesiones en el territorio de las mismas suministren cada año cierta cantidad de trigo con arreglo á la extensión de su campo; cuya especia de contribución es cargo de la posesión. § 26.—Son cargos mixtos los de la principalía de los diez ó de los veinte, como bien y con muy poderosa razón determinó Herennio Modestino haciendo observaciones y discutiendo; porque los de laprincipalí a de los diez y de los veinte, al exigir tributos, desempeñan ministerio corporal, y por lodos los fallecidos resarcen los quebrantos del fisco, de suerte que con razón debe contarse este cargo entre los mixtos. § 27.—Pero aquellos, que arriba hemos dicho que son personales, serán comprendidos hn la definición de mixtos, silos que loa desempeñan hicieran por la ley de su ciudad, ó por costumbre, gastos también de sus propios bienes, y. silos que cobran la annona soportaran los quebrantos de los predios abandonados. § 28.—Todos estos cargos, que hemos dividido en tres especies, están comprendidos en una sola significación; porque los personales, y los de lós patrimonios, y tos mixtos son llamados cargos civiles ó públicos. § 29.—Mas á alguien se le concede inmunidad ya solamente de los personales, ya también de los cargos civiles, y nadie, excepto los militares y los veteranos, puede excusarse ni de la annona, ni de los bagajes, ni dolos caballos de posta, ni de recibir alojado, nido la prestación de nave, nido La capitación. § 30.—El Divino Vespasiano y el Divino Adriano respondieron porrescripto, que á. los maestros, que tienen exención de cargos civiles, y también á los gramáticos, y á los oradores, y á los médicos, y ¡ ¡os filósofos, se les había concedido por los Príncipes inmunidad para no recibir alojados.

TíT. y

TITULO y

DE VACATIONE ET EXCUSATIONE MUNER!JX

DE LA SXSNCIÓN 'f D5 LA EXCIJSA. DE CARGOS

(Cf. Cod. 1.45.46.48-52.] 1. ULPIANUS libro II. Opinionum.—Omnis excusatio sua aequitate nititur; sed si praetendentibus aliquod sine iudice credatur, aut passim sine temporis praefinitione, prout cuique libuerit, permissum fuerit se excusare, non erunt, qui munera neceasaria in rebus publicis oboant. Quare et qui liberorum incolumium jure a muneribus civilibus sibi vindicant excusationem, appellationem interponere debe nl; et qui tempora praefin ita in ordinem eiusmodi appellationum peragendo non servaverint, morito praescriptione repelluntur.

[Véase Cód. 1.45. 46.

'?—fl

1. ULPIANO; Opiniones, libro II. - Toda excusa se apoya en su propia equidad; pero si á los que pretenden alguna cosa se les diera crédito sin la

intervención del juez, ó si indistintamente sin flja-

ción de tiempo, según á cada cual le pareciere bien, se les hubiere permitido excusarse, no habría quienes aceptaran los cargos necesarios en los negocios públicos. Por lo cual, también les que por derecho de tener cinco hijos incólumes reivindican para sí la exención de cargos civiles, deben interponer apelación; y los que no hubieren observado orden de substan-olstérminpefjad l ciar tales apelaciones, son con razón repelidos con

§ 1.—Qui excusatione aliqua utuntur, quotiescunque creati fuenint, et si iam ante absoluti sunt, necease habentappellare; sed si por calumniam et saepiu8 idem adversarius vexandi gratía oms, quem scit perpetua vacatione subnixum, id facere probatus erit, sumtus litis exemplo Decr$orum principalium praestare iubeatur ei, quem sine causa saepius inquietabi. § 2.—Qui in fraudem ordinis in honoribus gerendís, quum inter coa ad primos honores crean (1) munerlbus, Mal.

la prescripción. § 1.—Los que utilizan alguna excusa tienen necesidad de apelar siempre que hubieren sido nombrados, aun si ya antes fueron absueltos; pero si se hubiere probado que el mismo adversario hace esto por calumnia.y muchas veces para vejar al que sabe que está apoyado en excepción perpétua, se manda ¡ la manera que por decretos de los Príncipes que le pague los gastos del litigio á aquel ¡ quien sin causa inquietare muchas veces. § 2.—Los que en fraude del orden tratándose del desempeño de cargos honoríficos, pudiendo ser nom-

DIG38r0.—I.IxO L: rfTULO y

possint,.qui in civitate munerabantur, evitandorum maiorum onerum gratia ad colonos praediorum se transtulerunt, ut minoribus subiiciantur, hane excusationem sibi non paraverunt. sexaginta (1) quinque aunprum aliquis sit, et tres liberos incolumes babeat, a mu' 3.— tamen eivilibus propter has causas non neribui liberatur.



887

brados para los primeros honores entre los que son gravados con cargos en la ciudad, se trasladaron para evitar las mayores cargas adonde se hallan los colonos de los predios, para quedar sujetos á los menores, no adquirieron para i esta excusa. § 3.—Aunque alguno sea de sesenta y cinco años, y tenga tres hijos incólumes, no queda, sin

embargo, libre de los cargos civiles por virtud de estas causas.

2. EL MISMO; Opiniones, libro 111—No conviene que sea llamado para el cargo de la intendencia de la compra de granos el que tiene dieciseis años; pero si en su patria no se guarda ninguna peculiar observancia, se ha de observar la edad legitima también respecto al nombramiento de los menores de veinticinco años para los cargos ú honores. § 1.—Numerus liberorum, aut septuaginta (3) § 1.—El número de hijos, ó el de setenta años no da excusa para los honores 6 para los cargos annorum ab honoribus ant muneribus his cohaerentibus excusationem non praestat, sed a mufleá. ellos inherentes, sino solamente para los cargCs ribus tantum civilibus. civiles. § 2.—Adoptivi ful in numerum non proficiunt § 2.—Los hijos adoptivos no se cuentan en el ni'eorum liberorum, qui excusare parentes solent. mero de los hijos, que suelen excusar á los padres. § 3—Qui ad munera vocantur, vivorum se libe§ 3.—Los que son llamados á cargos deben prororum numerum habere tempore, quo propter eos bar que tienen el número de hijos vivos al tiempo excusan desiderant, probare debent; numerus enim en que por razón de ellos pretenden excusarse; liberorum postea impletus susceptis antea munen- pórque el número de hijos que se completa después bus non liberat. no libra de los cargos recibidos antes. S. 4.—Quae patrimoniorum onera sunt, numero § 4.—De los cargos que son patrimoniales no se hberorum non excusantur. excusa uno por el número de hijos. § 5.—Incolumes liben, etiamsi in potestate patri § 5.—Los hijos incólumes, aunque hayan dejado ano desierint casé, excusationem a muneribus cide estar bajo la potestad de su padre, prestan exvilibus praestant. cusa para los cargos civiles. § 6.—Minus audiens immunitatem .civilium mu§ 8.—El que oye poco no tiene inmunidad de carnerum non habet. gos civiles. § 7.-.-.Quem ita senio et corporis imbecillitate § 7.—Dimita el Presidente al que él observare vexari Praeses animadverterit, ut munen perfe-. que de tal modo está agobiado por vejez ó debilidad rendae pecuniae non sufficiat, dernittat, et alium del cuerpo, que no sea suficientepara el cargo de eonstituat. Corporis debilitas eorum munerum exllevar caudales,.y nombre á otro. La debilidad del cusationem praestat, quae tantum corpore implencuerpo da excusa para aquellos cargos, que solada sunt; ceterum quae consíLio (4) prudentis viri, mente se han de desempeñar con el cuerpo; pero vel patrimonio sufficientis in homines (5) obiri aquéllos que por los hombres pueden ser desempepoasunt, nisi certis et receptis probabilibus causis, ñados con el consejo de hombre prudente, ó con el non remittuntur. patrimonio del suficientemente rico, tiose dispensan sino por causas ciertas y admitidas como licitas. § 8.—Qui puerca primas literas docent, immu§ 8.—Los que ensan las primeras letras á los nitatem a civilibus munenibus non habent; sed no niños no tienen inmunidad de cargos civiles; pero ciii eorum id, quod supra vires siL, indicatur, ad corresponde al deber del Presidente que no se le Praesidis religionem pertinet, sive in civitatibue, imponga á alguno de aquellos el que sea superior sive in vicio primas literas magistri doceant; á sus fuerzas, ya si los maestros enseñan las primeras letras en las ciudades, ya si en las aldeas.

2. IDEM libro HL Opinionum. - Sextum decimum aetatis annum agentem ad munus sitoniae vocari non oportet; sed si nihil proprie in patria servatur, de minoribus quoque annis vigintiquinque ad munera sive honores creandis (2) iusta actas servan da est.

8. SCAEVOLA libro III Regularum. - His, qui naves marinas fabricaverunt, et ad annonam populi E.omani praebuerint (6), non minores quinquaginta milhum modiorum, aut. plures singulas non minores decem millium modiorum, donec has naves navigant, aut alias in earum locum, munene publici vacatio praestatur ob navem. Senatoree autem hano vacationem habere non possunt, quod neo babere filie navem ex lege lulia repetundaruni Iioet.

8. SCÉ YOLA; Reglas, libro uf. - A los que con sLruyeron naves marinas, no menores de cincuenta mil modios de capacidad, 6 varias, cada una no me. nor de diez mil modios, y las hubieren prestado para la annona del pueblo romano, se les concede por razón de las naves exención de cargo público mientras navegan estas naves, ú otras en lugar de ellas. Pero los senadores no pueden tener esta exención, porque por la ley Julia de peculado tampoco les era licito tener nave.

4. Nziusius libro 1. Me,nbranaruin. - Tempus vacationis, quod datur iis, qui reipublicae causa abfuerunt, non ex so die numerandum est, quo quia abease desiit, sed cum quodam laxamente iti-

4. Nsaicio; Pergaminos, libro 1.— El tiempo de exención, que. se da á los que estuvieron ausentes por causa de la república, no se ha de contar desde el día en que alguno dejó de estar ausente, sino

(1) septnagfnts, Hal. Vulg. (3) qunqne, ¿nMrta HaZ.

(2) HaZ. Vuig.; cresndt, el códIce FI. (4) Taitr. equn la eorUura original; rrección del códice FI., Br.

coui1iuin, la co-

(5) honores, HaZ. (6) HaZ.; praefueriut, el cdúce FI.

888



DIflRSTO.—LIBBO L TITULO y

neris; neque enim minus abease reipublicae causa intelligendus est, qui adit.(1) negotium, Tel ab co revertitur. Si quia tamen plus justo temporis aut itinere, ant in alio loco commoratus consumserit, ita ea interpretanda cnt, ut ex co tempore vacationis dies incipiat el cedere, quo ¡ter ex commodo (2) peragere potuisset.

5. Mcaa ( 3 ) libro H. de officio Praesidis. A decurionatu, quamvis hie quoque honor est, ad aliurn honorem nullam vacationem tribuendam, Ulpianus respondit.

con cierta amplitud por razón del camino; porque se ha de entender, que está ausente por causa de la república no menos que el que va á un negocio, el que vuelve de él. Pero si alguno hubiere empleado más tiempo que el justo deteniéndose 6 en el camino, ó en otro lugar, esto se habrá de interpretar de modo, que el término de la exención comience á correr para él desde el tiempo en que cómodamente hubiese podido terminar el viaje. 5.

MACaR;

Del Cargo de Presidente, libro II. -

1Jlpano respondió, que por razón del decurionato, aunque también este es cargo honorífico, no se ha de conceder ninguna exención para otro cargo honorífico.

6. PAP!NI.&NUS libro H. Quaóstionam. - Hi, qui muneris publici vacationem habent, ad ea, quae extra ordinem imperantur, compelli non solent.

6. PAP1IIIAN0; Cuestiones, libro 1!.— Los que tienen exención de cargo público no suelen ser comrelidos á desempeñar los que se imponen fuera de o ordinario.

7. IDEM libro XXXVI. Quaestionurn.— A muneribus (4), quse non patrimoniis indicuntur, veterani post optimi (5) nostri Severi Augusti litteraa perpetuo excusantur.

7.. EL MISMO; Cuestiones, libro XXXVI. - Después de la carta de nuestro óptimo Augusto Severo

S. IDEM libro 1. Eesponsorum. - In honoribus delatis neque malor anula (6) septuaginta (7), neque pater numero quinque liberorum excusatur. Sed in Asia sacerdotiurn provinciae suscipere non coguntur numero liberorum quinque subnixi; quod optimus maximusque Princepe noster Severus Augustus decrevit, ac postea in ceteris proVinciis servandum case constituit.

S. Et MISMO; Respuestas, libro 1. - Tratándose de honores conferidos no se excusa ni el mayor de setenta años, ni el padre por el número de cinco hijos. Pero en Asia no son obligados á encargarse del sacerdocio de la provincia los que se amparan en cf número de cinco hijos; lo que decretó nuestro óptimo y muy grande Príncipe Severo, Augusto, y después determinó que se habla de observar en además provincias. § 1.—Se determinó, que no estuvieran exentos de los cargos civiles y de las tutelas otros arrendatarios de los tributos del fisco, sino los que de presente hacen este negocio. § 2.—Loa privilegios de las exenciones no lea corresponden á los hijos de los veteranos. § 3.—El que tiene exención de cargo público rehusa con razón las contribuciones impuestas de improviso por los magistrados; pero no debe rehusar las que se imponen por la ley. § 4.—Plugo que á. los filósofos, que frecuente y útilmente se consagran á los que contienden en la misma secta, se les dispensaran las tutelas,y también los cargos corporales viles, no los se que desempeñan con gastos; porque los que verdaderamente son filósofos desprecian el dinero, y con su codicia de retenerlo descubren que es fingida su aseveración. § 5.—El que apeló á los muy grandes Príncipes, y partió á Roma para defender su propia causa, está excusado entre los suyos de honores y de cargos civiles hasta que termine el conocimiento de su causa.

§ 1.—Non alios fisci veetigalium redemtores a muneribus civilibus ac tutelis excusar¡.placuit, quam eos, qui praesentes negotium exercerent. § 2.—Vacationum privilegia non spectánt (8) 11henos veteranorum.. § 3.—Qui muneris publici vacationem habet, por magistratus ex improviso collationes indictas recte reeusat; cas vero, quae e lege fiunt, recusare non debet. § 4.—Philosophis, qui se frequentes atque utiles per eandem studiorum sectam contendentibus praebent, tutelas, item munera sordida corporalia remitti placuit, non ea, quae sumtibus expediuntur; etenim vere philosophantes pecuniam contemnunt, cuius retinendae cupidine ficiam asseverationem detegu nt. § 5.—Qui maximos Príncipes appellavit, et causam propriam actu rus Romam profectus est, quoad cognitio finem accipiat, ab honoribus et civilibus munenibus apud anos excusatur.

9. P&utus libra 1. Responsorum.—Eos, qui Ro-

mac profitentur, proinde le patria sua excusan muneribus oportere, ac si in patria sua profiteren ter. § 1.—Paulus reapondit, privilegium frumentariis negotiatoribus concessum etiam ad honores excusandos pertinere. 10.

JDEI

libro 1. Sent(,ntiarun?. - Ab his oneni-

(1) V&g.; ad Id, el cddwe Fi. s) Tatr.; coinmodato, el códice FI., Br. 5) Martianus, Vatg. (4) Tau,'. según la escritura original; civiibus, inserta la correccuin de códice Ft., Br. (5) principia, inserta ¡Ial.

los veteranos están perpétuamente excusados de

los cargos, que no se les imponen á los patrimonios..

9. P.ur.o; Respuestas, libro 1. - Es Conveniente que los que son profesores en Roma estén excusados de cargos en su patria, lo mismo que si en su patria fueran profesores. § 1.—Paulo respondió, que el privilegio concedido á los que negocian en granos servia también para excusarlos de honores. 10 EL

MISMO;

Sentencias, libro 1. - Ningunos

(8) La corrección del códice Fi.; annnm, Tau". según la esritura original— ar. (7) qninque, inserta Vulg. (8) El códice citado por Geb. vetant, considerdndolapa-

¿abra sospechosa Tau,', según el códice Fi.

DIOESTO.—LIBRO L: TfruLo Y

bus quae possessionibus ve! patrimonio indicuntur, milis privilegia praestant vacationem. § 1.—Corpus mensurarum (1) fruxnenti juxta annonam urbia habent vacationem; in provincile non

idem. § 2.—kngariarum (2) praestatio, et, recipiendi hospitis necesaitas et militi, et liberailum artium professoribus inter Gotera remisasurit. § 3.—Auctis post appellationem medio tempere facultatibus paupertatis obtentu non excusantur. § 4.—Defensores reipubliese ab honoribus et munoribus eodem tempore vacant. 11. HERM0GEN1ANUS

libro 1. ¡uris epilomarum.—



889

privilegios prestan exención de aquellos cargos henorificos que no imponen á las posesiones 6 a! patrimonio. § 1.—El cuerpo de medidores de trigo en la annona de Roma tiene exención; no lo mismo en las provinciaL §2.—La prestación de bagajes y la obligación de recibir alojados están dispensadas entre las demás cargas as! al militar, como á los, profesores de artes liberales. § 3.—Los que después de la apelación aumentaron sus bienes en el tiempo intermedio no se excusan con el pretexto de su pobreza. § 4.—Los defensores de la república están exentos durante el mismo tiempo de honores y de cargos. 11. HSRM0GSNIAN0;

Epitome del Derecho, libro 1.

Sunt munera, quae rei proprio cohaerent; de 9uibusnoque liben, neue aetu, neo merita militiae, nec ullum aliud privilegium jure tribuit excusationem, uL siL praediorum collatio, viae sternendae

angariarumve (3) exhibitio, hospitia suscipiendi munus; nam neo huius quiaquam excusationem praeter eOS, quibuí principali beneficio concessum est, babeL, et si qua sunt praeterea sus huiusmodi.

- Hay cargos que propiamente son lñberentes á la cosa; para les que ni los hijos, ni la edad, ni los méritos de la milicia, ni ningún otro privilegio conceden en derecho exención, como son la contribución de los predios, la prestación para recomponer las vías, 6 la de bagajes, y el cargo de recibir alojados;porque de éste nadie tiene exención salvo aquellos á quienes se les concedió por beneficio del Príncipe, y algunos otros cargos semejantes que haya.

12. PAULUS libro I. Sentenliarum.— Legato, qui publicum negotium tuitus sit, intra tempora vaca-. tionis praesütuta rursum eiusdem negotii defensio mandan non potest. § 1.—Comites Praeaidum et Proconsulum, Procuratorumve Caesaris a muneribus vel honoribus, et tutelis vacant.

12. PAULO; Sentencias, libro 1. - Al legado, que haya estado encargado dé un negocio público, no se le puede encomendar de nuevo dentro del término de exención prefijado la defensa del mismo negocio. § 1.—Los de la comitiva de los Presidentes y de los Procónsules, 6 de los Procuradores del César están exentos de cargos ú honores y de Las tutelas.

18. ULPIANUS

libro XXIII. ad Edictum.—Prae-

tor eos, quoscunque inteliigit operam daro non posse ad iudicandum, pollicetur se excusaturum; forte quod in perpetuum quia operam .dare non potest, quod in eam valetudinem incidit, ut certum sit, eum civilia officia subire non poase, aut si alio morbo laboret, ut suis rebus superesse non posait, ve[ si quid sacerdotium nacti sint, nL discedere ab eo sine religione non posaint; nam et lii in perpetUUm excusantur. § 1.—Duo genera tnibuendao muneris pub!ici vacationis sunt, unum plenius, quum et militiae datur, aliud exiguius, quuurnudam muneris vacationem acceperint. § 2.—Qui autem non habet excnsatjonem, etiam invitus indicare cogitur. § 3.—Si post eauaam actam coeperit se excusare iudex, si quidem privilegio, quod habuit, antequam susciperet iudicium, velit se excusare, neo audiendusest; semel enim agnoscendo iudicium renuntiat excusationi. Quodsi poatea justa causa ineidit, ut iudex ve¡ ad tempus excusetur, non debet in alium iudicium transferri, si cum captione id futuruin est alterutrius; tolerabilius denique eat, interdum iudicem, qui teme! cognoverat, tantispor exspeotare, quam iudici nove rem rursum indicandam conimittere.

14. MODESTINUS

libro VII. Regularum.—Ad ex-

eusationem munerum defunetus fflius non prosit, praeterquam in bello amisaus. (1) mszeorum, Hal. (2) Ha. VuIg.; Angsrforum,

'Foiio 111—ni

sí cddce Ft.

18. ULPIANO;

Comentarios al Edicto, libro Xliii.

- El Pretor promete que él excusará á los que entiende que no pueden prestarse á juzgar; acaso porque alguno no puede nunca prestar sus servicios, porque contrajo tal enfermedad, que es cierto que él no puede desempeñar cargos civiles, ó si padeciera otra enfermedad de modo que no pueda bastarse para sus cosas, 6 si hubiera obtenido algún sacerdocio, de suerte que no pueda separarte de él sin ofensa de la religión;porque también és-

tos están excusados á perpetuidad. § 1.—Hay dos maneras de conceder exención de cargo público, una más plena, cuando se da también de la milicia, y otra más restringida, cuando alguien ha recibido la nuda exención de cargo. §2.—Mas el que no tiene excusa es obligado aun contra su voluntad áuzgar. § 3.—Si después de instruida la causa hubiese el juez comenzado á excusarte, y verdaderamente quisiera excusarte por privilegioquetenia antes de tomar á su cargo el juicio, no ha de ser oido; porque una vez que acepta el juicio renuncia á la excesa. Pero si después sobrevino justa causa para que el juez sea excusado aunque temporalmente, no debe ser transferido ¡ otro el juicio, si esto se ha de hacer con perjuicio de una de las partes; porque al fin es á, veces más tolerable esperar aquel tiempo al juez, que ya habla conocido del asunto, que encomendar otra vez el negocio á un nuevo juez para que lo juzgue. 14. MoDssTzNo; Reglas, libro VIL— No aprovecha para la exención de cargos el hijo fallecido, excepto el que se perdió en la guerra. (3) Ha!. Vulg.;

ng*rfornmve, el ci5d.0e FI.

890



DIGRSTO.—LIBRO L: TITULO

§ 1.—Eodem tempere idem duas curas (1) operis non (2) admjnjgtrabjt.

vi

§ 1.—Uno mismo no desempeñará al mismo tiempo el cuidado de dos cargos.

TIT. VI

TITULO

VI

DE IURE IMMUNITATIS

DEL DERECHO DE INMUNIDAD

[Cf. Cod. 1.25. 47.1

[Véase Cdd. 1.25. 47.1

1. ULPIANUS libro 111. Opinionuvn. - Qui ob boc tantum in navibus sint, ut in his (3) agendi causa operarentur, nulla Constitutione irnmunitatem a muneribus civilibus habent. § 1.—Personis datas imrnunitates heredibus non relinquuntur. § 2.—Sed et generi posterisque datae custoditaeque ad coa, qui ex feminis nati sunt, non pertinent.

1. ULPIANo; Opiniones, libro 111.—Los que estén en las naves solamente para no hacer otra cosa que estar en ellas no tienen por ninguna Constitución inmunidad de cargos civiles. § 1.—Las inmunidades dadas á las personas no se les dejan á los herederos. § 2.—Pero las inmunidades que fueron dadas y reservadas al linage y á. los descendientes, tampoco les pertenecen á los que nacieron de línea femenina.

2. IDEM libro IV. de offtcio Proconsulis. —Si qui cerfa conditione muneribus vel honoribus se ad. strinxerunt, quum alias compefli non possent inviti suscipere istum honorem,.fides iis servanda est, conditioque, qua (4) ad munera sive honores apphcare se pasa¡ sunt. § 1 .—Impuberes, (5) quamvis - neceasitas penuriae hominum cogat, ad honores non case admittendos, Rescripto ad Venidium (6) Rufum (7), legatum Ciliciae, deolaratur.

• 2. EL MISMO; Del Cargo de Proconsul, libro IV. - Si algunos se obligaron bajo cierta condición á cargos ó á honores, como de otro modo no pueden ser compelidos á aceptar contra su voluntad este honor, se les ha de guardar fidelidad, y la condición con que consintieron consagrarse á los cargos ü honores. § 1.—En rescripto dirigido á. Venidio Rufo, legado de Cilicia, se declara que, aunque obligue la tiecesidad por la penuria de hombres, no han de ser admitidos á. honores los impúberos.

3. IDEM libro V. - Maiores septuaginta annis a tutelis et muneribus personalibus (8) vacant; sed qui angressus est septuagesimum annum, nondum egressus, hac vacatione non utetur, quia non videtur maior esse septuaginta annis, qui annum agit septuagesimum.

8. EL MISMO; libro V. - Los mayores de setenta años están exentos de las tutelas y de los cargos personales; pero el que entró en los setenta años, y aun no los cumplió, no utilizará esta exención, porque no se considera que es mayor de setenta años el que vive en el año septuagésimo.

4.

MODESTZNUS libro

VI. Regularum. -

nitates generaliter tributas eo jure, ut ad posteros transmitterentur, in perpetuum suceedentibus durant. 5. CALUSTIUTUS

libro 1. de Cognitionibus.—Sem-

por in civitate nostra senectus venerabilis fuit; namque maiores nostripaene eundem honorem senibus, quem magistratibus tribuebant. Circa munera quoque municipalia subeunda idemhonor senectuti tributus •est. Sed eum, qui in saneotute locuples factus est, et ante nullo publico munere funotus est, die¡ potest, non eximi ab hoc onere privilegio aetatis, maxime si non tam corporis habeat vexationem, quam pecuniae erogationem indicti muneris administratio, et ex ea sit civitate, in qua non facile sufácientes viri publicis murieribus invenjantur.

4. Monasrio; Reglas, libro Vi. - Las inmunidades concedidas en general con el derecho de que se transmitirían é. los descendientes subsisten porpétuamente para los sucesores. 5.

CALISTRATO;

De las Jurisdicciones, libro 1. -

§ .2.—Demonstratur vare, neo abacise numerum liberorum ad excusationem munieipalium mune-

Siempre -porq en nuestra ciudad fué venerable la senecue nuestros mayores tributaban á los antud; cianos-casi el mismo honor que á los magistrados. El mismo honor se tributé también á la senectud respecto al desempeño de tos cargos municipales. Pero el que en la vejez se hizo rico, y antes no desempeñé ningún cargo público, se puede decir que no se exime de esta carga por privilegio de la edad, principalmente si el desempeño del cargo impuesto contuviera no tanto trabajo corporal, como gasto de dinero, y el cargo fuera de ciudad en La que no se hallaran fácilmente hombres suficientes para los cargos públicos. § 1.—Conviene que también-se atienda á la ley de cada localidad, por si, al comprender determinadamente algunas in..iiunidades, se hace. en ella mención también del número de años; y esto se puede colegir también de la carta del Divino Pío, que dirigió á Ennio Próctilo, procónsul de la provincia de Africa. § 2.—Por rescriptos del Divino Helvio Pertinax se demuestra que el número de hijos aprovecha

(1) eauae, Hal. (5) non, congidérase añadida por antiguos copistas. (3) Tau,. según ¿a escritura original; e!s, la corrección del códice FI., Br. () Según enmienda Br. -se, insoria Tar. según el cdd. ce FI., en el que se lee quaaa. (6) Tau.r. según corrección del códice FI.; aquí comienza otro fragmento en ¿a escritura original, Br.

(6 Según con/dura Dr.; Benfdium, el cddlce F1; Bendium, Hal, (7) Taur.; Rofun, el cód&ae FI., Br. (8) pereonailbus, omítela Bat. (9) bemetr1nm, Hal.; Aemillum, Vulg.

§ 1.—Legem quoque respici cuiusque loci oportet, an, quum ahquas immunitates nominatim com. plecteretur, etiam de numero annorum in ea commemoretur; idque etiam collii potest ex literis Divi Pu, quas emisit ad Ennium (9) Prooulum, proconsulem provincias Africae.

DIGESTO.—LIBRO L TfrTJLO VI

rum prodeue,rex Rescriptis Divi Betvii (1) Pertinacia; namque Silvio (2) Candido in hace verba =«&¡v oupIc &ic (3) o; rescripsit El x atixii.ni &ptdç (4 ),&1' y riJ ¿xc(r '¿Xcey TOV ptPU0V ¡oJç OR ¡7Tt1 elloyoy, ff«t GI'pOp, xl & tO9Í ( 5 ) r )roup-

ata

[Eti non ab omnibus muneribus ditnittil parern naorum numerus, turnen quia sedecirn pueros habere per ¿ibellurn no4ficasi, non es irrationa bite, u concedamus acare -liberorum educagioni, et remitr,i tibi munera]. (6) § 3.—Negotiatores, qui annonam urbis adiuvant, item navicuarii, qui annonae urbis serviunt, immunitatem a munáribus publicis consequuntur, quamdiu in ciusmodi actu sunt; nam remuneranda pericula eorum, quin etiam exhortanda (7) praemus, merito placuit, ut qui peregre muneribus, et quidem publicis, eum periculo et labore fungentur (8), a domesticis vexationibus et sumtibus uberentur, quum non sit alienum dzcere, etiam hoz reipublicae causa, dum annoriae urbis serviuut, abesse. § 4.—Immunitati, quae naviculariis praestatur, certa forma data est; quam immunitatem ipsi dun-. taxat habent, non etiam tiberio, aut Jibertis eorum praestatur; idque principalibus Constitutionibus declaratur. § 5.—Divus Hadrianus rescripsit, immunitatem navium maritimarum duntaxat habere, qui annonau urbis Serviunt. § 6.—Licet in corpore naviculariorum quia Bit, navem tamen vel naves non habeat, ncc omnia ej congruant, quae principalibus Constitutionibus cauta sunt, non poterit privilegio naviculariis indulto uti; idque et Divi Fratres rescripserunt in hace verba; »GL 1* ¿1t pQt ?OI xi T& 00V TOG 4Iízo¿i DO PC, rGp opÁ.1t.M Siç ? crérov X«1 iiO' zrxo i,&jv &rLOv, &o,nç vç )troup-júç liri,rç, L? -rb TrMOV fLlpOç z)ptcç ç OUlaj ¿y rTç Xcel TCiç ¿ji&pii; !X~41- ray OVTCW

[Erant et alii quidam occasione ncwtarum frumentuin et oteurn rendentium La foro populi Romani, non soleentiurn tributain, dignurn 'zistimantes munera ejugero, neque naeiantes, neque ampUorern parten subst ant uze in naeiqattontbus et ui negotiatonibua habentes; auferatur ab his talibus tributorurri inimunitas.] (9) § 7.—Hoc circa vacationes dicondum est, ut, si ante quis ad munera municipalia vocatus sit, quam negotiari inciperet, vel antequam in collegiurn assuineretur, quod immunitatein pariat, vel antequam septuagenarius fieret, vel antequam publice prollteretur (10), vel antequain liberes susciperet, compellatur ad honorem gerendum.

§ 8,-.-Negotiatío pro incremento facultatum exercenda est, alioquin si quia maiore pecuniae suae parte negotiationem exercebit, rursus locuples factus in eadem quantitate negotiationis perseveraverit, tenebitur muneribus, SiCuti locuplétes, quí modica pecunia comparatis navibus muneribus se publicis subtrahere tentant; idque ita observandum, Epistola Divi Hadriani seripta (11) est. (1) Según enmienda Br.; Elvil, Taur. según la esoritu.ra orioinal que dice dins1viI, Br.; dlvi dli, La corrección del cójice 1k; AslIl Rut. Vulg. -

() Salvio, fiat. Vulg. (5) &I2ev, omítela Hal. (4) &yetrcu, inserta Ha¿. • () rl, omítela Rut. (4) Versión tpulgar.

-

con diversidad, y no determinadamente, para la exención de cargos municipales; porque respondió por rescripto ¡ Silvio Cándido en estos términos: «Aunque el número de hijos no exime de todos los cargos al padre, sin embargo, como por libelo hiciste saber que tienes dieciseis hijos, no es fuera de razón que te con cedamosque estés libre para la educación de los hijos,y que se te dispensen los cargos».

§ 3.—Los negociantes que ayudan á la annona de Roma, y también los patrones de naves que sirven ¡ la annona de Roma, consiguen inmunidad de cargos públicos, mientras están empleados en esto; porque con razón plugo que se hayan de remunerar, y aun de estimular con premios, sus peligros, para que baque viajando desempeñaren con ricogo y trabajo cargos, y ciertamente públicos, estén libres de domésticas molestias y de gastos, por cuanto no es fuera de propósito decir que también éstos están ausentes por causa de la república mientras sirven * la annona de Roma. § 4.—Se dió cierta forma ¡ la inmunidad, que se concede á los patrones de naves; cuya inmunidad tienen solamente ellos mismos, pero no se les concede también ¡ sus hijos, 6 libertos; y esto se declara en Constituciones de los Príncipes. § 5.—El Divino Adriano resolvió por rescripto, que tienen Ja inmunidad de naves marinas solamente los que sirven á la annona de Roma. § 6.—Aunque alguno esté en el gremio de patrones de naves, si no obstante no tuviera nave 6 naves, ni le fueran aplicables todas las disposiciones que se dieron en las Constituciones de tos Príncipes, no podrá usar del privilegio concedido Li los patrones de naves; y así lo resolvieron por rescripto también los Divinos Hermanos, en estos términos: «Había también otros que con ocasión de los marineros que venden trigo y aceite en la plaza del pueblo romano, y que no pagan tributo, estimaron digno evadirse de los cargos, no siendo navegantes, ni teniendo empleada la mayor parte de sus bienes en las navegaciones y en las negociaciones; Li estos tales quíteseles la inmunidad de tributos». §. 7:—Respecto Li las exenciones se ha de decir, que si alguno hubiera sido llamado Li cargos municipales antes que comenzara Li negociar, ó antes que fuese admitido en gremio, que dé inmunidad, ó antes que haya llegado Li ser septuagenario, 6 antes que públicamente fuera profesor, ó antes que tuviera los hijos, sea compelido Li desempeñar el cargo honorífico. § 8.—La negociación se ha de hacer según el incremento de los bienes, de otra suerte, si alguno hiciere la negociación con la mayor parte de su ca-

pital, y habiéndose enriquecido otra vez perseverare en la misma cantidad para la negociación, estará.bbligado Li los cargos, así como los ricos que habiendo comprado naves por una pequeña cantidad intentan subatraerse de cargos públicos; y de que así Be ha de observar esto, hay escrita una Epístola del Divino Adriano. (7) Conjetura Br.; el ortsnda, el códice FI. (8) Taur. según la escritura original; fungerentiar, la correcctdn del cddiee FI., Br. (9) Versión vulgar., (iO) ve¡ snteqnsm pnbliee profiteretur, omítelas Vitig.

(II) reacriptum, fiat. Vtzlg.

892



D1eTo.—uno L: TM,Lo vi

§ 9.—Divus quoque Plus re.cripsit, ut, quoties de aliquo naviculario quaeratur, ¡ilud excutiatur, an effugtendorum munerum causa imagrnem navicularli induat. § 10.—Conductores etiam 'vectigalium fisci no, cessitate subeundorum municipalium munerum non obstringuntur; idque ita obs2'van&m Divi Fratres rescripáerunt. Ix quo principali Rescripto intelligi potest, non honori conductorum datum, no compellantur ad munera municipalia, sed no extenuentur facultates eoruin, quas subsignatae sint fisco. tlnde subsisti potest, en probibendi sint a Praeside, ve¡ Procu.ratore Caesaris, etiamsiultro se offerant municipalibus muneribus, quod proplus (1) est defendere, nisi si paria (2) ¡loco fecisse

§ 9.—También el Divino Pío resolvió por rescripto, que, siempre que se trate de algún patrón de nave, se examine si toma la apariencia de patrón

de nave para evadirse de los cargos. § 10.—Los arrendatarios de tributos del fisco tampoco son obligados a la necesidad de haber de desempeñar los cargos municipales; y esto resolvieron por rescripto que se habla de observar así los Divinos Hermanos. Por cuyo rescripto de los Príncipes se puede entender, que esto no se concedió en bonor.de los arrendatarios para que no fueran compelidos á los cargos municipales, sino para que no se disminuyeran 105 bienes de ellos, que estan obligados al fisco. Por lo cual se puede dudar, si se les ha de prohibir por el Presidente, ó por el dicantur. Procurador del César, aunque voluntariamente- se ofrezcan á los cargos municipales, que es lo que más acertadamente se ha de defender, á no ser que se diga que hicieron liquidación con el fisco. § 11.—También los colónos del César están li§ 11.—.Coloni quoque Caesaris a niuneribus (3) bres de cargos municipales, para que sean consimunicipalibus (4) liberantur, ut idoniores (5) praederados más idóneos para los predios fiscales. diis fiscalibus habeantur. § 12.—A algunos colegios 6 corporaciones, Ii quie§12.—Quibusdam colleglis ve! corporibus, quibus (6) 1115 coundi lege permiuum est, immunitas nes les está permitido por la ]el el derecho de constribuitur, scilicet lis colleglis vel corporibus, in tituirse, se les concede inmunidad, esto es, 1. los colegios 6 corporaciones en que cada uno es admiquibus artificii sui causa unusquisque asaumitur, tido por causa de su propio oficio, como es la corut fabrorum corpus est, et si qua eandem rationem poración de los obreros, y otras que tengan la misoriginis habent, id eat (7) idcirco instituto Sunt, ut necessariam operam publicis utilitatibus exhibe- ma razón de origen, esto es, que fueron establecidas precisamente para que prestaran su trabajo necerent. Nec omnibus promiscuo, qni auumti sunt in his collegiis, iminunitas datur, sed artificibus dunsario á las conveniencias públicas. La inmunidad no se da indistintamente á todos los que fueron adtaxat; nec ab omni actate allegi poasunt, ut Divo mitidos en estos colegios, sino solamente á los arPlo placuit, qui reprobavit prolixae ve! imbecillae tífices; y no pueden ser admitidos de toda edad, admodum aetatis homines. Sed no quidem eos, qui según plugo al Divino Pío, el cual rechazó á los augeañt facultates, et munera civitatum sustinere hombres de edad muy avanzada ó muy tierna. Pero possuiit, privilegiis, quae tenuioribus par collegia muchas veces se determinó que tampoco los que distributis conceasa sunt, uti posee, plurifariam aumentan sus bienes, y pueden soportar los carconstitutum est. gos de las ciudades, pueden usar de los privilegios que fueron concedidos á los más pobres, que se hallan incorporados en los colegios. § 13.—Yo entendí, que los que fueron admitidos § 13.—Eos, qui in corporibus allecti sunt, quae en las corporaciones,que dan inmunidad á los paimmunilatem praebent (8) naviculariorum, si honorem decurionatus agnoverint, compellendos sub- tronas de naves, han de ser compelidos á desem¡re publica munera, accepi; idque etiam confirma- pefiar los cargos públicos, si hubieren aceptado el honor del decurionato; y esto parece confirmado tum videtur Rescripto Divi Pertinacia. también por rescripto del Divino Pertinax. 6. TARRUNTENUS PATERNUS (9) libro r. Mililariwn.—Quibusdam aliquam vacationem munerum graviorum conditio tribuit, nL sunt mensores, optio, valetudinarii, medid, capsarii, et artífices, es qui fossam faciunt, veterinarii, architectus (10), gubernatores naupegi, balistarii (11), specu!arii, fabri, sagittarii, aerarii, bucularum (12) structores, carpentarii, scandularii, gladiatores, aquilices, tubarii, cornuarii, arcuaril, plumbarii, ferrarii, Iapidarii, et lii qui calcem coqiuunt, et qui ailvam infindunt (13), qui carbonem (14) caedunt so torrent; in eodem numero haber¡ solent Ianii, venatores, victimarii, et optio fabricae, et qui aegris praesto sunt; librarii quoque qui docere possint, et horreoruni librarii, et librar¡¡ (15) depositorum, et librarii caducorum, et adiutores cornicularioruin, et strato-

6. TARRUNTENO PATERNO; De los Militares, IÍbro 1. - A algunos les concede alguna exención de los cargos más graves su propia condición, como son los medidores, los ayudantes, los enfermeros, los médicos, los cajeros, y los artífices, y los que hacen los fosos, los veterinarios, los arquitectos, los pilotos, los constructores de naves, los ballestetoros, los minadores, los operarios, los saeteros, los latoneros, los constructores de escudos, los que hacen carretas, los techadores con tablas, los espadaros, los fontaneros, los fabricantes de trompetas, cornetas y arcos, los artífices en plomo, ó en hierro, 6 en piedra y los que cuecen la cal, los que cortan maderas en el bosque, y los que cortan leúa y hacen carbón; en el mismo número suelan ser contados los carniceros, los cazadores, los que ven-

(1) Taur.; proprlua, el códice Fi., Br. (2) eum. inserta Hal. (3) elvilibus vel, i ns erta Vtg. (4) munioipailbu, considérase ar.e4ida por antiguos col puas. (5) i doneloree, ¡Ial. Vu1g. (6) artificU u1 causa, insana Vulg. (7) hace por Id set, Hal. Vulg. (8) nL, insania ¡Ial.

(9) OaUistratus, Vulg.; Valene, el códice citado por Gel'.; Aurelius Arcadius libro singular¡ de muneribue civifibas, Mal (10). arehitecti, Vu(g. (11) Ha¿ VuIg. vll1trari1, ti códice FI. (U) becularil, fruig - bractesril, ¡Ial. (13) Incidunt, ¡Ial. *rag. (14) arborem, Vulg. (15) es libreril, considAranse anadidas por antiguos copistas. -

DIGESTO.—LIBBO L TITULO VIL



893

res, et poliones (1), et custodes armorum, et praaco, et buccinator (2);.hi igitur omnes inter immunes habentur.

den las víctimas, loa ayudantes en las fábricas, y los que asisten á los enfermos; también lo que pueden demostrar que están encargados de los libros, los que llevan los libros de los almacenes, ' los libros de los depósitos, y los libros de los bienes caducos, y los ayudantes de los cornicularios, y los palafreneros, los peleteros, los guardas de las armas, el pregonero, y el clarinero; así, pues, todos estos son contados entre los inmunes..

TIT. VII

TÍTULO VIL

DE LEG&T1ON1BUS

DE LAS LEGACIONES

[Cf. Cod. X. 65.1

[Véase Cód. X. 65.]

1. U L.PIPNUS libro Viii. ad Massuriurit Sabinum. —Legatus municipalis, si deaeruerit legationem, poena afflciatur extraordinaria, motus ordine, ut plprumque solet.

1. ULPIANO; Contenarios 4 Maseurio Salino, libro VIII. - Si el legado de un municipio hubiere abandonado su legación, es castigado con pena extraordinaria, siendo removido del orden, como de ordinario se acostumbra.

2. IDEM libio 11. Opinionum. - Legatus contra rempublicam, cuius legatus est, per alium a Principe quid postulare potest. § l.—Utrum quia deseruerit legationem, an ex necessaria causa moram pasaus alt, ordini patrias suae probare debet. § 2.—Cessatio unius legati el, qui munus, ut oportet, obiit non nocet. § 3.—His, (3) qui non gratuitam legationem susceperunt, 1eg.tivum (4) ex forma restituatur.

2. EL MISMO; Opiniones, libro ¡1.—El legado puede pedir por medio de otro alguna cosa al Príncipe contra la república, de que es legado. § 1.—Debe probar al orden de su patria si es que él abandonó la legación, 6 si sufrió demora por causa necesaria. § 2.—El abandono de uno de los legados no le perjudica al que desempeñé el cargo como es debido. § 3.—A los que se encargaron de legación no gratuita se les paga el salario de legación en la forma acostumbrada.

3. AFRICANUS libro 111. Quae3lioflUm. - Quum quaeritur, an in eum, qui in legatione sit actio dari debeat, non tam interest, ubi quia aut crediderit, aut dan stipulatus siL, quam illud, an id actum alt, ut legationis tempore solveretur.

3. AFRICANO; Cuesliones, libro III. -Cuando *e duda si se deba dar acción contra el que se halla en una legación, no importa tanto donde uno haya dado á crédito, ó estipulado que se dé una cosa, como si se trató que se pagarla al tiempo de la legación.

4. MARCIANUS libro XII. Institutionum.—Sciendura est, debitorem reipublicae legatione fungi non poase; et ita Divus Pius Claudio Saturnino es Fauatino reseripait. § 1.—Sed et eos, quibus ius postulandi non est, legatione fungi non pocas, et ideo arena(5) missum, non jure legatum esas missum, Divi Severus et Antoninus rescripserunt;

4. M.uicio; Inslitula, libro XII.— Se ha de sa-

§ 2.—Debitores autein flaci non prohibentur legatione fungi. § 3.—Si aceusatio alicuina publico instituta alt, non coL compellendue accusator ad eum legationem suscipere, qui se amicum vol domesticum dioit eius, qui accusatur; et ita Divi Fratres Aemiiio Rufo (6) rescripserunt. § 4.—Legati vicarios dare non alios possunt, nial fihioa suos. 1 5.—Ordine unusquisque muriere legationis fungi cogitur; et non alias compellendus eat mun ere legationis fungi, quam si priores, qui jo curiam lecti sunt, funoti sint. Sed si legatio de primoribus vino desideret personas, et qui ordine vocantur, inferiores sint, non esas observandum ordiuem, Divue Hadnianus ad Clazomeriios rescripsit.

§ 6.—Praecipitur autem Edicto Divi Vespasiani (1) Vulg.; politones, el códice FI.; pelIlonei, Hal. (5) Ho.&; bocinstor el códice FI.

(3)

Véaseiapdgina89O., notas.

T

ue el deudor á la república no puede dese12 ar legación; y asilo respondió por rescripto el Divino Pío * Claudio Saturnino y á Faustino.

§ 1.—Pero lós Divinos Severo y Antonino resolvieron por rescripto, que tampoco podían desempefiar legación los que no tienen el derecho de pedir; y que por esto el condenado & la arena no fue enviado con arreglo á derecho como legado. § 2.—Mas Ii los deudores del fisco no se lea prohibe que desempeñen legación. § 3.—Si públicamente se hubiera entablado la acusación de alguno, el acusador no ha de ser compelido á encargarse de legación para el que dice que es amigo ó doméstico del que es acusado; y así. lo respondieron por rescripto á Emilio Rufo los Divinos Hermanos. § 4.—Los legados no pueden nombrar vicarios á otros, sino ¡ sus hijos. § 5.—Cada cual es obligado á desempeñar por orden el cargo de legación; y no ha de ser compelido de otro modo á desempeñar el cargo de legación, sino silo hubieran desempeñado los que primeros habían sido agregados á la curia. Pero si la legación requiriese personas de los principales varones, y fueran inferiores los que por su orden son llamados, respondió por rescripto el Divino Adriano á los Clazomenios que no se debía observar el orden. § 6.—Mas se previene en Edicto del Divino Ves(4) legatitium, Vcag. (5) In arena, Mal. (5) Furió, puIg.

894



DIGRSTO.—LIBRO L: TfTIJLQ

vn

omnibus civitatibus, no plures, quam ternos legatos mitlant,

pasiano ¡ todas las ciudades, que no envíen más de tres legados.

5. SCAEVOLI libro I. Regularurn. - Legato tempus prodest, ex quo legatus creatus est, non ex quo Romam venit. 1.—Sed si. non constat, legatus sit, an non, Romae Praetor de hoc cognoscit.

5. Scvoi; Reqla, libro 1.— Al legado le aprovecha el tiempo desde que fué nombrado legado, no desde que llegó ¡ Roma. § 1.—Pero si no Consta si es, ó no, legado, conocé de esto en Roma el Pretor.

8. Uu'ius libro] V. de officio Proconul.is .— Filio propter patrem legationis vacatio no coceedatur, Imperator noster eum patre Claudio Callisto (1) rescripsit in hace verba: «Quod desideras, ut propter legationem patris tu¡ a legatione tu Yaces, in intervallis honorum, qui sumtum habent, recte observatur; in impendiis (2) tegationum, quae solo ministerio obeuntur, diversa causa est».

6.

ULPIANO;

Del Cargo de Proconsul, libro IV.—

Nuestro Emperador respondió por rescripto juntamente con su padre ¡ Claudio Calisto, que por causa del padre no se le concediera al hijo exención de legación, en estos términos: «Lo que deseas, que por causa de legación de tu padre estés exento de legación, se observa en derecho en cuanto á los intervalos de los cargos honoríficos,que implican gastos; diversa cosa es tratándose de los gastos de legaciones, que se desempeñan con el solo servicio de la persona».

PAPiNIA.NUS libro 1. Responsorum.. - Filius 7. decurio pro patre legationis offlcium susceeit; ea res lilium, quominus ordine suo legatus proficiscatur, non exeusat; pater tamen bienriii vacationem vindicare poterit, quia per fihium legatione funetus videtur.

7. Pruzro; Respuestas, libro 1. - Un hijo decurión aceptó por su padre el cargó de una legación; esto no excusa al hijo de marchar como legado en su turno; pero el padre podrá reivindicar exención por un bienio, porque se considera que por medio del hijo desempeñé la legación.

8. PAULUS libro 1. Responsorum. - Paulus (3) respondit, eum, qui legatione funetus est, intra tempora vacationis praefinita non oportere .compelli rursum ad defendendum publicum negotium, etiamsi de eadem causa litigetur. - § 1.—Imperatores Antoninus el Severus Augusti Germano Silvano. Legatione functis biennii vacatio conceditur, nec interest, utruin Fegatio in urbe, an in provincia agentibus nobis (4) mandata sil». § 2.—Paulus respondit, eum, qui legatione fungitur, neque alienis, neque propriis negotiis se interponere debere; in qua causa non vider eum quoque contineri, qui eum amico suo Praetore gratis consilium participat.

S. PAULO; Respuestas, libro 1.—Paulo respondió, que el que desempeñé una legación no debe ser compelido de nuevo dentro del tiempo prefijado para la exención á defender negocio público, aunque se litigue sobre Ja misma causa. § 1.—Los Emperadores Antonino y Severo, Augustos, á Germano Silvano. A los que desempeñaron legación se les concede exención por un bienio, y no importa queja legación haya sido enviada ¡Roma ó á una provincia donde nos bailábamos nosotros». § 2.—Paulo respondió, que queel desempeña una legación no debe ocuparse ni en negocios ajenos ni en los propios; en cuya condición no se considera que está. comprendido también el que gratuitamente participa su consejo ¡ un Pretor amigo suyo.

9. IDEM libro III. ¡?eaponsorum. - Paulus respondit, de eo damno, quod legationis tempere legatus passus est, poase eurn etiam legationis tempore experiri.

9. EL mismo; Respue8kts, libro 111. - Paulo respondió, que por el daño que un legado sufrió du rante el tiempo de su legación podía él ejercitar acción también durante el tiempo de la legación.

10. in libro L Senlentiarum.—Legatus, antequam officio legationis funclus sit, in rem suam nihil agore potest, exceptis his, quae ad iniuriam elus, ve] damnum parata sunt.. § 1.—Si quia in munere legationis, antequam ad patriam reverteretur (5), decessit, sumtus, qui profiscenti sunt dati, non reatituuntur.

10. EL 51155to; Sentencias, libro 1.—El legado, antesque haya desempeñado el cargo de la legación, no puede hacer nada en negocio propio, excepto en aquellos que estén preparados para injuria ó daño suyo. § 1.—Si alguno falleció en el cargo de legación antes de regresar ¡ su pátria, no se reintegran los gastos que se le dieron al partir.

libro singular¡ de jure libellorum (6). Si absenti iniuucta est legatio, eamque gratuitam susceplt, potest quia et per alium legationem millare. • 11. IDEM

§ 1,—Qui legationis officio fungitur, licét negotium curare non potest, Magnus tamen Anteninus permisit ei, pupillae nomine el instruere (7), el defendere causam, licet legationi, quam suscepit, nondum renuntiaverit, praecipue quum participem officii ipsius absentem esse dicebat. (1) CalIxto, Vui. (2) súpendfla, Vutg. () Paulue, considórase añadida por antiguos copistas. (4) vobia•i códice citado por Geb. (6)

ant. 'VuLg.; revertetur, st códice F.

11. EL MISMO;

Del Derecho de los libelos, libro

único.—Si á un ausente se le impuso legación, ya aceptó gratuitamente, cualquiera puede enviar aun por medio de otro la legación. § 1.—Al que desempeña el cargo de una legación, aunque no puede cuidar de negocio propio, la permitió, sin embargo, Antonino Magno, que ma-

truyera y defendiera causa en nombre de una pupila, aunque no hubiere renunciado todavía á. la i de que se encargó, principalmente si decía que el partícipe en el mismo cargo estaba ausente.

F

(6) Br. constdera de lure ilbelloruin aiiadt*ias por antiguos coptstas, pero no así Taus'. (7) InMituere, Mal.

DTGBSTO.—LIBRO L TITULO Vfll



895

12. SCAEVOLA libro 1. Digestorum .—Legatus creatus a patria sua, suscepta legatione, in urbem Romam venit, et nondum perfecta legatione domum, quae eras in ipsius civitate Nicopoli, emit; quaesi_ tum est, an in Senatusconsultum inciderit, équo prohibentur legati ante perfectam legationem nogotiis vol privatis rebus obstringi. Respondit, non videri teneri.

.12. ScñvoLA; Digesto, libro 1. - Un legado nombrado por su pátria, habiendo aceptado la legación, vino á la ciudad de Roma, y aun no desempeiada la legación compró una casa, que estaba en su misma ciudad de Nicópolis; se preguntó, si había incurrido en el Senadoconsulto en que se les prohibe á los legados que antes de desempeílada la legación se mezclen en negocios 6 en cosas privadas. Respondió, que no parecía que estaba obligado.

13. P&PINIANUS (1) libro 1. Responsorum. - Vicarius alieni muneris voluntato sus datus, ordine suo legationem suscipere non admiasa biennii praoseriptione cogetur.

13. PAPINIANO; Respuestas, libro I. - El que por su voluntad fué nombrado vicario para el cargo de otro será obligado á encargarse á su turno de legación, sin que se admita la exención del bienio.

14. Ui.pius libro LXXIV, ad .edictum Prae£oris (2).—Qui libera legátione abest, non videtur

14. ULPIANO; Comentarios al Edicto del Pretor, libro LXX) V. -- El que está ausente por libre le-

reipublicae causa abesse; hic enim non publici commodi causa, sed sui abest.

gación, no se considera que está ausente por causa de la república; porque éste está ausente por causa de conveniencia no pública, sino suya.

15. MODESTINUS libro VII. Regularum.— Ja, qui 15. MÓDEST1NO; Reglas, libro VIL - El que deslegatione fungitur, libellum sine permissu Princi- empeña una legación no puede presentar sin porpis de aliis suis negotiis daro non potest. miso del Príncipe libelo sobre otros negocios suyos.

18. IDssz libro VIII. (3) Regularurn. - Eundem plures legationes suseipere prohibitum non est,

16. EL iiSMO Rey las, libro VIII.— No está prohibido que uno mismo se encargue de varias legaciones, principalmente si lo aconsejara el ahorro de gastos y de viaje. § 1.—Si'á uno se le promoviera cuestión antes de haberse encargado de una legación, debe defen. derse aun estando ausente; habiéndose encargado de la legación, no de otra suerte sino si hubiera desempeñado el cargo impuesto.

17. PoMPoNlus libro XXXVII. ad Quintuin Muciurn. Si quis legatum hostium pulsasset, contra

17. P0MPON1O; Comentarios 4 Quinto Mucio, libro XXX VII. - Si alguno hubiese golpeado á un legado de los enemigos, se estima que hizo esto contra el derecho de gentes, porque los legados son considerados santos; y por lo tanto, si hallándose entre nosotros legados de alguna nación se hubiera declarado la guerra contra ellos, se respondió que ellos quedaban libres; porque es conveniente al derecho de gentes que así sea. Y así, Quinto Mucio salió responder, que el que hubiesé golpeado á un legado debía ser entregado á los enemigos, de quienes eran los legados; y si los enemigos no lo hubiesen admitido, se preguntó, si permanecerla siendo ciudadano romano, opinando algunos que permanecía siéndolo, y otros al contrario, porque se consideraba que á. aquél, respecto del cual hubiese una vez mandado el pueblo que fuese entregado, lo expulsó de la ciudadanía, como haría, cuando le pusiese interdicción en el agua y fuego; de cuya opinión parece que fué Publio Mucio. Mas esto se discutió principalmente tratándose de Hostilio Maucino, á quien los Numantinos no recibieron al serles entregado, pero respecto del cual se promulgó después una ley para que fuese ciudadano romano; y se dice que desempeñó también la Pretura.

TIT. VIII

TITULO VIII

DE ADMINIST1tTiOE RERUM AD CIVITATES (7) PERTINENTIUM

DE LA ADMMSTRAClÓN DE LOS BIIiNES PERTENECIENTES A LAS CIUDADES

praeterea si et sumtus, et itineris compendium suRdeat (4). § 1.—Ante legationem suseeptam si cui negotium moveatur, etiam absens defendi debet; suscepta legatione non nisi iniuneto munere fungatur.

ius gentium id commissum esse existiinatur, quia sancti habentur legati; et ideo, si, quum legati apud nos essent gentis alicuius, bellum cuin iis indictum siL, responsum est, liberos eos manere; id enim iuri gentium convenit (5) esse. Itaque eum, qui legatum pulsasset, Quintus Mucius dedi hostibus, quorum erant legati (8), solitus est respondere; quem hostes si non recepissent, quaesitum est, an civis Romanus maneret, quibusdam existimantibus manera, aliis contra, quia quem semel populus iussisset dedi, ex civitate expulsisse videretur, aicut faceret, quum aqua et igni interdiceret; in qua sententia videtur Publius Mucius fuisse. Id autem maxime quaesitum est in Hostilio Mancino, quem Numantini sibi deditum non. acceperunt, de quo tamen lex postes lata est, uL esset civis Romanus; et Praeturam quoque gcssisse dicitur.

[Cf. Cod. XI. 31-36.1

1. ULPiAuts libro X. Disputationuni.— Quod ad (1) Panlus, ¡Ial.

Taur. según la ecrwa original; Praetoris, omilela la correentdn del códice FI., Br. (3) Tau'. según corrección del códice FI., Br.; vivo, la

eserilura original.

[Véase CÓCI. XI. 31-36.1

1. ULPIANO; Disputas, libro X.—Lo que se le deja (4) aubeat, VuLg.

(3) conveniena, Ha¿. (ti) utillus cose, inserta Ha¿. (1) CIvITATESI, Vulg.

896



DIeBsTo. --LIBRO L: TITULO VIII

certam speeiem civitati (1) relinquitur, in alips usus convertere non licet.

una ciudad para cierto uso no es Licito aplicarlo otros usos.

2. IDEM libro 111. Opinionum. - Non u tique de exemplo posterioris locationis praeteritarum Conductionum, quae suam legem habuerunt, rationeni iniri oportet. § 1.—Quod quis suo nomine exeroere prohibetur, id neo per subiectam personam. agere debet; et ideo si decurio subiectis aliorum noniinibus praedia publica colat (2), quite decurionibus conducere non ¡lee secundum legem usurpata(4) revocentur.

2. EL MISMO; Opiniones,. libro 111.— Ciertamente que no se ha de hacer ¡ ejemplo de un arrendamiento posterior la cuanta de arrendamientos pa-

§ 2.—Quod de frumentaria ratione in alium usum conversum est, sua causa (5) eum incremento debito restituatur; idque etat contra absentem. pronuntiatum est, inanis est querela; ratio Lamen administrationis secundum fidem acceptorum et datorum ponatur. § 3.—Frumentar.iae pecuniae suo nomine debitor quam primum solvat; neceasaria enim omnibus rebus publicis frumentaria pecunia moram solutionis accipere non debet; sed debitores, quos ex eadem causa habet (6), ad solutionem par Praesidem provincias compellantur. § 4.—Ad frumenti comparationem pecuniam daLam restitui (7) civitati, non compensan in erogata debet. Sin autem frumentsria pecunia in alios UBUS, quam quibus destinata est, conversa fueril, veluti la opus balneorum publicorum, licet ex bona fide datum probatur, compensari quidem frurnentariae pecuniae non oportet, solvi autem a curatore reipublioae ¡ubetur. § 5.—Si indemnitas debiti frumentariae peenniae eum suis usuris fit, immodieae et illicitae computationis (8) modus non adhibetur, id est, no commodorum commoda et usurae usurarum merementum faciant. § 6.—Grani aestimationem per iniuriam post emtionem ablati, quae rationibus publicis refertur, curator reipublicae domino restitui iubeat. § 7.—Si eo tempore, que norninatus est, idoneus, postea lapsus facultatibus, damnum debitis reipublicae dederit,.quia fortuitos casus nullum humanum eonsilium providere potest, creator (9) hoc nomine nihil praestare debet. § 8.—Ius reipublicaa pacto mutarl non potest, quominus magistratus collegae quoque nomine conveniantur in his speciebus, ja qulbus,id fieri iure permissum est. § 9.—Actio autem, quae propterea ja collegam decerni solet, ei, qui pro altero dependit, ex aequi. tate competet (10). § 10.—Quod depensum pro cullega in magistratu probabitur, solvi et ab heredibus eius Praeses provinciae iubet. § 11.—Idem ex eodem libro(11):conductoreper(1) Vulg.; e1vittis, el códice FI. (2) Tacir. al margen; Iocat, en el texto. (3 non, inserta Hal. (4) Hal. Vulg ueurpatam, el códice FI. (5; enas causee, ¡la¿. Vulg. (ii) habent, Ha¿. (7) Tau.r. según corrección del códice FI.: praeetitui, Tau". s.gún la escritura original, Br.

sados, que tuvieron su- propia ley. §i.—Lo que se prohibe que uno lo haga en su projio.nombre no lo debe hacer ni aun por medio de interpuesta persona; y por lo tanto, si un decurión cultivara, habiendo dado los nombres de otros, predios públicos que á los decuriones no les es licito tomar en arrendamiento, se revocará con arreglo ¡la ley lo hecho respecto¡ los 3ue se usurparon. § 2.—Lo que de los fondos destinados á Iranos se aplicó á otro uso es reintegado con el debido incremento para su propio destino; y aunque se haya fallado esto contra un ausente, es inútil la querella; pero se formalizará la cuenta de la administración según el testimonio de lo recibido y de lo dado. § 3.—El deudor de dinero destinado ¡granos páguelo en su propio nombre cuanto antes; porque siendo necesario para todas las cosas públicas el dinero destinado ¡granos, no debe admitir demora en el pago; sino que por el Presidente de la provincia serán compelidos al pago los deudores que por esta misma causa tiene. § 4.—El dinero dado para la compra de granos debe ser restituido a la ciudad, y no ser compensado con lo gastado. Mas si el dinero destinado á granos hubiere sido aplicado a otros usos que á los que fué destinado', por ejemplo, á obra de los baños públicos, aunque se pruebe que fué dado de buena fe, no debe ser ciertamente compensado con el dinero destinado á grano, sino que se manda que sea pagado por el curador de la república. § 5.—Si se hiciera indemnización de lodebido por el dinero destinado ¡granos con sus intereses, no se hace la cuenta de una inmoderada é ¡lícita computación, esto es, no se hacen ganancias de las ganancias, ni aumento con los intereses de los intereses. 6.—El curador de la república mandará que se le 1restituya á su dueño la estimación del grano que después de la compra, que se aplica á las cuentas públicas, se le quitó injustamente. § 7.—Si uno era abonado al tiempo en que fué nombrado, y habiendo sufrido después quebranto en sus bienes hubiere causado con sus deudas daño á la república, como quiera que ninguna humana inteligencia puede preveer los casos fortuitos, el que lo nombró no debe responder de nada por tal motivo., § 8.—El derecho de la república no puede ser alterado por pacto, de suerte que los magistrados sean demandados también en nombre de su colega en los casos en que por derecho está permitido que se haga esto. § 9.—Mas la acción, que por esta razón su suele dar contra el colega, competerá por equidad al que pagó por otro. § 10.—El Presidente de la provincia manda que lo que se probare que por cuenta de un colega se gastó en la magistratura sea pagado también por los herederos de aquél. § llf.—El mismo, tomado del mismo libro:, con-

(8) dlspensationla, VuIg. (S) curator, Ha¿.; procurator, VuIg. (10) Taur. según la escritura original; competit, la co rrección del oddie FI., Br. (11) Véame ¿a pógina 890, nota S.

DIGESTO.—LIBRO L: TITULO Vm ficiendi operis punito fldeiussor, qui pro eo inter-

venerat, idem opus oxstruendum alii locaverat; neo a secundo redemtore opere perfecto usurarum praestationeiii heres fideiussoris recusare non debet, quum et prior causa la bonae fldei contractu la universum fideiussorein obligaverit, et posterior locatio, quia suum pariculum agnovit, solidae praestationi reipublicae eum substituerit.

§ 12.— Qui fideiusserint pro conductora vectigalis jo universam couductionem, ja usuras quoque in (1) iure conveniuntur, nisi proprie quid in persona eorum verbis obligationis expressum est. § 13.—Sed si in locatione fundorum pro steriiitate temporis boni viri aibiLratu in solvenda pensione cuiusque anni pacto comprehensum est, explorata lege conduetionis fides bona sequen da est. 8. PA.P!NIA.NUS libro 1. Responsorum. - Curatores communis officii divisa pecunia, quam omnibus in solidum publico dan placuit, peniculo vice mutua non liberantur. [4.] (2) .Ulpianus: prior Lamen exemplo tutorum conveniendus est is, qui gesait.



897

denado un arrendatario que debía acabar una obra, el fiador, que había mediado por él, la había dado á otro en arrendamiento la construcción de la misma obra; no habiéndose terminado la obra por el segundo contratista, el hederero del fiador no debe rehusar el pago de los intereses, porque la primera causa en un contrato de buena fe obligó á. la totalidad al fiador, y el arrendamiento posterior, como quiera que aceptó su propio riesgo, lo substituyó á él para toda la prestación á. la república. § 12.—Los que á favor de un arrendatario de tributos hubieren sido fiadores por todo el arrendamiento son demandados en derecho también por los intereses, á no ser que con las palabras de la obligación se haya expresado determinadamente alguna cosa en cuanto á la persona de los mismos. § 13.—Pero si en el arrendamiento de fundos se consignó porpacto que por razón de la esterilidad del tiempo se hubiera de pagar la pensión de cada año á arbitrio de hombre bueno, conocido el pacto del arrendamiento, se ha de observar buena fe. 3. PAPINIANO; Respuestas, libro I. - Los curadores de un cargo común, dividiendo el dinero que

plugo públicamente se diera solidariamente en todos los casos, no se libran recíprocamente de responsabilidad. [4.] Y dice Ulpiano:pero á la manera que tratándose de tutores, ha de ser demandado primero el que administró. § 1.—Ex eodem libro (3): praédium publicum in § 1.—Del mismo libro: el curador de la república, quinque annos idonea cautione non exacta curator no habiendo exigido caución idónea, dió en arrenreipublioae ]ocavit; ceteris annis colonus si reliqua damiento por cinco años un predio público; en los traxerit, et de fruotibus praedii mercedes que (4) demás años, si el colóno hubiere arrastrado atraservan non potuerint (5), guccessor (6), qui locasos, y de los frutos del predio no se hubiereu podivit, tenebitur. Idem in vectigalibus non ita pridem do cobrar las pensiones, estará obligado el sucesor que lo dió en arrendamiento. No se estableció aneonstitutum est, scilicet ut sui temporis singuli poriculum praestarent. tiguamente lo mismo respecto á los tributarios, á saber, para que cada cual prestase su responsabilidad por su propio tiempo. § 2.—In eum, qui administrationia tempore cre§ 2.—No econveniente que después de haber ditoribus reipublicae novatioiie faeta pecuniam cacesado en el cargo se deniegue acción contra el que vit, post depositurn offieium actionem denegar¡ durante el tiempo de su administración garantizó non oportet. Diversa causa est eius; qui solvi condinero á los acreedores de la república habiendo stitult; similis atenim videtur ei, qui publice venhecho novación. Diferente condición es la del que didit, aut locavit. constituyó que se pagarla; porque éste es considerado semejante al que públicamente vendió, ó dió en arrendamiento. § 3.—Filium pro patre curatore reipublicae crea§ 3.—No es conveniente que el hijo sea obligado Lo cayere cogi non oportet; nec mutat, quod in á dar caución por cuenta de su padre nombrado eum pater emancipatum, priusquam curator concurador.de la república; y no hace que esto sea diatitueretur, partem bonorum suorum donationis ferente, que el padre haya conferido por causa de causa contulit. donación parte da sus propios bienes á este hijo emancipado, antes que fuese nombrado curador. § 4.—Pro wagistratu fideiussor interrogatus pi§ 4.—interrogado un fiador por cuentade un maguora quoque specialiter dediL; in eum casum pigistrado dió especialmente también prendas; las gnora videntur date, quo recte convenitur, videliprendas se consideran dadas para el caso en que cet postquam res ab eo servari non pOtuerit, pro con arreglo á derecho se demanda, esto es, para quo intercessit. después que no se hubiere podido recobrar Ja cosa. de¿ aquel por quien salió fiador. 4. [5.] VALENS libro II. Fideicor,imissorum. Legatam municipio pecuniam in aliam rern, quam defunetus voluit, convertere citra Pnioipis anetoritatem non licet; et ideo si (7) unurn opus fien iusserit, quod Falcidiae legis interventu fien non potest, permittitur sumrnam, quae eo nomine debetur, in id, quod maxime necelsarium reipublieae

4. [5.] VALENTE; Fideicomisos, libro II. - No es licito sin la autoridad del Príncipe aplicar á otra cosa, que á la que quiso el difunto, el dinero legado ¡ un municipio; y por esto, si hubiere dispuesto que se haga una obra, que no se puede hacer por la intervención de la ley Falcidia, se permite aplicar la suma, que por este título se debe, fi lo que se

(1) Taur. según la escritura original;'in, omítela la corrección dei códice Fi., Br. (2) Según las ediciones pulgares. (3) Véase la púgina M., nota 5. 4) que, cons i dérase aquipafribra superflua.

(5) Taur. según la escritura original; potuerlt, la correo. alón del cddice Fi., Br. (3) elu, inserta Ha¿. (7) DIve, Hal.

Tomo 111-113

98

DIGESTO -LIBRO L: TfTULO VIII

videatur, convertere; sive plures summae in piura opera legantur, et legis Falcidiae interventu id, quod relinquitur, omnium operum exstruetioni non sufficit, perrnittitur, in unum opus, quod civitas velit, erogan. Sed municipio pecuniam legatam, ut ex reditu eius 'venatio, aut epectacula edautur, Sen atus. in eas causas erogan vetuit, et pecuniam eo legatam in id, quod cnaxime necessarium municipibus videatur, conferre permittitur, ut in eo munificentia eius, qui legavit, insoriptione notetur.

considere más principalmente necesario para la república; 6 si se legan varias sumas para varias obras, y.. por la intervención de la ley Falcidia no basta para la construcción de todas las obras lo que se deja, Be permite emplearlo en la sola obra que quiera la ciudad. Pero el Senado vedó que el dinero legado á un municipio, para que con sus réditos se dé cacería 6 espectáculos, se invirtiera en estas cosas, y se permite que el dinero legado para esto se destine á lo que se considere que es más necesario para los munícipes, de suerte que en ello se haga constar con inscripción la munificencia del que hizo el legado.

5. [6.] PATJLTJS libro 1. SentenUarum. - Decuriones pretio viliori frumentum, quod annona temporalis est, patniae suae praestare non aun¡ cogendi.

5. [8.] PAULO; Sentencias, libro 1.-Los decuriones no han de ser obligados á suministrar á su pátria el trigo á más bajo precio que el de la annona de aquel tiempo. § 1.-A no ser que el dinero haya sido legado especialmente para una obra nueva, han de ser reparadas con él las antiguas.

§ 1 .-Nisi ad opus novum pecunia epecialiter legata sit, 'vetera ex bao reficienda sunt. Ø.

[7.]

ULP1ANÚs (1)

libro 1. wi Edielum Prae-

toris (2).- Magistratus reipublicae non dolum solummodo, sed et latam negligentiam, et hoc amplius etiaiu diligentiam debent.

7. [8.] PAULUS (3) libro 1. ad Ed,ictw,i Pradoris.- Si flhiusfamilias volente patre magistratum geaserit, lulianus existimavit, in solidum patrem tener¡ in id, quod eme nomine reipublicae abesset. S. (9.] M0DESTINUS

libro VIII. Regalarwn.

Calculi (4) erroris retractatio etiam post decennii ant vicennii tempora admittetur. § 1.-Sed si gratiose expunctae dicentur, non retraetabuntur.

rio.]

PAplalus IUSTUS () libro II. de Consti. 9. tulionibus. - Imperatores Antoninus et Venus (6) reseripserunt, pecuniae, quae apud curatores remanait, usuras exigendas (7), eius vero, quae a redemtoribus operum exigi non potest, sortis duntaxat periculum ad curatores pertinere. § 1.-Item reseripserunt, operum periculum etiam ad heredes curatorum pertinere. § 2.-item reseripserunt, agros reipublicae retrahere curatorem civitatis debere,. lieet a bona fide emtoribus possideantur, quum possint ad &udores suos recurrere. § 3.-Idemeodem libro (8): Imperatores Anto. ninus et Verus rescripserunt, operum exactioneni sine cautione non oportere committi. § 4.-Ibm rescripserunt, curatores, si negligen. ter in distrahendis bonis se gesserint, in simplum tener¡, si per fraudem, in duplum, neo ad heredes eorum poenam descendere. § 5.-Item rescripserunt, pecuniam ad annonam destinata.m dietractis rebus curatorem exigere debere (1) Idem, ¡ial. Vuig. (5) Tau.r. según La escritura original; Praetoris, omítela la Oorreccu$r. del códice Fi., Br. (5) Pspiniaiue, Ha l. (4) Osleularfi, ¡ial.

6. [7.] ULPIANO; Comenarios al Edicto del Pretor, libro 1. - Los magistrados de la república de-

ben responder no solamente del dolo, sino también de la negligencia ¡ata, y además de esto también de la diligencia.

7. (S.J PAULO; Comentarios al Edicto del Pretor, libro I. - Si queriéndolo el padre hubiere su hijo desempeñado magistratura, estimó Juliano que el padre era solidariamente responsable de lo que por causa de aquél le faltase á la república. S. [9.1 MoDEsTINo; Reglas, libro ?III. - La corrección del error del cálculo será admitida aun después del término de diez 6 de veinte años. § 1.-Pero si se dijere que fueron tachadas graciosamente, no serán vueltas ti. examinar. 9. (10.]

PAPIRI0 JUSTO; De

las Constituciones, li-

bro II.- Los Emperadores Antonino y Yero resolvieron por rescripto, que se debían exigir interasea del dinero que quedó en poder de los curadores, pero que del que no se pudiera cobrar de los empresarios de obras les correspondía á los curadores responsabilidad solamente por el capital. § 1.-Asimismo resolvieron por rescripto, que la responsabilidad por las obras correspondia también á los herederos de los curadores. § 2.-También resolvieron por rescripto, que el curador de la ciudad debe recuperar los campos de la república, aunque sean poseídos; de buena fe por los compradores, porque éstos pueden recurrir á sus vendedores. § 3.-El mismo en el mismo libro: los Emperadores Antonino y Yero resolvieron por rescripto, que no se debía encomendar sin caución la ejecución de obras § 4.-Asimismo resolvieron por rescripto, que los curadores, si se hubieren conducido negligentemente en la enajenación de bienes, estaban obligados por el simple importe, si con fraude, por el duplo, y que la pena no se transmitía á sus herederos. § 5.-También resolvieron por rescripto, que el curador debía exigir enajenando los bienes el dinero destinado á la annona. (5) Paplulanus, Vulg.

(6) Scverti, el cddtos criado por Br,

exhlbendss, Vuig. (8) Véase la pagina 890., nota S. (i)

DIGESTO.—LtBRO L

6.—Itein reseripserunt, sitonas indemnes esse oportere, qui non Begniter officio suo funeti sunt, scunduni literas Hadriani. § 7.—Item rescripserunt, a curatore kalendarii cautionem exigi non debere, quum a Praesidp ex inquisitione eligatur. § 8.—Item rescripserunt, curatorem etiam nomine collegae tener¡, Si intervenire et prohibere cuin potuit (1). § 9.—Item reacripserunt, nominuln, quae dotenora facta nunt tempore curatoris, pericu!um ad ipsum pertinere; quia (2) vero, antequam euratom tieret, idonea non erant, .aequum videri, periculum ad eum non pertinere. § 10.—Idem libro eodem (3) Imperatores Anto ninus et Veros (4) rescripserunt, eum, qui pecuniam publicam, magistratus sui tempere, et post non pauco tempore detinuerat, usuras etiam praestare debere, nisi si quid allegare possit, qua ex causa tardius intulisaet.

IX



899

§ 6.—Igualmente resolvieron por rescripto, que convenía estuviesen indemnes los encargados de la compra de granos, que no desempeñaron su cargo perezosamente, según carta de Adriano. § 7.—Asimismo resolvieron por rescripto, que del curador del libro de cuentas no se debía exigir caución, porque es elegido por el Presidente en virtud de información. § 8.—También resolvieron por rescripto, que el curador estaba obligado también á nombre de su colega, si pudo intervenir y hacerle prohibición. § 9.—Igualmente resolvieron por rescripto, que la responsabilidad de los créditos, que se perjudicaron en tiempo del curador, le pertenecía á. este mismo; porque de los que no eran abonados antes que él fuese nombrado curador, se considera equitativo que la responsabilidad no le-pertenezca. § 10.—El mismo en el mismo libro: los Emperadores Antonino y Vero resolvieron por rescripto, que el que durante el tiempo intermedio de su magistratura y no poco tiempo después había retenido dinero público, debía pagar también los intereses, á no ser que pudiera alegar algo por cuya causa lo hubiese entregado más tarde.

TIT. IX

TÍTULO IX

DE DECRETIS MI ORDINE FACiENDIS [Cf. Cod. X.. 47.]

DE LOS DECRETOS QUE SE DIBEN DAR POR EL ORDEN

1. Uu'uus libro 111. Opinionum.—Medicoruni intra numerum (5) praefinitum constituendorum arbitrium non Praesidiprovineiae eotnmissum est, sed ordini et possessoribus cuiusque civitatis, ut certi de probitate morum, el peritia artis eligant ¡psi, quibus se liberosque suos in aegritudine corporum committant.

1. ULPIANO; Opiniones, libro 111. - El arbitrio de crear médicos dentro del número prefijado está encomendado no al Presidente de la provincia, sino al orden y á los poseedores de cada ciudad, de suerte que, estando ciertos de la probidad de sus costumbres y de la pericia en su arte, elijan ellos mism 0 á. aquellos á 'juienes se encomendarán con sus hijos en sus enfermedades corporales.

2. MARcIANUs libro 1. Pablicorum (6). - Illa decreta, quae non legitimo numero decurionum coacto facta sunt, non valent.

2. MARciANo; De las Cosas públicas, libro I. No son válidos aquellos decretos que se hicieron no habiéndose reunido el número legal de decuriones.

3. Uu'isius libro Iii. de Appellationibus.—Lege aulem municipal¡ cavetur, ut ordo non aliter habeatur, quam duabus partibus adbibitis.

3. Uu'iANo; De las Apelaciones, libro III.— Mas se dispone en la ley municipal, que no se considere reunido el orden de otra suerte, sino estando congregadas dos partes del mismo.

4. IDEM libro singulari de offlelo (Juratoris reipublicae.— Ambitiosa decreta decurionum rescindi debent, *¡ve aliquem debitorem dimiserint, sive largiti sunt.

§ 1.—Proinde, ut solent, silo decreverint, de publico alleui ius (7), vel praedia, ve¡ aedes, vol certain quantitatem praestari, nihil valebit huiusmodi dacretum. § 2.—Sed etsi salarium alicui decuriones deere. verint, decretum id nonnunquam ullius ant momenti, ut puta si ob liberalem artem fuerit constitutum, vol ob medicinam; ob has enim causas !icet coustitui salaria.

[Véase Cdd.X.474

4. Er.. mismo; Del Cargo de Curador de la repú-

blica, libro único. - Los decretos amañados de los decuriones deben ser rescindidos, ya si hubieren dejado libre á algún deudor, ya si hicieren liberalidad de alguna cosa. § 1.—Por consiguiente, si, como suelen, hubieren decretado que de lo público se le dé á alguien un derecho, ó predios, ó edificios, ó cierta cantidad, de nada valdrá semejante decreto. § 2.—Mas aunque los decuriones hubieren decretado para alguien salario, este decreto será ¡ veces de algún valor, por ejemplo, si hubiere sido dado por causa de arte liberal, ó por razón de medicina; porque por estas causas es licito que se señalen salarios.

5. CALiSTRATO; De las Jurisdicciones, libro II. 5. CALLISTRLTUS libro U. de Cognitionibus. - Quod. semel ordo decrevit, non oportere id rescin- El Divino Adriano respondió por rescripto á los dedi, Divus Hadrianus Nicomedensibus rescripsit, Nicomedia1 que no era conveniente que se rescindie i) oportuiit, Hal. Vulg. (1) qnis, ¡Ial. Vulg. (8) Véase la pagina 890.,. nota S. (4) Véase la nota 1, pdglna 898. (5) tenninum, Vuig.

(6) Taur. segáR la es' Lara o rginaL; publtcorum, miertu La corrección del códice FI., r. () Segui confitura Br.; alicuIu, .1 códice FI.; alicul (omitiendo ini), ¡Ial. Vulg.

900



DI68TO.—LrBRO L: TITULO

x

nisi ex causa, id est, si ad publicam utilitatem respiciat rescissio prioris decreti.

se lo que una vez decreté el orden, ti no ser en virtud de causa, esto es, si la rescisión del anterior decreto tendiera ti la utilidad pública.

8. ScsvoL& libro 1. Digestorum.—Municipii (1)

8. ScÉvoLA; Digesto, libro 1. - Se dispuso asien la ley municipal: «Si alguno hubiere juzgado fuera del Consistorio, sea removido del Consistorio, y pague por ello mil dragmas»; se preguntó, si deberá sufrir lapena el que por ignorancia obré contra el decreto. hespondió, que tales penas estaban señaladas contra los que obraban ti sabiendas.

ege ita cautum est (2):

upíu Jcia. r, TOCT.c írvur8píqu elp6, xi ,poio v'VjJ 80.ycas Xclías'

114

t

lSi qius extra synedrium iudtew,ert, synedrLo moeecUur al lual ad haec draginas nvÁleJ; (0) quaesitum est, an poenam sustinem debeat, qui ignorane adversus decretum feeit. Respondit, (4) hulusmodi poenas adversus scientes paratas esse (5). TIT. X

TITULO X

DE OPIRIBÜS PUBL1C1S

DE LAS OBRAS PÚBLICAS

(Cf. Cod. VIII. I1.ZZJ

[Vase cdd. VIII. 11. 12.1

1. ULPIANUS 6) Libro H. Opinionum. - Curator oprum creatus, praescriptione motus ab excusatione perferenda, sicuti cessationis nomine, in qua quoad vivit moratus est, heredes suos obligatos reliquit; ita temporis' quod post mortem cius cessit, Bullo onere coa obstrinxit.

§ 1.—Curam operis aquaeductus in alio iam (7) mun ere constitutus postea susceperat; praepostere visus est petere exoneran priore munere (8), utrisque (9) iain implicitus, quando, si alterum tantum sustinere eum oportuisset, ante probabilius impetrasset propter prius munus a sequenti excusationem. 2. IDEM libro lii. Opinionum (10).—Qui liberalitate, non necesaitate debiti reditus suos interim ad opera finienda concessit, munificentiae suae fruetuin de inscriptione nominis sui operibus, si qua fecerit, capere per invidiam non prohibetur.

§ 1.—Curatores operum eum redemtoribus negotium habent, respublica autem cum his, quos efficiendo operi praestituit; quatenus ergo, et quia, et cui obstrictua est, aestimatio Praesidis provinciae est. § 2.—Ne eius nomine, cuius liberalitate opus exstructum est, craso, aliorum nomina inscribantur, et propterea revocentur siniiles civium in patrias (11) liberalitates, Praeses provinciae auctoritateni suam interponat. 3. MACaR (12) libro H. de offlcio Praesidis.— Opus novum privato etiam sine Principia auctoritate facere licet, praeterquam si ad aemulationem alterius civitatis pertineat, vel materiam seditionis praebeat, vel circuni theatrum, vel amphitheatrum sil. § 1.—Publico vero sumtu opus novuni sine Principis auctoritate fieri non licare, Constitutionibus declaratur. § 2.—Inseribi autem nomen operi piibIico alterius, quam Principia, aut eius, cuius pecunia id opus factum sil, non licet; -

1. ULPIaNO; Opiniones, libro H.-El curador nombrado para obras, habiendo sido rechazado por excepciónqüe debía tolerar de la excusa, así como por razón de la exención, en que permaneció mientras vivió, dejó obligados ti sus herederos, así también no les dejó obligados por ninguna carga del tiempo que transcurrió después de su muerte. § 1.—Uno que se hallaba ya constituido en otro cargo habla aceptado después el cuidado de la obra de un acueducto; se consideró, que extemporáneamente pedía ser exonerado del primer cargo habiéndose ya.inmiscuído en ambos, porque si hubiese convenido que él desempeñara solamente uno, habría impetrado antes con más probabilidad excusa del segundo por razón del primer cargo.

2. Et MISMO; Opiniones, libro 111. - Al que por liberalidad, no por necesidad de pagar una deuda concedió temporalmente sus rentas para acabar obras, no se le prohibe por envidia que alcance el fruto de su munificencia con la inscripción de su nombre en las obras, si algunas hubiere hecho. § 1.—Los curadores de obras hacen negocio con los empresarios, pero la república con aquellos ti quienes nombró para que se hiciera la obra; luego corresponde ti la estimación del Presidente de la provincia determinar quién y ti quién, y por cuanto, esté obligado. § 2.—El Presidente de la provincia interpondrá jiu autoridad para que no se borre el nombre de aquel por cuya liberalidad se construyó una obra, y se inscriban los nombres de otros, y por esto se retraigan análogas liberalidades de los ciudadanos ti favor de su pátria. 8. MACER;

Del Cargo di Presidente, libro H. -

A un particular le es licito hacer una obra nueva aun sin la autoridad del Príncipe, salvo si tuviera por objeto la emulación de otra ciudad, 6 diera motivo para una sedición, 6 fuera alrededor de un teatro, 6 de un anfiteatro. § 1.—Mas se declara en las Constituciones, que sin la autoridad. del Príncipe no es licito hacer obra nuea ti expensas públicas. § 2.—Pero no es licito que en una obra nueva se inscriba el nombre de otro sino el del Príncipe, 6 el de aquel con cuyo dinero se haya hecho esta obra;

(1) MuniCipali, Ha¿. Vulg.

() Hal. VuIg.; ant, el códice FI. (3) Versión t'tdgar. (4) HaZ. Vulg.; al, ih8erta el códice Fi. (5) Taur. según La escritura original; esse, omítela la correccón del códice FI., Br.

(6) Papintanus, Mal

(7) Tav.r. según el códice FI., en el que se lee

Br.; lu sliqno 1am, conjetura Br.

in aMquam,

(8) mullere, con tWrase aquí esta palabra aiad4d antiguos copistas. (9) utrfqne, VuIg. (lo) Opinionum, considérase añadida por antiguos co-

pistas.

(11) pati am, Vulg.

(12) Maroellus, ¡Ial. Vulg.

DIGESTO.—LIU.O L. TiTULO

u



901

4. MODESTINUS libro XI. Pandectarum. - nec Praesidis quidem nomen licebit superserihere.

4. Moussi'no; Pandectas, libro XI. - tampoco será ciertamente licito inscribir el nombre del Pre.. sidente.

5. ULPIANUS libro singular¡ de oJjicio Curalors reipublicae (1). - Si Jegatum vel fideicomm4ssum fuerit ad opus relictuni, usurne, quae, et quando incipiant deben, Rescripto Divii Pii ita cóntinetur: «Si quidem dios non sit ab his, qui etatuas, vol ¡megines ponendas legaveruni, praefinitus, a Praeside provinciae tempus statuendum est; et nisi posuerint heredes, usuras levióres intra sex menses, si minus, semisses usuras reipublicae pendant. Si vero dios datus (2) est, pecuniam deponant ¡otra si aut non invenire se etatuas dixerrnt, :iiI ( ' uco controversiam fecenint, seinisses protinus pendants..

5- ULPIANO; Del Cargo de Curador de la república, libro único.— Si sé hubiere dejado un legado ó fideicomiso para una obra, en un rescripto del Divino Pío se expresa qué intereses, y cuándo comienzan á deberse, en estos términos: «Si verdaderamente nose hubiera prefijado el día por los que hicieron legado para que se pusieran estatuas Ó imágenes, se ha de fijar el tiempo por el Presidente de la provincia; y si no las hubieren puesto los herederos, paguen á la república los intereses menores dentro de seis meses, y si no, los intereses del medio por ciento mensual. Mas si se fijó el día, depositen el dinero dentro de aquel día; y si dijeren que no hallaban estátuas, 6 promovieran controversia sobre el lugar, paguen desde luego los intereses del medió por ciento mensual». § 1.—No es conveniente que por particulares sean detentados lugares públicos. Así, pues, el Presidente de la provincia cuidará, si hay algunos pú. blicos, de separarlos de los privados, y de aumentar más bien las rentas publicas, y de estimar, si hallare algunos lugares 6 edificios públicos en uso de los particulares, si hayan de ser reivindicados para el interés público, 6 si es preferible que se les imponga tributo; y cuidará de atenerse á lo que entendiere que es más conveniente para la república.

§ 1.—Fines publicas a prívatis detineri non oportet. Curabit igitur Praeses provinciae, si qui pubhci sunt, a privatis separare, et publicas potius reditus augere si qua loca publica vol aediflcia in usus privatorum invenerit, aestimare, utrumne vindicanda in publicum sint, an vectigal lIs (4) satius siL imponi; et id, quod utilius case (5) reipublicae intellexenit, sequi. 6. MODESTINUS libro XI. Pandectarunt.—De operibus, quae ¡a muris, ve] portis, vel robos publicis fiunt, aut si mur¡ exstruantur, Divus Marcus rescripsit, Praesidcm aditum consulere Principem debere.

7.

CALLISTRATUS

libro II. de Coqnilionibas.—

Pecuniam, quae ¡u opera nava legata cet, potius in tutelam eorum operum, quae sunt, eonvertendam, quam ad inchoandum opus erogandam, Divus Pius reseripait, scilicet si satis operum civitas babeat, et non facile ad reficienda ea pecunia inveniatur.

§ 1.—Si quis opus ab alio factum adornare marmoribus, vel alio (6) modo ex voluntate populi facturum se pollicitus sit, norninis proprii titulo saribendo, manentibus priorum titulis, qui ea opera fecissent, id fien debere senatus censuit; quodsi privati in opera, quae publica pecunia fiant, ahquam de suo adiecerint summam, ita titulo inscriptionis uti eos debere, iisdern mandatis cavetur, ut, qnantam summam contulerint in id opus, saribant (7).

Q. Moissi'n.o; Pandeciccs, libro XI. - Respecto á. las obras que se hacen en las murallas, ó en las puertas, 6 en las cosas públicas, 6 si se construyeran murallas, resolvió por rescripto el Divino Marco, que el Presidente á quien se recurrió debía consu tar al Príncipe.

7.

CALISTRATO;

De las Jurisdicciones, libro II. -

El Divino Pío resolvió por rescripto, que el dinero, que se legó para obras nuevas, debía ser aplicado á la conservación de las obras que ya existen, mas biene á. comenzar otra obra, por supuesto, si la ciudad qu tuviera bastantes obras, y no se hallara fácilmente dinero para repararlas. § 1.—Si alguno hubiera prometido adornar con mármoles una obra hecha por otro, 6 que de otro modo él la haría según la voluntad del pueblo, dispuso el Senado que se debía hacer esto, inscribiendo el nombr5 de aquél, y conservando el de los primeros, que hubiesen hecho aquella obra; pero si particulares hubieren agregado de lo suyo algún dinero para obra que se hiciera con caudales públicos, se dispone en los mismos mandatos que aquéllos debían usar del derecho de inscripción, de tal suerte que inscriban la suma que hubieren aportado para esta obra.

TIT. XI

TITULO XI

DE NI)ND1N1S

DE LAS FERiAS Vau Cód. IV. 60.1

[Cf. Ccci, XV. 60.1

1. Monssritius libro III. Regularum.--Nundinis impetratis a Principe, non utendo, qui meruit, decennii tempore usum amittit.

1. Mcossvnro; Reglas, libro III. - Habiéndome impetrado del Príncipe ferias, no usando de la concesión el que la obtuvo, pierde por el transcurso de un decenio el derecho á utilizarla.

(1) Bo. considera Ulpianus libro singular¡ de offlcio Qn-

(4) Según nuestra conjetura; etas, el códice FI. (5) esee, considerase atiadida por antiguos copistas. (6) Tau,', según la escritura origiisa4 uso, inserta ¿a corrección del cddlce Fi., Br. (7) lnaertbant, ni mdrgen interior del códice Fi.

ratone reipubllcae aii,adidas por antiguos copistas, pero no as¡ Taur. (2) dlctue, HaZ. (1) de, insertan Ha¿. Vce1(1.

902

DIGBØTO.—LIBIO L TfTULO XII 4.

2. CALUSTRATUS libro ¡II. de Cognigionibus,—Si quia ipsos cultores agrorum, vol piscatores det'erre utensilia jo civitatem (1) iusserit, uI; ipsi ea distrahant, destituetur annonae praebitio, quum avocentur ab opere ruatici, qui (2) confestim ubi detulerint mercera, tradere eam, et ad opera sua revertí debeant. Denique surnmae prudentiae et auctoritatis apud Graecos Plato, quum institueret, quemadmodum civitas bene et (3) beato habitan possit, in primis latos negotiatores necessarios duxit; sic enim libro secundo Uodç [Cinitis eoneersatioxcd nia] (4) ait: i.ap tlóot á pa ylwp7cav =l T4y 111W10 zóy (5), -r a yle a1rajóvrU.J z txr

r &7op rL, &y

r&i a k ¿iv iL1r09. &)o rO ?O!

K0wíTas

J( ¿ 7wpy6ç ¿i

wup7hi, (6) ala; v& ltcp' m br4

ek

XP6° • O8n/LiI5 i 8 Y g MW91 , &?YOUO1 VTOI ¿1r '.)v 8LWtIl &1).' tieriv pé Torra ÓpTL; ciiv. [Indiqet erum cieUas pluribus utique rusttcts,

el aUis opftcrJus, el aliis mnistrantibus rncehenU bise el eoehentibua sinjula; hi aulem sutil negotiatores. Afferens auem agrícola ad forum aliqurci eorum, quae facil, eel ati quia alias opficum., non in idem tempus eeniet curn iridijentibus1 sua permutare. vacabit sao opi/lcio sedena in.foro; nequaquam, sed s ant, qui hoc videntes se ipsos in /ioc atatuant rni.nizteriuin./ (7)

2.

CALIsTRAT0;

De las Juri4diccioneR, libro IH.—

Si alguno hubiere mandado que los mismos cultivadores de los campos, ó los pescadores, llevasen cosas de uso ti la ciudad, para que ellos mismos las vendieran, se disminuirá el suministro de la aunona, retirando del trabajo ¡ los campesinos, quienes tan pronto como hubieren llevado la mercancía deben entregarla y volver ti su trabajo. Finalmente, Platón, de suma sabiduría y autoridad entre los griegos, al establecer de qué modo podría ser bien y felizmente habitada la ciudad, consideró en primer término que eran necesarios estos negociantes; porque en. el libro segundo de su «Conversación Civil» dice así: «Porque la ciudad necesita ciertamente de muchos trabajadores rústicos, y de Otros operarios, y de otros que suministran, importan y exportan cada cosa; y éstos son los negociantes. Mas el agricultor que lleva á la plaza alguna de las cosas que produce, ú otro cualquiera de loa operarios, no se encontrará al mismo tiempo Con los que las necesitan para permutar sus cosas, y cesará en su trabajo estando sentado en la plaza; y esto no debe ser de ningún modo, paro hay quienes viendo esto se dedican ellos mismos á este servicio».

TIT. XII

TÍTULO XII

DE POLLICITATLON1BUS

DE LAS PROMESAS

1. ULPiA.NUS Ubre singular¡ de offtcio Curatoris reipublicae. - Si pollicitus quia fuerit reipublicae opus se facturum, vol pecuniam daturum, in usuras non conveniatur; sed si moram coepenit facere, usurae accedunt, ut Imperator noster cum Divo patre sUO reacripait.

§ 5.—Denique quum columnas quidam promisisset, Imperator noster eum Divo patre suo ita rescnipsit: «Qui non ex causa pecuniam reipublicae poiheentur, liberalitatem perficere non coguntur. Sed si columnas Citiensibus (11) promisisti, et opus

1. ULPIANO; Del Cargo de Curador de ¿a repdblica, libro ático. - Si alguno hubiere prometido * la república que él hará una obra, 6 que dará dinero, no .es demandado por los intereses; pero si hubiere comenzado á incurrir en mora se agregan intereses, según resolvió por rescripto nuestro Emperadorjuntamente con su Divino padre. § 1.—Pero se ha de saber, que no siempre se obliga el que prometió; si verdaderamente hubiere prometido por un honor que se le confirió, 6 que se le haya de conferir, ó por otrajusta causa, estará obligado en virtud de la promesa; mas si hubiere prometido sin causa, no estará obligado; y así se halla contenido en muchas Constituciones antiguas, y nuevas. § 2.—Asimismo, si hubiere prometido sin causa, pero hubierecomenzado ¡hacer, se obligó el que comenzó. § 3.—Entendemos que comenzó, si echó los cimientos, 6 limpió el lugar. Pero también si pidiéndolo se le destinó lugar, es más cierto que se considerará que comenzó. Igualmente, si ec lugar público puso aparato ó hizo gastos. § 4.—Mas siél mismo no la comenzó, pero, habiendoprometido cierta cantidad para una obra de la república, ésta comenzó ¡ hacer la obra en consideración ti aquel dinero, estará obligado como si él hubiere comenzado la obra. § 5.—Finalmente, habiendo uno prometido columnas, nuestro Emperador resolvió por rescripto juntamente con su Divino padre en estos términos: «Los que sin causa prometen dinero ¡ Ja república no son obligados á ejecutar su liberalidad. t'ero si

Hal. VuLg; civitate, el códice Fi. quare, Hal. HaL Vuig.t et, oniltela el códice FI. Un poco diferente se lee este pasaje en Platon. Vease la página 371. cd. SlcpI&.; II. 12. cd. Ad.; pág. 82. cd. Beicicer. (5) 8i oiiowri,, Hai.

(7) Versión vulgar. (8) Taur. segón la escritura original; sIL, ¡a corrección del códice FI., Dr. 9) et veterf bi, considéranse anadidas por antiguos copistas. (10) Taui.; iseuit el códice Fi., segdn el mismo en La nota.

§ 1.—Non semper autem obligari eum, qui pollicitus est, sciendum esI; (8); si quidem ob honorem promiserit decretum sibi, vel denernendum, val ob aliaru iustam causam, tenebitur, ex pollicitatione; sin 'vero sine causa promiserit, non erit obligatus; et ita multis Constitutionibus et veteribus (9), et novia continetur. § 2.—Item si sine causa promiserit, óoepenit taman facere, obligatus est, qui coepit. 3.—Coepiase sic accipimus, si fudamenI;a leciilO), vol locura purgavit. Sed et si locus iii Petenti destinatus est, magia est, ut coepisse videatur. Item si apparatum, sive impensam in publico posuit.. § 4.—Sed si non ipse coepit, sed, quum certara pecuniam promisisset ad opus reipublicae, eóntemplatione pecuniae.eoepit opus facere, tenebitur quasi coopto opere.

(1) (2) (3) (4)

(6) Las [ni"], inserta ¡Ial.

(II.) Uirecaii, Y'j.

DIGESTO.—LIBRO L: TfTULO

xii



903

ea ratione sumtibus civitatis vol privatorum inchoatum est, deseri, quod gestum (1) est,. non oportet». § 6.—Si quis opus, quod perfecit, assignavit, deinde id fortuito casu aliquid passum (2) sit, periculum ad eum, qui fecit, non pertinero Impertor rescripsit.

prometiste columnas á los Cicienses, y por esta razón se comenzó la obra á costa de la ciudad 6 de particulares, no se debe abandonar lo que se hizo». § 6.—Si alguno entregó la obra que terminó, y después ella hubiera sufrido algo por accidente fortuito, resolvió por rescripto nuestro Emperador, que el quebranto no Le correspondía al que la hizo.

2. IDEM libro 1. Disputaeionum. - Si quis rern aliquam voverit, voto obligatur; quae res personam voventis, non rem, quae vovetur, obligat; res enim, quae vovetur, soluta quidem liberat vota, ipsa vero sacra non efflcitur.

2. EL MISMO; Disputas, libro 1.— Si alguno hubiere hecho voto de alguna cosa, se obliga al voto; lo que obliga ti la persona del que hace el voto,, no la cosa que se ofrece en el voto; porque la cosa que se promete en el voto, una vez pagada libra del voto, pero ella misma no se hace sagrada. § 1.—Mas se obligan por un voto los padres de familia, los púberos, que son de propio derecho; pero el hijo de familia, 6 el esclavo no se obligan por un voto sin la autoridad del padre 6 del señor. § 2.—Si alguno ofreció en voto la décima parte de sus bienes, esta décima parte no deja de estar en sus bienes antes que hubiere sido separada; y si acaso el que en voto ofreció la décima hubiere fallecido antes de su separación, su heredero queda obligado ti la décima ti titulo de la herencia; porque es sabido que la obligación de un voto pasa al heredero.

§ 1.—Voto autem patresfamiliarum obligantur, puberes, sui iuris; fihius enim familias, vel servus sine patria dominive auctoritate voto non obligantur. § 2.—Si decixnam cuís bonorum vovit, decirna non prius case in bonis desinit, quam fuerit separata; et si forte, qui decimain vovit, decesserit ante sepositionem (3), horas ipsius hereditario nomine decimae obatrictus est; voti enim obligationem ad heredom transire const.at .

3. IDEM libro IV. (4) Disprstationum. - Pactum est duorum consensus atque conventio; pollicita.tio vero offerentis solius promissum; et ideo illud est constitutum, ut, si ob honorem pollicitatio fuerit facta, quasi debituni exigatur; sed et coeptuni opus, lieet non ob honorem promissum, perficere promiasor eo (5) cogetur, et est constitutum.

§ 1.—Siquis, quam ex pollicitatione tradiderat ram municipibus, vindicare velit, repellendus est a petitione; aequissimum est enim, buiusmodi yoluntates in civitates collatas poenitentia non revocari. Sed et si desierint municipes poasidere, dicendum erit, actionem jis concedendam.

3. EL mismo; Disputas, libro 1 V. - Pacto es el consentimiento r la convención de dos; pero la oferta es promesa del solo que la ofrece; y por lo tanto, se estableció que si por causa de un honor se hubiera hecho una oferta, se exija como deuda; pero también está establecido que el prometedor será obligado ti terminar la obra comenzada, aunque no prometida por causa de un honor. § 1.—Si alguno quisiera reivindicar la cosa que por virtud de promesa había entregado ti munícipes, ha de ser repelido da su petición; porque es muy justo que tales voluntades manifestadas ti favor de las ciudades no sean revocadas por arre-. pentimiento. Pero también, si los munícipes hubieren dejado de poseerla, se habrá de decir que se les ha de conceder acción.

libro 111. lnstitutionum.—Propter

4. MARCIANO; Instituta, libro 111.—Si alguno hubiere prometido por causa de incendio, 6 de terremoto, 6 de alguna ruina, que sobrevino ti la república, está obligado.

5. ULPiÁNUS libro L Responsorurn. Chardemo (7) respondit.—Ex epístola, quam muneris edendi gra-

5. ULPiANO respondió á Caridemo; Respuestas, libro 1. - Ea virtud de la epístola, que un ausente envió para dar un regalo, no puede ser compelido ti darlo.

4.

MÁRCIANUS

ineendium, val terrae motuni (6), vel aliquam ruinam, quae reipublicae contingit, si quia promiserit, tenetur.

tis absene quia emisit, compelli eum ad editionem non posse.

8. IDEM libro V. de o/fino Proconsulis.— Toties locum habet deminutio pollicitationis in persona heredia, quoties non est pollicitatio ob honorem facta; ceteru.m si ob honorem facta siL, aeris alieni loco habetur, el in beredum persona non minuitur.

§ 1.—Si quia pecuniam ob honorem promiserit, eoeperitque solvere, eum debere quasi coepto opere, Imperator noster Antoninus (8) reseripait. § 2.—Non tantum masculos, sed etiam feminas, (1) coeptum. Ifai. Vuig. (i) Vag.- prisas, el cedce Fi. (s ) sepprstIonem Vtg. (4) Br. Considera IV. atiadida por antiguos copistas, no asi Tasr.

8. EL MISMO;

Del Caigo de Proconsul, libro V.—

Tiene lugar la disminución de la oferta en cuanto ti la persona del heredero siempre y cuando la oferta no fué hecha por causa de honor; peros¡ se hizo por causa de un honor, es considerada en lugar de deuda, y no es disminuida en la persona de los herederos. § 1.—Si alguno hubiere prometido dinero por causa de honor, y hubiere comenzado ti pagarlo, resolviópor rescripto nuestro Emperador Antonino que él lo debía, como si se hubiera comenzado una obra. § 2.—Se ha de saber, que no solamente los varo(5) CO, omítenia Hal. Vulg. (5) ve( terrae motum, constdéranse aadidizs por anti-

guos copistas. (7) Charidemus, Vuig. (8) Antoninu, cmi te ¿a ¡ial.

904



flIGESTO.—Lilao L TfTULO XII

si quid ob honores pollicitatae (1) sunt, debere implere sciendum cst; ci ita Rescripto Imperatoris nostri et Divi patria eius continetur. § 3.—Si cui respublica necessitatem imposuerit statuarum Principi ponendarum, qui non promisit, non cose ejcease ne obtemperare, Rescriptis Imperatoria nostri el Di-vi patria eius continetur.

7. Pua.irs libro 1. de oLficio Proconaulis. - Ob casum, quem civitas pana est, 5j quii promiserit se quid facturum, elsi non inchoaverit, omnimodo tenetur, Ui Divus Severus Dioni (2) reacripait. S. IDE!4 (3) libro 111. de officio Conulis. - De pollicitationibus in civitatem factis iudicum cognitionem case, Divi Fratrea Flavio Celso in hace verba reseripierunt: «Probe faciet Statius Rufinus, si Opus proscenii, quod se Gabinis exstructurumpromisit, quod tandem aggressus fuerat, perficial; nam etsj adversa fortuna usus ¡u triennio (4) a praefecto urbis relegatus asset, tamen gratiam munecia, quod oponte obtulit, minuere non debet, quum et abaena per amicuni perlicere opus istud posait; quodsi detrectat, actores conatituti, qui legitime pro civitate agere possint, nomine publico adire adversus eum iudices poterunt; qui quum primum potuerint, privaquam in exilium proliciscatur, cognoscent, et si opus perfici ab co debere constituerint (5), obedire eum reipublicae ob hane causam iubebunt, aut prohibebunt distrahi funduin, quem in territorio Gabinorum (6) habet».

neo, sino también las hembras, si por causa de honores prometieron alguna cosa, debían cumplirla; y así se contiene en Rescripto de nuestro Emperadory de su Divino podré. § 3.-Si la república le hubiere impuesto á alguien, que no lo prometió, la necesidad de levantar eslátuas al Príncipe, se contiene en rescriptos de nuestro Emperador y de su Divino padre, que no tiene él necesidad de obedecer. 7. P.sui.o; Del Cargo de Proconsul, libro 1. - Si

por calamidad, que sufrió la ciudad, alguien hubiere prometido que él hará alguna cosa, aunque no la hubiere comenzado, está de todos modos obl do, según respondió por rescripto á.. Dion el TiD vino Severo.

8. EL MISMO; Del Cargo de Proconsul, libro III. —Los Divinos Hermanos respondieron por rescripto en estos términos, que sobre las promesas hechas á una ciudad compele el conocimiento á los jueces: «Con probidad obrará Stacio Rufirio1 si aca bara. la obra del proscenio que les prometió á los Gabinos que él haría, y que al fin habla acometido; porque aunque habiendo tenido adversa fortuna hubiese sido relegadopor un trienio por el prefecto de la ciudad, no debe, sin embargo, disminuir la gracia del donativo, que espontáneamente ofreció, porque aun ausente podría acabar por medio de un amigo esta obra; pero si lo rehusara, constituidos agentes, que legítimamente puedan ejercitar acción por la ciudad, podrán recurrir en nombre público contra él á los jueces; los cuales conocerán de ello tan pronto como pudieren, antes que él parta para el destierro, y si determinaren que la obra debe ser acabada por él, mandarán que él obedezca por esta causa á la república, ó prohibirán que sea enajenado el fundo, que él tiene en el territorio de los Gabinos».

libro IV. Differeniarum. - Ex

9 MODESTINO; Diferencias, libro IV. - Los Divinos Severo y Antonino resolvieron por rescripto, que en virtud de la promesa que alguno hizo por causa de un honor ante la república quedaba él ciertamente obligado de todos modos á la totalidad, y su heredero ciertamente á la totalidad habiéndose hecho promesa por causa de un honor, pero que por haberse comenzado la obra prometida, si los bienes no fueran suficientes para la liberalidad, el heredero extraño estaba obligado á la quinta parte M patrimonio del difunto, y los hijos á la décima; pero el Divino Pío estableció, que también el mismo donante que se empobreció debía en virtud de la promesa de la obra comenzada la quinta parte de su patrimonio.

10. IDEM libro 1. Responsarun (7). - Septicia certamen patriae suae pollicendo sub hac conditione pollicita cst, uti sons apud eam remaneat, et ipsa usuras semiasales ad praernia certantium resolvat, ¡u hace verba: 01 xl &fOYa 1Tpa-

10. EL mismo; Respuestas, libro 1. - Septicia al ofrecer un certamen á su patria lo prometió bajo la condición de que el capital permaneciera en poder de ella, y de que ella misma pagará intereses del medio por ciento mensual para los premios de los contendientes, en estos términos: «Por razón de honor constituyo certamen cada cuatro años con la suma de treinta mil, reteniendo yo misma en mi poder el dinero, y dando suficiente caución ante los lecemprimos de pagar yo los intereses de los treinta mil, que corresponden según costumbre,

MODESTINUS

9.

pollicitatione, quam fuis ob honorern apud rempu-. blicam fecit, ipsum quidern omnimodo in solidum tener¡, heredem vero eius, ob honorem quidem facta proiniasione in solidum, ob id vero, quod OpUS promissum coepturn est, si bona liberalitati solvendo non fuerint, extraneum heredem in quintam partem patrimonii defuncti, ¡iberos in decimam telien, Divi Severus el Antoninus rescripserunt; sed et ipsum donatorein pauperem factum, ex promissione operis coepti quintam partem patrimonii sui dcbere, L)ivus Pius constituit. -

rrptói &tr tupediwv Tpl&iY, vi' rau x1(12u m) xwriXouTa &p7pLov, x,zi & 1Ozw.7 ltzp& t& i'xnirprotç &coxple.ç ir ri e Tav ¿I iSrouç rptO zupií&.v , vóo, iyw yourogvroq l

r5i

oxiopi.ou ro

pdç./L,

v&u

U

1Y

ii IJLO

v5 [Honores

áv ¿

(1)

iÚaLç

ó r6?cO £i

xadç

gratia con-

poflfcltae, Vulg.

te ]Mogent, Ha¿. Vulg.

7VO

(3) rnplauus, al mrirgsn interior del códice Fi. (4) Lrleiinlum, Hat.

(5). eonstiterit, flaL

It» ¡Ial. 'Vulg.; Gabixilorum, el códice FI. (7) 7ur. según la corrección del códice FI.; ad muniel-

palem, ¿a eccritgra originat, Br.

DIGESTO.—LIM L TfTVLO XII



905

stitrso agonem quadriennatem ex triginta millibus sorta ¿psa penes me retinens pecuniam, el cauens apud decemprimos sufflcienter, solcere me eas, quae CX COfl.$UetLtc/,tfle sant, trigttzta rnilliam usuras, agonotheta existente el praesidente viro meo, .insupep etiam, qui ex me generabuntur /Uii; procedent autem hue usurae ad praemia ¿hyínelieorum, quemadmodurn in unoquoque certarnizie serzatus determinabit]: (1) quae-

siendo juez y presidente mi marido,, y además también fos hijos que de mí nacieren; mas estos intereses se aplicarán ¡ premios de los músicos, según determinare el Senadben cada certamen»; pregunto, ¿pueden sufrir los hijos de Septicia el perjuicio

libro IX. Pandectarun. - Si quia ob

11. Et. MISMO; Pandectas, libro IX.— Si por causa de honor 6 de sacerdocio hubiere alguno prometido dinero, y antes de entrar en el cargo honorífico ó en la magistratura falleciera, dispónese en Constituciones de los Príncipes que sus herederos no deben ser demandados por el dinero que él había prometido por causa del honor ó de la magistratura, á no ser acaso que viviendo él la obra huhiero sido comenzada por él, ópor la misma república.

ro, ari posaunt iniuriam pati fUji Septicae, quominus ipai praesiderent certamini, seeundum verba conditionemque pollicitationis? Herennius (2) Mo. destinus reapondit, quo casu certaminis editio licita esi, furmam pollicitationi datam servandam case. • 11. IDEM

honorem vol sacerdotium pecuniam promiserit, et antequam honorem vol magistratum ineat, docedel, non oportere heredes ema convenir¡ in pecuniam, quam ja ob honorem vol magistratum promiserat, principalibus Constitutionibus cavetur, nial forte ab so, vol ab ¡pea rapublica so vivo opus fuent inchoatum.

de no presidir ellos mismos el certamen, conformo ¡ las palabras y á la condición de la promesas Herennio Modestino respondió, que en el caso en que fué lícita la celebración del certamen se había de guardar la forma dada á la promesa.

12. IDEM libro XI. Pandeckwwn. -In privatis operibus invitis bis, qui feeerunt, statuaa aula ponote non posaumus, ut Rescripto Divi Severi continetur. § 1.—Quum quidam, no honoribus fungeretur, opus proniisisset, tam (3) honores subire cogendum, quam operis instructionem, Divus Antonirnis rescripsit.

EL MISMO; Pandectas, libro XL -En las 12. obras privadas no podemos poner contra la voluntad de los que las hicieron eatátuas para otros, según se contiene en rescripto del Divino Severo. § 1.—Habiendo uno prometido una obra para no desempeñar cargos honoríficos, resolvió por rescripto el Divino Antonino, que había de ser obligado tanto á. desempeñar los cargos honoríficos, como á. la construcción de la obra.

13. Ppiaius IUSTUS libro II. de Constitutionibus. —Imperalores Antoninus et Verus Augusti rescripserunt, opera exstruere debere coa, qui pro honore pollíciti sunt, non pecunias pro hia inferre cogí.

13. Ppuuo JUSTO; De las Jurisdicciones, libro IL - Los Emperadores Antonino y Vero, Augus-

§ 1.—Itein rescripserunt, conditiones donationibus appositas, quae in rempublicam fiunt, ita demum ratas esas, si utilitatis publicae interest; quodsi damnosao smI, observan non debere; et ideo non observaudum, quod defunotus corta summa legata vetuit vectigal exerceri; case enim tolerabilia, quae vetus consuetudo comprobat.

14. POMPONIUS libro VI. Epistolaruin el variaruin Leclionum.—Si quia sui alienive honoris causa opus facturum se in aliqua civitate proniiserit, ad perficiendum 1am ipse, quam heres eius, ex Constitutiorie Divi Traían¡ obligatus est. Sed si quia ob honoreni opus facturum se (4) civitate aliqua promiserit, atque inchoaverit,etpriusquam perficeret, discessenit (5), heres eius extraneus quidem necease habet aut perficere ¡d, aut partem quintam patrimonii relicti sibi ab eo, qui id opus facere instituerat, si ita maliet, civitati in qua id opus fien coeptuni est, dare; ja autem, qui ex numero liberorum est, si horas extitit, non quintas partis, sed decimae concedendae neceasitate afficitur; et haec Divus Antoninus (6) constituit.

(1) Versión vulgar. (2) Taur según fa corrección del cddie FL; Hermogenlanu, ¿a escritura original, Br. (2) Ilal. Vutg.; tam, ornilela el códice F. TOMO III —114

tos, resolvieron por rescripto, que debían construir las obras los que por razón de un honor las prometieron, y no ser obligados á pagar en lugar de ollas cierta cantidad. § 1.—Asimismo resolvieron por rescripto, que las condiciones puestas á las donaciones, que se hacen á la república, son válidas solamente si interesan á la utilidad pública; peroque si fueran perjudiciales no debían ser observadas; y por esto no se ha de observár, si el difunto habiendo legado cierta suma prohibió que se cobraran tributos; porque sOn tolerables las cosas que comprueba una antigua costumbre. 14. POMP0NIO; Epistolas y. lecturas arias, libro VI.—Si alguno hubiere prometido por causa de car-

go honorífico suyo ó de otro que él hará una obra en alguna ciudad, ha do ser obligado a ejecutarla tanto él mismo, como su heredero, en virtud de Constitución del Divino Trajano. Pero si alguno hubiere prometido por causa de un honor que él hará una obra en alguna ciudad, y la hubiere comenzado, y antes que la acabase falleciere, su heredero extraño tiene ciertamente necesidad ó de acabarla, O de darle, sí asilo prefiriera, á la ciudad, en que esta obra se comenzó á hacer, la quinta parte del patrimonio que se le dejó por el que había determinado hacer esta obra; mas el que sea del número de loa hijos, si quedó siendo heredero, es sujetado á la necesidad de ceder no la quinta parte, sino la décima; y esto estableció el Divino Antonino.

(4) in, insertan Hal. Vulg (5) daceesertt, Hai. Vu.Ig. (6) Ádrisnu, Vuig.

906

DIGESTO.—LIMOL: TfTULO

xiii

15. ULHANUS libro singulari de ojflcio Curaoris reipublicae.—Inter liberos nepotem quoque ex filia contineri, Divus Plus rescripsit.

15. ULPiANO; Del Cargo de Curador de la república, libro único. - EL Divino Pío resolvió por rescripto, que también el nieto habido de hija es contado entre los descendientes.

TIT. XIII

TÍTULO XIII

DE (1) EXTRAORDIN&IUIS COGNITIONIBUS, ET Si IUDEX DEL CONOCIM19NTO EXTRAORDINARIO, Y DE SI SE DIJERE LITEM SUAN FEC1SSE DICETUR QUE El. JUEZ HIZO SUYO EL LITIGIO 1. UUIÁNUs libro VIII. de omnibus Tribunalibus.—Praeses provinciae de mescedibtzs ius dicere solet, sed praeceptoribus tantum studioruni hiberalium. Liberalia autem studia accipimus, quae Orseci ép (2) [liberaliaj appellant; rhetores continebuntur, grammatici, geometrae.

§ 1 .—Medicorum quoque eadem causa est, quae professorutn, nisi quod ivatior, quum hi salutis hominum, illi studiorum curani agant; et ideo bis quoque extra ordinem ius dici debet. § 2.—Sed et obstetricem audiant, quae utique medicinam exhibere videtiir. § 3.—Medicog fortassis quis accipiet etiazn eos, qui alicuius partis corporis, ve! certi doloris sanitateru pohlicentur, ut puta si auricularius, si fistu-. Iae vel dentium; non tamen si ineantavit, si imprecatus est, si, ut vulgar¡ verbo impostorum (3) utar, si exorcizavit; non sunt ¡ata inedicinae genera, temetsi sint, qui hoz sibi profuisse eum praedicatione affirment. § 4.—An et philosophi professorum numero sint? Et non putem, non quia non religiosa res est, sed quia hoc primum profiteri ces oportet, mercenariam operam spernere. § 5.—Proinde ne iuris quidem civilis professoribus ius dioent; est quidem res sanctissima civilis sapientia, sed quae pretio numario non sit aestimanda, neo deshoneatanda, duin in iudicio honor retitur, qui in ingreasu sacramenti efferri (4) deuit; quaedaw enim tametsi honeste accipiantur, inhoneste lamen petuntur. § 6.—Ludi quoque literarii magistris, licet non profesaures, tamen usurpatum est, ut bis quoque ius dicatur. 1am et librariis, el notariis, et calculatoribus sive tabulariis. Sial

§ 7.—Sed (5) ceterarum artium opificibus, sive artiticibus, quae sunt extra literas vel -notas positae, nequaquani extra ordinem ius dicere Praeses debebit. § 8.—Sed et si comites salarium petant, idem iuns est, quod in professoribus placet. § 9.—Sed (8) adversus ipsós omnes cognoscere Praeses debet, quia UI adversus advocatos adean-. tur, Divi Fratres reacripserunt. § 10.—In honorariis advocatorum ita versan ¡udei debet, ut pro modo litis, proque ad'ç'ocati facundia, el fori consuetudine, el iudicii, in quo eral acturus, aestimationem adhibcat, dummodo liciturn honorarium quantitas non egrediatur; ita enim Re(1) VABIIS ET,

inserta VaIg.

(5) [Liberales disciplinas], inserto Rat. (3) tuposterum, Bat. (4) offerrl, al margen interior del códice FI.

1. ULPIANO;

De todos los Tribunales, libro VIII,

- El Presidente de la provincia suele juzgar sobre los estipendios, pero solamente sobre los da los preceptores de estudios liberales. Mas entendemos por estudios liberales los que los griegos llaman &1cu5'tp [liberales]; y se comprenderán los retóricos, los gramáticos, y los geómetras. § 1.—La condición de los médicos es también la misma que la de los profesores, salvo que más justificada, porque ellos cuidan de la salud da los hombres, y éstos de sus estudios; y por esto es licito j uzgar extraordinariamente también respecto á. ellos. § 2.—Mas oigan también filas comadronas, las que ciertamente se considera que ejercen la medicina. § 3.—Alguno acaso considerará médicos también fi los que prometen la curación de algunaparte del cuerpo, ó de cierto dolor, por ejemplo, si foera especialista del oido, del esófago, ó de los dientes; mas no si hizo encantamientos, ó imprecaciones, si, para usar la palabra vulgar de los impostores, exorcizó; estas no son especies de medicinas, aunque haya quienes afirmen con sus predicaciones que aquéllos les fueron provechosos. § 4.—Están acaso también en el numero de los profesores Los filósofos? Y yo no lo creería, no porque la cosa no sea religiosa, sino porque en primer lugar deben ellos profesar esto, que desprecian el trabajo mercenario. § 5.—Por consiguiente, no juzprárl ciertamente para los profesores del derecho civil; es oiertamente cosa muy santa el conocimiento del derecho civil, pero que no ha de ser estimada en dinero, ni deshonrada, pues en juicio se piden los honorarios que se debieron ofrecer al principio del juramento; porque aunque algunas cosas se reciban honestamente, se piden, sin embargo, deshonrosamente., § 6.—Aunque ellos no sean profesores, se practicó, sin embargo, que también para los maestros de juegos literarios se juzgara también por ellos. Y asimismo también para los copistas de libros, y para los notarios, y para los contadores ó tabularios. § 7.—Pero para los obreros 6 artífices de las demás artes, que son ajenas fi las letras ó notas, no deberá de ningún modo juzgar extraordinariamente el Presidente. § 8.—Pero hay el mismo derecho, que se halla establecido para los profesores, también si los asesores pidieran salario. § 9.—Pero contra todos éstos debe conocer el Presidente, porque los Divinos Hermanos resolvieron por rescripto, que se recurriese fi aquéllos contra los abogados. § 10.—En cuanto fi los honorarios de los abogados el juez debe proceder de modo que haga la estimación con arreglo fi la cuantía del litigio, 6 fi la elocuencia del abogado, fi ha costumbre del foro, y al juicio en que ha ¡a de actuar, con tal que la can(5) et, inserta Ha1. (6) Taur. según la escr i tura original; et, inserto la rrecci4n del códice Fi., Br.

00-

iIGESTO.—LIBRO L TfTULO XIII

acripto Imperatoris nostri et patria eius continetur; verba Rescripti itase habent: «Si.Iulius Maternus, quem patronurn causae tuse case voluisti, fidem 8usceptam exhibere paratus est, eam duntaxat pecuniam, quae modum legitimum egreasa est, rapetare (1) debes». § 11.—Advocatos accipere debemus omnes omnino, qui causEs agendis quoquo atudio operantur; non turnen qui pro tractatu (2)-non adfuturi causis accipere quid solent, advocatorum numero erunt. § 12.—Si cautum est honorarium, val si quis de lite paetus est, videainus, an petera poasit. Et quidem de pactis ita est rescriptum ah Imperatore nootro, et Divo patre eius: «Litio causa malo more pacuniam tibE promissam ipse quoque profiteris, sed hoc ¡La ius (3) est, si suspena lite societatem futuri emolumenti cautio pollicetur; si vero post causam actam cauta cut honoraria summa, peti poterit usque ad probabilem quantitatem, etsi nomine palmarii cautum sit, sic tomen, ut computetur id, quod datum est, eum se, quod debaten, neutrumque (4) compositum licitam quantilatem excedat. Licita autem quantitas intélligitur pro singulis causis usque ad centum surcos». § 13.—Divue. Severus ab heredibus advocati mortuo eo prohibuil mercedem repeti, quia par ipsum non steterat, quominus causam ageret. § 14.—Ad nutricia quoque offlcium.Praesidis ve! Praetoris devenit; namque nutrices ob alimoniam infantium apud Praesides, quod sibi debetur, petunt. Sed nutricia eo usque producemus, quead infantes uberibus aluntur, ceterum post hace cessant partes Praetoris vel Praesidis. § 15.—Hace omnia si apud Praesides petantur, videarnus, un de mutuis petitionibus possunt Praesidas cognoscere; et putem debere admitti.



907

tidad no exceda de los honorarios lícitos; porque así se contiene en rescripto de nuestro Emperador y de su padre; las palabras del rescripto dicen así: «Si Julio Materno, que quisiste fuera patrono de tu causa, estuvo dispuesto á cumplir el compromiso contraído, debes reclamar solamente la cantidad que excedió de la cuantía legítima». § 11.—Por abogados debernos entender absolutamente todos los que de alguna manera trabajan en la defensa de las causas; pero no estarán en el número de los abogados los que no habiendo asistido las causas con arreglo á lo tratado suelen recibir alguna cosa. §2.—Si se dió caución por los honorarios, ó si alguno pacto sobre un litigio, veamos si podrá reclamar. Y ciertamente que en cuanto á los pactos se resolvió así en rescripto por nuestro Emperador y por su Divino padre: «Tú mismo confiesas que por mala costumbre se te prometió dinero por causa-de un litigio, pero esto es asi de derecho, si estando pendiente el litigio una caución promete participación en el emolumento futuro; pero si después de defendida la causa se dió caución por la suma de honorarios, se podrá pedir hasta la cantidad lícita, aunque se haya dado la caución en el cazo de victoria, pero de suerte que se compute lo que se dió con lo que se debe, y que ni lo uno ni lo otro reunido exceda de la cantidad lícita. Mas se entiende pon cantidad lícita hasta cien áureos por cada causa». § 13.—El Divino Severo prohibió que é. los herederos del abogado se les reclamen, fallecido él, los honorarios, porque en él no había consistido no defender la causa. § 14.—El cargo del Presidente ó del Pretor llega también á los salarios dalas nodrizas; porque las nodrizas piden ante los Presidentes toque se les debe • por alimento de los niños. Pero los salarios de las nodrizas los extendemos hasta tanto que los niños son alimentados con el pecho, pero después de esto cesan las atribuciones del Pretor ó del Presidente. § 15.---Si todas estas cosas sepidieran ante los Presidentes, veamos si los Presidentes pueden conocer de peticiones mútuas; y yo opinaría que esto se debe admitir.

libro 1. Opnwnum.— De usu aquae, do rivis novis inciviliter institutis, item de equis alienEs a aciente possessis, fetuque earum, et de damno dato per immissos in praedium SUULTfl universos bomines ces, qui in plurium praedia distribui debuerunt, si modo id non ex auctoritate eius, qui iubera potuit, factum est, Praesidem provincias doeeri aportare responsum est, ut issecundum re¡ aequitatem et iurisdictionis ordinem (5) convenientem formani re¡ dat.

2. Ei.. MISMO; Opiniones, libro 1. - Se respondió, que respecto al uso del anua, á las nuevas acequias establecidas contra derecho, y también que respecto á las yeguas poseídas por el que sabe que son de otro, y á. sus crías, y al daño causado por haber uno puesto en su propio predio. todos los esclavos que debieron ser distribuidos entre los predios de muchos, si esto no se hizo con la autoridad del que pudo mandarlo, debe ser informado el Presidente de la provincia, para que éste dé al negocio la resolución conveniente conforme á la equidad del caso y al orden de la jurisdicción.

8. IDEM libro V. Opinionum. - Si medicus, cui curandos anos oculos, qui jis laborabat, commiserut, periculurn amitteudorum eorum par adversa medicainenta inferendo compulit, ut ei poaseasiones-suas contra fidem bonam aeger venderet, mcivila factum Praeses provincias coé rceat, remque reititui iubeat.

8. EL MISMO; Opiniones, libro V. —Si el médico, ¡ quien había encomendado que le curase los ojos al que padecía de ellos, causándole peligro de perder los ojos con medicamentos contrarios, compelió al enfermo á. que contra la buena fe le vendiese posesiones suyas, castigue el Presidente de la pro. vincia este hecho contrario al derecho civil, y mande que sea restituida la cosa.

• 2. IDEM

(1) petere, Vag. (3) tratu, VuLg. (3) Taur. segúli la erU ura 0r~; las, oinUeia ¿a corrocZdn de¿ oddtce Pl., Dr. -

(4) ne utrwnque, Vutg. (5) iuildietionem, Vug.

908



DT08TO—LI3RO L: TfTULO XIV

4. PAULUS libro IV. ad Plautium.—DivusAntoninus Pius reseripait, iuris studiosos, qui salaria petebant, haec exigere poase.

4. Pur.o; Comentarios ó Plaucío, libro IV.— El Divino Antonino Plo resolvió por rescripto, que los estudiosos del derecho, que pedían salarios, podían exigirlos.

5. CLLiSTRATUS libro 1. de Cognitionibus.— Cognitionum numerus, quum ex variis causia descendat, in genera dividi fadlle non potest, nisi summatini dividatur. Nuuierus ergo cognitionuni ir' quatuor fere genera dividi potest; ant enim de benoribus sive munoribus gerendia agitatur, aut de re pecuniaria disceptatur, aut de existimationo alicu ius cognoscitur, aut de capitali crimine quaeritur.

5. CALLSTRATO; De ¿as Jurisdicciones, libro I. El número de las jurisdicciones, como proviene de varias causas, no se puede dividir fácilmente en géneros, á no ser que se haga una división sumaria. Así, pues, e1 número de las jurisdicciones se puede dividir en unos cuatro géneros; porque ó se trata del desempeño de honores ó de cargos, ó se discute sobre negocio pecuniario, 6 se conoce sobre la estimación de alguien, 6 se cuestiona sobre delito capital. § 1.—Estimación es el estado de dignidad ilesa comprobado por las leyes y las costumbres, que en virtud de delito nuestro se menoscaba ó se pierde por la autoridad de las leyes. § 2.—Se menoscaba la estimación, siempre que subsistiendo la libertad somos castigados con pena respecto al estado de dignidad, como cuando uno es relegado, 6 cuando es removido del orden, ó cuando se le prohibe que desempeñe honores públicos, 6 cuando un plebeyo es castigado con varas, 6 es condenado á obra pública, ó cuando uno cayó en tal condición, que es enumerado por causa de infamia en el Edicto perpétuo. § 3.—Pero se pierde, siempre que media máxima disminución de cabeza, esto es, cuando -se pierde la libertad, como cuando se pone interdicción en el agua y el fuego, la cual recae en la persona de los deportados, 6 cuando un plebeyo es condenado al trabajo de las minas ó á las minas; porque no hay ninguna diferencia, ni es diversa la pena del trabajo y de las minas, sino en que los fugitivos del trabajo no son condenados á muerte, sino á la pena de las minas.

§ 1.—Exiatimatio est dignitatis illaesae status legibus ac moribus comproatus, qui (1) ex delicto postro auctoritate legum aut minuitur, ant conaumitur. § 2.—Minuitur existimatio, quoties manante. Iibertate circa statum dinitatis poena plectimur, sicuti quum relegatur quis, ve! quum ordine movetur, ve! quum prohibetur honoribus publicis fungi, ve! quum plebeius fustibus caeditur, val ir' opus publicum datur, vel quum in eam causam quia in cidit, quae Edicto perpetuo infamiae causa enu meratur. § 3.—.Consumitur vero, quoties magna capitis minutio intervenit, id est quum libertas adimitur, veluti qunin aqua et igni interdicitur, quae in persona deportatorum venit (2), vel quum plebeius in opus metalli vel ir' metallum datur; nihil enim refert, neo diversa poena est operis et metalli, nisi quod refugae operis non morte, sed poena metal¡¡ subiiciu ntur.

6. G.uus libro III. Rerum quotidianarun, sn'c Aureorum..— Si iudex litem anam feeerit, non proprie ex maleficio obligatus videtur; sed quia noque ex contractu obligatus est, et (3) utique peccasse aliquid intelligitur, licet per imprudentiarn, ideo videtur quasi ex maleficio tener¡ in factura actione, et in quantum de ea re (4) aequum religioni iudicantis visuin fuerit, poenam sustinebit.

8. (h.vo; Diario de cosas

notables, libro 111.—Si

el juez hubiere hecho suyo el litigio no se considera obligado propiamente en virtud de delito; pero como tampoco está obligado en virtud de contrato, y se entiende que ciertamente se hizo culpable de algo, aunque por inadvertencia, se considera por lo. tanto que está obligado como por delito á la acción por el hecho, y sufrirá la pena de cuanto sobre el particular le hubiere parecido justo ¡ la conciencia del juez.

TIT. XIV

TITULO XIV

DE PROXENET1CLS (5)

DE LOS CORRETAJES

1. ULPIANIJS libro ILIL ad Sabinum. - Proxenetica jure licito petuntur.

1. ULP1ANd; Comentarios á Sabino, libro XLII. Los corretajes se reclaman con lícito derecho.

2. IDEM libro XXXI. (6) ad Edicturn.—Si proxeneta intervenerit faciendi nominis, ut multi solent, videamus, an possit quasi mandator tener¡-, et non puto teneri, quia hic monstrat magia nomen, quam mandat, tametsi laudet nomen. [dem dico, et si aliquid philantropi (7) nomine acceperit, nec ex beato conducto erit actio. Plano si dolo et calliditate creditorem circumvenerit, de dolo actione tenebitur.

2. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro XXXI. - Si hubiere mediado corredor para constituir un crédito, como suelen hacerlo muchos, veamas si podrá estar obligado como mandante; y no creo que esté.obligado, porque éste más bien muestra un nombro, que no que da mandato, aunque elogie el nombre. Lo mismo digo, también si hubiere recibido alguna cosa ¡ título de corretaje, y no habrá la acción de locación y conducción. Ciertamente que si hubiere engañado con dolo y astucia al acreedor estará sujeto ¡ la acción de dolo.

(1) quae1 Vutg. (2) eveiiit, al nrdrgen

interior del cdtLce FI.

(5) et, con.k14 rase añadida por (4) re, omítela Hal.

antiguos copistas.

(5) PROXENSTIS, FMI.

(0) 1., considérase atadida poanti9uos copistas. (7) phllsutropft, Ha.

DIGTO.—LIBO L TfTULO XV S. IDEM

libro VIII. de omnibus Tribunaiibu3.—



909

8. Ei. mismo; De todos los Tribunales, libro Viii.

De proxenetico quod et (1) sordidum, sotent Praesides cognoscere; sic tamen, ut et in his modus esse debeat et quantitatis, et negotii,jn que operula jata defunoti sunt, et ministerium qualequale accommodaverunt. Facilius quod Graeci &picuncdv [ineerpreiu,n sea inlerprelis honorariwn] appe11nt, peti apud coa poterit, si quis forte conditionis, ve¡ amicitiae, ve¡ assessurae, vol cuius alterius huiuscemodi proxeneta fuit; sunt enim huiusmodi bominum, ut in tam (2) magna civitate, officinae. Est enim proxenetarum modus, qui emtionibus, venditionibus, commerciis, contractibus licitis utiles non adeo improbabili more se exhibent.

—Los Presidentes suelen conocer del corretaje, que también se ilamasórdido; pero de suerte que también en ellos deba haber proporción así con la cantidad como en el negocio, en que los corredores desempeñaron este pequeño trabajo, y prestaron algún servicio. Más fácilmente se podrá pedir ante ellos lo que los griegos llaman [uilerpret.aciónj Ci honorarios de intérprete, si acaso alguno fué corredor de una condición, ó de una amistad, é de asesocia, dde otra cualquiera cosa semejante; porque hay oficinas de tales hombres, como en esta ciudad tan grande. Hay, pues, un número de corredores que se prestan como útiles y no por mala costumbre en las compras, en las ventas, en los negocios comerciales, y en los contratos licites.

TIT. XV

TITULO XV

DI CENSIBUS

DE LOS CINSOS [Véase Oid. XI. 58.]

ICf. Cod. XL $8.]

1. U.pi&us libro 1. de Censibus. - Sciendum est, esas quasdam colonias iuris Italici, ut est in Syria Phoenioe apleudidisaima Tyriorum colonia, unde mihi erige est, nobilis regionibus, serie saeculocuin antiquisaima, armipotena, foederis, quod cum Rómanis percusait, tenaciasima; huin enim Divus Severus et Imperator noster, ob egregiam in rempublieam imperiumque Romanum insignem fidem, ius Italicum dediL

§ 1.—Sed et Berytensis colonia in oadem provincia Augusti beneficiis gratiosa et, ut Divus Hadrianus in quadam Oratione ait.Augustana (3) colonia (4), quae ius ltalicum habet. § 2.—EsI et Heliopolitana (5),quae a Divo Severo por belli civilis occasionem Italicae colonias rempublicam accepit. § 3.—Esi et. Laodicena colonia in Syria coele, ciii Divus Severus ius ltalicum ob belli civilis merita concessit. Ptolemaeensium (6) enim colonia, quae inter Phoenicen et Palaestinam sita est, nihil praeter nomen colonias habet. § 4.—Sed et Emesenae (7) civitati Phoenices Imperator noster ius colonias dedit, ¡urisque Italici eam fecit. § 5.—E st et Plamyrena civitas in provincia Phoenico prope barbaras gentes et nationes collocata. §,6.—In Palaestina duae fuenunt (8) coloniae, Çaesariensis et Aelia Capitolina, sed neutra ius Italicum habet. 7.—Divus quoque Severus ja Sebastenain clvitatem cotoniam deduxit. § 8.—la Dacia (9) quoque Zernensium (10) colonia a Divo Trajano deducta, iuris italior est. § 9.—Zarmizegetbusa (11) quoque eiusdem ¡urja esL; item Napocensis (12) colonia, et Apulensis, el - Patavissensium (13) vicus, qui a Divo Severo ius colonias impetravit. (1) est, VaZg. (2) Mal.; tam in, el códice FI. (1) Angustfana, MaL (4)- dieta, inserta Mal. (5) Sen nuestra enmiendes; Heliupolitana, Taur. al

Tú gen Uellpolitana, si mismo en el texto. (6) Mal.; Ptolemeneium, el códice FI.

(7) Según nuestra enmienda; Eiulsenae1 el oddiøe Ft. Mtenae, Ha¿.

1. ULPIANO; De los Censos, libró 1.—Se ha de saber, que hay algunas colonias de derecho itálico, como es en la Siria Fenicia la muy ilustre colonia de los Tirios, de donde soy originario, noble por sus regiones, antiquísima por una serie de siglos, poderosa en las armas, tenacisima en la alianza que hizo con los Romanos; porque ¡ ella le dié el derecho itálico el Divino Severo y Emperador nuestro por su eregia insigne fidelidad á la república y al Imperio Romano. § 1.—Pero también la colonia de los Beritenses en la misma provincia, agraciada con los beneficios de Augusto, y, como dijo en cierta Oración el Divino Adriano, colonia Augustana, la cual tiene el derecho itálico. § 2.—Hay también la Heliopolitana, la cual recibió del Divino Severo el título de república de colonia itálica con ocasión de la guerra civil. § 3.—Hay también la colonfh Laodicena en la Siria Cele, ¡ la cual le concedió el Divino Severo el derecho itálico por méritos en la guerra civil. Porque la colonia de los Ptolomenses, que se halla situada entre la Fenicia y la Palestina, no tiene de colonia sino el nombre. § 4.—Pero nuestro Emperador dió el derecho de colonia, y la hizo de derecho itálico, á la ciudad Emesena de la Fenicia. § 5.—Hay también la ciudad de Palmirezia en la

provincia de Fenicia, colocada cerca de gentes y de naciones bárbaras. § 6.—En la Palestina hubo dos colonias, la Ce-

sariense y la Elia Capitolina, pero ninguna de las dos tiene el derecho itálico. § 7.—También el Divino Severo llevó una colonia á. la ciudad de Sobaste. § 8.—También en la Dacia es de.derecho itálico la colonia de Zernenses llevada porl Divino Trajapo. § 9.—También es del mismo derecho la de Zarmizegetusa; asimismo la colonia Napocense y la Apulense y la aldea Patavicense, que impetré del Divino Severo el derecho de colonia.

(5) suntt Mal. (9) Según enmienda Cayado; Indicla, el códice FI,; Indias, Vuig. (lo) CyreneuStum, Mal.; Ernen$tum, otroa en el nuemo. (11) Zamleetusa, Veda. (12) Nabonensli, Vu1Q.; Naconenais, Mal. (18) Paranisenalum, Mal.; Patavienalum, otros en el nstsnso.

910



DIGB8TO.—LIflO L TÍtULO XV

§ 10.—Est et in Bithynia colonia (1) Apamefla, et in Ponto Sinojen sis. § 11.—Est et in Cilicia (2) Selinus, et Traianopolis.

§ 10.—Hay también en la Bitinia la colonia Apa. mena, y en el Ponto la Sinopense. § 11.—Hay también en la CEcilia la de Selino y la deTrajanópolis.

.2. IDEM libro XXVIII. ad Sabinwn. - Vitja priorum censuuin editis novia professionibus evanescunt.

2. E L 3415110; Comentarios á Sabino, libro XXVIII. - Lós viejos de los censos anteriores se

3. LDsK Libro II. de Censibcia.— Aetatem in censando-significare necease est, quia quibusdam actas tribuit, ne tributo onerentur; 'veluti iii Syriia a

S. EL mismo; De los Censos, libro 11. - Al hacer la declaración del censo es necesario indicar la edad, porque á algunos les concede la edad que no sean gravados con tributos; por ejemplo, en las Sirias están obligados al tributo de capitación hasta los sesenta y cinco años, los varones desde los ca-

quatuordecim annis mascufl, a duodecim. feminae usque ad Sexagesimum quintum annum tributo capitis obligantur; actas autem spectatur censendi tempore. § 1.—Rebus concessam immunitatem non habere (3) intercidere, Rescripto Imperatorio nostri ad Pelignianum (4) recte expressum est, quippe personis quidem data iminunitas cum persona extinguitur, rebus nunquam extinguitur.

4. IDSM libro Iii. de Ceizsibus.—Forma censuali cavetur, ut agri sic En censurn referantur, nomen fundE cuiusque, et in qua civitate, el quo pago alt, et quos duos vicinos proximos habeat el id arvum, quod En decem anuos proximos satum erit, quot ¡ugerum sil; vinea, quot viLes babeat; oliva (5), quot iugerum et quod arbores habeat; pratum, quod intra decem annos proximos sectum ant, quot iugerum; pascua, quot iugerum esse videantur; itera silvae caeduae; omnia ipse, pu defert, aestimet. § 1.—lIlam aequitatem debet admittere censitor, Ut officio sius congruat, relevan eum, qui in publicii tabulEs delato ffiodo fruj certis ex causis non possit. Quare el si agri portEo chasmate perierit, debebit per censitorem relevan. Si vEtes mortuae sint, vol arbores aruerint, iniquum, eum numerum

inseri censui. Quodsi exciderit arbores vel viles, nihilominus eum numerum profiteri iubetur, qui fuit censos tempore, nisi causam excidendi censitori probabit (6). § 2.—la vero, qui agrum in alia civitate babet, En ea civitate profiteri debet, in qua agar est; agni enim tributum in eam civjtatem debet levare, in

extingien con lu nuevas declaraciones hechas.

torce, las hembras desde los doce; pero la edad es considerada al tiempo de hacer el censo. § 1.—Con razón se expresó en un rescripto de nuestro Emperador dirigido á Peligniano, que no se debía interrumpir la inmunidad concedida á las cosas, porque ciertamente que la inmunidad concedida á las personas se extingue con la persona, y no se extingue nunca la que á las cosas. 4. Ei. Mlauo; De los Censos, libro 111.—Respecto á la forma de la declaración del censo se dispone, que los campos sean relacionadosen el censo de este modo, el nombre de cada fundo, y en qué ciudad, y en qué pago se halle, y cuáles sean los dos vecinos próximos que tiene, y de cuántas yugadas sea la tierra labrantíaque en los diez años próximos se hubiere sembrado; la viña, cuántas vides tenga; el olivar, cuántas yugadas y cuántos árboles tenga; de cuántas yugadas sea el prado que haya sido segado dentro de los diez años anteriores; de cuántas yugadas parezcan ser las tierras de pastos; asimismo los bosques tallares; y estímelo todo el que hace la declaración. § 1.—El censor debe observar tal equidad, que corresponda á su cargo que sea descargado el que por ciertas causas no pueda disfrutar de la cantidad denunciada en las tablas públicas. Por lo cual, también deberá ser descargado por el censor, si una parte del campo hubiere perecido por agrietamiento. Si las vides hubieren muerto 6 los árboles se hubieren secado, seria injusto que su número se incluyese en el censo. Pero si hubiere cortado árboles ó vides, se manda que, sin embargo, declare el núniero que hubo al tiempo de hacerse el censo, á no ser que le probare al censor la causa de cortarlos. § 2.—Mas el que tiene un campo en Otra ciudad

cuius territorio poasidetur. § 3.—Quatnquani En quibusdam beneficia perRo. Dii data immunitatis eum persona extinguantur, tamen quum generaliter locis, ant quum civitatibus, immünitas sic data videtur, ut ad posteros tinsniittatur. § 4.—Si, guum ego fundum possiderem, profeasus sim, petitor autem eius non fuerit profesius, actionem illi manare placet. § 5.—In servía deferendis observandum est, uf et nationes eorum, el aatates (7), el officia, el artificia apecialiter deferantur. § 6.—Lacus quoquepiscatorios et portas in consum dominus debet deferre.

debe hacer la declaración en aquella ciudad en que está el campo; porque debe pagare! tributo del campo en aquella ciudad en cuyo territorio es poseído. § 3.—Aunque los beneficios de inmunidad dados á algunas personas se extinguen con la persona, sin embargo, cuando fueron dados en general á lugares ó á ciudades, la inmunidad se considera dada de modo que se transmita á tos descendientes. § 4.—SÍ poseyendo yo un fundo hubiera hecho la declaración, pero su demandante no lo hubiere declarado, está determinado que le queda á él la acción. § 5,—Se ha de observar al hacer la declaración de los esclavos, que se ha de declarar especialmente su nacionalidad, edad, oficio y arte. § 6.—El dueño debe declarar para el censo también los lagos de pesca y los puertos.

(1) ColonIa, considérase aílad ida por ant iguos copí.stal. (1) SIcilia,, Vulg. (3) deber., al mdrgen interior del códice FI. (4) Pellanuxi, Vuig.

(5) Vulg.; olivas. el códice PL; o llvetnw, Mal. (5) Taur. según si códice Fi. en el que se Lee probibl$1 Br.; probverit, la corrección del códice Fi. (7) eL res, inserta Vuig.

bIGTO.—LIBIO L. flTULO

xv



911

§ 7.—Salinae si quae sunt in praediis (1), el ¡pase in censum deferendae sunt. § 8.—Si quia inquilinum, vel colonum non fuerit professus, vinculis censualibus tenetur. § 9.—Quae post censum edictum nata, aut postes quaesit& sint, intra finem operis (2) consummati profeisionibus adj posauni. § 10.—Si quia veniam petierit, ut censum sibi amendare permittatur, deinde post hoc impetratum cognoverit, se non debwsse hoc petare, quia res emendationem non desidarabat, nullum eius (3) raeiudicium ex co, quod petiit, ut censum emen-

§ 7.—Si hay salinas en los predios, también éitas han de ser declaradas en él censo.. § 8.—Si alguno no hubiere declarado inquilino 6 colono, está sujeto & las obligaciones del censo. § 9.—Lo que nació después de publicado el censo, 6 fuá adquirido después, puede ser agregado á las declaraciones antes del término dala obra ejecutada. § 10.—Si alguno hubiere pedido venia paraque se le permita enmendar el censo, y después de ha-

(4) libro XIX. Responsorum.—

5. P&PINL&NO; Respuestas, libro XIX. - Cuando por causa de facilitar la resolución del negocio fuese demandado por razón de los tributos un solo poseedor, se le ceden por el fisco las acciones al que fué demandado contra los demás cuyos predios citan igualmente obligados, á. saber, para que todos paguen el dinero del tributo á proporción de la extensión de los predios; y no se ceden inútilmente las acciones, aunque el fisco haya cobrado su propio dinero, porque se considera recibido el precio de los créditos de los vendedores. § 1.—Los que, sin haber hecho cuenta de lostributos, restituyen por causa de fideicomiso predios, tienen por virtud de carta del Divino Pío la acción que quiso que tuviera lugar aun habiéndose pagado un legado. § 2.—Por razón del importe del tributo, que no se pagó en su día, no se admite la caución moratoria ofrecida para que el predio no sea vendido por derecho de prenda, ni será oido el legatario que se oponga en cuanto á los tributos del tiempo pasado, porque sean solventes el heredero y el que habla astado encargado de recaudar ¡os tributos.

Iaret, (ore, saepisaime rescriptuni eit. S. P&FINi&JUS

Quum possessor unus (5) expediendi negotii causa tributorum jure conveniretur, adversus, caleros, quorum seque praedia tenentur, ci, qui conveutus est, actiones a fisco praestantur, scilicet ut omnes pro modo praediorum pecuniam tributi conferant; neo inutiliter actiones praestantur, tametsi fiscus pecuniam guam recuperavcrit, quia nominum venditorum pretium acceptum videtur. § 1.—Qui non habita ratione tributorum ex causa fideicommissi praedia restituunt, actionem ex Divi Pli Antonini literis habent, quam legato quoque soluto locum habere vóluit. 2.—Pro pecunia tributi, quod sua die non eat rol§ di¡ quominus praedium iure pignoria distrahatur, oblata moratoria cautio (6) non adcnittitur, neo audietur leatarius contradicens ob tributa praetariti temporis, quod heras so1endo sit, et la, qui tributis recipiendis praepositus fuerat 6.

CEISUS

libro XXV. (7) Digestorum.—Colonia -

Philippensis iuris Italici est.

7. GAlus (8) libro VI. ad legem Iuliam el Pa-

piam.—Iuris Italici sunt

Tpeç, Bpuoç, AuAiWIXu ip .

S. PAULUS libro U. de (Jensibus. - In Lusitania (9) Pacenses, sed et (10) Emeritenses (11) ¡una italici sunt; idem ius Valentini et Illicitani (12) habent; Barcinonenses (13) quoque ibidem immunes Sunt. § 1.—Lugdunenses (14) Galli, item Viennensas (15) in .Narbonensi iuris Italici aunt. § 2.—In Germania inferiore Agrippiuenses iuris Italici gunt. § 3.—Laodicea (16) in Siria, et Berytos in Phoenice (17) iuris Italici sunt, et solum earum. § 4.—Eiusdem iuris (18) et Tyniorum civitas a Divis Severo et Antonino facta est. § 5,—Divus (19) Antoninus Antiochenses colonos fecit salvia tributis.

(1) Tatv. según el cód ice FI.; praesf dic. Br. (5) temporiS, mal.

(1) Taur. según la escritura original; el, la corrección del cddice FI., Br () PauIus,Hai. Vutg. (6) unlus, Vuig. (1) tflt1One. gal.

(7) quinto decimo, al margen interior del códice FI. (8) Pautes, Vutg. (0) Vulg.; LycItanla, el códice FI.. (10) Taur. según el ckftce FI., que dice pacensaesedet, Br.

ber impetrado esto hubiere conocido que no debió pedirlo, porque la cosa no requería enmienda, se resolvió muchísimas veces por rescripto, que no le habrá de resultar perjuicio de haber pedido enmendar el censo.

6.

CELSo;

Digesto, libro XXV. - La colonia Fi-

lipense es de derecho itálico.

7. GATO Comentarios á la ley Julia y Papia, libro VI. - Aon de derecho itálico Troas, Berito y Dirraquio 8. PAULO; De los Censos, libro 11.—En la Lusitania sonde derecho itálico los Pacenses (Beja), y también los Emeritenses (Mérida); el mismo derecho tienen losValentinos (Valencia), y los ilicitanos (Elche); también son alli mismo inmunes los Barceloneses. § 1.—Los galos de Lyon, y también los Vieneses en la Narbonense son de derecho itálico. § 2.—En la Germania inferior son de derecho itálico los Agripinenses. § 3.—Son de derecho itálico Laodicea en Siria, y Benito en Fenicia, y el territorio de ellas. § 4.—Del mismo derecho fué hecha por los Divinos Severo y Antonino también Ja ciudad de ¡oís Tirios. § 5.—El Divino Antonino hizo colones á los. de Antioquía, dejando á salvo los tributos.

(11) ¡ial.; Emeretanses, el códice FI. (1v) Seggr& conjetura PanctrotofTh.s. car. leotio,. 11.153.); icitani, el códice FI.; Lucentini, Ha¿.; Lueltani, Vulg. (13) Según nuestra enmienda; Ba.rcenonenses, el códice Fi.;

(14) Hal.; Lugdonedss, el códlee FI. (15) Ha L; Vienene, el códice FI. 16) ¡ial. Vulg.; Liodf1a, øI códice FI.. (u) ¡ial.; Foe1ee,.e( códice FI. (18) Tau.r.; ILatici sunt, Murta el códice FI. (19) Severos et, inserta Vulg.

912



DIGBSTO.—LIBRO L: TITULO XÇ

§ 6. —Imperator noster An ton in us civitatem Emasenorum (1) coloniain et iuris Italici fecit. § 7.—Divus Vespasianus Caesarienses colonos feeit, non adiecto, ut et iuris Italici essent; sed tributum his remisit capitis; sed Divus Titus etiam solum immune factum interpretatus est. Similes us (2) CapituLenses essa videntur. § 8.—In provincia Macedonia Dyrrhacheni, Cassan drenses (3), Philippenses, Dienses, Sto bensas (4) jung Italici sunt. § 9.—In provincia Asia. duae sunt iuris Italici, Troas et Parium. § 10.—In Pisidia eiusdem lurio alt colonia Antiochensium. § 11.—In Africa Carthago, Utica (5), Le tia (6) magna a Divis Severo et Antonino iuris italici factae Bunt.

§ 6.—Nuestro Emperador Antonino hizo colonia, y de derecho itálico, á la ciudad de los Emesenos. § 7.-.--El-Divino Vespesiano hizo colonos á los Cesarienses, no habiendo agregado que fuesen de derecho itálico; pero les dispensó el tributo de la capitación; mas el Divino Tito interpretó que también fué hecho inmune el territorio. Semejantes á éstos parece que son los Capitule nses. § 8.—En la provincia de Macedonia son de derecho itálico los IJirraquenos, los Casandrenses, los Filipenses, los Dienses, y los Stobensés. § 9.—En la provincia de Asia hay dos de daro-

itáLieo, Troas y Pário. § 10.—En la Pisidia es del mismo derecho la co-

dio

lonia de Los Antioquenses. § 11.—En Africa fueron hechas de derecho itá-

lico por los Divinos Severo y Antonino, Cartago, Utiea, yLeptis, la grande.

TIT. XVI DE VERBORUM SrGNIP1CATIONE

TÍTULO XVI

(7)

DE LA SIGNIFICACIÓN DE LAS PALABRAS

[Cf. Cod. VI. S& 1. ULPIANUS libro 1. ad Edictum.— Verbum hoc «si quia», tam masculos, quam feminas complectitur. 2. PAULIJS libro 1. ad Edictum.—