Corpus praefationum: Apparatus, A - P
 9782503016153

Citation preview

3 CORDVS CHRISTIANORVM 3

SERIES EA TENA cf XE n

"OuDewIE ADIIT BUPDC 3 AUIBETICH0T

|

The Library SCHOOL

OF THEOLOGY AT CLAREMONT

WEST

FOOTHILL AT COLLEGE AVEN UE CLAREMONT, CALIFORNIA

P LEUR

^

v

»

LRO Aes eq PE (on on Tore de

:

CORPVS

CHRISTIANORVM Series Latina -

GIJXIIB

CORPVS

CHRISTIANORVM Series Latina

CLXI B

CORPVS PRAEFATIONVM

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXXX

PONTIFICII

E.

CORPVS PRAEFATIONVM APPARATVS (A - P)

CVRA

et STVDIO

Dom EpmMonp (EucENE) MOELLER,

0.5.8.

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXXX

PONTIFICII

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE SVPREMO BELGARVM MAGISTRATV PVBLICAE INSTITVTIONI ATQVE OPTIMIS ARTIBVS PRAEPOSITO EDITVM

| heologu Library

SCHOOL OE TLEOLOËY AT CLAREMONT (6 als

serae

© Brepols 1980 No part of this work may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

sc VIII. In diem sañcti Andreae apostoli. Inlatio. LMS 68

Mis Mix 161.

Dignum et iustum est, nos tibi gratias agere, te semper benedicere, teque laudare, summe et omnipotens Deus Pater pra”. ^ 1quod...ac Mis Mix] quia plerumque malis hic LMS ^ 2 hortamenta] honoramenta Mis Mix ^ 3licet... iucundum] licet gustu amarum, pereuntibus dulce tamen est ac iucundum #correctio proposita) 4 persentiatur] sentiat Mis Mix ^ 5 sumptu] suavitate Mis Mix 6 et archangeli] oz. Mis Mix 7 (ita)]ow. LM$ — 8...» Mis Mix; om. LMS.

N.B. Cette *inlatio", comme toute cette messe, s'inspire de la “Lettre des

prêtres et diacres d’Achaïe”, citée par le martyrologe d'Usuard, au 29 novembre (Mis Mix en note).

Missa pro iter agentibus. 2

zini726:sHOPIO T2 X Y. Berg 1366 (Ambr.) F 2320 PL 78,c.211 Rode LXVIII B, 9 Vieh 1146 Z 5411.

Kólm 832,

Vide VD 141: Cuius immensam misericordiam ... peccatorum. Per Christum. Leof 16 B. RJ 260, 4: item. VD 796: Qui Abrahae, Isaac et Iacob custos, dux ... auxilio. Per Christum.

Roda LXVIII-C, 5 : alia missa pro iter agentibus. VD 955 : Qui famulo tuo Tobiae olim angelum ... liberasti. Per Christum. Z 3416: item. VD 1182: Qui properante Iacob ... adipisci custodiam. Per Christum. B 1810 BO 404 Col, n° 396 F 2316 Gell 2797 Roda LXVIII-A, 10 RJ261,2 S*183 Z3406. Ambr:B;1330 cod. Bet C : missa pro iter agentibus. Aeterne Deus praem.

— 1 À quo ... inducis] oz. VD 796. A quo ... voluisti]

om. VD 1416et 955 ; aliter VD 1182

2 coram ... inducis] coram quo (coramque VD: P, X; coram te Berg, Z; a Vich) ambulare ... est (vete est vivere Ar: Q, T?) ... tua via deducis (tuam viam ducis Berg, Z ; tuam viam deducis F), et ... gratissima (om. X?) in veritatem (oz. X!, O) inducis (deducis F, Z ; om. X1) 3-Qui--. voluisti] vide Gen. 12-13, 4; 28-35 et 46 partim. Qui Abrahae (Abraham O; Abrae VD 796). Isaac (Isaach VD 796) et Iacob (Iachob VD 796), in ... praesentis viae (vitae Y) ... curriculo (circulo As: H)] om. VD 796, custos (custus VD 796) ... voluisti 4 et ... praestitisti] vide Tob. 3, 24; 4, 10-28; ozz. VD 141, et (Qui VD 955) famulo tuo Tobi (et Tobi famulo tuo VD 796; Tobi] Tobiae olim VD 2: F, VD 955) angelum (tuum ducem a4Z. VD 796; tuum Raphael ducem itineris add. VD 955, VD 2: F) praevium (pervium VD 2 : Y ;og. VD 2: F, VD 955) praestitisti (oz. VD 2: P; praebuisti VD 955, VD 2: F). Necnon et (Qui etiam F) Tobi (Tobiae Bo, F, R7) famulo tuo angelum tuum praevium (praeviumque F) praestitisti] VD 1182 5ss. alter VD 796. Cuius ... imploramus] Cuius (Tuam igitur VD 2: F; Quapropter VD 1182, exc. F) immensam misericordiam (clementiam O; omnipotentiam tuam, Domine VD 955 et 1182)

2

PRAEFATIONES 2-3

humillimis (humilissimus Y) precibus (humiliter VD 955 et 1182) imploramus (postulamus VD 1182: Bo) 6 iter … custodire] iter (ita VD 1182; om. F, VD 955; profectionem VD 955 et 1182; pfovectionem B/) famuli tui (famulorum tuorum add. Roda: VD 2 ; famulorum tuorum VD 1182: Bo, RJ; VD 141;

servorum tuorum VD 955 ; famulum tuum VD 2: Y ; nostrum F 2316 et 2320) (famularumque tuarum add. VD 141: Leof} illius (oz. VD 2: RME NID)

cum suis (suorum VD 1182: R/) (omnibus add. VD 2:F, T°; VD 955 et 1182; ad nos pertinentibus ad. VD 2: F» in (oz. VD 2: Y) prosperitate dirigere (dirige VD 2: Y ; prospere dirigas VD 955), eumque (nosque VD 2: F; eosque VD 955 et 1182; eos Bo; eumque Z ; eumque] eosque, easque add. VD 141:

Leof) ... custodire] oz. VD 2: Reda, VD 955; in itinere custodire digneris VD 1182 7 Quatenus (oz. VD 955) angelorum tuorum (sanctorum VD 955) praesidio fultus (fulti add. Roda; fulti VD 1182, exc. F; tueri non desinas VD 955)] oz. Bo 8 intercessione ... peccatorum] zZ/er VD 955 ; intercessione. quoque (comitatuque VD 1182; et intercessione VD 141: Leof) sanctorum (tuorum add. VD 2: Roda, Z; VD 1182) munitus (VD 1182: Z; munitus, muniti Roda; muniti, munitae add. VD 141: Leof; muniti cez.)] oz. VD 1182: Bo ;Quatenus ubicumque discurrerint (discurrerimus VD 2: F), nulla discrimina perturbationum incurrant (incurramus perturbationum VD 2: F), sed sub tui nominis tuitione muniti VD 2: F, VD 955; 9 a ... defensus] a cunctis protegantur hostibus (hostibus protegamur VD 2: F) liberati VD2: F, VD 955 ; nullum periculum ... ab omnibus malis defensi (defensus Z)] VD 1182; .. defensus] defensus (defensi VD 2: Roda; defensus (defensi, defensae) VD 141 : Leof

10 profectionis ... peccatorum] oz. VD 955 ; alter VD 1182;

profectionis (et praem. VD 2: F) et reversionis (reversionisque #bid. F) suae (nostrae bid. F) potitus (potiti zbig. F; potius VD 2: O, P, Y, Roda; potiti, potitae add. VD 141: Leof), et compos (compotes add. Leof; compotes] VD 2: F) reddatur (reddamur VD2: F) ... suorum laetetur (nostrorum laetemur VD 2: F; laetetur] laetentur 247. VD 141: Leof) ... peccatorum.

In dominico ante diem cineris. Inlatio.

Mis Mix 286-287.

Dignum et iustum est, aequum et salutare est, nos tibi gratias agere, Domine Deus noster prae. 1 nostris ... cordibus] nostra inserit corda cod. 2 Henoch ... Aegypto] vide Gen. 5, 22-24; 7 ;12, 1-95 25, 11 et 26, 23-24; 28, I-4; 39, 7-23 €t 41, 40-46 3 principare] principari cod. 4 Moyses ...

patratione] vide Ex. 2,9-10;3, 7-22; 4, 1-9

5et Aegyptum ... saxis] vide Gen.

6, 29-11, 10; Ex. c. 7-11; 14, 15, 16. et 17, 1-7 6 Iosue ... caeli] de Iosue 10, I-21 7 David ... promeruit] vide 2 Reg. 2, 4; 3 Reg. 2, 10 8 Elias ... defertur] vide 3 Reg. 19,9; 4 Reg. 2, 11 9 Daniel ... legibus] v/Ze Dan. 1, 8-2, 49 10 Salvator ... spatia] vide Mt. 4, 1-11; Mc. 1, 12-15; Lc. 4, 13 11

tristitiam ... vulnerandum] vide Mt. 26, 36-46 et 67 ;27, 27-31 ; Mc. 14, 32-42 et 65; 15, 15; Lc. 22, 39-44 et 65; Io. 18, 22-23 et 19, 1-3. N.B. Cette “Inlatio”, absente des manuscrits anciens, qui ne connaissaient

pas le début du carême romain au mercredi des cendres, doit être une création nouvelle datant de la restauration du rite, vers 1500.

PRAEFATIONES 4-7

3

4.

335. Missa ad poscenda sanctorum suffragia. F 1916. Aeterne Deus praem.

jrd

:

:

:

n

LXXXV. Missa de letanias ante Pentecosten pro adventu Paraclyti Spiritus sancti. Inlatio. LM$ 770

cod. C : London, Brit. Mus., Addit. 30. 846, fo 155.

Dignum et iustum est, nos tibi Deo laudes et gratias agere praem. om. C

1 in]

2 sponso ... discipulis] ve Mt. 9, 14-15 ; Mc. 2, 19-20; Lc. 5, 34-35

3 Ideo] Id C

4 Spiritum] Christum C

— 5 €...) vide LMS 77 in fine

(VD 827: Qui beatissimo Clementi ...: S. Clementis).

6. Mense Iulio. XVIII. Incipiunt orationes et praeces diurnae. XVII. (Item alia 5. TET

1A

tua ... cessandum] #4 VD 1353 : '*Quis enim, aut possit, aut audeat a tua XXIII. Ifez alia;'"Tantis, Domine, repleti muneribus ... praesta, quaesumus ... , ut a tua numquam laude cessemus" L 618 (zzense iulio. Orationes et praeces diurnae. XNII. Item alia) ; V. 570, Col 16v (n° 70), F 1544, Gel] 1080, etc. ; An 1131, etc. ; Ambr: Ar 552, etc. ; MR (dominica Ia, vel laude cessare ..." L 92 : mense aprile.

Ile, post Pentec. Poste.) : BRUYLANTS, Oraisons, II, n° 1136 ; *Praesta, quaesu-

mus … , ut a tua numquam laude cessemus" L 627 (zense iulio. Orationes ... XXXVIIIIL I/ez alia) 2 Quia ... auxilium] zie VD 1563: "Teque totis sensibus ... , ut in angustiis ad te clamantes exaudias, et auxilium spiritus inter

extrema refoveas ..." B 429: LXXV. Feria IIIIa hebd. IIIae in Quadr.

IN.B. A. CHAVASSE (Les messes du pape V'igile dans le sacramentaire Léonien, dans Ephem. Liturgicae 64, 1950, p. 187-192) date cette messe du 27 septembre 557 (jeûne du 7e mois), pendant le siège de Rome par les Goths, de 537-538, et l'attribue à Vigile.

Te Epiphaniae Domini (6. I). Contestatio. Schab, p. 77 (p. 10*).

Dignum et iustum est przez.

1 maiestati ... factis] ze Go 85 : "Domine

Christe Iesu, qui maiestate sublimis es et potestate subnixus, cum in virtute

4

PRAEFATIONES

7-10

patris obsequeris iussionibus matris, ut, et filium hominis ostenderis obsequiis, et Deum virtutibus adprobaris" (co/ectio ad pacem in diem sanctum Epiphaniae). N.B. Cette préface fragmentaire, de lecture difficile, fait allusion au miracle

de Cana (Io. 2, 1-11). Nous n'en avons plus que la finale. 8. LXIII. Missa sancti Leudegarii martyris. Immolatio missae.

Go 429. Dignum et iustum est, vere aequum et pulchrum est, nos tibi hic et ubique semper laudes et gratias agere, laudesque adtollere, domine, sancte,

Pater omnipotens, aeterne Deus, per Iesum Christum filium tuum dominum nostrum fraer. 1 ut .. promererit] vide: "terrena despicere et amare caelestia? L 421 (XVIII. Orationes et preces ... secreta), etc. : vide P. BRUYLANTS, “Terrena despicere et amare caelestia" ,estratto da: Miscellanea Liturgica in onore di S.E. il Card. G. Lercaro, Vol. II (Roma, Desclée et C9, 1967; p. 195-206) 2

coronam … remuneratur] vide 1 Petr. 5,4 “Optimum sane est ... ": S. Saturnin).

3€... »] vide Go 127 in fine (VD 667:

N.B. Saint Leodegar était évêque d'Autun (f ca. 679). 9.

Missa in symboli traditione. Contestatio (Bo). Immolatio missae (Go). Bo 193

Go 200.

Vere dignum et iustum est, (tibi, Domine praem. Go; omnipotens Deus praem. Bo)

1 ss. vide Mt. 21, 4-10; Mc. 11, 7-11 ; Lc. 19, 35-38 ; Io. 12, 12-15 ;

Is. 40,9; Zach. 9,9 2plantis]plantibus Go 3via... novo] vestitu novo Bo 4 medium] medio Bo 5tui] tibi Go. V';de VD 235 : Domine Iesu Christe, omnipotens ... gloriosum est. Per omnia saecula ... R 275, etc.: dominica in Palmas ad flores benedicendas (vide ibidem). IN.B. Selon A. FRANz (Die Kirchliche Benedektionen im Mittelalter, Freiburg i. Westf. 1909, I, p. 479-480), nous avons affaire ici à une des plus anciennes priéres pour la procession des Rameaux en Occident. A la différence de la collecte : **Bone (Iesu 5, redemptor noster" (Bo 190, Go 197) de la même messe gallicane, qui est influencée par la première prière du Typikon grec (Papadopoulos IT, 16), cette *'contestatio" ne l'est pas. Cette remarque est intéressante pour éclairer le probléme de l'origine de la liturgie gallicane, par rapport aux liturgies orientales. 10.

Incipiunt orationes cotidianes. CIIII. Missa in natale genuinum. 9-122122

B 1657

Gell26453

F 2627

Z 3214.

PRAEFATIONES 10-12

5

Per Christum dominum nostrum praez. 1 Ad ... es ] vide, v. gr. Gen. 1, 26-27 | 2et]om.F 3creaturae] creatoret F 4 humanae] generis 444. F 5 ministerii (nostri add. F, Z» devotio (devotionem Z) 6 annua sollemnitate (annuae sollemnitatis Z) celebramus officiis (deferimus F), … efficias (facias F) ^ 7 (eundem add. F > Christum add. F, Z. LI.

so. Praefatio de dominicis hominem.

“per annum",

III. De salvatione hominis per

MR 76, p. 414.

Vere dignum ... aeterne Deus praem. Vide VD 12: Ad cuius immensam pertinet gloriam ... inde salvaris. Per. L 1115: X XXII. De szecitate temporis ; A 228, etc. : domin. V'Ia post Theoph. ;etc. 1 gloriam pertinere (pertinet gloriam VD 12) ... ut (non solum add. VD 12) ... deitate (pietate VD 12: Ar, Cz, F, Koó/n, Leof, Nev, PL, Rzv, RJ) succurreres (succurras VD 12: A, R^, S, Z;

succurres Ne ; succurreris L;; succurreres cer.) — 2et Berg, S ; om. cet.) de ipsa (iam Nev; etiam (in add. R^) remedium) (provideris add. L; praevideres add. Ca; quosque (0#. L) unde (quo add. L? ; oz. cet.) ... salvares

nobis provideres (et Ar, cet.) ... temedium (nobis provideres add. cet.» … (salvaris IL ; salvares cer.)

N.B. La source indiquée par dom A. Dumas, dans Les Préfaces du nouveau Missel (Ephem. Liturgicae 85, 1971, p. 24, n9 29): V 564 et Mis Mix 656, est erronée. La véritable est L 1115, qui a été reprise par 74 228, etc., An 1540, etc.,

et le sacramentaire ambrosien (Ar 219, etc.) 127

Mense octobrio.

X XXII. De siccitate temporis.

Us nS.

Dominica VIa post Theophaniam. A 228

DP CE

B235

Darm 752 (fo 6, n9 6, no 10)

HJOPQT?XY

INen TS o P Tv8» c So

F322

Ge// 222

Kôm887,7

|Rh 164

S 208

Lewf jo A —Mayem-

PRIS 0,3

Dominica Va post Epiphaniam. Ca 157 B.

Ri 45.

Dominica in Septuagesima [Ambr.] Ar 219 Berg 268 80-81 Z 575.

Bi 247

cod. B,

Vide VD 11: Ad cuius immensam Christum ...

C

MA

Dupl, p. 111, et Fer, p.

gloriam pertinere ... inde salvares. Per

MR 70, p. 414, n° 5o: praefatio de dominicis "per annum" , II.

6

PRAEFATIONES

12-13

Aeterne Deus praez. 1 pertinet gloriam (gloriam pertinere cognoscimus VD 11), ... non solum (ozz. VD 11) ... deitate (pietate A», Ca, F, Kó/z, Leof, Ne, PL, Rz», RJ) succurreris (succurras A, RA, S, Z; succurres Ney; succurreres cer.) 2 sed (et nobis provideres add. VD 11; et add. Ar, Berg, S, Z } ... etiam (in etiam R^; iam Ne; om. VD 11) mottalitate (mortalitatem Ge//) nobis … provideris (remedium VD 11 ; nobis ... praevideres Ca ; provideres VD 12 :

cet.), ... (quosque add. VD 11 et 12 (exe. $! :quoque)? unde |: quo: |(L?; oz. cet.) … salvaris (salutares Ar: nostrum add. »

Y ; salvares ces). Per (Christum dominum

NN.B. A. CHAVASSE attribue cette messe au pape Vigile, lors de la grande sécheresse et de la famine de l'été 538, dont parle Cassiodore (Les messes du pape V'igile dans le sacramentaire Léonien, dans Ephem. Liturgicae 64, 1950, p. 192-194). Sur l'application de cette messe au temps aprés l'Epiphanie, voir J. LEMARIÉ, Les préfaces des dimanches après l'Epiphanie dans les sacramentaires gélasiens du VIIle siècle, dans Ephem. Liturgicae 73 (1959), p. 401.

13. CCV. V. Idus Iulii. Natale sancti Benedicti abbatis [Nursiae: T 547]. xe

es

vinctos

Gol 1005.

ERDETA2

$3997

CCV. In natale unius sancti.

Pa 826. Vide VD 262: Et gloriam tuam profusis precibus ... placeamus. $2997etZ2138 Ambr: MA Fer, p. 463 : V.. Idus Inlzi :INatale S. Benedicti abbatis. Ambr: Ar 652 Berg 979 Bi810 cod. B, N, Vr Z 1567: XII Kal. April. Depositio S. Benedicti. Ambr: MA Fer, p. 52319 SEPT. 5. Jaachim... : MA Per) p. 551: 9. Francisci confess. ; MA Fer, p. 21 (Commune sanctorum) : natale unius confessoris vel abbatis. RJ 235,9: vigilia unius confessoris. VD 1372: Quoniam fiducialiter ... exhibetur. Mf 88: 14. Orationes et preces in natale S. Hilarii [14 IAN.] VD 261: Et gloriam tuam profusis ... adiuvari. Per Christum. An 1637, etc.: natale $. Benedicti. VD 302: Et maiestatem tuam supplici devotione exorare, ut ... placeamus $g 338-342 : Zn festivitate sancti Otbmari abbatis. VD 425 : Gloriam tuam, Domine, profusis precibus ... placeamus.

Rz 979 : S. Maximi episc. Syracusae. Trente, n° 3810 : in festivitate confessorum. Aeterne Deus Praez.

1 Ad (Et VD

261-262 ; oz. VD 425) ... tuam

€, Domine add. VD 15: Ang, Pa, Rb, 51; VD 262: RJ; VD 4255 ... exotate]aZfer

VD 302et1372

2sancti Benedicti] sancti tui Benedicti VD 262 : MA; sancti

tui N. confessoris MA, p. 21; sancti 7//. VD 13: Pa;VD 262: RJ; VD 425: Trente; sancti Francisci (Ioachim MA, p. 523; Maximi VD 425: R#; beati

PRAEFATIONES

13-15

y

Othmari VD 502) (confessoris tui add. VD 302 et 425 : Rzr (confessoris MA, p. $51 et 523)»; illius VD 1372 3 nos (oz. VD 1372) adiuvante (adiuvent VD 262: R) ... placeamus (placaris VD 425 : Trente). Per quem] Per Christum VD 15: Pa, R^, $; VD 261-262, 302, 425. Pet quem cer. (Quia ... exhibetur add. VD 1372). Per quem VD 1372.

14. CXLV. Officium in diem sancti Felicis [1 AUG.] Inlatio [mart. Girone]. LMS 1295 (Ms. addit. 30.845 du British Museum). Ordo missae Macchabaeorum una cum matre. Immolatio missae [1 AUG.] Ir 114. Dignum et iustum est, aequum et salutare est, nos tibi gratias agere, domine sancte, Pater aeterne, omnipotens Deus praem. LMS; Dignum et iustum,

(dign »um, aequum et iustum est, nos tibi gratias agere, omnipotens Deus praem. Ir 1 Ad ... morte] erad. zn Ir 2 sui] nihil retraxit add. Ir — 3 caelestem] caelestium Jr 4 procreationis] purissimum 447. Ir ^ 5 attulerat] attulit Ir 6 Stabat] Stetit Ir 7 saevientesque] saevientes Ir 8 tot ...: prospiciens] et vitam suorum ctuci(atam» filioru( m > mater non fletu victa, non gemitu orbitatis afflatu dam(nata >, (non? singulorum mo( rt )i(b us ( afflicta» Ir. Cfr L. E1XzENHÓFER, Zellen aus der Passio $5. Machabaeorum in der

westgotisch-mozarabischen Inlatio ibres Festes, in Archiv f. Liturgiewiss. 7, 2 (1962) 416-422. L'éloge des fréres Macchabées, joint à celui de Félix de Girone dans

LMS, qui s'inspire de la **Passio SS. Machabaeorum", n'a pas été retenu dans Ir, dont la reconstitution du texte est partiellement conjecturale 9 suspirat] ne add. Ir 10 eorum] oz. Ir 11 in ... laudis] vide Ps. 49, 14 12 fides] un(um cor} add. Ir (reconstitution conjecturale) 13 pretiosa morte] vide Ps. 115,15 14 Iste ... regnare] oz. Ir (éloge de S. Félix) — 15in ... cordis] Rom. 2, 29 16 mundi ... cruore] vide Colos. 2, 14 17 Per ... ] Sans doute, cette doxologie, disparue de Ir, dont il ne reste que trois lignes en blanc, s'y trouvait originairement.

JUSTE Missa pro vivis et defunctis. Contestatio. Bo 440.

Vere dignum et iustum est ... omnipotens Deus fraez. 1 Ad (add. MvRATORI :PL 72, 544) ... manum (nam et cod. ; manum] lecture de MURATORI) ... extende] vide collectam : "Quaesumus omnipotens Deus vota bumilium respice, 'atque ad defensionem nostram dexteram tuae maiestatis extende. Per" A 411, Gell 389, Pa 202, $ 355: tertia dominica in Quadragesima ;An 197, Pa 168, MR: sabbato ad S. Petrum in XII lectiones (Quatuor. temporum in Quadrag.) (vide BnRuvLANTS,

Oraisons, IL, n° 950)

2 famulorum] famolorum «coZ.; dans la

ligne inférieure de ce folio 213V, le mot munubertus" a été ajouté en écriture cursive — 3debitae] debetecoZ. ^ Aqui... placuerunt] vide : “Deus, qui digne.

8

PRAEFATIONES

15-16

tibi servientium ... ut antistitum decus priorum, qui fibi placuerunt, mereamur consortia obtinere. Per" 74s 828: oratio in ordinatione presbyteri 5 agimus] agemus cod.

6 quorum ... scripta] ide Apoc. 13, 8; 17, 85 19, 12

7 adesse

videntur] adest evidenter cod. ; adesse videntur (correction de GERBERT, Mozzmenia veteris liturgiae Alemannicae, San-Blasianis 1777, Pars la, p. 279, pour l'expression semblable dela collecte de cette messe: Maiestatem tuam ... quorum nomina super sancto altario scripta adest|Evidenter ... succurrat"' : Bo 4358 ; MURATORI maintient ''adest evidenter")

8 remissionem ... optaverunt

vide : * Annue nobis, Domine, ut anima famuli tui illius rewissionem, quam semper optavit, mereatur percipere peccatorum. Per" An 1017 et 1405 : (Zezz aliae orationes ad agendam mortuorum); indulgentiam ... consequantur] vide VD 1038: Qui invisibili potentia tua ... Zmdulgentiam consequantur V^ 445, À 757, etc. (Deus

praem.) An 374, etc. : benedictio fontis sabbato sancto ; piis (piae cod.) supplicationibus] vide :* Adesto, Deus noster, famulis tuis .. pia supplicatio reddat acceptum. Per” Lo : mense aprile, VIT, VII. Item alia — O5s.vide Gv 233 in fine (immolatio die sabbati Paschae in missa matutinali; VD 1348: “Quia verus ille agnus ... ")

16. XXXVIII.

Pridie Kalendas Decembres. Natale S. Andreae apostoli.

L 1236.

44 1533.

1374. 826

B 1065.

Col 23V (n9 165)

Ambre vr. agi sBengissGbis: Drs Harl., f. 84V MA Fer, p. 350-351.

Gell 1667

od.

Monza 672

CD;

(9; RO

Rb 96;

T

S

«D 3-3,

Vide VD 1361 : Quoniam adest nobis dies magnifici ... et praemii. Per Christum. An1698:HJOPOX Kôn916,4 Nev 314. PL 78,c. 151. RJ 229, 2 Probi VD 331: Et praecipue in hac die magnifici ... et praemii. Per Christum. F 1464. Aeterne Deus praem. Ambr, An, etc., F, Rh, S

1 Adest enim] Quoniam

(Quum Ner) adest nobis Ar, etc. ;Adest enim nobis Awbr ;Et praecipue in hac IE 2 dies] diei Ge//; die F 3 votiva] voti tua (?) Ner 4 martyrii] mysteria À, etc., mysterii Awbr, An, etc.,S? 5 quo] quae À ; qua cer. 6 Andreas] apostolus add. À (sup. lin.), etc. An, etc. F, Ambr — 7 beati] gloriosi 74, etc 247, etes

apostoli Awbr

8 apostoli] tui «dd. À, etc. An, etc. ; apostoli Petri] Petri

^ 9 praedicatione] praedicationem Co/

conversationem Co/, conversatione À, etc. An, etc.,F

10 confessione] 11 et ... gloria] in

tantum F ; oz. Nev, PL, RJ, $, Vich 12 (ut ... corona 5 oz. L 13 id] o». Gel| — 14imitari]imitare R^ — 15cuius]et devotis praevenimus add. P : 16 praecepto] percepto À 17 terrena ... desideria] vide Tit. 2, 12 18 desideria] vitia F 19 Utrique] Utriusque R/ 20 Ut ... corona] vide VD 485, in fine: Ut quos ... similis in regno caelorum necteret et corona (S. "Andreae : XX X VIII. IL. Ifez alia) L 1226 21 cursu] cursus Co/_ 22 gratia tua] tua gratia Awbr ^ 23 obstrinxerat] constrinxerat Awbr 24 singulis] similis Awbr, singulos 5?, hos immarcescibilis À, An, etc. F ; hos immarcescibi-

les ... corona] vide 1 Petr. 5, 4; regno] regnum RJ

25 Ut] Et cer.

26

PRAEFATIONES

16-18

9

praemii] praemium Co/ 27 Per] eundem add. MA, quem maiestatem tuam Ner, PL, Christum cef. (om. L).

n XLV. Orationes et preces ad missam in nocte Sabbati sancti.

V 457. A 766

Monza 303

Angio4

Rh 445

B 546

S 557

Brux 10127-10144, n9 24

S*53

F 716

Gell 720

Z 1314.

r d

Aeterne Deus praem. F,$,Z ; Vere dignum et iustum est, aequum et salutare jraem. cet. 1 enim] ez. Ang, Z 2ninvenisig bo RAS TZ 3 clarissimam] clarissimum 4, 7472; clarissima Brux, F, RJ, $, Z ; carissimam I 4 suae] oz. A 5 vexillam] vexillum 24, 747g; vexilla F, R2, S, Z 6

suscepit] contradidit F; reportavit S?(supr. lin.), et triumphato diabolo victor inclytus coelorum regna conscendit. Et ideo add. $?,Z ——— 7 remeans] reparans MODE O7 d 8 deiectum] remeans ab inferis add. F 9 mirantibus] miserantibus Arg 10 sempiterna] sempiternaque 4, F ^ 11 beneficia] quia add. S?,Z

12 vult] Deus noster add. 5?,Z

13 habere] salvator add. F

14 redimat] redemat Rh 15 sacratissimam] sacratissimo A, F,.$, Z ; sacratissima Ang, Rh 16 puerperi] puerperio À, F, S,Z; puerperii Ag, Brux 17 generationis] sacramento $2,Z

regenerationis S2,7 18 speciem] specie A,F,R4,S ; 19 latere] lateri 24, Brux, R^, S,Z 20 circumfluxit] profluxit F — 21 molis] moles À, Ag, Brux, F, Rb, $, Z — 22excepit] excipit A, Siotexpulit u$? Zr abstetsit- Fi 23 vitales escas] vitalis esca .5?, Z 24

perpetua vita] vitae F; perpetuam vitam .$?, Z.

Vide VD 1525 : Te quidem omni tempore ... provehit. Et ideo. An 1588, etc. : zn sabbato sancto.

Adest ... namque] alter ;Qui inferorum claustra disrumpens, victoriae suae clara vexilla suscepit ;re/iqua aliter.

18. Mense Augusto. XX. VIII. Idus Augustas. Natale sancti Xysti in coemeterio Callisti ... VI. Item alia. T7128;

XVIII. Idus Ianuatias. Depositio sancti Hilarii episcopi et confessoris. B 130 (in L 141619). 1 sacerdotis... X ysti] confessoris tui atque pontificis Hilarii B —— 2 hostias.. offerimus] add. in margine L? ;vide Ps. MA 17; Hebr. 13, 15 ;oz. B. Cum angelis] Per quem maiestatem B N.B. L'opinion de M. Rurx (The Leonian Sacramentary ..., dans Journal of "Theol. Studies X, 1909, p. 57-60), suivant laquelle cette préface, de méme que

IO

PRAEFATIONES

18-19

toute la section XX, remonterait au temps du pape saint Léon le Grand, au moins partiellement, avec des retouches de son successeur, le pape Hilaire (461468), est rejettée par A. CHAVASSE (Messes du pape V'zgile dans le sacramentaire léonien, dans Ephem. Liturgicae 64, 1950, p. 194-201), qui l'attribue plutôt au pape Vigile, pour le 6 août 5 38, après la délivrance de Rome assiégée par Vitigès:il s'appuie, notamment, sur des allusions aux événements militaires de l'époque, faites dans les trois oraisons de cette messe: “Fac nos ... , quorum suffragiis protectionis tuae dona sentiamus" (co//ecfe) ;«Concede, quaesumus ... , quia protegere non desistis ... "" (secrète) ; *Repleti sumus, Domine, misericordia tua, et benedictione sanctorum, et securitas munere relevati" (postcommunzon) : L 726, 727 et 729. C'est aussi l'avis de A. SruiBER (Lzbelli sacramentorum. Romani, dans

Theophaneïa, 6; Bonn 1950, p. 6o). Voir à ce sujet E. DEKKERS, L'œuvre liturgique de S. Léon le Grand, dans Sacris erudiri X. (1958), p. 383. Sur l'adaptation à saint Hilaire de cette messe par B 130, voir P. DE PUNIET,

Le Gélasien de la collection Phillips et ses messes pour le commun des saints, dans Ephem. Liturgicae 46 (1932), p. 379-385.

19. Ordo ad benedicendam ecclesiam. ( Praefatio»

PRG, n° XL, 48 (p. 143). PRwa, t. I, n° XVII, 59 (p. 184); t. II, n° XXIIL, 45 (p. 432); t. III, ZPer II,

n9 81 (p. 473). PR II, p. 77-84, et IL, p. 376-377 (sz pluria altaria simul consecrentur). Ambi 68-69 Aoste VIII, 37 Lam 11 Magd x11-112. Rob 83.

Vere dignum ... aeterne Deus Praez. (Vere dignum ... agere] oy. PRG) 1 adesto (tuis add. AAmbi» 2 Descendat] Descendatque PRzza (exc. cod. O) 3 Sanctae ... et] om. Ambi, Aoste, Lan, Magd, Rob

4 et] memoriam add. PR

5 martyris tui] oz. Awbi, Magd, Rob 6 sanctus Spiritus] Spiritus sanctus "Ambi,Aosfe — 7 redundans] perfusus /Amzbi,Aoste,Lan, Rob — 8nomen tuum]

suum

(tuum ÆAosfe) nomen

Awbi, Aoste

9 et] om.

Awbi, Aoste, Lan, Rob

16 et] oz. Ambi, Lan, Magd, Rob 11 exornas] perornas PR, PRwa (exc. cod. C) 12 cuncta contines (oz. Aoste), cunctaque (cuncta PR) 13 Dei] Domini

Lan, Magd,PRwa: B,Rob

14 locupletas] sanctificas

Awbi, Lan, Rob;

sacra facis /4os/e — 15 honore (honorem Magd, PR) sanctac ... martyris] sancti "Ambi, Lan, Magd, Rob ;sancti martyris Aoste — 16 consecrareque (et consecrare PR) ... digneris] consecrareque digneris perpetua ... ubertate Awbi, Aoste

17 sacrificia ... offerant] sacrificium tibi ... offerant Ambi, Lan, Magd, Rob ; sacrificia tibi ... offerant PR ; vide Ps. 49, 145 106, 22; 115, 175 Hebr, 13; r5 18 fidelesque lapsi] fidelium lapsa Awbi, Lan, Magd, Rob 19 recuperentur] restituantur /Azbi, Aoste, Lan, Magd, Rob 20 leprosi mundentur] oz.

ÆAmbi . 21 daemonia] daemones PRza — 22hic (ergo Aoste) ... incommoda: (aegrotationes Awbi, Aoste, Lan, Magd, Rob) 23 omniumque] omnium ergo Aoste ;omnium etiam Ambi, Lan, Magd,Rob ; om.P Ra (exc. cid. C) 24 Ut ... iusti (iuste PR, PRG: B, G,T ;iustae PRG: K ; iusta Ambi, Aoste, Lan, Magd,

Rob ;iuste PRza) … laetentur] vide: “Deus, qui nobis per singulos annos ..: et praesta, ut, quisquis hoc templum beneficia petiturus ingreditur, cuncta se

impetrasse laetetur" 4 2162, B1520, Ge// 2483 (collecta in dedicatione ecclesiae) ; An 1262, MR, etc. (collecta in anniversario dedicationis): BRUYLANTS, Oraisons, IL, no

392

25 precantur ... glorientur] precamur ... gloriemur Awbi, Aoste, Lan, Rob Per ... ] Per dominum ... Awbi; Per Christum Aoste:; Per eundem ... cer.

PRAEFATIONES 20-22

I

20.

XXII. Ordinatio abbatissae canonicam regulam profitentis. Praefatio.

PRG XXII, ;

Magd 88.

Domine sancte, Pater omnipotens, aeterne Deus fraez.

1 (nostris »

Magd, PRG (B, D, G, K, L, T, V; om. PRG: cet.) 2 famulationibus] famulatibus PRG (B, G, K, L), famulantibus Magd 3 virtutis tuae] tuum

PRG(V) 4 virorum] virtutum Magd —— 5infirmiori] inferiori Magd — 6 applicare] applicari Magd 7 quaesumus, Domine] oz. Magd ^ 8 add. Magd .. 9 fideliter dedicamus] dedicamus fideliter PRG(G) 10 omnium] omni HirTORP,Magd 11eius] ow. PRG (C, D) 12 servitus] servitutis PRG (D) 13 dignanter] o». PRG (G) 14 sive consecrare] ozz. Magd ^ 15 eiusdem ... tui] vide V'451 et 615, À 761 et Gel] 711 et 2326, etc. An 376 et 86: orationes ad infantes consignandos 16 intellectus ... scientiae et] ozz. PRG ; add. Magd

17 in ... meditetur] Ps. 1, 2

134 et 146

18 mandata ... custodiat] Ps. 118, 4, 6o,

19 tibi ... introeat] vide Mt.

Magd,PRG (G, K, L)

25, 1-13

20 (suis?] add.

21 (sed 5] add. PRG (om. G, K, L, T);om. Magd

praecepta tua] tua praecepta PRG (TV)

— 22

23 qualiter] quatenus ... Magd.

23e

III. Missa in tertio dominico de Adventu domini. Inlatio.

LMS 25

Mis Mix 128.

Dignum et iustum est, vere dignum et honorificum est, Domine Iesu Christe, Deus noster Prae. 1incarne]incarnationis et Mis Mix ^X 2in]om. Mis Mix | 3formam .. magis] oz. Mis Mix ^ 4 Praesta, unita (unitas Mis Mix) ... quem (caelorum multitudo et ineffabilis add. Mis Mix) omnium ... cessant. In cuius praeconio (praeconium Mis Mix) ... luminata (liminata Mis Mix ;luminata] zz edit. 1500, fo XII) ... Sanctus] ... vide Is. 6, 2-3 ; Apoc. 4, 2-11.

N.B. La dernière partie de cette inlatio, avec sa longue finale, est reprise dans VD1587 (Bo 635: item contestatio de Adventu Domini 11D): “Tu, clementissime Deus, verae credulitatis ... restaura. Ut te ... pro remedio ... te, cum maiestate

venturum ... mereamur cum indulgentia peccatorum. Praesta, unita et indivisa Trinitas Deus, quem caelorum multiplex et ineffabilis numerus, quem omnium angelorum et archangelorum millia, cum senioribus et virtutibus, cum thronis

et dominationibus, laudare non cessant, dicentes: Sanctus".

22: Pro defunctis. In depositione. Contestatio.

Schab, p. 163-164 (p. 48*). Dignum et iustum est, vere (aequum et iustum est tibi? gratias agere, domine

sancte,

Pater

omnipotens,

aeterne

(Iesum Christum filium tuum? praem.

Deus,

per Dominum

1 Aeternam]

nostrum

requiem? vitam?

I2

PRAEFATIONES:

22-24

2 praem.? (littera *m" in fine verbi praecedentis suggerit hunc praemissum) 4 est ... mancipetur] somnum] somnium cod. ^ 3ex... renatus] vide Io. 5, 5 L'éditeur pense qu'il faut ici supprimer est", ou corriger ‘“mancipetur” en “mancipandus”. Je crois plutôt qu’il faut maintenir le texte du manuscrit, en raison du parallélisme: “Mori fimeat, qui ... wmancipetur”, “Mori fimeat, qui ...

censetur". Nous ne voyons pas la raison de supprimer alors “est” ^ 5 Christi ... censetur] allusion au *T"' dont est marqué le front des élus (vide Ez. 9, 4; Apoc. 7, 3-8

6 aeterna] L'éditeur suggère : aefernis ?, au lieu de "aeterna" ; flamma

aeterna” nous paraît satisfaisant.

23% Ordinatio (ve/ Benedictio) abbatis (ve/ abbatissae). PRG XXVI, 7 (abbatis) et XXXII, 8 (abbatissae). PRwa 1 (XV, 7), II (XVI, 18), III (liber I, #0 XX, 16: vide VD 665: “Omnium ... ): abbatis. Magd 85 (abbatis) ^PR (Pars la, p. 151-152 : abbatis, et 172-174 : abbatissae). Bat 496a (benedictio tantum, non praefatio).

Vere dignum ... omnipotens aeterne Deus praem.Magd, PR, PRya III; Omnium fons et origo bonorum, te suppliciter deprecamur, ut praem. P Rzza ITI (= VD 665) ; Omnipotens sempiterne Deus praem. Bat; PRG et PRya I-II (que babent ut rubricam: *'oratio in modum praefationis") 1 famulo ... N] super hunc (super Bz/; super hanc PR 172) famulum (famulam PR 172) tuum (tuam PR 172) Kill. add. Bat? Bat, Magd, PR, PRwa II ^ 2propitiatus] propitius PR 3 infunde] infundas PR;za III 4 ut] Et PRya III 5 constituitur] instituitur Bzz, PRza III 6 digne] dignus (digna) PR 7utJet PR 8 de] a PRzalll ^ 9inimpietatibus] in pietatibus ( ?) Baf; circa peccantes Magd 10 humilitate] humilitatibus Magd 11 munerante] moderante Bar, tribuente Magd, PR, auxiliante PRzza III

12 talis ... perdurare] vide Act. 6, 5-7 et 13 electus ... sanctus (sanctis Magd)] ab apostolis electus beatus PRza III 14 hodie diabolicam] hodierna die (hac die PR) mundanam PR, PRya III 15 tua ... benedictione] te ... benedictionem Bar, PRza41II ^ 16 diligat (oz. Bat) caelestia praemia (praemia caelestia Baf; praemia] oz. PR, PRwalIl) — 17 tuam (oz. Baf)] fideliter add. Bat, Magd, PR, PRzallI ^ 18 efficiatur] proficiat Bat ; inveniatur PR za III 19 industriae ... discipliane] industria, censurae, et efficacia disciplinae PR ; industriae, censurae efficax disciplina PRz;a III ^ 20 tribuente] ut 247. Baz, Magd (super lin.) — 21 deserviat, ut] deserviens Ba, Magd, PRya III ;serviens, ut PR 22 ad ... vocationis] Philip. 3,14 23 cum ... fructu] vide Mt. 15,8 et 23 24 coronaque iustitiae] 2 Tim. 4,8 25 et (om.

$9

Magd, PRma IIT) ad (om. Ba?) ... donativa (dona tua PR)

— 26 (...5] te Bar;

Domino ... vivit PRG (T, V), PRza II-III, Magd ;Domino ... Christo, qui cum

Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. R7. Amen PR ;Domino nostro. Qui venturus est iudicare PRza I.

PIC Mense Iulio. XVIII. Incipiunt orationes et praeces diurnae. VI. Item alia. L 446.

PRAEFATIONES

24

13

Missa in tempore belli. (Item missa contra hostes 444. Z D 4A 2329 B 1777 Col 4s* (n9 435) Ambr: Berg 1356 Lodr 330.

Gell 2747

S* 157 7

ZZ 3027

Orationes et preces pro regibus. Mf 76. 345. Missa ad comprimendas gentium feritates.

Eros: Vide VD 554: Maiestatem tuam suppliciter exorantes, ut famulo ... expuleris.

Per Christum. Berg 1348Z 3355: pro tribulantibus vel pressuram sustinentibus [Awbr. (?)] VD 1194: Qui regnis omnibus aeterno dominaris imperio ... paradiso. Per quem. À 2316 (n° 112-124): zzissa pro regibus. VD 1540: Te toto corde prostrati suppliciter exorantes, ut ... expuleris. An 1727 Paris 2291, f0 149v PL 78,c. 204: in tempore belli. Leof 187 À : in tempore, quod absit, mortalitatis ;R, p. 254, 4: in letaniis pro quacumque tribulatione ;Vich 1147: pro fratribus in via dirigendis.

Aeterne Deus praem. VD 24, 554 et 1540; Per Christum Dominum nostrum (?) praem. VD 1194 1 Agnoscimus ... absumi] oz. VD 554 et 1540; Qui regnis omnibus ... extende VD 1194

2 Domine] oz. VD 24: A, Berg, Z

noster] ozz. Berg 1356 4 conspectu conspectu oculorum nostrorum Lodr que] Propter quod toto F; Toto itaque Totoque ... prostrati] Maiestatem tuam 7 supplices exoramus] suppliciter

nostro] conspectibus nostris À et F; 5 tribuis] tribuisti Lodr ^ 6 TotoLor; Te toto VD 1540 (Te] oz. Lich). VD 554. prostrati] oz. VD 1540: Leof exorantes VD 554 et 1540; supplices

3

exoramus, omnipotens Deus VD 24 (cod. A, Berg, Gell, Lodr) ;aliter VD 1194

8 ut] famulo tuo 7/. ada. VD 554; cum omni plebe vel palatii add. VD 1194; et add VD 1540 (oz. Leof) 9 praeteritorum] nobis add. VD 1540 (oz. Leof) 10 ab ... protegas] Francorum regni nominis inimicos virtute tua comprimas maiestatem VD 24: Mf; mottalitatis] immortalitatis VD 24: Y, bellatorum Lodr ;continuata] continua nos VD 1540; continuata eum VD 554; nos] oz. VD 554 et 1540 11 Quia ... expuleris] after VD 1194; defensionen tuam] auxilium tuum VD 554 (tuam] oz. Ge/l); adfuturam] adfuturum VD 554. Quibus] ea quibus VD ; 54, 1540, et 24 (cod. À, F, SX ; eam quibus Lodr) ; te add.

VD 24 (cod. F) et 1540. expuleris] expleres VD 24 (cod. Gell); ut populus tuus fidei integritate laetetur, et temporum tranquillitatem semper exsultet. Per quem maiestatem add. F et Mf. Per] Dominum add. A ; Christum Dominum nostrum add. VD 24 (cod. A, etc.) et 554; quem add. VD 1194.

IN.B. La longue préface de L 446, reprise par le Gélasien du VIIIe siècle, et Mf 76, a été utilisée dans sa seconde partie par celles de VD 554 et 1540, et en

partie par celle de VD 1194. En ce qui concerne la datation de l'original léonien (L 446), les auteurs sont en désaccord. Selon C. CALLEWAERT (S. Léon le Grand et les textes du Léonien, dans Sacris erudiri 1, 1948, p. 79-82), elle serait bien du pape saint Léon-le-Grand, et daterait de 455, lors du pillage de Rome par Genséric,

auquel elle ferait de nettes allusions. RULE (The Leonian Sacramentary, dans Journ.

I4

PRAEFATIONES

of Theol. Studies, IX, contraire, la date du Goths de Vitigés, et sacramentaire Léonien,

24-26

1909, p. 515-517) est du méme avis. A. CHAVASSE, au 12 ou du 19 juillet 537, pendant le siège de Rome par les l'attribue au pape Vigile (Les messes du pape V'zgile dans le dans Ephem. Liturgicae 64, 1950, p. 187-192).

254 III. Ordo missae in vigilia Nativitatis domini nostri lesu Christi.

Go 5: immolatio missae. Dignum et iustum est, vere dignum et iustum est ... omnipotens, aeterne Deus praez.

Vide VD 155 : Cuius hodie faciem in confessione ... dominus noster. Per quem. An 1516, etc. "Ambr :Ar 117, etc. : in vigilia natalis Domini.

VD 460: In confessione hodie eius faciem praevenire ... dominus noster. Gell 5 Ang CXIL, n° 1, 6 B 9 Co/ 5? (n° 4), etc. : zfez. Hora nona. VD 1017: Qui, in huius venerandi festivitate ... regna revocaret. Unde ... MR 70, n° 32 (p. 396): praefatio Ila de Nativitate Domini.

Per Christum Dominum nostrum praem. VD 135 et 1017 1 Amanda ... sollemnitate] Cuius hodie faciem in confessione praevenimus, et voce supplici exoramus ut officiis nos VD 155 ; In confessione hodie eius faciem praevenire, cum et voce supplici exorare, ut superventurae noctis vigiliarum suatum VD 460. Amanda ... venturum] zZzer VD 1017 2 redde]reddat VD 135 et 460

3 domini nostri] eius VD 15; 4 In quo ... natus] invisibilis in suis, visibilis in nostris apparuit, et ante tempora genitus esse coepit in tempore VD 1017 5 advenit Ar: O1 6 Per ... Sanctus] Iesus Christus dominus noster VD 155: S. 6 Per quem maiestatem VD 135 et 460; ater VD 1017.

N.B. Les préfaces gélasienne-mixte et grégorienne n'ont retenu qu'une partie de la gallicane. Celle du nouveau Missel Romain de 1970 s'en est aussi inspirée pour une part minime. 26. In natale sancti Petri.

4n16533:HJOPQ I? XY

Leofric(cod. Y) 148(ennote)

Ney 278

RJ

18552;

In vigilia sancti Petri. F 1101.

Kó/n 910,2

NM

114.

PL 78, c. 124

Vieh 389.

Vide VD 27: Apud quem cum beatorum ... ad gratiam. Per Christum Dominum nostrum L 329 vigilia).

V. 924

A 1062, etc.

"Ambr :Ar 752, etc. : zn natale ... (vel

Titulus VD 26: Petri] et Pauli add. T? —— Aeterne Deus praez. VD 26 et 275

PRAEFATIONES

26-28

15

Ambr, S?, Z

1 cum (om. VD 26: X); licet Awbr (exc. D 3-3; Z 2067) ... apostolorum (tuorum add. VD 26 : Q >, < Petri et Pauli add. VD 27 (om. V^, A, etc., Awbr; add. D 3-3)>apostolorum ... festivitas (et add. VD 27: V, À, etc., "Ambr (om. Cass)? aeterna celebritas] add. VD.27 2triumphique (et triumphi VD 27; atque V, 4, etc., Ambr :exc. D 3-3) ... perpetua (perpetuus sit natalis VD 27) et aeterna (aeterna VD 26: O!, Y; aeternaque Vb) sit celebritas (aeterna celebritas praeponit VD 27) — 3 Nobis (Nos VD 27) ... eorum festa … intercessione] alter VD 27; ... passioni (passionis T?) ... per] quem Y.

ex "Mense Iunio. XV. In natale apostolorum Petri et Pauli. XVI. Item alia. 1529.

Lib. II. XXXI. In natale apostolorum Petri et Pauli. III. Kalendas Iulias. V. 924.

In vigilia apostolorum Petri et Pauli. P1062 2B

4700020

$7:

RE ep ROS. Zr 2067 Ar 752 Bergo77 Bigis

Fer,p. 451-452

OST cod.

7/1183

Go

B,C, D, N, Sa, Vn

35330)

Pr,

D 3-3, 1007

MA

Z 2073 [Azzr.]

Vide VD 26: Apud quem cum beatorum apostolorum ... intercessione. Per Christum. An 1633, etc. : n natale S. Petri. F 1101, etc.: in vigilia S. Petri. Aeterne Deus praem. VD 26 et 27: Abr, S?, Z

1 cum (licet Awbr, Z

2067; cum D 3-3; oz. VD 26: X) ... apostolorum (tuorum add. VD 26: 0) Petri et Pauli (ozz. VD 26 et 27: V^, À, etc., Awmbr; add. D 3-3) ... festivitas, (et add. ND 27: V, A, etc., Ambr ;om. Cass? aeterna celebritas (oz. ibidem VD 26) 2 et (atque V/, A, etc., Awbr; et] D 3-3) triumphi (triumphique VD 26) perpetuus sit natalis (perpetua, et aeterna sit celebritas VD 26) 3 ss. nos (Nobis VD 26) tamen ... confessionis (eorum add. VD 27: $2, Z5 ... recolentes (recolentis VD 27: V/; recolentibus VD 27: God), frequenti (annua VD 27 : 5?, Z) tribuis (.5?; tribuas 1”, A, Cass, D 3-3, R^, ST) ... venerati (gaudere VD 27: V, A, etc., Awbr) ... impensus (oz. V, A, etc., Awbr) ... passioni (passione R7; passionis propensius Cass; passionis D 3-3; repensus add. cet.) ... prosit ad gratiam (retributionis gratiam largiatur l7, ef ce.)] aliter VD 26.

* Monte Cassino, Compactura VI (missel plénier du XIe siècle, I), édité par A. Dorn, Umfangreiche Reste zweier Plenarmissalien des 11. und 12. Jahrhunderts aus Monte Cassino, dans Ephem. Lit. 53 (1939), p. 131. D'origine bénéventaine.

28. In natale plurimorum martyrum. JB (Gres tj

16

PRAEFATIONES

29-30

29. III. Nonas Iunias. Natale sanctorum Marcellini et Petri [mart. Romae: T 304]. 269

An 1622: HJOPQT?XY F 1023 Kóln 909, 4 Leof 144 À NM, 100,6 PL 78,c. 117 RJ178,3 Vich 360.

Ne

In natale plutimorum martyrum. Alia. R, p. 241, 1 (Wilson).

Vide VD 3o: Apud quem semper est praesens et praeclara ... potuerunt. Et ideo. Leof 253 RJ 6, 2: X. Kal. Iul. Natale sancti Albani martyris ef sociorum. VD 78: Cognoscimus enim Domine, quanta apud te sit praeclara ... referimus. Gell 1073 S 855 (=N) Bergioo2 $. Quirici.

Z 1930: SS. Marcellini et Petri; Ambr: Ar 772 Bi938 cod. B,C Z2158: XVII. Kal. Aug. Natale

VD 469: In die festivitatis hodiernae pandere vota ... Ambr : Trotti 482: SS. Marcellini et Petri. VD 1567: Quoniam cognoscimus quanta apud te sit praeclara ... deferimus ... À 1357. F 1356, etc.: Natale $. Mauritii, Exsuperii... VD 683 : Per quem ... et tuetur. Et ideo ... LMS 1028, etc: de sanctis (vide VD 78).

VD., iustum et dignum est, tibi enim semper gratias agere et laudes decantate, Domine

sancte, Pater omnipotens,

aeterne

Deus, per Christum

dominum nostrum Prae. À (VD., aequum et salutare, nos tibi semper et ubique gratias agere, Domine sancte ... nostrum F) ; Aeterne Deus praew. cet. ; In die festivitatis hodiernae pandere vota praem. Trofti 1 Apud ... est] (Quoniam VD 1367) cognoscimus (cognoscentes 5? 850, Z 1930) (enim, Domine add. VD 78; om. 5? 850, Z 1930), quanta (quantum VD 78: Awbr) apudtesit VD 78 et 1367 2 praeclara ... sanctorum] praesens est et praeclara sanctorum omnium vita VD 3o

3 sanctorum ... pretiosa] vide Ps. 115, 15

4 quorum nos] quorum oz. VD 29: P;quorum nos etiam VD 78, 1367 5 mots] oz. VD29: H 6 laetificat et tuetur] laetificat et tueatur. GeZ/, Y ; et almae beatitudinis ianua laetificat VD 30 (alter reliqua) — "1 martyrum ... Petri] martyris tui Quirici VD 78 : Awbr; martyrum tuorum Z///us et illius VD 78: R; martyrum tuorum Mauritii, Exsuperii, Candidi, Victoris, Innocentii et Vitalis

cum sociis eorum VD 1357

8 tibi referimus ... consortes] tibi, Domine ...

Gell; tibi deferimus, supplici confessione (cum angelis et archangelis add. A) dicentes: Sanctus, Sanctus, Sanctus VD 1567; tibi referimus. Per Christum

dominum

nostrum

VD 78

9 sumus]

sacra Ne

10 beatitudinis



consortes] vide :"Praesta, quaesumus, omnipotens Deus, ut anima famuli tui ...

aeternae beatitudinis iubeas esse consortem" 1” 1637, Trente (= An 415*),MR : pro defuncto sacerdote, postcom. (BRUYLANTS, Oraïsons, II, n° 851).

20. X. Kal. Iul. Natale sancti Albani martyris (sociorumque eius»[1 304.] I!20f 2533

RJ. 6x2:

PRAEFATIONES

30-34

17

Vide VD 29: Apud quem semper est praeclara vita ... consortes. Per Christum. An 1622, etc.: natale $$. Marcellini et Petri; etc.

Aeterne Deus fraez. 1 praesens et] oz. VD 29 2 sanctorum ... vita] vita sanctorum VD 29; sanctorum ... mors pretiosa] vide Ps. 115, 15 Ste. ianua] oz. VD 29 4 ss. aliter VD 29. N.B. Saint Alban de Verulam et ses compagnons sont les protomartyrs d'Angleterre [T 304]. Nous renvoyons au N° VD 29 pour les variantes de VD 78, 469, 683 et 1367, qui ne concernent aussi que la premiére phrase.

*

31.

€ Depositio sancti Germani episcopi Antissiodori (418-448) [31 IUL.] > Contestatio. ' Gv 341 (Mone 7, n° 75). Dignum et iustum est, Deus noster, vere dignum est nos maiestati tuae semper gratias agere praem.

Vide VD 591: Nos maiestati tuae semper gratias agere, atque in laudibus tuis ... Ibidem: Gv341.

32, CXXXII. VIII Kalendas Septembris. Sancti Genesii martyris Arelatensis (ca. 286-305). Vich 604.

Aeterne Deus praem. 1 [Auctor ... Veritatis] vide: *Veritatis auctor et misericordiae Deus ..." L 1092 : alia collecta, mense septembri. X X VIII. In natale episcoporum. X XII. Item alia

saecula] vide 1 Cor. 2, 7

2 Ut... verum] vide Io. 17, 3 ; 1 Lo. 5,20

4 voluntarie] voluptarie cod.

3ante

5 naturaliter ...

genitus] vide Ps. 2, 7, et 109, 3; Act 13,33; Hebr. 1, 5 et 5, 5 6 tibi ... homo] vide Philip. 2, 5-7 7 ut ... cognoscere] vide Io. 17, 3; x Io. 5, 20.

23 Missa pto petitione lacrimarum. 510247.

Vide VD 34: Audientes divini sermonis sonum ... infunde. Per Christum A 2300, etc. :orationes pro petitione lacrimarum. 1 Beati ... consolabuntur] Mt. 5, 5

2 ss. aliter VD 34

3 lapidei ...

auferens] Ezech. 11, 19 et 36, 26.

34. Incipiunt orationes cotidianis diebus. XCVIIII. Orationes pro petitione lacrimarum.

18

PRAEFATIONES 34-36

4A 2300 D 3-3, 1203 Paris 2291, fo 1447, et Reims 213, n9 5726 (ed. DzsnussEs, Sacramentaire Grégorien. T. ID) R] 259. Z 3382.

Item missa de tribulatione et necessitate, eodem die [Feria VI.] Ps.- Ale 454. Vide VD 33: Audientes divini sermonis ... declinemus. Per Christum.

SX 242: missa pro petitione lacrimarum. Aeterne Deus praez. 1 dicentis (dicentem RJ): “beati ... consolabuntur"] Mt. 5,5 2 ss. aliter VD 33. Multum nostra (nam Z) ... oculi ... valemus] vide Ezech. 11, 19 et 36, 26; Multum ... possunt lapidei cordis nostri duritiam non valemus D 3-5;... valemus] valeamus RJ 3ss. alter VD 33. Ideo ..., ut (in D 3-3) fontem duritiae (duritiam Z) ... nostram (oz. R]) paenitentiam emollias (petitionem mundaveris D 3-3; paenitentiam emundes Z), et postmodum (et

inde D 5-5; exinde Z) per donum (dono Z) ... lacrimarum (nostris add. RJ> ... largitor infunde (largiter deduceris D 3-3; largiter infundas Paris; largiter deducas Z.

35 Mense Decembri. XLII. In natale Innocentum. II. Item alia. J: 1291.

1 Rachel ... non sunt] lerem. 31, 15 ; Mt. 2, 18 Gen. 29, 31-35.

2 De Liae ... progeniti] zzde

465 XXXII. In natale sanctae Agn(et »is de nativitate. V. Kl. Febr. [28 Ian.] zl Aug CXII 20, 3 B 202 Darm 32 (fo 31) F 191 Gell 193 Kün 906, 7 (octava) NM67,9 PL 78,c. 45 Reims 213, n° 3693 (in natale S. Agnetis secundo) RJ 157,6 S176 Z 481. III. Nonas Ianuarii. Natale sanctae Genovefae virginis [Paris. + 512].

B99 Fi13 Paris 2291 (vide DesHussEs, Sacram. Grégorien, T. II, n° 3439) et Reims 213, n° 3690 (zbidem) |RJ 149, 8. XII. Kal. Aug. Natale sanctae Praxedis virginis. RJ 190, 1.

In natale unius virginis, quae martyr non fuerit.

Ca 131 B

RJ 238, 5 (alia in natale unius virginis).

Aeterne Deus Praez. — 1 Agnetis (Agnis À ; Agnae Ayg; Genovefae B 99, etc.; ill. Cz, RJ 238) ... geminantes (recolere B 99 ;recolentes Ca, RJ 238) ...

PRAEFATIONES 36-37

19

enim] huius add. B 99, Ca, F, Küln, NM, PL, RJ 149 et 190 … Per Christum] Per quem maiestatem B; Per Christum dominum nostrum Ag. "Autre version longue:

Natale S. Agnetis. XII. Kal. Febr. [21 Ian.] Cass I (Monte-Cassino, Compactura VT), n° 5. 1 de ... triumpharet] vide Lc. 2 1, 12 : *abducentes ad reges et potestates" (ver. latina). N.B. Cette version longue éditée par A. Dorp (Umfangreiche Reste zweier Plenarmissalien aus Monte-Cassino), dans Ephem. Liturgicae 53 (1959), p. 119, fragment d’un missel bénéventain du XIe siècle, serait pour KL. GAMBER (Das kampanische Messbucb... , dans Sacris erudire, 12, 1961, p. 38-39) l’originale.

Tel est aussi l'avis de Leo E1ZENHÔFER, O.S.B. (Dze Präfation für den Geburtstag der Heiligen Agnes, dans Archiv für Liturgiewissenschaft XY, 1969, p. 5976), qui en signale un texte parallèle dans Go 106: “In beatae martyris Agnes natalicia tripudantes, fratres carissimi, devoto corde domino adsistamus. Vere enim huius honorandus natalis ... ", servant de *Praefatio missae", au sens

gallican de la monition d'entrée, distincte donc de l’wolatio, à laquelle correspond la préface romaine. La co/lectio post nomina de la même messe de Go 108 en reprend, dans sa finale, le texte écourté du Gélasien du VIIIe siècle : *'...

Vere est enim honorandus huius diei natalis, quae sic terrena generatione processit, ut ad divinitatis consortium per consecrationem virginitatis perveniret. Per Dominum". Mais, tandis que le Gofhicum utilise les deux textes pour le natale du 21 janvier, le Gélasien du VIIIe siècle l'attribue à la célébration du 28 janvier, qu'on ne trouve que dans la tradition romaine, qui ignore celle du 21 janvier. Bien qu'écourtée par rapport à la longue version de Cass, elle attribuée au 21 janvier, la gélasienne représente le texte romain le plus ancien, dont la version longue de Cass reproduit l'intégralité de la version originale. Le Gothicum (NTlIe-VIIIe siècle) l'a adapté plus tard pour en faire une monition d'entrée (praefatio missae). I] ne peut donc pas être considéré comme le plus ancien, contrairement à ce que pensait W. DueriG (Die Messformulare des Gelasianum Vetus für die Feier des Geburtstages des HI. Agnes und der HI. Soteris, dans Lzfurgie, Gestalt und Vollzug. Festschrift J. Pascher ;München, Max Hueber,

1963, p. 70-81; vide p. 77-78).

CCLXXXV. 4A 1495

5T. XI. Kalendas Decembres. Vigilia sanctae Caeciliae. iBoxosobtaGe/Aix629y

bE un425

20919 134297 22:315:

Missa in vigilia virginum. Gell 1831. Vide VD 1567, 1568 et 1570: Tibi enim, (Domine 5, festa sollemnitas agitur … 52 YAT! Ct 92 Bo 344 (in sanctorum martyrum) 436 (unius martyris).

Go 110 (.$. Agnefis) et

20

PRAEFATIONES

37-39

VD 295 : Et magis hodie, cum tibi festa sollemnitas ... signavit.

$? 1112.

Z 2356: sancti Timothaeï.

VD 346:

Et te beatae Caeciliae natalicia praeveniendo ... martyr intraret.

An 1691, etc. :zn vigilia S. Caeciliae. VD 1336: Quia tibi festa sollemnitas ... honore signavit [Ambr.] Berg 1170, etc. : zn natale unius martyris VD 1155 : Qui perficis in infirmitate virtutem ... intraret. Go 115 : Zn natale S. Caeciliae. Aeterne Deus praem. F, S?, Z. Te Domine praem. F (vide VD 1478) 1 Beatae Caeciliae (ill. Ge// 1831) natalicium diem (natalicia Z) debita ... praevenientes (praevenientes debita veneratione F) ... , quae (quem F)] eter VD 1567, 1568, 1570, 295, 346, 1336, 1155 2 in... magnifico (magnificum Z) nominis tui (ozz. F) honore (honorem Z) signavit] VD 37, 295, 1336, 1567, 1568, 1570 3 ss. om. VD 295, 1336, 1570. (L 2, 147, 792) (Quae virginitatis palma adeo

praenituit praem. F > Ut quae ... divino (alter VD 1567: Go 110; VD 1568, etc.), et sic ... meruit (et pudicitiae coronam sic promeruit F) ... martyra (martyr F, S, Z) intraret (introiret F)] aZrer VD 1568 ; sicque virtute fidei et decore pudicitiae polleret, ut caelestia regna virgo pariter et martyr intraret VD 346; et sic coronam ... intratet VD 1155: Go 4 ss. Per eundem Chtistum 5? 1341, Z 2175, vel Et ideo add. Z 2175.

38. 20. MART. De sancto Cuthberto episcopo [T 685]. Ca 82 A (vide Leof 297 À).

Aeterne (Deus) praem.

1 ubi] ut cod. (ubi] Leof 297 À : correctio).

| 39. In vigilia sancti Andreae.

Wolf 112, fo 128.

Per Christum dominum nostrum praem. 1 vide VD 1419: “Reverentiae tuae ..." l/ 1078, A 1526, etc. (vigilia 5. Andreae); quo] quod A; eandem celebrandam] eadem celebranda À ; praeparemus] praeparemur A, etc. Vide Mt. 4, 18-20; Mc. 1, 16-18; Io. 1, 40-42.

IN.B. Cette préface propre à ce fragment d'un missel plénier de la fin du Xe siècle, du type bénéventain, a été rééditée par Kr. GAMBER (Die mittelitalienisch-

beneventanischen Plenarmissalien. Fragment IV, dans Sacris erudiri 9, 1957, p. 282-

283), à la suite de son premier éditeur A. Dorn (Sursum corda. Hochgebete aus alten

lateinischen Liturgien, dans Reibe Wort und Antwort, Band 9 ; Salzburg 1954, p. 224

ss.), d’après le Palimps. -Cod. 112 Gud gr. de la Herzogl. Bibl. de Wolfenbüttel. On remarquera que seule la finale de la préface est commune aux témoins gélasiens pour la méme fête: “Reverentiae ... "

PRAEFATIONES

40

21

40. VIII. In natale sancti Iohannis Evangelistae. VI. Kal. Ianuarii. 454 . .AugCXII8,4 B55 Ben7,3 F85 (et t5 95, foc ra15 se) $92. Z 260. An 15319: HTKOPOT?XY Kôln 885, 6 138 PL 78,c. 34 Rz» 843 RJ 140-148 Sacram. Grégorien, T. II) Vaf3548 et 3806

MongaG

Pas4

Rbso

Lodi (p. 253) Nev 137Trente, n° 3746 (ed. DESHUSSES, Vat Pal 494 Ven831 Verona.

7 aliam versionem in Leof 132 B (breviorem) ut infra in apparatu.

Vide VD 42 :Beati apostoli tui Iohannis ... praedicandum. 12-1

6Xetc. VD 46: Beati Iohannis gloriam recensentes ... veritatem. Per. 1 1281. VD 41 : Beati apostoli tui Iacobi ... genitoris. Et ideo. Rzv 1090: VIII. Kal. Aug. S. Iacobi apostoli. Aeterne Deus praem. —— 1 Beati ... tui Cet add. VD 40 (exc. 74), Leof 132) … veneranda (gloriosa Beg, Pa; venerandae adsumptionis Trente) ... recensentes

(venerantes VD 40: Ben, Leof; celebrantes Pa)] Beati apostoli tui Iohannis evangelistae natalicia venerantes VD 42 ; Beati Iohannis apostoli gloriam recensentes VD 46; Beati apostoli tui Iacobi veneranda natalicia recensentes VD 41 2 Qui (Quod VD 40: len) ... possit (posset VD 40: ce£., exc. H!, O, S) …

adeptus (est add. VD 40: V en» in regno ..., qui tantum (quantum VD 40: Y) retia carnalia (ozz. VD 4o: F) ... genitoris] vide Mt. 4, 19-20; Mc. 1, 16-18. terrenum ... genitoris] factus ex piscatore discipulus VD 40: Bez, Leof, Pa. Qui … genitoris] zer VD 46; ... adeptus ... genitoris] a/ter VD 42 3 Quique ab (eodem add. VD 40: 1?» unigenito ... dilectus (electus VD 40: Ben, Pa) … idem Dominus ... subrogaret (vide Io. 19, 25-27) ... beatae (Dei ad. VD 4o: INev» ... integritate (integritati VD 40, exc. A, An: Hi, Pa) probati (probata Ag, Bez, Pa, $, Z; probate R^; pro beatae Trente) dilectique (Pz?; dilecti À, Ben, Pat,

RA, $, Z ; delicti? Trente) ... deserviret (om. À, Z)] om. VD 40: Leof; aliter VDa41,42et46 — 4 Nam (ut VD 42) et in caenae (etiam et incensae ?Ner) ... sacrosancto (VD 40: 5?, Z ; sacro Ag, ST) super ... fontem (et add. VD 40: NNev? aeternum, pectus scilicet (74ug, Pa, 5, Z ; scilicet pectus VD 40: cer.) …

salvatoris (in ipsius recumberet pectore salvatoris VD 42)] vide Io. 21, 20; 13, 23); om. VD 40: Leof; aliter VD 41 et 46 5 ss. De quo ... conspiceret] humanae modum dispensationis excedens, ipsam Verbi tui sine initio deitatem prae ceteris et mente conspiceret VD 4o: Leof; Et eum in cruce dominus constitutus, vicarium sui matri virgini filium subrogaret (vide n° 3) VD 42 ; aliter VD 41 et 46; ... est revelationibus (Pa, S, Z ; revelationibus est VD 40: cer.) inspiratus (4, Pa, S ; imbutus VD 40: cer.);... mente ... ] def. VD 4o: Ne» 6

ss. et evangelica (et VD 40 : Leof) ... , quod (quia VD 40: Leof, Trente, VD 46) … erat (oz. VD 42) Verbum, et Verbum erat (quod Deus erat VD 42 ; oz. VD 41 et

46) apud Deum (oz. VD 46) et Deus erat Verbum (aer VD 42 ;om. VD 41) €, qui hoc erat in principio apud Deum ... veritatem add. VD 46] Io. 1, 1-2. Per Christum] Per quem laudant angeli, adorant Dominationes VD 40: Pa, R7. Per

quem, ze/ Et ideo VD 40 : Leof, $?, Z. Et ideo cum angelis et archangelis VD 40: cet., VD 41. Per Christum Dominum

nostrum VD 40: À, Ayg.

N.B. Kr. GAM8ER (Das kampanische Messbuch ..., dans aeris erudiri 12, 1961,

PRAEFATIONES:

22

40-42

p. 32) cite un texte parallèle à l’incise : "fontem ... Verbum" (n°5 4 ss.) dans l'építre 21, 3-4 de Paulin de Nole (CSEL 29, 150 ss.) : “.. qui solus e quattuor fluminibus ex ipso summo divini capitis foz/z decursum de nube sublimi tonat : ‘In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum" ses Iohannes igitur beatus dowinici pectoris cubator ... supercaelestis evangelii confuSuse

AT. CCXVIII. VIII. Kalendas ( Augusti». Sancti Iacobi apostoli [Maioris]. Rzv 1090.

^

Vide VD 40: À 54: In natale sancti loannis Evangelistae . Aeterne Deus praem. Riv

vide Mt. 4, 19-20; Mc. 1, 16-18

evangelistae Iohannis veneranda A 3 Et ideo] Per Christum A.

1 (et?

2 genitoris] quique ... verbum add. A

42. Mense Decembri.

L 1276

XLI. In natale sancti Iohannis evangelistae.

Gell 53

Go 326.

Vide VD 40: Beati apostoli tui evangelistae Iohannis ... Verbum. Per Christum. vds

étcs

VD 46: Beati Iohannis apostoli gloriam recensentes ... veritatem. Per. L 1281. Vere dignum (et iustum est, aequum et salutare est, nos tibi, omnipotens

Deus, gratias agere add. Go» praem. —— lapostoli ... Iohannis (Iohannis apostoli tui et Go) ... venerantes] apostoli tui evangelistae Iohannis veneranda natalicia VD 40; Iohannis apostoli gloriam recensentes VD 46 2 Qui ... nostri (oz. Gel) ... rimari] vide Mt. 4, 19-20 ;Mc. 1, 16-18 ; aliter VD 46; ... Retia saeculi ...

procedens] aZter VD 40; ... Natantem ... praedicandum] oz. Ge//

^ 3ut (nam

VD 40) ... salvatoris] Io. 21, 20, et 13, 23; aliter VD 46; ut ... sacrosancto

(sacrosanctae Go) ... in (ozz. Go) ... pectore (pectoris Go) salvatotis ; ... in ipsius ... salvatoris] super ipsum vitae fontem aeternum, pectus scilicet, recubuerat salvatoris VD 40 — 4 Eteum (cum Go) ... matri virgini filium (magistri virginis filius Go) subrogaret] vide lo. 19, 25-27. (Quique ab unigenito tuo sic familiariter est dilectus ..., uteum idem Dominus in cruce iam positus, vicarium

suae matri virgini filium subrogaret (praepositum est antea, sub © 3) VD 40. De quo perenniter ... voce proferret add. VD 40; Et evangelica voce proferret 444. VD 46) 5ss. Et (quod VD 40; quia VD 46) in principio (erat add. VD 40 et 46»? Verbum, quod ... Deum (Verbum, et Verbum erat apud Deum et Deus erat

Verbum VD 40; et Deus erat Verbum, qui hoc erat in principio apud Deum VD 46), ipsi (ipse Go) ... praedicandum (praedicando Go)] Dicendo ... veritatem VD 46 (vide Yo. 1, 1-2).

PRAEFATIONES 43-45 43.

23

X V. Idus Iulias>. Natale sancti Benedicti (abbatis Nursiae ? [T 5477].

Ney 282.

Aeterne Deus praem. Vide VD 44 Beati Cypriani

Christum. A 1330 D 859 Cypriani episcopi.

natalicii

7E 19199

gloriam

Ge//t4$9V

recurrentes

7$ 3189^

... adducat.

7 2462

Per

An 1669 :S.

Aeterne Deus praem. An, Z — 1 Benedicti ... recensentes] Cypriani natalicii gloriam (natalicia 747, F; natalem B) recurrentes (recensentes 4», F) VD 44 2 exstitit ... meritorum] est gemma sacerdotis et martyris (extitit dignitate sacerdotii et palma martyrii Ar, F) VD 44 3etin (et A4, Ge], S, Z) ... saeculo sua (add. VD 44: An, F) ... foveat (nos merito tibi foveat servientes 4, Ge//, S,

Z) ... perducat (adducat A, Ge//, $).

44. CCL. Item missa proptia sancti Cypriani episcopi. XVIII. Kal. Oct. [Carthag.,

248, 49-258]. A 1330

An 1669:

B852 Gell1459 S 1189 HJOOXY F1313.

Z 2468.

Vide VD 43 : Beati Benedicti natalicia recensentes ... perducat. Nev 282: V. Idus Inlias. Natale sancti Benedicti. Aeterne Deus praem. 1 Cypriani (Benedicti VD 43) natalicii gloriam (natalem B ; natalicia /4z, F) recurrentes (recensentes 47, F; VD 43) — 2est... martyris (extitit dignitate sacerdotii et palma martyrii A», F ; exstitit dignitate meritorum VD 45), et (in add. VD 43; VD44: An, F (et] om. An: Y)» praesenti (saeculo sua add. An, F; VD 43» merito (intercessione 74z, F; VD 43) foveat (servientes add. VD 44: À, Gell, $, Z ), et ... adducat (perducat VD 43 et 44: An, F, Z).

45. CXC. In natale eiusdem (martyrum Iohannis et Pauli. VI. Kal. Iulii». A 1051. Dou 29 (p. 135) F 1094 Gell 1171 R^ 707 5$ 945 Vat 10645, f 5| Z 2057. Ambr: Ar74a7 Bigo8 cod.B,C,D, N, $a D 3-3,999 Aeterne Deus praem. Ambr. F, $?, Z. Quia add. S? et Z

Trente, n° 3792 MA Fer,p. 449. 1 etenim] oz. S?,

Z 2 Iohannes et Paulus] ozz. Trente 3 quorum] hodie «dd. Trente 4 praedicamus] recolimus Trente 5 veraciter impleverunt] impleverunt veraci-

24

PRAEFATIONES

:45-47

ter l/a/ ;germanitatis egregiae veraciter impleverunt Trente. (quod … in unum] 6 Ecce ... unum] Ps. 132, 1 7 Nascendi] etenim add. Trente om. Trente) 8 societate] sociati V/a? 9 permanentem (permanentes Awbr, Vaf) cum ... Sanctus] atque regnantem in caelis, quem laudant angeli F ; in aeternum. Et ideo cum angelis $2, Z (cum angelis ... dicentes 57) ; ut quos in una corona martyrii sociaret et caelis. Per Christum Trente. N.B. On remarquera que la version de Trente modifie notablement celle du gélasien du VIIIe siécle. Elle paraítra au tome II, en préparation, du Sacramentaire de dom J. DEsHUssEs, avec le numéro indiqué. La version du Supplément à l'Hadrianum (VD 744: Pro cuius amore ... ) est totalement différente.

46. Mense Decembri. XLI. In natale sancti Iohannis evangelistae. II. Item alia. L 1281.

Vide VD 40: Beati apostoli tui evangelistae Iohannis ... Verbum. Per Christum. A 54

uoi XT IS

ABS

BAT Su E58

SES "etc.

An 1519,

ete VD 42: Beati apostoli tui Iohannis evangelistae ... praedicandum. Per. L 1276

Gells3

Go 326.

1 Iohannis ... recensentes ] apostoli tui evangelistae Iohannis veneranda natalicia recensentes (venerantes Bez, eof ; celebrantes Pa) VD 40 ;apostoli tui

Iohannis evangelistae natalicia venerantes VD 42 (Iohannis apostoli tui et evangelistae ... Go)

2 ss. vide Io. 13, 23 ; 21, 20; 1, 1-2. Qui domini nostri ...

caelestem praem. VD 40 et 42 ; adeptus in regno ... genitoris praem. VD 40 ; aliter VD 42. Qui (Quique VD 4o) ... revelationibus inspiratus (muneribus approbatus VD 40), ut ... proferret (2er VD 42; ut eum idem Dominus ... ac mysticis est revelationibus inspiratus, ut omnem transgrediens creaturam, excelsa mente conspiceret, et evangelica voce proferret VD 40), quia (quod VD 4o) “in principio erat Verbum, et Deus erat Verbum, (et Verbum erat apud Deum add. VD 46: L?5, quia hoc ... apud Deum"]*in principio ... Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum" VD 40; Et “in principio Verbum, quod erat apud Deum", ipsi prae ceteris ostenderet praedicandum VD 42 35s. oz. VD 40 et 42.

47VI. kal. Ian. Sancti Iohannis evangelistae.

860

vámbr: Ar 152. Berg 357 0Bj 152 eod. B, C; D; (0, P^ Er toe: MA Fer, p. 36 Z 275. Benev, £0 4V, n9 7 : missa maiore (ed. S. REHLE in Sacris erudiri 21, 1972-1973, p.

333): VD 616 bis. Rzv 843. Aeterne Deus praem. Ambr et Riv; Nos tibi praem. Bener 1 Beati . evangelistae] B. evangelistae Bezer ;Beati apostoli tui et evangelistae Iohannis

PRAEFATIONES Rzv

47-50

25

2 quem ... ornavit] Io. 13, 23; 20, 2; 21, 7 et 20-23 3 in ... attribuit] 4 factus ... discipulus] vide Mt. 4, 19-20 ;Mc. 1, 16-18 5 om.

n I9, 25-27

4j. N.B. Version ambrosienne des n°5 VD 40, 42 et 46, également attestée à

Bénévent et à Ripol (Berer et Rz»).

48. (XV. Kal. Nov.» Beauvais). INIM 174951

Eodem

die. Natale

sancti Iusti martyris

[T 287] (in

IR J'z191 7.

Vide VD 56: Beati Viti martyrio gloriantes ... A 1005, etc.

49. Mense Augusto. XXI. III. Idus Augustas. Natale sancti Laurenti (i». VI. Item alia.

Lips. Vide VD 126: Cuius gratia beatus Laurentius ... exemplum. Pa 605.

Aeterne Deus praem. VD 126 1 Beati ... Qui] Cuius gratia beatus Laurentius VD 126 2 testificationis] testificatione VD 126.

so. CCXXVIIII. XVI. Kal. Sept. Octava sancti Laurentii.

8

U/451233: Arn 29 Gell 1356 S 1101. Trente, n° 3796 (in natale) |Z 2342. EAnnsossED OP O TER Yun Ewa Leof156 A Nev291 NM Ri»18; RJ202,2 Vic 582.

146,

Vide VD 635: Nos tibi, omnipotens Domine, gratias agere, beati Laurentii martyris ... In vigilia sancti Laurentii [Awbr.]: Ar 819 (= cod. N) Berg 1043 Bi o7y2mcouasb. G DEL Sam 2267.

DS

ro77m

Earl for v MAS Per p 4970

7

Aeterne Deus praem. An, etc., 5? et Z 2342. Aequum et salutare, nos tibi,

omnipotens Domine, gratias agere praem. VD 655 1 natalicia (natalia An: Y) repetentes] martyris tui sollemnitatem celebrantes VD 655 2 non ... ingestus (accensus VD 635)] ignis passionis ingestus non abstulit y, etc. 3 Sed

PRAEFATIONES 50-54

26

(eum add. F, Leof, Ner, NM, RJ, Vich, Z 2342), ut ... magis (ut magis luceret 4 Nam An, etc.; clarius luceret VD 635; luceret] lucesceret Z 2267) (Quoniam F, Leof, NM, RJ, Vich; Quum Ne), sicut ... probatur] vide, v. gr. 5 beati ... incendiis] beatus Prov-1782S2p 22 PROPER IET Apoc.5, 18 martyr non consumitur tormentorum incendiis 747, etc. ; incendiis] oz. VD 635

6 aptatur] optatur As: O.

$1. III. Non. Aug. Inventio corporis sancti Stephani. Leof 208 B

Aeterne Deus praem.

$2. Mense Novembri. XXXVII.

VIIII. Kalendas Decembres. Natale sanctorum

Clementis et Felicitatis. IIII. Item alia: (S. Clementis 5. L 1197.

N.B. M. RuLE (The Leonian Sacramentary ..., dans Journal of Theol. Studies X, 1909, p. 82-99) admet l'origine léonienne de l'ensemble de la section, tout en y décelant des retouches postérieures, notamment du pape Simplice (468-485).

NS VI. Id. Decembr. Sancti Zenonis episcopi [Ambr.] Ar 67

Bi 1399.

Vide VD 848: “Qui beatum Zenonem..." : Lodr. 10 (= C)

Aeterne Deus praez.

1 et] oz. Bi.

N.B. Zénon, d’origine africaine, fut évêque de Vérone vers 362 (f ca. 580),

et l’auteur de sermons intéressants. Le 8 décembre est l’anniversaire de son ordination. Cette préface ambrosienne diffère de celle de VD 848 : “Qui beatum Zenonem tui sancti nominis copiosa amoris dulcedine ... pervenire ad regna", propre à Vérone (cod. LX XXVI, f? 149, et textes parallèles). Bien que l'incipit du missale" de *Lodrino" (cod. C) débute par les mêmes mots (dont nous ne connaissons pas la suite), il est probable que ce n'est pas celle de Vérone. PAREDI (1 Prefaxi Ambrosiani, n° 294) se borne à renvoyer à la préface: "Beati pontificis ...", avec un **?" sur la source de *Lodtino".

54XIII. Kal. Maii. Natale sancti Aelfeagi episcopi (Cantuar.5 [T 1012]. NM 86, 6.

PRAEFATIONES 54-56 Aeterne (Deus) praem. Reconstitution cotrumpu, et déficitaire.

27

conjecturale du texte, qui est

PE Mense Augusto. XVIIII. IIII. Nonas Augustas. Natale sancti Stephani in coemeterio Callisti, via Appia. VII. Item alia. L 694. VAI Kal. Ian. In natalicia sancti Stephani.

444 AugCXII 7,4 B46 Col6V(n023) Gellas Monmgaz9 R41 (et Rh 95, fo 121* ss.) S44 Trente, n° 3745 (ed. DESHUSSES, Sacram. Grégorien. Leu) 74 2:37; An 1518: HIKOPOT?XY F 75 Leof 132 À Ne 136 Rx 835 RJ 147,3 Vat 3548 et 3806 V'en 829-830 — Verona.

Aeterne Deus praem. An, etc. 1 ss. vide Act. 6-7 2 qui(quae Trente; quod Ten) ..., qui (oz. An: O ; quod Vez) ..., qui (quod Ten) dispensationis ... mirabilisque (mirabilis mirabilisque L/27 3806, V'eroza) ... , qui (eius Ver) ... patientiae (potentiae 74) ... proposuit (reliquit F)] veneranda proponebat exempla Trente 3subsequitur] prosequitur 4, An, Ayg, Leof, INev, RJ, Ven, Z; prosequatur Rh 4 ss. Per quem maiestatem A, F, Nev, RJ, ©, Ven. Per eundem ve/ ideo $2, Z. Per Christum ce.

IN.B. La date indiquée par L (le 2 août, sans doute, au lieu du 3), correspond à la féte de l'Invention du corps de saint Etienne. Elle ne convient pas au contenu de la préface, qui visiblement doit se situer, comme tous les autres témoins l'ont fait, au lendemain de la Noël, le 26 décembre.

M. Ruze (The Leonian Sacramentary ... dans Journal of Theol. Studies X, 1909, p. 54-57), tout en maintenant l’origine léonienne, admet cependant que cette anomalie, à savoir les allusions à la Noël, proviendrait de retouches postérieures, à partir du pape Hilaire (461-468). L'attribution au 2 ou 3 aoüt coincide, selon lui, avec la dédicace d'une église de saint Etienne, protomartyr, construite

par Demetrias, faite à cette date par le pape saint Léon le Grand.

56. CLXXXI.

A 1005

XVI. Kal. Iul. Natale sancti Viti [martyris in Lucania: cz. 305].

Ang 190

P 1055.

Ambr:.Ar71; Berg941 Bi872 N, Sa, Vn MA Fer, p. 436.

Gell1124

RJ 180,2

cod. B,C,D

$902

D3-3,966

Z 1982. HarL, f? 49,

Vide VD 48: Beati Iusti martyrio gloriantes ... martyrii. Et ideo. NM:74,5 RJ 219, 7: Natale sancti Iusti martyris ( | 287). XV. Kal. Nov. VD 5365: Et te in sollemnitate beati Viti ... martyrii. Et ideo.

NM 103, 6: Natale sancti Viti martyris. VD 1567: Tibi enim, Domine, festa sollemnitas ... dicentes: Sanctus.

Go 110: Zn natale "Agnetis virginis et martyris.

x

28

PRAEFATIONES 536-58 Aeterne Deus praem. VD 48, 56, 363. Vere dignum et iustum est. Tibi enim,

Domine, festa sollemnitas agitur ... signavit praem. VD 1567. Ettein sollemnitate praem VD 363

1 Beati Viti (Iusti VD 48) ... gloriantes] ozz. VD 1567 2 admirandam (ad mirificandam VD 1567 ;admiranda VD 56 : F) gratiam (gratia

F) (tuam add. VD 1567)» ... et necdum (necdum VD 48: NM

virili ... maturo

(puellari flore maturo, hanc VD 1567 ;maturo] maturem VD 56 : 4)... tribuisti (contulisti VD 1567), ut (oz. VD 48: RJ) ... persecutoris (persecutores VD 48: NM) ... constantia (conscientia VD 48 et 363) puerilis (virginalis). (Quo gloriosior fierit corona martyrii add. VD 1567», et (quia VD 1567) ... acerva (VD 56: A; Ambr: Ar, C, Vn; VD 1567; acerba cer.) ... sensu ((sen»su VD 48: NM; sexui VD 1567) ... terreri, nec frangi (fragi VD 48: NM) aetate (eripere, nec aetati VD 1567; terreri, nec aetate frangi VD 56 : .$, Z) 3s. aliter VD 1567. Et ideo] Per Christum, ve/Ideo cum angelis Awbr : Ar, Berg, Bi, MA ; Z 1982; aliter VD 1567. *

N.B. Dans son compte-rendu de l'édition Mohlberg de Go, F. DELL’0RO croit pouvoir suggérer l'existence ‘‘sempre più certa" d'un sacramentaire propre à Milan, antérieur à nos manuscrits connus, qu'aurait utilisé le rédacteur de Go (Ephem. Liturgicae 76, 1962, p. 79-80). Conclusion fragile, selon nous, puisque nous retrouvons aussi dans 74, Ge//, etc. le texte parallèle à l'ambrosien précité. L. ErzENHOEFER (Ueber die Abhängigkeit der Junggelasianischen und Ambrosianischen Vitus-Präfation von der Agnes-Präfation des Missale Gothicum, dans Archiv für Liturgiewissenschaft 14, 1972, p. 42-55) confirme notre avis: la préface de S. Agnés est antérieure, selon lui, à celle de S. Vit (Guy). Il rejette la préexistence d'un commune puerorum martyrum ambrosien, à la source de la préface de S. Vit (Guy), que suggérait déjà E. BouRQuE (E/ude sur les sacramentaires romains. YL, 1 : Le gélasien du V'IIIe siècle, p. 323 ss. et 369).

Js Ad martyrum. Contestatio. Trente, n° 3805 (ed. J. DESHUSSES, Sacramentaire Grégorien, T. TT).

1 sicut .... floruerunt] vide Eccli. 39, 17 et 19; 50, 8

2 roseo colore] vide

Esther 15, 8.

58. (Feria IlTIa. Ad sanctam Mariam. Hebdoma VIa de Quadragesima).

B 462 (fo 557). Initium deest, et etiam titulus. Sequitur : post communionem. N.B. P. DE Punier dans son article: Préfaces de caréme du Sacramentaire Phillips, omet ce fragment de préface (Ephem. Liturg. 45, 1931, p. 116-123), qu'a édité, par contre dom L. C. MOHLBERG, en annexe à son Sacramentarinm Veronense, mais sans aucune identification (n° 144747). Dom ©. HEIMING, qui prépare l'édition de notre manuscrit, le considére comme une préface pour le

PRAEFATIONES

58-60

29

mercredi saint. Il est probable qu'il appartient, comme les autres préfaces du caréme de Phillips, aux messes léoniennes, aujourd'hui perdues, du caréme.

mo Missa in domo cuiuslibet. Contestatio.

Bo 444. Post communionem ad missas intrantibus in domo. ad missas.

Vars 53

BC

4

E2721

Gel 2827

LX XXIII. Item orationes

$217.

Omnipotens Deus praem. Bo. Omnipotens sempiterne Deus praem. V7 1 insere te] insecrete Bo — 2domum] domus V 34ut5]om. Bo — 4ac] hac Bo 5 Per] add. V.

6o. Consectatio sacrae virginis, quae in Epiphania vel in alvis paschalibus aut in apostolorum nataliciis celebratur. 32)

PRG XX, 15 PRza I (XH, 11); II (XVIII, 12); III (Zb. I, XXIII, PR (Lb. I, p. 191-193).

Tir. in alvis] in secunda feria Paschae PRG (cod. B, G), in albis (cod. D, T, V^). Consecratio ... celebratur] Incipit ordo ad virginem benedicendam PR zT (cod. B, O) ; ordo ad consecrandam sacram virginem, quae in dominicis diebus et caeteris

festivitatibus

domini,

sive in festivitatibus

beatae

Mariae,

aut in

nataliciis apostolorum, vel in praecipuis festivitatibus martyrum consecrari debet

PRwa

I (cod. L); ordo

ad virginem

benedicendam

PR;z

II; de

benedictione et consecratione virginum PR;z III, PR Vide : “Deus, castorum corporum benignus habitator ..." 1. L 1104: XXX. Ad virgines sacras (mense septembri). 2. l/ 788-790 B 1621 Gel] 2608-2609 Armbi 91-92 Bat 5oosor Doni1s4 Magd85-86: consecratio sacrae virginis, quae in Epiphania, vel secunda feria Paschae, aut in apostolorum natalicio celebratur. 3. Mf47 F2753 Lan4s Rob 137-138: benedictio ( super virgines Mf;

virginis cef.» 4. Án 1254

Lan 44

Leof 227

Rob 139-140: benedictio virginis ab

episcopo dicenda. Consecratio (versio brevior). Vere dignus … aeterne Deus praem. PRG, PRwa L-ILIH, PR. Deus praem. cet. 1 Castorum ... connubium] def. Bat. Castorum ... habitator (inhabitator Ar, Lan 43 et 44, Leof, PR za I-II, exc. G?: habitator, Rob 137 et 139) ... amator (Deus amator Don, L, Mf, V", PR) animarum. Deus ad2. n*$ 1, 2, 5 (qui ... angelorum] oz. n° 4). Qui humanam ... fraude (calliditate PR;za I) vitiatam (vide Gen. 5), ita in Verbo ... facta (fecisti PRywa I) sunt (Io. 1, 1-3) ... revoces, sed (at Awbi) ... quorundam (horum Lan 43, Rob 157 ; aeternorum PRE

30

PRAEFATIONES

60

om. F Mf) .. saeculo sunt (sunt saeculo Lan 43, Rob 157) … obstrictos (obstrictum Lan 43, Rob 137) ... provehas (provehis Leof) angelorum 2 Respice (, Domine add. Don, F, L, Lan 43, Mf, PR, Rob 137, V ; propitius aad.

Magd»? super hanc famulam tuam (super has famulas tuas Mf, F, L, Magd?, sup. lin, PR) ... quae in manu ... collocans (oz. n° 4; collocans] collocantem, quae Lan 43, Rob 137; collocantes Mf, F, L, Magd?, PR), tibi (ei L) ... offert (offerunt Mf, F, L, Magd?, PR) ... et (om. L, Mf, PRza I, V^) ipsa ... assumpsit

(ipsa vota adsumpsit Don, PRzza I, V/ ;ipsa vota sumpsit Lan 43, Leof, Rob 157; ipsa vota sumpserunt Mf, F, L; ipsae vota assumpserunt PR, Magd?; ipsa eodem votum adsumpsit 747, Lan 44, Rob 139) 3 Quando (Quomodo PR, PRza 1; Quando PRza I: B, OÙ) ... nuptiarum] ozz. n° 4. Quando ... stimulos

(stimulum F) ... per liberum arbitrium hunc (in eis add. PR» amorem (hanc flammam F, L, Lan 435, Rob 157) ..., tu ... in (et hoc desiderium Lan 43, Rob 137) eius (earum F, Lan 43, Mf, Rob 137, V^) corde (cordibus Magd?, PR ; in eius

corde] ozz. L) ..., tu (sed et Lan 43, Rob 137) ... ministrares ? 4 ex ... caelo (Act. 2, 5), in numerum (ride Ps. 146, 4; lerem. 33, 32) ... adoptatis (tribuisti add. PRa 1) ... non ..., neque ex voluntate (ne(c» voluptate Mf) carnis (Io. 1, 13) ... tuo Spiritu (Spiritu sancto tuo PR) ... quasdam (quorundam F, Mf) ... defluxit (profluxit P Rzza T) ... sanctum coniugium initialis (coniugalem copulam tua F, Lan 43, Rob 137; copulam tua Mf; initialis] nuptialis PR, PRz

I; tua

Magd) ... in viti ... praenotatut (non hoc concupiscerent quod habet mortale connubium, sed hoc eligerent quod promittit divinum Christi ecclesiaeque sacramentum F, Lan 43, Mf, Rob 137 ; add. Magd, post “in viti ... sacramentum" ; vide Ephes. 5, 32) 5 est filius (est Awbi, Don, F, L, Lan 43, Mf, PR, PRza I, PRG: B, C, V ; Rob 137, V^) sponsus (sponsus est Magd) ... est (ozz. Lan 43, Rob 137) Kfilius add. Armbi, Don, F, Lan 43, Mf, Magd, PR, PRza Il, Rob 137, V)» 6 Imploranti (Implorantibus F, L, Lan 43, Magd?, Mf, PR, Rob 137) ...

cupienti (cupientibus F, L, Lan, Magd?, Mf, PR, Rob) ... mentis serpat (serpat mentis L) ... decet inesse (inesse debeat PRya T) nuptiarum (nuptarum L, Magd, PR,PRG:T) 7Sitinea(eis F, L, Magd?, PR) .. donum (sancti add. Magd» Spiritus tui (cor add. Leof? prudens .., sapiens (sapientia Baf) ..., gravis (gravitas Leof) lenitas (levitas Don) ... In (Ut in Bar ... ferveat (Ferveat in caritate n? 4: A”, etc. ; ferveant L, Magd?, PR) ... diligat (diligant L, Magd?, PR), lau-

dabiliter (laudabiliterque n° 4: y, etc.) vivat (vivant L, Magd?, PR), laudarique (et laudari n° 4: 4», etc.) ... appetat (appetant L, Magd?, PR)] sapiens ... super omnia (oz. F, Lan 43, Mf, Rob 137) 8 Te in ... animae suae (animi sui L, Mf, V^) ... glotificet (glorificent IL, Magd?, PR), amore] Te in sanctitate cotpotis, te in amore animae suae purificet Bar ; Te ..., tein animae suae purificet

amote Don] om. An, etc. (n° 4), F, Lan 43, Mf, Rob 137

9 timeat (timeant L,

Magd?, PR), amote tibi serviat (tibi amore serviat As, etc. ; amote tibi serviant

L, Magd?, PR). Tu ei (eis L, Magd?, PR) sis (oz. An, etc.) honor (honor sis Baz, L, Mf, V)... , tu voluntas (oz. An, etc. ;voluntas] voluptas PRwa I) ... solatium

(consolatio Mf, V^) ... infirmitate (sis add. An, etc.>medicina] oz. F, Lan 43, Mf, Rob 15; — 10In te (Per te As, etc. : n° 4) habeat (habeant L, Magd?, PR) omnia (oz. n? 4, An, etc.), quem (quae PRyw I, diligere (elegere L) appetit (appetant L, PR ; appetint Magd?) super omnia (super omnia appetit n° 4 : 74, etc.] om. F, Lan 43, Mf, Rob; et quod est ... custodiat] et quod sunt professae custodiant F, Magd?, Mf, PR

11 ss. ut et hostem antiquum devincat, et

vitiorum squalores expurget. Quatenus centesimi (centesimus Ar: M; sexagesimi Lan 44, Rob 140) fructus dono virginitatis decorari, virtutumque lampadibus exornati (vide Mt. 15, 8 et 23), et electorum (electarum 747: O, V/, Lan 44, Leof, Rob 140) tuorum (tuarum Az: O, V^, Lan 44, Leof, Rob 140) virginum consortium, te donante, mereamur uniri (adipisci Lan 44, Rob 140: muniti 4»: O).

PRAEFATIONES

6o

31

Per] Æ#, etc.: n° 4. Scrutatori pectorum, (Scrutatorem peccatorum Dor) ... placitura (placiturae F, Magd?, Mf, PR) 12 ss. vide Mt. 25, 1-13. Transeat (Transeant F, Magd?, Mf, PR) in numerum (in numero PRywa I) sapientium puellarum (puellarum sapientium Baz, PR), ut(et Magd) ... sponsum < virtutum add. PR.» ... exspectet (exspectent F, Magd?, Mf, PR), ... turbata (turbatae F,

Magd?, Mf, PR) € de add. Magd ? improvisi (improviso Baz, Magd, PR, PRza T) ... sed secura (sequitura l/; secuturae F, Mf; secutura Don; sed securae Magd?, PR) ... et (ut Mf, V^) ... virginum (oz. Don, F, Mf, V^) choro (choro virginum Lan 43, Rob 137) iocanter (iungatur V/; iungantur Der, F, Mf; iunctae PR;

iuncta PRzzal; oz. Lan 43, Rob 137) (iucundanter add. PR, PRywa I, exc. C?» occuttat (occurrant F, Magd?, Mf, PR), et ne (nec Bat, F, Lan 43, Mf, PRza I, Rob 157, V^) excludatur (excludantur F, Magd?, Mf, PR) ... , sed (oz. Don, V^) regalem (regularem ÆAwbi, F) ... introeat (introeant F, Magd?, Mf, PR) ... probabilis (probabiles F, Magd?, Mf, PR) ... permaneat (permaneant F, Magd?, Mf, PR). (Quatenus centesimi fructus dono virginitatis decorari, te donante, mereantur add. PR ». Per eundem] dominum add. Don, V ; dominum nostrum Iesum Christum Filium tuum, qui tecum vivit et regnat in unitate Spiritus sancti Deus, per omnia saecula saeculorum. R7. Amen PR. Per quem haec omnia ... F(ce manuscrit place la bénédiction à la fin du canon de la messe, juste avant le "Per quem haec omnia")] 12 ss. ozz. n° 4: An, etc.

N.B. Nous avons réparti les diverses versions de cette consécration des vierges, dont le PRG et les diverses recensions postérieures du Pontifical Romain ont fait une préface consécratoire, en quatre sections, numérotées de 1 à

4, conformément à l'étude de J. MAGNE (La prière de consécration des vierges ‘ Deus castorum corporum", dans Ephem. Liturgicae 72, 1958, p. 245-267). La première est celle de L 1104. La seconde, celle du Gélasien : V/, B, Ge//, reprise par Doz 154, le Pontifical ambrosien du IXe siècle (MAGISTRETTI, Milano 1897, p. 57), le cod. Vnd. Theol. 359, du Xe siècle (M. GERBERT, Mon. Vez. Lit. Alem., Saint-Blaise 1779, t. II, p. 95), le “De divinis ecclesiae officiis ac ministeriis" édité par M. HrrrogP

(Cologne

1568, p. 142), le pontifical Magd 85-86, et les diverses

recensions du Pontifical Romain qui en découlent directement. La troisiéme est celle de Mf, F, Lan 43, Rob 137-138, ainsi que du pontifical d'Egbert d'York (732-766), d’après le manuscrit de Paris, Bibl. Nat. lat. 10. 575, f0 142V-1447 (Xe-

XIe s.), et du Pontificale Shirbonensis de Paris, Bibl. Nat. 943, fo 847-85" (Xe siécle), que nous n'avons pu consulter). La quatriéme, largement écourtée, est

celle d'/Az 1254, reprise par le Pontificale Ambrosianum (p. 89), et les pontificaux d'Egbert d'York (p. 110) et de Shérborne, fo 86V-87" (que nous n'avons pu consulter), Lan 44, Leof 227, Rob 139. R. Mrz (La consécration des vierges dans l'église romaine ; Paris 1954), constatant l'étroite parentée de la troisième recension (Mf) avec la seconde (17), malgré

certaines omissions, en a conclu à une interpolation gallicane introduite dans le Gélasien, absente du texte original de L. Le PR actuel a ajouté, en finale, un fragment emprunté à la quatriéme recension abrégée du supplément à l'Hadrianum (4# 1254) subsituée à l'ancienne (n99 11-12): Quatenus centesimi fructus dono virginitatis decorari, te donante, mereantur". La paternité, trés probable, de la formule léonienne L

1104 est attribuée à saint Léon-le-Grand lui-méme, en raison de sa parenté de style et d'idée avec l'oeuvre de ce pape, par dom C. CoEBERGH, dans son étude sur Saint Léon le Grand auteur de la grande formule "Ad virgimes sacras" du Sacramentaire Léonien, parue dans Sacris erudiri VY, 2 (1954, p. 282-326). De méme par R. MErz (o.c., p. 144-147) et J. MAGNE (0.6.). Le P. Pierre DE PUNIET, dans Le Pontifical romain. Histoire et commentaire, Tome IL, chap. IX : La consécration des

32

PRAEFATIONES

60-63

vierges (Paris 1931, p. 166-172) fut le premier à la suggérer, par comparaison avec

les sermons XX XI et XXXIII, i» Epiphaniam ed. R. DoLLE, Sources chrétiennes, t. I, 22 bis, p. 216 et 228; PL 54, 237 et 241), notamment. Voir aussi E. DEKKERS, L'œuvre liturgique de S. Léon le Grand, dans Sacris erudiri., X (1958), p. 384.

61. Mense Aprile. (VIIT». XXII. Item alia (missa martyrum5. I8.

1 natalicia ... iustorum] vide Ps. 115, 15

2 (orbe»(?) addendum.

»

62. ( Sancti Petri ad vincula. Praefatio » [I. Aug.]

»

Leof 269 A.

Aeterne Deus praem. carceralibus] Act. 12,7.10

1 de … liberasti] Act. 12, 11 2 Quem ... 3adversus ... infernorum] Mt. 16, 18 4ss. vide

T1:601:26:92057325,: Ter Deum:

63. Mense Novembri. XXXV. In natale sanctorum quatuor coronatorum. VI. Idus Nov. L 1166 A 1466 F 1414 An 1687: HIOPOT* XY 180,4 PL 78,c. 147 Rz» 1321.

Gelli:599 $1310 Z 2655. Kóln 915,4 Leof 166 À |INNe/ 3509

RJ 223,6

NM

Vieh 665.

(CCXLVIIII ). Pridie Kalendas Octobres. Depositio santi Hieronymi et natale Emili et Casti [martyr. African. T ca 250].

B 921 (in L 146868). Ad poscenda sanctorum suffragia. Z 2968. Aeterne Deus praem. An, F, Leof, INev, NM, Rzv, RJ, Vicb, Z 2655. Per Chri-

stum dominum nostrum praem. Z 2968 1 sanctorum (sancti Hieronymi presbyteri depositionem, Emili et Casti B) ... patronorum] commemorationem sanctorum tuorum Z 2968 ; patronorum] Quatuor coronatorum Rz»; coronatorum cef. (exc. B, Z 2968) — 2 Quia (Qui D) ... tui (tuae D) ... gloria frequentatur (gloriae frequentatur B; gloriam frequentamus ces. (in add. An,F, Kóln, Leof, Ne, NM, PL, RJ, Vich» ... ctescit fragilitatis auxilium] fidei crescat (crescit Gell, 5, Z) augmentum A, Gell, $, Z 2655 (affectus Z 2968) ;fidei augmento succrescimus (sua crescimus Ney) An, F, Ko/n, Leof, Nev, NM, PL, RJ, $, V'ich.

PRAEFATIONES

63-65

33

Per Christum 4», Kó/z, Nev, NM, PL, S, V'ich, dominum B, nostrum Leof, RJ.

Et ideo 44,Z 2968.

64. XVL.KL. Iunii. Translatio sancti Syri episcopi. Ambr: Ar 702

cod. C, D, N, Vm.

Aeterne Deus Prae.

1 sollemnia] sollemnitate Ar

D, V1; revelandas C ; reverendus IN 4 sacri] sacrati C, D, N, Vs

2 reverendas]

3 quantum ... sanctorum] Ps. 115, 15

N.B. S'agit-il de l’évêque de Pavie (+ 350), dont le Nazak est célébré le 9 décembre (vide VD 422 et 639)? Sa translation est ici fixée au 17 mai.

65. Lib. II. XLVIIII. Feria quarta (post dominicum Paschae). V. 482. 4803 Angi22

79

B581

F757

Gellj6o

Pas4s

Rh481

$599

S*

Z 1416.

Vide VD 1222: Qui se pro nobis obtulit immaculatum, ut ... pasceremur. Propterea ... Awbr: Ar 449, 4 (— cod. B) Berg 596 D MA Dupi, p. 266, et Fer, p. 218 Z 1425.

Bi 560

cod. C,

VD 1219: Qui se ipsum pro nobis obtulit immolandum ... angelis. Quem. F 2519: pro defuncto episcopo. VD 1220: Qui seipsum pro nobis obtulit immolandum ... repleamur. Per. Pr 35, 3: dominica in Sexagesima.

VD 1221: Qui se ipsum tibi pro nobis offerens immolandum ... exhibuit. Per. L 96: item alia praefatio paschalis. Mense Aprile. Per Christum

dominum

nostrum

praem.

VD 65: $?, Z; VD

1222,

1219,1220. Aeterne Deus praem. VD 65: F. Gratias agere praem. VD 65: Pa 1 Circumdantes ... Domine (Altaria tua, Domine, circumdantes B) virtutum (Domine virtutum] oz. VD 65: F] Ps.25,6et83,4; oz. VD 1219-1222. 2et.. agni immaculati (vide 1 Petr. 1, 19) agnitione (immaculati agnitione] immolatione Pa; agnitione] acnitione B) gloriantes] ozz. VD 1219-1222 3 qui seipsum (quae ipsum VD 65: Rh Qui se ipsum VD 1219 et 1221; qui se VD 1222 (tibi add. VD 1221) pro nobis obtulit (offerens VD 1221) immolandum]//de Hebr.9, 14 4ss.aliter VD 1219-1221. ut ... et (in |”) sanguine, quo (sanguinis, quibus F 757) ... sumus] vide 1 Petr. 1,19 5 ss. ater VD 12191221. ad aeternam

(aeterna Ge//) ... sacrificiis (utique add. 5?,Z 1416) …

pascamur (pasceremur VD 65: Pa; VD 1222; nutriamur S$?, Z 1416). Per Christum Dominum]

Per quem maiestatem F,.$, Z 1416. Propterea profusis

paschalibus gaudiis, totus in orbe ... VD 1222.

34

PRAEFATIONES 66-68 66.

Dominica indulgentiae ad Lateranum [die dominico ad palmas]. T7 86:5

Salz 80 (= 4n. 418*).

1 (1»umen] sumen Pr (A. Baumstark, l'éditeur, propose la correction: "immensum lumen" pour Pr. Nous préférons avec 5a/z celle de lumen" tout court) 2 prospicimus] propicium Pr 3 Ierusalem] Israel Pr, $2/ — 4 audimus]audivimus Pr 5 regnum] regnat Pr — 6ut]etPr 7 pavorem] pavore Pr 8mundi] mundum Pr — 9tuum]tuisPr 10irriget]inrigit Pr 11 (cum 5] om. Pr, Salz; add. ab editore in Pr — 12 mundus, accepit in ore acetum, et fontem fudit ex latere. Suscepit vulnera, et praebuit medicinam. Gustavit fel, qui dedit patribus nostris terram fluentem lac et mel. Expoliari ... delens, atque per eam signum ... disrupit, Iesus Christus Dominus noster. Per quem laudant" 74 583 Ang 95 : feria IV/a hebd. V'Iae de Quadragesima (vide, v. gr. Mt. 20, 28; 26, 47-57; 27, 33-54, et parallèles; 2 Tim. 1, 10

2

contratium ... delens] Col. 2, 14 3 insolitam noctem] non solita (solida Bo) nocte À 612, Ge//, Bo (Ang 99?) 4 Ad hoc ... est resoluta] oz. 612, Gell; ... claritas] creatura (? Tzr :leçon conjecturale de Dorp, qui nous parait inexacte, Bo ayant claritas") ^ 5 clausit] clauserat Bo — 6 salvatorem] redemptorem Bo 7 nullus ... percussit] vide Lament. 1, 12; (nullus Twr(?)) solus Bo; ... percussit Bo] pertransit (? Tzr: leçon proposée par Dorp, mais inexacte) 8 cuius ... curata est] de Is. 53,5 9 (eius >... labores (ex >] et lapsus nostros

Bo 10 Timuerunt] Tremuerunt Bo (weliora lectio) — 11 (Christo domi »no (?) Tur] sub uno Bo (la leçon de Dorp ne nous paraît pas fondée, comparée à celle de Bo) 12 cuius ... maiestatem] vide VD 1413 zn fine: Redemptorem gentium ... in pretio (praem.) Cuius vulnere captivitas nostra resoluta est. Dum enim ... renata sunt ... per ipsius maiestatem. Per". À 597 :feria IV/a bebd. VI. de Quadragesima. N.B.

Kr. GAMBER (Das kampanische Messbucb ..., dans Sacris erudiri 12, 1961,

p. 23-24) croit que la version longue de T»r proviendrait d'une préface composée par Paulin de Nole (+ 431), dont celles de À 585 (VD 1273), À 597 (VD 1415), et À 612 n'auraient repris que des fragments. Il n'a cependant, pour appuyer sa conjecture, qu'un fragment de l'épitre 12, ; de Paulin de Nole (CSEL 29, 57 SS.) : ^... factus est ut homo sine adiutorio, qui est Dei virtus et Dominus exercituum ... Pro liberandis est mortuus, qui erat inter mortuos liber ..." L'hypothése de A. Dorn (Die Zürcher und Peterlinger Messbucb- Fragmente ..., dans Texte und Arbeiten, y Abt. Heft 25 ; Beuron 1934, p. XLVIII-LI), plus convaincante, l'attribue plutót à Léon le Grand, sur la foi de divers fragments de

sermons paralléles à la préface, sans exclure la possibilité d'un liturgie postérieur, familiarisé avec la pensée du pape, dont il se serait inspiré pour composer cette préface:

86

PRAEFATIONES

176-178

“Exaltatum autem Iesum ad se traxisse omnia ... totius mundi cowotione

monstratum ..." (serwon 57, 4). ^Emittente spiritum Christo, omnia e/ementa fremuerunt ..." sermon 53, 2 (ed. R. DoLre, Sources chrétiennes, t. III, n° 74, p. 47-48

et 28-29): comparez "Cuius passione ... elementa De méme, pour le long passage propre à Tzr disrupit"), trois fragments de sermons rappellent impiorum" : *Furentium manibus cozprebendi ... se permisisset est qui Zpiorum manibus comprebenditur (sermon

tremuerunt”. (n? 1: "Cuius adventus ... l'incise: comprehendi ... atfigi" (sermon 70, 5) ; "Idem 68, v); “Comprehendi se a

persecutoribus pañitur” (sermon 69, 5 ; ibidem, p. 118, 106 et 112).

Le passage: "expavit dies ... cum Christo", commun aux deux versions, rappelle le serzzoz 53, 2 précité : “Emittente spiritum Christo, omnia elementa

tremuerunt. Densis Zezebrzs splendor solis obducitur, exfraordinarie nocti subdidit diem" (p. 28). 5

“Ad hoc enim ... resoluta", propre à Tr, Bo et Ang 99, et la finale, commune aux deux versions, trouvent un écho dans divers sermons de Léon le Grand:

“Densarum

horrore tenebrarum

radios solis abscondit. Debebat enim hoc

testimonium suo mundus creatori, ut in occasu conditoris sui vellent universa finiri" (serzzon 57, 4 précité) ;"In me omnis infirmitas abolebitur, in me omnis

plaga sanabitur" (sermon 57, 4); *... per quem omnium erat so/venda captivitas" (sermon 69, 4); ... "cum per sanguinis effusionem Christus so/rere? mundi captivitatem" (sermon 70, 1) ; *Emittente spiritum Christo, omnia e/ezzenta tremue-

runt" (sermon jj, 2 précité); “Quod Iesus Christus crucifixus, mortuus

et

sepultus est, ... nostrae capfivitatis redemptio fuit” (sermon 67, 5);*... quomodo

Christus possit occid?" (sermon 58, 3); *... accepit movum mundus exordium ... totumque supplicium transtulit in #riumphum” (sermon 69 ; p. 48, 117, 114, 28, 103, SIERETRERE

199 CLXV. In sancti Pauli Cep. ?Narbonne. € II. Idus December

(ca. 250]

Vich 743.

Aeterne Deus. Per Christum dominum nostrum prae. vide Apoc. 17, 14 et 19, 16

1 Rex regum]

2 princeps populorum] vide Apoc. 1, 5.

N.B. Cette préface est une combinaison d'hexamétres empruntés au **Car-

men de Virginitate" de Aldhelme de Malmesbury, qui chante la gloire de divers confesseurs (ed. R. En warp, A/dhelmi opera, dans Monumenta Germaniae Histori-

ca. "Auctorum antiquissimorum, tomus XV, pars II, Berlin 1914, p. 59 ss.), à savoir

les vers 26 à 51 ("Cuius ... vallat"), suivis de l'intercalation de l'incise: “Cui

semper ... moribus" propre à l'auteur de la préface, puis des vers 191, 2890 et

2891, de l'incise propre: *De quorum ... famulus" de la préface, et des vers 526 et 527. Aldhelme (ca. 640-709).

178. Dominica XXVII

INIM 5512.

post Pentecosten.

PRAEFATIONES

178-180

87

à

Dominica ante Adventum Domini.

Leof 297 À (cod. Y : Cambridge, Corpus Christi College. Ms. 270, fo 717 = Ca

f

70-71).

Alia dominica Va ante Natale Domini.

An 1695 : cod. Q et T?

Kóln 904, 6

Paris 2291, f 128v.

Per Christum dominum nostrum prae. Vide VD 185: Cuius primi adventus mysterium ... exspectare. Per quem maiestatem. An 1695, etc. : dominica V'a ante Natale Domini ; Nev 259: domin. XXV Illa post Pent. B -d

*

B

*

.

179. Missa pro pace. Leof 16 A. Aeterne Deus praem.

1 regem ... universorum] Apoc. 17, 14 et r9, 16.

N.B. On remarquera cette doxologie propre, probablement gallicane.

180. LXXII. Missa votiva in sanctorum (commemoratione ». A 2169. Gel] 1845 B 1235. $ 1516 Bo 423: (zissa votiva Ia).

Z 3338.

Missa pro poenitentibus vivis.

Some 22.

Tir. Missa votiva in cozzzezoratione (corr. S) sanctorum S, Z, Missa votiva I Bo .. omnipotens

Deus,

per Christum

dominum

nostrum praem.

Bo, Per

dominum nostrum Iesum Christum filium tuum praez. Stowe, usque Deus praem.S 1 amplectanda 74 (amplectare $7o»e) opera magnificanda (ozz. Bo, $7ome) 2 potest (poterit Bo) ... tuae ?] enim aliis putare poterit omnis potentiae tuae miracula S/oye (nec aures hominum (hominis $70z/e) audire, nec in cor hominis ascendere, nec aestimatio hominum poterit invenire, quanta sit pietas misericotdiae tuae, quantum (sit ... quantum] ozz. Sfowe) praeparas sanctis et (et] ozz. 57oe) electis tuis add. Bo, Stowe ;vide 1 Cor. 2,9)

3 nos] oz. Bo, Stowe

4 territi ...

fidi] terrenique de incontinentia (?). Sed fidi] sed Srowe 5 clementiam ... suppliciter] veniam miserationis et refugium postulantes atque in commemoratione sanctorum (tuorum Petri et Pauli 444. Bo), per quorum suffragia sperantes, veniam precamur (precamur] oz. Stowe) Bo, Siowe —— 6 famulo tuo 7//o (famulis

88

PRAEFATIONES

180-182

tuis N. $/owe), intercedente ... tuo (ow. Bo, Stowe), ... peccatorum tribuas (tribuas peccatorum Bo, S/owe), opus (eius add. Bo; bonum add. $, Z; opera eorum

S20we »,... vota (admissa 5?, Z) 7 Concedas (Concedasque 5, Z; Dona Bo, Stowe) idemque (eidem S, Z ; eisque denique 57o»e) servo tuo /7//» (servis tuis Stowe), (ut add. S?, Z», intercedente ... ///o (intercedentibus sanctis Bo, S7owe) per ... commemorationem (oz. Bo, $fowe) remedium ( animae suae quod ad4. Bo ; animarum suarum quod add. 5/owe» postulat (postulamus Bo, 57owe), ut (oz. S, Z) ad (oz. Bo, Stowe) ... suorum (eius Bo; eorum Srowe) perveniat (perficias Bo; perficiat Szowe) 8 Deus (om. Stowe), supplicanti (supplicantibus nobis Bo, Stowe), indulgentiam (supplicanti indulgentiam 5, Z) postulanti, veniam (postulanti veniam S, Z; postulantibus veniam $707e), poscenti (poscentibus $702»), vota pinguesce (vitam sempiternam $?, Z; ow. Bo). Postea add. Bo, Stowe: Protege ei (eis Some) nomen Dei Iacob, mitte (iube 5707?) ei (eis $702e) auxilium < de sancto add. Stowe), et de Sion tueri (tu erige Bo) eum (enim Szowe). Memor esto, misericors Deus, sacrificium eius (eorum .$7/o»e) et holocaustum eius (eorum Srowe) ante conspectu( m» (omnium add. Bo» sanctorum (tuorum add. Bo,» pingue (apinge Srowe) fiat (vide Ps. 19, 2-5) add. Bo, Stowe. Tribue eis desideria sancta eorum,

et omne

consilium

eorum

confirma

in bonum,

ut

inlaetentur coram te corda desideriu( m > eorum add. S$7owe. Vide VD 173: Cuius omnipotentia deprecanda est ... An 1722. F 2282 Kóln 922,6 Riv 1573 Vieh 891: item.

(vide variam lectionem ibidem).

181. XCVI. Missa in diem sanctorum Iusti et Pastoris. Inlatio [6 Aug.] LMS 870 7258.

Mis Mix 808-809

cod. B: London, Brit. Mus. Addit. 30.845, fo

Dignum et iustum est, aequum vere et salutare est, nos tibi gratias agere,

sancte ( Pater aeterne ad4. cod. B», omnipotens Deus prae. inter populos Mis Mix B

Zetiam]et cod. B Mis Mix

4 sub] ab cod. B, Mis Mix

^ 1inte populis]

^ 3gaudet] gaudeat cod.

5 elegisti] B, Mis Mix ; legisti LMS

6

velut ... assumpsisti] vide 1 Petr. 2, 5 — 7 laudem ... perfecisti] vide Ps. 8, 5; Mt. 21, 16 8 tuaeque ... praedixisti] vide Mt. 19, 13-15 ; Mc. 10, 13-16; Lc. 18, 1517 9 Nullus ... exsors] Nullaque non aetas exornata Mis Mix 10 redemptum ... tui] vide 1 Petr. 1, 18-19; Te Deum 11 illustretur Mis Mix.

N.B. Martyrs célèbres d'Acalá (Complutum ) 192:

X. Kalendas Augusti. Natale sancti Apollinaris episcopi et martyris [Ambr.] (Ravenne, 25 Iul.) Ar 784 (cod. N) Berg 1008 Bi 945 1040 MA Fer, p. 473-474 Z 2164.

cod. B, C, D, H, $a

D 3,

Per Christum dominum nostrum prae. 1 Christo] Christum Bi, MA 2 resuscitat] resuscita[vi]t D. 3-32 3 reddit] reddi[di]t D ;-;? &

PRAEFATIONES

182-186

89

restaurat] restaura[vi]t D ;-;? 5 liberat] libera[vi]t D ;-;? 6 mundat] munda[vi]t D 3-32 7 sanat] sana[vi]t D 3-3? 8 deicit] dei[e]cit D 3-32 9 dignissimus] dignus D 3-3 10 ( > om. Ar, Berg, Bi, D 3-3, Z.

183. Dominica III. de Adventu. [Ambr.] Ar 87

Berg65

cod. B,C

Bi65

MA Dupl,p. 21-22

MA Fer, p. ro.

Æer Christum dominum nostrum praem. Vide Lc. 1, 68-79 (Benedictus)

1 (omnipotens »] Ar, Bz; om. cet.

184. Item alia missa in natali plurimorum martyrum [Ambr]. Berg 1194

Biiii2

cod. B,C, D In EONIE (OESTE IE Lao

Fer, p. 11 (Commune sanctorum)

Die

ADI

Z 2820.

Tir. In natale plurimorum sanctorum B, D 5-5, Z; in natali plurium item martyrum MA Per Christum dominum nostrum prae. do Cuitusreffusus est] vide 1 Petr. 1, 18-19 ; Te Deum 2 hostem antiquum] diabolum B7, D 3-3, MA 3 i//.] et 2l. add. Bi, D 3-3, MA 4 quibus] quorum Bi.

185. Dominica Va ante Natale Domini.

An1695: HJOPOT?XY post Pentecosten).

| PL 78,c.190

Ne»259 (domin.

Per Christum dominum praez. praeter Y, Per Christum praem. X petimus add. Q T? 2 ducere] docete Ne 3»ut|ee'Olsünt pt

Vide VD 178: Cuius petimus primi adventus ... exspectare. Ca 70-71 (= Leof 297 A) Kó/n9o4,6 Paris2291,f0128V F0d "ep T7:

XXV III. 1 cuius]

An 1695:

1 Cuius] petimus add. VD 178. 186. Hebdomada

(Dominica Ar: O, P, T?, X; F, etc.) XIIa post (octavam add.

D 3-3) Pentecosten. An1645: HJOPQT?XY Leof 119 B

XIa)

Ne

250

NM

|. D 5-3, 562 [Awbr] 36, 1

RJ 128, 9.

Dominica VIa post Natale apostolorum.

PL

78, c. 181

F 1607 Ri

Kóin 902,3 655 (dominica

PRAEFATIONES

90

186-188

Mayence (cod. Séminaire 1 et Domschatz ;Wien 1888: Awgr, Ephem. Liturgicae TT OS TD O8):

Vide VD 1644: Ut quia primum tuae re . auxilium. Per. V s59. Gell 953. Trente, n° 5778: Quarta dominica post clausum Paschae ; Pa 450 Reich (fragm. 23, n? IL, 3) Rp Arm 6 B 78; Monga 475 $! 784, etc. : dominica post Ascensa Domini. 602 VD 249: Et clementiam tuam humiliter obsectare, ut quia primum

...

auxilium.

52 284

Z 1801:

die dominica post Ascensa Domini.

VD 340: Et quia primum tuae pietatis ... auxilium.

Val 31 (in Salz, p. 75*): dominica post Ascensa Domini.

Aeterne Deus fraez. Per Christum" dominum nostrum add. An: O. Et 1 Cuius] Ut (Et clementiam tuam humiliter obsecrare praez. VD 249 3 2 si tibi] sibi Ar: XI VD 340) quia VD 249, 340, et 1644; Quia Trente 4et]tu VD 249, 340, et 1644 5in] om. Ar:Q, T?, nos] om. An: O, Ner Kóln, PL, VD 249, 340, et 1644

6 infundas] infunde Trente, Val.

1828 Missa pro mortuis pluribus. Siowe, p. 23

B 1965

Ang 17(À), f0 1Y, 19-20.

Vide: Domine Iesu Christe, qui vera est vita ... consortes.

Cerne, p. 270: oratio Toletana ab Elipando citata (PL 96, c. 875)* Vere dignum et iustum est, aequum et iustum est, nos tibi, hic et ubique

semper gratias (Cagere», Domine

sancte, Pater omnipotens, aeterne Deus

praem. Aug — 1 Cuius C, Domine add. B, ... eas (oz. Aug) ... Christo (filio tuo add. Aug) ] vide Mt. 11, 25 ; Lc. 10, 21; 1 Cor. 2, 7; Ephes. 3, 9; Colos. 1, 26;

Doinine Iesu Christe Cerze — 2 vita ... resuttectio (vide Io. 1, 25) ... offerimus] vita credentium et resurrectio mortuorum, per quem tibi pro animabus (ve/ anima) famulorum tuorum et famularum tuarum (ve/ famuli tui) N. sacrificium istud offerimus Ag; qui vera est vita credentium, tibi pro defunctis fidelibus sacrificium istud offerimus Cerne 3 regenerationis fonte purgatos (vel purgatum add. Aug) (vide Tit. 3, 5) et a (et Awg., Cerne) tentationibus (mundi add. Cerne ?exceptos (exemptos, ve/ exemptum Ag; exemptos Cere) ... et quos (vel quem add. Aug) adoptionis ... fecisti (fecisti ad oblationem participes Ag; fecisti adoptionis participes Cerze) ... consortes] vide Rom. 8, 23 ; Galat. 4, 5; 1

Petr. 1, 3-4; et quos ... consortes] o. Bo. Per] Te enim, omnipotens Deus, creaturarum caelestium multitudo et innumerabiles angelorum De sine cessatione proclamant, dicentes: Sanctus ... 74g.

*ELIPANDUS, episc. Toletan. (783-809), epist. IV/a ad Albinum, n° 11.

188. Mense Iulio. XVIII. Incipiunt orationes et praeces diurnae. XXVII. Item alia. L 566.

PRAEFATIONES 188-191

91

1 Cuius ... sentimus] vide: “Propitiationem tuam, Domine, quaesumus, sentiamus ..." L 1171 et 1189: Mense novembri. XX XVI. In natale S. Caeciliae

(secreta) ; XX XVII. VIII Kal. Dec. Natale $5. Clementis et Felicitatis (secreta) 2 ea ... adpetere] vide, v. gr. : “Ad aures miseficordiae tuae …, fac nos semper tibi placita postulare" L 655 : Mense iulio. XVIII. XLIII. Izez alia (Orationes et preces diurnae, oratio 24) ; '"Pateant aures misericordiae tuae ..., fac tibi eos quae

sunt placita postulare" V/ 1194: Orationes et preces cum canone pro dominicis diebus (collecta) ;etc. (BRUYLANTS, Oraisons, IL, n° 807) 3 sine ... perficere] vide: "Auxilium tuum, Domine ..., ut quia sine te nihil possunt implere quod iustum est ..." L 1174: Mense novembri. XXXVI. In natale S. Caeciliae (super populum): Agir : Berg 260, Bi 239, cod. B et C, Z 508: Non. febr. Natale S. Agathae.

In margine add.: “Indubitanter gratiae Dei reputandum, quidquid agimus fidei ministri". N.B. Selon A. CHAVASSE (Les messes du pape Vigile dans le sacramentaire Léonien, dans Ephem. Liturgicae 64, 1950, p. 187-192), cette messe serait l’œuvre du pape Vigile et daterait du 15 novembre 557, lors du siège de Rome par les Goths.

189. Missa pro navigantibus.

Ss n Lodr,f9 329

Arn 88 Z 3434.

B 1824

Col, f 4or (n9 402)

F 2331

. Ge// 2807

Aeterne Deus praez. (Per Christum dominum nostrum praem. Z) 1 Cuius ... liberati] Sap. 14, 3-5 2 mari] mate S*, Z 3 fluctus] fluctos $*

4 in ... sedeat] aquis sedeat Co/, $* ; aquas adeat F — 5ligno] oz. Co, F, SY 6 suas salvare] oz. F; salvare Col, S* 7 gubernat .. navem, et] gubernavit potentia P; gubernat potentia (potentiam S*) nam Co/, S*, Z (na< ve »m .$* (corr.), et) 8 per tuam ... sapientiam] perpetuam ... sapientia $*;etpertuamsuntcunctisapientiam F 9 quae (qui F) ... querela (querilla S*)] vide Sap. 10, 4-5 ; ... contemptibile] contemptibilem .$* ; ... conservabit] F, conservasti F, conservavit Co/, Z 10 pependit in lignum] vide Dt. 21, 23; Galat. 3, 15; ... ligno Co, PF, Z 11 datoremque] didatoremque Co/, F 12

laudare] collaudare Z 13 Per ... Dominum] Christum Dominum nostrum. Per quem F; Per quem maiestatem Z. 190.

Idus Iulii. Translatio sancti Swithuni episcopi [Winchester : T 862]. NM

125,3.

Kammararkivet Värmland 1582, n9 15 (Xe siècle).

Aeterne Deus fraez. ( concessit ... perducas» delet. in NM; Kammararkivet supra (vide p. XXIV, nota 6).

suppl. a cod.

I9I.

Mense Iunio. XV. In natale apostolorum Petri et Pauli. Paulum.

XXVI. Item ad sanctum

PRAEFATIONES : 191-193

92

L 374. Vide VD 1314: Quia nos beati apostoli Petrus ... sociavit. Et ideo ... MR 3o, p. 572-573: Sanctorum Petri et Pauli apostolorum sollemnitas.

Aeterne Deus praem. MR 1 Cuius ... participes] alter MR 2 triumphus] triumphos L 3 assertor] ad sortor L 4 Hic Christum ... adstruxit] oz. MR ; ... vas factus electionis] Act. 9, 15 5 Israeliticae (Israheliticae L) delivationis] reliquiis Israel MR 6 doctor gentium] 1 Tim. 2, 7 7 dispensatione diversa] diverso consilio MR 8 tempore … aeternum, et] par mundo venerabile MR (vide 'L' supra) 9 Per] Et ideo cum sanctis et angelis universis te collaudamus, sine fine dicentes :Sanctus, Sanc tus ... MR.

N.B. La préface de L 374 est la source de la nouvelle de MR 70, comme l'indique dom A. Dumas, Les Préfaces du nouveau missel, dans Ephem. liturgicae 85 (1971), p. 26, n? 62.

192. VIII. Id. Maii. Natale sancti Victoris martyris [Ambr]. Ar687 Bergo1G p.416 Z 1688. Aeterne Deus praem.

B:847

«od.B,C,D,H,N,Vn

D3-3,946

MA Fer,

— 1regi regum] 1 Tim. 6, 15 ; Apoc. 17, 14, et 19, 16

2 perfusus C1] profusus D 3-3

3 victoriae palmam] vide Apoc. 7,9

tua. ploria|esr 7 1PS 02, 35 Ig Pett. 414% 2/Betr 1,3, ADOCIASUET

4 etc:

N.B. Militaire des armées impériales à Milan, saint Victor le Maure (originaire de la Maurétanie en Afrique), appelé aussi Victoire de Milan, aurait été martyrisé en cette ville sous Maximien (T 303). Saint Ambroise en parle comme un des principaux patrons de son diocèse, avec Nabor et Félix (zz Lucam, l. VII, ch. XIII). Saint Grégoire de Tours narre son martyre, et ses divers supplices (G/or. mart., c. XLV). Notre préface s'en inspire (Acta Sanctorum, 8 Maii). L'église qui lui était dédiée à Milan, fut restaurée sous saint Charles Borromée, qui en fit la dédicace et y transféra ses reliques, le 2o juillet 1576.

I93. Ordo missae pro defunctis. Immolatio missae. Ir 157 (fo 811-827).

Dignum et iustum, aequum et iustum est, nos tibi semper gratias agere, omnipotens aeterne Deus praem. — 1 cum id ... consumpserit] comparez LO 422, l. 5-10: "ut quicquid hominum per mortis varietatem tempus labefecerit, aura dissolverit, ignis consumpserit, avis rapuerit, fera discerpserit, terra obsorduetit, pulvis involverit, gurgis immerserit, piscis excesserit, vel quicquid in vetustissimum mare fuerit redactum, te iubente, terra redivivum restituat,

induatque incorruptionem, deposita corruptione ..." (XLI. Missa generalis defunctorum. Post Sanctus) ;VD 225, n08 3-4 (wissa defunctorum :Sangall. 908).

PRAEFATIONES 193-195

93

N.B. C'est tout ce qu'on peut déchiffrer de cet unique témoin conservé d'une préface gallicane transcrite dans ce manusctit irlandais datant de la moitié du 7e siécle (v. 640-685). J.H. WasziN&, Carmen ad Flavium Felicem de resurrectione mortuorum et de iudicio Domini (Florilegium Patristicum. Suppl. 1 ; Bonn 1937, p. 68 ss.) signale des citations patristiques apparentées à notre préface, dans son commentaire sur le verset 113 ss. (voir aussi p. 180). Il s'agit de la question des défunts dont les restes ont été dispersés, quelque soit le sort qu'ils ont subi, à laquelle les Apologètes, dès les débuts du christianisme, ont répondu que ceux-ci aussi pourraient ressusciter: “Corpus humanum resurgere poterit, etsi ipso mortis genere vel post mortem dispersum erit". Le Carmen exprime aussi la méme certitude: “Si quem forte rogis abolevit flamma sopitum, aut aliquem caecis deiecerat aequor in undis, si cuiusque famem satiarunt viscera piscis, aut fixere ferae crudelia funera membris, alitibus iacuit raptato corpore sanguis, ultima nec

Domino negabunt funera quemquam, adparere Deo vivos de morte necesse est resumptisque suis homines adstare figuris" (v. 113-200).

194. In plurimorum defunctorum. Item alia. z4n 1737: HO P'O T? X Y

Kóln 845,4

Wicb 1665.

Z 3535.

Alia missa in coemeteriis. Arn 134

B 200;

FE 2507

Gell2996

Z 3560.

Per Christum dominum nostrum praem. (Y om.) 1 bene] in Christo a4. Vib 2 quo] qui Arr, F, Z; quoniam Z 5555 3 exemplo] eiusdem 4d4. O T? 4lesu ... nostri] domini nostri Iesu Christi V/ch 5 Quippe] scientes add. V'ich 6 potes (posse te V/ich; potest Y) ... fuerant] oz. X ; posseque monstrasti reparari … Ar”, B, F, Gel], Z 5560 7 Bt .. firmatum] Sic credimus, Domine, in resurrectione futurorum, ut officium suum redivivum

corpus accipiat, et resurrectionis ... firmatum lich ;alus textus infra: Arn, etc. (alia missa in coemeteriis, n° 7 ss.)

per .. traditum] om.

Vich

8 resurrectione] resurrectionem O T?

10 Per quem] Per Christum

9

Y ; Per quem

maiestatem Z ; Et ideo V/zc/.

7 ss. alia missa in coemeteriis :

Nam ut in illo pleno aridis ossibus campo ad vocem tubae dispersa ossa (ad ossa add. Z > et (om. Z) membra ad iuncturas corporum ac lineamenta nervorum compaginata sunt, sic credimus, domine, in resurrectione futurum (futura Z), ut

officium suum redivivum corpus accipiat. Per Christum (Arr, F) ; Et ideo cer.]

Arn, B, F, Gell, Z 3560.

195. 15 sept. In festo septem dolorum beatae Mariae virginis [Ambr.] MA

Fer, p. 530.

94

PRAEFATIONES 195-197 Per Christum dominum nostrum praem.

1 ss. vide Io. 19, 25-27

2

crudelis lancea ... pertransivit] vide Lc. 2, 55.

196. (In Ramis Palmarum X. Feria tertia.

78

z4n1584:HJOP QI? X Y F 641 Kóln894,5 Leofoz A PL 78, c. (Wilson) R, p. 235 R# 292 RJ 86,2 Z 1140.

Feria tertia in authentica [Ambr.] Ar 40o(cod. B) Berg475 Bi434 «od.C,D,O,Vr f0 56V Z'iiso MA Dupl, p. 209 MA Fer, p. 162.

D3-3,254

Hari,

40. Praefatio de Passione Domini, II. De Victoria passionis. MR

70, p. 404.

Per Christum dominum nostrum fpraez. 1 In] oz. MR 2 et] de add. F,MA Dupl, MR 3 triumphatur] triumphator P!, Y 4 mysterium celebratur] recolitur sacramentum MR 5 ss, om. MR 6 totius] oz. Vr 7 grata] gratia P! 8 quem maiestatem] Christum P; quem maiestatem tuam adorat exercitus angelorum, ante conspectum tuum in aeternitate laetantium. Cum quibus et nostras voces ut admitti iubeas, deprecamur, socia exsultatione dicentes: Sanctus, Sanctus, Sanctus ... MR.

Vide dom A. Dumas, Les Préfaces du nouveau Missel, dans Ephem. Liturgicae 85 (Go7m)p25-1n0r7

F9. Benedictio crucis (novae». (Ordo ad benedicendam ecclesiam PRG).

PRG XL, 99. PRzal(XXVI, 3); Il (XXXI, 3) et III (lib. II, XII, 4) : zniziuz etfinis tantum PR (lib. II, 270-271). Wide Magd 143-144: oratio pro benedictione crucis.

Sequitur ordo qualiter benedicantur et villae. Praefatio. Not 45-46 (fo 177-187).

Tir. (novae}]ow. PRG. Vere dignum ... aeterne Deus praez. (Omnipotens sempiterne Deus praem. Magd) 1 sanctum ... nomen] Ps. 110, 9 2 visibiles] ozz. Not 3 Qui ... dignatus es] o». Magd; ... figuram] figura Not, PRwa I, PRG (cod. C); ... unigenitae] unigeniti tui PRG (cod. K, L, T ; tui] om. T), PRa I (cod. D); ... ligno (lignum PRG : cod. D) ... perpetuam] vide Gen. 2, 8-9; 15-16; ... fructus] oz. PRG (cod. D); ... sacrosancto] sacro PR, PRza I (cod. B, O1); ... protoplastos parentes] protoparentes No, PR; protoplasti parentes (parentis PRG: cod. L) PRwa I (cod. B, G, K, L); ... generis (genus PRG: cod. B, G, K, L) mortem (morte PRG: cod. D); ... custodire] obtinere Not, PR, PRG (cod. C?: suprascr.) PRma I 4 Quique ... addictos] vide Gen. 3,

PRAEFATIONES

197-100

95

19; ... morti] mortis PRG (cod. C), PRza I (cod. O) 5 coaeternae ... dignatus es] vide 1 Cor. 15, 21; Philip. 2, 8-11; ... tibi sapientiae tuae] tibi (ozz. PRza I: praeter cod. D, O? ;Nof) ... tuae (om. PR, PRywa I: praeter cod. D,O?); ... morte] mortem PRG (cod. D) 6 Te (sancte Pater add: INof£) ... hoc (oz. PRwa I : cod. B, O! ;add. O?) singulare (signaculare PRG : cod. D ; salutare (salutaria) Magd ; sui gloriae Nof) signum (signum, add. signa Magd), quod (quae add. Magd), ad exemplum primi (primum P Rzza I) illius (ozz. Magd) sacratissimique (sacratissimi Nof, PRzza 1: mihique add. cod. D, PR) vexilli ... 7 de ... sanguine] vide 1 Petr. 1, 18-19; Te Deum: *quos pretioso sanguine redemisti" ;de ... compactum est] famulus (famuli) tuus (tui) N. devotus (devoti) erexit (erexerint) Magd ; de (quo PR ; de] oz. No) pretioso ... triumphalis (triumphali Noz, PRwa I: práeter cod. D ; triumphasti PR) ... compactum] ... compactum erectumque PR 8 tua (oz. Magd ; INo?) benedictione ... flectentibus] ... genua, PR, PRza I (genuflectentibus cd. D); ... ut ante illud (illa) omnibus genu flectentibus Magd 9 tuae ... largior] tuam maiestatem supplicantibus, largiatur Magd 10 indulgentia ... admissorum] admissorum indulgentia concedatur PR 11 victoriosissima (oz. PRya I: cod. D) ... passione] victoriosissima passione unigeniti tui (tui] ozz. Nof) Magd; victoriosissima unigeniti filii tui passione PR, PRza, PRG (cod. D) 12 postulata] oz. No£ 13 Da ... mereamur] oz. Magd | 14inquo ... sumus] Act. 17, 28 15 ut (et No?) quotiens] ut quoties PR, PRG (cod. L,) PRza (cod. D) 16 quotiens| quoties PR, PRG (cod. G) 17 devotae tibi] devotae No’; tibi devotae PR 18 gratiam] gratia PRG (cod. D)

19in illo ... in caelo] vide Mt. 24, 30-31 ; Lc. 21, 25-33 ; Mc. 13, 24-27;

in illo tremendo tuae (ipsius Noz, PRya I: praeter D, O?) ... cum paventibus (compaventibus PRG (cod. D) ... virtutibus commotis (commotis virtutibus PR)

20 ipsi ... transire] ipse ... PRG (cod. C, D, T) ; videlo. 5, 24

videre] ozz. Nor

21: aces

22 gaudia videre] videre gaudia PR.

IN.B. Cette benedictio crucis, qui fait partie de l'Ordo ad benedicendam ecclesiam dans le PRG, sous forme d'une préface, en a été séparée dans le P Rza II et III, et le PR actuel, avec le titre de beredictio crucis novae. Le rituel danois de Notmark

(cod. Nof), datant du XIVe siècle, l'a reprise pour la bénédiction d'une villa. Elle ne peut être propre au diocèse d'Odense, comme le pense l'éditeur de No7 (K. OrrosEN, Manuel from Notmark, p. 27).

198. Missa primo die Paschae. Item contestatio. Bo 270.

Vere dignum et iustum est ... omnipotens Deus, per Christum dominum 3 non auto 2 pacis] paces cod. 1 fuso] fusum cod. nostrum praem. neque

argentum,

non

Sanguis] Sangues cod.

gemmis

aut matgatitis cod.; vide Apoc.

5 inferos] inferus cod.

199. XXIV. Missa in Allisione infantum. Inlatio [8 Ian.]

LMS 214

Mis Mix 209-210.

18, 12

4

96

PRAEFATIONES

199-201

Dignum et iustum est, omnipotens Pater, nos tibi gratias agere semper, et lesu Christo Filio tuo domino nostro Prae. 1 ss. vide Mt. 2, 16-18; profanus] provamus LMS 2 habere] habet Mis Mix 3 subiectum] deiectum Mis Mix 4inveniri] invenire Mis Mix ^ 5quiad ipsud] fortuitu usque ad ipsius Mis Mix ^ 6 plebeia] praebella Mis Mix ^ 7 derigat LMS 8 perisse] perire Mis Mix ^ 9 esse ... fraterna] vide Gen. 4, 10. 200.

XXIII. Missa in diem sancti Iuliani [7 IAN.] LMS 204

Inlatio.

Mis Mix 659-660.

Dignum et iustum est, vere aequum et salutare est, omnipotens Deus, nos tibi gratias agere, spiritalia sacrificia celebrare per Iesum Christum Filium tuum dominum nostrum praem.

1 Heri ... reversi sunt] zde Mt. 2, 1-12; Lc. 2, 1-14

2 Gloria] gloriam Mis Mix ^ 3 hic Christo] huic Christus Mis Mix — 4 demonstravit ... in] ozz. Mis Mix ^ 5 quo perduceret] quae superduceret Mis Mix . 6 refulsit] revulsit LMS. N.B. Comme l'indique le Mis Mix, il s'agit ici de la fête des saints Julien et Basilisse, son épouse, martyrisés à Antioche sous Dioclétien, trés célébres en

Espagne, titulaires d'une église dans l'ancien monastère *'Agaliense", sur les bords du Tage, prés de Tolède, dont saint Ildephonse fut abbé. L'zz/z/io en indique la date: le 7 janvier, au lendemain de l'Epiphanie (LO, p. 45 1, en note).

DIOE Item missa ieiunii (Va». Contestatio de Ioseph. Bo 168.

Vere dignum et iustum est ... omnipotens Deus, per Christum dominum nostrum praem.

1 ss. vide Gen. 37, 3-28 ;39, 1, 19-20; 40, 1 SS. ; 41, 1 ss.

2

Ille (Illum voz.) ... destinatur] vide Lc. 1,68 — 3 Christum ... statuerunt] zize Io. Ios 4 hic (haec cod.) ... deputatur] vide Mt. 27, 54, 64-65 5 hic (haec cod.) ... tradetur] vide Mt. 26, 47-50; Mc. 14, 43-46; Lc. 22, 47-54; Io. I9, 2-13

6 hic (haec cod.) ... Iudaeis] vzde Mt. 26, 15 Mt. 27, 31; Mc. 15,20

7 hunc ... exspoliaverunt] vide

8 hic ... cruce] vide Mt. 27, 35 ; Mc. 15, 24; Lc. 23,33;

Io. 19, 18 — 9 hic (haec cod.) ... pependit] vide Act. 5, 3o et 10, 39; Galat. 3, 13; IMt-9275 35, cete (450958) 10 cum Christo domino hoc (cum Christum dominum hunc cod.) ... cruce] vide Io. 19, 18 11 Christus ... aeterna] zzde Lc. 23, 39-43 12 adgreditur ... pervenit] adgegitur ... provenit cod. 13 Christus ... Patrem] vide Lc. 24, 51; Act. 1,9 14 hic (haec cod.) ... mundum] vide, v. gr. Mt. 26, 26-29, etc. ; 1 Cor. 11, 23-25 15 a (ad cod.) ... hic (haec cod.) 16 ss. vide VD 962 (in fine): Qui fideles tuos" Bo 167: missa ieiunii Va.

N.B. Cette préface imite un sermon apocryphe attribué à saint Augustin (Append., serzo XIII; PL 39, 1765), mais qui serait plutôt de Césaire d'Atles

(ca. 470-542), selon les Mauristes qui l'ont édité, suivi par dom G. Morin, .$. Caesarii Arelatensis sermones, Y: sermo LXX XIX, n°5, 1-2 (CG; t. CHI, 1955, p.

366-367):

-

PRAEFATIONES

201-203

97

Dom P. CaGin (Te Deum ou lllatio? ;Solesmes 1906, p. 42-44) l'avait déjà signalé et publié en parallèle avec notre “contestatio”. En voici quelques passages caractéristiques : *Hoc loco beatus Iacob figuram habuit Dei Patris, sanctus quoque Ioseph typum gessit Domini Salvatoris. Diligebat ergo Iacob filium suum ... Sicut enim fratres Ioseph invidia percussi, fraternae dilectioni dorsum magis quam facies offerebant. Ita et infelices Iudaei, veniente ad eos salutis auctore, invidere potius quam diligere maluerunt ..." (vide n° 1). Un peu plus haut, dans le méme passage: “.. Et Deus pater misit Unigenitum suum, ut genus humanum peccatis languidum visitaret. Joseph dum fratres suos quaereret, errebat in eremo; et Christus genus humanum requirebat, quod errabat in mundo, quia errantes quaerebat. Ioseph enim fratres suos quaerebat in Sichimis" ... P/us loin: "Invenit ergo Joseph fratres suos in Dothaim ... Videntes ergo Ioseph fratres sui, de morte illius tractaverunt, sicut violentes Iudaei verum Ioseph Dominum Christum, ut eum crucifigerent, uno omnes consilio statuerunt ... Joseph exutus tunica mittitur in cisternam ..." (vide n908 2-3). "Ioseph, posteaquam de cisterna levatur, Ismaelitis, id est, gentibus venditur, ... Ioseph per consilium Iudae triginta argenteis distrahitur, et Christus per consilium Iudae Iscariotis eodem numero venumdatur ..." (vide n98 5-6). "Ioseph descendit in Aegyptum, et Christus in mundum. Ioseph a penuria frumenti salvat Aegyptum, et Christum a fame verbi Dei liberat mundum" (vide n98 13-14).

202. X VI. Id. Decembr. > Missa. Conceptio sanctae Mariae. NM 196, 6. Per Christum dominum nostrum przez. — lante... obumbrasti] id Lc. 1, 35 2 templum ... sancti] vide I Cor. 3, 16; 2 Cor. 6, 16. *'Beata ..." ant. ad Benedictus S. Mariae in sabbato 3 caeli regina] vide : Ave Regina caelorum", et "Regina caeli, laetare 4 ss. vide vers. antiph. Alma Redemptoris: “Post

partum, Virgo, inviolata permansisti".

203. III. Idus Maii. Dedicatio sanctae Mariae ad martyres. Leof 264 A.

In anniversario dedicationis ecclesiae (basilicae (Remensis ?»Reims). Leof 264 B Grégorien. 'T. IL).

NM 206, 6

Reims 213, n9 3732 (ed. DESHUSSES, Sacram.

Vide VD 741 et 336: (Et VD 336) Pro annua dedicatione ... indulge. À 2164, etc. : VD 741 ; An 436%, etc. : VD 336. .., Domine sancte, Pater omnipotens, aeterne Deus, (et VD 556» pro annua dedicatione tabernaculi huius honorem tibi gratiasque referre, per

PRAEFATIONES

98

203-204

Christum dominum nostrum praez. VD 336 et 741. Per Christum dominum no92 strum praem. VD 203 — 1 Cuius (Cum sis NM) virtus magna (vide Ps. 146,5) 3 Respice (, quaesumus add. VD 336 et 741, NM, de ... istam] videPs.79,15 4ignoscas] Hic tibi sacerdotes ... et rogatus quicumque]si quis VD 336et741 indulge add. VD 336 et 741. Per quem] Et ideo NM. Per Christum VD 336 et 741.

N.B. La dédicace de l'église de sainte Marie “ad martyres" est celle du Panthéon à Rome, non celle de la cathédrale d' Exeter, dédiée, elle, à saint Pierre

(Leof 264 À).

204. Benedictio maior salis et aquae. 1. Version longue :Sg 193, p. 274-284 (VIIIe siècle) et Wien 1888, p. 216 (Xe . siècle) [ed. FRANz, Benediktionen, 1, p. 157-158, n° 7] FJ, fo 153V-155V, p. 136-137.

Nof, f0 13-15V, p. 42-43

2. Version abrégée: Bib 47 München, Clm 6425 et 17.027; $g 339, et Wen 1830 (FRANZ, p. 169, n? 20, et 185, n? 28) PRG CLXXXIII, 31 (tit.] add. ad pecora); et CCXIV B, 12 (Benedictio aquae ad segetes contra vermes): n° 1-9 Rz, Rh 95.

Vere dignum et iustum est, aequum et salutare, nos tibi semper et ubique gratias agere, Domine (sancte Pater omnipotens add. Not » Deus caeli et terrae praem. 1 subdita ... universa] subiecta ... C/z, PRG, Sg 339, Wien 1830; ...

universa] omnia No? ^ 2cuius... supermitte] Tu, Domine, mitte, quaesumus Not; .. omnia] universa PRG; ... supermittendo supermitte] mitte PRG CLXXXIII, emitte PRG CCXIV, supermitte Bsb, submitte C/», SG 339, Wien

1830

3 sanctum (oz. Nof) .. aqua] ... creaturam salis et aquae, ut fiat 4 Patris] Dei Patris CLM, Sg 339, Wien 1830 BMIpsan perpetuus] Ipsa aqua te ... C/ 6425, PRG; ... cognovit, O altissima ... Cz, Sg 339, Wien 1830; … et respector] respector Nof; ... perpetuus] et tuo nutu elementa parebunt add. PRG CCXIV 6 ad quem... petimus] Te humiliter exoramus et petimus Nof; Proinde supplices exoramus PRG CCXIV (Ergo Not, PRG

humiles, te, Domine, exoramus PRG CLXXXIII); Ergo humiles exoramus ...

C/m, Sg 339, Wien

1830 — 7ut]utnos No?

8 aspersionis ... aqua] te iubente,

haec aqua fuerit aspersa Nof, (gratia PRG» aspersionis et purificationis ... C/m, Sg 339, Wien 1830, PRG; ... te iubente, huius aquae fuerit emissa PRG

CCXIV — O9 sibi ... separentur] sibi (ozz. Bib, No? ;ibi Cz, PRG; qui $g 193) Cilla add. Bib» domus gaudium Eodem die. Translatio sancti Byrini episcopi [Dorchester: T 659].

100

PRAEFATIONES, NM

205-206

155, 5.

Per Christum dominum Petr. 5, 4.

nostrum praem.

1 immarcescibilem

...] vide 1

N.B. Voir la notice de VD 157.

206. Officium de VI? dominico de cotidiano. (Inlatio > ad missa m.

Brev Gotb (Silos) 365. Missa dominicalis (IIa». Contestatio. Bo 461

Piacenga, fo 2" (Bobbio?).

€ Vere Bo? Dignum et iustum est, (nos tibi gratias agere, Domine sancte, Pater aeterne 57/05», omnipotens Deus, per (Iesum Sos) Christum, (Filium tuum 57/05», Dominum nóstrum praem. 1 Cuius ... distinxit] def. Piacenza. Cuius ... vocavit] Gen. 5, 10; 4, 4; 5, 22-24 (Ipsius ... vocavit] oz. Silos)

2

Ipsius … repromissionem (benedictionem Bo) ... pietatem (caritatem Bo) … sanctificatus (probatus Bo) agnovit] vide Gen. 7, 1; 12, 1-3; 25, 11; 26, 23-24

3 Cuius benedictionem (sanctificationem Bo) ... meruit (emeruit Bo)] vide Gen. 28, 12-15 4 Ipsius ... inspexit] vide Exod. 3, 1-2 5 Cuius ... suis (sibi Bo) ... adoravit] vide Eccli. 51, 1-17 — 6 Ipsius suavitatem (Ipsius 52/05) ... fudit in canticum (cantavit in voce Bo)] vide Iudic. 5 7 Cuius ... vellere (belle? 57/05)] vide ludic. 6, 36-40 ^ S8 Ipsius virtutem (fortitudine( m ?Bo) ... gestit (ostendit Bo) ... crinem (crine Bo)] videTudic. 16,17 9 Cuius ... sancta (sancto Bo)] vide 1 Reg. 3, 1-5 10 Ipsius ... hymnificavit (exsultavit Bo) in tympano] vide 2 Reg. 6; s sexsPar. xata

11 Cuius ... templo] ide 3 Reg. 6, 1-13 ; 2 Par. 3-7

12

Ipsius gubernationem (ascensione( m » Bo) ... currum (curro Bo)] vide 4 Reg. 2, II 13 Cuius ... oleum (oleo Bo). Ipsius ... edidit (vidit Bo) in sepulcro] vide 4 Reg. 4, 1-7; 25-37 14 Cuius potentiam (patientia( m » Bo) ... demonstravit (docuit Bo) in lacum] vide lerem. 38, 1-13 15 Ipsius ... Zorobabel (Bo; Ieroboam 57/os: version inexacte) ... reditum] vide Zach. 4, 6-10 — 16 Cuius ... turma (furma Bo) distinxit. Ipsius (Cuius Piacenza) ... declaravit] vide Rom. r, 163035:21/:116; 26: Hebtur ms:7,20:82:95072:2/05

17 Cuius ... protulit. Ipsius (Cuius Piacenza) ... Regum (regnum 57/os) ... deservit] vide Act. 13, 20-22 18 Cuius pacem (spiritum Bo, Piacenza) ... adoravit (approbavit Bo, Piacenza). Ipsius (Cuius Piacenza) ... castificatus (castigatus Bo, Piacenza) ostendit] vide Lc. 1, 62-79 19 Cuius ...-admonuit. Ipsius (Cuius Piacenza) ... vox sacta (sacra vox Piacenza) ... praevidit (pervidit Bo), magorum perpetim (tripertita Bo; tripertiti Piacenza) ... honoravit] vide Mt. 5, 1-3 ; Mc. 1, 1-3 ; Lc. 1, 76 et 3, 3-65; 2, 7-14 ; Mt. 2,2, 9-11 20 Cuius ... obstupuit (obstipuit 57/os; non sustinuit Piacenza, Bo), tremuit terra (oz. Bo), ... quoque refugit (refugit Bo; fugit Piacenza)] vide Mt. 27, AS: MC 155.325 16323; 44-245 21 Ipsius (Cuius Bo, Piacenza) ... ostendunt (sustentaverunt Bo; ostentaverunt Pracenza) angeli, consurgentes (cum resurgentem Bo) ..., exprobantes ... apostoli (explorantes apostoli praedicaverunt Piacenza ;om. Bo)] vide Mt. 27, 51-53 ; 28, 1-8; Mc. 16, 5-7; Lc. 24, 1-7 et 36-53 ;

To2c 22 Cuius ... idem cum angelis (porrectis Piacenza) ... suis (or. Piacenza) ... sunt. Ipsius (Cuius Bo, Piacenza) ... cum universo (universum Bo) ...

PRAEFATIONES 206-209 caelestium

IOI

...' et (om. Bo) inferorum

praeconium

(infernorumque concentum Bo ; infernorum praeconio Piacenza) animalium, et add. Piacenza) ... signatorumque concentu (signatorum Bo; signatorum concentus Pracenza), insonabili (incessabili Bo, Piacenza) voce proclamant (ptoclamabant Bo) ... Sanctus] vide Act. 1, 9-11 ; Mc. 16, 19-20; Lc. 24, 51-52 ; Apoc.

4.

;

IN.B. Un exemple d'interférence entre le rite gallican et le wisigothique. Malgré la date tardive du manuscrit de 5$7/os (fin Xe ou début du XIe siècle), pat rapport au gallican de Bobbio (VIIIe siècle: Bo) et de Piacenza (IXe siècle), la version mozarabe semble bien l’originale. On remarquera le rythme binaire de "chaque phrase, marqué par "Cuius" et "Ipsius", malheureusement altéré par Piacenza, qui y a substitué uniformément le seul “Cuius”.

207. Mense Septembri. XXVIIII. In natale episcoporum. VI. Item alia. L 1000. 1 de ... gratulamur] vide VD 770 : Quamvis enim eius munere gratulamur ..." L 806: XXIII. III. Kal. Felicis. Item alia (1T) 2 virtutem ... infirmitate] “Benedictionem tuam, Domine, populo supplicanti de bona conversatione sui praesulis semper exultet ..." episcoporum. IN. Item alia: super populum.

sempet ... copiosius tamen Sept. Natale $5. Adaucti et 2 Cor. 12, 9 3 ss. vide: benignus adcumula ; ut, et L 988: XXVIII. In natale

IN.B. Selon A. CHAVASSE, cette messe serait celle de l'anniversaire de la

consécration épiscopale du pape Vigile, le 29 mars 5 37 (Les messes du pape V igile dans le sacramentaire léonien, dans Ephem. Liturgicae 64, 1950, p. 164-177). C.

CoEBERGH le conteste, attribuant la paternité de celle-ci au pape Gélase Ier (Gélase ler, auteur principal du soi-disant sacramentaire Léonien, ibidem, p. 229-230).

208. XV. Item alia missa singularis. LO 308-309. Dignum et iustum est, omnipotens Deus, satis, nos tibi gratias agere Prae.

1 finita] infinita cod. exautiant cod.

2 exspectans]

expectas cod.

3 exhauriant]

209.

Natale sancti Rufi (episcopi Capuens. et martyris (?). 27 AUG.»

Ney 293. Vere dignum ... aeterne Deus praem.

102

PRAEFATIONES

210-211

210.

Feria Va in albis missa pro baptizatis [Ambr.] Ar 454, 4 (= cod. B)

MA Dupl, p.273

Berg 609

Bi 573.

Tt. Feria Va] in ecclesia minori add. Ar hiemali add. MA Dupl et Fer. Per Christum dominum nostrum Prae. B, D?, N

Z 1447

cod. CDIN Vn

MÁ Fer, p. 222. pro baptizatis] in ecclesia 2 surrexit] resurrexit

cod.

3 ss. vide Io, 11, 50-52; 2 Cot. 5, 14.

Vide VD 524: Ipse enim mortem unus accepit ... confitentes.

MR 7o, n° 76 (p. 440): praefatio defunctorum, XI. 1 De ... vulnere] oz. 3 Unus ... voluit] Ipse enim mortem unus accepit 4 ss. Et ideo, choris angelicis sociati, te laudamus in gaudio confitentes : Sanctus...

N.B. La seconde partie de la préface ambrosienne est la source de la nouvelle de MR 7o, comme l'indique dom A. Dumas, Les Préfaces du nouveau Missel, dans

Ephem. Liturgicae 85(1971), p. 27, n° 78.

211. LV. Sabbato infra Quinquagesima( m ).

B 304 (= L 145399. 1 ut ... animarum] zzde: “Cordibus nostris, quaesumus, Domine, benignus infunde, ut, sicut ab escis corporalibus temperamus, ita sensos quoque nostros a noxio retrahamur excessu" LL 1307 : n ieiunio mensis decimi, WI(XLID) ; V 115, À 318 :feria Illa post dominicam 1. Quadrag. ;À 424, Aug CXII, 37,1, Gell 416 (feria IIIa), B 414, Monza 185, Rh 380$ S 361, Z 849 747 23240P 2:205: 5 escis

carnalibus ...a noxiis retrahamur excessibus"

— MR (z£ An, etc.) :feria la post

domin. III Quadr. (BRUYLANTS, Oraisons, I, n9 146); sic ...] vide: “Ut a nostris excessibus, Domine, temperemur ..." /4 1935, B 1379, Ge// 2167 An 969, Pa 926 : orationes vespertinales (et matutinales An Pa) 2 est] omittendum.

N.B. On trouve une parenté d'idées dans VD 1340 : “Quia tu quidem nobis ieiunia salubriter indidisti ..." L 864:

X XVII. Adwonitio ieiunii mensis septimi ...

De méme dans le quatrième sermon ‘‘in Quadragesima", c. II, de Saint Léon (ed. R. Dorrz, T. II, Sources chrétiennes, 49 ;Paris, Cerf, 1957, p. 44-46; PL 54, c. 276): “Ingressuri igitur, dilectissimi, dies mysticos et ieiuniorum remediis

consectatos, praeceptis apostolicis obedire curemus, ‘emundantes nos ab omni inquinamento carnis et spiritus' (2 Cor. 7, 1), ut casfigatis collucationibus quae sunt inter utramque sbstantiam, animus, quem sub Dei gubernaculis constitutum corporis sui decet esse rectorem, dominationis suae obtineat dignitatem. Digna enim ab infidelibus reprehensione carpemut, ... si ieiunantium mores a puritate perfectae confinentiae discreparint. Non enim in sola abstinentia cibi stat nostri summa

ieiunii, aut fructuose

iniquitate revocetur ...".

corpori esca

subtrahitur,

nisi #e#s

ab

PRAEFATIONES 211-213

103

Nous avons souligné quelques mots communs avec notre préface, parmi lesquels continentia, qui signifie, chez saint Léon, la vertu de tempérance s’exerçant par le jeûne et la sobriété. Dignitas appartient aussi au vocabulaire habituel du pape. Cette préface appartiendrait-elle à la section perdue du sacramentaire léonien? Serait-elle du pape saint Léon? Peut-étre! Tel est l'avis de P. DE PuurEr (Préfaces de caréme du sacramentaire Phillipps, dans Ephem. Liturgicae

45, 1931, p. 121, note 4), repris par A. P. LANG (Leo der Grosse und die Texte des

"Altgelasianums, p. 444).

2412.

*

CCVII. Hebdomada Xa post Pentecosten. PARTS

Col. 21*(n9-139) nn Gel] 1255.

5$1-10073.5

Zr2153

Dominica IIIa post octavam apostolorum. Ang 263. Hebdomada IXa post Pentecosten. R^ 752. Vide VD 407: Et tuam misericordiam exorare ... operare. Per Christum.

An 1639, etc.: Hebdomada Xa post Pentecosten. Aeterne Deus praem. VD 212: $?, Z, et VD 407 1 De ... vel] Et tuam misericordiam exorare, ut, te annuente, valeamus quae mala sunt declinare, et

quae VD 407; vel] ac $?* . 2 operare] operari RZ, 5; explere VD 407 — 3ss. in tua ... voluisti (fecisti ad tua sacramenta pertinere VD 407), tu ... opereris (operare VD 407).

20g. Mense Augusto. XXI. IIII Idus Augustas. Natale sancti Laurenti(i». VIIII [Item alia]. L 768.

1 De ... postulantes] vide : “Creator populi tui Deus ... tuere zzserzcordiam postulantes ..." L 56: Mense Aprile. VIII. X VII. Izezz alia (super populum) 2 quorum ... celebramus] vide, v. gr. : *Oblationes populi tui, Domine, quaesumus, placatus intende, quibus et sanctorum martyrum ce/ebramus, in bonorem tui nominis, passionem ..." L 825: Mense Septembri. XXIII. XVIII. Kal. Octobres. Natale SS. Cornelii et Cypriani, secreta — 3 ss vide: Adesto, Domine, propitius plebi tuae, et ... pris operibus indesinenter exerce ..." L 670: Mense Iulio. XVIII.

Incipiunt orationes et preces diurnae. XLN. Item alia (super populum). IN.B. Selon M. Rurz (The Leonian Sacramentary, dans The Journal of Theol. Studies, X , 1909, p. 60-65), toute cette section X XI serait attribuable, jusqu'au n° VIIII supra, au pape saint Léon le Grand.

104

PRAEFATIONES

214-216

214. Lib. I. LVIIII. Tertia dominica post clausum Paschae.

V 554.

4955

B733

Gell g28

Monza 377

Pais

— Rh ss;

S 729

Schäft, £9 2* (n9 1, p. 259).

Dominica IVa post Pascha (Illa post octavam “Postulantes ..." (VD 728). : Ar 498

Berg663

| Biós2

Dupl, p. 299, et Fer, p. 242

Paschae Bi, Z) [Ambr.]:

cod. B, C, D, D 5-3, 393,H, N, Vm

MA

Z 1655.

29. Item missa post pascha ante Ascensa Domini. Contestatio: munere..." (VD 229).

"Devoto

Gv» 255.

Vide VD 415 : Bt tui misericordiam muneris postulare ... careamus. Per quem. An 1607: HJO P Q T?X Y, etc.: dominica tertia post octav. Paschae.

Aeterne Deus praez. 1 De ... postulantes] Postulantes Awbr ;Devoto munere postulantes Gv; Et tui misericordiam muneris postulare VD 415 2 tempora ... habitavit] vide Mt. 28, 16-20 ; Mc. 16, 14-20; Lc. 24, 36-52 ; Io. 20, 19, 21, 25; Act. I, I-11; ... tesuttectionem] suam a4d. VD 415, 5$?;... cum] oz. Ar:

Y ; suis add. An: P1, ©, Ambr: Ar, D 3-5, H ; ... discipulis] suis add. Ambr: tel., À, Gv, Rb, S? ;... habitavit] ... conversatus est, ita 5?

3 pia ... tractemus]

sic ipso opitulante pia devotione tractemus, quatenus in his omnium vitiorum sordibus careamus VD 415 ; pia devotione transigamus, quatenus ... careamus 3? 4Per dominum] Quem laudant Gv ;Quem una tecum Awbr ;Per quem € maiestatem add. Pa» VD 415 (Per Christum X ; Per P); Per eundem Christum dominum S?.

IT In natali S. Urbani papae et martyris [25 MAII (222-230)]. Küln 909, 3. Aeterne Deus praez.

216. LXXXV. Ordo die sabbato (maiori ? celebrandus (per titulos>. Inlatio. LO 207 (ex. cod. B et M: Silos [A.D. 1052], et Madrid, n° 56, olim F. 224). IN.B. Cette messe du samedi saint, absente du Missel ibit

devait se

célébrer avant la solennité de la vigile pascale, “lorsque la nécessité l’exigeait”, "per titulos infra ecclesiam principalem constitutos, seu, per ecclesias in

PRAEFATIONES

216-219

105

convicinitate principalis ecclesiae sitas", selon la rubrique qui l'introduit. Quant à la doxologie finale, nous la complétons d'aprés celle qui est généralement utilisée par le Mis Mix (par ex. pour la messe de l’octave de

Pâques : VD 666 : “Omnium magistrum..." LMS 688, Mis Mix 573-574). LMS,

tout comme LO, donne rarement la doxologie au complet.

217. Missa unius martyris. Contestatio. N

Boss.

Verum dignum et iustum est ... omnipotens Deus praem. agones] spiritalium agonum ced.

1 spiritales

N.B. Nous donnons en note la graphie fautive du manuscrit : “Dedicatur ..., inspectur ..., largitur ... sanguenis ... homenis ... dilectaris ... martires ... hodiae ... victuriam recolentis ... supplice ... dicentis". ' Après "veritatis" manquent quelques mots, effacés. 2ITS.

LXXVII. Feria VI. ad sanctum Laurentium ad Tita (hebd. III. Quadragesimae».

B 441 (in L 144494). Vide Mt. 15, 32-39; Mc. 6, 35-44 et 8, 1-10

1 populis] copulis cod.

219. In natale sancti Martini. Tours 184, fo 78V, n° 3513

Rezzs 213, n9 3699*.

In vigilia unius confessoris. JD AS VS

Aeterne Deus przez. — 1populum ... Martini] venturam IN. confessoris tui 2 festivitatem, (sic nos add. Dr) prospero effectu eius ... tribuas (prospero effectu tribuas celebrare Dr), et ... mereamur] Quatenus per eius intercessionem, ad aeternam mereamur gloriam pervenire Dr.

Dr

*Cette préface du sacramentaire de Saint-Martin de Tours, de la seconde moitié du IXe siècle, reprise, notamment, par celui de Rezzs 213, sera éditée dans le tome II du Sacramentaire Grégorien de dom J. DESHUSSES, que nous remercions de nous l'avoir communiquée. On remarquera qu’elle doit provenir de la méme source que celle du “Missale Drummondiense" (Dr), du XIe siècle, qui est celtique.

PRAEFATIONES

106

220-221

2207

III. Non. Decemb. Depositio sancti Byrini episcopi [Dorchester: T 650].

Leof 307 B (cod. Digby 39, fo 56).

Aeterne Deus praem.

1 ante ... tuae] vide Apoc. 7, 9 et 15.

N.B. Le premier évêque de Dorchester, dont la déposition est fêtée le 3 décembre, est aussi l’objet d’une commémoraison de sa translation à Winchester, le 4 septembre :vor VD 157:

“Cuius misericordiam ..." Leof 307 B (cod.

Digby 39). LAN

Missa dominicalis

(Va». Contestatio.

Bo 488.

Vide VD 1622: Una divinitas, trina maiestas ... advocaris. li ... LMS 1395 : zn X? dominico de quotidiano ;Mis Mix post Epiphania Domini. VD 960: Qui fecisti caelum et terram ... et voluntas Piacenza, £0 1V (ex Bobbio?): missa cotidiana. Praefatio

Cui conlaudant ange281 : in octavo dominico ... Trinitatis.

Vere dignum et iustum est ... omnipotens pra. Bo; Dignum et iustum est, aequum et salutare est, nos tibi semper laudes et gratias agere, Domine sancte, Pater

aeterne,

omnipotens

Deus

praem.VD 1622;

Dignum

et iustum

est,

aequum et iustum est, nos tibi, hic et ubique, semper gratias agere, Domine sancte, Pater omnipotens, aeterne Deus praem. VD 960 1 Deus ... nuntiantur] ozz. VD 1622 ; Qui fecisti caelum et terram, mare et omnia quae in eis sunt. Initium tuum, Domine, nemo novit, et magnitudinis tuae non est finis VD 960; Deus ... Iacob] Exod. 5, 16; 4, 5; Tob. 7, 15; Mt. 22, 32; Mc. 12, 26; Act 5, 15;

7, 32; ... cuius Verbo (verbum Bo) ... sunt] vide Io. 1, 3; Col. 1, 16; Hebr. 1, 2

2 et (oz. VD 1622) trina] et una VD 960 3 individua] dividua VD 96o 4 incomprehensa ... indivisa] et Trinitatis simplex, sapientia multiplex praem. VD 96o, inconfusa coniunctio VD 960 et 1622, individua VD 960 5 distinctio, quem] districtio, qui Bo 6 insubstantialiter ... confitemur] substantialiter confitemur, (et trinum personaliter nominamus (nuntiamus Mis Mix) VD 960, Mis Mix), Patrem et Filium, et Spiritum sanctum VD 1622

3 Tu ... tua] Ps. 85, 8 et 10; 0%. VD 1622; Quia tu es Deus solus, et non est alius praeter te, nec est secundum opera tua VD 960; oz. VD 1622 Su posuisti] Tu ... super aquam (4e Ps. 101, 26 et 135, 6; Hebr. 1, 10). Qui fecisti caelos intellectu et fundasti terram super aquas, tu, Pater et Filius et Spiritus sanctus VD 960; oz;. VD 1622; ... creaturis] creatoris Bo 9 Qui ... agnosce-

tis] Qui in uno agnosceris (appares Mis Mix), et trinus in uno advocaris LMS (et in trino unus agnosceris Mis Mix) VD 1622; Qui in unum trinus appates, et in tribus unus agnosceris. Quippe distinctis personis singulatim Deus Pater, Deus Filius, Deus Spiritus sanctus. Non idem Pater qui Filius est, sed idem creditur Pater esse quod Filius VD96o 10 Pater ... coaeternus] Pater, ingenitus, qui a se est, Filius autem genitus (generatur Bo) (ante saecula infinita (?) ^, Spiritus sanctus a Patre procedens, Patri et Filio coaeternus (quoaeternus Bo) VD 960;

PRAEFATIONES 221-224

107

om. ND 1622 usque in finem 11 Una ... virtus] Una in tribus et voluntas ... (reliqua desunt) ND 960 12 Cui ... Sanctus] vide Apoc. 4, 2-11; ... exhibet] exibit Bo; ... capitis] capite Bo; ... numerum] numenum Bo; Cui conlaudant angeli et archangeli, una voce dicentes: Sanctus VD 1622.

2/2027

CCLXII. Missa votiva. RJ 1318. 1 Deus ... Iacob] Exod. 5, 16 et 4, 5; Tob. 7, 15; Mt. 22, 32; Mc. 12, 26; Act. 2041016875022. 2 Deus ... sint] Rom. 4, 17 3 qui ...est] Rom. 4, 18 4 et ...

mortis] Sap. 16, 3 et 13

5 vita ... mortuorum] ide Io. 11, 25

6 es] est cod.

273. CXV. Item missa de sanctis (martyrum5. Inlatio. LMS 1037

Brev Gotb (Silos) 4.

Officium plurimorum martyrum sex capparum vel quatuor. Inlatio.

Mis Mix 961. Ordo missae martyrum. Immolatio missae. Ir 146. (Dignum et iustum Ir», aequum et iustum est, (sanctum et salutare Ir,»

nos (pietati tuae ineffabili Ir; tibi cer.) gratias (referre Ir; agere ce.» praem. 1 angelorum] patriarcharum, Deus apostolorum Ir ^ 2 passiones (passionem I7) ... tuorum] supplicium diaboli add. Ir 3 felicium] fidelium Jr — 4 enim] oz. Ir 5 altitudinis] salutis a4. Ir 6 de] om. Ir, LMS 7/ procreatur] procuratur Ir 8 interfecisse] interficere Ir 9 spiritale] speciale Mis Mix 10 saevissime] saevientiae Ir; saevitiae Mis Mix 11 autem ' percutiendis] vulneratis Ir 12 virtute succurrit] virtute confortat Ir; vide Colos. 1, 11 13 autem (oz. Ir) ... caelestia] martyres suos secum de caelestia regna perducit Ir; vide 2 Tim. 4, 18 14 ss. Mis Mix ;Cuius in caelis (angeli 5, simul duo Cherubim in sublimibus, gloriam reddunt, exsultantia clamant et

dicunt: Sanctus Ir; vide Is. 6, 2-3.

224. Praefatio consecrationis capsarum. PRG XL, 112: Consecratio in modum praefationis.

PRza I (iber I, XVIII, 2)

PR II, 284-285.

Tit. De benedictione capsarum pro reliquiis et aliis sanctuariis conservandis (includendis PR) PRzz, PR.

108

PRAEFATIONES

224-224bis

Vere dignum ... aeterne Deus praez. PRwa, PR, Et add. PRywa (praeter cod. 1 Deus ineffabilis] ozz. PRza (cod. P) ^ 2 Deus ... consolationis] 2 Cor. 3 et] om. PRzza (cod. M) 4 qui... deberet] vide Exod. 25, 10-26 et 30 5 praecepisti] oz. PRza (cod. M); iussisti M? (in margine) 6 et eam auro] et (ut PRzza: K) auro eam P Ra (cod. M), et eam de auto PRzza 7 maiestatis tuae conscriptis] tuae maiestatis ... PRG (cod. G); ... conscriptis] ... conscripsisti PRya (cod. V7) 8 servare] servari PR, PRzza (cod. M: setvare), servire PRG (cod. C, V^) 9 Quique] Quibus PRza (cod. B); Quicumque hid. (cod. G) 10 sacratius] sacratis PRwa (cod. G, P), sacramenta zb;d. (cod. V7) 11 intellegenda] intellegendam PRG (cod. B), intellegentia PRzza (cod. M) 12 corpus … conceptum] vide, Lc. 1, 26-38; corpus] unigeniti PRwa L) 1553

(cod, B, P, T, V)

13 omni ... refersisti] Colos. 2, 9; ... divinitatis] oz. PRza

(praeter cod. M); ... refersisti] replesti PR, refecisti PRG (cod. C) PRza (cod. C?, loco: seferisti), refarsisti PRza (cod. /A),'refecisti PRwa (cod. G, K, P, T, V), implesti PRG (Hittorp) 14 Pater .. nominatur] Ephes. 3, 15 15 pigneribus PRG 16 Quatenus] Quaesumus PRya (cod. M) 17 eorum] horum PR,PR;a (cod. G,P) 18 requirunt] requirant PRG, inquirerint PRza (cod. M) 19 intervenientibus] intercedentibus PRG (cod. V^) 20 commode] commoda PRya (cod. L, M) 21 abundantia] abundantiam PRG (cod. B, G,K, L, V) 22 largitatis] largitate PRwa (cod. G) — 23 domine] oz. PRya (praeter cod. L.: domine) ;domine te] te, Domine PR 24 humanitus] humanitatis PRG(cod. V7), humanitas PRa (cod. B), humilitate zbzd. cod. M, humaniter ibid. cod. G,P, T — 25 exquisita] acquisita PRza (cod. G, requisita: cod. M) 26 contemnere] condemnare PR zz (cod. G) ^ 27 penitus] plenitus PRG (cod. C, D); om. PRma (cod. M) 28 merita] oz;. PRG (cod. D, T, V) 29 contra ... pestes] ozz. P Rzza (praeter cod. L) 30 corruptum aerem] corruptionem PRywa (cod. M) ^ 31 mortes] mores PRG (cod. K) — 32 vel] ac PRywa (cod. M, T) 33gentilium] gentium PR 34 reptantium] raptandum PRza (cod. G), raptantium PRywa (cod. P) 35 adinventiones] adiurationes PRya (cod. A,G,K,P,T) 36 nocuorum] nocivorum PR: nocuorum defensionem] oz. PRG (cod. D,G, T, V, e£ Hittorb; add. C im margine);

defensionem] zd B#RKÈM PT)

largitatem PR

37 propitius]

38 In ... eiusdem] o». PRG

propitiatus

PRwa

et …

(cod.

(cod. B, D, T, V ; add. C in

margine) PRaza.

224bis. Prex eucharistica I (cum pueris >. 1 congregasti in unum] de Io. 11, 52 2 mirabilia ... operaris] vide, v. gr. PS o7 ae Mt. 21-15 3 misisti ... salvare] vide, v. gr. Io. 3, 17 ; Galat. 4, 4 ; 1 Io.

4,9-10

4curavit infirmos] vide, v. gr. Mt. 10,8

vide, v. gr. Sap. 12, 11 ; Mt. 9, 10-15 ; Iacob. 5, 20 v. gr. Mt. 18, 2-5; 19, 13-14; Mc. 10, 15-15.

5 peccatoribus … tribuit] 6 parvulos ... benedixit] vide,

N.B. Cette prex eucharistica pour enfants provient d'un original francais, traduit en latin par la Congrégation du Culte divin (Preces eucharisticae pro mrissis

cum pueris et de Reconciliatione; Romae, die 1 nov. 1974, p. 10-16). Nous en donnons aussi, à titre documentaire, le “Post Sanctus" précédant le récit de

l'Institution :

Sacerdos, manibus extensis, jrosequitur :

PRAEFATIONES 224bis-226

109

Pater sancte, gratias tibi referre volentes, panem et vinum attulimus: lungit manus, easque expensas super oblata tenens, dicit :

Fac ut Corpus fiant et Sanguis lungit manus, et signat semel super panem et calicem simul, dicens : Iesu Christi, T dilectissimi Filii tui,

lungit manus. Sic tibi offerre poterimus, quod tuo munere nobis praebetur. Ipse enim, vespere facto, antequam pateretur, cum Apostolis suis convescens, accipit panem, eumque parum elevatum super altare tenens, brosequitur …

225. Missa defunctorum. Sangall. 908 (Palimpsest des Stiftsbibliotbek, fo 100, 99, 98, 97).

(Dignum et iustum est, nos tibi semper gratias agere, Domine sancte 1 dissolutionem ... somnum] z;deTo. 11, 11-13 2 electorum ... tollitur] z/ge VD 505 : In quo nobis spem resurrectionis ... vita mutatur, non tollitur ... (Praefatio defunctorum) Lugd 431-432, etc. MR ;VD 767 et 1388, Patet » praem.

938, 631 : ibidem 3 opera ... tuorum] vide Ps. 8, 4 4 induatque incorruptionem] vide 1 Cor. 15, 53 5 in sinu Abrahae] vide Lc. 16, 22-23 6 tempus ... exspectet] vide 1 Cor. 15, 53-54.

NN.B. Cette préface antique, originaire du Sud de la France ou de l'Espagne (dans une région de l'ancien royaume wisigothique), datant de la fin du VIe ou du courant du VIle siècle, éditée par A. Dorp, Palimpsest-Studien, Y (Texte und "Arbeiten, Abt. 1, Heft 45 ; Beuron 1955, p. 1-36), et reproduite par Kr. GAMBER, dans Sakramentartypen ... (ibidem, 1, Abt., Heft 49-50 ; Beuron 1958, p. 15-16), est

caractéristique par l'absence du "Sanctus" et du “Post Sanctus", précédant la consécration. Ce qui, selon Gamber, pourrait indiquer une origine africaine. On retrouve la séquence :“ut quidquid in homine ... corruptione deposita" (n° 3-4) dans le “post sanctus" de la zzssa generalis defunctorum wisigothique de LO 422, l. 3-10, avec de légères variantes, dont nous donnons le texte dans

l'apparat de VD 193 (zzissa pro defunctis: Ir 157).

226. Benedictio herbarum in assumptione sanctae Mariae. Mog 488, p. 30-32 (ed. FRANz, Kirchliche Benediktionen im Mittelalter, Y, n° IV, 8, p. 402-403 : sigle “CVTPI 488" :XV. s.)

Kár 27. 5. 34 (= CSPH in FRANZz, ibidem).

Vere dignum ... aeterne Deus Praez. Mog — 1qui ... fulcitum] vide Gen. 1, 1-25 2 benedictione] dicatione Mog 3 segetum herbarumque] segetes herbarum Mog 4benedicito] benedictio (? Meg ^ 5in...spinis] v/de Gen. 5, 17-19 6 originalis] originum Mog 7 (tuo» Kar] om. Mog. IN.B. Cette bénédiction des herbes, le jour de l'assomption, est propre aux régions de langue allemande. Celle-ci, qui comporte une préface dans Mog, alors

IIO

PRAEFATIONES, 226-229

que Kär lui donne la forme d'une simple bénédiction, est tardive: X Ve siècle. Mais on trouve en Allemagne d'autres bénédictions semblables, à partir du Xe siècle (FRANZ, 0.c., I, p. 398): ainsi dans le rituel C/z 5851 (IXe-Xe s.), p. 73,

conservé à Mänchen (Staatsbibliotbe&). Mog, conservé à Rome (Bib/. Vatic., cod. 488), est un “Agenda bona secundum ordinem Moguntinum" (Mayence) ; Kar est un rituel de 57. Paul in Kärnten. Tous deux sont du XVe siècle.

22. Missa pro episcopo defuncto. Koóin 924, 1

D

S como

S

CCCXVI. Alia missa pro episcopo vel sacerdote in die depositionis. Vich 1594

Rz» 1727.

CCCXC. Oratio super episcopum defunctum. Item missa pro defuncto sacerdote sive abbate. Z25023

Aeterne Deus praez. 1 Devotis (Devotam K5/#) ... mentibus (oz. Ko/n ; muneribus [?] Lc) ... famuli ... 77. (I. episcopi PL, c. 215 ; famuli tui et episcopi tui IN. K6/r) ... iubeas (gaudeas PL, c. 216) ... gaudentem (gaudenter Küln; gaudendo PL, c. 216) 2 hic (ozz. PL, c. 216) tuo pro (pro tuo PL, c. 215)... tua (ozz. PL, c. 216) gratuletur et (mereatur Ko/7 ;gratuletur PL, c. 216;

gratuletur in L/c/) laude (communicari add. Kó/z».

£12 fe

Orationes super his qui agape vel eleemosyna faciunt. Orationes ad missa ( m 5. SR ZN2287

B 1804

Gell 2787.

Aeterne Deus praem. Z 1 opinationis] opinionis Z 3 Ut] et Z 4 imagine] imaginem S* 5 nec] oz. 5*

2 actionis] o». Z 6 haec] oz. Z.

220: 39. Item missa post Pascha ante Ascensa Domini. Contestatio nunc. Gv 255. Vide VD 214: De tuo munere postulantes ...: V 554, etc. (fertia dominica post

clausum. Paschae, etc.)

PRAEFATIONES

230-232

III

230. Ordo missae (sancti »Stephani. Immolatio missae. Ja dec Dignum et iustum, aequum et iustum est, te laudare, te benedicere, tibi gratias agere, omnipotens aeterne Deus prae.

Vide VD 976: Qui gloriaris in conventu sanctorum ... Go 29.

2g VIII. Id. Feb. Depositio sancti Vedasti (ep. in Arras (VIe s.) 5. An 61* (cod. 5: Cambrai, ms. 162-163).

152. II. Non. Iun. Vigilia sancti Bonifatii (ep. Mogunt. T 754). Ils 102:7

153. Non. Iun. Passio Sancti Bonifatii episcopi et sociorum eius. Ho VII. Kal. Iun. Natale sancti Augustini episcopi (Cantuar.> (+ 604).

RJ 177, 5. 29 Apr. S. Petri sacerd. et mart. ( Veronensis, T 1252» [Ambr.] MA

Fer, p. 408.

Aeterne Deus praez. 1 beati Vedasti] summi pontificis et martyris tui bonifatii F 1033; beati pontificis et martyris tui Bonifatii F 1027; beati pontificis confessorisque tui Augustini R/; sancti sacerdotis et martyris tui Petri MA 2 summa cum] cum omni F 1027; omni cum F 1033; omni MA,R] 3 venerari] (qui tui nominis devotus exstitit praedicator add. F 1033, MA ; pro quo etiam et suum sanguinem fundere non dubitavit. Quapropter add. F. 1033 ; et haereticorum dogmatum intrepidus oppugnator, ut suum non dubitaverit effundere sanguinem. Quapropter, te domine, add. MA 4 obsecrantes] obsecramus F 1033, MA 5 ipsum] (nos add. F1027,RJ) 6 misericordiam] clementiam F 1027 et 1033, RJ, MA 7 patronum] intercessorem F 1033, MA 8 aeternae ... meruimus] tua gratia largiente (tua largiente gratia F 1027), meruimus aeternae salutis F 1027 et 1033, RJ], MA

9 ss. ministrum suscipere MA.

2332: VIII. Kal. Iul. In natale eiusdem (Iohannis Baptistae7. Pr146,3

Trente,n? 3791 (ed. DESHUSSES, Sacer. Grégorien. T. IT).

D 5-5, 989.

x

II2

PRAEFATIONES

232-233

Missa (votiva add. Paris? de sancto Iohanne Baptista.

Paris 2291, fo 134Y (vide n° 1978), Reims 213, n? 3714 (ed. DESHUSSES, 0.7.)

Vide VD 271 et 471: (Et VD 271) In die festivitatis hodiernae ... VD 271: An 1630, etc. "Ambr: Ar 742, etc., Cass I, n° 55. ND 47 254011030160

Aeterne Deus praem. VD 271 et 232: D 3-3. Per Christum dominum nostrum praem. Paris et Reims. Et (om. VD 471) in die festivitatis hodiernae ... ostendit. Hic est enim ille, cui nomen ... implesti praez. VD 271: ZAzbr, Cass 1 ss. vide Mt. 11, 9-11, et 3, 1-2; Mc. 1, 2-8; Lc. 7, 28 et 5, 3-6; Io. 1, 6-8et 15;

3, 30-36. Digne ... beatus (beato Pr) Baptista Iohannes (Iohannes Baptista Paris et Reims) ... hodie (saepius Paris et Reims). recensemus] a/zzer VD 271 et 471

(exc. Ambr: Digne natalis eius hodie sollemnia recensemus; Cass: Digne); recensemus] celebrare, nobis ad perpetuam proficiat salutem Paris e? Reims; vide: "Hostias, Domine, tuae plebis intende, et ... proficere sibi sentiat ad salutem" À 1287, Ge// 1417, S 1147, Z 2410; An 678, MR, Pa 647 (secreta S.S. Felicis et Adaucti mart.) ;B 1604 (in depositione unius confessoris); etc. (BRUYLANTS, Oraisons, II, n° 616) 2 inter (Digne inter Awbr) ... non (om. "Ambr, Paris,

D 5-3) appatuit. Quoniam (Qui Awbr) ... tuum (Iesum Christum add. Ambr » dominum nostrum] alter VD 271 et 471 : cer. 35s. solus (solusque VD 271 et 471; solum Pr) ... prophetarum (oz. D 3-3, Trente) (redemptorem mundi ad. VD 271 et 4715, et ... ostendere (quem praenuntiavit, ostendit VD 271 et 471).X Hic est enim ille ... implesti. Digne natalis eius ... dominum nostrum, et

praedicare meruit et evidenter ostendere add. Ambr) 4 Per] Christum Trente. Christum ... nostrum] oz. VD 271 et 471. Quem laudant angeli D 5-5, Paris, Reims, Ambr.

N.B. L'Ambrosien (VD 271) est seul à avoir gardé le texte intégral de notre préface : VD 232, mais avec une inversion : "solusque ... ostendit" précède le n° 1, avec l'ajoute: “Hic est enim ille ... implesti". Ensuite débute notre préface, avec des retouches : “Digne natalis eius hodie sollemnia recensemus. Digne inter natos mulierum maior apparuit. Qui Deum hominemque perfectum, filum tuum lesum Christum dominum nostrum, et praedicare meruit et evidenter ostendere. Quem laudant". Le texte de VD 471, repris dans les autres témoins de VD 271, n’a que l'incise: *Solusque ... ostendit" en commun avec VD 232, plus une ajoute finale: "et ut ... auctorem. Et ideo (Unde L) angelis".

233: Praefatio (ambrosiana > chrismae.

Lucca (Bibl. Capit., cod. 6os [olim LXXXIIII]), f? 5v (eg. G. MERCATI, "Antiche reliquie liturgicbe ambrosiane e romane, in Studi e Testi, 7 ;Roma 1902, p. 27) 300

Ar 411 Berg 486 Z i201 PRzaI, XXX A, 54.

OR

15; XXV)

T4»

PRGHIT,

"XCIX,

Vere, quia dignum et iustum est, aequum et salutare nos tibi semper, hic et ubique gratias agere praem. 1 Dominator... Deus] Exod. 34, 6 2 speciosus forma] Ps. 44, 3 3 nomen qui (quod Ar, Berg, Z) ... nomen] Philip. 2,9 4 iubeas] iubeamus Berg.

PRAEFATIONES

233-234

113

N.B. Cette préface ambrosienne termine, avec une “benedictio olei", un libellus ambrosien du XIe siècle “ad consecrandam ecclesiam et altaria". Elle représenterait l'état le plus ancien connu du rite ambrosien de la dédicace. Voir à ce sujet P. BORELLA, L'Ordo ambrosiano di Mercati per la Dedicazione della Chiesa, dans Ephem. lit. 72 (1958) 48-50. Les sacramentaires ambrosiens Ar, Berg, Z donnent cette préface pour la

messe chrismale du jeudi saint (vide MAGisTRETTI, Pontificale mediolaneum, p. 97100; FRANZ, Kirchliche Benediktionen, Y, p. 343, note 2). Elle figure aussi, mais sous forme d'une simple "oratio ad consummandum chrismatis benedictionem", le jeudi saint, dans le PRG (= OR L) et le PRwal,

XXX A, 54.

234. Item alia missa pro salute vivorum.

B 1246 (f? 100V-1o1r).

Incipit ordo poenitentiae. II. Item ad missa( m ». Praefatio. Vat 1339, f0 311V (ed. A. Don, Ezne alte Bussliturgie ..., Jabrb. f. Liturgiewiss.

II, 1931, p. 108).

Vide VD 236 : Domine rex caelestium, rex regum ... intrare regnum. Cui merito ...

Bo 453: missa dominicalis Ya. Contestatio.

Vere dignum, aequum et salutare wsque aeterne Deus praem. Vat. Vere dignum et iustum est praem. VD 236 1 Domine ... Deus deorum (Domine, rex caelestium, rex regum, Deus deorum et dominus dominorum VD 236 ; vide Ps. 49, 1; 83,8; 135, 2; 1 Tim. 6, 15 ; Apoc. 17, 14 et 19, 16; rex caelorum] rex

caelestium 1/27), ... laudes et hostias (laudum hostias VD 236; laudis hostias laf) immolare (vide Ps. 49, 14 et 115, 17; Hebr. 15, 15) 2 (nostram pro (oz. B; et deprecationem VD 236)» famulo tuo 77. (famulorum famularumque tuarum VD 236), auribus ... eius (corum VD 236)] Ps. 38, 13 3 Abba, Pater (Mc. 14, 36; Rom. 8, 15 ; Galat. 4, 6; om. Vat), Cimple nominis tui officium

super famulos et famulas tuas ad. VD 236», tu (eos rege, tu add. VD 236) protege, ... (sanctifica ... consola] congrega V/£» 4 Sicut ... dedignatus (Sicut dignatus es l/27) ... eum (oz. Vat; et vocare eos VD 236) in tuo nomine (ita tuo inflammentur amore VD 236), ut te non despiciatur (ut a te non despiciantur VD 236; ut non despiciat V/2?), Domine (oz. Var) ... Pater (Oro te, Domine add. VD 236», non pereat in eo (nobis VD 236) factura (facta l/a7) redemptio (redemptionis VD 236) ... tua. (Sicut vocasti errantes, ita custodi in hoc ovili habitantes «dd. VD 236; vide 1 Petr. 2, 25; Mt. 18, 12-14)

5

Precamut €, ergo add. Vat,» ... famulum tuum (famulo tuo B ; preces famuli tui Vat; famulos tuos VD 236) 47! (oz. VD 236), "quia ... misericordia tua (misericordiam tuam Domine

add.

la)’; Ps. 68, 17

Va», ut ... inflammetur

6 Concede ei (eis VD 236) €, (inflammentur VD 236), tua virtute

(tuam virtutem l/27) firmetur (firmentur VD 236), ... illuminetur (inluminentur VD 256), ... repleatur (repleantur VD 236), (Qut add. Va?» cum ... proficiat (proficiant VD 236) 7 Dona (Da Var?) ei (eis VD 236) ... humilitatem ... perpetuam (perfectam, et L/7; caritatem perfectam, humilitatem veram

II4

PRAEFATIONES

234-235

VD 236). (Concede, Domine, ut sit in nobis simplex affectus, patientia fortis,

obedientia perseverans, pax perpetua add. VD 236», mentem puram (mens pura VD 236), (rectum et mundum cor add. VD 236), voluntatem bonam (oz. Vaf ; voluntas bona, conscientia sancta VD 236), compunctionem spiritalem (compunctio spiritalis VD 236), (virtus animae add. VD 236 », vitam immacula-

tam (vita immaculata, (ut? irreprehensibiles, VD 236), consummationemque (consummationisque

Var) virtutis (consummatoque viriliter cursu, in tuum

VD 236). Fideliter (feliciter V/z, VD 236) mereatur (mereamur VD 256) intrare 8 ss. Cui merito ... (introire L/z/) in requiem tuam (regnum VD 256) VD 236.

N.B. La préface gallicane à la source de Bobbio (VD 256) est manifestement à la base de la nôtre (VD 234), de même que; dans sa première partie (n99 1-4), de VD 1232 et 1420, dont on trouvera les variantes sous ce n9 VD 256.

"4e Ordo de die palmarum. Item benedictio ramorum et olivarum. 1. Praefatio: Riv 275 Roda XXXVII, 18 (zz apparatu add: Narb, MP Vic, Vic 71, Fel, Paris 780, et 1102). Coimbra, n° 59 (Domine Iesu Christe] oz.) 2. Benedictio : ordo L, cap. XXIIL, 20 (ones codices) ^PRG XCIX, 177 : cod. C (Monte-Cassino, Bibl. abbatiae 451), K (Pistoia, Bibl. Cap. 141) et D (Roma, Bibl. Vallicel. D. y

Mt (Montserrat, B.M. cod. 815 : sacramentaire d'Osca, f? 32).

3. Benedictio palmarum (versio. brevior. antiquior): D. 1, fo 45". (Landesbibl. Düsseldorf: sacramentaire du IXe s. originaire d'Essen) Pr 85, 1 Salz (fragments d'un sacramentaire court de Salzburg, originaire de Padoue; ca.

800: ed. Dorp-GaAMszR, Das Sakramentar von Salzburg seinem Typus nach ...; Beuron, 1960, n? 25, 77, p. 7*).

VD... gratias agere praem. praefat. (n° 1) 1 Domine ... Christe (oz. Coimbra, n98 2-3), ... sempiterneque (Narb, Riv; sempiterne cer.) redemptor (Deus] n° 3), ... voluntarie (Riv, PRG: D; voluntatis tuae] n° 2-5 ; voluntate tua] n° 1: Coimbra,

Roda, etc.; redemptionis nostrae] Narb; voluntariae voluntatis tuae] PRG: D) ... dignatus es (voluisti] n° 3), ... genus (generem] n° 3) … pretioso ... liberares (vide 1 Petr. 1, 18-19; Te Deum ;per tuum sanguinem pretiosum liberares] n° 3 2 ss. vide Mt. 21, 1-9; Mc. 11, 1-10; Lc. 19, 29-38; Io. 12, 12-19; Zach. 9,9; Is. 62, 11. Qui in monte Oliveti misisti discipulos tuos

repente tibi asinam et pullum (bullum cd.) subiugalem cum ea adducere. Quia tu Deus dignatus es super eam ascendere, et pueri Hebraeorum cum ramis palmarum in occursum tibi venerunt te laudantes et dicentes: Hosanna filio David, benedictus qui venit in nomine Domini, rex Israël, Hosanna in excelsis !"] n° 3. Adesto, quaesumus, nunc (Adesto] Coimbra, Roda, etc., n9 2) ...

nostris. Tu enim, Domine (Domine] ozz. Nar), ... aselli terga (tergo Narb) ... gratia (Rzr ;om. cet.) ... advenisti. Cum (Cumque PRG : n? 2, Cum tibi] tibi cum Coimbra) ... triumphatricibus (triumphantis Narb) ... plurimae populorum (plurimorum] n? 2 ; populorum plurimae Coimbra) ... olivarum ramis (oz. n° 2 ; ramis] oz. Ra) 3 Tu .. arcam (Rzv; Coimbra; atca cet.) ... ministerio (mysterio Coimbra) ... tertis redditam (redditam terrae PRG: C, K) ... nuntiare (nuntiari Ordo, Coimbra) voluisti] vide Gen. 6, 7-8 et 12; Qui Noe in arca ... gubernasti, et ipse ex ea columbam dimisit, ut prospiceret mundum, et revertente ipsa ad eum in ore suo ramum olivae proferebat (proferret 54/2), ut ex

PRAEFATIONES 235

IIS

ea (ex qua D. 7) nasceretur (nascitur D. r, Sal) unctio] n° 3 4 Sed (Unde] no 3) et (Narb, Riv, PRG ;n9 3 ; om. PRG: D, et cet.) … patriarcha, in ministerium (mysterium Rode, etc. PRG : D) gloriae tuae (oz. n° 3) erigens lapidem (titulum] n9 3), Cet add. Narb» ex huius ... ramis (ex ramis olivarum] n° 3) ... infudit

(infundit] n° 3), unde (quoque add. n° 3 ... tuos (oleo benedictionis add. no 3 ?] vide Gen. 28, 18 5 Tu es enim (Tu enim es ces.) Christus (filius add. Coimbra, Narb, PRG Dei ... dicens :“Unxit ... tuis" (Ps. 44, 8)] oz. n° 5 6 Quapropter ... deprecamur (Pro qua re [Proinde D. r] rogamus te, omnipotens Deus] n° 3) ... arborum (olivarum] n° 3), … in suis (oz. Narb) suscipientes manibus (in suis manibus sunt suscepturi [ accepturi D. 7] n? 3), ( veniente add. n° 5? in occursum tui (tuum Nar, n° 5; tibi D. 7) properare ... desiderant (benedicentes et dicentes: "Benedictus, qui venit in nomine Domine, rex 7 ss. om. n° 3. Ecce Ierusalem ... advenisti (Mt. 21, 5 ; vide Israel". Per] n° 3) Zach. 9, 9 et Is. 62, 11). Adveni, ... in (Riv; et in ce/.) medium (medio Nar) nostrum (R#; nostri ce/.) ... sentiamus. Et ... nos tunc (tunc nos Narb) ... passionem] vide : VD 9 : Ab omni sexu ... in nomine domini. Ecce, Hierusalem, qualiter tibi rex tuus sedens super asinum, mansuetus advenit. Adveni, ergo togamus, et in medium (medio Bo) nostri adsiste. Et qui nos tunc reparasti per crucem, per istum immolatum panem et sanguinem iterum lapsos repara, ut te advenire in nostris cordibus sentientes, exeamus obviam tibi (tui Go), et cum supernis illis virtutibus clamemus, dicentes: Sanctus" Bo 193 et Go 200: in symboli traditione 8 Oris (Horis cod.) .. confessionem (acceptare (om. Coimbra, Narb, Riv, n° 2)» ... suscipe (suspice Rz»), et fructus (Rs; et fructum nos cet.) ... concede. Quatenus tuis (tuus Rz») ... placere. Et ... frondibus Cegressi] om. Riv; add. cef», ita ... redeunte (, et add. Narb» in secundo adventu, cum ... mundi (vide Apoc. 7, 9) ...] oz. n9 s.

N.B. La bénédiction plus courte du n° 3, que A. FRANZ

(Kireblicbe

Benediktionen im Mittelalter, 'T. Y, 1909, p. 487) fait remonter au IXe siècle, mais

qui représente une source gallicane plus ancienne, selon H.]J. GRAEFr (Pa/mweihe und Palmenprozession in der lateinischen Liturgie, 1959, p. 27-35), dont on trouve encore des traces dans le Gélasien du VIIIe siècle, a été notablement amplifiée dans la bénédiction du n? 2 (Ordo L, et PRG), elle-méme transformée en préface (n° 1) au XIe siècle dans nombre de mañuscrits originaires de la péninsule ibérique : les sacramentaires de Ripoll (R#), Roda (cod. 16 de l'arxu de la Catedral de Lleida), Vich (Museu capitular, cod. 71: Vic 71), le pontifical de Narbonne (Narb), édité par MARTÈNE, De antiquis Ecclesiae ritibus, t. XII, lib. IV, cap. XX, n° IV ; Venezia 1783, p. 70-71, et le graduel de Narbonne (Paris, B.N. lat. cod. 780: Paris 760), les missels de St. Félix (Fe/: Girona, Museu episcopal, cod. 5), de Girone “à l'usage de Vilabertan" (Paris, B.N. lat. cod. 1102: Paris 1102) et le Missale Parvum de Vich (MP Ve: Bibl. Cap. cod. 71, édité par M. Gross, dans Hispania Sacra 21, 1968, p. 317-377), le RzZual de Santa Cruz de Coimbra (Porto, Bibl. Municipal, ms. 858: A.D. 1228-1230). Un indice de son origine gallicane est la séquence: ''Ecce Ierusalem ... passionem" (n? 7 ss.), empruntée à la préface VD 9 de Bo 193 et Go 200, in symbol traditione. * Ab omni sexu aetate ..." On trouvera dans GRAEF (0.6. p. 152-153) la version D (Roma, Bibl. Vallicel, cod. y, n° 20) du PRG, et celle de Düsseldorf (D. I, f9 457) dans FRANZ (0.6., p. 487). Le sacramentaire de Ripoll (Rzv) fait suivre immédiatement notre préface d'une longue bénédiction, qui développe celle du missel de Bobbio (Bo 558): “Ecce dies, domine, festa recolitur ... gloriosum est”, en la faisant précéder de la rubrique : Hic muta vocem, quasi lectionem legens" (R# 276), qu'on retrouve aussi dans le Pontifical de Narbonne, (du milieu du XIe siècle), édité par

116

PRAEFATIONES 235-236

MARTENE, 0.c., lib. 4, cap. 20; éd. 1785, t. III, p. 70-71), le Rituel de Lagrasse

(Paris, B.N. lat. 933: XIe-XIIe s.), et les sacramentaires de Carcassonne (Paris, B.N. lat. 2615: début XIIIe s.) et de sa bibliothèque du Grand Séminaire (A.D. ca. 1300), analysés par G. MAR TIMORT (Un Sacramentaire de Carcassonne des environs de l'année 1100) dans Mélanges Andrieu (Strasbourg 1956, p. 317). Nous avons pris comme texte de base, celui de Ripoll (Rs 275), paru avant le manuscrit de Roda, avec ses variantes des autres témoins de la méme famille, que nous venons de recevoir. Il ne diffère, du reste, pas fondamentalement des

autres.

236. Missa dominicalis (Ia). Contestatio.



Bo 453. Vide VD 234: Domine Deus, rex caelorum ... requiem tuam. Per Christum.

B 1246: alia missa pro salute vivorum. Vat 1339, 311V :ordo poenitentiae ad HiSSam.

VD 1232 : Qui septiformes ecclesiasticae dignitatis ... consortium. ST 200 A, fo 181-188: a//a missa generalis. VD 1420: Rex caelorum, rex regum, Deus deorum ... convenientes.

Ps.- Ale 452

Rav» 1510: feria IVa. Item missa votiva S. Augustin.

Vere dignum et iustum est praez. VD 236. Vere dignum, aequum et salutare usque aeterne Deus praem. VD 234: Vat. Aeterne Deus praem. VD 1232 et 1420. Qui septiformes ... Quo tibi praem. VD 1232 1 Domine (oz. VD 1232 et 1420) (Deus add. VD 234, tex caelestium (rex caelorum VD 234: B, VD 1232 et 1420), tex regum (oz. VD 234), ... et dominus dominorum (ox. VD 234)] vide Ps. 49,

1583,85; 135, 2; 1 Tim. 5, 15; Apoc. 17, 14 et 19, 16

2 tibi (valeamus

digne VD 1232) ..., laudum (laudes et VD 234: B; laudis af) ... immolare (vide Ps. 49, 14 et 115, 17; Hebr. 15, 15). Exaudi orationem ( nostram add. VD 234); et deprecationem ... tuarum (pro famulo tuo 7/.. VD 234) (omnium orthodoxorum add. VD 1232 et 1420», autibus ... eorum] sde Ps. 38, 13 3 Abba, Pater (Mc. 14, 36; Rom. 8, 15 ; Galat. 4, 6; oz. VD 234: Vaf), imple ... tuas. Tu eos

rege (oz. VD 234; imple ... super hanc congregationem tuam, atque super universam Ecclesiam tuam catholicam, quae est super universum orbem terrarum in pace diffusa VD 1232 et 1420), (omnipotens Pater add. VD 1232 et 1420,) tu protege, tu conserva ... consola (conserva ... consola] congrega VD 234: Vat; tu consola] tu castiga, tu consolare VD 1232 et 1420 4 Sicut ... dedignatus (Sicut dignatus es VD 234: V2?) ... et vocare ... amore (eum in tuo nomine VD 234), ut a (ad Bo ; om. VD 234) ... despiciantur (ut te non despiciatur VD 234: B; ut non despiciat l/27), Domine (oz. Var, VD 1232 et 1420), ...

Pater. Oro (Oramus VD 1232 et 1420) te, Domine (oz. VD 234), ... in nobis (in eo VD 234) factura (facta l’a) redemptionis (redemptio VD 234) et vocatio tua (et vocationis tuae VD 1232 et 1420). Sicut vocasti (Sicut vocare dignatus es VD 1232 et 1420) ... custodi (custodire digneris VD 1232 et 1420) ... habitantes (atque convenientes add. VD 1232 et 1420 >] o». VD 234; vide 1 Petr. 2, 25 ; Mt. 18, 12-14. 5 ss. Animabus ... largiaris consortium VD 1232 ;.oz. VD 1420. Precamur €, ergo add. VD 234: Vat,» te ... famulos tuos (famulum tuum VD 254: B; preces famuli tui 727), "quia ... misericordia tua (misericordiam tuam [l/47)"] Ps. 68, 17 6 Concede eis (ei VD 234) ... inflammentur

PRAEFATIONES 236-238

117

(inflammetur VD 254), ... firmentur (firmetur VD 234), ... inluminentur (inlu-

minetur VD 254), ... repleantur (repleatur VD 234), ( ut add. Va£ cum ... proficiant (proficiat VD 234) — 7 Dona (Da VD 234: Vaf) eis (ei VD 234) ... cari-

tatem ... veram (humilitatem veram, pacem perpetuam VD 254; perpetuam] perfectam, et la). Concede ... pax perpetua (oz;. VD 234), mens pura ... immaculata (mentem puram, ( voluntatem bonam add. VD 274: B5, compunctionem spiritalem, vitam immaculatam, consummationemque virtutis; consummationemque] consummationisque V/27; VD 234). (Ut ... consummatoque ... cursu (consummatio quae ... curso Bo), in tuum (tuo Bo) oz. VD 234) feliciter (fideliter VD 234: B) mereamur (mereatur VD 254) intrare (introire VD 254: Vat) te-

gnum (in requiem tuam VD 234) — 8ss. Per Christum VD 234. (venerantur >

vide VD 962: “Qui fideles tuos ..." (in fine)] Bo 167 :item missa ieiunii Va

N.B. Le texte gallican à la base de cette préface VD 236 est manifestement la source de celle de VD 234, et, dans sa première partie (n99 1-4), de celles de VD 1232 et 1420.

2:335 II. Missa in secundo dominico de Adventu Domini. Inlatio.

LMS

14

Mis Mix 124.

Vide VD 780 et 781: Quem inter homines et propter homines ... VD 780: Rz 751 (alia praefatio de Adventn). VD 781: MR 70, p. 539 (n Annunfiatione Domini). Dignum et iustum est, aequum et salutare est przez. VD 257. Per Christum 1 ss. vide Lc. 1, 26-38. Domine ... praedicare] oz. VD 780-781. Quem ... propter homines (om. Mis Mix) … caelestis ... enarravit (nuntiavit Mis Mix) ... dum veniret (mirabiliter VD 780) ... Ut ... vero (verbo Mis Mix) ... salutationem angelicam (salutatione angelica VD 780) ... veritas (deitas VD 780), et (ut Mis Mix) ... se (oz. VD 780) ... virginitas ] Quem ... nasciturum Spiritus Sancti obumbrante virtute, a caelesti nuntio Virgo fidenter audivit et immaculatis visceribus amanter portavit, ut et promissiones filis Israel perficeret veritas, et gentium exspectatio pateret ineffabiliter adimplenda. Per quem maiestatem tuam ... VD 781 2 Ecce ... respondit] Lc. 1, 31 et 34; oz. VD 780-781. Sed ... hoc (haec Mis Mix) … spopondit] ozz. VD 780-781. Virgo ... Filii Dei] ozz. VD 781 3 ss. Per quem maiestatem tuam ... VD 780-781. Dominum nostrum praem. VD 780-781

IN.B. Cette préface wisigothique, attestée également par VD 780, est la source, au moins partielle, de la nouvelle préface du Missel Romain pour l'Annonciation, avec de notables variantes textuelles (44 A. Dumas, O.S.B., Les Préfaces du noueau Missel, dans Ephem. Liturgicae 85, 1971, p. 25, n9 42).

238. Mense Aprile. €VIII». XXXVII. Item alia. L 143

Trente, n9 3806 (alia ad martyrum).

118

PRAEFATIONES

7238-240

VI. Id. Iulii. Natale sanctorum Septem Fratrum. vA piat

TVA 1655 CH J,OTP QUT? XS Yy o dug 245 INe» 281 NM 123, 9. PL 78, c. 127 SEAT Z2 201

Kôln 910, 5

7:285198

CHE vus perg] 91225 Rz» 1067 RJ 188,

3 AUG. In inventione $. Stephani protomartyris. Küln 911, 4

MA Fer, p. 489 [Ambr.]

In natale sanctorum martyrum Gervasii et Protasii. Contestatio [19 Iunii]. Trente, n° 3789 (ed. DESHUSSES, Sacramentaire Grégorien. T. IL). Aeterne Deus prae. 1 Donari (Donare À, Gel}, 5! ;Danari RJ ; Te Ag) nobis (vobis Y ; o Ang) ... exorantes (exoramus Y ) ... sicut (ozz. Trente, n° 3789) sancti tui (sanctus protomartyr tuus Stephanus MA; sancti tui Stephanus, Nicodemus, Gamahel et Abibon K6/# 911) ... vicerunt (vicit M.A)] vide 1 Io. 5, 4$ 2 ita nos (ita nobis O) ... postulent (postulet M4) expediti (expedire Ge, 52). (Quatenus (Ut Kó/? 911), qui eius (eorum Kó/» 911) sacratissimam Inventionem et merita veneramur, beatitudinis mereamur esse consortes add.

Kôln 911, MA) maiestatem

3 Per] Per Christum

tuam laudant angeli, venerantur

Dominum

nostrum

archangeli, Throni

(Per quem ... adorant.

Quem Cherubim> add. MA.

239. CLXXXIIII. Item in natale unde supra (Gervasii et Protasii >. XIII. Kal. Iul. 2 INT CUTE

(E

visco

So

Ai

Vide VD 752: Pro cuius confessione beati martyres Gervasius ... officiis. Per

quem. An 1627, etc. : ilem. Per Christum ...praem. VD 752 ; Aeterne Deus praem. 5?, Z 1 Ecce ... in caelis ... angelico (vide Ps. 77, 24-25)] Pro cuius confessione beati mattyres

Gervasius et Protasius passi, in caelesti regione aeternis perfruuntur gaudiis VD 752 2 ss. Et pro eorum solemni recordatione ecclesia religiosis exultat officiis VD 752. Per] Per quem maiestatem tuam laudant VD 752. Per Christum MID eon Sr,

240. Mense Decembri. XL. VIII Kalendas Ianuatias. Natale Domini ... II. Item alia.

JL, ie

1 per ... prophetarum] Hebr. r, 1

2 virgo ... Deus est] Is. 7, 14; Mt. 1, 21-

PRAEFATIONES

240-243

119

gabe 3 quia ... nobis] Io. 1, 14 4 Ecce ... sempiternum] Is. 9, 6-7 5 Unde ... gaudiis] finale de L 1247 et 1250 ; V/458; À 767 et Gel] 721 ; An 522, Pa 462, 5 802 ;Go 80 et 306, Gr 182 et 221, Bo 114 et 261 ; Awbr: Ar 541,4

(cod. B), Berg 768, Bi 739, Z 1855 et 1868; MR : Pentec.

N.B. Le Père A.P. LANG (Leo der Grosse und die Texte des Altgelasianums, p. 319-329 et 403) attribue cette préface, ainsi que la collecte qui la précède (LL 1244), au pape Léon-le-Grand, plus probablement pour la Noël 452, par comparaison

avec le "Tomus

Leonis"

(Epistola 28; PL 54, 755 ss.), épitre

dogmatique “ad Flavianum"', à propos de la condamnation d'Eutychés par le concile de Chalcédoine (45 1), à laquelle la préface fait allusion: evidenter Deum hominemque cognoscimus", tout comme le “Tomus”. Il en souligne le parallélisme d'expression et d'idée, ainsi que de style et de rythme. Il cite encore à l'appui l'épitre 109, 1 (PL 54, 1014) à l’évêque Julien de Kios, datant du 25 novembre 452, à propos du soulèvement des moines monophysites de Palestine, dont résulte la datation la plus probable de cette courte messe, qui n'a qu'une collecte et une préface.

24m. Mense Augusto. XXIII. III. Kalendas Septembres. Natale sanctorum Adaudonum (dono Bo) tuae maiestatis (maiestatis tuae Berg, Bo) ..., requiem (reliquiae? Bo) ... domine Iesu Christe (oz. Berg, Bo). Tu namque, ... Deus (Tu ergo, Domine Deus noster Bo), ... tumultus examinatis (tumultos, non examinatione Bo; tam multis examinantium Berg) — 6 cui etiam (ut Berg; tu Bo) dispensando (dispensandum Berg) ... dignatus es (vide Mt. 7, 8; Lc. 11, 10) ..., consecutus (secutus Berg) … ostenderet veritatem (ostendas Bo, ostendat Berg in virtute Berg, Bo), quam (quem Bo) ... confirmavit (firmavit Berg; firmasti Bo) ... tenendo (oz. Berg, Bo) 7 Dona ergo tua (Tua enim dona Berg, Bo) ... commemoratione (nomine Berg, Bo) electi (dilecti Berg) ..., per communicationem (per communionem Bo ; pro commemoratione Berg) ... Christi (filii tui a famulo tuo 7//. add. Bo, tempestatem frigoris (tempestatis frigora Bo) expies, (excutias Berg, Bo), et (oz. Berg) ... hunc famulum tuum 7//uz (om. Bo ; praesentem famulo tuo z//. Berg) ... pristinam (oz. Berg) ... Per eundem Christum] Per quem maiestatem Berg. Praesta, quem in Trinitate laudant omnes angeli Bo.

N.B. Le roi des Burgondes Sigismond (en 516), converti de l'arianisme par saint Avit de Vienne, gendre de Théodoric le Grand, tué par Clodomir en 523,

est honoré comme martyt, à cause de sa pénitence à la suite du meurtre qu'il commit sur la personne de son fils, Sigéric. Fété le rer mai, il a été invoqué jadis pour la fièvre. Le sacramentaire d'Angouléme a conservé aussi une messe en son honneur, avec la méme collecte et secréte, mais une autre préface: VD 956: “Qui famulos tuos, ideo corporaliter ..." (74 1712-1715). Notre manuscrit de base: Biasca, comporte en outre un Hane igitur propre, et une seconde préface, dont il n'a gardé que la finale: **... eorum fidei desiderio ...", dont on trouvera le texte complet dans le sacramentaire de Paris 2291, f0 197: *"Tua enim sunt dona ..." VD 1601.

270. In vigilia Assumptionis B. Mariae Virginis. Kó/n 912, 3.

Aeterne Deus praem.

211. VIII. Kal. Iul. Nativitas sancti Iohannis Baptistae. B

An 1630: HJOPQ T*? XY | F 107; Kóln 909,8 Leof 146 A-B et 264 Luc 142 Lugd 431 Nev 275. INM 111,8 PL 78, c. 121. Riv 1021 RJ 183,4 WVen851 Vich 372 Vide Bol, fo 107r. Ambr.: Ar 742 Bergo7z Bi9o3 cod. B, C MA Fer, p.447 Z 2042 [G^10 RETE

Aeterne Deus praem. Vide VD 327: Et praecipue in die festivitatis ... 4*g41 Z 2037.

130

PRAEFATIONES

271-274

VD 471: In die festivitatis hodiernae ... auctorem. TELA A 1036 Col 19V (n9 113) Gell 1155 Monza 494 R5 697 8055193 Bo 321 Gv 367.VD 464: In cuius Praecursore beato Ioanne ... exhibere. Et ideo ... MR 70, p. 566-567 (in Nativitate S. Ioannis Bapt.), et p. 605 (In Passione ...)

2872. VIII. Idus Augustas. Natale sancti Xysti. Ani644:HJOPQ T? XY

136,9

PL 78,c.129

3?1039

D3-3,1067

MWVicbs29

Leofisz À Nev28;

NM

Z 2221.

Aeterne Deus praem. Vide VD 472: In die festivitatis hodiernae, qua beatus Xystus ... exemplo. Per

JE sh yo Go/c2880 5030 efc. VD 328: Et praecipue in die festivitatis hodiernae

... exemplo. Per

Christum.

F 1166

Kóoln 911, 5. RJ 196, 4.

VD 65o: Nos tibi, summe Deus noster, in die festivitatis ... transmigravit. Per: Ambr:Ar8o9(= cod. N) Bergioz33 Bi967 cod. B, C, D, Harl, fo 5 2Y520 2274.

Ambr: MA Fer, p. 384: S. Blasii episcopi et martyris (3 Febr.)

Erg IV. Idus A(u»gustas. Ad missam in die (sancti Laurentii5. ze sev e dot]

T0TEC Ne» 288

Leof 153 B et 265 À

Rz» 1160

RJ 198,9

Vieh 552.

Vide VD 330: Et praecipue in die sollemnitatis hodiernae ... supernorum. Per Christum. Kóls 911, 7 Lue 1364..:INM 141, 1 PL 78, c. 131. Ar:Q, T? : em. VD 476: In die sollemnitatis hodiernae, qua beati ... in caelis. L 776, etc. : zem. Aeterne Deus praem VD 273 et 330

1 Et (oz. VD 476; Et praecipue

VD 330) ... beatus ... est] beati Laurentii hostiam tibi placitam casti corporis … (aliter) ;vide Rom.

12, 1; Philip. 4, 14

2 constanter (et praem. An: X) …

passionis. Et per immanitatem (humanitatem ? 747: Y) ... pervenit (ow. VD 330:

Kóln) ... supernorum (pervenit add. Kóln 274. CX XI. Idus aprilis. Natale sanctae Euphemiae. Gelasiana.

72, uos

PRAEFATIONES

274-277

131

Vide VD 485: In exsultatione praecipuae sollemnitatis ... -À 9o4 Ang156 B 682 Gell873 S1 699. VD 332: Et praecipue in sollemnitatis exsultatione ... $? 699. VD 283: Et in hac sollemnitate ... praeconiis magnificamus. An 1600, etc.

à

VD 919: Qui ecclesiam tuam sempiterna pietate ... praeconiis. Mf 110: item de uno martyre.

,

Los

In translatione sancti Augustini anglorum apostoli, sociorumque archipraesulum Laurentii, Melliti, Iusti, Honorii,

Deusdedit,

Theodori,

ceterorumque

sanctorum [A.D. 26 MAII 1991]. Ca, p. 110 B (en note: préface grattée).

Aeterne Deus praez.

1 mirabilem ... tuis] ide Ps. 67, 36

2 (?)

N.B. Cette solennelle translation des reliques à Cantorbéry concerne les premiers archevéques de ce siège : Augustin (T 604), Laurent (T 619) ; Mellitus (+ 624), Iuste (+ 627), Honorius (f 653), Deusdedit (T 664), et Théodore

(T 690). 220. XIIII. Kal. Mart. Natale sanctae Iulianae virginis et martyris NM 76-77.

Aeterne {Deus praem.

1 evitans] evidens cod.

N.B. Née à Nicomédie, sainte Julienne a été martyrisée vers 505. Elle est

fétée le 16 février en Occident. Elle l’est aussi en Orient. Voir Baudot, V/7e des Saints ... T. II, février (Paris 1936), p. 358-360.

£3: 214. II. Kal. Oct. Natale sancti Hieronymi presbyteri.

F 1354.

Kôln 914, 4. Riv 1265 — Reims 213, n° 3703 et Paris 2291 (Vide n° 3614)*.

1 ut] et Rz Aeterne Deus fraez. sciscitator] suscitator Kó/z Rzr.

2 multarum] multorum Rz — 3

* ed. DESHUSSES, Sacramentaire Grégorien. 'T. II.

^

132

PRAEFATIONES

278-279

278. VIIII. Kalendas Decembris. Natale sancti Clementis.

An1693:HJOPOT?XY Ne» 312

NM

184,4

| Cai23A.

PL 78, c. 149

F1440. Riv 1559.

Kólng15,7 —Leof167B RJ 226,8 — Vieh 697.

CLXXVII. VIIII. Kalendas Maii. Marci evangelistae. Rz 942. 31 Iulii. S. Calimerii episcopi et martyris [ Ambr.] MA

Fer, p. 484.

.

Vide VD 1386: Quoniam per sancti Spiritus largitatem beatus ille Clemens ... insignis. L 1195 44 1505 B 1038 Ge/l 1639. $ 1349 Z 2733. Aeterne Deus praem. VD 278 et 1386: $? et Z

1 Et in hac (gloriosius

add. Kóln, NM, RJ, 1?» ... Clementis (Marci evangelistae Rz» 942 ;Calimerii

MA) passio (passione P1, X) ... exhibuit (praedicare add. MA »] aliter 2 Qui (Quia Ar: O) apostolica (evangelica MA) ... successionis (electione dignitatis MA ; evangelii descriptione Rzv 942) ... egregius] cae praedicationis fidelissimus et alumnus acceptus, sacerdos refulsit et martyr insignis VD 1586.

VD 1386 dignitate apostoliegregius,

279. In natale unius confessoris.

An1714: HOPOT?XY — Kólh947,7 ris 9428, f0 109V PL 78, c. 168 R/ 236,4

Leof173 A NM201,11. Pz(Wilson) R, p.241 Vxch 805.

(Kal. Ian. Natale sancti Basilii episcopi Cesareae [T 379] >. RJ 150, 2.

XVII. Kal. Nov. Depositio beati Galli confessoris. Sg 338-340 (ed. TURNER, Sacramentaries of Saint Gall in the Tenth and Eleventh Centuries, dans Rev. Bénéd. 81, 1971, p. 211).

Z 2594. Vide-VD 1022: Qui in omnium sanctorum tuorum perfectione ... meritis. 44 1650 Co/1o'(n9 230) Gell1783 Monza 5$ 1478 Z 2892: unius confessoris. Leof 20 B: de S. Egidio [1 Sept.]. VD 1497: Te in omnibus sanctis tuis professione ... meritis. À 1431: In natale sancti "Amandi episcopi. VII. Kal. Nov. Aeterne Deus praez. 1 Et in hac (praecipue add. VD 279: Kóls, NM 201, An: Q, T?, RJ 150) die ... sacro beati (sancti 57; beato sancti Z) … i//ius

PRAEFATIONES

279-281

133

(Basilii RJ 150; Galli 5g, Z ; om. An: T?) consecrasti] Qui in omnium sanctorum tuorum perfectione (profectione Co/) VD 1022 (Te in omnibus sanctis tuis professione VD 1497) es laude colendus, beati confessoris tui z///ss (Amandi VD 1497; Egidii VD 1022: Leof) transitu sacro (commemoratione VD 1497) consecrasti VD 1022 et 1497 2 Quaesumus ... nobis (Da ecclesiae tuae, quaesumus, de tanto gaudere patrono, et VD 1022 et 1497) illam ... quam (et add. An: 1?» ille, et (et] oz. An: Y) ... complevit] illam sequi pia devotione doctrinam ; illam ... devotione 74 1650; illam sequi devotionem

doctrinae

VD 1022 : $, Z; qua (quia VD 1497) dilectus tuus tibi greges (gregis VD 1497; gregem VD 1022: Leof) pane eruditionis pavit ^ 3 ss. ut adiuvari (adiuvare VD 1497) nos ... VD 1022 et 1497. Quatenus ... et (oz. An: Y) exemplis ... méritis. (Petimus etiam, ut ipse memor

sit miseriarum nostrarum, et de tua

misericordia nobis impetret beatitudinis suae consortium, ubi idem beatus summusque confessor tuus ///e sanctis tuis sociatus exsultat add. VD 279: Paris).

280. CX. IV. Nonas Augusti. Natale sancti Stephani papae [f 257]. Vich 512. Aeterne Deus praez. 1 sacrificium ... odoris] vide Num. 15, 10; 28, 8 et 13 2 ss vide Apoc. 17, 14; 19, 16; 4, 4 et 10; 9, 7; lac. 1, 12; 1 Petr. 5, 4.

281. In Ascensa Domini.

An 1612: RJ 114,5

HJOP Q Y. $? 769 Roda LI, 3.

In vigilia de Ascensa Domini. F 938 Kélm 898, 5 Leof 108 B. NM 8, 10. 1778 Zara,3* An143* (cod. T?) et 1612 (cod. X) Z 1781 [Azr.]

Rz» 516 Vieh 129. Z MA Dupl, p. 304 À et

Vide VD 488: In hac (praecipue) die, quo Iesus ... substantiam. |Lai84 VW 583 B 774 $5 369: in Ascensa Domini. Ambr: Ar 508 Berg R^ 588 Gell 974 God, p. 334 Monza 415 cod. B,C, D, D 5-3, 405, N, Vn MA Dupl,p. 3o4 B, et MA 673 Bi642 Fer, p. 245 : zn vigilia de Ascensa Domini.

1 Et (oz. VD 488 ; Qui Zara) ... hac (hoc Awbr; Aeterne Deus fraez. hac D 3-3: VD 488) praecipue (oz. L) die (praecipua nocte X ; quam praeveni-

mus add. H?: VD 281), quo (qua VD 281 : Kó/z, Leof, MA, Rz», R , INT

ZA

divini (divino Ge//, V, $1) ... dispositionis (depositionis Ge/) — 2 scilicet (oz. Kóln), et diabolum (et] oz. An: X ; diabolum] oz. Awbr: D; quem diabolum Ambr (except. D) ... inimicum (inimicus |) ... quem (oz. Ambr) subiugarat (subgerat Ar: H; subiugaverat A: O, Roda, Vich, Z: subiugaret F) … humanam (humana D 5-5, Ge//) reduceret ... substantiam] reducerit 5! ; substan-

x

PRAEFATIONES

134

281-283

tiam ad superna dona reduceret Ko/z, MA (VD 281); ... substantia] D 5-5, Zara. Et ... angelis] per L.

2852 LXV. V. Idus (Maii). Natale sancti Pontii [T post 260] Vieh 340.

Aeterne Deus praez.

1 debito cod.

N.B. Diacre de Carthage, compagnon et biographe de saint Cyprien.

2850 In natale unius virginis et martyris.

(Wilson) R,p.242 Ca 131 À et Ko 918, 5 : mon martyris 27: C. Sanct.: unius matronae.

MA Fer, p.

Idus Aprilis. Natale sanctae Euphemiae.

As 1600: HJOP.Q T? Y — F 849. Kóln 9314, 7.NM 8, 1. RJ 170

4$? 699

lich 298.

b: 1322: Y. Euphemiae et S. Luciae et Geminiani. NM 164, 6: XVI. Kal. Oct. : item.

Vide VD 483 : In exsultatione praecipue sollemnitatis ... praeconiis.

A 904 Ang156 B 682 Gell9o73 5! 699: natale S. Euphemiae VD 332: Et praecipue in sollemnitatis exsultatione hodiernae, qua ... $? 699: item. VD 274: Et in exsultatione solemnitatis praecipuae hodiernae, qua ... Z 1576: item. VD 919: Qui ecclesiam tuam sempiterna pietate non deserens ...

Mf 110: item de uno martyre. Aeterne Deus praem. (exc. VD 483 et 919). Qui ecclesiam ... protegis praez. VD 919 1 Et ... laudis hostias immolare] vide Ps. 115, 17; Hebr. 13, 15. Et praecipue in sollemnitatis exsultatione hodiernae VD 552; Et in exsultatione

solemnitatis praecipuae hodiernae VD 274; In exsultatione praecipuae sollemnitatis hodiernae VD 483 ; praecipuae solemnitatis hodiernae VD 919 — 2qua (VD 285, 274, 332; quia An: Y ; quae Ca, Vich; quo cer.) beatae ... et (beatae Ephemiae VD 285: A», F, Kôln 913, NM,

RJ, 5, Vich; beatae Ca; beati

VD 919; beatae Euphemiae VD 483, 332, 274) martyris tuae (sanctae IN. festa VD285: MA; et martyris] oz. VD 285: Kó/z 918; tuae] tui VD 919) passionem ... recolimus (passione consummata [consumpta VD 919] VD 483 et 919; passionem consummatam VD 283: $, Z; recolimus venerando [veneramur VD 919] VD 283 : 5; VD 273, 332, 483, 919), et ... magnificamus] et ad (ad] oz. VD 483: À) gloriam nominis tui nitimur debitis magnificare praeconiis VD 332, 274, 483, 919. Per Christum] Per quem laudant VD 919.

PRAEFATIONES

284-287

135

284. , Die XVIII. Mensis Novembris. Natale sancti Romani [Ambr.] An220

Berge x2.

UB2!82ecod-- DO

^r.

Dés 799

MA Fer, p. 339

Z

2706.

Aeterne Deus praem. — 1antistes]levita MA 20... innocens] oz. MA 3 eundem] 0. MA 4 Christum] dominum nostrum. Per quem maiestatem tuam laudant angeli add. MA. * N.B. On remarquera la correction apportée par MA dans la qualification du martyr saint Romain, victime de la méme persécution de l'année 258, que saint Laurent, saint Sixte et ses compagnons. Au lieu de l'appeler, avec les anciens manuscrits : évêque, MA lui restitue sa véritable appellation de diacre. Dans le martyrologe romain il est commémoré le 9 août, avec la vigile de saint Laurent.

285. VIII. Kl. Oct. Natale sanctae Theclae [Ambr.] Ar 922 (= cod. N)

Aeterne Deus praem. 14, 4

Berg 1134.

Bios;

MA

Fer, p. 542

Z 2539.

1in|om. Berg, Z ^ 2agni.. vestigia] z;de Apoc.

3 laudant] una tecum M.A.

©

286. Orationes et preces in natali unius apostoli [Ambr.] Berg 1152

Bi 1071.

cod. B, C, N

Z 2778.

VII. Februarii. In festo sancti Mathiae apostoli [Ambr.]

MA Fer, p. 389-390. XXIV. Augusti. In festo sancti Bartholomaei apostoli [Ambr.] MA

Fer, p. 510.

Aeterne Deus praem

389

1 //.] Bartholomaeus MA, p. 5 10; Mathias MA, p.

2 palmam adeptus] vide Apoc. 7, 9.

287. XIV. Aug. In vigilia Assumptionis B.M.V. [Ambr.] MA

Fer, p. 503.

Per Christum dominum nostrum prae.

1 quae … incarnatum] vide

^

PRAEFATIONES 287-288

136

VD 1374: Quoniam in caelos hodie Virgo ..., quae Filium tuum, vitae omnis auctorem, ineffabiliter de se genuit incarnatum MR 7o, p. 596-597 (/n ZAssumptione B.M.V.) Vide dom A. Dumas, Les Préfaces du nouveau Missel, dans Ephem. Liturgicae 85 (1971), p. 26, n? 58.

288. CCXXXVI. In natale sancti

A(u »gustini. V. Kal. Septembr.

A 1265.

Gell 1395 1ioii

Z 2386

cod. B,C, D, Sa, Vn

Ambr.:

Ar:872

D 3-3, 1115

(=

cod. N)

Berg 1088

Bi

Z 2386.

VD 195. V. KI. Sept. Natale sancti Hermetis et sancti Augustini. F 1259 [VD 495 : In omni loco, domine ...]

XV. Kal. Nov. Translatio sancti Augustini episcopi. T2829

72707

XXII. Iulii. Sancti Wandregisili abbatis [T c. 668]. Ca 98 B.

Sancti Germani (episc. Autissiodori in 418). Praefatio. Alia missa. Paris 2291, f? 17" (ajoute du Xe ou XIe siècle). DESHUSSES, T. II, n° 3553. Vide VD 1557: Quo pietatis officio pro sollemnitate ... vinceretur. Per. L 755: Natale sancti Laurenti.

VD 404: Et tuam magnificentiam propensius exorare ... et templum. Per. L 745 Pet XIX, 5: Natale sancti Laurentii. VD 857: Qui beatum Augustinum confessorem tuum ... et templum. Per

Christum. ; An 1659, etc.: Natale sancti "Augustini. VD 1666: Verum aeternumque pontificem ... et templum. Per quem. F 2127: wissa pro episcopo in die ordinationis eius. Aeterne Deus praem. (Per Christum ... VD 1666)

1 Et (oz. VD 495: F

1259, et VD 404: Pe?) ... Per] ater VD 404, 837, 1357, 1666; ... loco] Domine

add. F 1259; ... Per] ... Propter Ca, Paris ^ 2quod ... offerimus] Quo pietatis officio pro sollemnitate sancti Laurentii martyris sacrificium tibi laudis offerimus VD 1357; oz. VD 404; aliter VD 837 et 1666; ... officium] ... officio Paris; .. Augustini] ... Germani Paris, Wandregesili Ca; ... pontificis] abbatis Ca; ... sacrificium ... offerimus] vide, v. gr. Ps. 115, 17; Hebr. 13, 15 3 et (oz. Pet: VD 404) ... tuam] Et tuam magnificentiam VD 404; aliter 837, 1666 4 in ... vinceretur] zZZer VD 404, 837, 1666 ; Quia tua factum est, operante virtute,

ut nullis calumniis impiorum, nulla saevitia persequentum, nulla dirarum atrocitate poenarum vir tuo ignitus Spiritu vinceretur. Per VD 1357; ... adoramus]

PRAEFATIONES

288-290

137

Ipse enim tuis fidelibus (fideliter tuis Paris) inhaerendo mandatis, sic tibi (tibi] om. Paris) toto nisu ac mentis affectu meruit famulari, hoc add. VD 288: Ca, Paris (“inhaerendo mandatis"] vide BRUYLANTS, Oraisons, II, n° 1146: “Tuas nos, Domine, medicinalis operatio ... tuis faciat ... inhaerere mandatis" F 2884: ad complendum pro omni gradu ecclesiastico) ; ... nulla promissa] ... nullis promissis VD 288: "Ambr, F, $,Z; nulla promissione Cz, Pars; ... vir] oz. Paris

5 Quia ... templum] Quem ita omni (multimodo VD 857) genere pietatis imbueras (imbuisti VD 837), VD 837 et 404, ut idem tibi ara atque sacrificium, idem sacerdos esset et templum VD 404 (ut ipse et ara ... et templum VD 837: »/ VD 288); Quo ...] Ca; ... eum] cum A; oz. VD 1557; Quia ... imbueras] oz. VD 1666; ... ut ipse tibi, et ara] ut ipse et ara tibi VD 1666; ..; sacerdos esset] s existat (existet cod.) VD 1666 ; ... sacerdos ... templum] ide Is. 61, 6; chreys2r28Netro

mm: m Cor

516-07: 6£16, 1o5t24G0£.: 6516

6 Pet ...

nostrum] Per quem VD 1666. IN.B. La préface VD 288 combine, en les adaptant, les deux préfaces pour saint Laurent, de L 745 et 755 (VD 404 et 1357). Celle de 747 1659, etc. (VD 837)

n’a gardé de VD 404 que la finale. En ce qui concerne la préface de saint Germain d'Auxerre (Paris 2291), dom A. WILMART l’a éditée: Ur sacramentaire à l'usage de Saint-Germain-des-Prés … dans Revue Mabillon 17 (1927), p. 394.

289. III. Nonas Augusti. Inventio sancti Stephani protomartyris. NM

134-135.

Aeterne (Deus 5 praem.

1 hostiam ... sollemnem] vide 26, 6 ; Ionae 1, 16

2 immarcescibilem ... palmam] vide 1 Petr. 5, 4.

290. In natale unius martyris. Anipni: HOPOT? XY — R, p. 240 (Wilson). Ca 128 B. Kóla 917, 5. Leof 131 B. NM 198,5 1414 RJ234,7 Ross 234, 5. CLXIX.

PL 78, c. 164 |

Riv

XVI. Kal. Martii. Sancti Valentini [mart. Romae, c. 270; 14 Febr.]

Riv 906.

Kal. Iun. Dedicatio sancti Nicomedis [mart. Romae].

RJ 177, 7. IV. Kal. Sept. Natale Sabinae virginis [mart. Romae].

RJ 207, 1.

x

138

PRAEFATIONES

290-291

CCLXXI. V. Nonas (Oct.». Eudaldi martyris [T 695]. Rzv 1272.

Vide VD 292: Et in veneranda omnium sanctorum commemoratione ... in gloria. Paris 2291, fo 1387, n9 1932, et Reizzs 213, n° 3720 : in honore Dei Genitricis ef omn. sanctorum. D'ESHUSSES, T. Il.

VD 704: Per quem ex toto corde humili prece ... consortium. Per Christum ... ST 200 B, fo 181-188: a//a missa generalis. VD 1551: Te semper in laude martyrum honorare ... in gloria. Gell1773 A1641 Colof(n0223) Go441 Monmga852 Da825 Rh Vieh 774: unius martyris. Ambr: Berg 1660 Br 1394 1035 S 1469 MA Fer, p. 337: S. Antonini. Dignum et iustum est, vere dignum et iustum est, omnipotens et misericors Deus praem. VD 1531: Go. Per Christum dominum nostrum. Per quem ... defensio. Precamut etiam te, Domine praem. VD 704. Te semper in laude martyrum honorare praem. VD 1531: ce£. Aequum et salutare praez. VD 1551: Ambr, Pa. Aeterne Deus praem. VD 1531: Z ; et cet. 1 Et in (in VD 704) praesenti ... sancti ... 7///45 (Nicomedis martyris tui VD 290: RJ 177; sanctae martyris tuae Sabinae RJ 207; illius] Eudaldi Rz» 1272; Valentini Rz» 905 ; Antonini VD 1531: Awbr) tibi confitendo (te confidente VD 15351: S1; te confitentis $?, Z; te confitentes À; te confitenti Go, Pa! ;tibi confitenti Berg, Bi; tibi confitendo Pz?, V/ich ;tuam magnificentiam confitentes M4) laudis ...

immolare (vide Ps. 115, 17; Hebr. 13, 15 ; gratias agere VD 1531), tuamque ... implorare (oz. VD 1531)] Et in (in VD 704) omnium sanctorum (tuorum add. VD 704? commemoratione tibi confitendo ... implorare VD 292 et 704 2 Ut ... illi (illis VD 292 et 704) (et add. VD 1531: $2, Z ; ut add. Pa?» (Ut ... illi]

cui VD 1531, exc. Väch 774 :Ut sicut illi) ... triumphi (zide Apoc. 7, 9), sic (nobis quoque VD 1531; sic l/zh 774), eo (ea VD 29o: R 207; eum VD 1531: R7) suffragante (suffraganti VD 1531: Co/, R^; eis suffragantibus VD 292 et 704),

nobis (ozz. VD 1531) emundationem (emundationes VD 290: Ca; emendationem PL; animarum emendationem VD 1531: MA) ac (et VD 290: Kü/n) veniam ... peccati (peccatorum concedas veniam VD 1531: MA; peccati] peccatis Go 3 te (nos add. VD 1531: 5$? etiam add. VD 1531 (om. Vieh 774)? -.. in (del. Pa?) misericordia (tua add. Pa!» ... ille (illa VD 290: RJ 207; om. RJ 234; illi VD 292 et 704) laetatur (laetantur VD 292 et 704) in gloria. 29I.

In natale Innocentum.

148

An1520 F 96 Kóln885,7 Leof133 B 1 S210T Vat 3325, 3548 et 3806 Verona Z 281.

PL 78,c. 35

Ré 849

RJ

Aeterne Deus prae. Vide VD 739: Pretiosis enim mortibus parvulorum ... martyrii.

L 1286 ARS

A 63 .4ug CXIL SAS CAE 25

9, 4

B 63

Gell 6x

Monza

37

Pa

PRAEFATIONES

291-295

139

VD 587: Nos in pretiosa morte parvulorum ... martyrii [Ambr.] Ar137

p:6z.

Bergi6s

Bi16o

MA Fer p.380

cod.B,C,D,O, Vr

Z 295.

D 3-3,868

MA Dupl,

292.

Alia missa (in honore Dei Genitricis et omnium sanctorum}. Paris 2291, fo 1387 (vide n° 1932), et Reims 213, n? 3720 (ed. DEsHUSSES, Sacramentaire Grégorien. T. YT). #

Vide VD 290: Et in praesenti festivitatis sancti ... gloria. An 1711, etc. : n natale unius martyris ;etc. N.B. On trouvera sous le méme numéro les variantes de VD 1531

et le texte

parallèle de VD 704. 293.

(XVII). Missa in natale sancti Andreae apostoli. Contestatio. Go 132. Dignum et iustum est, aequum et iustum est, pietati tuae ineffabilis gratias

referre, omnipotens sempiterne Deus praem. 1 tepescat] tepiscat cod. 2circumspicit] circumspecit cd. 3dimitti] demitticod. 4concede] concide «4. N.B. Cette préface suit de près la **Passio sancti Andreae" légendaire (ca. 500 ?), éditée par Max BoNNET, dans sal. Boll. 13 (1894), p. 374-378.

294. Natale sanctorum Dionysii, Rustici et Eleutherii [ OCT.] Leof 206-207.

Aeterne Deus praem.

1 remunerationis suae palmas ... tribuit] z/Ze Apoc.

7» 9-

295. XI. Kal. Sept. Natale sancti Timothei martyris.

Scu.

ZAR

Aeterne Deus praem. Vide VD 1570: Tibi enim festa sollemnitas ... honore signavit. JE. 5 wt 702 A 1245 Gell 1368 |Go 436 Koóln 912, 7 CMSNTI2 722874 NM 195, 7.

RJ 203,

x

140

PRAEFATIONES

295-298

vide Bo 344, et Go 110; (Wilson) R, p. 233. VD 1336: Quia tibi festa sollemnitas ... [Ambr.] cod. B, C, D, D 3-3, 738, EDEN Bi 1088 Berg 1170

MA Fer, p. 5 (C. Sanct.)

ORSZIBDZ

Cr

Z 2796.

296. In Quinquagesima. An1545: HJOPQT? XY | F342 Hari, fo 1r Kójn 888, 1 Leof73 À Nev 161 PL 78,c. 54-55 Riv 68 RJGo,8 S2243 Z 594.

Aeterne Deus fraez.

Vide VD 1632: Ut modulum terrenae fragilitatis ... vivamus. A 267

Gell 262.

Go 190.

ST 243.

297. Missa plurimorum defunctorum. Leof 197. Aeterne Deus praem.

Vide VD 455 bis: Immensae clementiae tuae supplices preces ... regnum. Paris 2290, n? 3686 (ed. J. DESHUSSES, Sacramentaire Grégorien, 'T. I). Immensae clementiae tuae supplices preces fundentes praem. mus] exorantes VD 455 bis

1 exora-

2 quorum ... celebramus] oz. VD 455 bis.

N.B. Cette préface figure aussi en finale de celle du Supplément à l’Hadrianum : ND 938 : “Qui es redemptor animarum ... fundimus, et maiestatem tuam ... ad regnum" Ar 1736, qu'on retrouve aussi dans Ge// 2976, B 1986, etc.

298. In Adventu Domini cotidianis diebus. An 1700:

HJOQ X

Paris 2291,f9 129Y.

Feria IVa infra hebdomadam. Za

d

In Adventum Domini. Alia. (Wilson) R, p. 244

Rzv 719.

Feria IIa infra hebdomadam II. ante Natale Domini.

PRAEFATIONES

298-300

I4I

1742;

In hebdom. ante Natale Domini (= in feriis de exceptato: Ma Dupl et Fer: Ambr.) viraiz etu B.C;D;Vr

— MAL Dub, p.38, et Per, p. 21.

Aeterne Deus praem. 1 maiestatem (clementiam MA Dupl, p. 38 A: Puteob.) ... humiliter (oz. An: X) 2illustret] inlustraret Ar: X 3 qualiter nos] quod a MA Dzp/ À ; nos] oz. Ambr:B,C, D 4 emundatos (emendatos An: O) ... Per quem maiestatem] Per Christum A: X. #

299. Dominica IVa post octavas Paschae. An1610:

HJOPQ T?X Y — F1511. Kô#897,9 Leof 106 B Mayence* PIT 182 c 0103 8RZ£2502 IE]. 33,93 T2407 125.

Ne) 224 C NN Co

Aliis diebus de resurrectione.

(Wilson) R, p. 237.

Dominica Va post Pascha [Ambt]. Ar 50s 202 CHE

Berg668 Biós7 Do 44 MZ TTSc

cod. B,C, D, D 3-3, 398, N, Vn.

MA Dupl, p.

Vide VD 248: Et clementiam tuam humiliter implorare, ut ... perpetuum. $2 751 Z 1670: dominica IV/a post octavam Paschae. VD 1600: Tu mentes nostras bonis operibus ... perpetuum. VW 564 À 947 B 755 Pa 426 3! 751: Va domin. post clausum Paschae. Aeterne Deus praem. VD 299 et 248

1 Et ... exorare] ozz. VD 1600. Et

clementiam tuam humiliter implorare VD 248

Tu cer. ;ut tu VD 248

2 ut] In VD 1600: A ; Ut Pa;

3 sinceritate (securitate VD 299: Z 1670) ... iugiter

(om. VD 299 : Vich) ..., paschale mysterium (vide, v. gr. : "Dele ..., quod in nobis

paschali mysterio .." V. 526, A 845, Gel] 819, $646 ;An 450: orationes paschales

vespertinas)

4 ss. Per quem maiestatem VD 1600: V.

*Mayence] vide R. AMIET, Trois manuscrits carolingiens de Saint- Alban de Mayence …, dans Ephem. Liturgicae 71 (1957), p. 106: cod. Séminaire 1 et Domschatz, et Wien 1888 (IXe et Xe siècles).

300. Missa de sancta Maria.

Ca 13;

A

Dr8,4

Ro 804, 6 (in sabbato).

^

I42

PRAEFATIONES

300-303

Aeterne Deus praez. — 1supplicatione ...] Per te Dei genitrix nobis est vita perdita data, quae de coelo suscepisti prolo add. in margine superiore paginae: Ca; ... remedia ... sempiterna] remedia sempiterna concede Dr (concedas Ro) Dr, Ro. A

301. In festivitate sancti Magni confessoris (Sangall., canonisé en 851).

5g 338-341 (ed. TURNER, Sacramentaries ofSaint Gall ...,in Rev. Bénéd. p2213):

81, 1971,

Vide VD 303: Et maiestatem tuam supplici devotione ... auxilium.

An 1716, etc. : in natale plurimorum confessorum.

Aeterne Deus praem

1 beati ... tui] beatorum confessorum tuorum

ilerum, quotum hodie festa celebramus VD 303 2 cuius ... Cobtinere add. Sg 338, 340, 341) ... (Cconsequi oz. 5g 338, 340, 341 ? mereamur] mereamur tuum obtinere auxilium VD 303.

N.B. $g 341] addition postérieure.

202: In festivitate sancti Ot( h »mari, abbatis (primi Sangall., canonisé en 864> [16 nov.]

SZ 338-342, p. 213. Vide VD 15: Ad gloriam tuam (, Domine) profusis precibus exorare ... A 1123, etc.: V. Idus Iulii: natale S. Benedicti abbatis :etc. VD 262: Et gloriam tuam profusis precibus ... placeamus. "Ambr : Ar 652, etc.: Depositio S. Benedicti abbatis ; etc.

VD Ru VD Mf MD

425 : Gloriam tuam, Domine, profusis precibus ... placeamus 979: S. Maximi episcopi :etc. 1372: Quoniam fiducialiter ... exhibetur. Per quem. 88 : in natale S. Hilarii.

Aeterne Deus praez. Vere dignum VD 1372 2022425

ee

1 Ht ... exorare] aer

2 beati ... tui] a/ifer VD 13, 262, 2121 TIS

IN.B. .$g 342] addition à l'original.

203. In natale plurimorum confessorum.

PDG

MHOP QT? XVe

Rp: 241 (Wilson). NM 203,12

Dr 72,5 Kôln 918, 1 Leof 173 B 1056 RJ237,5 Vich 816.

PL 78, c. 170:

R2

PRAEFATIONES

303-306

143

(II. Non. Iulii».In octavas apostolorum € Petri et Pauli). RJ 188, 5. VI. Nonas Iulii. Natale sanctorum Processi et Martiniani. Vieh 423.

XVI. Kal. Decembris. Natale sancti

Ot(h )mari confessoris Christi, (primi

abbatis Sangall.». #

Z 2689.

Vide VD 301 : Et maiestatem tuam supplici devotione exorare, ut ... mereamur. Per Christum. 5g 338-341 : Zn festivitate sancti Magni confessoris ( Sangall., canonisé en 851;

6 sept.» Aeterne Deus praem. Et ... tuam (oz. An: Y) ..., ut beatorum (ut beati Z, VD 301) beatorum ... illorum (Othmari Z, Magni VD 3or, confessoris tui] Z,

VD 301; beatorum apostolorum Petri et Pauli RJ 188; beatorum martyrum tuorum Processi et Martiniani l/zcb 423), quorum (cuius Z) festa (diem octavum R/ 188) ... obtentu ;quorum ... obtentu] ozz. VD 301), mereamur ... auxilium (cuius merita veneramur, tuum perpetuum auxilium consequi mereamur VD or.)

304. In vigilia sancti

Ot(h mati abbatis [16 Nov.] (Sangall., Canonisé en 864)

$g 340-341 (ed. Turner, Sacramentaries of Saint Gall ..., in Rev. Bénéd. 81, 1971,

pere). N.B. $g 341: addition postérieure. 395. (Kal. Iulii».Vigilia sancti Suuithuni episcopi ( Winschester. T 8625. NM

117, 4.

Vide VD 311: Et maiestatem tuam suppliciter exorare, ut qui ... exemplis. An 1697, etc. :vigilia 5. "Andreae apostoli. Aeterne Deus praem. 1 supplici devotione] suppliciter VD 511 2 confessoris ... Suuithuni] Andreae apostoli VD 311 3 misericordiam] maiestatem VD 311.

306. Feria VI infra Quinquagesimam. Ad sanctos Iohannem et Paulum. F 386.

^

PRAEFATIONES

I44

Kól) 888,4 PL 78, c. 56-57 Grégorien, t. II, n9 3696).

306-308

Reims 213 (éd. DESHUSSES, Sacramentaire

1 indulgentiae] intelligentiae Kô/r, PL, Reims.

Aeterne Deus praem.

307. Feria VII. (Sabbato) (infra Quinquagesimam». Praefatio. F 392 Kóln 888,5 Sacr. Grégor. T. II).

Reims 213, n° 3697 (ed. DESHUSSES,

PL 78,c.57

Aeterne Deus fraez.

308. Eodem die ( VIII. Kalendas Februarias >. Conversio sancti Pauli.

6

Darm O1 Xe Anais: SERIKOIS PL 58,c. 44 NM 116,9. Leof136B

752, n° 26 F 182 Riv 892 RJ 1565;

Kó/n 906, 4107475:

II. Kal. Iulii. Natale sancti Pauli apostoli.

F 1120

Leof 148-149

Riv 1048

RJ 186, 9

Vieh 411 bis (require in

Conversione sancti Pauli: textus perditus). Vide VD 916: Qui ecclesiam tuam in beati apostoli tui Pauli ... collocasti. Per. A183 Col8T(n046) NM66,6 Sr71 Ambr :Bi 1424, et MA Fer, p. 379: Conversio S. Pauli. VD 911: Qui ecclesiam tuam, in apostolica praedicatione ... mereamur. Gell 2490 : in dedicatione basilicae apostolorum ; Non 9 (£o YoGY) : in consecratione ecclesiae. VD 915 : Qui ecclesiam tuam in apostolorum Petri et Pauli ... disciplinis. Ber A 1108: Zn octavas apostolorum. Aeterne Deus praez. VD 308 1 Bt ... ut] Qui VD 911, 915 et 916 2 tuam (oz. VD 308: Kô/#) … edoctam] tuam in apostolica praedicatione constantem VD 911 ; tuam in apostolorum Petri et Pauli praedicatione constantem VD 915 ; tuam in beati apostoli tui Pauli praedicatione constantem VD 916 3 sinas fallacia] sinis fallacia (falsitate VD 911) VD 911,915et916 — 4Et... doctorem] alter VD 911 ; Et sicut] Quia VD 915 et 916; ... dinoscitur] censetur VD 915 et 916; ... non eius condierit disciplina] eius (eorum VD 9:5) non convenerit disciplinis VD 915 et 916; non eius convenerit disciplinis VD 308: Z 5 ita ... doctorem] oz. VD 915; Quem hodie vas factum electionis, magistrum et doctorem gentium vocandarum mutato in Paulum add. Ambr nomine collocasti. Per VD 916; ... gentium] gentium 0». An: O; ... habere cognovit] hodie a Christo caelitus vocatum se habere cognovit VD 308: Z ; habere se novit VD 308: Kó/s, An: O et T?, Rz» eundem Christum VD 308: Z.

6 Per Christum] Per

PRAEFATIONES 308-310

145

N.B. On remarquera que le supplément à l’Hadrianum (VD 308) a remanié son modèle gélasien du VIIIe siècle (VD 916), selon son habitude.

309. Dominica I. in Quadragesima. nosse

ENOPRONP XXE

Die dominica vacat in Quadragesima. "4

F441

Harl,fo24t

Leof79

A

La

Nev168

RJ68,4

S2322

2?

748. Dominica II. in Quadragesima. Kóín 889,6

PL 78, c. 62

Aeterne Deus praem.

Rzv 134 (add. vacat"

0275 1E d

1 exorare] exorantes 5?, Z.

Vide VD 545: Maiestatem tuam supplicantes, ut mentibus nostris ... devotis. A 367 Ang 34 B 358 Gellas5s Monza 161 Pa 172 322 Zl 748 (Dominica vacat): Il. dominica in Quadragesima.

R5 161

S1

310. VI. Kalendas Maias. In Laetania maiore. (Feria IIIa5.

ANTON

IN ODIO ees

F 922 Kó/n 898, 1 Leof 108 Ai; PL. 78, c. 107 RJ 12,9... 1621 Wurt © 203 (dom. I. post Epiph. ?) Ar 529 Berg723 Bi692 cod. B,C,D,N, Vn. D 3-3,425 MA Dupi, p. 316-317 MA Fer, p. 254 Z 1748: Ambr.

In natali sancti Vitalis [28 APRIL.]

Kôln 908, 5. Missa pro peccatis. Rz» 1623.

Missa pro tentatione diaboli. CCL. Vieh 1116. Vide VD 1633: Ut non in nobis nostra malitia ... eripiat. Per Christum ... Kiew 26 (in Sax Gelligzs Col13V(n0277) Bi274eti1734 A1743 457) Pa 866 351542 Z 25: alia missa (Va) cotidianis diebus. VD 1645 : Ut, quia tui est operis ... eripias Mf 136: item missa cotidiana cum canone.

LI

146

PRAEFATIONES: 310-312 Vere dignum praem. VD 1633 et 1645. Aeterne Deus praem. VD 310

1

Et ... exorare] Ut quia tui est operis ... facultatem VD 164; 2nostrae malitiae] in nobis (nos F, Koó/z, PL, RJ) nostra (nobis R#) malitia (mili. tiae VD 31o: O)] VD 1635 et 1645 3 praeveniat (proveniat VD 1633 : S?, Z 25) semper (semper proveniat Kô/r 908) affectus (effectus VD 1633: S?, Z 25 ; Col?, Küln 908), qui nos a (qui et a Awbr; qui nos a: D et D 3-3; qui

VD 1645) ... voluptatibus (VD 1633: Kzew, Pa; voluntatibus ce.) indesinenter (semper Kó/7 908) ... cladibus (dapibus 747: 1?) dignanter (clementer Ko/z 908).

2 I. >

III. Kalendas Decembres.

Vigilia sancti Andreae apostoli.

Zn 1697: HJOQT? X. Kôln 916,3 Nev313. NM 1875,1. PL 78,c.150

RJ228,6

Vieh 715.

In vigilia unius apostoli.

Leof 170 A

R, p. 239 (Wilson).

In vigilia unius confessoris.

NM 200, 12 Paris 2291 (vide n9 3305), et Reims 213, n? 3710 (ed. DeEsHusses, Sacr. Grégor. T. II).

Vide VD 305 : Et maiestatem tuam supplici devotione exorare, ut ... exemplis. NM

117, 4: vigilia S. Suuitbuni episcopi.

Aeterne Deus praem. 1 suppliciter (supplici devotione VD 305) ... Andreae apostoli (illius apostoli Leof; illius confessoris tui atque pontificis natalia NM 200 ;Andreae apostoli tui Nev, NM 187, O ; illius apostoli tui R ; confessoris tui antistitis Suuithuni VD 305) festum (festa NM 200) solemnibus ... et (oz. NM 200) ... officiis (ieiuniis H), illius apud (oz. ab editore An 1697) maiestatem (misericordiam Az: O! ;VD 305).

Feria VIa (€Pentecostes 5.

zig 1619: HJOPOTEXY. 115

F 998 Kól) 899, 8 Leof 113-114 Ne 242 Ri 563 RJ 120, 7. Vicb 199. Z 1895.

UEINDVIET OA

SEED

TU gc:

Aeterne Deus praem. 1 suppliciter] supplices Y ^ 2 Spiritus] sanctus add. F 3 ad nos (oz. PL) veniat] adveniens F 4 Et ... templum nos

inhabitando F ; vide Rom. 8, 9 et 11; 1 Cor. 6, 19

5 filio tuo] oz. O1

digneris invisere] dignoscere Y 7 inhabitationis] in habitationibus habitationis Y 8 quem] eundem Christum Z, Christum Y.

6

P!,

PRAEFATIONES

313-315

147

SRB, Missa unius virginis et martyris. Praefatio.

Dr 77-78. Vide VD 1393 : Quoniam sicut humanum genus ... fecit aeternum. L 1183: In Natale sanctae Caeciliae. IV. Item alia.

Aeterne (Deus5 praem. Dr 1 Et ... magnificate] oz. L 2 utroque 3 Clarior ... victoria] Clariorque victoria est 4 opus Deise] Dei opus 5 feminea ... tabescat] feminea conditione superatur 6 N] Caecilia — 75s. nuptiis deputata terrenis nupsit in caelo, et mundano dicata coniugio divinum est sortita consortium. Ipsumque temporalem virum, cui mortali fuerat morte nectenda, martyrii foedere secum virgo casta fecit aeternum. Per. IN.B.. L'expression "humanum genus" est fréquente dans L. Nous en avons cité quelques exemples dans VD 1393.

2T - Missa cotidiana de sancto Suuithuno (episcopo Winchester: T 862). Leof 273-274 (cod. Cambridge, Corpus Christi College, n° 422, p. 137). Aeterne Deus praez. 1 Et ... peteant] vide Mt. 9, 13 ; Mc. 2, 17; Lc. 5, 32 et15,7-10 — 2angelum ... promisisti] vide :“In paradisum deducant te angeli" (absoute), et ** ... sed signifer sanctus Michaël repraesentet eas [animas] in lucem sanctam: Quam olim Abrahae promisisti, et semini eius" (offert. in missa defunctorum).

2155 Missa plurimarum virginum. DES Aeterne Deus prae. Vide VD 1018: Qui in infirmitate virtutem perficis ... adipisci beatitudinem. An 1692, etc.: in die sanctae Caeciliae ;Dr 78 : natale unius virginis et marty-

ris. 2 sexus ... inimicum] et humani generis inimicum ... VD 1018 1 ss. a/iter per feminas vincis … nec sexus fragilitate deterreatur VD 1018 — 3 ss. a//ter. VD 1018 4 ss. vide Mt. 25, 1-13 5 sponsum] sponsam Dr.

N.B. Il n'y a qu'une certaine similitude entre ces deux préfaces, et des expressions communes : "sexus fragilitate vicerunt", et "debellaverunt humani generis inimicum" (n° 2).

x

148

PRAEFATIONES 316-319

316. (Hebdomada XXIII post Pentecosten. An 1682: HJOPQ T? XY | D 3-3, 612 F 1692 Kól» 904, 1 Leof 12; À Mayenc* Neo 257. NM 52,2 PL 78, c. 187 Rä 697 (dominica XXII post Pentec.) RJ137, 8 Z 2619.

Aeterne Deus praem.

1 nos] oz. PL, Z.

Vide VD 58o: Nos clementiam tuam ... relinquat. V 5o2 41426 B969 Gell799et1565 Mfi45; octava Paschae, etc. VD 1460: Suppliciter implorantes, ut Filius ... non laudant. Armbr: Ar1i52 Bergi77 Bi173 «od.B,C,D,O,Vr et Fer, p. 5o Z 312: dominica post INatale Domini.

Rh9o6

.$1i28::

relinquat. Quem MA Dupl, p.76,

* V/ide R. AMIET, Trozs manuscrits carolingiens de Saint- Alban de Mayence ..., dans

Ephem. Liturgicae 71 (1957), p. 109 : cod. Séminaire 1, et Domschatz, et Wien 1888 (IXe-Xe s.).

317. XVIII. Kalendas Septembres. Assumptio sanctae Mariae. EEIGOS

22320;

Aeterne Deus praem. Vide VD 602: Nos te in tuis sacratissimis ... celebramus. Zdir222Metci

318. VII. Kal. Maii. Natalis sancti Marci evangelistae. P 874.

[NM 89, 2^

RJ 171, 6.

Aeterne Deus Prae. 1 Per eundem filium tuum dominum nostrum. Per quem NM; Per Christum dominum nostrum RJ.

319. Sabbato ad sanctum Iohannem in albis de octava}. Salz. 149 (= An 421*). Ar473 Berg636 B:6os 232 Z 1496: Ambr.

cod. B,C,N

MA Dapl, p. 286

MA Fer, p.

PRAEFATIONES

319-321

149

Aeterne Deus praez. 1 dies salutis] vide 2 Cor. 6,2 2pietatis mysterio] vide 1 Tim. 3, 16 3 mysterio ... solemnitas] mysterium sollemniter Awbr 4 Quae (Quo Abr) de ... captivitatis] vide Ps. 106, 14; 1 Petr. 2, 9 5 filii ... libertatis] »de Ephes. 5, 8; 1 Thess. 5, 5 ; Gal. 4, 31 6 Per ... dominum] Propterea profusis gaudiis Awbr.

320. (Hebdomada V. post Pentecosten. An 1628:

HJOP QT? X Y.

#D3-3,527 F1566 Kólh9oi,2 Leofi16B Nev246 78,c. 177 Ri 6o; RJ 124. Mayence (dom. IV/.)*

NM28,;

PL

331. Item missa in honore omnium Sanctorum.

F 1901. Missa de sancta caritate. Feria V. RJ 244, 4.

Vide VD 662: Omnipotentiam tuam iugiter implorantes, ut quibus ... succedant. 441022 Col18V(n0r102) D3-3, 517 (domin. IIla post octav. Pentec.) |Gell 1051 RP 686 S 917 Z201; rn 26 (feria VIa Pentec.) Mf 127 (orationes et preces communes cotidianae cum canone). Aeterne Deus przez. — 1 Et] VD 320, Co/ ?, D 3-3, 517 (om. Mayence) — 2 implorare] implorantes VD 662 3 nobis .. temporalis] quibus annua celebritatis huius vota multiplicas, plenam divini cultus (per infusionem sancti Spiritus add. Col) gratiam largiaris, et per augmenta corporea perfectum (profectum D 3-3, 517, Mf) clementer tribuas animarum, per quod (per quod] quo Col, quod Mf, R7, ut 5, Z) ad immutabile (incommutabile bonum Mf) per mutabilia dona veniamus, temporalique (Sic ... succedant] oz. D 3-3, 517) VD 662; nobis] in commemoratione omnium sanctorum tuorum, eorum suffragantibus meritis VD 320: F 1901, RJ 244; ... praemium] spiritum vitae VD 320: Y ; … ut per.. valeamus] o». VD 320: H 4 laetitiae (laetitia Mf) … eis] laetitiae et VD 662 (oz. D 3-3, 517) 5 succedant] Precantes, ut Iesus Christus filius tuus dominus noster sua nos gratia consequatur, et quia sine ipso nihil recte valemus efficere, ipsius semper munere capiamus, ut tibi placere possimus. Per quem maiestatem a4Z. Mf (per Christum] oz. Mf). * l/ide R. AMET, Trois manuscrits carolingiens de $aint- Alban de Mayence ..., dans Ephem. Liturgicae 71, 1957, p. 107 : cod. Séminaire 1 et Domschatz, et Wien 1888

(IXe et Xe s.)

N.B. On remarquera à quel point le supplément à l Hadrianum (VD 320) a modifié son original gélasien mixte (VD 662).

321; CXXV. Missa quotidiania III. Inlatio. LMS 1126 (cod. Tolet. 35, 3, F0 228V).

^

PRAEFATIONES. ro

150

CLIII. In IV? dominico de quotidiano. Inlatio. LMS 1366 (cod. Tolet. 35, 4, £9 105 : F)

In secundo dominico post octavas Epiphaniae. Inlatio. Mis Mix 249-250.

-

Dignum et iustum est, vere aequum et salutare est, nos tuae pietati semper gratias agere, omnipotens Deus fraez. 1 populo] oz. LMS 1566 2 horror est] horrorem LMS 1366 3 fastidii] fastidium LMS 1566 4 tam] tamen LMS 1366 5 animarum] nostrarum add. LMS 1366 6 Benedictus ... veniens] vide Mt. 21, 9; Mc. 11, 10; Lc. 15, 35 et 19, 38; Io. 12, 13 7 haec ... mandavit] vide Lc 22, 19; 1 Cot, 11, 24-25.

322. CVIII. Alia missa in festivitate sancti Felicis Gerunda (e». (Kal. Augusti). Vichb 504.

Aeterne Deus praez. (01:49:12

1 palmam] lide Apoc. 7, 9

2 bravium] vide 1

4 Philip "074

N.B. Probablement une ancienne [//atio wisigothique, qui s'est maintenue

ici, malgré la romanisation du rite, en l'honneur du célébre martyr de Girone (1304?), venu, croit-on, d'Afrique, en grand honneur dans les milieux wisigo-

thiques, y compris Perpignan. Elle constitue un morceau d'hagiographie, d’après les /4c/z du saint martyr, certainement légendaires. La phrase “Quem adhuc florente ... educare" semble faire allusion à son origine étrangère à l'Espagne, puisqu'elle paraît signifier qu'il dût apprendre l'espagnol, pour se faire comprendre dans sa prédication, une fois atteint l’âge adulte.

325. 272. Mense Decimo. Feria IV. Ad sanctam Mariam. 201/422:

Vide VD 449: Ieiunii observatione quaerere ... conserva. A 1595, etc.

324. Dominica in Pascha. feria IVa.

Zinc O2 SEIKO DIO INS" F 758 Harl, 13 Kóln896-897 95 R#480 RJios,8 Vicb 56.

LeofioiB

Nevz:6

PL 78, c. 94-

PRAEFATIONES

324-326

151

Aeterne Deus praem. 1 implorare] exorare F 2 ut ... vivamus] vide "Concede, quaesumus omnipotens Deus, #7 per baec paschalia festa quae colimus, in tua semper sanctificatione vivamus" : An 405 (cod. À : ad vesperos feriae ILIae in albas) ; 1” 462 et 630, À 797, Gel] 754, S 593 : item alia post communionem in vigilia Paschae, et de Pentecosten — 3 temporalis] temporalem Ney 4 ad ... continuationem] 07m.lNev | 5continuationem| continuam remunerationem l/zh 6nostrum| Per quem add. V ich.

325. Dominica I. in Quadragesima. Feria II.

zt vesscre Mist OOJP (OT I oO

Feria II. hebdomadae II. in Quadragesima (ve/ post dominicam vacat) F448 Kón889,7 SEINE ZA CC

Leof79B

Nev169

PL 78,c.65

Rzv158

Ar269 Berg323 Bi298 cod.B,C,D, D 3-3, 102,0, Vr, Harl, 24* Daph p.145 MA Fer, p. 1090 Z 773 :Avr.

RJ68, MA

Aeterne Deus praez. 1 pietatem] maiestatem Leof ^ 2 tuam] om. X 3 et ... insidiis] vide collectam : "Praesta nobis misericors Deus, ut placationem tuam promptis mentibus exoremus, e/ peccaforum veniam consequentes, a noxiis liberemur incursibus (aliter insidiis : in marg. Pa)" : Pa 649 (domin. IVa post Natalem sancti Laurentii), V 164, A 364, Gell 353, $ 320: Il. domin. vacat in Quadr., V 1214 (alia missa dominicis diebus),

À 1294, Gell 1424, $ 1153: domin. XVI. post Pentec.

220. In missa votiva. Alia. An 1723: HOP

QT? X Y.

402. Missa pro salute unius vivi. F 2241

Missa pro poenitentibus. Leof 13 B.

Missa pro amico (fideli eof? Leof 189 A

Vieh 1017

Paris 2291, f? 145.

Missa votiva pro amico viventi.

Leof 275 A (cod. Cambridge, Corpus Cbristi College, n° 422, p. 166). Missa pro pluribus amicis.

x

152

PRAEFATIONES 326-328 RJ 262,2.

Aeterne Deus praem.

1 .. oblatio ... tibi ... semper accepta] vide:

"Praesta, quaesumus Domine Deus noster, ut, sicut in tuo conspectu mots est

pretiosa sanctorum, ita eorum merita venerantium, accepta tibi reddatur oblatio" L 677 et 685 (zyuense augusto. X VIII. IV. Nonas "Augustas. Natale S. Stepbani. YI et IV. Item alia, super oblata) ; À 1336,Gell 1465,.5 1195, Z 2469; An 697, Pa 670 (XVI. Kal. Oct. Natale S. Euphemiae) — 2famulo tuo] famulis et famulabus tuis

Leof 13, RJ, famulo(a) tuo(a) Leof 189 3 ///] intercedente sancta Dei genitrice semperque virgine Maria, et sancto Dunstano, ac sancto Suuithuno, necnon et sancto Aelfeago, atque omnium sanctorum add. Leof 275 4 accepta] acceptabilis Leof 275 5 Bt ... coronam] Et (Ut V eh ; om. Leof 275) ... tuos ... pervexit ... Leof 275 ; vide Apoc. 2, 10 — 6eum] eos Leof 13, RJ; eum (eam) Leof 189 7 placatus(a)? Leof 189 8 fructu ...] fructum (?) ... Leof 275, vide: “Devotionem populi tui, Domine, quaesumus, benignus intende, ut qui per abstinentiam macerantur in corpore, per fructum boni operis teficiantur in mente" À 324, Aug CXII, 30, 2, B 328, Gell 325, Rb 231, Z 689; An 180, MR, Pa 151

(feria IVa Quatuor Temporum Quadragesimae, oratio 24) ;An 184, Pa 189, Pr 49, 1, MR (feria Va eiusdem, oratio 14); BRUYLANTS, Oraisons, II, n° 468.

327. VIII. Kal. Iulias. Natale sancti Iohannis Baptistae. Ad missam in die. 5? 9531

Z 2037, et 2042 [Ambr].

Aeterne Deus praem. Vide VD 471: In die festivitatis hodiernae ... auctorem. L254 | 741036 Col19V(n0113) Geli; Monza 494 931 Bo 321 Gr 367. VD 271: Et in die festivitatis hodiernae ... auctorem. An 1630, etc. Ambr : Ar 742, etc.

Rh697

VD 464: In cuius Praecursore beato Ioanne ... exhibere ... Et ideo ...

S

MR 7o, p. 566-567 (in Nativitate S. Ioannis Bapt.), et p. 605 (Zn Passione ...)

328. VIII. Idus Augustas. Natale sancti Xysti. F 1166

Kóligii,

5. RJ 196, 4.

Aeterne Deus prae. Vide VD JO VD An VD

472: In die festivitatis hodiernae ... exemplo. x2 etc: 272: Et in die festivitatis hodiernae ... exemplo. 1644, etc. 65o: Nos tibi, summe Deus noster, in die festivitatis hodiernae

PRAEFATIONES

328-332

153

pandere vota, qua beatus Syxtus ... transmigravit. Per Christum dominum nostrum [Ambr.] Ar 809 (= cod. IN) Bergio33 Bi967 «od.B,C,D, $a Harl Z 2234.

329. V. Non. Maii. Inventio sanctae crucis.

An 442* (cod. X) #

F 894

S 746.

Aeterne Deus praem.

Vide VD 731: Praecipue in die ista, in qua filii tui ... subiit caput. Et ideo. Lo

etc. 3 30.

IV. Idus Augustas. In die sancti Laurentii ad missam. Kôln 911,7

Luc164

NMiai,1

PL 78,c. 131

An 1647 (cod. Q, T?).

Aeterne Deus praem. Vide VD 273: Et in die sollemnitatis hodiernae ... supernorum. An 1647, etc.

2 praecipue] oz. VD 273. VD 476: In die sollemnitatis hodiernae, qua beati Laurentii ... caelum. 216. etc

1 Et praecipue] oz. VD 476. 331.

239. II. Kal. Dec. Natale sancti jurés apostoli. F 1464.

Aeterne deus Praez. Vide VD 16: Adest enim dies magnifici votiva ... et praemii. 1501226, etc: VD 1362: Quoniam adest nobis dies ... et praemii. An 1698, etc. 332.

Idus Aprilis. Natale sanctae Euphemiae.

$? 699.

*

.332-336

PRAEFATIONES

I54

Aeterne Deus praem. Vide VD 485: In exsultatione praecipuae sollemnitatis ... praeconiis. JA 904

Ang 156, etc.

VD 274: Et in exsultatione sollemnitatis praecipuae ... praeconiis. Zer976:

335. VI. Id. Sept. Nativitas sanctae Mariae genitricis Dei.

Leof, 258 B. . PIE z8):c; 152)

RJ 209514.

Sabbato de sancta Maria. Leof 266. Aeterne Deus praem.

1 Dei] oz. Leof. 158B

Vide VD 632: Nos tibi in omnium sanctorum provectu gratias agere ... A 1304, etc.: Nafivitas sanctae Mariae.

334. Non. Aug. Natale sancti Osuualdi regis et martyris [in Northumbria : T 642]. RJ 195-196. Aeterne Deus praez. 1 immolare ... Élébrire, 2 2 semetipsum ... vivam] vide 4 domum ... constituit] vide Mt. 7, 24-25 quam (quae cod.) ... optavit] zide Ps. 20, 4;

hostiam] vide Ps. 49, 14 et 115, 17;

Rom. 12, 1 3 generositatem cod. et 16, 18; Lc. 6, 48 5 coronam Is. 51, 1.

555. Feria IIa Paschae. Ad sanctum Petrum.

SSSR

7 357752

C Et) aeterne Deus praem. (om. Et Z). Vide VD 594: Nos precare clementiam tuam ... exsequamur. V 471 44 387. Ang 114. B.565,. F 758. Gell 743 . RJ 465». CES RIT

SY

336. In dedicatione ecclesiae.

7

An 436* (cod. Q) Kóln 919,1 Ross 249, 3 Väch 1267.

Lugd, p.432

PL 78,c. 162

Roda LXI,

PRAEFATIONES Aeterne Deus praem.

336-339

155

1 dedicatione] devotione Ross.

Vide VD 741: Pro annua dedicatione tabernaculi … rogatus indulge. A 2164, etc.

VD 203: Cuius (e/ Cum sis) virtus magna ... ignoscas. Leof 264 NM 206, 6.

557. XXXIIII. XI. Kalendas februarii. Natale sancti Vincentii martyris. Ca

Z 443. | VD. asque Per Christum dominum nostrum pra. gine.

1 Et] add. in mar-

Vide VD 749: Pro cuius nomine gloriosus levita Vincentius ... monstravit. Án 1532, etc. 338.

Mense Augusto. X XI. III Idus Augustas. Natale sancti Laurenti< i>. VII. Item alia. L 760.

XXXIX. XI Kalendas Februarias. Natale sancti Vincentii martyris. Iba

NET 4252),

1 Et] Domine B

2 Laurentii] Vincentii B

3 offerimus] offerre B.

Vide : *Debitum ... tuearis, pro cuius honoranda confessione hostiam tibi laudis offerimus. Per" L 767 (secreta S. Laurentii; ibidem VIII. Item ada); V^ 1089 (secreta S. Thozae :Debitum ... tuearis, cuius honorando confessionem laudis tui hostias immolamus"?, À 1622, Pr 221, 2, $ 1457, etc., An 302*, MR (— V), etc.; VD 1551 #7 fine: "Teque laudare ... celebrantes, hostias tibi, Domine, laudis offerimus" L 285 (XV. In natale apostolorum Petri et Pauli. XI. Item alia). Hostias «| '?2de; Ps. 49, 145135, 175 Hebt. 15, 15. IN.B. Sur la secrète: Debitum

...", voir BRUYLANTS, Oraisons, II, n° 195.

359Mane die sancto Paschae in ecclesia minore, pro baptizatis [Ambr.] -Ar 432, 4 (= cod. B) Berg 556 MA Fer, p. 206 Z 1359.

Aeterne Deus fraez.

Bi 520.

cod. C, N

MA

Dpspl, p. 250

1 primogenitus ... mortuis] Col. r, 18.

*

156

PRAEFATIONES

340-342

340. 8. Dominica I. post Ascensa Domini.

-

Val 31 (in Salz, p. 75*).

Vide VD 1644: Ut quia primum tuae pietatis ... auxilium. Pa 45o

WV 559, etc.

VD 249: Et clementiam tuam humiliter obsecrare, ut quia primum ... auxilium. 12:784

PZN RON

VD 186: Cuius primum tuae pietatis indicium est ... auxilium. An 1645, etc.: hebdomada (vel dominica) XIla post Pentecosten.

341. In Paschae annotina.

An 1597: HJOP Q T? X, et 124* (cod. S: Cambrai 162-163) 8975.5. eof xog; A INev 222-.52: 868. Z 1545; Aeterne Deus praem. Per Christum Dominum

F 8532

Kohn

nostrum add. Kôn, T?.

Vide VD 1412: Redemptionis nostrae festa recolere ... dignitatem. Per quem. IIDIS O7 ete

342. LVII. Orationes et preces in dominicum post octavas Paschae.

V. 544

Gel] 864.

Hebdomada XXlIa post Pentecosten. A 1409 2576.

B 947

Gell 1546

Rh 893 (et Rh 95,f9 1217 ss.)

S 1264

Z

In laetania maiore. Contestatio.

Trente, n9 3779 (ed. DESHUSSES, Sacramentaire Grégorien. T. 1T).

Vide VD 381: Et te suppliciter exorare, ut sic … perducas.

An 1679: HIOPQOT? X Y F 1680 Kó/s 903, 6 Leof 124 B...MaJenc* Ner 256 (NM 5o, 1. PL 58, c. 186 Rz» 89. RJ 136,4 (domin. XXa post oct. Pentec.) :domin. XXIa post Pentec. ; D 3-3, 607 (domin. XXla Jost octav. Pentec.) Berg 1263 Bi1164 MA Fer, p. 33 (C. Sanctorum) :Feria lla pro peccatis [Ambr.] VD 580: Et te suppliciter exorare, ut, intercessione … perducas . F 1897: in veneratione omnium sanctorum.

VD. Nos tibi semper et ubique gratias agere pracm. PL, V ; Aeterne Deus

PRAEFATIONES

342-344

157

praem. cet. 1 Et (te add. An, F 1680 et 1897, Leof, Ne», NM, Riv, RJ; "Ambr? suppliciter (te add. PL ... ut (oz. À, B, Gell, Rh, $, Trente, V) ' G,intercessione omnium sanctorum add. F 1897) ... nos (oz. F 1897) ... tuis (nos add. F 1897) instruas (instruis Trente, V; instituas An: X) ... ut (et add. Trente) ... consoletis (quoque consolari digneris VD 380 et 381, exc. Trente: consoleris) 2 praesentibus (praesentis As: O) refoveri (refove Ge//, Kôin,

Leof, Ne, R] ; foveri Trente ; refovere cet.), ut (eorum precibus et meritis add. F

1897; ut] et Trente) ... nos (om. F 1897, An: T?).

* Vide R. AwiET, Trois manuscrits carolingiens de Saint- Alban de Mayence, dans Ephem. Liturgicae 71 (1957), p. 109: cod. Séminaire 1 et Domschatz, et Wien 1888 (IXe et Xe s.)

343: Dominica I, post Natale Domini. Edo TP EIER OPEN 280 Kóln 886, 1 Leof 65 Mayence (domin. II).

An 18* (cod. IN: Paris 2292) ji Nev 145 $?* 70 RJ 53, 2 Z 305

Vide VD 595: Nos sursum cordibus erectis ... celebretur. Per. Vi:i4 4472 .AugCXII,10,4 B72 Col6r(no 1:2) Gell7o 42x Er 25 ER GS y UO.

Monza

Aeterne Deus praez. VD 345 1 Et (oz. Mayence ;Nos VD 595) ... ut (et An: X) ... celebretur (#ransponitur post "profertur" i» VD 595) — 2 Quoniam (Quo VD 595: V ; Quod cer.) ... vetere (veteri VD 343: Leof, RJ, S, T?; VD 595; vetera VD 343:

F, J, X1) ... caelestique (caelestisque VD 343: J, S, et

595). IN.B. A la suite de F. PRossr (Die alfesten rómischen Sacramentarien und Ordines, Münster 1892, p. 183) et de A. STuIBER (Libe//i Sacramentorum Romani, Bonn 1950, p. 48), le P.A.P. LANG (Leo der Grosse und die Texte des Altgelasianums, p. 3340) attribue la paternité de la préface VD 595 à saint Léon le Grand, pour la Noël, entre 440 et 442, dont on retrouve le texte dans son serzzon 22, 1 (ed. R. DOLLE, Sources chrétiennes, 22 bis, 1964?, p. 76; PL 54, 194 A): “Dignum est nos

erectis sursum cordibus divinum adorare mysterium, ut quod magno Dei munere agitur, magnis ecclesiae gaudiis celebretur": n9 r. Dom B. CAPELLE (Refouches Gélasiennes dans le Sacramentaire Léonien, dans Rev. Bénéd. 61, 195 1, p. 10-11), tout en admettant aussi cette paternité, attribue le n° 2,

que VD 595 transpose au milieu de la préface du Supplément à l’Hadrianum (VD

343), à une retouche du pape Gélase. Elle est, en effet, absente du sermon

22 de saint Léon. On remarquera que le Supplément à l’Hadrianum suit de plus près le dit sermon, puisqu'il reporte l'incise, absente de celui-ci, à la fin de la préface.

344. XCVIII. Missa in ordinatione sancti Martini episcopi [11 AUG.]. Inlatio. LMS 888

CodB (Brit. Mus. addit. 30. 845, f0 84).

x

158

PRAEFATIONES. 344-345

Vide VD 1561: Teque tanti muneris largitorem ... posset offerre. Merito ... Ir 139: Ordo missae Martini. Immolatio missae.

Dignum et iustum (est add. LMS, B», aequum et salutare (iustum Jr) est, nos tibi (semper add. Ir» gratias agere, (Domine sancte, Pater add. Ir) omnipotens, (aeterne add. Ir>Deus praem. — 1 Et(Teque Ir) ... laudem (laude I7) ... laudem ... nostrum (v#4 Ps. 144, 21). Qui ... summo ... Martino (summum sacerdotem tuum Martinum Jr), ... eminentissimum (emenendissimum Jr) ... ac (atque Jr) ... et (oz. Ir) instituere et (atque Ir) ... remedium (remedia Ir) ^ 2et (atque Ir) tradidit. Vere ... egregius (militiae aegrius ? I7), caelestis militiae (vide Lc. 2, 15) ... promeruit. Cuius ... vitae (odor bonus vitae Ir;vide 2 Cor. 2, 15-16) bonaque (bona I7) ... magnis (imaginis? I7) ... et ... vir (quam et dum I7) ... toto ... est (vide, v. gr. Esth. 13, 4; Ps. 18, 5 ; Rom. 10, 18; otbe] terrarum az. Ir)

3

quidem ... voluntas (quaedam in eo I7) ... fulgebat. Latebat (ozz. Ir) ... iustitiae ... sancta (vide Sap. 5, 6; Tob. 14, 17) prodebat. Captus ... continuo ... latibulum (officiis inlustravit latibulo? Ir) ... suscepit ... sacerdotii (suscipit sacerdotii principatum Jr), ... formam (se add. BY ... suscepisse (Philip. 2, 7) ... Domini ... Salvatoris ( nostri add. Ir» (vide 2 Petr. 1, 115 2, 20; 5, 2) 4ex]etex]r 5 Ex (ab Ir) ... effugavit (fugavit Ir), ... metuit ... suscitare (mortuos suscitare meruit Jr), ... non diebus ... cessabat (vide: Passio S. Caeciliae, ed. MoMBRITIUSBRUNET, I, 332 ss., repris par H. QUENTIN, Cécile, dans DACL II, 2, 1910, c.

2715 ; ant. III. noct. et ad Magn. II. Vesp. ; Resp. 1 noct. $. Caeciliae) — 6 beatum ... respuentem (beato viro tantum divini opertis a Domini attributum, quantum naturam saeculi beatus respueret I7), ... diversos (diversus Ir) ... triumphos! Insignis ... maior semper (semper maior I7) ... angelorum (angelo I7) ... dignitatis (vide VD 445 : '*... hostia innocens ... angelorum comes, consors apostolicae dignitatis ..." /4zg 18 B, fo 1v, col. 2 : pro defuncto episcopo) 7 omnes ... in (in omnis motus atque omnes affectus suos I7) ... ante ... sanctorum (vide VD 443 : ^... ante moriturus in saecula quam natura. Ista est mors pretiosa sanctorum; vide Ps. 115, 15; ... naturae (natura Ir) ... corona iustitiae (2 Tim. 4, 8) ... his

hostiis ... placatur (oz. Ir)

8 tui (ozz. B), omnipotens (Pater add. B?» …

intercessore (intercessione Ir) … Deus noster (lesu Christe Ir) ... placitas (placentes Ir) ... humilitatis et contriti cordis possit (humilitate carnis et coniritione spiritus posset [r) ^ 95s. oz. B. Merito tibi, Domine virtutum (vide, v. gr. Ps. 23, 10, et MANZ, Assdruckformen, n98 298 et 854), caeli caelorum (vide Ps. 148, 4) et exercitus angelorum non cessant clamare, dicentes: Sanctus re

N.B. Un fragment de Wärzburg (Universitätsbibliothek, M.P. theol., fragm. 61) reproduit partiellement, en écriture irlandaise du VIIIe siécle, cette préface wisigothique, dans un folio palimpseste, n° 24* (vide Kr. GAMBER, Codices liturgici latini antiquiores, 2a ed. 1968, n° 216). Sur le contenu de la préface, comparez la Va Martini Turonensis de Sulpice Sévère (CSEL, 1; PL 20, 109-157).

545. VII. Kalendas Maias. In Laetania maiore. Feria II.

An 1604: HJOPOT? XY 85 Ney232 1618.

NMy7,io

F 869

PL 78, c. 106

Kôln 897, 10 Riv 512

Leof 107 B

RJi:12,4

Väichi42

Luc Z

PRAEFATIONES

345-347

159

Aeterne Deus fraez. Vide VD 1470: Te auctorem et sanctificatorem ieiunii ... absolve. À 967 Gell 907 et 910 Bo 162 Go 184.

346. XI. Kalendas Decembres. Vigilia sanctae Caeciliae. An 1691: HJOPQ T? XY

Darm 187, fo 3r (n° 8).

CLX VI. Idus December. Sanctae Luciae virginis. Vich 747.

In vigilia virginum. NM:205,5

PL78,c.171.

RJ 237, 7: vide VD 245 : Et beatae martyris tuae

Jk. In natali unius virginis et martyris. Dr 78,2

Kôln 918,3

Ross 245,3

Vieh 827.

Vide VD 37: Beatae Caeciliae natalicium diem ... intraret. 24 1495 1432 Ge/|1629 et 1831. S5 1341 Z 27x15: Se Caeciliae. VD 1155 : Qui perficis in infirmitate virtutem ... intraret. Per Christum ... Go 115 Zn fine: S. Caeciliae. Aeterne Deus praem. VD 346 et 37: 5, Z, et 245. Aequum et salutare praez.

VD 57: F. Dignum et iustum est, aequum et salutare est, nos tibi semper gratias agere, omnipotens sempiterne Deus praem. VD 1155 1 Et te (Et VD 245 et 346: Y; Et in Vzch 827; Te Darm; Te, Domine VD 57: F) ... Caeciliae (martyris tuae 7//.] RJ 237; Luciae Vcb 747 ; ill. (N.) Dr, Kó/n, NM, Ross, V'ich

827) natalicia praeveniendo (natalicium diem debita veneratione praevenientes VD 57; natalicia celebrando Dr, Ross, Vieh 747 et 827; recensendo Ko») ... praedicare et benedicere (benedicere et praedicare Dr, NM, RJ 237, Ross, Väch 747 et 827; om. VD 37 et 1155), quam tanto (quanto Ar: X?) ... conferres (conferens An: Y), et virginitatis coronam (vide 1 Petr. 5, 4), et palmam martyrii (vide Apoc. 7, 9)] ... quam ... palmam] after VD 37 et 1155 2 ss. Bt sic coronam pudicitiae meruit, ut regium thalamum, non solum virgo, sed etiam

martyr (martyra A, Gel}, Go) intraret (introiret F)] VD 37 et 1155. Cuius interventu nos quaesumus, a nostris emunda delictis, et supernorum civium

(faciat ascisci consortiis (fac adipisci consortium ch 827)»] PL 78 (alia praefatio), V'ich 827. Cuius interventus supplicatio nos, quaesumus, a nostris emundet delictis, et supernis civibus facias connumerari consortiis] Ross.

347: Dominica IIIa post Theophania. MA Fer, p. 69. $2 158.2 457.

cod. C (Lodrino) [Ambr.]

x

PRAEFATIONES

160

347-349

Aeterne Deus praem. — 1 agnoscimus] agnoscentes 5, Z veneramur] indefessas maiestati tuae grates exsolvimus iv:

2etlaudibus

Vide VD 354: Et te in omni tempore collaudare et benedicere ... exsolvimus. F 304 Küoln 887, 3 Leof 69 À Ne An 1535 et 38* (cod. N) MA Dwpl, p. 97 À [Amr]. 57,8 RJ 47 149 Ph78%c VD 1473: Te benedicere in omni tempore ... agnoscimus. S'158 Rh137 Col jv (n°44) B183 A174 Ang 186 (dominica IVa post Pentecosten) et Monza 470 (domin. IIIa post oct. Pent.) VD 1308: Quia in te vivimus ... placatus exaudi. Go 55 et Ir 36: in Circumcisione Domini.

348. Missa pro gratiarum actione. Rz» 1495

Vicb 1236.

Aeterne Deus praem.

349* Dominica IIIa infra Quadragesimam. Statio ad Hierusalem. An 1568: HJOPQT? XY Cass I,nO0 25 F531 Kóln891, 5 Leof 84-85 Luc 13 Nev176 PL 78,c. 69 Riv204 RJ 76, 3: dominica IVa.

Feria IIIa hebdomadae IVae Quadragesimae [Ambr]. Ar 334

p.137

Berg4oo

Bi367

cod. B,C, D, O, Vr

MA Dupl, p. 177, et Fer,

Z 958.

Feria VIa hebdomadae IVae in Quadragesima. XXXVI

[Ambr].

D 3-3, 193. Vide VD 426: Glorificantes, et de praeteritis creatorem ... animarum. L 913: XXVII. Admonitio ieiunii mensis septimi ... X. Item alia (mensis decimi ».. 44461

B453

Gella46

S 394

Z918: Quarta dominica in Quadragesima.

Aeterne Deus praem. VD 349 1 Et .. exorare] Glorificantes et de praeteritis creatorem, et de venturis fructibus exorantes VD 426 ;Et te] Et 7? 2Ut (Et Luc) ... perceptis (praeceptis Y) non (oz. F,Lz) ^ 3de..indigni] om. Cass — Aexhibita (exhibito Ko/z, T?, X ; (per» exhibita F; exhibitis PL) toties (totiens Awbr, F, Leof, P?, $, Z, T?X?; totius

solemni (sollemnis Awbr praeter D 3-3, S?, 2i

JA, Ge//, Q; potius

51) ieiunia (ieiunio Kos, T?, X ; ieiuniis PL; ieiunii Q,VD 426) om. VD 426.

L)

onc (om. Kóln; devotioni

5 quoque]

PRAEFATIONES

349-352

I61

N.B. Il y aun décalage d'un dimanche dans le manuscrit de base de Ar 1568 : H, tous les autres portant: Dominica quarta, au lieu de #rtia (ainsi que les manuscrits J, O, T? de Ar). Dom DzsHussEs n'a pas mentionné la source léonienne de cette préface du Supplément à l’Hadrianum :L 913.

550. Dominica V. in Quadragesima. Feria III. An 1577: HJOPQ T? X Y. * Bamb 6 (fo 17-V) F 592 Kóln 893, 3 74 Rw 249 RJ81,8 Z 1030.

Leof 88 B

Nev 181

PL 78, c.

Tit. Dominica IIII infra Quadragesimam 4» (praeter O, T?); Feria III, Hebd. V. add. T?.

Aeterne Deus praem. bonis Z — 4ut]et X1.

1te]tibiZ

— 2purges]expurgesZ

3inrebus]

Vide :**Plebem tuam, domine, quaesumus, zmferzus exteriusque restaures, ut quam

corporeis #on vis delectationibus impediri, spiritali facias vigere proposito ; e£ sic rebus foveas transitoriis, ut tribuas potius zmbaerere perpetuis": ad populum in natale episcoporum. V YIII. Item alia :L 1020 ; ad populum feriae VII. bebdom. III. Quadr. : V 253

24503

Gell483

F 564

Pr 72,4

Rh336

S 426

Z 933.

IN.B. Cette préface adapte une oraison 44 populum léonienne, reprise, pour le caréme, par le Gélasien. Elle figure au mois de septembre, section X XVIIII, zz natale episcoporum. VIII. Item alia dans L 1020.

351. XI. Kalendas Novembres. Natale sancti Lucae evangelistae. Ambr: cod N MA

Fer, p. 557

$ 1276.

Aeterne Deus praem. Vide VD 1493: Te in confessorum meritis ... adiuvemur. 74 1421, étc. VD 560: Et te in sanctorum tuorum meritis ... manavit. An 1681, etc.

352.

19 IUNII. Praefatio de S.M. Iuliana de Falconeriis, virginis O.N. [T 1341].

PM. OSM. (Marietti 1965), p. 139. Vere dignum ... aeterne Deus fraez.

^

162

PRAEFATIONES

353-354

355» 61. De sancto Joseph praefatio. 19 MARTII et 1 MAII. MR 70, p. 425.

Aequum ... aeterne Deus Prae. 1 festivitate] sollemnitate (1 Maz, veneratione (7 zzissis votivis) — 2 vit ... datus] vide Mt. 1, 19-25 3 fidelis ... constitutus] Mt. 24, 45

4 Unigenitum ... nostrum] vide Mt. 1, 20; Lc. 1, 35.

N.B. Cette préface est reprise du Missel romain ancien, comme l'indique dom A. Dumas, dans Les Préfaces du nouveau Missel (Ephem. Liturgicae 85, 1971, p. 26, n° 6r). >

354: Dominica III. post Theophania. «lp vana Jat

ps9: Darmis(foiV) 78,c. 47 Riv 31

QIP qo Tre

NC

An 38* (cod. IN)

F3o4 Kóln887,5 Leof6o A RJ 57, 8 (dominica IVa).

Ambr: MA Dupl,

Mayeme*

Nev149

PL

Vide VD 1473: Te benedicere in omni tempore ... agnoscimus. Jl. 3o. GS VD 1308: Quia in te vivimus, movemur et sumus ... placatus exaudi. Go 55 et Ir 36.

VD 347: Et te benedicere in omni tempore ... agnoscimus, (et laudibus venetamur cod. C, MA Fer). cod. C (Lodrino), MA Fer, p. 69 [Azzbr|] DES OIL AZ ASE

Aeterne Deus praem. VD 354; Dignum et iustum est, (vere Go» aequum et iustum est, nos tibi (semper Ir» gratias agere praem. VD 1308 TI UP benedicere] Et (VD 347) te (Teque Go) benedicere in omni tempore (, omnipotens, aeterne Deus add. Go» VD 347, 1308 et 1473 2 in ... movemur (movemus T?) et sumus] Act. 17, 28 3 quod a] quo ad 5; quo a Go 4 transigamus] His autem (ante 74) diebus, quos add. VD 347, 1308, 1473 5 etenim] ozz. VD 347, 1308, 1473

6 praesentis ... nos] signavit VD 347, 1308, 1473 7 exornat] exornet Y 8 agnoscentes ... exsolvimus] agnoscimus VD 1473 : agnoscimus et laudibus veneramur MA Fer et cod. C ; agnoscimus et propterea exsultamus uberius, quia sicut in recens gaudium de venerabilis gratiae recordatione reviscimus ... VD 1308.

* Vide R. AMIET, Trois manuscrits carolingiens de Saint- Alban de Mayencé, dans Ephem. Liturgicae 71 (1957), p. 105 : cod. Séminaire 1 et Domschatz, et Wien 1888 (IXe et Xe s.)

N.B. Dom J. LEMARIÉ (Les préfaces des dimanches après l' Epiphanie dans les sacramentaires gélasiens du V'ITle siècle, dans Ephem. Liturgicae 73, 1959, p. 396) signale deux passages de sermons de S. Léon le Grand, qui rappellent cette préface: "Reparatur enim nobis salutis nostrae annua revolutione sacramentum, ab

PRAEFATIONES

354-356

163

initio promissum, in fine redditum, sine fine mansurum" (2e sermon pour Noël, c. 1; ed. R. Dorrsg, Sources chrétiennes, 22 bis; 1964?, p. 74-76 ;PL 54, 193 B).

"In omnibus quidem, dilectissimi, diebus atque temporibus, quaedam nobis divinae bonitatis signo praefixa sunt, et nulla pats anni a sacris est aliena mysteriis, ut dum nobis ubique praesidia nostrae salutis occurrunt, invitantem nos semper misericordiam Dei avidius exspectamus" (De quadragesima 11, c. 1; ed. R. DOLLE, 0.c., 49; 1957, p. 79-80; PL 54, 3o1 B).

DD Eeria II. Missa de Natali Domini

[Ambr.]

Berg135 Birsseti414 cod. B,C MA Dupl, p. 44, et Fer, p. 26 (zissa in aurora) ; Dupl. 67, et Fer, p. 43 (wissa de octava. In festo S. Eugenii, pont. et conf. : 30 IDeco Zoe

Vide VD 1315 : Quia nostri Salvatoris hodie lux vera processit ... intuendam. L 1266: XL.

WIII. Kal. Ian. Natale Domini ... NII. lfem ala; etc.

Aeterne Deus praem. VD 555 1 Et ... Salvatoris] Quia nostri Salvatoris hodie VD 1315 2 lux vera] Io. 1,9 3 clausam ... Ut]clara nobis omnia, et intellectu manifestavit et visu. Quibus VD 1315 4 praesentem] vitam «dd. VD 1315. IN.B. Sur l'attribution à Saint Léon le Grand de la préface VD 1315, qui est à la source de l’ambrosienne : VD 555, voir A.P. LANG, Leo der Grosse und die Texte des Altgelasianums, p. 133-144 (vide VD 1315).

356. In natale unius martyris. Item alia.

Errare mu

P

EOD I2 NAYA

Küln 917, 4

NM

197, 11 (vigilia) et 199,

[78 cT A

CLXXVI. Alia missa in plur. martyr.

Vich 797. VIIII. Kal. Maii. Natale sancti Georgii martyris. Syu225

Zo16023

IIII. Kal. Maii. Natale sanctorum Vitalis et Valeriae [Ambr.] Ar 672

Bi829

MA

Fer,p. 407

cod. B, C, D, N, Vm.

192. XI. Kal. Sept. Natale sancti Timothei (et Symphoriani) martyrum. F 1241 : praefatio S. Symphoriani Grégor. 'T. Il): zem.

— Reims 215, n? 3701 (ed. DESHUSSES, Sacr.

^

164

PRAEFATIONES

Aeterne Deus praez.

356-359

1 tuorum] oz. Awmbr., F, PL, S, Z.

Vide VD 1498: Te (, omnipotens Deus, add. F 858» in omnium martyrum

triumphis laudare ... promeruit.

-

A 917 (S. Georgii), 1698 (unius martyris), etc. VD 1403 : Quoniam tuis donis atque muneribus beati Laurentii ... permansit. : L 752 (S. Laurenti). VD 753: Pro cuius nominis veneranda confessione beatus martyr Georgius ... An 1603 (S. Georgii), etc.

35 7: CCCXLV. Missa.de sanctis quorum reliquiae venerantur. Rv 1485.

CCXXXIX. Missain honore (Dei Genitricis et add. Paris» omnium sanctorum. Paris 2291, f0 135V-1367

Vieh 1052.

Vide VD 361: Et te in sanctorum tuorum virtute laudare ... consortium. An 1715, etc. : Zn natale unius confessoris. VD 1504: Te in sanctorum tuorum virtute ... consortium. A 1701 et B 1175 : zn natale sanctorum confessorum.

VD 1438: Sed quid tibi dignum offerat ... consortium concedas. ST 199 B (fo 181-188): a/ia missa generalis (in fine).

358. CLXI. Kalendas Decembris. Sancti Elegii episcopi et confessoris [Noviomagi : t 660]. Vich 729. Aeterne Deus fraez.

359: XVIII. Kalendas Maias. Natale sanctorum Tiburtii, Valeriani, et Maximi.

Q TI? X Y. An.1601: HJOP 934

F855 Kólngo8,2 Lefi40A RJ 170,6 Vich 302.

Nev22;

NM86,1

PL 78,c.99

Rz

Vide VD 1501: Te in sanctorum martyrum tuorum ... angustiis. Et idem. A 908 Ang 160 B 686 Gell87; $703 Z 1581: idem. Aeterne Deus praem. VD 359

1 Et te] Te VD 1501

2 tuorum] oz.

PRAEFATIONES 359-360

165

F, Leof ^ 3 laudare, qui] laudantes. Tu enim VD 1501 4 mirabilis ... sanctorum] vide Ps. 67, 36 ; in tuorum mirabilis ... sanctorum, qui VD 1501 (qui add. Kóln, Q, T?); mirabilis] laudabilis Kó/z, Leof — 5 affectum] effectum Y 6 antiqui hostis] exquisita diaboli VD 1501, 7 superari (superare Kó/z, Q, T?) machinamentum, quo] machinamenta superari. Ut VD 1508 8 nullis ... blandimentorum] nec blandimentis saeculi (nec vanis huius saeculi blandimentis 5, Z), nec ullis retardentur angustiis VD 1501 9 Et ideo] Per Christum F, Kóln, PL (VD 359).

360. #

XV. Kalendas Novembres. Natale sancti Lucae evangelistae. An 1681: HIOPQ

T? XY

An273* (= cod. N : Paris, B. N. lat. 2292).

Ca1i17B(erad) F 1377; Kôm914,6 Leof164 A Nev3o6 NM 174, 1 PL 78,c. 144 (Wilson)R, p. 238 Riv 1295 RJ 219,2 Vich631 Z 2605. CCCXLVII.

Rv 1487 "Alia missa).

Missa de omnibus sanctis.

Paris 2291, f0 137Y (in bonore Dei Genitricis et omnium sanctorum.

Vide VD 1500: Te in omnium sanctorum tuorum metitis collaudare ... exemplis. Vich 1066 :item alia in bonore omnium sanctorum |Feria IIIa]. VD 1493 et 351: (Et VD 551» Te in confessorum meritis ... adiuvemut. A 1421 B 959 Gell 1560 S 1276 "Ambr: Lodrino 270 (cod. C): VD 1493. Ambr: cod. N MA Fer, p. 557 $2 31276:5 V3.

Aeterne Deus praem. VD 351, 360, 1500 1 Et... praedicare] (Et praem. VD 351) Te in confessorum (tuorum add. 5? et Lodr) meritis gloriosis adorare VD 351 et 1493 ; Te in omnium sanctorum meritis collaudare VD 1500; Et te in omnium sanctorum ... Paris (VD 360); ... gloriosis] gloriosius R (VD 360) 2 contra (oz. Ner) ... machinamenta] contra vetusti serpentis vitia (machinamenta 9?) VD 351 et 1493; contra antiqui hostis machinamenta VD 1500 3 proprii 5?] propria VD 351 et 1493 4 Ex ... manavit] oz. VD 360: Paris et Rzv 1487, et VD 1500; ... beatus (sanctus Ney) ... tuus] ... beatus evangelista tuus Lucas VD 351 et 1493; ... assumpto ... manavit] vide Ephes. 6, 16-17; qui assumens (assumpto 5?) scutum fidei, quo inimici iacula ignita extingueret, et galeam spem (galea spe 5?) salutis, et gladium (gladio 5$?) Spiritus, quod est verbum tuum, fortiter oppugnantibus passionibus vitiorum restitit (reluctatus est 5?) VD 351 et 1493 ; ... hostes] incentiva VD 360: PL et Z;...pugnavit] propugnavit VD 360: Ney 5 Unde ... meritis] oz. VD 360:

R; Ideoque precamur, exercituum Domine,

(ut add. 5?» qui eum post

mortificationem corporis et (et] ozz. S) crucis stigmata praeferentem (praeferente A) remunerasti, eius triumphalibus, et informemur exemplis, et meritis adiuvemur VD 351 et 1495; ... immensam pietatem] clementiam tuam VD 1500; ... eum] eos Rz» 1295 et 1487, illos Paris et VD 1500; ... nos eius] eorum nos Paris et VD 1500; ... eius et] eorum Rz» 1487; ... exemplis ... meritis] ... meritis ... exemplis VD 1500.

x

166

PRAEFATIONES

360-362

N.B. On remarquera que VD 360 a profondément remanié son original gélasien mixte (VD 1493), surtout dans sa seconde partie:"et viriliter ... meritis". Le début de VD 360: *Et te ... (robo»rasti" a disparu de [ch 651, et a été gratté dans NM, jusqu'à: *(prae»dicare".

361. In natale unius confessoris. Item alia.

An1715:HOQOT?XY | Cai29B DrG8,2 Kóln9gr;7-918 NM 203,1 PL 78,c. 168 (Wilson) R, p. 241 Vcb 808.

|Leof 172 B

Vide VD 357: Et te in omnium sanctorum tuorum commemoratione ... consortium. Paris 2291, fo 135V-136r: n bonore Dei Genitricis et omnium sanctorum.

Rzv 1483: missa de sanctis quorum reliquiae venerantur. Vich 1052: wmissa in bonore omnium sanctorum. VD 1504: Te in sanctorum tuorum virtute ... consortium. A 1701 et B 1175 : zn natale sanctorum confessorum.

VD 1458: Sed quid tibi dignum offerat ... consortium concedas. ST 199 B (fo 181-188): a/ia missa generalis (in fine). Aeterne Deus praez. VD 357, 361, et 1438 1 Et ... laudare] Sed quid tibi dignum offerat ... tuis inhaerentes mandatis. Te digne possimus laudare in sanctis tuis ST ;Ette...] Te VD 1504; ... in sanctorum] ... in (ozz. Kó/z) omnium sanctorum VD 361; ... tuorum] 0. B; ... virtute laudare] commemoratione laudare VD 357; virtute laudare, Domine B 2 beatitudinis] immortalitatis VD 1438 3 contulisti] transtulisti VD 1504 4 Quoniam ... mortis] vide Sap. 3, 1; oz. VD 1438 5 quos ... custodiente] ex quo, te custodiente VD 1504; ... custodiente] eos add. VD 357 (om. Paris) 6 intercludit] includit VD 1504; inclaudit Dr; interclusit X1 7 laetantur (laetatur VD 1504), ubi ... exultat] ozz. VD 357; ubi (quibus R) etiam (oz. VD 1504) beatus summus (beatus VD 1504, beatissimus Leof et V/icb 808, sanctissimus Ca) ...exultat — 8 Petimus ... consortium] ozz. VD 361: R ; ... memor sit] memores sint VD 557 et 1438; ... miseriarum nostrarum] misericordiarum tuarum VD 361: Y ; ... misericordia] fidentibus add. VD 561 : Leof; ... nobis] oz. VD 361: X! ; ... impetret] impetrent VD 357 et 1458; ... beatitudinis suae consortium] a//er VD 1438; ... Suae] tuae VD 1504: À; ozz. VD 357 (suae add. Paris).

N.B. La préface de Ar est visiblement empruntée à celle de À 1701 (gélasien du VIIIe siècle). L'incise: "quos, te custodiente", omise dans Vieh 1052, a été

ajoutée par une seconde main sur un grattage du texte.

362. Praefatio de S.P.N. Philippo (de Benitiis, C.O.N. + 1285 ». 23 AUG. PM. OSM, p. 138.

VD. et iustum est ... aeterne Deus praem. ge hits En

edes DP T a 06. 52.

1 lucernam ... positam] Mt. 5,

PRAEFATIONES 363-365

167

365. XVI KI. Iul. Natale sancti Viti martyris.

NM 103, 6. Aeterne Deus praem. Vide VD 56: Beati Viti martyrio gloriantes ... corona martyrii. ZA 1005, etc.

364. 12 FEBR. Praefatio de Septem sanctis Patribus fundatoribus O.N.

PM. OSM, p. 137.

25.

VD. et iustum est ... aeterne Deus pra.

— 1 cum ... adstantes] vide Io. 19,

365. CCCX VI. In natali plurimorum sanctorum.

411667. B1201 Cola En 241) Gell1792.. (plurim. confessorum) |Paris 9488, fo 4V* Rh 1051.

Lf 174.B... .$ 1492.

PL. 7$,c. 170

Vide VD 512: In tuorum honore sanctorum ... dignanter.

Z 291I. VD 1507: Te in tuorum glorificantes honore sanctorum ... pro nobis. L 815: XXIII. III. Kal. Sept. Natale sanctorum Adau obtentu illius, et (per interventum ipsius VD 406: “R#) peccatorum remissionem (remissionem omnium peccatorum A: Y) ... consortium] qua L, quod Brg (quam nobis, domine, petimus benignum impertias VD 1611 : cer.) et nos L (et ut À; ut et $) amemus eius meritum passionis, et indulgentiam nobis semper fidelis (ille a4. L > patronus ( martyr tuus Proiectus add. À ; ... Praeiectus add. Gell, $» obtineat VD 1611. (Et haec contestatio bene congruit in octava unius martyris, sive confessoris add. VD 406: Z ».

#

407.

Dominica Xa post Pentecosten ((h»ebdomada] A: H, J, Q, Y). An 1639: HJOPQT? XY |. D 3-3, 552 (dom. Xa post oct. Pentec.) F 1596 Küln 902, 1 Leof 118 B Mayence (dom. IVa post Pentec.) Nev 249 INIM A CTOUPTETSPCUETSOQORZ/1027 0-512775 175 81 2021025

Vide VD 212: De tua gratia confidentes ... munus opereris. Per Christum. 4A 1133.

Col zit (n0 130)

Gell 1255.

Rh 752.

$1007

Z 2153: hebd.

Xa post Pentec. Ang 263 : dominica IIIa post octavam apostolorum. Aeterne Deus praem. VD 407 et 212: 5?, Z — 1 Et ... consequenter explere (explere consequenter VD 407 : O)] De tua gratia confidentes, quaesumus declinare quae mala sunt, vel bona consequenter operare VD 212 2 fecisti ... pertinere (in tua pertinere sacramenta voluisti VD 212), ... operare (opereris VD 212). 408. CLXXXIX.

Missa de sancta caritate. Praecatio.

Vicb 860.

Aeterne Deus praem. Mtz22

37: 4N

1 Ut... Deum] Io. 17, 5

2 te ... diligamus] vide

6.412, 505 156::10-27;

409. (H »ebdomada (Dominica] 747: O, P, T?, X ) VIIIIa post Pentecosten. fe.) 179

D 3-3, 547 (dom. VIIIIa post octav. PenAn 1638: HJOPQ T? XY DI 8c F 1590 Kôn 901, 6 Leof 118 À Ne» 248 NM 33,1 (Wilson) R, p. 243 Rz» 623 RJ 127, 2. Mayence :domin. IIa post natale apostolorum.

Vide VD 1650: Ut te auctorem suum pronis visceribus ... subvenias. A

1128

Col 20V (n9 126)

Gell 1244

R5 747

S 1002

Z 2143:

Hebdom. V'IllIa post Pentec. Ambr: Ar 6o2

Berg 863

Dupl, p. 350, et Fer, p.283 +

Bi 794

cod. B, C, D, H, N, Sa, Vr

MA

Z 81: orationes cotidianae. Item alia missa.

^

186

PRAEFATIONES

409-412

Aeterne Deus praem. VD 409 et 1650 : Ambr, $, Z

1 Et ... nisibus (nitibus

An: Y ; nexibus Ar: P; viribus Leof) exorare] Ut (Et ut Z 81) te auctorem suum (nostrum :Awbr) pronis visceribus humana famulatio, (ac add. 5?, Z» religioso excolat affectu. Et ideo obsecramus misericordiam tuam VD 1650 2 condemnes] condemnens VD 1650: RA, sed ... via recta (viam rectam VD 409: X, Leof, VD 1650) ... disponas] o». VD 409: D 3-3 3 Nec (Ne VD

409: D 5-5, Ne»; VD 1650, exc. MA Dupl1:Puteob, RP, 5?, Z 2145: Nec) ...

meremur (mereamur VD 409: H, Y) ... fragilitati (fragilitate VD 409: P?) ... invicta (tua add. VD 1650: Ambr).

410. In sabbato (in octava Pentecostes5.

Ar 10620 AIO D'OMÉSOYE Fioo7 Kó/ngoo,1 Leof114B 121,7 Vieh 204 Z 1904.

Aeterne Deus prae.

Nev242

PL78,c.116

1 Nos (nobis Kô/n Z)

R#567

RJ

2 Spiritus ... gubernat]

vide :Sensibus nostris, domine, Spiritum tuum sanctum benignus infunde, ut

tibi semper simus devoti, cuius sapientiae creati sumus et providentia gubernamur”: l/ 677 (in dominica octav. Pentec.) ;V. 1586, A 1881, An 1499, Gel] 2114 (orationes ad matutinas) — “Mentibus nostris, domine, Spiritum sanctum

benignus infunde, cuius et sapientia conditi sumus et providentia gubernamut" :An 545, Gell 1053, Monza 444, Pa 487, Rb 642, $ 836, Z 1897 (sabbato in XII. lectiones mensis quarti : collecta) 3 lumen (lumine F) infundat (infundas Kó/n, RJ ; infundatur Z ; perfundas F

6 replet] replevit Ko/z

4 et] in Ne»

5 donorum] operis H

7 Et ideoj Per quem maiestatem Leof, R J.

SII V1. Kal. Iun. Natale sancti Augustini archiepiscopi (cantuat. (597-604 vel

605)7. NM 98-99.

VIII. Kal. Sept. Natale sancti Audoeni episcopi (Rothomag. (641-684)5». RJ 204, 5.

Aeterne Deus praem. 1 tuam] ita add. RJ 2 tuus Augustinus] pariterque sacerdos tuus Audoanus R/ 3 stola ... decorari] vide Eccli 6, 32 ; 1 Petr 5, 4.

ATP CCCLVII. Missa pro peccatis. Praefatio. Rzv 1521.

PRAEFATIONES 412-415

187

Vide VD 389: Et tuam celebratione ieiunii pietatem ... famulemur. An 1558 : dominica la in Quadrag. Feria Va. F 470, etc. : domin. Ia. Feria Va.

Aeterne Deus pram. — 1 Et] cum celebratione ieiunii add. VD 389 2s. vide: "Protector noster aspice Deus, ut qui malorum nostrorum pondere praemimur, percepta misericordia libera tibi mente famulemur" A

194 ; A 555,

B 1769, Gell] 337, etc.: aliae orationes sabbato in XII lectiones in Quadragesima (BRUYLANTS, Oraisons, t. II, n° 94) ;Protector noster aspice Deus, ut omni perturbatione submota, liberis tibi mentibus serviamus" L 444: orafiomes ... diurnae mense Iulio. VY. Item alia; Gell 2749, V 1504: orationes tempore belli. —

"Populum tuum ... et ab hostium nos defende formidine, ut omni perturbatione suÉmota, liberis mentibus serviamus" : Mf 70: orationes ef preces pro regibus — 3 et] a peccatis omnibus liberemur, et add. VD 389.

413. Dominica IIII. in Quadragesima. Feria IIa. [Dominica IIIa infra QuadragesiMAIS AS ET D. ONE] vn xs69: FTT O'PO T* X Y. F539 Kóln891,6 Leof 8s B. Ner 176

8 Z 933.

Ambr.: Ar329

Bergas9s

Bi362

Dupl, p. 175, et Fer, p. 136

PL 78,c.7o. Rz» 208

cod.B,C,D,O,Vr

D3-3,173

RJ 76, MA

Z 943.

Aeterne Deus praem.

1 exercitatio ... augmentum]

v#4 "Exercitatio

veneranda, domine, ieiunia salutaris populi tui corda disponat, ut et dignis

mentibus suscipiat paschale mysterium, et continuatae devotionis sumat augmentum" : [235

À 475, Gell 460, Rh 313, $ 403, Z 946 :feria III. bebdomadae quartae in Quadrag. [Exercitatione ... Z] 2ieiunii] ieiuniis Y ^ 3 percipiamus] oz. P!, capiamus Ne.

414. CXLII. II. Kal. (Nov. > Natale sancti Quintini martyris (Augustae Viromanduorum: T c. 286-305 7. Vieh 645. Aeterne Deus fraez.

1 auream ... coronam] vide Apoc. 4, 4; Iacob. 1, 12

2 Chtisti ... vestigia] vide x Petr. 2, 21 Roms

er. 9; 1:90 DessskmS

3 ab ... eripi| vide Mt. 3, 7; Lc. 5, 7;

Mo:

A1). Dominica III. post octavas Paschae. Zn 1607: HJOPQ TI? X Y Mayene* Nev223 Kól) 897,8 Leof 106 A Fisos Z2. Ri» 498 RJ 119,7 —Vieh 121 78,c. 105

NM 5, 10

JE

^

188

PRAEFATIONES

415-416

Vide VD 214: De tuo munere postulantes, ut tempora ... tractemus. V 553 4925 B 733 Gello28 Monza 377 Paa41:15 Rh557 S 729: ferta domin. post clausum Paschae. VD 728: Postulantes, ut tempora ... tractemus [|Awbr.] Bi 632 Z 1635: tertia domin. post octav. Paschae. Ar498 Berg665 cod.B, C, D, N,Vn. M.A Dupl, p. 299, et Fer, p. 242: domin. IVa post Pascha. VD 229: Devoto munere postulantes ... tractemus. Quem laudant. Gv 255: 39. Item missa post pascha ante Ascensa Domini. Contestatio.

Aeterne Deus praem. VD 415 et 728 1 Et ... postulare] Et tui muneris misericordiam ... VD 415: Z; De tuo (Devoto VD 229) munere postulantes VD 214 et 229; Postulantes VD 728 2 suam] ozz. VD 214, 229 et 728 (praeter M2) 3 discipulis] sui add. VD 415 :: P! et Q, VD 214, 229 et 728 4 habitavit] conversatus est VD 415

PL

: Z, 214, 229 et 728 (ita $5?) ; apparuit VD 415 :

Ssic..opitulante] oz. VD 214, 229et728

VD 415 :Z,et 214: 92, tractemur VD 415

: Ne»

6 tractemus] transigamus 7 quatenus ... careamus] oz.

VD 214 (praeter S?), 229 et 728. Per ... maiestatem] Per eundem ( Christum dominum add. VD 214: $?» VD 214: S2, 415: Kó/n et Vich; Per Christum

VD 415 : X; per quem maiestatem VD 214: Pa ;Quem laudant VD 229 ; Quem una tecum VD 728.

* V/ide R. AwrEr, Trois manuscrits carolingiens de Saint- Alban de Mayence, dans Ephem. Liturgicae 71 (1957), p. 106: (IXe et Xe s.)

cod. Séminaire 1 et Domschatz, et Wien 1888

416. In vigilia apostolorum. IPIS GI 62s

Vigilia unius apostoli [Ambr.] Ma Fer, p. 2 (Commune sanctorum).

In natali plurimorum martyrum. Kóln 918-919. Vigilia sancti Bonifacii martyris (et episcopi Mogunt. + 5 IUN. 754).

Leof 309 A (Missale vetus anglicanum, o/;z in Bibl. S. Pantaleonis Colon : perdit.) Luc 127. 250).

Id. Oct. Vigilia sanctorum Dionysii, Rustici et Eleutherii (Paris. T'es

An 255* (cod. T1: New York, Morgan G 57) F 1369 NM 171,8 Paris 2291, n? 3633, et Rezzs 213, n? 3705 (ed. DESHUSSES, Sacramentaire Grégorien.

dre TD

PRAEFATIONES

416-418

189

Aeterne Deus praem. 1 Et] 0. Ar, F ^ 2natalem ... 1//.] beati apostoli tui N. natalem MA ; natalem beati Bonifacii pontificis (ac sociorum eius add. Leof) Leof, Luc (beatorum martyrum tuorum Dionysii, Rustici et Eleutherii An,

F, NM,

Paris, Reims;

obsecrantes] deprecantes MA Reims

5 nos] nobis Luc

Leof, NM, Paris, Reims

beatorum

martyrum

tuorum

JN] Ko)

3

^ 4 ipsum] ipsos 4», F, Kójz, Leof, NM, Paris, 6 patronum, quem] patronos, quos As, F, Kô/n,

7 meruimus] meruimur PL

8 suscipere mini-

strum] ministrum suscipere NM; suscipere ministros As, F, Kó/r, Leof, NM, Paris, Reims.

s

dT XXXVI. Missa de sacerdote defuncto. Inlatio. LO 409.

Dignum et iustum est, nos tibi gratias agere, Domine sancte, Pater aeterne, omnipotens Deus, per Iesum Christum filium tuum dominum nostrum praez. 1 ss. vide Lc. 16, 23.

N.B. Il s'agit d'une messe pour un évéque défunt, fait remarquer dom Férotin en note. 418. Mense Iunio. (Vigilia).

XIII.

VIIIa Kal. Iulias. Natale

sancti Johannis

Baptistae.

470234:

44A 1027 Ang 204 2021 : Zn Vigilia.

Col 197 (n9 106)

God, p. 338

Rh 6931

$922

Z

Vide VD 419: Exhibentes solemne ieiunium, quo beati ... accepit. Per quem. ZAn 1629 F 609 Kôln 909, 7 Leof 145 B et 264 B Ne 274-275 NM 109,8 P/78,c. 121 Rzv 1044 et 1017 (Natale) RJ 182, 5. Ambr: Ar 737 Berg 962 Bi 893 cod. B, C, D, D 3-3, 984, N, Sa, Vu MA Fer, p. 444 Z 2027.

Aeterne Deus praem. VD 419. Per Christum dominum nostrum add. Nev 1 quo (d)] VD 418 et VD 419: ZAn (cod. Y ) : lege ‘quo’, ut VD419 2beatil om. Armbr 3 et (om. Gell, God, S?, Z) ... sermonem] dum eum dubitat nasciturum, sermonis amisit officio. Et eo nascente (nato A:

T?), et sermonis

usum VD419; et Verbi Domini nuntius (nuntium S$?, Z) ... sermonem] VD 418: A, etc. 4 Quique ... propheta] et prophetiae suscepit donum VD 419 ; Quique angelo promittente (promittenti Ag, God, 5?, Z), dum (oz. À, R^, Z) non credit (credidit A, Ang, Co/, Ge//, God, R5, $*; credens S2, Z) ... est, et (oz. À, Ang, Gell, Rh, ST) propheta VD 418 5 Materque ... impleta

est] Cuiusque genetrix, senio confecta, sterilitate multata (mutata Ne, Ar: O, T?, X1, Y), in eius conceptu, non solum sterilitatem amisit, fecunditatem ad-

quisivit, sed etiam Spiritum sanctum, quo matrem domini et salvatoris agnosceret, accepit VD 419 (... quo mater (matrem D 3-3) ... agnosceretur Awbr);

^

190

PRAEFATIONES 418-420bis

Materque ... puerperia A, Ang, Co/, R5, 5 (puerpera? Gel}; puerperio facta est fecunda $?, Z), sed etiam, quo (quod À; oz. S?, Z) beatae Mariae fructum

(benedictum add. 5?, Z» sedula voce benedictionem Ag, Col, Ge//, R5, S1 (benedictionis God; om. 5?, Z) susceperat À, Arg, Col, Rh (oz. S?, Z), spiritum

divinitatis A, etc. (repleta spiritu divinitatis $?, Z)

6 Ipseque ... redempto-

rem] oz. VD 419; viae (vita À, God, Rh; om. Z) caelestis asseritur (asseruit .$?), viam (via God, Rh, $) domino (domini 74, God, S) praeparemur A, Ang

(praeparetur Co/, R^; praeparatur God, 5) ( Christo domino nostro add. Ang) VD 418 : A, etc. (viam ... redemptorem oz. 5?, Z ; seraque ... redemptorem om. cet.) Vide Lc. 1, 5-23, 57-66.

419:

In vigilia sancti Iohannis Baptistae. zIneu620F EO POETRY F 1609 Kü/n 909, 7 Leof 145 B, 264 B... Ne» 274-275 NM 109, 8 PL 78,c. 121 Rz» 1014 et 1017 (Nafale) RJ 182, 5. Armbr.: Ar 73; Berg962 Bi893 cod. B,C, D, N, Sa, Vn D 3-3, 984 MA Fer, p. 444 Z 2027.

Aeterne Deus praem. Per Christum dominum nostrum add. Nev 1 quo] quod Y 2 beati] oz. Awbr. 3 nascente] nato T? 4 multata] mutata Nev,O, T, X, Y | 5 matrem] mater Awbr (praeter D 3-3) 6 agnosceret] agnosceretur Awbr.

Vide Lc. 1, 5-23, 57-66.

Vide VD 418: Exhibentes

sollemne ieiunium ... redemptorem. Per (quem maiestatem ». L 234: Natale sancti lobannis Baptistae. 44 1027 Ang 204 Col 197 (n° 106) Gell 1146 God, p. 338 Rh 691 So22 Z 2021: Zn vigilia.

N.B. L'original léonien et gélasien de VD 419 a été profondément remanié dans le Supplément à l'Hadriamuz, du point de vue littéraire. Vide ibidem (VD 418) les variantes.

420. Missa in Litanias dicenda (ante Ascensionem». Contestatio. Bo 299.

Vere dignum et iustum est ... omnipotens Deus praem. 1" Parce: 9s prostratis] v/deToel 2,17 — 2nenobis]Ps. 102,10 3tu.. benedictione] vide Ps. 144, 16.

420bis. CLXX XVIII. Die VII Mense Augusti. Sanctorum Carpofori et Donati (episc.

in Arezzo: T ca. 371-373?)

PRAEFATIONES

420bis-423

IQI

D 3-3, 1072.

Aeterne Deus praem.

less PPS ro

Zu 369. Missa pro qualicumque tribulatione. Feria V. Praefatio. F 2058.

Aeterne Deus praem.

1 in ... eduxisti] 24 1 Petr. 2, 11

réVocasti] vide To. 5, 24; 1 Io, 5, 14

Pala. o

3 Christus ... suscepit] v;de Philip. 2, 7-8

4 continet ... suam] Ps. 76, 10 — 5 vult ... periculis] ide 2 Cot. 1, 10 6 proprio ... comparavit] vide Eccli. 33, 31; '*... quos pretioso sanguine redemisti"; 1 Petr. 1, 18-19.

422. CCCI. VIII. Idus Decembr. Sancti Nicolai episcopi et confessoris (Myrae: TN SE Rzv 1384.

CCCIII. V Idus {Dec.) Sancti Syri episcopi (primi Paviae: c. 350). R# 1391.

Aeterne Deus praez.

1 Fidelium ... consequamur] vide :Deus, fidelium

remunerator animarum, praesta, ut celebritate praesenti sancti confessoris tui et

episcopi Z/Z4; sit nobis veneranda sollemnitas, et placitorum tibi precibus indulgentiam consequamur" Go 462: LXX. Missa unius confessoris, oratio. — “Deus, fidelium remunerator animarum, praesta, ut beati ..., cuius venerandam celebramus festivitatem, precibus indulgentiam consequamur" I/ 814, À 143, Gell 144, PR 18, 5 : $. Marcelli ;À 900, Gell 869, $ 695, Z 1572: S. Leonis Papae ; Pr 227, 3 : de uno confessore ;etc. (BRUYLANTS, Orazsons, IL, n° 225) 2 Nicolai]

Syri Rz» 1391

3 Glorificavit ... corpore] vide 1 Cor. 6, 20.

N.B. Le fait que la première phrase est reprise de l'oraison de Go 462, dont la version diffère de celle des sources romaines, suggère une origine gallicane de cette préface.

423. Benedictio candelarum in Purificatione sanctae Mariae.

Cim 22040, p. 1-4 (Rituale de Wessobrunn: XIIe s.), ed. FRANz, Kirchliche Benediktionen ...Y, p. 451-452 (n9 C. I, 6 RR/, n? 25, p. 109 (R/eznau :XIIe s.) Pontifical de Winchester (Cambridge University Library Ee. 2. 5: XIIe s. : vide Ro 147), Besançon, Narbonne, Arles et Rouen (XIIe s. :vide FRANZ, p. 454). Mat 417 (Missale 1000 de Braga, A.D. 1130-1150) Coimbra (Rituel de Santa Cruz, A.D. 1228-1230).

^

192

PRAEFATIONES 423-425 Vere dignum ... aeterne Deus praez.

—— 1 illustrasti (illuminasti Cozzbra) ...

mittendo ... virginis (Mariae add. Coimbra] vide Rom. 8, 34; Gal. 4, 4; 1 Io. 4, 9-

10 2 quem … oraculis] vide Rom.1, 2 3 temporibus ... mortis] Lc. 1, 79; vide Is. 9, 2 ; ... ambulantibus ... mortis] in regione umbrae mortis ambulantibus Mat 4In(Etin Coimbra) ipso (ipsa Ma?) claritas (claritatis lux Cozzbra) … eis (eis] oz. Maf)] Mt. 4, 16. Tu ... praeparatas] Te quoque precamur, ut super has candelas nomini tuo praeparatas tuam benedictionem infundere digneris Ma 5qui..tui]Colos. 1,15 ^ 6per..aeternae]Ps. 111,4 7 Et qui iustum... expectatione (Et qui iusti Simeonis fidelem implesti expectationem Ma), ut ... Christum ... carne (eundem Christum tuum carne videret indutum Ma»), ... salutare (Lc. 2, 26, 30-32), ipse nos (nos, quaesumus Ma?) ... repellas] Et qui iustum ... replesti..] R:Rh — 8 Et... tuum (Et sicut servum tuum hodie Mz?) ... pace (Lc. 2, 29), ita (oz. Mar) in pace ita (sic Coimbra) ... tuae (om. Coimbra, Mat), ut ... quietis aeternae (aeternae quietis Ma) ... intrare. Quatenus ... perfusi (verae lucis perfusi radiis Coimbra) ... iusti (oz. Ma?) ... solis. Per ... saeculorum] Qui Mat ; om. Clm.

N.B. FRANZ pense que cette bénédiction du XIIe siècle provient de France. Outre les pontificaux de Besancon, Narbonne, Arles et Rouen qu'il cite à l'appui, on peut ajouter le missel de Mateus (Ma?), provenant du scriptorium de Limoges, écrit pour un des monastéres de la province d'Aquitaine, Figeac ou Moissac, d’où provenaient les archevéques de Braga, saint Gérald (T 1102), et son successeur Maurice Burdino, de méme que le Collectaire et rituel de SaintBertin (Xe-XIe s.), utilisé dans un monastère du Nord de la France (Rezzs, Bibl. Mun, ms. 305), que l'éditeur de Mat cite en note de notre préface. De France, celle-ci est passée en Allemagne, dont Franz publie la version, ci-dessus, d’après le Clm 22040 et RiRA, n° 23 (0.6. p. 454), et en Angleterre (Pontifical de

Winchester).

424. Mense Iunio. XIIII. In natale sanctorum Iohannis et Pauli. VI. Item alia. EEE

1 nisi ... afferet] Io. 12, 2 2 sationem] sationum cod. 3 segetem] segitem cod. — 4'pro … effundens] v/de Rom. 5,6 — 5 effecit. Propterea] ad. sub linea. N.B. Selon C. CALLEWAERT (5. Léon le Grand et les textes du Léonien, dans Sacris erudiri Y, 1948, p. 102), cette préface aurait une facture léonienne. Il n'en

donne aucune preuve.

423^ CLXXX VIII. IV. Kalendas Iunii. Sancti Maximini episcopi (Augustae Trevirorum: T ante 347). R# 979. Alia (in festivitate confessorum». Contestatio.

PRAEFATIONES 425-426

193

Trente n9 3810 (ed. DESHUSSES, Sacramentaire Grégorien. T. IT).

Vide VD 15: Ad gloriam tuam profusis precibus exorare, ut ... placeamus. A 1123. Ang 251. Gell 1235 Rh 742 S 997: V. Id. Iuli. Natale S. Benedicti abbatis. Pa 826: in natale unius sancti. VD 262: Et gloriam tuam profusis precibus ... placeamus. Ambr: Ar 652. Berg 979. Bi 810 cod. E, N. Z 1567: XII. Kal. Apr. Depositio S. Benedicti. Ambr :MA Fer, p. 463 Z 2138: V. Id. Inlii. Natale S. Benedicti abbatis. Ambr: MA Fer, p. 523: 9 Sept.: S. loachim confessoris et batris B.M.V. Ambr: MA Fer, p. 551: 4 Oct.: S. Francisci confessoris.

Ambr :MA Fer, p. 21 (C. Sanctorum) : in natale unius confessoris vel abbatis. RJ] 235, 9: in vigilia unius confessoris. Aeterne Deus praem.

— 1 (Ad praem. VD 13 ; Et praem. VD 262 et 5? 997) ...

domine (oz. VD 262: A) 2 Maximini ... tui] Z/. MA, p. 21, Pa, RJ, Trente; tui Benedicti MA, p. 463 ; Ioachim confessoris MA, p. 525 ; Francisci confesso-

ris MA;p. 551 3adiuvante]adiuvent(?) 5 Christum] quem 4, Ang, Ge//.

R/

4 placeamus] placaris Trente

N.B. On trouve l’incise : “ut illius patrocinio adiuvante, debita nomini tui

servitute placeamus"' (n9$ 2 ss.) dans la préface de S. Hilaire du Mf 88 (p. 22, 1. 16-17): Quoniam fiducialiter tibi laudis hostias ... exhibetur" (VD 1372).

426. Mense Septembri. XXVII. Admonitio ieiunii mensis septimi et orationes et praeces. Invitatio plebis in ieiunio mensis decimi. X. Item alia.

L 915. Roda LII, 19: feria VIa zn alis rogationibus. Quarta dominica in Quadragesima. A 461

B453

Gell446

S 394

Z 918.

Vide VD 349: Et te creatorem omnium de praeteritis ... animarum. Per Christum. An 1568: HJOP Q T?X Y : dominica tertia infra Quadragesimam (IV a J, QU. I^. F531 Kóln891, 5 Leof 84-85 Nev 176 PL 78,c.69. Riv 204 RJ 76, 3: domin. IVa. Ambr: Ar 334 Berg 400.

177, et Fer, p. 337. 195 : feria V'Ia.

Bi 367. cod. B, C, D, O, Vr MA Dupl, p. Z 958 : feria IIa bebd. IV. Quadrag. Berg 415 et D 5-5,

Aeterne Deus praem. VD 349 1Glorificantes ... creatorem] Et te (te] oz. T?) creatorem (rectorem B;?, creatorem suum Bj!) omnium de praeteritis 2 fructibus exorantes] suppliciter exorare fructibus glorificare VD 349 4invenimur] inveniamur Rozz, 3perceptis] praeceptis À, Ar: Y VD 349

194

PRAEFATIONES

426-428

VD 349: Awbr (cod. C) 5 exhibita (exhibito Ar: T?, X) potius (totius A, Gell, An:Q, Roda; totiens D 5-5, An: O?, T?, X?; toties cezerz) sollemni (sollemnis .$2, Z 918 et 958) devotione-(devotioni $7) ieiunii (Az: Q; ieiunio An: T?, X; ieiunia VD 349), cum ... corporalibus (vw. F) profectum (quoque add. VD 349). IN.B. A. CHAVASSE pense que cette messe, ainsi que le groupe formé par les n9$ IX à XIV, pour le jeüne de décembre, pourrait étre probablement l'oeuvre du pape Vigile, tout comme le formulaire du premier groupe (I à IX) pour le jeûne de septembre, mais tout en avouant n'avoir pu résoudre les problèmes que pose la section XXVII (Messes du pape Vigile [537-555] dans le sacramentaire Léonien, dans Ephem. Liturgicae 64, 1950, p. 179-180). Seul le premier formulaire de la dite section (n9$ 860-866), selon lui, daterait de septembre 537, pendant le

siège de Rome par Vitigès. Les autres (n9$ II- VIII, et IX-XIV) pourraient être des premiéres additions datant encore du régne de Vigile.

427. Die XVII. mens. Iulii. Sanctae Marcellinae virginis (, sororis S. Ambrosii:

T 398-399). Ar 778 (= N 169)

MA

Fer, p. 467

cod. C, D, $a: Ambr.

Aeterne Deus praem. 1 servaret] servare (?) Ar 2 evangelica ... lampade] vide Mt. 25, 1-13 3 bonorum ... excrescetet] vide 2 Cor. 9, 10 4 servitute nobilitans Ar, D, Sa] nobilitans servitute C, MA 5 laeta] laetam Zr 6 immarcescibilem ... acciperet (accipere? 747)] vide 1 Petr. 5, 4.

428.

Lib. II. XLII. In vigilia sancti Laurenti(i». V. Idus Augustas. I gps 44 11931

Gell 1303.

In vigilia unius sancti ( martyris 5. 44 1636 Col, fo gr (n9 219) Salz 411 Z 2857.

D 3-3, 127

Gell 1767

Pa 820

S 1464

cod. B, C, D, $a, Vn

D 3-3,

Die XX(VI) Mensis Aug. Sancti Alexandri ( martyrisy. 1110

Armbr.: Ar 867 (= IN 1967) MA Fer, p. 514.

Berg 1083

Die XXIX Mensis Dec. In festo sancti Thomae Becket episcopi et martyris [Cantuar. T 1170]. "Ambr: MA

Dupl, p. 64, et Fer, p. 41.

PRAEFATIONES 428-428bis

195

Vide VD 265 : Et gloriosi z//us mattytis ....exordia. Per Christum. Ayo FIOIPAQUXOY: Dr 50,2 NM 196-197 PL 78, c. 165 : zm vigilia unius martyris. Leof 171 A: in vigiliis sanctorum martyrum. RJ 204, 1: XI. Kal. Sept. Natale S. Symphoriani martyris. VD 1519: Te laudare, omnipotens

Deus, ... lesu Christo. Cui merito omnes angeli. Col, fo 27Y (n9 214): in natale unius apostoli, quale volueris. Go 383: in natale unius apostoli ef martyris.

Aeterne Deus praem. (Vere dignum et iustum est, te laudare, omnipotens Deus praem. VD 1519) 1 Gloriosi ... praecutrendo] praecipue (hodie «da. Col in beati apostoli tui illius festivitate, in qua gloriosus eius sanguis pro Christo effusus est VD 1519; Et (oz. VD 428) gloriosi (gloriose Pa?) illius martyris (Symphoriani martyris R/ ; martyris tui Alexandri Awbr: Ar 867, etc. ; martyris, pontificisque tui Thomae MA Dzp/, p. 64, et Fer, p. 41 ; illius confessoris

Col 219; illius confessoris ve/ martyris A 1636, Ge// 1767; illius martyris ve/ confessoris 5?) ... venerando praevenire 7/47, Dr, NM, RJ (veneranda passione

praevenire Leof) VD 265; ... praecurrere Pa?; recolendo MA Fer, p. 514; venerati MA Dupl, p. 64, et Fer, p. 41 (VD 428)]VD 265 (et passim VD 1519) 2 honorabilis ... recursione] venerabilis annuae recursionis VD 1519); iterata quovis anno VD 428 : MA Dupl, p. 64 À (ed. Puteobonellz) 3 et ... est] VD 428: MA Dupl, p. 64 A 4 et (oz. VD 1519) in ... iustorum] Ps. 115, 15;

.. permanet] permaneat VD 265: Dr; .. iustorum] sanctorum RJ 5 restaurata] testauratur VD 428: Co/, n° 219, Ge//; restauras MA Dupl, p. 64 B (= Fer, p. 41 : ed. fypica) ; testaurantur ceferi (praeter V) ^ 6 laetitiae] iustitiae VD 265: An (cod. O) 7 aeterna] aeternae 8 Et ... angelis] Per quem VD 265: An (cod. P1); Supplices te rogamus, omnipotens Deus ... in caelis (domino Iesu Christi. Cui merito omnes angeli ... add. Go) VD 1519; Per Christum cezerz.

428bis. Natale sanctorum martyrum Mammetis et Agapiti. XV. Kal. Sept. [Ambr.]

Cod. D (Milano, Bibl. Ambr., ms. D. 87 sup. : messale di Bedero), et $a (Arch. Capitol. della basilica milanese di S. "Ambrogio, ms. 17: messale estivo): XII. et A St Vide VD 105:Cuius amore succensus Mammes ... esse, factorem. Per Christum.

Ar 852 (= cod. IN) Aeterne Deus praem. amore ...] Ar, etc.

Berg 1072

cod. B, C.

1 Gloriosi ... Domine] ozz. Ar, etc.

2ss. Cuius

N.B. On remarquera que seuls les manuscrits D et $a célèbrent à la fois saint Agapit et saint Mammes. Le long prologue de ces derniers est consacré à saint Agapit. La concordance avec les autres manuscrits ne commence qu'avec la mémoire de saint Mammes (VD 105). Ce préambule de D et Sa figure en note de l'édition de Ar 852 (p. 468).

b

196

PRAEFATIONES

429-431

429. (CCCVI). Item alia missa (in natale martyrum». B 1212 (/z L 1529??9).

In festum martyrum. Contestatio. Trente, n° 3804 (ed. DESHUSSES, Sacramentaire Grégorien. T. IT).

1 Gratanter] namque add. Trente 2 tuorum] martyrum Trente 3 meritis suis] meriti sui Trente 4 depellunt] et z2Z. Trente 5 praemium] nos add. Trente.

430. 19. (Feria V. in Coena Domini. Missa chrismalis. Contestatio5. Gv 82. 1 Initium deest 2 hunc] hanc cod. 3 aure] or cod. 4 unguento ... perpetuo] vide Gen. 2, 4-15 5 odorem suavitatis] vide, v. gr. Gen. 8, 21 ; Eccli. 35, 8; Ezech. 16, 19; Ephes. 5, 2 ; Philip. 4, 18

6 accumules] accumolis cod.

7 perfuso] perfusus cod. 8 dignitatibus] dignitatibi cod. tuo cod. 10 huius ... coheredes] »/de Rom. 8, 17.

9 filii tui] filio

430bis. Prex eucharistica IIIa (cum pueris (p. 26). (ed. S. C. pro Cultu divino, Preces eucharisticae pro missis cum pueris ... ;Romae,

die 1 nov. 1974: pro manuscripto).

N.B. Cette priére eucharistique pour enfants est la traduction latine d'un original allemand, approuvé par la Congrégation pour le Culte divin 44 experimentum.

451. De oblatione.

Traditio apostolica, 4 (ed. B. BOTTE, p. 12-17) : cod. L (palimpseste de Vérone). Cod. E: version éthiopienne (ed. DUENSING). Vide VD 645 : Nos tibi, sancte Pater, semper et ubique gratias agere, per Filium ... MR 7o, n? 101: prex eucharistica, II; n° 74: praefatio communis, LEA

Vere dignum et iustum est, aequum et salutare praem.

1 Gratias ...

PRAEFATIONES

431

197

Christum] Nos tibi, sancte Pater, semper et ubique gratias agere, per Filium dilectionis tuae, Verbum tuum per quod cuncta fecisti VD 645 ; … puerum] filium VD 431: E 2 Iesum ... Redemptorem] vide Galat. 4, 4-5 ; 1 Io. 4, 9-10 et 14; ... in ultimis temporibus] oz;. VD 645 3 et ... natus] ozz. VD 645 ; et ...

tuae] vide Ephes. 1, 9-10; ... tuum inseparabile] quod a te (non separatur» VD 451: E ;... per... fecisti] vide, v. gr. Sap. 9, 1; Io. 1, 5 ; ... et ... fuit] vide Ephes. 1, 9-10; volens, et VD 451: E ; ... misisti ... virginis] vide Galat. 4, 4-5 ; 1 Io. 4, 9-

10 et 14; ... Quique ... natus] Qui caro factus est et portatus in ventre, et Filius tuus ostensus est ex Spiritu sancto VD 431: E ; vide Lc. 1, 35 ; Mat. 1, 20; Io. 1,

I4 4 Qui ... complens] Ut compleret tuam voluntatem VD 431: E; Qui voluntatem tuam adimplens VD 645 ; vide Io. 4, 34; 5, 30; 6, 28 5 populum ...

adquirens] populum tibi faceret VD 431: E; populum tibi sanctum adquirens VD 645 ; vide 1 Petr. 2, 9;

6 extendit ... pateretur] vide Is. 65, 1-4 (BOTTE,

Extendit manus suas cum pateretur, dans Quest. Lit. 49, 1968, p. 306-308 ; Tgdscbr. V. Lit. 52, 1968, p. 451-453); extendis (VD 431: L) manus suas ... E

[ac

crediderunt] patientes liberaret qui in te speraverunt VD 431: E; o». VD 645 8 Qui ... manifestet] Qui traditus est in sua voluntate passioni, ut mortem solveret et vincula diaboli dirumperet, et calcaret infernum, et sanctos dirigeret, et terminum figeret, et resurrectionem manifestaret VD 431: E; ut mortem

solvetet et resurrectionem manifestaret. Et ideo cum angelis et omnibus sanctis gloriam tuam praedicamus, una voce dicentes: Sanctus ... Vere Sanctus es, Domine, fons omnis sanctitatis. Haec ergo dona, quaesumus, Spiritus tui rore sanctifica, ut nobis Corpus et + Sanguis fiant Domini nostri Iesu Christi. Qui

cum Passioni voluntarie traderetur VD 64; 9 accipiens ... confringetur] accipiens ergo panem gratias egit et dixit ... VD 431: E ; accepit panem et gratias agens fregit, deditque discipulis suis, dicens: accipite et manducate ex hoc omnes — Hoc est enim ... pro vobis tradetur VD 645 ; vide Mt. 26, 26-29 ;Mc. 14, 22 25:11 C.22, 17-20 UCOT. 11302,3225 10 Similiter ... facitis] Similiter ... pro vobis effundetur. Quando hoc facietis, (in) meam commemorationem facietis VD 431: E; Simili modo, postquam cenatum est, accipiens et hunc

calicem, item tibi gratias agens, dedit discipulis suis dicens: Hic est enim calix sanguinis mei, novi et aeterni testamenti, qui pro vobis et pro multis effundetur in remissionem peccatorum. Hoc facite in meam commemorationem VD 64; ; vide Mt. 26, 26-29, etc. ## n? 9).

N.B. On remarquera que le canon d'Hippolyte se déroule sans discontinuité, depuis le dialogue de la préface, qui précéde immédiatement, jusqu'à la consécration. Il se termine par l'anamnése et l'épiclése et se conclut par la doxologie: per puerum (filium E) tuum Iesum Christum, per quem tibi gloria et honor (Patti et Filio et sancto Spiritu add. L) in sancta ecclesia (tua et add. L) nunc et in saecula saeculorum. Amen". A cette époque, le *'sanctus" est encore absent. La nouvelle priére eucharistique II du missel romain, pour l'adapter à la structure traditionnelle du canon romain, l'a bouleversé et divisé, jusqu'au récit

de l'institution, en cinq parties: la préface proprement dite (du début à “manifestaret”), le Sanctus avec son préambule ordinaire, un bref “Vere Sanctus" (emprunté aux confestationes gallicanes), une première épiclèse consécratoire, enfin la formule consécratoire, avec un préambule emprunté à l’incise d'Hippolyte “Qui cumque traderetur voluntariae passioni", mais quelque peu modifié littérairement. Les paroles de la consécration ont été harmonisées avec celles du canon romain I, sous sa nouvelle formulation.

C'est la raison pour laquelle nous avons reproduit le canon d' Hippolyte jusqu'au récit de l'institution, compris.

x“

431-433

PRAEFATIONES

198

Kr. GaMsER (Codices liturgici latini antiquiores, n° 084, p. 114-11 5), comparant “per dilectum puerum (filium E) tuum Iesum Christum, quem in formule la ultimis temporibus misisti nobis salvatorem ..." avec celle d'une préface antique d'origine probablement gallicane (ou ambrosienne ?) reproduite dans un Traité dogmatique anonyme arien du IVe-Ve siècle : “Qui incomparabili tuae bonitatis honestate lucem in tenebris fulgere dignatus es, z//fens nobis lesum Christum sospitatorem animarum nostrarum" (vide ND 1030), y trouve une ressemblance.

432. Mense Augusto. XVIII. III. Nonas Augustas. Natale sancti Stephani in cymeterio Callisti via Appia. VIIII. Item alia. 1E eec

1 quo] quam? (en note de l'édition)

2 basilica] basilica (m effacé).

N.B. Selon M. Ruze (The Leonian Sacramentary, dans Journ. of Theol. Studies X, 1909, p. 54-57), cette messe remonte à la dédicace de la basilique de saint Etienne par Léon le Grand, église probablement construite par Demetrias. L'attribution de l'ensemble de la section à la fête de l'Invention du corps de saint Etienne, IV/. Nonas Augustas, est plus récente. Il faudrait lire donc, pour notre

messe, III. Non. /Aug., date de la dédicace. Toutes les allusions de la dite section à la Noél dateraient du pape Hilaire (461-468), dans la nouvelle recension qu'il en a faite, du reste érronément.

453. Mense Maio. XI. In dominicum Pentecosten.

qq

Vide VD 757: D]: Pro possibilitate carnali ... (n99 9-10). LMS 788: Inlatio in diem sanctum Pentecosten. 1 Haec ... emisse] ... Obsecramus igitur, Domine, ut haec nostra confessio,

de cordibus filiorum promissionis emissa, tibi, Pater gloriae, semper accepta sit ... (p. 340, 1. 26-27) | 2Quia... loquerentur] ... nihil sublimius ecclesiae exordiis collatum fuisse cognoscimus, quam ut praeconum evangelii tui ora linguis universarum gentium loquerentur ... (Zbid. l. 33-36). Vide Act. 2, 1-11. LMS 786: Post Nomina in diem sanctum Pentecosten :

3 Ut .. meruit] Domine, qui virtute Spiritus tui, et eorum qui veteris confusionis superbiae turrem aedificabant perturbasti auditum ... 1/24 Gen. 11,

1-9. N.B. Mgr C. CALLEWAERT

rapproche cette préface du sermon

75, 4e

Pentecoste, I de saint Léon le Grand, qu'il considére comme un commentaire de

celle-ci, pour la plus grande partie. Il fait de méme avec la collecte du Léonien pour ce jour: "Adesto, Domine, precibus nostris, ut adoptio ..., #hi/ babeat in

PRAEFATIONES 433-435

199

confessione diversum" (I 215), dont la finale (soulignée) reprend l’idée fondamentale de la préface et de l'homélie de Pentecóte, dans une formule qui n'est pas étrangère à saint Léon, dans son sermon 77, 1 : nihil est in voluntate diversum" (5. Léon le Grand et les textes du Léonien, dans Sacris erudiri, 1, 1948, p. 68-71): serm0 75 €t 77, 1 (ed. R. Dorrs, Sources chrétiennes 74, NL, p. 144-149, et 157; PL $4. C. 400-404, et 412 B). i S'il en est bien ainsi, il faudrait admettre que le préface wisigothique du jour, textuellement parallele à la léonienne, aurait puisé à la méme source. Tout récemment, le Père S. AGRELO, s'appuyant notamment sur le Traité 75,2 et 5 de S. Léon, exprimant la préoccupation de l'unité de la foi trinitaire contre les hérésies d'Arius et de Macédonius, propre aux premières années de son pontificat, retrouve celle-ci dans notre préface, qu'il date, en conséquence,

de 442 (Consideraciones. historico-literarias sobre los formularios de Pentecostès del “Sacramentario V'eronense”, dans Anfonianum 49, 1974, p. 239-282 ; vide p. 274-

275).

434. Sancti Remigii Remensis episcopi [T 13 LAN. (fragmentum).

532-533]. Contestatio missae

Gv 342 (ex cod. 1395 Bibl. Munic. Remensis, fo 39V ; IX. s. : fragment Mabillon).

N.B. Vide F. Baix, Les sources liturgiques de la Vita Remigii de Hincmar, dans Miscellanea A. De Meyer, 1 (Louvain 1946), p. 222-227.

Mabillon fait précéder cette préface de la mention : “Ex praefatione, quae ad missam antiquitus dicebatur, de miraculis eiusdem beati Remigii".

455Mense Decembri. XL. VIII Kalendas Ianuarias. Natale Domini ... III. (Item alia. ». ]1:32747-

1 ipsum … revelasti] vide Lc. 2, 30-32

2ab.… alto] vide Lc. 1, 26-38, 69, 77-

3 Benedictus ... domini] Ps. 117, 25 ; Mt. 21, 9; Mc. 78 ; cornuml] /ege cornu ... nobis] Ps. 5 Deus 4 Qui ... suo] Ps. 18,6 114107 DC419, 382 1012» 35

Ó6ut..mortis]videLc.1,79 117,27 de "perpetuae" qui précède "lucis".

7aeternae] correction postérieure, au lieu

N.B. Sur l'attribution de l'ensemble de la section XL à saint Léon-le-Grand,

les avis sont partagés. Tandis que CALLEWAERT (L'œuvre liturgique de 5. Léon le Grand, dans Sacris erudiri L, 1948, p. 105-111) y est favorable, CoEBERGH, (.$.

Gélase ler, auteur principal du soi-disant sacramentaire léonien, dans Eph. Lif 64, 1950, p. 222-228) lui préfère celle faite au pape Gélase, en raison de la similitude du vocabulaire, et CHAvAssE (Messes du pape V'igile dans le sacramentaire léonien, ibidem,

p. 222-228) incline en faveur, au moins partiellement, du pape Vigile (Noël

$372).

^

200

PRAEFATIONES

436-438

436. Mense Novembri. In natale sanctae Felicitatis. III. Item alia. (XXIII. Nov. ). JE

C

N.B. Cette messe, avec deux autres (I et II), appartient à la deuxiéme partie de la section: XXXVII. VIII Kal. Decembres. Natale sanctorum. Clementis et Felicitatis, dont la premiére est consacrée à saint Clément.

437. Mense Septembri. XXV. XVI. Kalendas Octobres. In natale sanctae Euphemiae. III. Item alia. bé L 841.

438. Qualiter episcopus in romana ecclesia ordinetur.

PRG LXIII, 55. Incipit ordo ad vocandum et examinandum seu consecrandum electum (in episcopum iuxta morem romanae ecclesiae: OR X XXV B, 28-30 (repris dans PRG, cod. A) PRya I (X, 23); II (XI, 24-26: incipit et desinit tantum).

De examinatione, ordinatione et consecratione episcopi. PRza II (Zb. I, XIV, 33-34: incipit et desinit tantum).

De consecratione electi in episcopum. Aoste V, 20

Bes*

Magd 74-75

PR (Zb.I, p. 92-105)

Roda XII, 15.

Incipit ordo qualiter romanus pontifex apud basilicam beati Petri apostoli debeat consecrati. PRza II (XII B, 17): incipit et desinit tantum (cum propriis adiunctis).

Vide VD Deus honorum omnium, Deus omnium dignitatum, quae gloriae ... devotus (devoti). L 947: XXVIII. Consecratio episcoporum. VW 769-771 A 2106-2106 bis B 1566 Gell 2549-2550 Mf 40: XCVIIII. Orafiones de episcopis ordinandis. Consecratio (= V^). An 25 a-b Ambi,p. 55-56 Bat489-490 Don 44 Egb* Lan 5758 Leof 217-218 OR XXXV,68 Pa 20*-24* (f06) 224 Rob 125-127: benedictio episcoporum. Consecratio.

4nio18 AwbiIl,p. 56 (vel Papam) ordinandum.

OR XL B.6

PL 78, c. 223-

PRG LXXI, 6: ad pontificem

PRAEFATIONES

438

201

Vere dignum ... aeterne Deus (gratias agere Aoste) praem. PRG LXIII, etc. 1 Honor ... ordinibus] Deus (Deo os) honorum (Honorum omnium Roda), Deus (Deo Aoste) omnium dignitatum, quae gloriae (gratiae Aoste, Bar) tuae sacratis (sacris /4, Aoste, Egb, Gell, Lan, Leof, Mf, Rob, V^) famulantur ordinibus (obsequiis PRG LXIII : cod. G) L, V^, etc., An, etc. Aoste, Roda 2 Deus ... posteritas] vide Exod. 28 ; etc. ... Moysen famulum tuum (suum Magd!, tuum Magd?)] famulum tuum Moysen Awbi; ... secreti familiaris affatu] sacrati PRG LXIII (cod. D) ; sacris PR, secretae familiaritatis Leof (familiaris cer.) affatu (affectu À, A»: cod. B, Bes, Egb, Gell, Lan, Leof, Mf, Rob) ; ... culturae (culturem V^) de (om. Ambi) ... indumenti (indumentis PRG LXIII: cod. D; om. Lan) sacerdotalis (sacerdotali Las) ... vestiri (vestire V7) ... intelligentiae (Dor? ; indulgentiae Don!) — 3ne] nec Lan, PL, Rob 4et] om. Lan, Rob 5 ipsa significationum] ipsam (Bes, Mf, V7) significationem (PRG: cod. D; PR) 6 anterioris (anteriores As: cod. Y ; PRG LXIII: cod. T, interioris: cod. B) … mentis] anterioris cultus ad nostrae mentis (mentis nostrae Egb) habitum Eb, Lan 7 gloriam (gloria À, Ge//; gloriae Mf, V^) ... honor (honorem À, Ge/!, Mf, V^) commendat (commendet PRG : cod. K ; PR za : cod. B, C! ; commendat: G2) 8 splendor animarum] splendorem (L4z, Ge//, Mf, V^) animorum (L) 9 ea … in] potius quae Mf 10 Et idcirco (Proinde Lan, Magd, Rob) ... elegisti] ... huic (oz. PRG LXIII: cod D, Mf; his A, L, Leof?, V^) famulis tuis, quos (quaesumus Mf) A, L, Leof?, Mf, V (famulo tuo N. Hitterp, Magd ; ... ill. "Aoste Egb, Roda ;famulis tuis ;//.] Baf) (apostolicae (dignitatis gratia, primae add. Ambi IT) sedis praesulem et primatum (primatem 747i IT, An 1018 : cod. F, ©, X) omnium, qui in orbe terrarum sunt sacerdotum, ac universalis ecclesiae tuae doctorem dedisti, et add. Ambi II, An 1018, etc., PRG: C?, PRza

e£ II:

XIIIB ) ad ...elegisti(delegisti I) 11et(ow. An 23, Egb, L, Lan, OR, Rob) in (om. À, Mf, V^) multimodi (multis modis Ar: O; multimodis Ar 25: B; multimoda OR ; multimodo PL) ... hoc in (est Ar 23 : C, D) eius (eorum Leof? ; horum A, L, Mf, V^) ... clarescat. (Hic ponat archiepiscopus evangelium apertum super verticem eius et inter scapulas zdd. Bes. Hic accipis (accipitur Ambi) chrisma add. Ambi, PL) 12 Comple (complens OR), Domine (oz. An 23, Bes, Egb, L, OR, PRG: A, D, G, J, K, T; PRza I, excep. C ; Roda), in sacerdote tuo (in sacerdotibus tuis À, Mf, L, Leof?, V^; sacerdotio tuo nomine ill. Dos! ;in sacerdote tuo Dor?) mysterii (ministerii A» 25 : B, D, P, Y ; Aosk,

Bat, Bes, Don, Egb, Gel) tui (om. Bes) summam (summam ministerii tui 747757) ... instructum (instructus Mf, l”; instructos A, Dont, L, Leof?) (eum add. Egb, Lan, Magd, Rob», caelestis (caelestibus Dor! ;caelestis Don?) rore (fluore L ; flore Aoste, Bes, Egb, PRG : A, B, D, G, J, K, T, V ; PRwal: cod. B, O ; Roda; et

cet.) sanctifica. 13 Hic mutet vocem, et dicat quasi orationem, ponens in capite mixtum cum Chrismate] Bes. Hic mittat (fundis PL; funditur Awbi; fundat PRG:

]; infundat Aoste ; infundatur Roda ; effundatur Magd, Rob ; mittit

PRG:K, L; mittet PRG: B; mittatur PRG: À) chrisma (oleum (benedictum add. Aoste) Aoste, Magd, Rob) in (super Magd, Rob, Roda) caput ... crucis (in modum crucis super verticem eius 740s/e; ... eius] ordinandi Roda; om. L, V^,

etc. ; Ar, etc.), et dicatur (dicens PRG: G ; om. Magd) : Unguantur ... spiritu tuo (om. PRG: G, Magd, Roda, Egb). PR babet ibi: “Si in Romana curia fit conse-

cratio, subdiaconus apostolicus, vel unus ex capellanis pontificis, ligat caput Electi cum una ex longioribus mappulis, de octo superius dictis, et Consecrator, flexis genibus, versus ad altare incipit, caeteris prosequentibus, hymnum : “Veni

Creator Spiritus". Et dicitur usque ad finem, prout habetur supra in Ordinatione presbyteti, p. 65. Finito primo versu, surgit pontifex, et sedet in faldistorio ante medium

altaris, capit mitram, deponit annulum

et chirotecas, resumit

annulum, et imponitur ei gremiale a ministris. Tum pollicem suum dexterum

^

202

PRAEFATIONES

438

intigit in sanctum Chrisma, et caput Electi coram se genuflexi inungit, formans primo signum crucis per totam coronam, deinde reliquum coronae liniendo, interim dicens: “Ungatur ... pontificali". Et producens manu dextera tertio signum crucis super caput Electi, dicit: “In nomine ... tuo". Et si plures sint consecrandi, hoc in persona cuiuslibet singulariter repetit. Expleta unctione pontifex pollicem cum medulla panis paululum absergit. Et finito hymno praedicto, deposita mitra, surgit, et in pristina voce prosequitur, dicens : "Hoc ... " Tunc omnes episcopi manibus suis perungant caput eius. Archipraesul autem finiat praefationem suam] «dd. Bes 14 Hoc, domine (domine] oz. Gel), ... eius caput (eorum caput L; caput eius Awbi, PR, PRG:

G) influat (effluat

PRwa 1; influat PRza I: C, L) ... interiora eius (interiorum ora Ge//, Mf, V ; interiora À ; interiora horum L ; interiora eorum Dos, Leof?) ..., et (ut PRG:

C1, T;etPRG:C?).. 15-23]om. Arbil, Ane23, Bat, L, OR, PI. (^ Sy Papa ordinatur dicenda est :Sint ... consequatur" Awbi IT) 15 Sint speciosi, munere tuo (munere tuo] ozz. Lan, Egb), pedes eius (eorum Dont, Leof?, Mf, V; eius Don?, Leof ) ;horum A, Lan) ad evangelizandum pacem (oz. Bes, Egb, Lan), ad evangelizandum bona tua (ad evangelizandum Verbum tuum Eb, Lan)| Rom. 10, 15. Da ei (eis À, Doz!, Leof?, Mf, V ; ei Don?, Leof),Domine,

ministerium (mysterium 74057e, Bes, Rob) ... verbo (verbis Leof, Magd, Rob) et in (in] ow. Magd, Rob) factis, (et add. A, Don, Magd, Mf, V^)> in virtute (virtutes

Mf, V; virtutibus Leof, Magd, Rob), < et add. Mf? signorum et prodigiorum (et signis et prodigiis Leof, Rob)] ozz. Egb, Lan. Sit sermo eius (corum A, Dont, Leof?, Mf, V; eius Don?, Leof*) et (oz. Leof) praedicatio (Sit ... praedicatio] om. Egb, Lan), non in ... virtutis (virtute 74057e)] 1 Cor. 2, 4. Da ei (eis À, Dont, Leof?, Mf, V ; ei Dor?, Leof?), Domine (quaesumus Egb), (ut add. A, Roda» claves regni caelorum (vide Mt. 16, 19 ; 18, 18), ut (oz. A, Leof, Roda) utatur, non

glorietur (utantur, ne(c» glorientur A, Dont, Leof?, Mf, V ; utatur, ne(c» glorietur Doz?, Leof!, Magd, Mf, Rob, V ; non glorietur] oz. 74osfe ;ut utatur ...

destructionem] oz. Egb, Lan), potestate (postestatem 1”), quam tribuis (tribues Mf, V^) in aedificationem, < et add. Leof, Magd, Rob? non in destructionem] vide 2 Cor. 10, 8 16 Quodcumque ligaverit (ligaverint À, Dont, Leof?, Mf, V; ligaverit Don?, Ieof) ... sit ligatum (sint ligata V7) ..., solverit (solverint À, Don}, Leof?, Mf, V; solverit Don?, Leof?) ... sit solutum (sint soluta V7) ...

caelis (caelestis, et E^, Lan). Quorum detinuerit (detinuerint A4, Dont, Leof?, Mf; detinuerit Don?, Leof! ; retinuerit PR ; retinuerint

I7) peccata, detenta (retenta PR ; tu, Domine, detinere digneris Lan) sint (sunt Aosk), et quorum dimiserit (dimiserint /4, Dont, Leof?, Mf, V'; dimiserit Doz?, Leof* ; remiserit Egb, PR), tu €, Domine add. Egb, ? dimittas (remittas PR ; dimittere dignetis Egb)] Mt. 16, 19 et 18, 18 17-21] oz. Egb, Lan 17 Qui benedixetit ei (eis 44, Don!, Leof?, Mf, V ; ei Don?, Leof?) ... maledixerit ei (eis À, etc. ; ei Don?,

Leof}, ut supra) ... repleatur] Gen. 27, 29. Qui maledixerit ei sit ille maledictus (Qui maledixerit maledictionibus repleatur Aosse), et qui benedixerit ei benedictionibus repleatur (ei ... repleatur] sit benedictus ÆAoste, Bes)] Aoste, Bes, PR, PRzal

18 Sit fidelis ... opportuno] vide Ps. 103, 27 et 144, 15 ; Mt. 24, 25;

Lc. 12, 42. Sint fideles servi (servi fideles Mf) et (oz. À, V^) prudentes, quos

constituas, tu (tu] oz. Leof, Magd, Rob), Domine, ... ut dent (det Don?, Leof*)

illis (illi PRza: C; Magd) cibum in tempore necessario] 4, Dor, Leof, Mf, V 19 et (ut 4, Don, Leof, Mf, Roda, V^) exhibeat (exhibeant 4, Dont, Leof?, Mf, V ; exhibeat Dor?, Leof ') ... perfectum] Colos. 1, 28 20 Sit ... fervens] Rom. 12, 11 ; Sintsollicitudine (sollicitudinem 1”) impigri, sint spiritu (spiritum 17) ferventes.

Oderit (Odiant

I7; Odiat Bes, Roda) ..., humilitatem diligat

(diligat veritatem Magd; diligant veritatem Mf, 1/; diligant humilitatem À,

Don, Leof, Rob; diligat humilitatem Dor?, Leof1, Roda)] À, Don, Leof, Mf, V

PRAEFATIONES 438

203

21 unquam deserat (deserat unquam PRG: T'; deserant À, Dont, Leof?, Mf, V'; deserat Dor?, Leof?), aut laudibus (lassitudinem 1”; lassitudine À, Don,

Leof, Magd, Mf, RoP!, Roda) ... superatus (superati A, Dont, Leof?, Mf, V; superatus Doz?, Leof?) 22 (Da ei humilitatem veram, patientiam perfectam, ut praem. Egb, Lan) Non ponat (Dor?, Leof! ;ponant 4, Don, 10e

Mf, V^) lucem (ad add. Mf, V» tenebras, nec tenebras (Don: corr; tenebris Don!, Mf, V^) lucem. Non dicat (Doz?, Leof! ; dicant À, Don, Leof?, Mf, V^) malum bonum, nec bonum malum (bonum malum, nec malum bonum Laz,

Leof, Magd, Rob)] vide Is. 5, 20 (, nec ponat lucem in tenebras, nec tenebras in lucem add. Egb, Lan»

23 Sit ... consequatur] Rom. 1, 13-14 ;oz. Evb, Lan,

Magd. Sint ... debitores (debitor Dor?, Leof!), et (in Leof) ... consequantur (côhsequatur Don?, Leof*)|A, Dont, Leof?, Mf, V. Sit ... debitor, et] Roda 24 Tribuas (Tribue Eg», OR, Roda) ei, Domine (om. Bat, Egb, L, Lan, OR, Roda), cathedram episcopalem (pontificalem A» 1018, Lan, Magd, PRzza Il,

XIII B) ad regendam (regendum 4, Leof, Rob) ... tuam (ad ... tuam regendam PRya I: cod. D; tuam] om. An 1018: cod. R) et ... universam, (vel sibi commissam add. P Rzza I (oz. cod. C) ;et plebem sibi commissam add. PR ; et plebem tuae sortis, intra mundi limites universam add. PRwa II, XIII B»; Tribuas eis ...] 4, Dont, L, Leof?, Mf, V (ei Don?, Leof*) 25 Sis devotus] Sis eis (CA, Don, L, Leof?, Mf, V ; ei Don?, Leof) … sis eis (24e ;ei] om. An 23, praeter cod. P, R.; Egb potestas (firmitas Awbi, Aoste, Bat, Bes, Lan, Leof, Magd, OR, PL, Rob, Roda), sis eis (A, etc. 4 supra ;om. Aoste, Roda) firmitas (potestas "Abi, etc. ut supra). Multiplices (Multiplica PR) super eos (A, etc. ut supra) ..., ut ad (semper add. PR, PRG: cod. C, Bat, Don, Gell, Mf, V, PRza I» exotandam € semper add. Bes, Roda » ..., tuo munere sempet (tuo semper munere Aoste, Magd ;sempet] oz. À, Egb, L, Mf, PR, PRG: B, C, G, T; PRzal; Robt,

Roda) (sit add. Rob?» idoneus (Dor?, Leof! ; idonei A, Dont, L, Leof?, Mf, 17), tua gratia semper (semper] oz. An, Aoste, Bat, Bes, Egb, Gell, Roda) possit - (Don?, Leof! ;possint À, Don!, L, Leof?, Mf; possent V/) esse devotus (Dor?, Leof! ; devoti A, Dont, L, Leof?, Mf, V^). Multiplices ... gratiam tuam] sde 1

Petra 26 Per] Per dominum nostrum 24z 25 (praeter cod. O, X) et An 1018, Magd, PRzal, Rob ; Per dominum nostrum Iesum Christum filium tuum, qui tecum vivit et regnat in unitate Spiritus sancti Deus, per omnia saecula saeculorum R7. Amen PR (Et respondeant omnes : Amen. PRG (Cod. G), PRwa I; oz. cet.)] om. Aoste. Per Christum Bes.

N.B. C'est le Pontifical romano-germanique du Xe siécle qui a transformé en préface l'antique priére consécratoire du Léonien (L 947), reprise aussi dans le Pontifical ambrosien (ed. MacrsrRETII, dans Monumenta veteris liturgicae Ambrosianae, L, 1897, p. 5 1), le gélasien (I7 769-771, etc.), le gallican (Mf 40), et l'Hadrianum. C'est sous la forme d'une préface, qu'elle est passée ainsi, à travers les Pontificaux romains du moyen-áge, dans le Pontifical romain actuel, sous la forme longue du Gélasien (avec la séquence : Sint speciosi ... consequatur", n°5 15-23, absente de L 947 et de l’Hadrianum), peut-être d'origine gallicane, puisque attestée par Mf. Notons que Leof (missel de Léofric) et Don (pontifical carolingien de Donaueschingen) donnent entre parenthéses la forme singuliére ou plurielle de la formule consécratoire. Le Pontifical de Lanaleth (Las) a écourté notablement celle-ci. De méme Egb.* /4osfe, dans son texte primitif omettait la formule pour l'onction de la tête de l'élu (n° 15, à partir de: “Unguatur ...", jusqu'au n°23 zz fine: *consequatur") Une main du XIIe siècle l'a ajoutée sur un feuillet supplémentaire (f? 49). * Bes et Egb] ex. MARTÈNE, De antiquis ..., T. 1L, lib. I, cap. VIII, art. XI, ordo

^

204

PRAEFATIONES

438-440

X et II (Venise, 1788, Bassani, p. 57-58, et 31-32): pontificaux de Besancon (XIe s.) et du Pseudo-Egbert d'York (Xe s.) Dom P. DE Punrer, dans Le Pontifical romain. Histoire et commentaire (t. I. Paris 1950, p. 21 ; t. IL, 1931, p. 42-45), suivi en cela par dom C. CoEBERGH, dans 5. Gélase ler auteur principal du soi-disant sacramentaire léonien (Ephem. Liturg. 64, 1950, p. 216), attribue, en toute probabilité, à saint Léon-le-Grand la paternité de la version léonienne L 947, tout comme pour l'ordination des diacres et des prétres selon L 954 et 951 (VD 440 et 442). Coebergh attribue cependant plutót

à Gélase Ier la paternité de l'ordination diaconale.

439. V. Idus Iul. Natale sancti Benedicti (abbatis Nursiae5. An 175* (cod. T1: New-York, Morgan G 57

Gell 1239.

XII. Kal. April. Depositio sancti Benedicti abbatis. 3

DüsseldorfD 1, n° 3739* — F 254 — Kóln 907,6 Reims 213, n9 3695, et Paris 2291 (vide n? 3472)*.

NM83,2

RJ 168,

Aeterne Deus praem. 1 Honorandum] Et te honorandi RJ; honorandi Gell, NM (meilleure version, ainsi corrigée par l'éditeur de F); Honorandam Reims | 2gloriosum] gloriosam R/ ^ 3 diem] sollemnitatem glorificare RJ 4decori]decoratis R/ — 5 pater effulsit] effulsit pastor R/ 6 Quidquid] Et quod RJ 7 dictis] dictionibus RJ 8 mereretur] mereatur RJ; mererentur Ge//. *ed. DESHUSSES, Sacramentaire Grégorien, 'T. TI.

440. Ordinatio presbyteri. Consecratio. PRG XVI, 29. PRza I (IX, 20); II (X, 22); III (b. I, XIII, 9) [II ez III :zuezpt et desinit tantum|. Ambi 38-39

Magd67

Nev57-58

PR(Xb.1I,p.60-66)

RodaXI,3

Vi

104. Vide Domine sancte, Pater omnipotens, aeterne Deus ... consequantur (conse-

quatur). L 954 V 145-146 442090 B1551 Gell2533 Mf30 An29 Aoste III, 22 Egb, p. 31-32 FD 37 (= Freib et Don) Lan ss Leof 214-215 OR XXXV, 30 PL 78,c. 222-223 PR Paw VI Rob 123. Adesto, quaesumus, omnipotens Deus praem. PRG (cod. B,

Cj D, G, K, L, T,

V); CAdesto praem. PR Paul VI) Domine sancte, Pater omnipotens, aeterne Deus praem. L, etc. An, etc. ; Vere dignum ... aeterne Deus praem. PRG: A, et

cet. 1 Honorum (Bonorum PRza II: F; III: L, M, P, T, V; Honorum PRwa 1I : 74? et K?: corr.) auctor (actor Awbi; dator An: P, PRma I, II, HI ;

PRAEFATIONES 440

205

auctor PRza T: C, L) ... dignitatum] Honorum omnium et (omnium add. L.» dignitatum, quae tibi militant distributor À, Freib, Ge//, L, Mf, V ; ... dignitatum €, quae tibi militant add. Egb? 2 quem (te Lan, Rob) ... fitmantur (formantur Eg) 3 naturae (naturale FD, Mf) rationalis (rationabilis À, B, Gell, L, PR Paul VT)] rationalis naturae Vc 4 per … dispositum (dispositam Roda ; dispositis À, Aoste, PRG: G). Unde et (et] oz. À, Freib, L, Mf) < ad add.

PRG: A} sacerdotales (sacerdotalis An: Y ; |”). atque (et À, Freib, L, Mf) officia (officio Roda) ... sacramentis] oz. Ge// ^ 5 praefecisses (profecisses OR) ... societatis (societatem PRG: K, L) ... sequentis ... secundae (sequentes ordines viros esse concede, quos Frei) … eligeres (elegeris A1, Frei, L, Mf, V;

eligeres 74?) 6 Sic (et add. Aoste, OR, PRza I) in eremo ... virorum pfudentium (prudentium virorum Ne) mentes (mentem A», Don, Gell, Lan, Leof, Rob; mentes Ar: O, X? ;mentis Mf, V/; menti Roda) ... spiritum (spiritu V^) ..., quibus ille (qui ille Ge//) adiutoribus usus (usus adiutoribus Magd) ... innumeras (innumerabiles Magd, PRG : A, G; PRwa T) ... gubetnavit (gubernabat Magd)] vide Exod. 24, 1-9; Num. 11, 16 7 Sic (et add. À, Aoste, PR in (om. À, Freib, Gell, Mf, OR, PRzzal, V^) Eleazarum et Ithamarum (Eleazaro et Ithamaro Aoste, PRG: À, PRzza 1; Eleazato et Ithamar cf; oz. PR Paul VT.) filios (filiis À, Awbi, Egb, Freib, L, Lan, Leof, Mf, PRG: A, Vic) Aaron (oz. An, Aoste, Don, OR, Roda) ... abundantiam (abundantia PRG: C) transfudisti

(transtulisti PRG : |”), ut (et Mf, V^ ... salutares (salutaris À, l7) et frequentioris (om. À) officii (a(c» add. A) ... ministerium sufficeret (sufficeret meritum

Freib, L, Mf, V ; meritum sufficeret PR Paul VT) sacerdotum] vide Exod. 28, 1 8 Hac providentia (Hanc providentiam PRG: D, PRzaT: C) (, quaesumus add. Gell, ?Domine, ... secundis (fecundis Doz?, Freib, PRG: V ; sanctis PRwa

I: B) praedicatoribus (praedicationibus Magd, Nev, PR) impleverunt] vide Act. I3, 1-5 ; I Cor. 12, 28-30; Ephes. 4, 11-12 9 infirmitati (infirmitatis PRG: D! ; infirmitati D?) ... quaesumus (oz. À, Don, PL, Roda) ... qui (quia À, Aoste,

Ambi, Freib, OR, PL, Vic), quanto (tanto Mf) ( magis add. A, Ambi, Egb, FD, L, Lan, Leof, Mf, OR, Rob, Roda, V, Vic» fragiliores (infirmiores Awbi) ... pluribus (pluribus + 74) indigemus. *Hic imponens manum super caput" add. Roda. Manus impositio" add. Vc 10 omnipotens Deus (clementissime Vic; oz. Roda; Deus] om. An, Aoste, Don, Egb; Domine sancte Ar: O), Pater (oz. PRG: À, PRza I), in (ut Roda; super x) hos ... N. (in hunc famulum tuum 4», Aoste, Don, Egb, Lan, Leof, Magd?, OR, PL, PRza I, Rob, Roda ; hoc famulo tuo Mf; in hos famulos tuos add. Roda) ... dignitatem. “Hic denuntiat nomen vel titulum" «4. Roda 11 eorum (eius A», Aoste, Don, Egb, Lan, Leof, Magd?, Mf, OR, PL, PRzal, Rob, Roda; eorum add. Roda) Spiritum

( veritatis et add. Magd, PRG: V» sanctitatis. (Reple eum (eos 74) atque locupleta diversarum donis (dote A) gratiarum add. À, An: X?5, ut (et Aoste, Egb; om. À, Ambi, An, Don, L, Lan, Leof, Mf, OR, PR Paul VI, Rob, Roda, V) ...a

(ad Ar: B, Gell, V) ..., secundi (secundum OR, 17) ... munus (muneris meritum Ambi) obtineant (obtineat Ar, Aoste, Don, Egb, Lan, Leof, Magd?, Mf, OR, PL, PRwa 1, Rob, Roda; obtineant add. Roda), ... suae (suorum Freib) ... insinuent (insinuet As, Aoste, Don, Egb, Lan, Leof, Magd?, Mf, OR, PL, PRwa I, Rob, Roda ;insinuent add. Roda) 12 Sint providi (Sit providus An: /4?, B ; Aoste, Egb, Gell, Mf, OR, PRza1; Sint probi Awbi, L, Magd!, PR Paul VI, Roda ;Sit probus Don, Lan, Leof, Magd?, PL, Rob, Roda) cooperatores (cooperator An, Aoste, Don, Egb, Gell, Lan, Magd?, Mf, OR, PL, PR za I, Rob, Roda; coopera-

tores add. Roda) ordinis (operis Aoste) nostri. Eluceat (Et eluceat 74os/e, Magd ; Et luceat Awbi, FD, Lan, Leof, PL, Roda ; luceat À, V', Vic) in eis (eum As: N, X; Gell, Mf, OR ; eo An: cet., Aoste, Don, Egb, Lan, Leof, Magd?, PRwa I, Rob,

Roda;eis add. Roda) ..., ut bonam ... sibi (illis Fresh) ... reddituri (redditurus 747,

^

206

PRAEFATIONES 440-441

Aoste, Don, Egb, Lan, Léof, Mf, Magd?, OR, PL, Rob, Roda; reddituri add.

Roda)] vide x Cor. 9, 17; ... consequantur (consequatur 74z, Don, Egb, Lan, Leof, Magd?, Mf, OR, PL, PRza I, PRG: C, D'; Roda; consequantur add. PRG:

D*, corr., Rob, Roda). Eluceat ... consequantur] ut verba Evangelii usque ad extremum terrae perveniant et nationum plenitudo, in Christo congregata, in unum populum Dei sanctum convertatur PR Paul VI ^ 13Per...] Pereundem Dominum ... Eg», Magd, Nev, PL, PR, PRG: A, B, L; Per Dominum nostrum ... A, Ambi, An, Aoste, Don, Lan, Leof, OR, PR Paul VI, Rob.

N.B. Tout comme pour la “consecratio episcopi" (VD 438), celle du prêtre, qui à l’origine est une simple bénédiction dans les sacramentaires léonien, gélasien ancien et du VIIIe siècle, grégorien et gallican (Mf), est devenue une préface dans le Pontifical romano-germanique du Xe siècle, selon le seul manuscrit À (Roza, Bibl. Alessandria, cod. 173), tandis que ses autres témoins lui gardent encore la forme primitive. C'est à partir de cette version 4 du PRG, que . cette préface est passée, à travers les pontificaux romains du moyen áge, jusqu'à notre Pontifical romain actuel (PR). Le Pontifical de Paul VI (en 1968) lui a rendu son caractère primitif d'une bénédiction. Dom P. DE Punrer (Le Pontifical romain, t. I, Paris 1930, p. 223) et dom C.

CoEBERGEH, (5. Gélase ler auteur principal du soi-disant sacramentaire léonien, dans Ephem. Liturg. 64, 1950, p. 216) attribuent trés probablement la paternité du texte léonien (IL 954) au pape saint Léon-le-Grand. G. FERRARO a consacré une étude sur les priéres d'ordination au diaconat, au presbytérat et à l'épiscopat, d'aprés le nouveau

Pontifical de Paul VI, qui

comporte un commentaire biblico-patristique et doctrinal sur les ministres ordonnés: Le Preghiere di ordinazione al diaconato, al presbiterato e all'episcopato (Napoli, Ed. Dehoniane, 1977 ; 312 p.). Sur l'erdinatio presbyteri, voit pars secunda,

p. 83-147.

441. De benedictione et coronatione aliorum regum et reginarum. ( Benedictio et coronatio reginae 5.

PRya III (ib. I, XXVI, 36). De benedictione et coronatione reginae. PR (Ib. I, p. 228-229).

Vere dignum ... aeterne Deus praem. 1 Honorum ... regiminis] Bonorum (PRwa: cod. T) cunctorum actor (PRzza: cod. K) ac (om. PRma: cod. P ; et rod. A) ... gratiae tuae (tuae gratiae PRza : cod. M) ... humana sibi (sibi hurnanam : item) electio (humana electio sibi PR) ... tua (tuae PRwa: cod. M) ...ac (et PR) ... accumulet. Concede ... regiminis (et add. PRwa: cod. G) 2 mereatur ... ut Sara] vide Gen. 21,1-7 3visitari… ut Rebecca] zide Gen. 25,21 4contra… ut Iudith] vide Iudith 15, 9 - 16, 21; contra omnem inimicum vitiorum muniri monstrant in Iudith PRya (cod. M); ... muniti (/ocus erasus in PRma: cod. S ; inimici PRzza: cod. L) 5 in ... ut Esther] vide Esther 2, 15-18; ... regni regimine (regimine regni PR, PRwa: cod. G, K, P, T) 6 intimi roris] unctionis PRza (cod. MP, super rasuram) 7 obtineri ... fide] obtinere (PR, PRma: cod. G) in praemio (praemium PR, PRwa: cod. G, M, V^) ... hominibus

PRAEFATIONES

441-442

207

(omnibus PR: cod. K) ... sublimetur (in, add. PRwa: cod. M) 8slllomrepromissione] vide 1 Reg. 16, 13; ... eam tore (rore eam PRywa: cod. B, T) ... repromissione (repromissionem PRya: cod. M, T) — 9 filius ... locupletatione] vide 3 Reg. 3, 10-28 10 Sis ... sempiternus] vid Ephes. 6, 11-17 11 vigeatque] vivatque P Rzza (cod. M: corr.) ^ 12sempiterno] aeterno PRya (cod. M: corr.) 13 aeternis] Per dominum nostrum Iesum Christum ... saecula saeculorum. R7. Amen add. PR.

N.B. Mgr. M. ANDRIEU, par G. Durand de Mende, en ment impérial (chap. X XV de cómpilé vraisemblablement

l'éditeur, signale que cet Ordo" a été composé combinant deux documents : l'ordo du couronneson Pontifical) et un ordo provençal du sacre royal, dans le royaume d’Arles, dont MARTÈNE (De

"Antiquis ... 'T. II, liber II, cap. X, Ordo VIII ; 2e édition, Venise, Bassani, p. 227228) a publié le manuscrit de Paris, B.N. lat. 1220, originaire d'Arles, dans la

première moitié du XIVe siècle. On y trouve le début de la préface “de benedicenda regina", sous la forme d'une simple bénédiction, débutant par: “Deus honorum

auctor ac distributor, tribue super hanc famulam tuam N.

benedictionis gratiae tuae copiam ..." (voit ANDRIEU, p. 318-320). Ce texte provençal, à la source de cet "ordo", en ce qui concerne la reine, aurait été amplifié par Durand.

442. Ordinatio diaconi.

PRG XVI, 14: oratio (cod. À), consecratio eorum in modum praefationis (cod. B, C, DX KS. TETE) PR»a lI (IX, 12) : sequitur oratio ; PR ua I (X, 7 : éncipit et desinit tantum) : alia benedictio. PRza III (Jib. 1, XII, 9-11 : éncipit e£ desinit tantum) Magd 64-65 Nev 5556 PR(%b.I,p. 45-53) Roda X, 3 Vic 104: praefatio. Vide: Adesto, quaesumus,

omnipotens Deus, honorum

dator ... mereantur

(mereatur). L 951 V. 152-154 442085 B1545 Gell2526 An32 FD so (= Freib et Dom) Egb* Lan 54 Leof 213-214 Mf 23 PL 78, c. 221 PR Paw VI Rob 120-121: benedictio (vel consecratio) diaconi. OR XXXV, 25 : Ordo qualiter ber quatuor tempora anni in sancta romana ecclesia diaconi et presbyteri ordinentur. ltem alia benedictio diaconi. Adesto, quaesumus (oz. PRG: cod. B, C, D, G, K, L, T, V^), omnipotens Deus praem. L, V, A, etc. An, etc, OR, PRG (cod. A), PRzza 1-II ; Vere dignum ...

aeterne Deus prae. cet.

1 Honorum ... dispositor] Bonorum ... Lan, Leof,

PRza II (cod. B, X, E, F, H, Y, Z) et III (cod. G, K, P, T, VW); Honorum datum ...

V ; ... ordinum ... dispositor] ordinumque (OR, PRG: cod. A, PRza I-II, III:

cod. E, K, V ; PR, Magd, Ner) distributor, ac (et Magd, OR ; atque Ne, PR,

PRza III) officiorum (Magd, INev, OR, PR, PRG: cod. A, PRza I, Vic) dispositor (dispensator 747: cod. O, PRza1:cod.C) ^ 2in...tuam] vide Sap. 7, 27;8,1; 12, 15; 15, 1; ... innovas (innovans Mf) ... disponis (disponens Ambi, An: cod. F,Q, Gell?, Lan, Leof, PL, PR Paul VI, Rob) … virtutem (virtutis À

4 3 lesum] oz. PRG (cod. A) €, et add. OR), veritatem As: cod. Q, R)…. praeparans ... l/; ... providentiam sempiternam dispensans] sempiterna ...

^

208

PRAEFATIONES

442

(praeparas 4, Awbi, An, Egb, FD, L, Lan, Leof, Mf, OR, PL, PR Paul VI, Rob,

Roda, Vic) et in add. À, Freib, Magd, Mf» singulis quibusque temporibus (temporalium 1) aptanda (apta PRG: cod. C?, corr. ;PRma 1: cod. C) dispensans (dispensas À, Ambi, An, Egb, FD, L, Lan, Leof, Mf, Nev, OR, PL, PR Pau VI, PR, Roda, V, Vic) 5 Cuius ... largiris] vide Eph. 4, 1-16; 1 Cor. 12; ... videlicet (om. Ambi, Egb, L, Lan, Leof, Mf, PL, PR Paul VI, Rob, Roda, V^) ... distinctam (distincta PRG : cod. D, V; distinctum PRG: cod. K, L) ... connexam (om. Leof; connexa FD, Mf, PRG: cod. B, D, G, K, L, T, V^) distinctione (discretione À, Ambi, An: cod. B, P, O, Egb, Freib, L, Lan, Leof, OR, PL, Rob, V/;discretionem Mf; discrimine As: cod. R ; districtione As: cod. C, D, F, H, J, K, L, M, T, X?, Y, Don! discretione Dor?: corr.) ... mirabilem totius (totius mirabilem PR Paul VI, V) compaginis (compagis A1, A», Don, Egb, L, Mf, PR Paul VI, PRG: cod. K, L, T, V; compaginis A?, An: cod. O, P!, R)

unitam (unita 74; unitatem Leof, Roda). 6 sacri muneris (oz. OR) ... constituens] ... servitutem (servientem Mf, PRG: cod. D; V; servientes À, Freib) in tribus (trinis 44, Awbi, An, Egb, FD, L, Lan, Leof, Mf, OR, PR, PR Paul VI, PRG: cod. A, PRza I, Magd, Nev, Rob, Roda, V, Vic) ... militari (militare PR Paul VI; ministrare Leof ; militare PR, PRG: cod. B, G, K, L, T,

PR»a 1: cod. C, Magd, Nev, et cet.) constituens (constituis Ge//) possiderent]

vide Num.

3, 6, 18, 21-24;

electis ab initio Levi

7 electis ... filiis, qui

ministerium tabernaculi sacri explentes, hereditatem ... possiderent. Sic in Ecclesiae tuae exordiis apostoli Filii tui, Spiritu Sancto auctore, septem viros boni testimonii delegerunt, qui eos in cotidiano ministerio adiuvarent, ut ipsi orationi et praedicationi verbi, abundantius possent instare, et illis electis viris per orationem et manus impositionem mensarum ministerium commiserunt PR Paul VT ; electis ..., qui (ut qui Ne) in (oz. L, V, À, ete., An (praeter cod. ©, etc., OR) ...tuae (suae Ar: cod. D) ... excubiis (excupies I7) permanentes (permanenter À) ... aeternae (et aeternae Ar: cod. D) ... 8 hos ... suppliciter] hunc quoque (quoque] oz. FD, Gel}, Mf) famulum tuum (famulos tuos Leof?) ill. (ill.] oz. An, Leof, Mf, An, Egb, Lan, Leof*, Magd?, Mf, OR, PL, Rob; Roda? ; N. PRG: cod. A, PRmal: praeter C» ... quos (quem As, Egb, FD, Lan, Leof1, Magd?, Mf, OR, PL, PRza I, Rob, Roda?) ... sactatiis (sacris altaribus À, PR, PR Paul VT; sacris Freib, Gell, Mf, V^) servituros (serviturum 4», Egb, Roda?, Leof!, Magd?, Mf, OR, PL, PRza I, praeter cod. B, C, O: quos; in illo loco serviturum Lan, Rob) in officium (oz. An: cod. D) diaconi (diaconii A, 747, Ambi, Don, L, Leof, PR Paul VI, V ; diaconi As: cod. B, X? ; diaconatus Freib, Gell, Lan, Rob) suppliciter (supplices PRG: cod. B) — 9 tamquam] tantum Lar 9-18 oz. PR Paul VI 10 horum] huius 4», Egb, Lan, Leof, Magd?, Mf, OR, PL, PRwal (praeter cod. B, C, O: horum), Rob, Roda? 11 autem] aeterne I? (autem 1/1) 12 ea] oz. FD, Gell, L,V7 13sunt] sint |” 14te.. fallunt] et (Magd) nota (V^) non falluntur (74s: cod. N) 15 cognitor secretorum] cognitor es (Lar, Magd, Ner, PR, PRG: cod. A, PRma I, Vic; es] om. PRwa 1: C) pectorum (Ge//, Mf, V; peccatorum A, Freib, L) 16 cordium] animorum L, animarum A, Freib, Gell, Mf, V 17 Tu eorum (eius An, Don, Egb, Lan, Leof*, Mf, OR, PL, PRza I, Rob, Roda? ;eorum PRwma 1: cod. B, C, O; horum Ner; illorum Magd! ; illius Magd?) ... concedere] Tu

veraciter (in add. FD, L, Mf ) eis (eum Mf; eos Freib) caeleste potes adhibere iudicium, et velut (vel L) indignis donare quae poscimus A, Freib, Gell, L, Mf,

V ; ... examinare] examinari 747 (cod. H, Y); ... quo] o». Mf; qui Magd; ... admissa] ammissa 747, Leof, Roda ;commissa An (cod. Q), Magd —.18 concedere] Hic ponat solus episcopus manum super capita eorum, dicens add. PRma Tl ; Hic solus episcopus (pontifex PR) manus (manum dexteram extendens PR) imponit (ponit PR) super caput cuiuslibet (cuilibet ordinando PR), et nullus alius, quia

PRAEFATIONES

442

209

non ad sacerdotium, sed ad ministerium consecrantur, dicens (singulis z4g. PR): Accipe (Accipite PRzz III : cod. A, K, L, P, R, $, I7) Spiritum sanctum, ad robur et ad resistendum diabolo et tentationibus eius. (In nomine Domini"

add. PR 5». (Et PRwa III) postea cantatur (prosequitur PR) in pristino (primo PR) tono, (extensam tenens manum dexteram, usque in finem praefationis add.

PR} add. PR, PRzza1II. Hic pones manum super caput 242. Roda ; Vic (post “in opus”) 19 Emitte (Mitte PRG: Hrrron») ... roborentur] vide Is. 11, 2;

Emitte, Domine, in eum, quaesumus 747 (cod. F) ; Emitte, quaesumus, Domine, in eum 747: cod. D ; Emitte in eum Az, Lan, Leof!, Mf, OR, PL, PRwa I (eos] PRa: B, C, O; Leof?, Magd), Rob ;Emitte in eos (eum), Domine, quaesumus zs, Don, L, Lan, Leof, OR, Rob, Roda, PR Paul VI; Emitte in eos Spiritum,

quaesumus, PRya I (cod. B), Domine (oz. PRwa I, praeter cod. C: Domine), sanctum tuum P Rza I ( praeter cod. C, O), quo (L4?:corr. ; qui A1, An: cod. EF, O,

Q, PRG: cod. V^) in opus (om. PRG: cod. À ; in operibus Awbi) ministerii (tui add. Egb, Nev, PR) ... septiformis gratiae tuae (tuae] ozz. A», Lan, Leof, Rob, Roda) munere (munere septiformis tuae gratiae A, Freib, L, Mf, PR Paul VI, 1”) roborentur (roboretur Ar, Lan, Leof, Magd?, Mf, OR, PL, PRza I, Rob: Roda? ;roborentur PRza I: cod. B, C, O; Leof?, Magd!) (in instar illorum,

quos in exordio nascentis ecclesiae apostoli tui adiutores sibi et comites 20 eis (eo 4x, Don, Lan, Leof?, addiderunt add. Leof; vide Act. 6, 1-7» Magd?, PL, PRwa I, Rob; eum Mf, OR, Roda; eos Freib; eis Leof?, Magd!, PRya Y: cod. B, C, O) ... forma (iustitiae add. Vic» virtutis, (dilectio sine 21 simulatione, sollicitudo infirmorum ac pauperum, add. PR Pau VI» modesta (modestia Mf), pudor constans (oz. PR Paul VI) ^ 22innocentiae … observantia] innocentiae (innocentia Ge//) puritas (puritatis /4z: cod. Y ; om. Freib, Mf, VW), et (om. An: cod. F) spiritualis (salutaris Ge//) observantia 23 eorum ... fulgeant] eius 4, Lan, Leof1, (observatio A», Magd, PL) Magd?, Mf, OR, PL, PRza I, Rode? (eorum Leof?, Magd!, PRwa I: cod. B, C,

O; om. PRG: cod. D) ... 24 ut suae] et (An: Magd!; ilius Magd?); imitationem (imitatione

fulgeant (fulgeat PRG : cod. C1, fulgeant :cod. C?, corr.) cod. BY), Freib, Gell, Leof) eorum (Freib; in illorum ut suarum (suae) castitatum exempla Roda 25 |”) ... acquirant] imitationem sancta plebs (sanctam

plebem Leof; sanctam plebs FD, Nev, PL, PRG: Hrrron») Lan, Magd, PRG (cod. G, K, L, T) acquirat Awbi, An, Lan, Leof, Magd?, Mf, Nev, OR, PL, PR, PRG (cod. B, D, G, K, L, T, V), PRza I (acquirant PRza I: cod. B, C, O; Magd), Roda 26 praeferentes] proferens 4», Don, Lan, Leof!, Magd?, OR, PL, Rob, Roda? ;perferens Mf; praeferens P Rza I (praeferentes :cod. B, C, O);

proferentes Awbi, Leof?, Magd!, Roda!

27 firmi ... perseverent] firmus

(firmi Leof?, Magd!, PRzza Y: cod. B, C, O) et stabilis (stabiles Leof?, Magd!,

PRya 1: cod. B, C, O) perseveret (perseverent Leof?, Magd!, PRzza I: cod. B, C, O) An, Don, Egb, Lan, Leof!, Magd?, Mf, OR, PL, PRza I, Rob, Roda?

28

dignisque ... mereantur] quatenus, Filium tuum, qui non venit ministrari sed ministrare, imitantes in terris, cum ipso regnare mereantur in caelis ; dignisque (dignis PRzza I : cod. B) successibus (successionibus Ar: H!, Mf, PRG: G) ... capere potiora (potiora capere À, Freib, Mf, V^; potiora] ozz. Ge/7) mereantur (mereatur Ar, Don, Egb, Lan, Leof!, Magd?, OR, PL, PRya I, Rob, Roda? ; mereantur Leof?, Magd!, PRza 1: B, C, O; mereamur As: Y, Mf. Per eundem

(Per PR Paul VT) dominum ..., qui 29 in ... sancti] tecum vivit et regnat in unitate eiusdem (eiusdem] oz. Ner, PR Paul VT) Spiritus sancti Deus, per omnia saecula saeculorum. R7. Amen add. Nev, PR.

IN.B. C'est à partir du PRG que l'ancienne consécration diaconale de L, Mf et l/,> reprise dans 4», s'est transmise sous forme de préface consécratoire

^

210

PRAEFATIONES

442-443

jusqu'au pontifical romain actuel, à travers les pontificaux du moyen âge du XIIe et du XIIIe siécles. Le nouveau Pontifical de Paul VI lui a rendu son caractère d'une bénédiction. Les pontificaux Leof, Magd et Roda sont munis d'un exposant (Leof!, Leof?, etc.), parce qu'ils comportent, soit entre parenthéses, soit au dessus de la ligne, le singulier ou le pluriel, suivant qu'il s'agit de l'ordination d'un ou de plusiers diacres. Les autres exposants désignent normalement une correction postérieure d'une manuscrit (chiffre “2”, p. ex. : *C?"), *Egb] Pontifical du Pseudo-Egbert, arch. d'York (Paris, B.N. lat. cod. 10575 :Xe s.) Ed. E. MARTÈNE, De antiquis ..., T. II, liber I, cap. VIII, art. XI, Ordo II. Venise, Bassani, 1788, p. 34.

Dom P. DE Puurzr, dans Le Pontifical romain (t. l, p. 223), attribue la paternité trés probable du texte léonien (L 951) au pape S. Léon-le-Grand, tandis que dom C. CoEBERGH (S. Gélase ler auteur principal du soi-disant sacramentaire léonien, dans Ephem. Liturÿ. 64, 1950, p. 216) songe plutôt à une interpolation ou un remaniement, ou méme à une composition de saint Gélase.. Voir en note du n? 440 l'étude de G. FERRARO : Le Preghiere di ordinazione al diaconato, al presbiterato e all'ebiscopato, parte prima: preghiera di ordinazione al diaconato, p. 13-81. Elle donne un commentaire biblico-patristique et doctrinal du ministére diaconal, d'aprés la version, retouchée, du Pontifical de Paul VI.

443. (Pro defuncto episcopo. Immolatio missae (?)> Ag 18 (B), fe 1v, col. 2, et 2T, col. 1.

1 vitam] ‘sa’ (salutem?) praem. (verbum deletum)

2 angelorum ... dignita-

tis ; Ante ... sanctorum] vid VD 344: Et tanti munetis largitorem ... (n°% 6 et 7) LMS 888, Ir 139 (S. Martini ordinatio) : *angelorum comes, consors apostolicae

dignitatis ... ante mortuus saeculo, quam naturae. Haec est mors pretiosa sanctorum" 3 vitiorum incentiva (incendiva cod.)] vide: “Omnipotens Deus, cutus Unigenitus ... mentes vestras ab omnibus vitiorum incentivis expurget ..." An 1743 (Benedictio in octava Natalis Domini, in Corpus benedictionum ..., n9 1545) ; LMS 243,

20; 252 (p. 120, 8), etc. (Zbidez) ;LEONIS MAGNI Sermo 78, c. 2 : **... ut contra spiritales nequitias pugnaturi, abstinentiae arma caperent, quibus vifiorum incentiva truncatent", et 81, c. 1: 5... si militia christiana contra sncentiva omnia vitiorum continentiae se sanctificatione munirent^ (de ieiunio Pentecostes Yet IV ; ed.

R. Douce, Sources chrétiennes, 200, t. IV, 1973, p. 26-28, et 40-42 ; PL 54, c. 416 et 421); MANZ, Ausdruckformen ..., n9 451 4 mots ... sanctorum] Ps. 115, 15 5 resurrectionis exspectans] vide Act. 24, 15 6 iustitiae merces] vide Sap. 2, 22 7 corona ... victoriae] vide VD 344 (supra) : **... ista est corona iustitiae, haec est omhium palma virtutum" (n° 7); 2 Tim. 4, 8; Apoc. 7, 9.

N.B. Ce fragment d’une préface (?) irlandaise, provenant du monastère de Clondakkin (près de Dublin), éditée par BANwrsrER, dans Jowrnal of Theolog. $Sfudies, 5, 1904, p. 53 et 63-64 (Some recently discovered. Fragments of Irish

Sacramentaries), intercalé dans la messe du fragment précédent (f? 1v, col. 1), probablement “in commemoratione beatissimorum martyrum" (VD 1586: Trinitati ..), ne semble pas appartenir à celle-ci, selon nous. demander aussi s'il s'agit bien, ci-dessus, d'une ptéface.

On peut se

La doxologie finale, ci-dessus, “Per Dominum ... Pleni sunt ..." appartientelle bien à notre texte? On peut se le demander.

PRAEFATIONES 444-446 444.

211

Missa unius defuncti [Ambr.] Bi 1292

Berg 1410.

MA

Fer, p. 81 (C. Sanctorum).

Aeterne Deus praem. 1 ss. vide Ps. 115, 17; Hebr. 15, 15 2 ss. vide: "Inclina ..., Domine, aures tuas (aurem tuam A, etc.) ad preces nostras, (pro

V5 quibus misericordiam tuam supplices exoramus, ut animam famuli tui 7//. ve/ illam (animas famulorum famularumque tuarum 1”) ... in pacis ac lucis regione constituas ..." |” 1686, B 2005, Ge// 2994 ;An 1015 et 1403 : ad agenda mortuorum (ét MR): BRUYLANTS, Oraizsons, II, n° 644.

445. IIII. Missa quam sacerdos pro se dicere debet ... Inlatio.

LO 254. 1 hostias immolare] vide Ps. 26, 6, et 115, 17; Prov. 16, 5; Is. 57, 7; Ionae

1,16 2 Deus … nihilo] vide 2 Mac. 7,28 3 multitudo peccati] vide Ps. 30, 20 4 in … potentia] vide Gen. 6, 11-8,22 5liberasti ... muscipulis] 24 Gen. 37 6 subvenisti ... transeunti] vide Exod. 13, 17-14, 1-30 7 puerum ... feritate] vide Dan. 6, 16-24

8 exaudisti ... gementem] v#de Ionae 1, 11-2, 11; 3

9 elegisti ... adstantem] vide 1 Reg. 3 Reg. 24, 16

10 exaudisti ... trucidantem] vide 2

11 ille ... audaciam] ide 1 Reg. 17, 41-54

12 Miserere ... mei]

Ps. 56, 2 ; ... latronem ... confitentem] vide Lc. 23, 39-43

sepulcro] vide Io. 11, 1-44 13-14; Lc. 5, 27-28

13 qui Lazarum ... 14 Mattheum ... publicano] vide Mt. 9, 9 ; Mc. 2,

15 Cornelium ... doctrina] vide Act. 10.

446. CXCIII. Missa in honore omnium sanctorum. Vcb 882. In honorem sanctae Mariae.

Leof 178 B. Pro nobismetipsis. Cambrai 163, n9 3688 et Rezzs 213, n° 3737 (ed. DESHUSSES, Sacramentaire Grégorien. T. Il).

Aeterne Deus praem. 2nos|]om.Leof

1 et ... cum] Maria semper virgine et Cambrai, Leof

^ 3ss.vide: *Clamantes ad te, Deus, dignanter exaudi, ut

nos de profundo iniquitatis eripias et ad gaudia aeterna perducas” (orafiones vespertinales et matutinales) : An 964, Pa 921, À 1931, B 1374, Gell 2165, Rb 1132 4 a cunctis] ab Cambrai.

212

PRAEFATIONES

447-449

447. CLXXX VII. Missa sanctae Mariae vel {pro > omnibus sanctis. Praefatio. Vicb 850.

Aeterne Deus praéz. 1 pro ... conditione humana] vide (v. gr.): “Deus, qui restaurationem conditionis humanae mirabilius operaris, quam substantiam condidisti ..." L 1258 (#ense decembri. XL. Natale Domini. VI. Item alia, collecta).

448. 10. Missa ad postulandam gratiam Spiritus sancti. Praefatio. Ak 45: ABCDFEGHJK. Ambr:Bi124s D3-3,1235

Harlf06or

291, IN 828, O 800, Sa 551, V1 651, Vr 799 1499 RJ] 258, 1.

cod. C = Lodr 1343,D 1250, H

F 2258

Leof 189 A

Rx

Tit. Alia praem. K ; Pro gratia Spiritus sancti postulanda À ;missa pro amico € vivente add. Alc (F) » in tentatione inimicorum invisibilium et pro se ipso F 2258; missa pro tentationibus inimicorum invisibilium vel cogitationibus cordis (cordium ÆAwbr) immundis Awbr, D; missa pro tentationibus Leof (carnis add. Alc: H» ; missa pro repellendis pravis cogitationibus Rv; missa contra tentationem carnis R/; item alia pro tentationibus cogitationum G : missa contra tentationes (immundorum spirituum B, inimicorum invisibilium /»

Bi)

Aeterne Deus prae. 1 Humiliter tuam] Tuam humiliter /, K (tuam] oz. 2 deprecantes] imploro /, K — 3 clementiam] tuam B add. ab editore 4 animae meae] animabus nostris G, RJ, animae nostrae Leof, animae famuli

tui Z//. Ambr, Alc: C, D, F, F 2258

5 merear] mereamur G ; mereatur B, C, F

et cet.

N.B. Cette préface alcuinienne s'apparente étroitement avec la collecte d'Alcuin pour la messe “de cordis emundatione per Spiritum sanctum postulanda" : “Deus, cui omne cor patet, et omnis voluntas loquitur, et nullum latet

secretum, purifica per infusionem sancti Spiritus cogitationes cordis nostri, ut perfecte te diligere et digne laudare mereamur. Per Christum ..." 44 48, F 1790, Ross 286, 1, MR, etc. (vide BRUYLANTS, Oraisons, IL, n° 206).

Avec une phrase initiale propre: “Misericordiae dator et totius bonitatis auctor", cette préface est reprise par Paris 2291, f9 144V: VD 565, pour la méme

messe votive.

449. CCCIIII. Mense decimi. Feria IIITa ad sanctam Mariam.

44 1595.

B 112;

Col, fo 25r (no 182)

RJ! 1002

$1 1432.

PRAEFATIONES

449-450

213

Vide: VD 325: Et per ieiunii observationem quaerere ... conserva. $250472. VD 1479: Te, Domine, ieiunii observatione ... conserva.

F 1723: feria VIa post dominicam IV. ante Natale Domini. VD 149; : Te in ieiunii observatione quaerere ... conserva. Gell VD An VD

1729 God, p. 342 Rh? 1002 Mayence 1, n° 3672 (Te ieiunii ...) 1205 : Qui sanctificator et institutor es ... auxilium. Per quem. 1706, etc. : wensis X. Feria VI. 600: Nos te in observatione ieiunii quaerere ... ad salutem. Per quem.

Ambr :Ar 524, etc.: die primo in laetaniis minoribus.

VD 1496: Te in observatione ieiunii quaerere, qui es panis ... immersit. * — Go 331: wissa prima die rogationibus; B 724 Monza 401. Rb 582: tertia die. Vere dignum et iustum est. Te in praem. Go; Aequum et salutare. Te, Domine praem. F; Te praem. God, Mayence; Te in praem. Gell, RJ? (add. ab editore), B 724, Monza, Rh 582 ; Nos te in praem. "Ambr. — Aeterne Deus. Et per

praem. $5? — 1Ieiunii ... quaerere] ozz. VD 1203 ; observatione ieiunii quaerere VD Goo et 1496 ; Et per ieiunii observationem quaerere VD 323 2 qui] quae Col 3 sanctificator ... conserva] alter VD Goo et 1496; sanctificator es et institutor abstinentiae ... Leof, RJ (VD 1203); ... numerus est] est numerus VD 323 et 1203; .. Effunde super nos] Effunde, quaesumus, super nos VD 1203 (Effunde super nos, quaesumus 747: cod. O) et 1479; ... in diebus] oz. RJ (VD 1203); ... spititum] spem R7 1002 (VD 449); ... ab omnibus nos] nos om. P! (VD 1203) 4 conserva] Ut qui Unigeniti tui celebramus adventum, continuam eius sentiamus auxilium 247. VD 1203 — 5 Christum] quem VD 600 et 1203.

459: CLXXX.

(H »ebdomada IIII. post Pentecosten.

A 1001 Col 18V (n9 98) Ge// i119 1976 Mf 182* Berg 795 [Awbr.]

Monza 571

Rh 681

S898

Z

Dominica VIa post Theophania.

Gell 221. Vide VD 1573: Quoniam illa festa remaneant ... per moerorem.

An 1626: HJOPQ T? XY | D 3-3, 5322. F 1560. Leof 116 A. Meyence* (dom. IIIa) Nev 243 INM 27, 6. Riv 605; RJ 124, 1: dominica IVa post Pentecosten. Kó/n 888,3 PL 78, c. 56: feria Va in capite ieiunii. Aeterne Deus praem. Quoniam (Quum Ne; Quia Rz») praem. VD 1373 1 Illa (ista Kó/z) quippe (oz. An, D 3-3, F, Leof, NM, S?, Z) festa (iam add. Mf» remaneant (recolentes 5?, Z ; remeant VD 1373; remaneant 2n: 0). motrtalitati (mortalitate /47, Co/ ; mortalitatis Leof, R^) procuratur (procuratum est Mf) immortale (immortali A: H) ... temporali (temporale Az: Y, NM; 2 De (Et de A», Co/?, D 5-5, F, Leof, Ne», NM, RJ, SEVA GE tempore Rb) 3 mirisque modis (meritis quem odis? Berg) ... salvatio (salutatio A: Y)

^

214

PRAEFATIONES

status

.. humanae]

450-453

vide, v. gr.: "Praesta, quaesumus,

omnipotens Deus, ut

dignitas conditionis humanae pex immoderantiam sauciata ..." L 195 (vigilia Pentec.), V/ 220, À 453, Ang 54, Gell 386, Pr 65, 1, 5 386 (sabbato post dominicam III. Quadr.) ; An 300, F 602, Pr 77, 1, MR (feria Va post dominicam Passionis) : BRUYLANTS, Oraisons, II, n° 855 4 modestus (molestus Ar: H) ad (oz. Berg) aeterna (aeternam Ge//) ... moerorem (mortem Ne). Per ...] Unde cum angelis Mf.

* Mf. 182] ex cod. lat. Fol. 477, £9 1h; Berlin, Offentl. Wissenschaftl. Bibl. Mayence] vide R. Aver, Trois manuscrits carolingiens de Saint- Alban de Mayence, dans Ephem. Liturgicae 71 (1957), p. 107: cod. Séminaire 1 et Domschatz, et Wien 1888 (IXe et Xe s.)

451. LIV. Missa de Lazaro dicenda ( Va dominica Quadragesimae5. Inlatio. LMS 486.

In tertio dominico Quadragesimae. Inlatio.

Mis Mix 341-342. Dignum et iustum est, nos tibi semper gratias agere, domine sancte, Pater aeterne, omnipotens Deus, pet lesum Christum filium tuum dominum nostrum

praem. 1per..diei]z/delo.11,9 ^ 2a]in Mis Mix 3 natus est mundo] ortus est in mundum Mis Mix 4 Iesu ... es] vide 2 Petr. 5 Non ... offendere] vide Io. 11, 9 6 coram ... tu] vide Mt. 10, 32 7 aeternae ... invenire] v/delo.10,9 ^ Saperiens...ianuam]zi/de Mt. 25,10; Apoc.3,20 9 videamus ... exsultatione] vide Mt. 18, 10; 1 Cor. 13, 12 ;Apoc. 22, 4 cantemus ... Deus] vide Is. 6, 2-3; Apoc. 4, 8.

10 et

452. LVI. Missa de IIIa feria post Lazaro (V. hebdomadae Quadragesimae 5. Inlatio. LMS

sos.

Dignum et iustum est, nos tibi semper gratias agere, Domine sancte, Pater

aeterne, omnipotens Deus, per Iesum Christum Filium tuum dominum nostrum Prae.

1 Ille ... decursibus] vide Mt. 4, 2; Mc. 1, 15; Lc. 4, 1-2

dedit ... eius] vide 1 Petr. 2, 21

2

3 gulae] guile cod.

453. XLVIIL. Missa in mediante die festo [= IV. hebdomadae Quadragesimae]. Inlatio. LMS 430.

In IV? dominico Quadragesimae. Mediante die festo. Inlatio.

PRAEFATIONES 453-455 Mis Mix 357-358

215

Cod. Toletan. 35, 5 CE)

Dignum et iustum est, nos tibi gratias agere, Domine sancte, Pater (aeterne

(om. Mis Mix)», omnipotens Deus, per Iesum Christum Filium tuum Dominum nostrum Praez.. 1 ss. vide Io. 7, 2-15. Cette péricope a donné son nom à ce dimanche 2 Quomodo] Quo Mis Mix 3 omnimode] omnimodo Mis Mix 4 viderimus] videntes E 5 adsumptamque carnem] assumptaque carne Mis Mix . 6futurae] om. E 7 eruat] servet E, Mis Mix — 8et] in add. E, Mis Mix 9 pervenerimus ... destinatum] Philip. 3, 14 10 viderimus ... suae] vide Eph. 1, 14-23; 4, 15; 5, 23; Col. 1, 18 11 corpus] caput Mis Mix 12 qui ... nostro] vide Eph. 5, 30 13 hymnum concelebremus] concelebremus Hymnum Mis Mix; hymnum ... Sanctus] vide Is. 6, 2-3; Apoc. 4, 8.

454. Sabbato in XII lectionibus (hebdomadae I. in Quadragesima. A 360 et 592. -Ang30 B 352

Gellsas

Monga i55

Rh255

An1553: HJOPQT?XY |.D5-5,91 F433 Nev 168 PL 78,c.62 Riv 139. RJ 67, 9.

S 316

Z 723.

Kóln889, 5 Leof 81 B

Dominica in Quinquagesima [Ambr].

Vs

zdr'229 4 Pers 238. (Bi 257. vod. B, C, D, D 5-5, 18, Harl, fe 76v, O, M74 IDupi p. 120, et dFen^p: 869 ^Z 603.

Aeterne Deus praem. An, etc, Ambr, S? 316 1 primum Adam] vide 1 Cor. 15, 45 2 abstinentiae (obtinentiae Ge//) ... paradiso (a paradiso 747) eiectos (eiectus RJ), fortioris (fortiores Nev, Rh, PL) ieiunii (ingenii Z 603) ... antiquam patriam (antiquae patriae beatitudinem ZAmhr, An, F, Küln, Leof, Nev, PL, Rzv,

RJ, $?, Z) ... revocasti (recreasti Ne) — 35ss. Nosque pia institutione docuisti (revocasti Ar: H), quibus observationibus (a peccatis omnibus (oz. Ambr) » liberemur Awbr, An, etc.

4 omnibus] animam add. S?, Z 727.

455. Mense Septembri. (XXIIII. XVIII Kalendas Octobres. Natale sanctorum Cornelii et Cypriani».Preces prae (habendae) in natale sanctae Euphemiae. L 826.

Vere dignum prae. 1 opera ... mirabilia] vide Ps. 138, 14; Eccli. 11, 4, Apoc. 15, 3 2 diabolica ... fraude] vide L 418 : **diabolicae fraudis incursus ..."

(super populum. Mense Iulio. XVIII. Inczpiunt orationes et preces diurnae) ; L 631 : “ab ea quidquid diabolicae fraudis inrepit ..." super populum. Mense Iulio. X XXVIII. Item alia) ; L 1104 (p. 138, 1. 13): "humanam substantiam in primis hominibus diabolica fraude vitiatam ..." (X XX. ad virgines sacras) — 3non ... triumpharet] vide VD 1271: L 1180: “nec tantum pro subversione protoplasti per virilem sexum martyrum beatorum meritum deceptori reciprocas ultionem, sed etiam zz Evae matris inimicum per femineam conditionem retorques iure vindictam ; ut ...

^

216

PRAEFATIONES 455-457

nunc ab utroque per tuam gratiam calcaretur ..." (X XXVI. Mense Novembri. In natale sanctae Caeciliae. I. Item alia) vide Ps. 115, 17; Hebr. 15, 15.

4 ss. addenda, sicut in L 202, 314, 718, 760;

IN.B. D’après A. CHAVASSE, Les messes du pape Vigile dans le sacramentaire Jéonien (Ephem. Liturgicae 64, 1950, p. 194-201), cette messe du 16 septembre en l'honneur de S. Euphémie, en raison de ses allusions, dans son oraison “super

populum" (L 829), à des événements militaires, daterait du siége de Rome par Vitigès en 537, et devrait être attribuée à Vigile.

455bis. Plurimorum defunctorum (Unius defuncti Rezz;). Paris 2290, n9 3686; Reims 213, n° 3734 (ed. J. DESHUSSES, Sacramentaire

Grégorien, t. 1T). Vide VD 297: Et maiestatem tuam devotis mentibus exoramus ... ad regnum. Per Christum. Leof 197.

456. Item missa cotidiana [Ambr]. Ar 597

Berg 858

Bi 789

cod. B, C, D, $a, N, Vr

Dominica IV. post Pentecosten. MA

Dupl, 347, et Fer, p. 280-281.

Dominica X. post Pentecosten. MA

Dupl, p. 366, et Fer, p. 294-295.

Dominica I. post Decollationem.

MA

Dupl, p. 381-382, et Fer, p. 308.

Dominica II. octobris.

MA Dapl, p» 398, et Fer, p.322. Aeterne Deus praem.

1 externis] hesternis Ar.

457. Feria V. Item missa (votiva) sancti Augustini. Ps.- Alc 454.

Dominica quarta (in Quadragesima. Contestatio5.

Z 76.

PRAEFATIONES 457-459

217

Trente, n9 5765 (ed. DESHUSSES, Sacramentaire Grégorien. T. TD

Dignum et iustum est ... aeterne Deus praw. 2 adducti] reducti Trente.

—— 1auctore] auctorem Trenze

Vide VD 1641: Ut qui te auctore subsistimus ....promittis. L 1042 : mense septembri. X X VIIL. In natale episcoporum. XIII. Item alia ; etc. VD 368: Et te incessanter precari, ut qui, te auctore, ... promittis. An 1666, etc. :Hebdomada XV II. post Pentecosten.

N.B. Cette messe votive n'a pas été retenue par dom Deshusses (Les messes d Alcuin, dans Archiv für Liturgiewissenschaft 14, 1972, 7-41) parmi les messes votives d'Alcuin. L'attribution faite par l'édition, reprise dans PL 101, est donc fausse. Elle provient, en réalité, de L 1042.

458. Missa ( votiva? pro amico ( vivente add. /A/r. 12, 55 ; vel amica add. RES

Cr

vel pro quo volueris add. Küln 828, 85. AE 12, 55 828, 8 et 922, 2

An 1724: HOQ T? X Y : wmissa votiva alia

F2237

Paris 2291, fo 145V — Riv 1569 (pro fideli amico)

"Ambr : Berg 1327, cod. B 1211, 656, Vr 794.

Kohn

RJ 256, 2

D 1261, D 3-3, 1226, N 985, O 811,Sa 567, Vn

Missa pto eleemosynatiis. Praefatio. Alc 17, 79: cod. F, K (Leningrad Q.v.1, 41; New-York, P. Morgan G 57).

CCXX. Missa pro salute vivorum. Ambr: D 3-3, 1249. Alia missa sacerdotis propria.

Z 3095. Aeterne Deus praez. 1 Implorantes (Implorans Z) ... misericordiam (misericordiae /4/c 17, 79), ut ( mihi add. Z > famulo ... ill. (famulae tuae ill. R7; famulis vel famulabus tuis illis D 3-3, 1249; ill.] oz. ZA 12, 55: A; An: T?; mole peccatorum gravato Z) ... suorum (meorum Z) 2 Ut (Quatenus Paris, An: T?) ... liberatus (liberati D 3-3, 1249; liberata RJ), tuis ... inhaereat mandatis

(inhaereant mandatis

D 3-7, 1249;

mandatis

inhaereat Kó/z 922,

mandatis inhaeream Z)] vide :"Tua nos, Domine, medicinalis operatio, et ... tuis faciat semper inhaerere mandatis" |” 1270, À 1782, Gel] 1924: poste. post canonem ;À 1427, Gell 1566, S 1282 : bebd. X XIIIa post Pentec. ; An 1188 : domin. XXa post Pent., etc. ; MR : domin. V'IIa post Pentec. Poste. (BRUYLANTS, Oraisons,

II,n9 1146) — 3diligat ... mereatur] diligant ... mereantur D 5-7, 1249. Et te ... diligat] vide, v. gr. Mt. 22, 57 (et parallèles).

459: CCLXXXII. Eodem die III. Id. Nov.) Natale sancti Martini episcopi et confessoris ( Turon.»

218

PRAEFATIONES A 1477

Gell X611

459-460

Monza 653.

Vide VD 597: Nos te, Domine Deus noster, in laudibus sancti Martini ... Go 476 Pr 206, 3 : contestata. VD 608 : Nos te, omnipotens Deus, in beati sacerdotis ... [Ambr.]

-ri2 Beg] Bia «cd.D,O.WVr| D 33,794 M 71'Per, p.45. 2680. VD 1492: Te in (beati ? Martini pontificis ... Arn 55 B 1009 Bener, fo 125 (n° 183, p. 385) Bo 367 F 1426 930 S 1321 Z 2672.

2

R5

VD. Aeterne Deus praem. Z 2672 ; VD. (Aequum Awbr} et salutare praezz. Ambr, F ; Vere dignum et iustum est, omnipotens Deus praem. Bo ; Dignum et iustum est praem. Go; Nos te, Domine Deus noster praem. Go, Pr; Nos te,

omnipotens

Domine praem.

Ambr;

Te (, omnipotens

Deus, P)

praem..

Arn, Bo, F, Rh, $, Z 2672 1 beati ... tui] Martini tui Bo; beati sacerdotis et confessoris tui Martini Awbr; laudibus sancti Martini Go, Pr 2 adorate] honorare Awbr, Pr, honorari Bo, Go 3 succensus (repletus Awbr), ita (et

add. Bi» 4 perfectus] os. Pr 5 paupere (pauperem Bo, Go, Pr) ... vestem (veste Awbr) ... Dominus (Dominum Awbr) 6 induisset] o felix largitas, (quam Awbr) (in Bo) qua divinitas operitur (operatur Awbr)! O chlamydis gloriosa divisio, quae (quem Bo) militem texit et regem! Inaestimabile donum est, quod vestire Deum (oz. Awbr) metuit deitatis (deitatem Awbr) ! Digne huic confessionis tuae praemium (praemia Awbr) commisisti (contulisti Awbr) ! add. "Ambr, Bo, Go, Pr 7 ei Arianorum] Arianorum non Bo, Go, Pr 8 feritas] feritate Bo, Go; feritati Pr 9 martyrii] Martinus Bo, Go, Pr 10 timuit] securus add. Ambr, Bo, Go, Pr 11 Quanta (quia tanta Bo, Go, Pr) ... erit (est

Bo; erat Go) glorificatio (eius add. Pr.» 12 quando ... recepturus] ozz. Bo, Go, Pr 13 gloriosa?] pretiosa. Et Awbr 14 qui pro] ut per Be, Go, Pr 15 Deum] Christum Bo 16 videre] O animae (animi Awbr, Go) imitanda benignitas! O virtutum veneranda potentia! Sic egit suscepti pontificatus officium, ut per formam probabilis vitae observantiam (observantia D 3-3) exegerit disciplinae (disciplinam D 3-3). Sic apostolica virtute sperantibus contulit medicinam (medicina Bo), ut alios supplicationibus, alios visu (iussu P7) salvatet add. Ambr, Bo, Go, Pr

17 Hic (Haec Awbr, Arn, F, $?, Z) tua est

(tua Go), ... veneranda potestas (potentia Bo, Go, Pr), qui (ut F, 5?; cui Bo, Go, Pr) ... suppetit (suppleat Bo; supplet Go), ... exotetis (exorat Bo; exorare (operibus sancti Martini, te opitulante, mereamur imitari add. Go >] Hic tua est, Domine, virtus et gloria, per Christum Dominum Awbr; Haec tua, Domine,

veneranda potentia, cui merito omnes clamare dicentes: (Sanctus 5 Pr.

angeli (et archangeli» non cessant

N.B. La version gallicane, qui s'inspire de la V/7/a sancti Martini 3, 6, 10 de Sulpice Sévére (CSEL 1, 113 ss.), représentée par Awbr, Bo, Go, Iam écourtée et retouchée dans la version gélasienne franque des autres témoins.

460. I. In vigilia nativitatis Domini. Hora nona. Gels

— Aug CXII, no 1, 6

God, p. 316,6

Monza

Bo

4. Rhs

Benev, fo 1* (n9 1, p.332)

S516

Wirt Pr. 21%.

Co 5t (n9 4)

PRAEFATIONES 460-461

219

Vide VD 25 : Amanda pietas, tremenda virtus … non negatur. Merito itaque ... Go 3.

VD 155: Cuius hodie faciem in confessione praevenimus natus. Per quem. d

... tempore

An 1516, etc.; Ambr: Ar 117, etc.

VD 1017: Qui, in huius venerandi festivitate … regna revocaret. MR 70, n? 32 (p. 396): Praefatio Ila de Nativitate Domini.

Dignum et iustum est, vere dignum et iustum est ... omnipotens aeterne Deus praem. VD 25; Vere dignum et iustum est, aequum et salutare ... Pater omnipotens (oz. Berg), aeterne Deus, per Christum dominum nostrum praez. VD 155 et 1017

1 In .. exorare] Nos in confessione hodierna ... Bener;

Amanda pietas ... personantem VD 25; Cuius hodie faciem in confessione praevenimus,

et voce

supplici exoramus

VD 155 ; Qui, in huius venerandi

festivitate mysterii VD 1017 — 2ut (et VD 25) superventurae (semper ventura Col, RJ) ... reddat] oz. VD 1017 ; ut ... noctis sollemnitate (officiis nos VD 155), ita (itaque As: cod. Y) pervigiles (per vigilias Co/) reddat (redde VD 25) VD 25 et 135 3 ut ... quo] oz. VD 1017; ut sinceris mentibus domini nostri percipere ... VD 25; ... natalem (natale 4, F 34] venturum ... VD 155 4 invisibilis ... nostra (nostram 74z: cod. Y)] invisibilis in suis, visibilis in nostris apparuit VD 1017 5 Tecumque (Tecum RJ) ... noster] et ante tempora genitus, esse coepit in tempore. Ut, in se erigens cuncta deiecta, in integrum restitueret universa, et hominem perditum ad caelestia regna revocaret VD 1017; Tecumque ... non (sed A: cod. Y) ... inferior (exterior God) ... venit (advenit Ar: cod. O1) ex tempore natus VD 25 et 135 6 Iesus ... noster] oz. VD 135 (Az, Ambr :Berg 106, Bi 106, F 34); Per cuius nativitatem indulgentia criminum conceditur et resurrectio non negatur VD 25 7 Per ... tuam] Merito itaque omnis terra adorat te et confitetur tibi, sed et caeli caelorum et angelicae potestates non cessant laudate, dicentes: Sanctus VD 25 ; aZfer VD 1017.

* Fragment d'un missel-lectionnaire du Xe siécle, ayant servi de couverture intérieure au Cod. Theol.-philosoph. Oct, n° yr de la Bibl. régionale de Württem-

berg, édité par A. Dor», dans Archi für Liturgiewissenschaft V , 1, 1957, p. 82.

461. Unius defuncti laici.

Arn 124 b (fragm.) B 1980 Ans ELO POT? X Y.

Ge// 2970 Rh 1382. asso MPa tone beh i627 Ambr: Berg 1415 Bi1298 cod. B1319,C 1410, D 1393, D 3-3, 1392, Maur 34, IN 1021, O 929, Sa 754, Vr 973 MA Fer, p. 86 (C. sanctorum: pro uno defuncto, pro una defuncta). Pro episcopo defuncto.

RJ 304, 5. Per Christum dominum nostrum Praez. 1 adventu (adventum B 1980, Gell, Ambr :C, D 3-3, Sa) ... sistere (resistere Ar: O) ..., iubeas (et add. "Ambr, An: O» famulum ... illum (famulam tuam N. MA: pro una defuncta ;famulos tuos ill. add. Maur?) ... discernere (D 5-5 ; discerni Awbr, An:Q, T?, X? ; F, Pa,

^

220

PRAEFATIONES:

RJ, Vick)

461-461bis

^2Quem (Quam etiam D 3-3; Quem etiam Awbr; Cui etiam B?;

Quem Awbr: D, etc.) tribuas (Tribuasque ei /ich ;Quem, quaesumus, tribuas

An: T?) poenae ... flammas (evadere. flammas poenae aeternae 747, etc.), et iustae (et iuste An, e£c., Gell, Ambr :B, Bi, D 3-3, Maur, N ; et iustae Awbr: cet., F, Pa, Rh,RJ) 3 Induique (eum add. An: T?; F, Pa) ... morte (mottem B 1980; mortis D 3-3) vigorem (vigore Ar; victorem Awbr; vigorem As: O; Ambr: D, D 3-3, MA), semper (semperque Awbr :Bz?, D, Maur, N, Vr; F, Pa) inextinctam (instinctam Awbr: Bz*, D 3-3, IN, V) ... auram (aulam Awbr: Maur, N, Vr; aurum An: Y), dignare (eique dignare concedere Awbr; et

dignare An: Q, T?; et possidere F, Pa) perpetuam (habere add. D 53-3) … vitam | 4Nox(Ut nox F, Pa) ubi (Ubi nox Awbr, F, Gell, R^, RJ, V'icb) nulla (nullas R7) suas (sua D 3-3) defendit (defendet Awbr, R^; defendat RJ;

diffundit F, Pa) atra (atras D 3-3, F, Gell) tenebras, (sed add. Ambr: B, N securus ... placidis (placito Awbr : IN; placitus R7; placitis B 1980, Ge//, An: Y)... in otis (in horis Ar#, B 1980, Ge//, R^; honore D 3-3, N ; in choris RJ ;in oris.

"Ambr : cet.), semper (semperque Ge//, V/r) victurus (semper victurus] oz. F), semperque ... futurus (futurum A: Y)] oz. Ambr: N. Per Christum] Awbr: Bi, B, D 3-3, Maur, N, Vr; per eundem Christum Awbr :Berg, C, D, Sa, MA; F,

Pa; Per quem cef.

N.B. Dom CAGIN (Te Deum ou Ilatio ?Solesmes 1906, p. 46-47) signale deux vers du Carmen ad Flavium Felicem de resurrectione mortuorum, édité en Appendice de l'édition Hartel de S. Cyprien (CSEL, III, 5, p. 310 et 316): “Et iustae potius

adipisci praemia vitae" (vers. 42): “Degere perpetuam praeclaro in cotpore vitam" (Zbidez;,, vers. 192). Ces deux vers seraient la source des n9$ 2 et 5 de la préface. L. ErzENHÓFER (T'ofenpräfation aus einem altchristlichen Gedicht, dans Archiv für Liturgiewissenschaft x, 1950, p. 102-106) reprend cette comparaison d'une maniére plus exhaustive, à l'aide d'une mise en paralléle des deux textes édités

critiquement, qui révèle d'autres concordances textuelles: “(hinc Dominus) geminam iubebit sistere plebem. (Imperat et iustos) numero discerni malorum" (Carmen 186-187); "(siqui velit) poenas aeternae evadere flammae, et iustae potius adipisci praemia vitae” (Carmen 40, 42) ; "Indutosque iubet devicta morte vigorem, semper inextinctam habere luminis auram ..., (degere) perpetuam praeclaro in corpore vitam" (bidez 188-189, 192) ; "Nox ibi nulla suas defendet atra tenebras ..., (et) secura salus placidis laetatur in auris" (zbzdez 245 et 252);

"semper victura semperque in luce futura" (zbidem 53).

461bis. Missa de sancto Aelfego. Praefatio. (ep. Cantuar. T 1012: 19 April.» *Reg 598; fo 8r.

VD. Aeterne Deus praez.

1 in ... offerret] vide Ephes. 5,2

2 ss. vide

Colos. 2, 14; 1 Petr. 1, 18-19; 5. Ambrosii De sacramentis V, 27 (ed. B. Borrs, Sources chrétiennes, 25, Paris 1961, p. 134): “Et ideo qui eras liber in Christo, debitor factus es diaboli. Cautionem tuam tenebat inimicus, sed eam dominus crucifixit et suo cruore delevit, abstulit debitum tuum, reddidit libertatem".

* Vide D. -J. SHEERIN, Masses for 1s. Dunstan and Elphege from the Queen of Sweden" sCollection at tbe Vatican, dans Rev. Bénédictine 85 (1975), p. 199-206 (texte, p. 204-205). Voir la notice du n° 840 bis: “Qui beatum Dunstanum ...".

PRAEFATIONES

461bis-464

221

L'éditeur note, à la suite d'une remarque que lui avait faite dom A. Strittmatter, que l’on pourrait trouver un antécédent, quant à la structure élaborée de cette préface, dans celle de saint Vincent: “Pro cuius nomine gloriosus levita Vincentius ..." (VD 749). Quant au thème initial de la préface: "In cuius ... effulsit", on le retrouve chez les hagiographes de S. Thomas de Cantorbéry (en note). :

462. Ne

pro poenitentibus ». Aug. 17 (A), fo 1r.

Vere dignum ... Deus, gratias agere praem. —— 1In... adstitit] vide Tobiae 12, I5 2 exemplum? (seule possibilité, pour l'éditeur Bannister, bien que peu satisfaisante, reconnait-il). Edmund Bishop propose 'templum", fréquent dans Bo (mais inusité dans Ag); H.A. WirsoN suggère "redemptus", ce qui est inacceptable pour Bannister, la lettre finale de exemplum" étant sûrement un ce 0» fm?etinon'unt's”.

*1/3de H.M. BANNISTER, Sore recently discovered Fragments of Irish Sacramentary, dans Journal of Theological Studies 5 (1904), p. 49-75.

463. XVIII. Missa sancti Iacobi apostoli, fratris sancti Iohannis. ( 30 DEC. ) Inlatio.

LMS 159

Cod. addit. 30644 du British Museum, fo 103 (= À).

In festo sancti Iacobi apostoli (25 IUL.? Inlatio. Mis Mix 547-548 (vide 794) :cum canta.

Dignum et iustum est, nos tibi semper gratias agere, Domine sancte, Pater aeterne, omnipotens Deus, per Iesum Christum Filium tuum dominum nostrum fraem. 1 In ... passionem] vide Pseudo-ABpras, Historia certaminis apost, lib. IV); Eusegius,

Im Historia Ecclesiastica, lib. IL, cap. 9

2 in-

structum] instinctum Mis Mix 3 desecto] deiecto Mis Mix 4 qui ... multis] vide x Tim. 2, 6 5 parcere iam] iam parcere À 6ss. Mis Mix, om.

LMS.

464. Die 24 iunii. In Nativitate sancti Ioannis Baptistae. MR 7o, p. 566-567.

Die 29 augusti. In Passione sancti Ioannis Baptistae. Memoria. MR 7o, p. 6o5. Wide MP Afric.

^

222

PRAEFATIONES

464-465

Vide VD 471 : In die festivitatis hodiernae, qua beatus Iacobus ... auctorem. T9 A etes

VD 271: Et in die festivitatis hodiernae ... auctorem. An 1630, etc. Ambr: Ar 742, etc. Lugd 431. VD 327: Et praecipue in die festivitatis hodiernae ... auctorem. Seri VE XS Per Christum Dominum nostrum praem. VD 464. Aeterne Deus praem. cet. 1 In .. collaudamus] Et tuam in beato Ioanne Baptista Praecursore magnificentiam collaudare MP Afric (in festo decollationis et missis votivis). (Et praecipue praem. VD 327; Et praem. VD 271) in die festivitatis hodiernae, qua beatus Ioannes exortus est (exsultate, tuam magnificentiam conlaudare add. Ambr» ND 271, 327, 471 2 quem ... consectasti] vide Mt. 11, 11; Lc. 7, 28; 072-0N1D)/2 773083277; AT 3 Qui ... adventum] v/de Lc. 1, 14-44; Qui vocem matris domini nondum

editus sensit, et adhuc clausus utero (ad add. L5.

adventum salutis humanae prophetica exsultatione gestivit (gestavit À 1036, Gel] 1155, R5 697, $1 931;significaviteez. 4 ipse … ostendit] #4 Io. 1, 29 et 36 ; Qui et genetricis sterilitatem conceptus abstersit (abstulit VD 271 et 327), et

patris linguam natus absolvit, solusque omnium prophetarum redemptorem mundi quem praenuntiavit, ostendit VD 271, 327 et 471 5 Sed ... auctorem] vide Mt.

3, 13-17; Mc.

1, 9-11; Lc.

3, 21-22;

Io. 1, 31-34; Et ut sacrae

putificationis effectum aquarum natura conciperet, sanctificandis Iordanis fluentis, ipsum baptismo baptismatis lavit auctorem VD 271, 327 et 471

6ss.

vide Mt. 14, 3-12 ;Mc. 6, 17-29; Lc. 9, 9; oz. VD 271, 327 et 471. Et ideo ...]

Unde cum angelis VD 471 : L; Iesum Christum dominum nostrum, per quem eum Bo 321 (VD 471). Per quem maiestatem Lugd, MP Afric. Et ideo cer. N.B. On remarquera que l'original léonien et gélasien a été profondément remanié ici et enrichi. L'incise "inter natos ... consecrasti" (n? 2) figure, sous une forme littéraire un peu différente, dans la seconde partie propre à la préface ambrosienne : “Digne inter natos mulierum maior apparuit" ;de méme qu'au début de la préface léonienne : VD 1383 : *Quoniam merito huic inter hominum filios nemo praelatus est, quem ab exordio sui usque in finem tot honorum insignibus, tot charismatum splendoribus consecrasti ..." L 244. Vide dom A. Dumas, Les Préfaces du nouveau Missel, dans Ephem. Liturgicae 85 (1971) p. 26, n? 6o.

465. Mense Octobri. XXXVII. De siccitate temporis. VI. Item (alia. Exr15708:

Vide VD 720: Pietatem tuam omni quidem tempore ... vita credentium. Propter ... (zz fine). LMS 605 (p. 250, 14-16): LXVII. Inlafio in vigilia Paschae. Mis Mix 473-474: item

Schab, p. 227-228 (p. 30*).

1 resurrectione] matutinis LMS Schab resurgente Christo LMS, Schab, resurget delictorum VD 720 4orta]exorta VD atque terrestria cantant canticum novum

; magnitudine Mis Mix ^ 2 mirabili] Christo Mis Mix — 3 tedemptorum] 720 — 5s. Propter quod ei caelestia cum omni exercitu angelorum, et cum

PRAEFATIONES 465-467

223

Cherubim et Seraphim sine cessatione sic dicunt: Sanctus, Sanctus, Sanctus VD 720.

N.B. A. CnavassE (Les messes du pape Vigile dans le sacramentaire Léonien, dans Ephem. Liturgicae 64, 1950, p. 192-194) date cette messe de la fête de Pâques du 8 avril 557, lors du siége de Rome par les Goths (557-558), lors d'une grande sécheresse et d'une non moins grande famine. Il l'attribue à ce Pape. On remarquera que cette préface reprend la finale de la wisigothique, avec quelques variantes et une conclusion différente. S’agit-il ici d'une source commune ?

* 466. Non. April. Depositio sancti Ambrosii episcopi [Ambr.]. Ar 465

62r

Berg884 Bi583 Monza 1128. Z 1457.

cvod.B,C,D, H, N, Vr

D3-3,929

Hari, fo

Per Christum dominum nostrum praem. — 1 Quem ... dicata] vide VD 1328: "Quia refulsit in aeternum dies nostrae resurrectionis ..., sed ipsos quoque dicatos ... commendet" Ar 453, etc.: feria IVa in albis de octava Ambr.) 2 tribunali] tribunalis D 3-3, H?, Monza 3 digito] digitus D 3-3, Monza 4 insignibat Ar, C1, D, N] insignabat cer. 5 gestabant] gestiebant D 5-5, Hi, Monza 6 visibus rl, Berg, Bi, C1, V/#1, Z] usibus cer.

N.B. La Vita S. Ambrosii mediol. episc. a Paulino eius notario ad beatum "Augustinum conscripta (PL 14, 48 B-C ; M.S. KANrECKA, Washington 1928, p. 92-

93) explique le sens de la préface : atque inde ad Ecclesiam maiorem antelucana hora qua defunctus est corpus ipsius portatum est ; ibique eadem fuit nocte, qua vigilavimus in Pascha. Quem plurimi infantes baptizati, cum a fonte venirent, viderunt, ita ut aliqui sedentem in cathedra in tribunali dicerent, alii vero

ambulantem suis parentibus digito ostenderent. Sed illi videntes videre non poterant, quia mundatos oculos non habebant. Plurimi autem stellam supra corpus eius se vidisse narrabant" (PAREDI, Prefazi ambrosiani, p. 154).

467. ( Missa votiva (?) — Missa apostolorum, martyrum et sanctorum omnium (?) » Ag 17 (A), fo zr.

Vide VD 1435 : Sed in hac die gratius et abundantius debemus gratulari ... Siome 20: missa apostolorum et martyrum et sanctorum et sanctarum virginum.

1In ... salutem] Dignum et iustum ... semper gratias agere omnibus diebus vitae nostrae, Domine, Deus omnipotens, sed in hac die gratius et abundantius

debemus gratulari cum gaudio Spiritu(s sancti sollemnitatem apostolorum IN., sive sanctorum, ve/ sanctarum IN. Praesta ergo nobis, omnipotens Deus, fidem, spem et caritatem, et catholicum finem ac pacificum, per merita ac

commemoratione< m > sanctorum tuorum NN., in quorum honorem haec oblatio offertur, ut cunctis proficiat ad salutem] VD 1435 2 cunctis ... salutem]

^

224

PRAEFATIONES

vide, v. gr.:

“Sacrificium

tibi, Domine,

467-469

laudis

offerimus

in venerabilium

commemoratione sanctorum. Da, quaesumus, ut quod illis contulit gloriam, nobis proficiat ad salutem" L 106 (mense aprile. X X VIII. Item alia. Secreta) ; À 937, Gell 942, Pa 419, $ 741 (3 Maii. ss. "Alexandri, Eventii et Theoduli) ;Pa 638, An 672, MR (28 Augusti. Secreta pro S. Hermete martyre) ; Go 469 et 474 b (post nomina de pluribus confessoribus, $. Martini episcopi): BRUYLANTS, Oraisons, II, n° 1017 — vide etiam L 405, 505 ;561 (VD 1291: *Quia, cum nostra laude ...) ;711, 791; 885 (VD 1617: *"Tuaque opera continuatis ...")

3 ss. om. VD 1435

4 ss.

Per dominum nostrum Iesum Christum. Cui omnes angeli et archangeli, prophetae et apostoli, martyres et confessores, virgines, et omnes sancti hymno perpetuo, et indefessis laudibus cum quatuor animalibus venti quatuor senioribus concinnunt, dicentes: Sanctus (per cod.) VD 1435 5 ss. reconstitution conjecturale, d’après le texte apparenté de S7oxe. Vide Is. 6, 2-3 ; Apoc. 4, ZI

-

N.B. Il n'est pas impossible que la préface fragmentaire de Ag appartienne aussi à une messe des apótres, martyrs, saints et vierges, plutót qu'à une simple messe votive, étant donné l'allusion aux apôtres, d'autant plus que le “Vere sanctus" qui la suit est quasi identique à celui de la messe correspondante de S7owe. Auquel cas, les quatre lignes manquantes du début pourraient correspondre, zzutatis mutandis, avec celles de Srowe (n9 1).

468. CXI. Missa de obitu sancti Martini. (11 NOV. Inlatio. LMS 1004

Cod. addit. 30. 845 du British Museum (= B)

Mis Mix 903-904.

Dignum et iustum est, nos tibi gratias agere, Domine sancte, Pater omnipotens, aeterne Deus frae. 1 depositionis ... commemoratione]

depositione (anniversariae Mis Mix >commemorationis LMS, Mis Mix — 2 proprietate] pro pietate Mis Mix ^ 3tua]sua Mis Mix ^ 4bona.. facit] Mt. 7250:7:5415 646345 5 bonus ... profert] Mt. 12, 35 ; Lc. 6, 45 6 ex ... eos] Mt. 7, 16 ; vide Lc. 6, 44 7 ss. vide S. Isiport, Orig. lib. VII, c. 11 : il y enseigne qu'il

y a deux genres de martyre, l'un par la passion visible, l'autre par la vertu cáchée 8 crucem ferre] vide Mt. 10, 38 et 16, 24; Mc. 8, 34; Lc. 95:22/6t 04527

uti ... liceat] oz. Mis Mix

9 et

—— 10hanc (an Mis Mix) ... rapere] vide, v. gr., x Cor. 9,

2551Iac.1, 125 1 Petr. 5, 45 Apoc. 2,16

11 acquiescere ... non] oz. Mis Mix

12 feriendum] quotidie declinare quod decipiat add. Mis Mix 13 agonem] agone B, Mis Mix ^ 14ad destruendam] et destruendam LMS (cod.) ; ad exstruendam Mis Mix 15 arbiter] arbitror Mis Mix ^16 potentialiter praedicti] potenter praediti Mis Mix ^ 17 Per] ipsum add. B; Per … Christum] om. Mis Mix 18 merito ... Sanctus] Mis Mix ;om. B, LMS.

469. IV. Non. Iul. Natale sanctorum Marcellini et Petri [Ambr.] Trotti 482 (— cod. B).

Aeterne Deus praem.

PRAEFATIONES 469-471

225

Vide VD 29: Apud quem semper est praeclara ... consortes. An 1622 F 1023, etc. VD 78: Cognoscimus enim, Domine, quantum apud te sit praeclara ... consortes. Gel] 1073 S 855 et Z 1930: Cognoscentes quantum ... Ambr: Ar 772 Berg 1002, etc.: Natale 5: Quirici. VD 1367: Quoniam cognoscimus quanta apud te sit praeclara ... deferimus, supplici confessione ... dicentes: Sanctus. 44 1357. F 1336, etc.: Natale $$. Mauritii, Exsuperi …