Commentarius in Plauti comoedias 3487043793, 9783487043791

Table of contents :
Commentarius in Plauti Comoedias I
PRAEFATIO EDITORIS
IN AMPHITRUONEM
IN ASINARIAM
IN AULULARIAM
IN BACCHIDES
IN CAPTIUOS
IN CASINAM
IN CISTELLARIAM
IN CURCULIONEM
IN EPIDICUM
IN MENAECHMOS
IN MERCATOREM
ADDENDA ET EMENDANDA
LATERCULI NUMERORUM DISCREPANTIUM
Commentarius in Plauti Comoedias II
IN MILITEM GLORIOSUM
IN MOSTELLARIAM
IN PERSAM
IN POENULUM
IN PSEUDOLUM
IN RUDENTEM
IN STICHUM
IN TRINUMMUM
IN TRUCULENTUM
ADDENDA ET EMENDANDA
LATERCULI NUMERORUM DISCREPANTIUM

Citation preview

Johan Louis Ussing

Commentarius in Plauti Comoedias Denuo edendum curavit indicibus auxit

Andreas Thierfelder Volum en prius

1972 G E O R G OLM S VERLAG H IL D E S H E IM · N E W Y O R K

Teildruck der BSnde I-IV, 1 der Ausgabe: T. Maecii Plauti Comoediae, recensuit et enarravit Io. Ludov. Ussing.

Kopenhagen 1875-1892. Dem Nachdruck liegt das Exemplar des Seminars fur Klassische Philologie der Universitat Mainz zugrunde. Signatur: A. lat. 449 Aufierdem stellte das Institut fur A ltertum skunde der Universitat K oln sein Exemplar zur Verfugung. Signatur: Cp 30/33

Reprografischer Nachdruck Printed in Germany Herstellung: fotokop wilhelm weihert, D arm stadt ISBN 3 487 04379 3

PRAEFATIO EDITORIS

Q uoniam hac aetate libri olim impressi nova arte ad verbum rep a ra ri passim a m ultis coepti sunt, m agnum viris doctis officium in­ cum bit cavendi, ne cum utilibus ea quoque iterentur, quae hodiernis lectoribus oneri magis sum ptuique quam usui fu tu ra sint. Q uae res acriter an im ad v erten d a est etiam in renovando P lauto, qualem priore saeculo Ioannes Ludovicus Ussing*), natione D anus, ex clarissima disciplina M advigiana profectus, edidit et explanavit. Is vir doctus, dum studia P lau tin a m axim e in G erm ania m erito Friderici Ritschelii ren ata ab eius discipulis excoluntur et confirm antur, ipse eadem studia tra c ta v it diversam in m ultis viam ingressus, unde m agna contentio exarsit. N ec dubium est, quin utraque pars m ulta recte viderit, in quibusdam errav erit. Ac verba quidem P lau tin a constituendi rationem cum postea m axim e Fr. Leo ad saniorem regulam revocaverit, non­ nulla recentiores quoque contulerint, nemo fere iam de his Ussingium, quam vis bene m eritum , consulit. Cuius sane m agnum m eritum p er­ m anet com m entariorum , quibus ipse, quod post eum nemo, omnes X X fabulas P lautinas egregia doctrina elegantique sermone illustravit. A d sensus igitur P la u ti expediendos opere Ussingii hodie quoque indigent, quicum que eius poetae studiosi sunt, etiam si quae forte singulae com oediae postea suos interpretes nactae sunt, m ultoque illae magis, quibus id non evenit. Q uod cum ita esset, a bibliopola honestissim o im petravi, ut ex plena editione U ssingiana, cuius titu li in fra singillatim percense­ buntur, excerpti soli com m entarii iteraren tu r, quo facilius to ti novo corpori m odicum pretium statui posset. H u ic consilio cum quaedam difficultates obstare vid eren tu r, eas diversis rationibus evitare studui­ mus, quarum summa haec est: Q uae Ussingii quinque volum ina fuerunt, in duo ita co n tra­ hentur, u t singulis novis volum inibus ad num eros paginarum suarum etiam num eri pag in aru m U ssingianarum uncinis saepti adscribantur. *) Vitam eius scripsit A. B. Drachmann discipulus: Johan Louis Ussing,

Jahresbericht iiber die Fortschritte der klassischen Altertumswissenschaft, Jg. X X X V , Bd. 136 (1907) Abt. B = Biographisches Jahrbuch fiir die Al­ tertumswissenschaft, Jg. X X X (1907), S. 125— 151.

VP P roducentur autem fabulae P lau tin ae ordine vere abecedario, sicut hodie fieri solet, non illo laxiore, quem Ussing, codices P alatinos secutus, cum prioribus a d o p ta v e ra t: quo m odo fit, ut prius volum en usque ad M ercatoris exitum p ertineat, posterius a M ilite G lorioso incipiat. M agna vero iam semper m olestia in eo fuit, quod Ussing versus P lautinos sua quadam ratione pern u m erav erat, quae discrepa­ bat ab ea, quae hodie ubique obtinet, num eratione Ritschelianorum . Itaque in fine utriusque volum inis laterculos adiciem us, quibus num eri Ussingiani cum hodiernis com parentur. D enique quae „ E rra ta “ vel «Em endanda et A d d en d a" Ussing uniuscuiusque volum inum suorum calci subiunxit, ea, si m odo ad com m entarios spectant, nostris quoque volum inibus recto ordine digesta subicientur, eis supra locis, quo p e r­ tinent, asterisco signatis. H is ita institutis recte conservari puto quidquid ex opere P lautino I. L. Ussingii et hodiernis usui est et diu, nisi fallor, utile m anebit. N am quae praeter textum , com m entarios, add en d a in illis volum inibus insunt, eis supersedendum censeo, quia neque Indices verborum etc. quisquam iam consulet neque Prolegom ena Ussingii adibit, ubi de P lau ti nom ine, v ita , m em oria, re m etrica et prosodiaca agitur, ta n ta interim librorum copia de eisdem rebus p a ra ta . N eque nimis indigne legentes id laturos esse spero, quod m utari non p o tu it, quod in com m entariis interdum ad illa Prolegom ena nom inatim rele­ gantur, quae citationes nunc sane in cassum cadunt.

T. M aecii P lau ti comoediae. Recensuit et e n a rra v it Ioannes Ludovicus Ussing. H auniae 1875— 1892. I. A m phitruonem et A sinariam cum prolegom enis et com m entariis continens. 1875, pp. 225— 435. II. A ululariam Bacchides C aptivos C urculionem continens. 1878, pp. 267— 586. III. pars prior. C asinam et C istellariam continens. 1887, pp. 125— 204. III. pars altera. E pidicum M ostellariam M enaechm os continens. Ite ­ rum recensuit et e n a rra v it I. L. U. (*1880) 1888, pp. 241— 449. IV. pars prior. M ilitem G loriosum et M ercatorem continens. Iteru m recensuit et en a rra v it I. L. U. ( Ί 8 8 2 ) 1892, pp. 219— 353. IV. pars secunda. Pseudolum et Poenulum continens. 1883, pp. 217— 362. V. Persam R udentem Stichum T rinum m um T ruculentum continens. 1886, pp. 411— 662. A .T h .

COMMENTARIUS

AMP1IITRUONEM.

]5

F a b u la m de A m phitryone et de H erculis natalibus sic n a rra t A pollodorus Bibi. I I , 4 , 8. A m phitryonem postquam infelici casu E lectryonem patrem Alcmenae, quam sibi uxorem spoponde­ rat, occidisset, exulem cum sponsa Thebas venisse Creonte rege. Inde ad bellum contra Teleboas sive Taphios, quorum rex P terelaus Alcmenae fratres interfecisset, profectum interfecto Pterelao m agnam victoriam reportasse. Sed antequam Thebas revertisset, lovem eius form a indutum Alcmenam invisisse et quasi e bello reversum om nia, quae ibi acta essent, ei narrasse tantoque eius amore captum fuisse, u t noctem illam triplicem longitudine red­ deret. Paulo post verum A m phitryonem advenisse, quem quum Alcmena, quippe quae nuper eum discessisse neque nunc demum e bello periculoso red ire censeret, parum laeto animo salutasset, m irantique et expostulanti respondisset eum proxim a nocte secum fuisse, tu rb as explicasse Tiresiam vatem summum lovem cum Alcmena concubuisse docendo. Alcmenam geminos pueros peperisse, H erculem et Iphiclem , alterum ex lo v e, ex Am phi­ tryone alterum . Quod ne dubium m a n e re t, u te r u triu s filius esset, Iunonis invidiam effecisse. Quae quum pueris octo iam menses natis duos angues ingentes im m isisset, Herculem infan­ tem m anibus suis u trum que elisisse. His poeta comicus ita usus est, u t A m phitryonem im pera­ torem T hebanorum cum Telebois bellum gerentem faceret relicta domi Alcmena uxore ex se iam aliquot menses gravida. Victor bello confecto rediens Sosiam servum domum cum nuntio ad uxorem praemisit. Sed huic obviam fit M ercurius Iovis filius idem que fam ulus ipsius Sosiae form am gerens, eum que, ne patris 15*

Amphitruo.

[1, 228]

am ori impedimento» s it, ludificatum verberatum que ab sedibus abigit. Servus iam prope ipse de se dubitans ad herum rev er­ titu r, a quo quasi fabulas narrans vehem enter in crepatur. Ipse autem A m phitryo uxorem post tantum tem pus laetus revisens eamque iis, quibus decebat, verbis salutans longe a lite r ab ea accip itu r, quippe quae se ab eo, quem nuper discessisse p u ta t, ludibrio haberi censeat. Inde convicio orto m aritus uxori adul­ terium ex p ro b ra t; ipse a b it, u t hom ines quaerat, quorum te s ti­ monio probet se proxim a nocte Thebis non fuisse. In te rim red it Iu p p ite r personam A m phitryonis gerens blandisque verbis uxorem p ro p te r m aledicta m ariti ira tam placat cum eaque in gratiam re d it; A m phitryo autem a n av i, ubi testes fru s tra quaesierat, reversus domum clausam invenit et a M ercurio, quem pro Sosia h a b e t, im portune et proterve abigitur. — Hinc p ars non parv a fabulae in te riit. A p p aret tu rb as auctas esse ita, u t, quum Iu p p ite r ipse in scenam p ro d is s e t, u te r verus esset A m p h itry o , homines am bigerent. — T andem postquam A lcm ena gem inos p ep erit, non Tiresiae m onitu, sed ipsius Iovis num ine m anifesto et voce viva, quid factum sit, A m phitryo com perit. P lau ti A m phitruo ex quo Graeco poeta L atine versa sit, ign o ratu r. Nam u t eos o m itta m u s, qui sine u lla ratione de Epicharm o co g itaru n t, quoniam R hintonis Syracusani ύίμψιτρνων apud Athenaeum III p. 411 c. lau d atu r, fuerunt, qui inde fabu­ lam hanc deductam p u ta re n t et ad hilarotragoediae genus refe r­ ren t. Quod genus quam vis parum notum sit, nec L aurentio Lydo levi auctori tan tu m trib u ere ausim, u t aut to tu m a u t m axim am partem hexam etris scriptum fuisse putem , tam en mihi quoque ut Osanno („U eber den A m phitruo des P la u tu s “ in Museo R henano II (1834) p. 305 sqq.) a comoedia diversum fuisse videtur. U t ad verum comoediae genus transeam us, prim um Casaubono ad Athenaeum III p. 110 d. „P lato n is Nox longa11 videbatur· „non dissim ilis fuisse argum ento A m phitruoni P la u ti11; id quod nec ex solo nom ine nec ex p a u c is , quae extant, fragm entis p robari po test. A lii A rchippum auctorem fuisse p u ta ru n t, et ipsum antiquae comoediae scriptorem , quem 01. XCI victoriam rep o rtasse Suidas tra d it. H uius ϋμφιτρύων atque etiam ΡΙμψαρύων δεύτερος la u d a tu r; frag ­ m enta collegit M eineke I I , p. 715. Haec cum P la u tin a fabula

[1, 229]

Amphitruo.

5

parum congruere hire iu d ic a ru n t prim um Osannus, deinde, quum Ladew igius (Mus. R henan. nov. III (1845) p. 184) contrarium probare conatus esset, E. Hoffmann dissertatione de Plautinae A m phitruonis exem plari et fragm entis Vratislaviae 1848 edita. Sed tam en , quasi omnino necesse esset, ad A rchippum aucto­ rem L atina fabula aliquo modo refe rre tu r, Osannus non dubitat, quin p a rte s aliquas Archippese fabulae P lau tu s in suum usum co n v erterit, Hoffmannus priorem A rchippi fabulam Plautum im itatum esse sta tu it, posteriori fragm enta a gram m aticis allata trib u it. Quae m ihi quidem hariolatio videtur. Etenim fabula n o stra ab iis , quas n o vim us, antiquis comoediis, A ristophaneis dico, tam diversa est, u t eiusdem tem poris aut generis esse non possit. Quod autem in ter hanc fabulam ceterasque P lautinas aliquid interesse v id etu r, discrepantiae causa in argum ento est, non in tractatio n e argum enti. Huius enim comoediae argum entum non u t ceterarum ex quo tid ian a hom inum vita eiusque ratio n i­ bus d u c itu r, sed ex heroum et deorum fab u lis, quae tragoediae, non comoediae esse vid en tu r. Sed est haec fabula ad risum rqovendum aptissim a, itaque tra c ta tu r, quasi non di et heroes, sed vulgare hom inum genus, dom ini servique, m ariti et m ulieres agant. V era ig itu r est comoedia, sed ex tragico sum pta arg u ­ m ento, unde non iniuria prologus tragicocomoediam dixit (v. 59). N eque hoc nom ine novum aliquod genus significatur; nam ita com posita est fabula, u t ab iis comoediis, quae post A lexandri m or­ tem agi solebant (·( νέα κωμωδία), vix ulla in re abhorreat. Illud fatendum e st, hos poetas perraro ex deorum et heroum fabulis argum enta petisse — unum , nisi fallor, exemplum est Am phiarai, quem et A pollodorus Carystius et P hilippides scripserant — quum in m edio comoediae genere nihil frequentius sit. Quare si quis mediae potius quam novae comoediae A m phitruonem attrib u en d am dixerit, repugnare fo rtite r non ausim, affirm are de genere prope ignoto et cuius nullum ad nos exem plum pervenerit, tem erarium foret. A rgum entum autem vere comicum, a quo ne Sophocles quidem ab stin u it, cuius J4μφιτρνων dram a satyricum fuisse vide­ t u r , saepius a comicis tra c ta tu m esse verisim ile est; nam Iovem adulterum non ra ro in scenam productum esse constat. Huius rei insigne testim onium est vas pictum , hodie m usei G regoriani,

Amphitruo.

[1,230]

Iovem cum M ercurio adulterii causa grassantem comico habitu exhibens. Yas notissim um prim um edidit D ’H an c a rv ille , A ntiq. E trusc. IY , pl. CV, deinde W inckelm ann, Mon. ined. n. 190, C. 0 . M ulier, D enkm aler der alten K unst I I , n. 4 9 , W ieseler, T hcatergebaude und D enkm aler des Buhnenw esens IX, 11. Quo anno haec P la u ti fabula prim um acta sit, omnino igno­ ram us; nam p rorsus nihili est, quod Ladew igius 1. 1. ex prologi vss. 91 sq. cum Livio XXXIV, 4 4 , 6 sq. collatis anno a. Chr. n. 195 aut 194 factum su sp icatu r, praesertim quum prologus ipse sine dubio posterioris aetatis sit, vid. supra p. 163. Quin placu erit haec fabula, d u b itare non possum us. E s t enim plane egregia, et optim e m orata et im prim is ridicula. Ita q u e multos invenit im itatores. Iam X II saeculo V italis Blesensis ex Gallia ex hoc fonte duxit poem a „de Geta et B y rria “ s. A m pliitryoneis elegiaco m etro scriptum , quo dialecticas scho­ lasticorum disputationes ridet. G eta enim , qui P la u to Sosia fu e ra t, A m phitryonem herum non in bellum , sed A thenas in scholas secutus logicae scientia inflatus se, quidquid lib u erit, p robare posse p u tat, dum ab A rcade (i. e. M ercurio) suam p e r­ sonam gerente argum entis convincitur se Getam non esse, atque adeo nihil esse, et prae sana conservi Byrriae m ente ridiculus apparet. E d id it hoc poema M aius in Classic, auct. e V atic, codd. vol. V, 1833; deinde O sannus, D arm stad. 1836; Th. W right, E arly m ysteries and o ther L a tin poem s of the 12th and 13th centuries, 1838; postrem o M ontaiglon in B ibliotheque de l’ecole cies chartes II. Serie, vol. IV. P oem a, si aetatem consideres, egregium ineunte saeculo XV et in Italicam linguam conversum est a Ghigo B runelleschi et Domenico P ra te n si et in Gallicam ab E ustachio D escam ps, cuius opusculum „Le tra icte de Geta et d’A m p h itry o n “ a. 1872 edidit de Queux dc St. H ilaire. Verum hoc poem a legentibus scriptum , non in scenae usum com positum est. P ost renatas autem antiquas litteras non paucas P lau tin a A m phitruo comoedias p e p e rit, quarum quae in meam cognitionem v en eru n t, enum erabo. Iam anno 1487 A m phitruo P lau ti Italice versa Ferraras acta est; v e rte ra t autem „in te rz a rim a “ Pandolfo Collenuccio. Proxim o saeculo L . Dolce Italu s ad eius exem plar fabulam scrip sit, cui nom en „il m a rito “ , simi-

[1,231]

Amphitruo.

7

lem que F ernando Perez H ispanus (Cordubas 1585). Sequuntur m aioris nom inis poetse, R otrou G allus, qni scripsit „Les denx Sosies“ , M oliere, cnius A m phitryon vulgo notns e st, D ryden Angitis apud snos celeberrim us, K leist Germanns. Quorum quum alius aliud quasi ex perenni fonte haustum in suum usum con­ v e rte rit, alius alia lingua loquentem aliisque m oribus educatum A m phitruonem red d id e rit, omnes tam en P lauto inferiores abiisse videntur. Nom ina personarum p a rtim ex antiqua n arratio n e rep etita s u n t, p artim ad vulgarem comoediarum morem form ata. Sosia servile nom en est non infrequens; Blepho/ro gubernator navis dicitur a spectando (από τον βλέηειν), B r o m ia ancilla, quse cum tu m u ltu (βρόμω) et eiulatione ex sedibus exit (v. 1069)*). Quod Amphitruonem, non Amphitryonem scripsim us, fortasse parum nobis constare v idebim ur, qui in prsefatione (p. 159) nos ad Augustese setatis m orem o rd in ata scribendi ratione y Grsecum in Grsecis vocabulis retin ere diximus. Nec repugnarent codices, quorum vel vetustissim us, V aticanus ille, quem unum ducem seq u im u r, sem per au t A m phitrionem a u t Am phytrionem habet. Sed in argum ento acrosticho A m phitruo est u pro y posito, quod quam vis a n tiq u itatis ille sectator necessitate coactus fecerit, quia nulla vox L atin a ab y in cip it, tam en in hac quidem re dubitari vix potest, quin ipsius P la u ti m anum restitu erit. Itaque ea nom inis form a, quse iam ab omnibus editoribus usu recepta est, nobis quoque saltem recepti m oris servandi causa retinenda visa est. In prio re a rg u m e n to , ubi hsec ratio m inus valet, y reliquim us. Hanc fabulam separarim ediderunt cum com m entariis m axi­ m am partem criticis F r. L indem annus 1834 et F . G. H oltzius 1846.

*) Quod in cod. B Pronia scense superscribitur, manifestus error est; vera nominis forma extat v. 1093. Gubernatoris nomen in codd. Blefaro scribitur, nos rationem secuti sumus.

Amphitruo.

[1, 232]

A rgum entum I. 2.

Oum m ire cum coniunctivo iu n g itu r, quare Fleckeisen

quom scripsit. Sed in argum entis m u lta in v en iu n tu r vel' ser­ monis vel num erorum v itia auctori potius quam lib rariis im pu­ tanda. — Teleboas ab A m phitryone victos com m em orat H erodot. V, 59. Strab. X , 2 , 14, qui eosdem Tapbios et Cephallenios habitos esse dicit. Ceterum cod. B initio constanter „th elo b o is“ aut „telobois“, inde a v. 410 demum „teleboas“ h a b e t; quam form am quum ubique restituerem us, ne v arietatem quidem scri­ bendi notare v o lu im u s.— 3. Alcumena an tiq u a et vere P la u tin a nom inis form a e s t ; posteriores demum omissa vocali additicia Graecam formam red u x e ru n t, 3icut Iulius Caesar S tra b o , u t ait M arius Yictorinus I , p. 2456 P . , „prim us de Tecmessa scripsit tragoediam suam et in scena p ro n u n tiari iu ssit11. H anc form am editores hic et v. 5 versus causa praetulerunt; sed quis sciat, an argum enti scriptor prim am nominis syllabam c o rrip u erit? — usurariam vid. v. 494. — 7. dolis m ale ex v. 5 librarius ad­ didisse v id etu r; sustulit B oth. A ntiqui edd. „m irum in m odum “ . A rgum entum II, a c r o s tic h o n .

1. Alcumenas , i. e. Alcmenae.

A n tiq u itatis sectator a n ti­ quam genetivi form am posuit ipsi P la u to , u t v id e tu r, non p ro ­ batam . Fuisse antiquitus talem form am ostendit „p aterfam ilias“ et sim ilia, quae etiam ad posteros m anserunt. Praeterea ex Livio Andronico affertur „escas“ , „M onetas“ , „ L a to n a s“, ex Naevio „filii te r r a s 11, „fo rtu n as“ . In antiquis autem titu lis interdum es et aes invenitur, u t M onim es, Laudicaes, M inerves, D ianaes (v. Indic. Corp. Inscr. L at. I , p. 603). Non Graecam, sed proprie L atinam hanc form am esse contendit R itschelius, Neue P lautinisebe Excurse I, p. 115.

formam h ia tu r; edd. tra n sp . „eius form am 11. — 5. frustra habet. P la u tu s frustratur d ixit v. 8 2 3 ; illud Tac. 2. P o st

Ann. X III, 51. Ammianus X V III, 6, 6: „si Persae fru s tra habiti redissent ad sua . 6. invicem , in te r se, Iu p p ite r et A m phitryo.

[1,233]

9

Haec scena fabulae in te riit. — 7. Raptant, non convicio solo, sed etiam m anibus aggressi, cf. Aulul. 622: „Quid me adflictas? quid me ra p ta s? qua me causa v e rb e ra s? “ — 8. non quit. Y erbum sententiae primariae in sententia secundaria interponitur, cf. Amph. 8 4 : „Quiue quo placeret alter fecisset m inus'1. Sae­ pius L ucretius, v. M unro ad III, 843; cf. M adv. Gr. L at. 474 h. — 9. Versus septem iam borum . Both. FI. ed. „geminos illa enit it u r “ . F acilius o m itteretur voc. „gem inos“, u t „dolis“ Arg. I, 7.

P rologu s huius fabulae eiusdem est generis atque pleriq u e, qui P lau ti fabulis a n te p o n u n tu r, i. e., u t in prolegom enis p. 163 exposui­ mus , non ab ipso P lauto p ro fe c tu s, sed paulo posteriore aetate additus. Q uare si quem loquacitas aut ineptiae aut aliud quid­ quam offendat, P lauto im putare nolito. P rologi partes M ercurius agit in Sosiae speciem personatus (v. 141 sqq.). Is spectatores orat, u t benigno silentio fabulam a u d ian t iustique tam fabulae quam histrionum iudices sint a pravo am bitu et p artium studio rem oti. Deinde argum entum exponit et e rro res, unde tantae turbae oriuntur et ta n tu s risus m ovetur, accurate explicat ac, ne idem error, qui fabulae turbas creat, etiam spectatores teneat, prospicit. Ys. 1— 15. „U t m e “ in q u it „lucro et bonis nuntiis vos augere v u ltis , ita vos fabulam agenti m ih i, atque adeo nobis, silentium praebeatis “ . TJos obiecti locum tenet. Icetum i. e. p ro ­ pitium , nam u t tris tis anim us ad ir a m , ita laetus ad benignita­ tem propensus est. — 4. „UOStrorum m ultifariam scriptum est pro nostruni“, ait Gellius XX, 6, 12 afferens M ost. 275. Add. Aul. 3 1 3 , Pseud; 586. Sim iliter nostrorum infra 1 0 5 0 , Poen. 8 6 4 ; nostrarum T rucul. 251. T erent. Eun. 678; nostrarum Pseud. 185, Stich. 145, Ter. Hec. 240. — 5. expedire transitivum esse a p p a re t, u t subiectum me aut a u d iatu r au t addendum sit. Hoc praetuli suadente Gertzio meo, u t voluerat Lom an. M iscellan. philolog. Am st. 1 8 5 0 , p. 177. — peregri pro peregre cod. B. p r. m anu h ab et secundum regulam , quam p roponit Charisius

Amphitruo.

[1 ,234]

p. 189 P. = 212* K .: „peregre cum abit quis dicimus in locum . . . peregri autem , cum in loco est; P lau tu s in P ersa (3 0 ): quia erus peregri est" ; ubi codd. P lau t. ,,p e reg re". — que —■ et ne quis a P lauto alienum p u te t, cf. Capt. 311. Cist. 12. Mil. 622. Poen. 3. Stich. 658. Sim iliter T erentius Eun. 876. Ad. 64. — · 7. Quasque — quasque, cf. infra 166. Cist. 354. Stich. 107: „Nullus praeter nosque teq u e ". — 9. ea auferam, ea ut nuntiem, sic codd.; sed fieri vix potest, u t coniunctio in prio re m em bro o m itta tu r, in altero p o n a tu r; quare prio ri quoque ut a d d id i, quam vis num eri m inime placeant. In codicum scriptura quum hiatus offendisset, C am erarius „eaque u t nuntiem " scripserat, FI. „ea u ti n .“ — 12. nuntiis praesim et luero. M ercurium et pro deorum nuntio fuisse et hom inibus lucri, maxime ex m ercatu ra accepti, auctorem habitum esse satis notum est. Quod in hac sen ten tia ut omissum e st, cf. infra 969. 626. 8 6 9 : „faciam res fiat palam ". Stich. 180: „fecit ridiculus forem ". Men. 348: „V ide, qnod o p u st, fiat". 9 27: „Scin quid facias optum um st?" Mere. 8 8 3 : „Qnin facis, ego uideam ?" Asin. 637. — 13. adprobarc, nam nisi diis adprobantibus parum fida est hom inum fortuna et in d u stria. „Dii adprobent" vulgo dicebant, u t Cicer. Y err. Y, 19, 49. ad Fam . II, 15, 2. ad A tt. V I, 6 , 1. al. M etellus Num idicus ap. Geli. I, 6, 8 : „Dii im m ortales u irtutem adprobare, non adhibere de­ b e n t". — · achlitier. Pareus, B oth., Lom. .,ac n itie r" , sed asyn­ deta varii generis inveniuntur apud antiquos. V erborum sic adpositorura apud P lautum non pauca exem pla su n t: infra 916. Asin. 168. 257. Bacch. 403 („ p e rd id it, pessum d e d it"). 428. 546. 628. Cas. 494. Men. 338 („adplicant, a d g lu tin a n t"). Mil. 137. Merc. 55 („ tra h e re , e x h a u rire "), al. Nominum exem pla v. 891. — 15. Cf. Pcen. prol. 3: „Sileteque et tacete atque ani­ mum ad u o rtite ". — facietis, futurum pro im perativo, vid. M adv. Gr. Lat. 384 not. — 16. arbitri, i. e. iudices. Spectatores p ro ­ bando et im probando de fabula iudicant. O rat, u t sequi et iu sti iudices sint. Iloltzius confert T erentii prologos, E un. 2 9 : „Id ita esse, uos i am iudicare p o teritis". H eaut. 12: „ V ostrum iudicium fecit". 2 5 : „A rbitrium uostrum , uostra existim atio u a le b it". Ad. 4 s q .: „Vos eritis iudices, laudine an uitio duci id factum o porteat".

Π 17. quotus iussu uenio et quam ob rem uencrim. Siepe a gram m aticis anim adversum est, interrogationes obliquas apud priscos scriptores L atinos tam indicativo quam coniunctivo modo poni. Qua in re quum sine lege v ariari parum veri simile vide­ r e tu r , nuper viri docti certioribus legibus m odorum usum te r ­ m inare conati sunt, m axim e F uhrm ann in „Jahrbucher fur Philologie CV, p. 809 sqq. et E. Becker in Studem undi Studiis ad priscos scriptores L atinos I, p. 117 sqq., laudabili uterque studio et d iligentia; sed constantem fuisse in hac re P lau ti et aequalium usum n e u tri p ro b are contigit. Nam ut om ittam „nescio q u is“ et sim ilia, v. 823. 4 2 0 , ubi verbum cum interrogandi prono­ mine coniunctum non tam sententiam alteram regit quam eius p ars f it , facile in te llig itu r indicativum p o n i, ubi laxius coniunctis p rim aria et secundaria sententiis potius parataxis quam hypotaxis fiat, u t v. 848 sq. „dic mihi verum serio: Ecquis alius Sosia in tu s t? “, coniunctivum , ubi artiu s coniungantur sententiae, velut ubi subiectum sententiae secundariae in obiectum primariae m u te tu r, cf. Asin. 27. Bacch. 550: „dic modo hom inem qui s it“ ; quarum rationum u tram praeferat scriptor, plerum que p a ­ rum refert. Hoc quoque recte anim adversum v id e tu r, in sen­ ten tiis eiusm odi, quales sunt Asin. 875: „A udin quid a it? “ Men. 9 0 4 : „A udin tu , u t deliram enta lo q u itu r? “ Asin. 148: „uiden u t ne id quidem me dignum esse existim at ? “ al., ubi in terro g atio adhortationis vim h a b e at, antiquissim os quosque indicativum ponere solere, ubi vera interrogatio s it, coniuncti­ vum legitim um esse, u t T er. Hec. 76: „Audin quid dicam ? “ Asin. 6 9 6 : „scin u t d icam ?“ Men. 2 9 9 : ,,Νοη scis quis ego sim ? “ M ost. 55: „Qui scis, an tib i istuc eueniat prius quam m ih i? “ Sed etiam Men. 2 0 4 : „Scin quid u o lo ? “ E tenim ubi sentiendi alicui verbo enuntiatum ab interrogatione incipiens pro obiecto a d iu n g itu r, non raro indicativus p o n itu r ita , u t nihil omnino differat a coniunctivo. Nec solum d icitu r Aul. 47: „V ide, u t in c e d it!11 et sim ilia, quae forsitan aliquis ad paratacticam rationem re fe ra t; sed etiam Am ph. 356: „Vide sis, quam mox uapulare u is “ . Stich. 4 1 1 : „Videte quaeso, quid p o te st pecunia“ . Quae si com paraveris cum Ter. Andr. 8 2 5 : „Vide quam iniquos sis“ . P laut. Mere. 102: „videte, quam

12

Amphitruo.

[1, 236]

mihi ualde p la c u e rit11, quid in te rsit, quaerere' nimiae su b tilitatis videtur. Sim iliter com paretur Aul. 169: „Scio quid d ictu ra e s“ cum Men. 753: „scio quid siet r e i11, alia. Ac ne m inim a relin ­ q u a tu r d u b ita tio , quin uterq u e m odus in his sententiis sine discrim ine p o n a tu r, interdum ex parallelo p o n u n tu r indicativus et coniunctivus ab eodem verbo p endentes, u t h. 1., cf. Most. 194: „quae sim et quae fui a n te 11, ib. 9 5 3 : „Scio qua me ire o p o rte t et quo uenerim , noui locum 11. Cist. 58: „E loquere utrum que n o b is, E t quid tibi est et quid uelis nostram ope­ ra m 11. Pers. 515: „nescis quid te in stet boni, N eque quam tibi F o rtu n a faculam lucrifera adlucere u o lt11. Quae qui coniectura rem overe conatur, u t Beck erus, qui h. 1. scribi iu b et: „et quam ob rem buc missus sum 11, mihi quidem iusto audacior videtur. 19. Iovis pro pyrrhichio legendum . — Mercurio G uietus em. — 21. tametsi pro anapaesto legendum , vid. p. 205. — pro imperio dictum iungenda esse Gronovius m onuit. — 22. fac­ turos, sc. vos. Subiectum accusativi cum infinitivo auditur etiam , ubi diversum est a subiecto verbi reg en tis, cf. infra 341. 718. Capt. 267. Cure. 5 3 8 : „Ne te mi facias ferocem au t supplicare (sc. me tibi) censeas11. M ost. 2 6 7 : „unguendain (sc. me) cen­ ses11. 4 1 5 : „dicito facturum (sc. m e)11. 7 4 0 : „te hoc orare iussit (sc. m e)11. Mil. 721. Poen. 1 0 0 2 : „A udin p o llicitarier (sc. eum )11. Rud. 1213: „Dicito daturum (sc. me) meam illi filiam uxorem 11. Stich. 265. al. — quippe qui intellexerat, vid. infra 738. — 23. precario, m ultis precibus, cf. Cic. Y err. V, 23, 59. al. — 26. ille Iuppiter, h istrio Iovis p artes agens. Is prim arius histrio atque adeo dom inus gregis fuisse videtur, quoniam eius m axim e re fe rt, utrum fabula placeat an non. — 29. praetimet, cf. Caesar. B. G. V II, 4 9 : „praem etuens su is11. — 30. quoque etiam saepe Plautus, v. infra 81. 277. 710. 746. Epid. 231. Men. 1136. Pers. 743. Pseud. 937. True. 98. 862. Trim 1048. T erent. Hec. 734. 762. , atque etiam Cicero V err. 1 1 1 ,8 8 ,2 0 6 : „quae forsitan alii quoque etiam fec e rin t11. Inverso ordine etiam quoque leg itu r infra 457. 695. Asin. 560. Cure. 130. M ost. 1092. Pseud. 122. 354. 32. pace. P ax iutelligenda est non rei publicae a bellis liberae, quod censebat W indischm ann (Mus. Rhenam I, p. 123),

V. 17—39.

13

qui ex hoc versu effici pu tab at, pacis tem pore hanc fabulam actam esse, sed gratia et benevolentia deorum . Significat autem „pace“ , u t ait Gronovius Lcct. P lau tin . p. 4 , „per pacem “, quod extat infra v. 384. A blativus est non tam modi quam com itatus. Gron. affert Ovid. Rem. Am. 6 6 9 : „T utius est aptum que magis discedere p a c e 11. Yerg. TEn. III, 4 1 7 : „uenit medio ui p o n tu s“ . Lucan. I, 191: „Si iure uenitis, Si cives, huc usque lic e t“ . Ex P lau to afferri possunt Bacch. 1063: „Salute n o stra . . . domum reduco exercitum ". Men. 134: „nostrum salute socium ". Rud. 9 1 0 : „salute horise". Trucul. 138: „tuo ucstim ento et cibo alienis rebus cu ras".·—-In extrem o versu num erorum causa fero scripsi pro adfero. Both, e d id erat: „pace aduenio ad uos, pacem adfero". L in d e m .: „pacem aduenio et ad uos adfero" conferens Aulul. 2 6 3 : „Vascula intus pure p ro p era atque elue". Sed hoc loco prim um ac proprie dicendum est, eum pacatum et placidum uen ire; huic tam quam d a ta occasione a d d itu r, eum pacem secum adferre. H oltzius voc. pacem omisit ex antece­ denti voc. pace audiri posse a rb itra tu s , quod vix credo, nec satis p ro b a tu r iis exemplis, quse adfert, Cat. R. R. 5: „familise male ne s it, ne alg eat, ne e su ria t, opere bene exerceat (sc. earn)". Ter. Ad. 145 sq. 34. insta pro iuste recte Both., u t ostendit respondens pro ­ xim i versus sententia. Obiecti loco iu n g itu r cum v. orator, pro instormn, u t fit in substantivis verbalibus in io, v. infra 515. — 37. illi iniqui ins iam in codd. dett. em endatum . — 38. iam Fleckcisen delevit, quia nunc iam sem per trisyllabum fuisse sta­ tu it, unde etiam iunctim et uno vocabulo scribendum censet; sed et h. 1. i consonans est et Bacch. 9 8 8 : „Hoc age sis nunc iam " et E pid. 136: „nunc iam alia cu ra". — A nte quee antiqui edd. addebant ad ea·, non opus, si quidem dem onstrativum ssepe etiam , ubi casu a relativo d iscrep at, om ittitur. Sic infra 106. 132. 314. 518. 646. Asin. 523. Aul. 595. Mil. 1077: „M eri bellatores g ig n u n tu r, quas hic prsegnates fecit", omisso „ex iis", alia p e rm u lta , v. Cavallin in „T idsskrift f. Philologi", N. R. I (1 8 7 4 ), p. 265 sqq. — 39. meruimus, sc. hoc, u t u e litis , quse nos uelimus. Cf. Asin. 147: „te ego u t digna es perdam atque u t de me m eres". T er. H eaut. 83. Hec. 760.

Amphitruo.

[1, 238]

41— 45. „ C u r'ego“ in q u it, „ aliorum exemplum sequar, quos in tragoediis u id i, quae bona N eptunus, V irtu s, V ic to ria, M ars, Bellona vobis fecerin t, com m em orantes, ut et ipse enum erem , quorum beneficiorum Iu p p ite r om nibus hom inibus auctor s it? “ Vulgo aliter in te rp re ta n tu r: „Cur m em orem , quom odo alios deos, N eptunum , V irtutem etc., viderim in tragoediis beneficia sua com m em orantes? quae re vera omnia Iovi d e b e n tu r“ ; in quibus et sententia prava est, nam an tiq u i quam quam Iovem suprem um deum habebant, tam en non id dicebant, eum eadem facere, quae ceteri omnes, et quod m aximum est, non hoc quaerit M ercurius: „Cur aliorum errores aut ad ro g an tiam com m em orem ?11 sed: „ C u rIo v is beneficia, quae satis n o ta su n t, m em orem ?" — 42. Neptunum cett. Solito P lau ti m ore subiectum sententiae p en d en tis obiectum fit verbi p rim a rii, cf. v. 54. — 44. quis (i. e. quibus) bene­ factis. D ativus pro genetivo, u t Mil. 7 3 5 : „esset iis annona v ilio r“ . M ost. 89: „ei rei argum enta djcam “ . T rin. 2 0 4 : „illorum verbis falsis acceptor fu i“ . Asin. 423. — 45. Deorum cum synizesi legendum , vid. P roleg. p. 214. — architectus·, hac nom inis form a P lautus plerum que u titu r, v. Mil. 897. 898. 911. 1132. T rucul. 3 ; sed architectonem M ost. 748. Pcen. 1113. — P ost v. 45 vulgo in terro g atio n is signum p o n itu r. FI. „archite c tu s t“ edidit, ne offenderet omissum verbum substantivum , qua de re vid. ad v. 590. Sed si recte sententiam intellexim us, sit scribendum erat. Hoc quoque audiri potuisse credo equidem , sed veri sim ilior m ihi visa est G ertzii sententia, la te re verbum in cor­ ru p to proxim i versus p rincipio; nam Sed v. 46 corruptum esse, tam sententia quam num eri probant. S uperiores edd. m etro m axime consulentes alii a lite r em endarunt. Ed. Parm . „ is “ post „mos“ a d d it; G ruter. L indem . F I.: „Sed ille num quam m os“ . Lom an: „Sed mos illic num quam “ . L uchs in S tudeinundi Stud. I, p. 34: „Sed illic mos [morus] meo p a tri num quam f u it“ . Nos u t in iis subsistam us, quas necessaria sunt — nam senarius in duos iam bos exiens, u t non laudandus, ita relinquendus vide­ tu r — pro „S ed“ posuim us Sict, quod in sequentem versum translatum etiam alibi le g itu r, v; c. 158. Si cui d e m o n stra ti­ vum pronom en necessarium v id e b itu r, leg a t: „S i t ? M os num ­ quam [ille] illi fuit p a tri m eo".

Y. 41—59.

15

47. exprobraret. „Odiosum san e“ in q u it Cicero Lsel. 20, 71 „genus hom inum officia ex p ro b ran tiu m 11. Holtz, confert Ter. A ndr. 4 4 : „istsec com m em oratio quasi ex p robratiost inm em ori benefici11. — 48. Gratum esse id a uobis sibi, i. e. vos g ra ­ tiam eius rei sibi habere. Cf. P ers. 6 74: „Si quid bonis boni fit, esse idem et graue et gratum so le t11. Mere. 518: quidquid da­ b itu r, gratum h abebo11. Ter. H eaut. 262. S im iliter ingratum infra 181. Asin. 135. Ter. H eaut. 934. — 49. facit olim emen­ datum . — 52. contraxistis. N ostrates praesens tem pus posuis­ sent; an tiq u i, quod quodam modo accuratius est, etiam praeterito u tu n tu r, vid. in fra 89. 659. Men. 1064: „Concessi“ . 851: „ads t i t i 11, alia. — 53. conmutauero, statim com m utabo, v. Madv. Gr. L at. 340 not. 4. P o st h. v. plene interpungendum esse prim us in tellix et L om an, Specim en criticum in P lautum et T e­ ren tiu m , Am stel. 1845. — 54. faciam ex codd. cum h ia tu , et sic e d itu ru s eram , nisi me fefellisset typothetae in cu ria, non quo talem hiatum p ro b arem , sed quia nec omnino dam nare ausim , nec certa aut una offertur corrigendi via. FI. „ ego11 a d d e b a t, M ulier „iam “ . Ad stru ctu ram verbi Holtz, confert T er. Hec. 211. A ndr. 37. 56. „U tru m “ in q u it „v u ltis, u t sit comoedia, an n o n ? 11 — stultior, i. e. adm odum s tu ltu s, cf. Mere. 9 08: „ego stultior, qui isti credam 11. Cist. 5 0 7 : „Non sum scitior, quae hos reg am 11. Omissi verbi substantivi primae personae praeter h. 1. et Mere. 908 non pauca exem pla afferri possunt: infra 957: „ ra tu s “ . Asin. 2 6 9 : „ n an ctu s11. 8 4 7 : „ ra ta “ . Men. 119: „Nunc adeo, u t facturus (sc. sim ), dicam 11. Mil. 3 72: „Ego stu lta et m ora m u ltu m 11. T rin. 8 2 6 : „ego contra opera ex p ertu s11. Ennius apud Cic. Tuse. T, 44, 105: „Uidi uidere quae me passa aegerru m e 11; e t plu rali num ero Curcul. 3 5 4 : „Postquam cenati atque a d p o ti11. R ud. 4 5 3 : „illud plus m ali nobis u iu it, quam ratae11. T er. A ndr. 2 8 5 : „nos so li11, alia. 59. tragicocomoedia. In cod. B duabus vocibus scrib itu r „tragico comoedia11, quod ne cui verum v id ea tu r, quasi signifi­ cetur com m ixta tragoediae comoedia, versus 63 p ro h ib e t, ubi eadem vocis divisio in codice est — e rran t, qui „tragicom edia“ scribi tra d u n t — quam vis unam vocem esse cuivis appareat.

16

Amphitruo.

[1, 240]

Quod ibi additur^ „ut d ix i“ , ostendit idem lioc loco scriptum fuisse. Nomen nove fictum sed recte form atum est, u t a quovis intelligi posset. Sed non agnoscunt viri docti inde a prim o te m ­ pore, quo haec fabula luci red d ita est, tragicomoediam scribentes, quod recentiores fere omnes et poetae et philologi secuti sunt. H anc u t defendant form am , ex Graeca lingua exem pla syllabae extritae afferunt, u t ταρτημόριον, τέτραχμον, άμφυρεΰς, alia. Sed illa vocabula sunt quotidiani serm onis, ad quem haec vox non p e rtin e t, quam fortasse nemo spectatorum um quam audiverat, nec, nisi plene et recte form ata p roponeretur, intellecturus erat. R etinenda ig itu r est codicum scriptura, quam h. 1. versus tu etu r, nam si „tragicom oedia“ scribitur, alia quoque m utanda s u n t, u t Lindem. „fiat“ pro „ s it“ , FI. „sit haec tragicom oedia” . In v. 63 autem ap p aret perm isisse sibi aliquid p o etam , u t aut duas p r i­ mas vocis syllabas in unum c o n tra x erit, au t dactylo anapaestum subiunxerit. 65 sqq. U t iudicium aequum et iustum s it, th ea tra lis am ­ bitio cohiberi debet. Sic etiam in Poenuli prologo v. 36 sqq.: Quodque ad ludorum curatores a ttin e t, Ne palm a detur quoiquam artifici iniuria, Neue am bitionis causa e x tru d a n tu r foris, Quo deteriores an tep o n an tu r, boni. Operae pretium est an im ad v ertere, quam m atu re hoc m alum ortum sit, quod postea sem per gliscens saepe in maximos tu m u l­ tus erupit. Nam ab initio ipso ludorum scenicorum apud R o­ manos u t apud Graecos praemia et poetis et h istrio n ib u s, qui maxime placuerant, dabantur, vid. T rin . v. 7 0 6 : „Facile palm am habes; hic victust, vicit tu a comoedia” . Quod hoc loco com m e­ m o ratu r victoriae signum , palm a, id iam ante m ultos annos apud Rom anos in usu fu era t, si quidem in circensibus ludis anno a. Chr. 293 habitis Livius X, 47, 3 : „palmae“ .a it „tum prim um tra n s ­ lato e Graecia m ore victoribus datae” . D abant curatores ludorum , sive aediles sive praetores sive qui alii e ra n t, sed ab assensu et plausu populi m agnam partem iudicium eorum p e n d e b a t, u t etiam praemii causa vel histriones ipsi vel fautores eorum sibi plausores quam plurim os com pararent. H uius am bitionis to l­ lendae causa h. 1. nova ratio excogitatur, u t conquisitores quidam

[1,241]

Y. 59—72.

17

per totam caveam , i. e. p er omnes spectaculorum gradus, sin­ gula subsellia circum eant e t, si quem spectatorem invenerint certo alicui h istrio n i u ltra quam aequum sit faventem , eum lege coerceant. F ie ri hoc posse, si per pignoris capionem aga­ tu r , u t toga pro pignore capiatur nec nisi p ro b ata apud iudices causa re stitu a tu r. E tenim in th e a tro non m inus quam in comitiis m agistratuum creandorum am bitus leges valere debere, et coercendos esse tam qui ipsi am bierint, quam qui litte ris aut in te rn u n tiis usi sint. — Conquisitores d icu n tu r, qui m ilites in exercitum co n quirunt, qui servos fugitivos au t omnino abditas res in v estig a n t, v. Mere. 656: „ad praetorem ilico ibo, orabo u t conquisitores det m ihi in uicis om nibus". Ceterum et illo loco et nostro et in fra v. 82 m etrum ostendit a u t „conquisto re s “ scribendum esse, u t et alii et Fleckeisen fecerunt, aut „conquaestores“ , u t Lachm annum ad L ucret. Y I, 1067 secutus R itschelius. — singula ex cod. D R itsch. P arerg. p. 221. — 67. fauitores ; an tiq u a form a restitu e n d a e ra t, quoniam extat v. 78 et 79. — in cauea, in th ea tro ipso om niumque conspectu. 69. In hoc versu si num eri soli corrupti essent, fortasse p ro b a re tu r G uieti tran sp o sitio : „Siue am bissent q u i“ ; sed eam corruptelae suspicionem , quam m ovent q u a ttu o r versus continui ab eodem vocabulo incipientes, sententiae ratio confirm at, quae prim o quidem loco particu lam „S iue“ vix p a titu r. Hoc intel­ lexit FI., qui ed. „Nam si qui palm am am bissint". Yeri simile v id etu r voc. Siue errore ex proxim o versu irrepsisse. — ambissint, i. e. a m b ie rin t, scribendum esse et hic et v. 71 Lam binus vidit, quoniam sequeretur v. 72 „ d u in t“ . P o st h. v. exci­ disse aliquid num eri o sten d u n t; dum m eliora inveniantur, exem pli causa posui hic siue. — 70. Siue fortasse „S eu“ p ro ­ nuntiandum , nam prim us versus pes est „Siue q u o i“ ; cf. tam en v. 84 et P roleg. p. 181. — 71. ipsi olim em endatum ; qui nos dele­ vim us; ex antecedenti versu ortum videbatur. — 72. P ro aedibiles cod. D. I. cett. aediles, idque editores am plexi sunt. Quod quum subiectum verbi „ d u in t“ v id e re tu r, pro obiecto „palm am “ ex v. 69 aud ieb an t; aediles a iu n t, qui ludis praeessent, iurasse se illi, qui optim e egisse visus esset, palm am daturos. Quod unde noverint, nescio; illud affirm o, qui male iu d icarin t, eorum non 16

18

Amphitruo.

[1 ,242]

perfidiam, sed iniu^titiam v itu p e ra ri debere. -Nec veri sim ile est eos, penes quos arb itriu m huius rei esset, ab h istrione talibus verbis compellatos esse. P orro am bitus lex non ad eum p e r ­ tin e t, qui comitiis prseest, sed ad p etito res eorum que amicos. Q uare, si sedilium iudicium fu it, non eos perfidiose agentes lex coercuit, sed alios perfidiose gratiam eorum cap tan tes, neque sediles pro subiecto huius sententise esse p o ssu n t, sed potius pro obiecto. Hoc fieret, si pro „ d u in t“ leg e retu r „sibi conciliau e rin t“ aut sim ile quid. Quod quum nulla coniectura effici posse v id eatu r, abiicienda est ista em endatio („sediles“) , quam praeter facilitatem nihil commendat. Ita q u e alia via ingressus corrupti vocabuli aedibiles priorem p artem ex d itto g rap h ia antecedentis voc. „adeo“ ortam a rb itra tu s biles scribebam vel, ne pluralis num erus in hoc voc. offenderet, bilem·, „bilem dare alicu i11 autem nihil differre videbatur ab eo, quod vulgo dicunt „bilein m overe". T otius loci conform atio ea est, u t de iisdem hom inibus agi a p p a re a t, de fautoribus im portunis variisque rationibus, quibus histrioni, cui favent, palm am com parare conan­ tu r. F it autem hoc d u p lic ite r, a u t am biendo, si laudando et precando suum am icum alteriu s favori et gratiae com m endant, au t contrario modo perfidiose , si in rivalem eius iram specta­ torum m ovent. U trum que eadem lege eadem que poena v in d i­ candum est. A liud G ertzius p ro p o su e ra t: „Siue adeo odibiles perfidiose quid d u in t“, i. e. Sive adeo odiosi isti hom ines doni au t pecuniae aliquid dederint. 73. Sirempse , i. e. eandem . F orm ula in antiquis legibus frequens „sirem ps lex e sto , quasi c e tt.“ , vid. Ind. Corp. Inscr. L at. I , p. 595. Com m em orat etiam F estus p. 3 4 4 , qui, quum parum feliciter originem vocis explicet, illud tam en recte in te l­ le x it, posteriorem vocis partem esse pronom en q. e. ip se, recteque S c a lig e r, ad quem laus p e rtin e t liuius versus re s titu ti, ex codicibus P la u tin is e finale r e tin u it, u t huic quoque formae non m inus quam eumpsc, eampse, e a d d e re t, quod m etrum flagitat. — 74. Quasi magistratum. Versus a proceleusm atico incipit, v. p. 181. M ulier „ Quasi sibi m ag .“ m alebat, ambiuerit si verum est, audiendum pro subiecto „ aliquis", quod po st to t p lu ralia vix veri sim ile est; ambiuerint em endandum vid etu r, u t

[1 ,243]

V. 72—90.

19

m onuit G ertz. — L e g e s d e a m b i t u m ature lata s esse in re publica R om ana constat. Nam u t fabulis adnum erari possit Livii locus IV, 25, 13, idem scrip to r VII, 15, 12 a. a. Chr. n. 358 „de am­ b itu " in q u it „tum prim um ad populum latum e s t“ . X L, 19, 11, a. 181: „legem de am bitu consules (P. Cornelius, M. Baebius) ex auctoritate senatus ad populum tu le ru n t" ; ac denuo a. 160 „lex de am bitu la ta " , Liv. E p it. X L V II. — 79. habet iam in codd. em endatum . — 80. quibus est ea res in manu, i. e. qui huius rei potestatem et arbitrium h a b e n t, u t praemia trib u a n t; cf. Pcen. 5 3 : „Si quidem licebit p er illos, quibus est in m anu". 81 sqq. H istriones ipsos quoque ab omni am bitu abstinere iu b et. In prim o versu subiectum excidit; FI. „ille “ addidit po st „ m ih i“ ; nos L om anum secuti sumus extrem o versui „ p a te r“ addentem . — 83. wiandasset F I., quod flagitat proxim i versus „fecisset“ ; superiores fere sic m u ta v e ra n t, u t utroque loco p lu ­ ralem ponerent. — 84. Quiue quo; de num eris vid. p. 181; Both, tra n sp o n e b a t: „Quiue alter quo p lac e re t"; de ordine ver­ borum v. ad A rg. II, 8. — 85. Ornamenta, splendidum h istrio ­ num vestitum , cf. Cist. 618. Capt. 608. Pseud. 762. Pcen. 422. Stich. 176. T rin. 858. — corium. H istriones fere servilis con­ dicionis erant. Si quid d eliq u eran t, corpore p lec teb a n tu r, v. Cist. 6 1 9 : „Qui d e liq u it, u a p u la b it", et m ag istratib u s in eos ius virgarum erat. Quin etiam A ugustus im perator quum coerci­ tionem in histriones m ag istratib u s in omni tem pore et loco lege vetere perm issam ad im eret, ludis et scena re liq u it, u t ait Sueton. Aug. 45. 89. Quid admirati estis? i. e. cur adm iram ini, cf. ad v. 52. H iatum in caesura non ferentes F le c k e is.: „Quid id estis a d m ira ti? " M ulier: „Q uid? adm iratin estis?" — 90. Iouem; positio neglecta, nisi synizesin statuere m alis, ne dactylum ana­ paestus excipiat. M iiller transpon. „Iovem p ro fe ratu r nunc". Non est novum , Iovem histrionis arte u ti; cui enim non in m entem venit, quotiens am oris causa in cuculum, in olorem , in aquilam , in tau ru m , in auream pluviam , in alia om nia m utatus sit? Sed quasi hoc non satis s it, tre s versus a d d u n tu r tam inepti, u t ne a prologi quidem huius auctore profecti esse vide­ an tu r. P rio rib u s duobus certam aliquam rem viri docti puta16*

Amphitruo. ru n t

[1 ,244]

significari et quidem superiore anno factam ; sic enim anno e n a rra n t, quasi sit ante annum. Sed hoc L a tin e dici posse nec corrupto Menaechmorum versu 202 (Kitsch. 205) p ro ­ batur, nec True. 392, ubi cum codd. scribendum : „uxorem sibi me habebat annum , dum hic fu it“ . E quidem non dubito, quin hic quoque aliud scriptum fu erit, velut ante vel antehac, nec certam aliquam rem com m em orari c re d o , sed Io v e m , quotiens ab histrionibus advocatus sit, iis adfuisse. — is vid. p. 212. — Versu 93 nihil ineptius est; omissis autem his tribus versibus omnia satis apta sunt. — 95. Versui syllaba d eest; L am binus alii que „uos“ addebant, M ulier aut „iam “ aut „h u c “ m avult. — 96. P o st argumentum, hiatus in caesura. F I . : „Dum argum en­ tum huius M ulier: „Dum huius ce a rg .“ 98. Argo pro Argivo positum esse Nonius p. 487 a rb itra ­ tu r , idque non nulli ita defendere conati su n t, u t ex Argoo contractum censerent. Sed fieri vix p o te st, quin p a tris nomen fu erit; qui quum alibi nusquam Argus v o c e tu r, a u t poeta L a ti­ nus p arum accurate egit, aut e rra v it lib ra riu s ; nam fieri potest, u t Alceo scriptum fu erit pro Alcaeo, vid. p. 2 0 9 , idque con­ tractione bisyllabum factum s it, vid. p. 216. — 99. Electri', immo E lectry o n is, si Graeci sequendi sunt. Sed Graeca nom ina non raro apud priscos L atinos im m u ta n tu r, ita m axim e, u t a te rtia ad prim am aut secundam declinationem tran sean t. Sic L a ­ tonam dicebant; A rtem ona Asinariae persona est, iE schinus A del­ phorum T erentii (cf. P laut. Pseud. 7 6 2 ); „C hrem i“ genetivo casu d icitu r Ter. A ndr. 368. „H arp ag e“ vocativo, quum nom inativus sit H arpax, P lau t. Pseud. 669. „T ran iu m “ M ost. 550, qui T ran io appellari solet. Capt. 556: „A lcm eus“ . Men. 143: „A doneum “ . P ers. 2 6 : „T ita n i“ . Naevius P orporeum app ellav it P o rp b y rio n a gigantem . V ulgati usus su n t placenta, sta te ra , architectus, tr y ­ gonus; cetus et polypus secundae declinationis fiu n t; schem a primae (v. 1 1 7 ); c h a rta , m a rg a rita , cochlea ex m asculinis femi­ nina fiunt eiusdem declinationis. — 101. Telehoist scripsi; Ca­ m erarius ceterique tra n sp o su era n t: „bellum e s t“ . — 103. P o st Alcumenam h ia tu s; edd. plerique tr a n s p .: „fecit u x o rem “ . 104. Nam au t delendum est a u t non eorum , quae anteeed u n t, causam in d ic a t, sed eorum , quae seq u u n tu r v. 1 0 7 : „Is am are coepit c e tt.“ Quod enim Graeci ita fecerunt, u t praemisso

[1,245]

V. 91— 117.

21

uno aliquo prim ariae sententiae vocabulo, velut «ΠΛ, tu a it Nonius p. 362 „revocat. P la u tu s A m phitryone: ibi me inclam ar argum entum ea res me horro re affit, E rilis p ra e u e rtit m etus, accurro u t sciam quid u e litH, ubi et P la u ti verba adm odum corrupta affert et verbum male enarrat. E st enim „praevaluit“ , cf. Liv. V III, 16, 8: „ quarum (turrium ) usum forte oblata opportunitas praev e r tit“ . — lit sciscam, cf. Bacch. 2 9 8 : „u t illi id factum sci­ sceren t11. — 1087. Neque nostrum quis quam sensimus, cf. 1115. M en. 7 7 4 : „U t caueres, neu ter ad me iretis cum querim onia11. 7 6 8 : „L oquere, u te r m eruistis culpam 11. 1097: „U ter eratis, tu n e an ille m aior V11 1088. In te rru m p itu r octonariorum continuitas nova inci­ piente sententiarum serie. H uius principium facit dim eter tro ­ chaicus catalecticu s; tum continuantur octonarii iambici. — 1090. sepultust, cf. 1069. — 1091. cognoscam olim em enda­ tum . P ro antecedenti et FI. „ u t“ , u t su p ra 287. Sed etiam copulativam p articubuii ferri posse ostendunt loci, ubi atque leg itu r, v. 456. 1008. Asin. 293. Aul. 649. Val. Max. IV, 5, 5: ,,ite et istu d officium praestate v icto ri11. — est addi debere olim intellectum est; h. 1. p o su it FI. — 1093. Tua Eromiu ancilla. Hoc ordine solebant R om ani, cf. Bacch. 342 et 8 2 3 : „meus M nesilochus filius11. Capt. 8 6 7 : „tuum Stalagm um seruom 11. Cas. 7 1 1 : „nostro Olympioni u illico11. Cist. 3 7 4 : „mei L am padisci se ru i11. Poen. 170: tuus Collabiscus u illicu s11. E x Cicerone M advig. Opusc. I , p. 170 a ttu lit Cluent. 8 , 2 5 : „eius Lucium 22*

[ 1 ,340]

filium 1'. Arch. 3, G: „eius Pio filio“ . B ru t. 2 6 ,9 8 : „cuius Caio filio11. add. N at. deor. III,M 5, 39. — P o st timeo hiatus. Lindem . „contre m o 11, quia in P alatin is codd. est „tre m o 11; cod. B rit. „ ten eo “ . Yulgo „Timeo to td s 11. — increpuit, to n itru s enim quasi ira ti Iovis vox est. — 1094. quasi, i. e. quam si, v. Aul. 2 2 6 : „magis haud respicias, gnatus quasi num quam siem “ . Cure. 51: „tam a me pudica est, quasi soror m ea s it 11. Mil. 4 8 4 : „nec erile negotium plus curat, quasi non seruitutem s e ru ia t11. (Trin. 265 codd. „quam s i11 h a b e n t11.) Sed quum quasi frequenti usu iam p ro uno voca­ bulo esset, factum e st, ut alterum si addi po sset, id quod saepius fit post nisi , cf. Asin. 8 3 1 : „quasi dies si dicta s i t 11. Casin. 4 6 : „quasi si esset ex se nata, non m ulto secus11, ubi A : ,,quasi esset11. L ucret. IV, 1007: „quasi si iug u len tu r ib id em 11. — Acheruns v. 10 2 2 , de prosodia P ro h 208. — 1095. Eadem, quae te perculit. — 1096. in aedibus tu ubi habitas; sic. B. Eadem verba v. 693 (nisi quod „ubi t u 11). Fleckeis. u tro q u e loco ubi tute scr ip s i t , ad sensum p r a v e , m etri causa vix necessario. Vulgo ante hunc versum plene in te rp u n g u n t; ego haec cum a n ­ tecedentibus coniungo. — Nimia mira v. G10. — 109.7. Si versus recte trad itu s est, h ia tu r post Amphitruo. Lindem . „ita meus mi anim us11 scribebat, M ulier „E re A m p h itru o 11. — expedi, i. e. dic plane et p ro p e re , cf. Poen. 1027. 1114. 1200. P ers. 216. 639. Stich. 364. T rucul. 777. Ter. Phorin. 197. al. — 1098. TJide etiam nunc, considera iterum . 1102. T ran sit oratio in septenarios trochaicos. FI. „ u ti£1 scribebat hiatus vitandi causa, qui, si versus recte tra d itu s est, invenitur aut ante ut aut post tuam, ut voluit Spengel p. 204, a u t ante uxorem. Koch in Annal. philol. C, p. 285 (iterum in Philologo X X X III, p. 704) uoxorem scribendum censet, quas form a extat in eod. B. T rin. 800 et T rucul. 5 1 2 , quo quidem loco p ro p te r m etrum ferri nequit („M ars peregre adueniens salu tat N erienem uxorem suam '1) ; ea form a a d h ib ita to lli posse hiatum infra v. 1122. Asin. 84. 885. Cist. 329. M en. 943. Rud. 104G. A ddit etiam Mil. 928. Merc. 577. Trim 375. M agno­ pere cavendum , ne librariorum errores p ro a n tiq u ita tis vestigiis habeam us. — 1103. Oe ea re, i. e. quod a ttin e t ad eam rem , vid. ad Cistel. 85. — 1105. D i me S erucint. In re laeta et inopinata

[I, 341]

V. 1093— 1124.

117

vulgo exclam atur „Di me seruatum volunt" au t „c u p iu n t“ , v. Aul. 667. Cas. 763. E pid. 634. Men. 1198. Pseud. 910. Poem 920. R ud. 1164. Trim 1076. Sed h. 1. A m phitryo, cui pudicitia uxoris suspecta e ra t, ironice hoc dicit, u t „tan to m elior" Bacch. 207. — 1108. Ib i B , ubi ceteri codd. recte. P ost puerperae vulgo in terp u n g u n t, quasi sit dativus singularis; immo cum sequentibus iungendum est, et est nom. p lu r .; puerperae solent deos invocare, cf. 1077. — 1110. manibus puris, i. e. lautis, cf. Aulul. 569, alia apud M arquardt. E nchir. A ntiq. Rom. IV, p. 464. — eapite operto Rom ani deos adorabant, u t Graeci nudo, vid. P lu tarch . Quaest. Rom . 10. P lau t. Cure. 389. alia ap. M arq u ard t. 1. 1. p. 466. — P o st operto hiatus in caesura. — 1113. abS oluit O , conferto in pauca, quae n arra re coepisti, noli me diutius te n e re ; cf. M ost. 8 2 7 : „Om nino, u t te absoluam, nullam pictam conspicio hic auein". Men. 769. E pid. 4 6 2 : „te absoluam b re u i". Aul. 509. — 1115. nostrum quisquam audiuimus , v. 1087. — 1117. Mitte ista., quae suspicaris. — ista pro istaec versus causa L indem annus. — 1118. latiere; formam tertiae coniugationis, quam m etrum re q u irit, servavit Nonius p. 5 0 4 , simul p lu ra aliorum scriptorum exem pla afferens. — 1119. ut magnus est et multum ualet, i. e. u t m agnus et ualidus est! Cur ut pro et scribatur, nulla causa est. — 1120. in­ cunabula, quibus infantes involvuntur, cf. Trucul. 8 9 2 : „Fasciis opus est, p u lu in is, cunis, incunabulis". — 1122. Ante uxori hiatus, v. ad 1102. Both. „meae quin" scribebat, M ulier „Non ego m etuo". Ceterum non metuo est idem fere ac „non dubito", unde quin additur. — 1124. angues iubati. Nonius p. 191: „Angues feminino genere P lau tu s A m phitryone: devolant an­ gues iubatae in com pluuium duo". Prave, quoniam sequitur non solum duo, ambo, sed etiam eonspieati, citi. Tales angues alibi quoque com m em orantur in te r p ro d ig ia, u t Liv. X L III, 13, 4: „in aede F o rtu n a e anguem iubatum a com pluribus visum esse". Verg. ,ΖΕη. II, 2 0 6 : „ P e c to ra quorum in ter fluctus arrecta iubaeque sanguineae su perant u n d as". E t apud E uripidem , Phoen. 820, ifoivixol0) μεν γαρ ίππον π^οσετί&ει π (jb·; τοννομα, Σάν&ιππον 7/ Χαίριππον η Κηλλιππ'ιδΐ(ν etc. Hic vero alia huius nom inis ratio e st; nam sic ap p ellatu r adulescens, qui p ro p te r argentum equum se facit et servum suum dorso veliit (peis, i. e. aureis nummis, quales inde a P h ilippo I I cudebant M acedonum reges. F lo ren te Grae­ corum commercio p e r totum orbem vulgabantur Φιλΐππειοί sc. στατήρες; R om ani P hilippeos a u t Philippos vocabant. P rio r form a an tiq u io r esse v id e tu r; apud P lau tu m ex tat Poen. 717. T rin. 152. R ud. 1 3 1 4 , quibus locis vox quadrisyllaba e st, quum vulgo co n tractis duabus ultim is triu m syllabarum sit; nam sic quoque non ra ro e scrib itu r, u t h. 1. Bacch. 216. Cure. 440. Poen. 166. T rin . 955. 965 et apud L ivium X X X IX , 7 , 1. Omissa hac vocali Thilippus ex tat Bacch. 226. 1177. Poen. 412. 673. 774. 7 8 4 . 1363. T rin. 959. 1 1 5 8 , u t apud H o rat. E p. I I , 1 , 234. C o rru p ti su n t loci T rucul. 939 et Mil. 1 0 5 4 , ubi scripserim :

Asinaria.

[1,366]

„T alentum P hilippei (codd. P hilippium ) huic opus a u ris t“ . D e prosodia vocis v.'vProleg. p. 199. — 154. nec recte, i. e. m ale. F estus p. 162 b : „Nec . . . ab antiquis pro non, u t et in X II est: „ast ei custos nec escit“ , item : „si ad o ra t furto quod nec m anifestum e r i t “ et apud P lau tu m in F a sm a te : „nec recte si illi dix eris11 et T urpilium in D em etrio: „nec rec te dici m ih i“ . Res vulgo n o ta, cf. infra 468. Bacch. 116. 729. M ost. 235. Pseud. 1085. Poen. 519. — 156. poteris. F I.: „potis e s “ , quod parum defenditur eo, quod Nonius p. 308 hunc versum afferens „ quantum p o te s “ habet. Ne quem offendat futurum cum im pe­ rativ i praesente iunctum , cf. in fra 2 2 9 : „si alius ad me p riu s a ttu le rit, tu u a le !“ Mere. 3 0 4 : „Decide collum stanti, si falsum lo q u ar11. — 157. quaon onagis . . . tam, i. e. quanto . . . tan to , cf. Bacch. 1 083: „Quam magis id re p u to , tam m agis u r o r 11. 1069: „Quam magis . . . m agis11. Men. 95: „Quam magis . . . ta n to 11. Poen. 345. L ucret. I , 5 36: „ E t quo quaeque m agis cohibet res intus inane, Tam magis e tc .11 N onius te r h. v. afferens (p. 2 4 7 , 2 6 6 , 381) ubique „Quo m agis t e 11, contra P la u ti usum. — tc non eliditur. M ulier tra n sp o n it: „Quam te in altum m agis capessis11. Quod autem in altero m em bro onagis omissum est, cf. Mere. 120, ubi cum P ylade scribendum : „Quam maxume resisto, tam res in periclo u o r titu r 11. A libi „ ta m 11 quo­ que (aut ta n to ) om ittitu r, u t Plin. Paneg. 7 3 : „quanto m agis a te reprim ebatur, exarsim us11. — tc capessis, cf. Am ph. 258. — 158. Quod lena sedes suas cum p o rtu com paravit, A rgyrippus in sim ilitudine m anens ipsam p o rtito re m dicit, sed p o rto riu m se soluturum negat, cf. in fra 239. Versum affert N onius p. 24. — 159. tractare cxcquar, i. e. pergam , cf. M ere. 9 0 1 : „inceptum hoc itin e r perficere e x e q u ar11. — 160. N um eri claudicant. B oth.: ,,Quoin tu m ed . . . . eiicias dom o11. F L : „Quoniam . . . . quae me eicis dom o11, quod recepim us, ne alterum enuntiatum obiecto careret. Indicativus p o st quoon ferri p o te ra t (cf. v. 79), sed eo retento versus diteresi careret. — 161. percipimus, intelligim us, cf. Cure. 159. Mil. 873. — 162. ab praepositio quoniam et poni et om itti p o tu it, fortasse fieri p o tu it u t p rio re loco abesset, altero non abesset. — 163. Solus si ducteon, si solus ea p o tiar. Si est „etiam si11; indicativus in sententia p rim a ria frequens est

[1,367]

Y. 154—175.

143

apud P la u tu m , cf. infra 411. Cas. 2 9 1 : „si tu nolis . . liber possum fieri11. E p id . 601 : „Si undecim deos p r a te r sese secum ad ducat Iu p p ite r, Ita non omnes ex cruciatu p o teru n t exim ere E p id ic u m 11. M ost. 3 4 4 : „Nec Salus nobis saluti iam esse, si c u p iat, p o te s t11. T rucul. 8 6 4 : „si uelim , non est locus11. — 165. promissum, te solum eam ductaturum . — hac lege, quam dixi, si solus dabis, quae poscam. Idem aliis verbis significatur iis, quae se q u u n tu r: dum, i. e. dum m odo, ceteros am atores dando superes. — 166. Qui modus dandi? p ra b e n d i nullus term inus fore vid etu r. Fleckeisen Acidalium secutus ex v. 168 e d .: „Quid m odist d a n d o ? 11; vix opus. — 167. quom pro quod B oth, et oratione et versu iub en te; nam „q u o d “ si „quamv is11 significaret, coniunctivum re q u ire re t, v. infra 750. Cum h. v. cf. T rucul. 5 2 : „P riusquam unum dederis, centum , quae p o sc at, p a r a t 11. — 168. ductando, amando, asyndeton, cf. A m ph. 13. — 170. quod mccum egisti, sc. u t darem . — 171. „hostimentum est aequam entum 11, ait Nonius p. 3 h. 1. alla to ; „beneficii p e n satio 11 F e sti E p it. p. 102, cf. Fest. p. 270 b: „redhostire, referre gratiam . . . et hostire pro aequare p o su e ru n t11, cf. infra v. 374. Ad v. opera Nonius p. 529 versum iterum a d fe rt.— 172. officium meum, i. e. quod lenam decet; cf. infra 377. Aul. 396 : „Coci liercle credo faciunt officium suum 11 (i. e. furandi). Pseud. 918. R hetor, ad H erenn. II, 10, 1 4: „ calum niatoris officium11. True. 6 9 9 : „L epide ecficiam meum, era, officium; uide in tu s modo u t tu tuum item ecficias11. — 173. Versum in codd. parum plene scriptum servavit Nonius p. 309 et 493. fictum ad artem p lasti­ cam p e rtin et. — 174. Ubi. N usquam , a it, lena cum am ante bene a g it, neque au t artifices au t poetae tale factum um quam expresserunt. — quae frugi esse uolt, i. e. quae suam rem bene gerere vult. De modo cf. ad Am ph. 167. — 175. Cf. T rucul. 1 7 1 : „R apere otiose o p o rtu it, diu u t essem incolumis u o b is11. tandem , i. e. si nulla alia de causa, saltem u t diutius durem . Haec vox enim non solum in interrog atione indignantis, u t „quousque ta n d e m ? 11, sed etiam in sententiis declarativis interdum prope accedit ad significationem voc. „ ta m e n 11 aut „ sa lte m “, cf. Mil. 1 0 5 5 : „nim is uilist ta n d e m 11. 1339. Cas. 7 35: „p ro p erate . . . tandem u t ueniam us lu ci11. Pers. 291. Stich. 760.

144

Asinaria.

[1,368]

T er. E un. 1055: „ u t haeream in p a rte aliqua tandem apud T haidem ". P horm . 6 3 0 : „ a t tandem tam eii N on capitis ei res agitur, sed pecuniae". L ucret. III, 7 9 3 : „soleret tandem in eodem homine atque in eodem uase m an ere". — 176. Non tu scis? cf. Am ph. 696. in fra 214. — parcet; expectabatur praesens; futurum ad adm onitionis form am accedit. Cf. Cure. 4 9 2 : „conm em inisse ego haec uolam te " . MiL 3 9 7 : „N arrandum ego istuc m iliti censebo". — 179. patinarium, i. e. in p a tin a elixum , cf. P lin. Η. N. X X III, 2, 33, 6 8 : „d ecoquitur in p atin is cum sale". H or. Sat. I , 3, 80 et I I , 8 , 43. P a rite r u t h. 1. elixi et assi pisces in te r se c o n trarii p o n u n tu r H or. Sat. II, 4, 3 8 : „Ignarum quibus est ius aptius et quibus assis L anguidus in cubitum iam se conviva rep o n e t". — 180. ibi B arth, em ., recte; nam si re tin e tu r „ubi", apodosis expediri n e q u it, quam qui ab „illi rei" incip iat, non satis sententiae consulat; G e p p e rtu s, qui a „N eque“ in cip it, „N ec“ pro ,,ηοη" positum fru stra defendere co n atu r, Stud. I I , p. 36. — 182. uolt mihi c o d d .; mihi u lti­ m am longam h a b e t, v. S pengel, P lau t. p. 56. FI. e d id e ra t: „m ihim et u o lt" . — pedisequae, cf. Aul. 7 9 8 : „ex gnatae p ed ise­ qua nutrice an u ". Ad sensum comp. M en. 530. T er. H eaut. 300 : „Nam disciplinast eis dem unerarier ancillas prim um , ad dom inas qui adfectant u iam ". — 183. quoque non facile p rio re loco p o ­ n itu r nisi in „quoque etiam ", de quo v. A m ph. 3 0 ; nec tam en ausim cum FI. totum versum refingere: „U olt fam ulis, ancillis uolt et quoque etiam catulo m eo". — Catuli deliciarum causa n u triti saepius co m m e m o ra n tu r, m axim e M elitaei, vid. Theoph. Char. 21. B ecker, Charicl. I , p. 381 sq. — 185. Cf. T rucul. 918 sq.: „U enitne in m entem tib i quod uerbum in cauea dixit h is tr io : Omnes hom ines ad suum quaestum callent nec fa sti­ d iu n t" . 4 1 5 : „Ad suum quem que aequom st q u aestu m esse calli­ d um ". Quem versum , quia huius p rorsus sim ilis esset, quidam pro spurio h ab u e ru n t, m ea quidem sen ten tia p arum consulte; nec enim semel factum est, u t eadem sententia fere iisdem verbis in duabus fabulis expressa s it, u t Capt. 658 s q .: „D ecet innocentum seruom atque innoxium Confidentem esse, suum apud erum potissum um ". cf. P seud. 460 s q .: „D ecet innocentem , qui s i t , atque innoxium Seruom superbum esse apud erum potissu-

Y. 175—197.

145

m um ". Merc. 2 2 1 — 2 3 : „M iris modis di ludos faciunt hom inibus M irisque exemplis somnia in somnis danunt. U elut ego nocte hac, quae p ra e te riit p ro x u m a“ etc., cf. Rud. 593— 94 e t 96. A tque etiam in eadem fabula, u t Men. 604 e t 642 : „P er Iouem deos­ que omnes a d iu ro , uxor; satin hoc est tib i? “ Pers. 468 sq. et 726 s q .: „Age illuc abscede procul e conspectu. Tace. Ubi cum lenone me uidebis conloqui“ . Pseud. 381 com paretur cum 604, 384 cum 588, 409 cum 793, 485 cum 528. 187. praehibeas B arth, em., cf. Rud. 138: „U t uerba p rae­ hibes, me perisse praedicas". — 188. postulas, v. ad Amph. 357. — 189. Non meumst, cf. Mil. 1354: ,,Νοη est m eum ". Ter. H eaut. 5 4 9 : ,,Νοη est m entiri m eum ". Mox „mecum" B pr. m an u , sed c erasum . — gratiis, cf. v. 5. 193. — 192. duo talenta. L ud ib rii causa hoc d icitu r; infra v. 228 alia condicio p ro p o n itu r. — 194. si non est, unde num erem . — P ost cre­ dam B interrogandi signum habet, recte omissum ab editoribus. — 195. „Abusa, utendo consum pta" ait Nonius p. 76 h. 1. allato. A ctive p o n itu r Bacch. 356: „nos aurum abusos". Trim 6 8 2 : „Me qui abusus sum tantam rem p a triam ". —- 196. P ro numquam FI. „nec t e " ; vix opus. — 197. P o st noctem hiatus in caesura; M uller „haec sola" scribi volebat. In p rim a dipodia proxim i versus (198) syllaba d e sid e ratu r; nam parum credibile A ntiquiores edd. est ultim am vocis cetera productam esse. „q u a eq u e “ scribebant, i. e. quaecunque, cf. infra 401. Capt. 790: „D entilegos om nis m ortalis faciam , quem que offendero". Mil. 156: „quem que in tegulis u id eritis". M ere. 20: „quem que a d tig it" . F I . : „quae [nos] uolum us". M uller: „C etera [si] quae uolum us". — Praeter diem, aquam sim iliaque, quae om nibus communia sunt, cetera omnia, velu t panem , vinum , sibi em enda esse ait, e t qui­ dem non fide d a ta , nam pretium sibi neminem cred itu ru m , sed praesenti pecunia. Graeca fides enim nulla fides e s t, quoniam Graeci em ptoribus n ihil credunt. Hoc iam L am binus vidit. Ceteri in te rp re te s fere, T urnebum secuti, Graecam fidem optim am esse, haec autem P lau tu m ex Graeco accurate vertisse et Graeco m ore Graecos laudasse p u ta ru n t. Qui haec de P lauto m utuatus est A uso­ nius, E p ist. 10, v. 4 2 : „non Poena, sed Graeca fide", ib. 22, 24: „ M u tu a tu r ad Graecam fidem ", quo modo accep erit, non admo24

[1,370] dum liquet. — 200. Si ClCS habent, i. e. sere accepto. Cf. H o ra t. Ep. I, 16, 4 7 : „Habes p retiu m ; loris non u re ris'1. — disciplina codd., quod si P lau tu s scripsit, hiatus p o st h. v. est. Sed m alui cum Fleckeisenio antiquiorem vocis formam re s titu e re , quam praebent codd. Most. 150. Significat autem m ores, cf. Cas. 6 2 3 : „Quod haud A tticam condecet disciplinam ", ib. 6 2 8 : „m alarum m alam disciplinam ". Cist. 17. Mil. 187. Merc. 114. T rucul. 132: ,,01es unde es disciplinam ". T er. H eaut. 300. — 201. Quod ad credendum , in q u it, m anus nostrae oculatae su n t, i. e. oculis instructae. U t oculi nihil c re d u n t, nisi quod v id e n t, ita m anus nihil cuiquam credunt, nisi pretium viderunt. Cf. T rucul. 4 8 6 : „Pluris est oculatus testis unus quam a u riti decem ". — 202. N i­ hili coactio est codd., correcto leviculo errore codicis B. Yetus proverbium affertu r, sed non integrum . P rim a eius p ars est „Nihili coactio e s t" ; genetivus, qui sequi debebat, non p o n itu r; quid esset, P la u ti spectatores omnes norant, nos ignoram us, nisi quid coniectura suspicari possum us. Coactio autem d icitur pecu­ niae, u t Sueton. Yesp. 1 coactiones arg en tarias, H o rat. Sat. I, 6, 86 aliique coactores com m em orant. L ena praesenti pecunia a it sibi opus esse, nec se operam perd ere velle in cogenda pecunia, quae nulla corradi possit. In proverbio fuit coactio non pecuniae, sed alius rei ab om nibus contemptae. F um i a u t pulveris coactionem significari posse ei forsitan in m entem v e n ia t, qui F ro n to n is harum rerum laudes le g e rit, argum ento, u t ipse ait, a Rom anis parum tra c ta to , „nisi quod poetae in comoediis vel atellanis adtig e ru n t" (p. 254 Nieb.) Sed fumi aut pulveris nom en cur o m itte re tu r, nulla causa e r a t ; foedam aliquam rem proverbium nominasse videtur. Hic quum T urnebus veram viam ingressus esset, Lam binus ceterique pessim e a b e rra ru n t. In te rp re te s enim fere Lam binum sequuntur, qui coniecit: „Nihili cocio est, si est coecus", coctionem , u t est in epit. F e sti p. 51, a u t cocionem s. cotionem , u t est in L aberii fragm ento cap. Geli. X V I, 7 , 12 (cf. Fleckeisen in Mus. Rhen. V III, p. 231), m ercatorum vel n e­ gotiatorum genus intelligens. — In v. coactio dum p rio res per synizesin coalescunt, cf. P roleg. p. 216. 203. Aliam nunc. Haec duo verba B antecedenti versui adiungit. — 204. Versus άμετρος. U t num eris m ederetur, L am -

Y. 200—219.

147

binus scrib eb at: „Longe aliam te praeb es, inquam ". Rectius Fleckeisen pro spuria P lau tin o ru m verborum circum locutione h ab u it. — 205. benedice, bonis v e rb is, vix alibi extat. — 208. Quasi columbae pidli. „N ota est colum barum in oscu­ lando im probitas et lascivia", ait Lam b. coli. Catul. 68, 125 sq. P rop. I I , 1 5 , 27. M atio ap. Geli. X X , 9, 2. — 209. meo de studio erant, i. e. ad m eum studium accom m odabantur; cf. M ost. 7 6 1 : „de exemplo meo ipse aedificato". Mil. 1 0 2 3 : „de meis u e n a to r uerbis". — 210. adhaerebatis, sc. mihi. — 211. no­ tueram, sic B m an. pr. — 213. neque nolim, au d itu r „q u id “ , nam addere voc. audacius foret, quamvis versus p a tia tu r correpta ultim a vocis „uelim “ . — 214. aueupi, i. e. aucupii, u t in codd. scrib itu r. Lenonum et m eretricum quaestus saepius cum aucupio co m p aratu r, u t Bacch. 48 sq. Poen. 679. Trucul. 951. — 215. concmnauit, i. e. p a ra v it, cf. Rud. 96: ,,concinnem lutum ". Cat. R. R. 114: „ Vinum si voles concinnare ut alvum bonum fac iat". N u g atu r Nonius p. 43. P otius contulisset Naevii locum, quem h ab et p. 90: „rem hostium concinnat". A.rea, locus ubi auceps pedicas sive laqueos ponit. Offundit cibum, escam s p a rg it, qua c ap iu n tu r aves. — 216. necesse m ediam corripit, u t P seud. 9 9 8 ; cf. P rol. p. 198. Quod quum non ferren t edd., B oth. „A dscuescit nuis" sc rip sit, Fleckeis. excidisse versum p u ­ ta v it, ex quo extrem a vox aves in hunc tra n sla ta esset. Sed sententiae causa nihil omnino desideratur. — 217. sunt captae codd.; „captae sunt" G ro n o v ., ne versui diaeresis sua desit. — rem soluont, i. e. debitum red d u n t, cf. 319. (430). 451. Cure. 552: .,tib i res soluta est rec te". 6 1 7 : „rem solui ab trap ezito ". 718. Pseud. 634. Poen. 1 3 5 4 : „Collo rem soluam ". Liv. VI, 14, 5: „rem c red ito ri palam populo solvit". — 219. tidcjr, ab iniiciendo, est laqueus au cupis, quo aves cap iu n tu r, u t et hic locus clare ostendit et Laevii versus apud Apuleium de M agia 30: „inlices bicodulae", i. e. binis codis instructae, nam caudae appel­ la n tu r pedicarum extrem a. Cf. Non. p. 6: „illicerc est proprie illaq u e a re". Male vulgo „aves esse" e n a rra n t „quae alias alli­ ciunt vocanturque a Graecis τταΙεντ^ίαΟ. E x ta t vox praeterea Pten. 7 4 8 : „Qui illi m alae rei tan tae fuim us inlices". Pers. 596: „me im pulsore au t infice". Cf. etiam Bacch. 53 : „Magis inleetum 24*

148

Asinaria.

[1,372]

tuum quam lectum m etu o “ . Apul. Mag. 3 1: „illex anim i V enus11. Cf. etiam M advigii Adv. Crit. Π , 25 (ad L ugi 1. I Y , 1051). — 220. s a l u t a n d o . . . C O f i p e l l a n d o , i. e. quum s a lu ta n tu r, com ­ p e lla n tu r, vel quum eos salutam us, com pellam us, vid. M adv. Gram. 418. Ampli. 582: „neque fando um quam accepit quisquam “ . Lucret. I , 312. Verg. G. I II , 454. — b l a n d i t e r ex tat etiam Pseud. 1288. — 221. i t i n n u l a , i. e. blanda. Nonius p. 186 p ro p te r b. v . : „Vinnulum , sensilocum, illecebrum 11, i. e., si b a r­ barum serm onem intelligo, quod ad sensus lo q u itu r illecebrasque continet. — 222. p e r t r a c t a b i t B vulgato errore pro p e r t r a d a u i t ; sic enim scribendum esse o stendit proxim um „ su m p sit“ . P ost r e hiatus est, quem u t v ita ret, FI. „haut [id] e s t“ scripsit. — 224. in Indo , non litte ra ru m , sed am oris. — 226. tnercedem, qnam nobis des. — 228. ne cnm qniquam alio sit. FI. sine causa tra n sp o su it: „ne sit cum quiquam alio“ . — Tune, ηνηκολον&ως. Camer. „ te n e “, fortasse recte. — 229. tu Itale; directa oratio pro indirecta, u t te valere iubeam , s. u t tu abeas. — 230. A t est, inquit, etiam quod volo loqui, p riu s quam abis. Ad verborum ordinem quod attinet, in sen ten tia relativ a aliquo­ ties pronom ini non solum alia verba non pauca an tep o n u n tu r, sed etiam integrae sententiae, cf. infra 321. Cist. 4 8 1 : „quae dudum fassa e s t, quaene infitias e a t“ . Mil. 9 1 6 : „Si non nos m ateriarius rem oratur, quod opus, qui d e t“ . Stich. 121: „Quoi m ale faciundist potestas, quae ne id faciat, te m p e ra t11. L ucret. I I , 474 s q .: „um or dulcis, ubi per te rra s crebrius idem p e r­ c o la tu r, u t in foveam fluat ac m ansuescat11. V I, 1 40: „H ic, ubi lenior est, in te rra cum tam en e tc .11, i. e. Cum tam en hic etc. — 231. t a m ; expectabatur „ e tiam “ . N ondum se pro rsu s exhaustum esse d icit, pauca relicta esse, quibus absum ptis m aior etiam m iseria sua fu tu ra sit. — r e l i c u u m scripsi cum F I ., quia vox q u a ttu o r syllabis p ro n u n tia n d a est, cf. Proleg. p. 215. Locis ibi allatis a d d a n tu r Cist. 185. 336. Mere. 538. Poen. 118. T rucul. 15. — 232. i n l e g e s m e a s , i. e. condiciones, cf. v. 229. 740 sqq. Capt. 181. T er. H eaut. 9 9 8 : „pacem in leges conficiet suas11. Liv. X X X III, 3 0 , 1: „pax data Philippo in lias leges e s t11. — 233. u t s c i r e l ^ o s s i s , i. e. ne nescias, p aren th etice in te rp o n itu r. Versus causa cum Bothio „ u t i “ scripsi. -— 235. d o m i e tc ., i. e. omnes v iro s, qui domi

[1,373]

V. 220—248.

149

meas s e rv iu n t, castrabo. — 236. syngrapham co d d ., quae apud Ciceronem constans huius voc. form a est, P lau tin a fuisse non v id e tu r; nam infra 739 leg itu r „quem syngraphum ". 7 9 5 : „scitum syngraphum ". Capt. 4 4 8 : „quem syngraphum ?" E tenim quae apud Graecos dicebatur ή σνγγςαφυς, P lauto m asculini generis facta est, u t σχϊ,μα fem inini, v. Amph. 117. Quare Fleckeisenium secuti syngraphum scripsim us. Scripto eum cavere iubet, quales se esse velit. — 238. „ad fercto “ B m. pr. — 239 sqq. Haec, si codd. sequim ur, A rgyrippus, postquam abiit lena, solus seen in lo q u itu r. L am bino auctore edd. duos p riores versus lenae t r i ­ b u e ru n t; m ihi non m inus bene adulescenti convenire videntur. Quod autem cum p o rtito re com parantur ianuae, non len a , talis incuria tam frequens apud antiquos est, u t adm irationem m oveat B othii audacia „ P o rtu u m “ scribentis. — 242. Cf. 630. — 243. opibus, cf. M ost. 3 4 1 : „summis opibus atque in d u striis". A diectivum „ om nibus" quod h. 1. d e sid e ratu r, a lte ri m embro a d d itu r: ,,οιηηϊ co p ia". — 244. exobsecrabo, άπ. λεγ., gravius est quam obsecrabo. — at guemque, cf. ad Amph. 1064. — 245. certum est mihi. Sic et codd. P la u tin i et N onius p. 296; sed num eri obstant. B oth, tr a n s p .: „adire certum mi est atque e x p e riri". Fleckeisenii ingenium pro „certum est" stat reposuit, u t Nep. A ttic. 2 1 , 6: „Nam m ihi sta t alere m orbum desinere". Nec v eri sim ile e s t, P lau tu m ea verborum inopia laborasse, u t bis in duobus versibus „certum est" p o neret. — 246. mutuas VOU potero , sc. sum ere viginti m inas. A uditur verbum ex seq u en ti, cf. Capt. 3 0 1 : „M emini quom dicto haud audebat, facto nunc lae d a t licet". Versum affert Nonius p. 439 his ad ­ d itis: „M utuum a fenore hoc d ista t, quod m utuum sine usuris, fenus cum usuris su m itu r".

247. R ed it L ib a n u s, sed nondum inventa qua opus erat fallacia, quare vehem enter suam ipse socordiam increpat. Haec quoque scena trochaicis septenariis com posita est. — 248. Si hic versus recte s c rib itu r, fingere ultim am pro d u cit. Quod quum p a ru m veri sim ile v id e re tu r, antiqui editores „ te “ adde­ b a n t, quae vox m ale abundat. Sed non laborandum , si quidem iu re Both. FI. M ulier versum pro spurio eiecerunt; est enim

[1,374] tam similis v. 2 5 0 , u t u terq u e sim ul retineri non possit. — 249. d isc e sti, v. Proleg. p. 211. — a h iisti q u a ttu o r syllabis pronuntiandum esse versus ostendit. — 250. I g itu r in terp retes cum antecedentibus iunxerunt, quasi esset „id e o “ au t „idcirco", quod fieri non potest, si quidem haec vox non causam aut con­ silium , sed consecutionem vel effectus vel solius tem poris (vid. ad Am ph. 207) significat, Am ph. 336 autem quin m ala m anu additum sit, nemo dubitat. A ut ig itu r vox co rru p ta est, au t nova sententia inde in cip ie n d a , quasi: „Tu ig itu r, quid fecisti? D o rm itasti". Nec a P lau ti ratione hoc abh o rrere a rb itro r. Similis locus est Mere. 349: „ Ig itu r hocine est a m a re? " quam quam ibi quoque de veritate scripturae dubitatum est. — 252. Q u in in adhortatione apud P lautum tam cum indicativo quam cum im pe­ rativo iu n g itu r; nec si scriptum esset: „Quin reicis . . . atque recipe", adm odum offenderet (cf. ad Mil. 523), nam im perativus etiam sine p articu la in te llig itu r; u t hic est: „Quin reice . . . atque recipis", intelligi non p o te s t, quam vis defendat M ulier, N achtrage p. 5. Q uare Lam binus et inde ab eo omnes edide­ r u n t: „Quin . . . reicis, segnitiem am oues". Quod cur corruptum sit, aegre perspicitur. M ihi veri sim ilius v id e tu r, posteriorem versum corruptum esse ac pro „te recipis" scribendum esse „recipe te " . Ad p hrasin cf. T er. Ad. 7 1 : „si sp erat fore clam , ru rsu s ad ingenium re d it" , lictus, i. e. antiquum , cf. Am ph. 11S. — 254 sq. Noli, inquit, alios im itari servos, qui callid itate sua non ad servandum , sed ad fraudandum herum u tu n tu r. — 256. Quem vn teru o rta m ? i. e. fraudem , privem ; cf. infra 356. Pseud. 904. R ud. 1400. — Celocem (B. celo ee). Cum nave speculatoria ingenium suum fallendi occasiones undique quaerens com parat. Has naves Graecos κίλητη^ appellasse Gellius X, 25, 5 tra d it. Nonius p. 5 3 2 : „navigium b re v e , dictum a ce le ritu ­ d in e " ; affert ct h. 1. et Capt. 866 et Poen. 5 4 6 ; add. Mil. 980. Pseud. 1304. — 257 sq. inpetritim , inauguration est, i. e. deorum sententiam quaisivi et auspiciis exploravi, c f Cic. Diviu. I, 16, 2 8 : „ut nunc extis, sic tunc avibus magnae res im p e triri so lebant". II, 15, 3 5 : „ut is, qui im p etrire velit, convenientem hostiam rebus suis im m olet". Yal. Max. I , 1, 1. inaugurare, v. Liv. I, 6, 4 et 36, 4. Bona ait se assecutum auspicia, aves

[1,375]

Y. 249—264.

151

undique addixisse, u t in quaiucunque p artem se conferre velit, p e rm itte re videantur. ( admittunt iam in codd. em.). Augures alias aves ab alia p a rte apparentes fausta om ina praebere doce­ bant, plerasque ab laeva, infelices ab d ex tra, vid. Cic. Divin. I, 3 9 , 8 5 : „cur a dextra corvus, a sin istra cornix faciat ra tu m 11. P la u t. Aul. 614: „Non tem ere est, quod coruos can tat mihi nunc ab laeua m an u “ . De parra v. H or. Od. III, 27, 1: „Impios parrae recinentis omen d u cat“ . Ceterum h. v. secunda dem um (u t videtur C am erarii) m anu in cod. B scriptum est; fuerat porro; em endationem flagitabat plu ralis num erus con­ suadent. In p rio re versus p a rte voc. est om. F I., recte. — 260. Versum hunc cum 262 affert Nonius p. 414 omisso voc. „lioc“ et haud pro 'non sc rip to , quod cur praeferam us, nulla causa est. Non temerarium est leg itu r etiam Aul. 179; alibi non temere est, u t Aul. 614. T er. E un. 291. H eaut. 620. Quod picus ulm um tu n d it, quia ex ulmo virgae fiebant (v. 338. 360.), v e re tu r, ne hoc omine virgae significentur. — 261. Codd. ex augurio auspicii. Cam erar. et p o sterio res: „auspicioque“ ; verum invenit G ertzius, nam eius pici scribendum est. In diaeresi hiatur. — 262. in mundo, i. e. paratae, cf. 314. Cas. 542. E pid. 609. Pcen. 786. P ers. 46. Stich. 477. Charisius p. 180: „In mundo pro palam et in expedito ac cito, P lau tu s in *** Quia sciebam, inquit, mi pistrinum in m undo fore", quae Ritsch. ad Pseud. 499 p e rtin ere suspicatus est. — Atriensis , qui atrium servat (vid. Poenul. 1 2 8 7 ), atrio praepositus atque adeo totius domus quasi p ro c u ra to r q u id am , vel quia atrium praecipua p ars aedium erat, vel quia ibi in arm ariis et arcis, si quidem exem pla Pom peiana com m unis m oris docum enta s u n t, pecunia et p retio sa vasa ser­ vab an tu r. Cf. Pseud. 613: „Condus prom us sum , p ro cu rato r peni. H. Quasi te dicas atriensem . P. Immo atriensi ego im ­ p e ro " . Casin. 439. Cic. P arad. 5, 2, 3 8 : „Si L. M ummius a li­ quem isto ru m vid eret m atellionem C orinthium cupidissim e tra c ­ tantem , quum ipse totam Corinthum contem psisset, utrum illum civem excellentem an atriensem diligentem p u ta re t? " — 264. Quum festin atio Leonidae eum novi aliquid afferre indicet, p ro p te r illud om en tim ore afficitur. Versum affert Nonius p. 145 s q .: ,,Ohsceuauit, quasi scevam (cod. scevum) m alum omen o b tu lit (cod.

[1,376] abstulit). P lautus in A sinaria Metuo cura illic obscevavit e tc .“ . U nde C am erarius verUm verbum re stitu it. E x ta t etiam Stich. 462 : „Bona mi scaeua o b scaeuauit“ . Scaeua om en e st, vid. Casin. 892 sq. Pseud. 1136. E t in bono et in m alo omine poni diserte te s ta tu r F est. p. 325, quam quam et hic (vel V errius) e t V arro (L. L. V II, 97) p roprie in m alo sive sin istro , u tp o te a Graeco σκαίος derivatum , poni debere docent. — E x eodem Nonioassum endum e rat quom pro quod; qaom est postquam aut quoniam , v. Amph. 7 4 6 ; illic autem picus est ulm um tundens. — falsae fallaciae; P lau tu s saepe s ib i.p la c e t in tali ab u n d an tia, qua adiectiva adiunguntur substantivis eiusdem stirp is eiusdem que significationis, v. ad Amph. 274. 265. A d cu rrit Leonidas, a lte r servus, L ibanum et A rgyrippum quaerens, requiram, i. e. quaeram, cf. Cist. 5 5 3 : „quid q u a e rita s? H. Vestigium hic re q u iro 11. E pid. 4 8 8 : „Ego illam requiram ia m , ubi ubi e st11. Ter. Phorm . 3 0 9 : „eum req u ire atque adduce h u c “ . — familiarem filium, i. e. herilem filium, filium familiae, cf. 307. Capt. 272. — 266. lubentiores quam Lubentiast , cf. Cist. 4 7 1 : „ 0 salute mea salus s a lu b rio r!11 Lubens est gaudens (v. Cist. 508), lubentia gaudium , cf. Stich. 2 7 6 : „onustum pectus p o rto la e titia lu b e n tia q u c 11. — 269. quam nanctus, sc. sum , vid. ad Am ph. 56. Versum affert Nonius p. 472 p ro p te r activam form am partiam, alterum L ucilii exem ­ plum laudans. A pud P lautum extat etiam Am ph. 1046. Mil. 708. — 271. obseruauit, i. e. seruauit, sc. ia n ito r; cf. Mil. 3 5 4 : „Id me agere oportet, hoc obseruare ostium 11. — 272. Versum affert Nonius p. 72 et 2 7 1 , u tro q u e loco recte scriptum , aetatem, v. 21. — 273. P e r m e, respondet L ib an u s, servias licet, quam diu vives; ego nullam operam dabo, quo citius lib er fias. P o st lierde hiatus, cuius vitandi causa Both. „liber o p e ra 11 scrib eb at, FI. „ tu “ addebat po st „o p e ra “ , M uller „h o d ie“ post „ h e rc le “ . — 274. Plus etiam p ro m ittit, u t voti sui compos fiat L ibanum ­ que conveniat; sed iocando quasi boni aliquid plagas de terg o suo se daturum pollicetur, e t tum entes quidem , quo p retiosiores videantur, sicut praegnantia pecora pretio ea superant, quae n u l­ lam spem fertilita tis praebent. A lter recte an im ad v ertit eum quidquid h a b e at la rg iri, nec praeterea quidquam ei esse peculii.

Y. 264—286.

153

Praegnas pro praegnans apud antiquos L atinos scribebatur, vid. C orssen, A ussprache etc. d. latein. Sprache I , p. 96 sq. Indic. Corp. Insc. L a t. I , p. 608. — 276. se supter duxerit, cf. Mil. 3 4 5 : „Ne tib i clam se su p terd u cat istin c“ . Si ternp u s , in q u it, huic fraudi opportunum a u fu g e rit, L ibanus numquam a sse q u e tu r; quod si p arum u sita te , vel, si quis hoc m a lit, parum accurate d ix it, saltem m elius, quam quod „vir doctissim us11 apud Lom an. Spec. p. 16 v o lu it: „occasionis tem p u s “ ; nam potius tem poris occasio dicenda erat. Verum num eri non constant, quare edd. verba tran sp o su eru n t, B o th .: „Nam si se huic o. tem pus s u p te rd u x e rit11; F I .: „occasioni h u ic 11; M ulier: „Nam huic s i11. E quidem „sese“ pro „si se 11 scriptum esse censeo, et hoc re s titu to alterum „ si“ deleverim . — 277. indipisco, quod leg itu r etiam Aul. 766, sive indipiscor (Epid. 443. Rud. 1315. Stich. 563. T rin . 2 2 4 ), com positum ex indu et apiscor, est, ut a it E p it. F e sti p. 10 6 , assequor, adipiscor. — Quadrigis ad summam celeritatem significandam saepius u titu r P la u tu s, v. ad A m ph. 41 8 . Albi et deorum et triu m p h ato ru m equi erant, qui cum m agnificentia e t pu lch ritu d in e ceteros praestare viderentur, tum celeritate excellere p u ta b a n tu r; cf. H or. Sat. I, 7, 8: „Sisennas B arros u t equis praecurreret alb is11. Catul. 5 8 , 1 0: „Non R hesi niveae citaeque bigae11. — 278. P o st erum h ia tu s , cuius vitan d i causa FI. „ille“ addebat, M ulier, quod ferri non potest, „ s i“ . C om parationes a re m ilitari ductae adm odum frequentes sunt apud poetas comicos Rom anos, cf. supr. v. 105. T erent. H eaut. 669 : „in angustum oppido nunc meae coguntur copiae11; v. K am pm ann, de re m ilita ri apud P lau tu m . — 279. opprimere, i. e. arripere. — opimitates, divitiae, cf. Capt. 7 6 2 : „M axum as opim itates opiparasque offers m ih i11. Non. p. 146 gravi errore optim itatem legit. — 281. eris iam in codd. em endatum . — V. 282 Nonius affert p . 72. — 284. in conmune, e t m ihi et sibi. — fraudem frausus sit, i. e. fraudem com m iserit. „frausus pro fra u d a tu s11 N on. p. 1 1 2 , h. v. la u d a to , cf. E p it. F e sti p. 91. sit olim em endatum , cf. A m ph. 971. — 285. oppido, v. ad Am ph. 295. — 286. Quod L eonidas socium sibi quaerit, Libano tim orem indicare v id etu r. Hoc cum summo g a u d io , quod in prioribus o ste n d e ra t, non m agis convenire, quam cum sudore trem orem ,

Asinaria.

[1,378]

qu£e si non sibi succedunt, sed iuncta in v eniuntur, p ro po rten to habendum est, gravissim um m orbum indicante. — 287. quando iam secunda m anu in B suppletum ex Nonio p. 4 1 2 : „quando sudat qui tre m it11. — 288. concesso, i. e. cesso, cf. Pcen. 218: „num quam concessamus la u a ri“ . P edibus se a it cessare, sive tardum esse, lingua prom ptiorem . Bosius „cum cesso“ scribebat, largior pro verbo accipiens, quasi „largus su m 11, sed tra n sitiv a verbi vis est. — 289. lacerat, perd it, cf. Stich. 4 5 4 : „m ihi ego hunc lacero diem “ . Yulgo dicitur, u t Cas. 5 4 3 : „contriui diem 1'. Qufesitius Men. 152 : „com buram us d iem “ . Stich. 437 : „diem excruciavero11. H orat. Od. II, 7, 7 : „Sa3pe diem m ero fre g i11. — 290. P ost hominem h iatu s; FI. „IIeu edepol11 ed. Quod Leonidas sibi d ixit linguam com prim endam esse (cf. Mil. 5 7 2 : „linguam com prim es posthac11 a l.), L ibanus servili sc u rrilita te in obscenam partem d eto rq u et linguseque, qufe p a tro n a eius s it, quippe cuius unius opera salvus esse possit, vim afferendam esse negat. L ingua se defendentes malos hom ines siepe p ro d u cu n t poetae. Ab iis etiam γλώσσασπις d iceb atu r ό τμ γλώσσι/ οποία καί τινι hqoβολΐ/ χ^ώμενος διά το στωμνλλεσ&ια αναιδέστεροι', u t a it E u stath . ad Od. I ll, 332. — 291. perierat, i. e. p e riu ra t, p e ie ra t, u t vulgo d ic itu r; sed illa forma an tiquior est. E x ta t in codd. B e t D h. 1. et True. 3 0 ; in Sticho 233 A : ^ e rie ra tiu n c u la s 11. In Bacch. 1023. 1035. Poen. 1246 codd. ,„ p e riu ra re ‘' h a b e n t, sed quia vocalis brevis est, perierare scribendum , v. Bngge in T id ssk rift for Philologi YI (1 8 6 5 ), p. 7, U sener in Ja h rb . f. Philologie X C I , p. 226. Querolus p. 1 1 , 18 Peiper. — 293. electabo, i. e. eliciam , ut ait Ep. F e sti p. 76. Cf. M ere. 220. Versum a d fe rt Non. p. 232 s. v. advorsum . 295 sq. D electantur servi se ipsi gravissim is m aledictis alloquendo, qualia ab aliis audire solebant. Gymnasium flagri est ubi flagella e x e rc e n tu r, cf. Aul. 4 0 0 : „ ita me iste h a b u it senex gym nasium 11. Custos carccris, qui carcerem tenere, i. e. quem career tenere solet, cf. Capt. 6 4 4 : „Q uid cessatis, com ­ pedes, C urrere ad me m eaque am plecti crura, u t uos c u sto d ia m ? 11 — Catenarum colone (affert Non. p. 2 5 0 ), i. e. qui catenas incolis vel inhabitas. A coloniis Rom anorum non ra ro P la u tu s sim ilitudines p e tit, cf. Aul. 566. E pid. 339. P seud. 1100. —

V. 287—303.

155

Uirgarum lasciuia, „in cuius tergo lascivire et exsultare solent virg£e“, a it Lam b. — 297. ted pro te scripsit C am erarius in hoc et proxim o versu. E x ta t illa form a in cod. supra 162 in fra 532. 765, u t med supra 20. infra 625. Bacch. 353. Cure. 594. E p. 620. Men. 707. Stich. 751. al. M ulier verba tra n s ­ ponere m alebat („te censes esse“). — Novum ludibrium Leonida excogitavit et ipsum a servili poena petitum . Nam servi ubi virgis au t loris verberandi e ra n t, au t ad columnam palum ve a d strin g e b a n tu r (Bacch. 8 1 6 ), au t m anibus vinctis de trabe su sp en d eb an tu r, vid. infra 557. 610. Am ph. 276. Aul. 633. Casin. 914. Most. 1148. Men. 931. Poen. 148. Trim 247. T rucul. 764. T er. E un. 1021. Phorm . 220. Tum vero etiam , ne in te r vapulandum c a lc itrare n t neve pedibus aut calcibus eos, a quibus v e rb e ra b a n tu r, p e te re n t, ad pedes pondera a llig a b a n tu r, et quidem adm odum g ravia, si quidem h. 1 . cen­ tumpondium com m em oratur; (extat eadem vox Cat. R. R. 13 ex tr.). Quo facto immobiles pendebant. Hanc pendentis hom inis im m obilitatem servus cum librae quiete com parat, quae efficitur perfecto u triu sq u e lancis aequilibrio, quum que causa im m obilitatis centum pondium s it, quasi aequilibrii causa s it, ipsum quoque centum pondo pen d ere dicit. Se hoc scire a it, quia ipse im pe­ ra n te dom ino eum su sp en d e rit, vel, ne a sim ilitudine abeat, lib rav erit. Hoc enim est expendi, cf. Bacch. 6 3 6 : „Hunc hom i­ nem decet auro ex p en d i11. Rud. 1087: „A urum auro expende­ t u r , argentum argento ex a eq u a b itu r11. Sed hoc pondus ipsius esse dicit vel non appenso centum pondio, nam etiam alio modo servi poenae causa suspendebantur sine ponderibus, scilicet per pedes, ita u t caput inferius esset, cf. Casin. 3 6 7 : „ut quidem hercle pedibus p e n d e as11. — 300. Quo argumento istue? sc. dicis vel p ro b a s, df. Casin. 761. Mil. 995. 1009. Rud. 1023. T rucul. 172. — 301. adligatumst olim em endatum . — aeqiiom, iustum et accuratum , quo pondus aeq u ari potest. — 303. A equa­ lite r lib rato pondere a p p areb it — quid? E x p e c ta b a tu r, te cen­ tu m pondo pendere, sed seq u itu r nuga. προσδοκίαν, te nequam et m alum esse. Quae his anteced u n t, eorum haec sententia fuerit necesse e st: nec m inus nec plus pendes. C o d d .: Nec clependis nee propendis ; sed h ire FI. secundae coniugationis verba cie-

Asinaria.

[1,380]

pendes, propendes su b stitu it. T urnebus „ dependere" in q u it „ e st non satis pendere dec pondus aequare, propendere p lu s p e n d e re ". Ac propendere quidem eam lancem dici, quoe pondere deprim a­ tu r, satis constat, v. Cic. Tuse. V, 17, 51: „tantum p ro p en d ere illam lancem p u tat, u t terram et m aria d e p rim a t" ; P la u t. Baccb. 5 0 8 : „ram enta plum bea p ro p e n sio r" ; sed huic c o n tra riu m , quo significatur la n x , quae e le v a tu r, aliunde non novim us; ex b. 1. effici v id etu r u t eam sim pliciter dependere, i. e. p en d ere, vel suspensam esse d ix erin t. — 304. Hoe codd., FI. Istoe , quo e t rem ovetur h iatu s m olestissim us, et ap tiu s pronom en re stitu itu r, cf. Mil. 3 2 8 : „Uae capiti tuo! P. [Tuo] istuc, Secledre, p rom itto fore". S pectat autem hoc pronom en ad antecedens „ u a e “ , i. e. in fo rtu n iu m , solitoque m ore im precatio re d d itu r in g erenti. — 305. „V elitatio “ a it N onius p. 3 „dicitur levis c o n te n tio , dicta ex congressione m ilitum " (immo „velitum “ , cf. F est. p. 369). A ffertur praeter h. 1. M en. 7 67: „Nescio quid uos u elitati estis in te r uos duo", et T urpil. L in d ia (v. 145 R ib .) : „Com perce uerbis u e lita r e , ad rem re d i". Verbis velitatio e s t, quoe verbis iit, verborum v e lita tio , λογομηχία, u t recte Lam b. .N on paucis placuit M eursii ratio verbiuelitationem una voce scri­ bentis; sed substantiva verbalia apud Plautum saepe verborum modo construi vidim us ad A m ph. 515. Conpendi facere ali­ quid contrarium est expendendo. D icitu r u t lucri facere, nec tam en de acquirendo, sed de eo, quod parsim onia lucram ur, u t fere idem sit quod parcere. Cf. T rucul. 374 s q q .: „U tinam . . . rei pepercisses m e a e ! . . . PH . Si quid tibi Conpendi facere pos­ sim , factum edepol uelim ". P ers. 4 7 2 : „conpendi feci binos panes in dies". T ra n sfe rtu r deinde ad alias actiones, quas prae­ sta re non opus s it, ut Pcen. 3 4 8 : „ curam hanc facere conpendi p o tes". M ost. 57: .,O rationis operam conpendi face". P seud. 1139: „operam fac conpendi q u aerere". Baccli. 180: „Conpendi uerba m u lta iam faciam tib i". Lucii. X X IX , fr. 27 M iill.: „O ra­ tionem facere conpendi po tes". A libi d ic itu r conpcndiuin facere rei alicuius, u t Pseud. 609 „ p u lta n d i“ , Rud. ISO „ e rra tio n is " , Stich. 198 ,,praeconis". D ativus Capt. 958 em endandus v id etu r. Cas. 494 sqq. „poncre ad conpendium ". — 306. N um eri v er­ sum non e x p le n t, quare B oth, et M uli, tra n s p .: „est n eg o ti",

V. 303—317.

157

FI. „ tib i11 excidisse p u ta v it, quem nos secuti sumus. Quod autem vulgo e d itu r: „Quid istud negoti est? L E . Certum est cred ere? L I. A udacter lic e t11, id in m ediis vitio la b o ra t; nam Certum est L atine significat „ decrevi, co n stitu i11, nec, qui in te r­ ro g atu ru s e ra t: „Num sine periculo hoc tibi credere p o ssu m ?11, pro eo „C ertum est c red ere11 diceret. Quare pro „est certum e s t11 scripsi exortum est. — E xtrem o versui librarius codicis B e rro re ad d id it s is , quod proxim i versus principium e s t, nec tam en non suo quoque loco posuit. 308 sq. M axim um bonum adesse d icit, sed malo m ixtum , qu ia h a b e ri non possit sine maleficio ta n to , u t, ingentes poenae secuturae sint. (De soluto sen ten tiaru m nexu vid. ad Am ph. 952). Carnifices, in q u it, in nobis verberandis ex u lta b u n t; itaque omnes dies eorum p ro p te r nos gaudio celebrabuntur. Simplicius fo ret: Carnifices p ro p te r nos dies festos agent. — 310—1 2 . Hi tres versus aliis verbis idem d icu n t, quod tre s antecedentes, u t facile credi p ossit eos a P lau to alienos esse. In his etiam serm o m agis tritu s est. In altero (311) num eri paulum tu rb a ti s u n t; quare Both. FI. transpos. „ego in u en i11, M ulier pro „m odo11 „h o d ie 11 scribebat. — 313. E rg o , vid. ad Amph. 172. N uper in q u it, scapulae m ihi gestlbant , i. e. quasi libidinis p ru ritu afficiebantur, vid. Am ph. 319; vulgatum e ra t „dorsus p r u r it11, ut Mil. 399. T ali omine aperte m alum sive plagas significari dicit; scapulas ig itu r vaticinari s. hariolari ; cf. infra 572. 915. Cist. 575. Mil. 1248. T rucul. 594. Most. 5G1. Ter. Ad. 202. — P ost sibi hiatus, cuius vitan d i causa Both. FI. „essc sib i11 scribebant, M u lier: „ sibi sitam in m undo11, coli. Ep. 609. — 316. S i Qui­ dem, i. e. etiam si, cf. 401. Mil. 189: „Si quidem centiens hic uisa sit, tam en infitias e a t11. Pseud. 632. Rud. 1361: „Si quidem hercle Iouis fuit, meus est tam e n 11. Columcl. Prsef. p. 22 B ip .: „si quidem artis consummatae non sit, . . . . m ultum tam en p ro fe c e rit11. COniurati, i. e. communi consilio; FI. ex coniectura (B ar­ b a ri? ) „co n iu ratim “ , non opus. Sensus hic e s t: Omnes licet ad me cruciandum c o n iu ra v erin t, tergum a d e st, quo om nia feram . Cf. Pseud. 1 3 2 3 : „Quid m in ita re? Habeo te rg u m 11. Bacch. 3 6 1 : „Si illi su n t uirgae ru ri, a t m ihi tergum d o m ist11. — 317. fam i­ liarem , N onius p. 2 2 7 , qui quod inde efficit P la u tu m , rem —

[1, 382] p rorsus inauditam , tergum m asculino genere dixisse, e rra t, nam fam iliaris est huius'fam ilias servus, conservus, vid. ad Ampli. 127. Si vera sit codicum scrip tu ra familiare, in te rp re te r dom esticum , meum , proprium . Solent Rom ani sic copias suas lau d are, u t se domi aliquid habere dicant nec opus e s se , u t foris quaeratur, cf. Cic. Y err. I I I , 9 0 , 2 1 0 : „Non circum spiciam , non quaeram fo ris“ . ib. 91, 212. P lau t. Bacch. 6 4 4 : „U t domo sum eret neu foris q u aereret". Mil. 192 sq. 638. 3 4 9 : „Nam ego quidem meos oculos habeo, nec rogo utendos foris". U nde etiam h. 1. „nec“ pro ne scribendum censebat G e rtz ., sed cf. Aul. 3 5 1 : „Sunt ig itu r lig n a , ne quaeras foris". Cist. 2 0 1 : „H anc ego de me coniecturam dom i facio, ne foris quaeram ". — 318. Yersum affert Nonius p. 109 cum codd. congruens. P o st animi h iatu s in caesura. Both. FI. tra n sp .: „Si istanc anim i firm .". — 319. Quin si tergo res solvendast, ed. p r . , cf. 217. „Im m o “ in q u it „ut intelligas me verbera contem nere, si, posteaquam facinus aliquod fec e ro , terg o dependendum et corpore luendum est, vel publicam pecuniam rap e re cupio" (Lam b.). — 321. ista in cod. B postea additum est. „Y irtus est" in q u it „si quis, quando opus e st, m alum fo rtite r fe rt". P ronom en relativum solutius a d d itu r, pro „si quis", cf. M en. 9 4 6 : „Spectam en bono seruo id est, qui rem erilem p ro c u ra t" . Stich. 1 2 1 : „Ubi facillume spectatur m u lie r, quae ingeniost bono? PH . Quoi male faciundist p o testa s, quae ne id faciat te m p e ra t". T er. H eaut. 2 0 5 : „parentum iniuriae unius m odi sunt fe rm e , paulo qui est horno to le rab ilis". De ordine verborum vid. ad 230. — 322. jio titur em. L am b., quod verbum apud antiquos et tertias coniugationis esse et cum accusativo iungi posse c o n sta t, u t T erent. Ad. 8 7 1 : „ p a tria p o titu r com m oda". E legantias ex sim ilitudine et oppositione verborum „ p o titu r“ et „ p a titu r “ poetam secutum esse facile ap paret. Sim iliter A puleius, Apolog. 9 : „Hasce duas flam m as, dum p o tia r, p a tia r" . — 323. Y ersus cassura carens; M ulier coni. „Quin edisseris rem actu tu m ? cupio me nanciscier" tem ere. — 324. „ quidque d ero g ita" ed. p r. „quidquid ro g ita" Both., recte, unum quidquid, i. e. unum quidque, vid. M advig. ad Cic. F in. Y , 9 , 24. A pud P lautum e x ta t etiam T rin . 881. cf. Aul. 1 93: „ubi quid q u id ". M ost. 8 1 9 : „ut q u id q u id ". T erent.

[1,383J

Y. 317—339.

159

Ad. 5 9 0 : „unum q u id q u id “ . — 325. cursura pro cursu P lau tu s stepius, v. N on. p. 198. — 327. maior e t minor, p a te r et filius, cf. M erc. I l l : „E ru s u t m inor opera tu a s e ru e tu r“ . — apud forum, v. ad Am ph. 593. M ox „ h ic “ in cod. B postea additum est. — lam satis est mihi, sc. verborum ; non est opus, ut p lu ra dicas. Haec L ibanus iocabundus alio torquet, quasi dixerit L eonidas sibi satis bonorum esse. — 328. cliues ultim am longam habet, v. M ulier p. 49. P roleg. p. 196. Vix opus transpositione, qua B oth. „es diu es“ , FI. „diues factu’s “ ed. — 329. Versus pede brevior, u t excidisse aliquid v eri simile sit. Supplendi opera non difficilis est, sed incerta. — 330. P o st mecum hiatus in caesura. M ulier „ tu “ addebat. — E ea s , beatum me reddis, quod taces. Obiectum omissum est, u t Capt. 1 3 7 : „F o ris . . . . quod gusto, id b e a t“ . Mil. 4 7 0 : „Nim is beat, q u o d “ ; a d d itu r Am ph. 636. T er. E un. 279. — 331. asinos Arcadicos in Graecia nobilitatos esse te s ta tu r V arro, R. R. II, 1, 14. Plin. Η. N. V III, 43, 68, 167. —- Pellaeo, ex Pella Macedoniae. Infra 394 cod. „ p e lleo “ , quod quam vis p arv i m om enti s it, hic secutus sum p ro p te r correptam penultim am , de qua vid. P roleg. p. 209. Hoc non ferens Aci­ dalius eum que secuti Both, et FI. tra n sp o su eru n t: „m ercatori uendere P ellaeo nostrum atrien sem “ . — 333. E m . abfuerat a cod. B, a lte ra m anus ad d id it. E m , ergo, cf. Poen. 7 2 9 : „Em , istaec uolo ergo uos conmeminisse om nia“ . in fra 428. — 334. qui id olim em endatum . — 335. lam deuorandum. Tam cupidus huius lucri e s t, u t vid eatu r in eum im petum facturus, quum prim um conspexerit, et ferarum m odo devoraturus. Pes­ sime A cidalius obscenum sensum subesse credidit. — 336. Secl tamen. A ffert, quod sibi subito in m entem v e n it, u t nos dici­ mus „a p ro p o s“ ; cf. Pseud. 1 303: „H aud male m ones. Sed dic ta m e n “ . B othius ineptam librorum scripturam iudicans e d .: „ Ita enim uero; sed tem etum . Nempe e tc .“ (!) nempe sim iliter p o n itu r P seud. 1167 post „Q uid a is ? “ , Men. 523. Mil. 16 post „m em in i“ . — 337. L u d it in exaggeranda vilitate asinorum ; quin pedum non solum ungulas eundo d e trita s dicit, sed om nia usque ad fem ora. — 338. tibi, in tuum u su m , quibus tu plec­ te re ris. — 339. M aledictum L ibanus statim reg erit, idem pro „ iid e m “ contractis duabus prim is syllabis legendum , et una vocali

Asinaria.

[1,384]

sc rib itu r in B. — 340. in tonstrina, v. ad Am ph. 1006. — 344. P o st argentum hiatus in 'caesu ra; corrigendum censet M ulier p. 545. — 345. sese parum a p te , maxime hac form a, rep e titu m sustuli suadente versu; B oth. „m nas“ scribebat, F I. „set se eum n o n “ . — 346. callide, bene; cf. Ter. A ndr. 2 0 1 : „Quid, hoc intellextin ? an nondum etiam ne hoc quidem ? D. Imm o callide11. Hunc e t proxim um versum in codd. e rro re sedes m utasse olim in te l­ lectum est. — 347. quoniam , i. e. postquam , v. F est. p. 261 ; cf. Aul. 9. Bacch. 288. Cas. 559. Mil. 129. Men. 470. Pcen. 668. T rin. 112. 149. — In te rru m p itu r oratio ab interlocutore m oram non p a tie n te , cf. M ost. 455. 735. 1131. al. F L , ne verbum d eesset, „elo cu tu st“ ed. Verum extrem a vox sic vix vera est; an tiq u i edd. sit rep o su eru n t; sed coniunctivi nulla est r a tio ; sal­ tem est scribendum erat. — 349. med editum est h iatu s v itan d i causa, cf. 297. M ulier „me esse eum atrien sem 11 m alebat. Tum Si hoc B p r. m .; alte ra m anus Sic, u t cett. co d d ., male. Sit llOC scribendum v id etu r, i. e. sint is ta , έστω ταντα. respondit quo m inus in praesens m utem us, o b sta t perfectum „ d ix i11 v. 353. — 351. si erum uis codd., quod si verum e sse t, re q u ire re t in proxim o versu „ ad d u cere“ infinitivo m odo, e t sic ed. P a re i I, num eris iusto durioribus, quibus ita m edebatur M ulier, u t „ h a u “ pro „ n o n “ poneret. Saniorem viam B oth, institisse v id etu r „sis e ru m “ scribens; ego m alui „erum si u is “ . — 353. dixi erum pro „ dixeram 11 emend. FI. — adducturum sc. dom um . — 354. in balineas, u t decebat ex itin ere venientem . V ersum affert Nonius p. 194, sed corruptum . — 355. dic codd., FI. „ d ice“ . 357. exasciatum („exasceatum “ cod.) est ascia sive securi percussum a u t caesum. Lam binus „tra n s la tio “ in q u it „est a fabris, qui ligna prim um dolant et exasciant, deinde laevigant e t poliunt. Hoc ig itu r significat, opus adhuc esse im poli­ tum et im perfectum , sed tam en inibi esse, u t mox perfici et perp o liri p o ssit11. Cui sententiae quum seqiientia („nam . . . ex­ clusi sum us1') nullo causali nexu iungi p o ssen t, A cidalius „exasciandum 11 vel „ ex asciato 11 scribendum censebat, eum que FI. secutus est. Quid a u te m , si sim ilitudo non a fabris p e tita est, sed a lig n ato rib u s, nec a m ateria d o lan d a, sed ab arboribus caedendis, u t exasciatum non sit prope p erfectu m , sed prope

V. 340—373.

161

perd itu m . Sic „dcasciari“ (Mil. 881) significat truncari, m utilari. E t L ibanus: „Opus nostrum * inquit „ pecuniae parandae arbori simile est iam securi percussae brevique casurae. Quare prope­ rato opus e s t ; nam nisi nos ante pecuniam interceperim us, quam huc a ttu le rit m ercator Saureaeque tra d id e rit, omnis spes in te r­ ierit* . — 358. exclusi, sc. ab hac praedandi occasione. Gertzius fortius aliquid fla g ita b a t, velut „excisi“ . — 359. sorsum pro „seorsum “ pronuntiandum esse versus o ste n d it, et sic scriptum est in B. — seduxit, cf. Aul. 133: „Eo nunc secreto te huc foras seduxi*. Cure. 3 3 9 : „P ren d it dexteram , seducit, rogat*. Cicer. A tt. Y, 2 1 , 12. — 360. „ulmeos, i. e. virgis ulm eis opertos* Lam b., cf. ad 260. M il. 1 57: „ego u o stra faciam latera lorea*. C eterum minime tali modo locutus est herus v. 88 sqq. — 361. P o st Aryyrippo hiatus. Both, transp. „uiginti essent a r­ genti*. FI. „argenti essent uiginti*. F o rtasse „adessent“ scri­ bendum . — 363. Si versus recte sc rib itu r, post sese h ia tu r in caesura; sed promissam dare vix verum est; re q u iritu r „prom ittere*. Palm erius „prom iscam “ m aluit, „h. e. indiscrim inatam , sive atriensem sive uxorem defraudare in stite rin t* . Quod nec dici opus e ra t, ct potius futurum (daturum ) postularet. Secuti tam en sunt Both. FI. — 367. „oblectaho, blandis verbis re ti­ nebo* Lam b. cf. Ter. Hec. 8 4 : „Dic m i, u b i, P h ilo tis, te oblectasti tam d iu ? “ — 368. Quid ais? vid. ad Amph. 414. A ntiqui edd. „Sed quid a is ? “ u t Amph. 614. Non opus, vid. ad Am ph. 350. Leonidas atriensis p a rte s acturus conservo prae­ dicit fo re , ut colaphos ei in flig a t, et cum eo a g it, ne ob id succenseat, quo ad hospitem fallendum opus sit. — ■ 369. imi­ tabor Saur eam. Y erba cum FI. transposuim us, nam in eo ordine, qui in codd. e s t, non solum post „S auream “ hiatus e rit (quod alii d efen d en t, Both. „ S au rean “ scrip sit), sed caueto aut pro spondeo au t pro anapaesto erit, id quod simili errore Capt. 429 (ubi „caue tu* scribendum ) defendi nequit. — 370. me delevit Cam e r . — 371. nomen conmutaueris, Sauream te a p p e lla v e ris.— 372. Versum affert Nonius p. 476. P o st tu h iatu r. — referiam, plagas reddam . Cf. Senec. de Ira II, 34, 5: ,,P ercussit te ; recede. R eferiendo enim et occasionem saepius feriendi dabis et excusa­ tionem *. — 373. USUS cod. B ; F I .: „u su st“ , vid. ad Am ph. 569. 25

Asinaria.

[1,386]

— 374. hostire, reddere, cf. 171. Affert Non. p. 3. — 376. H ia tu r au t post recurro in caesura, au t post tu (cf. Capt. 4 4 2 : „Tu hoc age“). H iatus rem ovendi causa FI. „ tu te “ scrib., quod non est ap tu m , M ulier „tu istu n c “, vix m elius. — 377. „Q uin“ in q u it L ibanus „propere hinc a b is? “ Sed facetias quaerens fu ­ giendi verbo u titu r; fugere enim talem servum decere, eius officium esse, cf. ad 172. E x locis ibi allatis ap p a re b it recte olim em endatum esse tuum. Hoc autem facto voc. q. e. officium prim am corripit. Mox ac iam ed. pr.

378. M ercator advenit com itante servo. P eregre venientem chlamyde indutum esse veri simile est, et in titu lo proximae scenae ap p ellatu r „ C hlam ydatus” . Iam bicis septenariis scena scripta est. — 379. puere , antiqua vocativi form a, cf. 882. Cure. 75. M ost. 302. Merc. 900. 918. Pseud. 169. P ers. 790. True. 532. Duobus locis in P lautinis codd. puer le g itu r, u t aliis testim oniis non convincatur, Mere. 910 et Pseud. 253, quae corrigenda censet M iiller, N achtr. p. 139. — 381. fran­ git. V ulgatum servorum convicium est cum i i s , qui nimis vehem enter fores pulsare videntur. Hic quidem a n x iu s, ne pulsando Sauream evocet, ante rem factam convicium incipit. — 383. huc quia habebas iter, cf. Ter. E un. 1 0 6 5 : „ ite r hac h a b u i” . — Consemias lepide fores h eri sui appellat, qtfod im itatus est Ovid. Amor. I , 6 , 7 4 : „D uraque conservae ligna valete fores” . Cf. P lau t. Cure. 40 de lenonis aedibus s c e ­ lestam seruitutem se ru iu n t” . Catul. 67, 3: „Ian u a, quam Balbo dicunt seruisse” . — 384. nostris, i. e. nostrae familiae, cf. ad Am ph. 395. In terp retam en tu m in codd. m ale additum (aedibus) iure eiecit Acidalius. — 385. foribus. A ccurate loquenti aut fores cardinibus au t cardines lim inibus effringi d ic e re n tu r, nam antiquorum cardines lim inibus, superiori et inferiori, inserti eran t, v. M a rq u a rd t, Rom. P riv a ta lterth iim e r I, p. 233. — 386. P o s t exemplo hiatus. A ntiqui edd. „ tu “ addebant, R itsch. Neue E x ­ curse p. 62 „exem plod“ scribebat. — qui quaerunt, sc. ali­ quem hic habitantem . — 387. P o st ianua h iatu s in diaeresi. — 388. calcitronem, i. e. qui se calcibus in festet; vid. Non. p. 44 sq.,

[1,387]

V. 374—400.

163

qui praeterea ex V arrone affert „ equum m ordacem , calcitronem ” . — 390. Si sit domi, dicam tibi, i. e. si domi esset, tibi dice­ rem ; quoniam non e s t, nego. Cf. M ost. 5 4 5 : „Dicam, si con­ fessus s it “ . Pers. 2 1 6 : „ F a te a r, si ita sim 11. E pid. 327: „Si hercle h ab eam , pollicear lu bens11. — 392. Cum ucnisset codd. c o rru p te ; nam quod sic e n a rra n t: „postquam a b iit”, id ferri non p o test. Both, ex antiqua c o n i.: „quom inisset” parum feli­ c ite r; Fleckeis. audacius: „M. Quid? post non red iit? L I. Non pol huc u e n it: set quid u o leb as?11 M ihi scribendum videtur: Conueni. Sed. Obiectum „eum “ facile a u d itu r, cf. infra 4 2 8 : „D efende“ ; saepe „E nicasαις x a m tXevovai καί ν π ο Ά& ηναίων τοντο άκοντ.νσι τοννομα

(i. e. χάπηλοι). Unde effici v id e tu r, u t comicus ille non Platseensem quendam institorem n o m inaverit, sed noto Atheniensis viri nom ine totum genus significaverit, u t το Σαράμβον κλέος sit fere: lucrum m ercatorum celeberrim um . — 434. is, i. e. iis, v. Proleg. p. 212. — 435 in B lev iter est co rru p tu s, u t quid fu erit facile in te llig a tu r; ceteri inde profecti: „adducere et rap ere i t a 11. T rap ezita a d d u c itu r, u t argentum solvat ex iis, quae apud se deposita snnt. — 436. Sic dedero, i. e. sic agam, haec agendi ratio m ihi placet. Cf. Pcen. 1290: „Sic dedero; aere m ilitari tetigero lenunculum 11. T er. Phorm . 1027: „Sic d a b o 11. Yulgo dicitur „sic d a tu r11, v. T rucul. 624. Cf. Men. 462: „O bserua quid d a b o 11, quae pro „q u am “ olim em endatum . — 437. sat agit, i. e. tre p id a t; cf. Mere. 2 2 4 : „In somnis egi satis et fui homo ex ercitu s11. Bacch. 634. Caesar. B. Afr. 78: „Csesar alteram alam m ittit, qui satagentibus celeriter succur­ r e r e n t11. —· P o st domum hiatus in diaeresi, cf. 397. — adducit sc. tra p e zitam , v. 4 3 5 ; vulgo, quibus pecunia num eranda erat, ad trap ezitam in forum se conferebant, scribit pecuniam ab eo solvendam ; cf. H orat. Sat. I I , 3 , 6 9: „Scribe decem a N e rio 11. T erent. Phorm . 922 sq. — 438. A liud quaerit. D rom o, servus Demaeneti, ad opus aliquod faciendum alii domino m ercede loca­ tu s fu it; in terro g at, num m ercedem retu lerit. Libanus respondet dim idium eius rete n tu m esse, dum opus perficiatur. „D rom on“ FI. e d ., vix opus, vid. Amph. 718. — 439. relicuum vid. ad 231. Deinde Both, recte aibat, et quom extemplo, vid. ad Am ph. 858. — recidere, i. e. se re d d itu ru m , cf. Capt. 194: „quo ire dixeram 11. M ost. 6 2 1 : „Dic te datu ru m , u t abeat. TH . Egon dicam d a re ? 11 ib. 1114. Pseud. 1116: „aiebat arces­ s e re 11. Men. 5 2 6 : „Dicam c u ra re 11. Stich. 3 9 1 : „negabam uend e re “ . Cf. infra 597. — quom extemplo redditum esset, sc. sibi ab eo, qui se conduxisset. —· 442. Hem, non? M iratu r aut in d ig n a tu r nondum redditos esse scyphos, quos com m odaverit. V itandi hiatus causa F I . : „N on? liem 11; sed interiectio senten­ tiam incipere debet; nos quid addidim us, quod abesse vix potest. D issaldeus em .: si uelis dare. Quod am ico, in q u it, commoda-

Asinaria.

[1,392]

v eris, id pro d o n a to , non pro comm odato e rit, nec est quod tib i redditum iri Speres. — 443. ,,0(llO, odiosa im p o rtu n itate" Lam b. Cf. 912. 918. Bacch. 2 0 9 : ,,Νοη res, sed actor m ihi cor odio sauciat". R ud. 9 4 4 : „me odio enicas". True. 122. Ter. Phorm . 8 4 9 : „Num quam tu odio tuo me uinces". Cic. Cluent. 3 9 , 109: „Quod e rat odium ? quae su p e rb ia ?" — Heus, iam SCltiS, tu, sic enim interpungendum , i. e. Heus tu, iam satis est. His L ibanus veritus, ne m ercator, u t dixit, abeat, Leonidam ad­ m onet. A pparet eos in te r se haec loqui, non audiente m ercatore. 445. adeam optumumst, i. e. optum um est, ut adeam , cf. Aul. 557: „optum um est loces eeferundum ". E pid. 6 0 : „Sed taceam optum um st". Men. 9 2 7 : „Scin quid facias o p tum um st". Rud. 377: ,,Capillum prom ittam optum um st". Nec absim ile Bacch. 987 : „Iustum est tuus tibi seruos tuo a rb itra tu se ru ia t". —- tinnire, i. e. strepitum facere, cf. Casin. 2 2 8 : „conprim e te ; nimium tin n is". Pseud. 893. — 446. mihi opcrcun das, me au d is, cf. Men. 1088. T rin. 897. Ter. E un. 44. al. V ersus causa Both, mi scribebat et mox Hem, utrum que cum elisione. Fleckeisen verbum deis om ittebat. — 447. ne uitio uortas , sc. mihi, u t 4 7 1 : „crura d efringentur" sc. tibi. ·— 449. Negat esse 'intus? sc. Libanus. In terro g an d i signum p o su i; nam negasse hoc eum v. 390 Leonidas ignorare debet. — 451. ,,Repromit­ tam tibi neminem am plius isto nom ine p e titu ru m ". Lam b. — solutam rem, cf. 217. ·— · 452. Sic potius, sc. agam. — tibi in te r ablativos consequentiae in te rp o n itu r, u t in proxim o versu huic. —■ 453. Erus istunc nouit etc. Quasi inde necessario summa fiducia o ria tu r, his verbis L ibanus m ercato ri suadet, u t Leonidm pecuniam credat. Cf. M ost. 881. — 454. peri­ culo olim em endatum . — exhibebo, praestabo. — 456. qui B; edd. cum ceteris codd. quoi\ FI. „qui huic", credit olim em en­ datum . omnium rerum, vid. Amph. 665. — 457. Non magni pendo. P o st haec necesse est plene in te rp u n g a tu r; alioquin non ne du/f scriptum esset, sed „num d u it" . — sic astet, i. e. cum argento expectans. — 459. ctc om isit FI. m ale. ·— · 460. hciheo B; ab altera m anu (C am erarii?) habebo correctum e s t, icique editorum plerique te n u e ru n t, orationis quidem causa non necessarium , cf. Am ph. 7 1 4 ; versus autem ut re s titu a tu r Both. FI. m utato ordine:

„dum quidem in m anu ipse habebo".

V. 443—468.

169

E quidem cum M uliero m alui ceteris relictis ipsus scribere. — 461. sane cum im perativis p o nitur fere u t „m odo“ , cf. Mere. 4 9 1 : „sequere san e“ . 668: „da sane“ . Pers. 7 7 0 : „cedo san e” . 1 try : .,1 sane“ . item 573. Ter. Ad. 587. — 462. Sit, non sit, i. e. u tru m sit an non, omissis interrogandi particulis, cf. Stich. 36: „uiuant, ualeant, ubi sint, quid agant, ecqui indigeant, neque p a rticip a n t nos neque e tc .“ Ter. H eaut. 643: „Melius peius, p ro sit obsit, nil uident, nisi quod lu b e t“ . Factum est idem in vulgata illa rogationis form ula „Yelitis iu b eatis“, Geli. V, 19, 9. Cic. in Pison. 29, 72. Liv. X X X V III, 54, 3. (Liv. X X II, 10, 2: „velitis iu b eatisn e“ potius ex his locis corrigendum quam ex hoc illi loci.) In sim plici interrogatione indirecta hoc fieri negat Madvig. Gr. L at. 450. V ulgaris tam en sermo saltem in repetenda in te r­ rogatione alterius eadem brev itate usus est, u t T er. H eaut. 454: „E stne ea in tu s? CH. Sit, ro g a s “ . E un. 3 8 9 : „Iubesne? CH. Iubeam ? Cogo atque im p e ro “ . ib. 676. H irtius ad Ciceron. Attic. XV, 6, 2 : „R,ure iam redierim , quaeris” *). E tiam apud H orat. Ep. I, 3, 30 A u b ert in „T idskrift f. P hilologie” IX (1870— 71) p. 175 codicum tu e tu r scrip tu ram : „Debes hoc etiam rescribere, sit tib i curae, Quantae conveniat, M u n atiu s” . A pud Gaium autem IV, 4 4 : „quaeritur, aliquis lib ertu s s it” sine dubio „an quis” scribendum est. M agis huc p e rtin et, quod apud Livium XX X V III, 4 8 , 7 post „sciatisne“ seq u itu r „videritis . . . pugnaveritis . . . cecideritis . . . r e tu le ritis ” . — 463. incerto, i. e. quem non certo novi, ignoto, u t est v. 490. P arum recte Studem und. in Stud. I , p. 215 sq. cum „scio“ iu n g it, u t „incerte scio” Epid. 501; alii autem .,incerto hoc” pro ablativis consequentiae acceperunt, quasi „quam diu hoc incertum e s t” ; sed tum dicendum erat non „n em in i“ , sed „nem ini praeter Dem senetum ” . 464. percluint B. man. sec., cett. — TJerho cane suppi icassis/ haec Libano d icit, sed ut a u d ia n tu r a m ercatore. — 465. „ Ferox, i. e. superbus est, quod viginti minas, quae meae sunt, ipse tractat, i. e. in m anu h a b e t” . Lam b. — 466. accipit', aufer olim em endatum . — 468. Libano m alum m inatur, nisi in

*) Wesenberg. male „Rurene“ edidit. Recte idem „ne“ addidit Ep. ad Att. VI, 2, 8: „tibine nescio”. VII, 11. 4 quid omissum sit, ignoro.

Asinaria.

[1,394]

m ercatorem m aledicta ingerat. Malo tuo , vid. ad Ampli. 317. nec recte, v. supra 154. — 469. nihili pro rsu s pro adiectivo p o n itu r omisso substantivo, cf. in fra 850. Casin. 2 1 9 : „Eho tu, nih ili". 225: „Unde is, n ihili". (235). 5 3 6 : „illum nihili, de­ crepitum , meum uirum , u en iat uelim ". Mil. 180: „ p ro p te r nihili bestiam ", ib. 287. Pseud. 239: „Sine sim n ih ili". Libanus hoc convicio Leonidae obediens in hospitem in v e h itu r; mox suo no­ mine eum adm onet et precatur, ne hom inem irrite t. Item proxim o versu „F lagitium hom inis" Leonidae m andatu dicit, cetera („D a obsecro e tc .“) suo nomine. Cf. etiam 472 sq. — 470. Flagitium hominis, locutio in vulgari hom inum serm one admodum frequens, u t Cas. 151. 529. Men. 478. 6 9 5 ; cf. „scelus u iri" Cure. 613 al. Pers. 205 : „deliciae p u e ri". 8 4 6 : „frustum p u e ri". Poen. 1314: „hallex u iri". 271: „m onstrum m ulieris". Ter. Eun. 696: „m onstrum hom inis", al. etiam apud Graecos. Sed quod ad num eros huius versus a ttin e t, prim um caesura c a re t; deinde h ia tu r a u t post da au t ante hominis. Hoc quidem veri sim ilius v id etu r, quoniam eadem ratio est Cas. 529. M en. 478. 695. al. v. Proleg. p. 221. — 471. defringentur em. A cidalius p ro p te r Mil. 156. 722. al. G ravissim a haec ab irato dom ino servis inflicta poena com m em oratur etiam Poen. 889. Pseud. 130. Senec. de Ira III, 32, 1 : „quid properam us v erberare statim , crura pro tin u s fra n g e re ? " Sueton. Aug. 67. T iber. 44. — 472. inpndieum, i. e. im pudentem , v. Ampli. 921. percies, i. e. exagi­ tav e ris, m aledictis perculeris. Vulgo A cidalium secuti in te rp re ­ ta n tu r „appellabis“ , quod nec om nino significare p o te s t, nec huic loco convenit. — 473. Libanus quasi p e rte rritu s hosp iti m aledicit, deinde eidem supplicat. Non audes, i. e. non v is; cf. Pseud. 7 8 : „Nilne adiuuare me audes?" ib. 1320: „Non audes, quaeso, aliquam partem mihi gratiam facere a rg e n ti? " T rucul. 4 2 4 : „Non audes aliquid dare m ihi m unusculi?" Capt. 655: „Non occatorem dicere audebas p riu s? " Men. 149. 684. 982. Poen. 7 6 0 : „M itte ad m e, si au d es, hodie A delphasium " ; pro quo vulgo d icitur „sodes“ . — scelesto, i. e. m isero. L u d it in duplici vocis significatione, quae p rio re loco maleficii, altero infortunii plenum significat. Scelus pro infortunio est Capt. 7 5 5 :

„Quod hoc est scelus? Quasi in o rb itatem liberos

V. 469—478.

171

p roduxerim ". T er. E un. 326. Cic. ad A tt. IX , 13, 1: „Hic quidem m era scelera lo q u u n tu r". A diectivi exem pla vid. infra 847. Cas. 638: „Scelestissim um me esse credo". Cist. 512: „me infelicem et scelestam !" M ost. 553: „Scelestus, natus dis inimicis om nibus", Pcen. 200. R ud. 502. 801. 1167. Vulgaris hoc ser­ m onis esse a p p a re t ex inscriptionibus, u t Clusina apud Cavedoni, Mem. di M odena XIV, 3, p. 50: „scelus filies p a te r dolens", et Rossi, Inscr. Christ. II, n. 3 2 6 : „ sce lera tu s“. — 474. Quae res? i. e. quid hoc rei est? exclam atio indignantis, v. Aul. 415. Cas. 431. 688. 770. 786. Mil. 1335. Pcen. 1203. — homini olim em endatum . — 475. Male et fiet item . — TJapula, i. e. οϊμωζβ, vI u Ielv λέγω σοι. F estus p. 3 7 2 : „V apula P a p iria in proverbio fu it antiquis, de quo Sinnius Capito sic refert, tum dici solitum esse, cum vellent m inantibus sibi significare, se eos neglegere et non curare. P lau tu s F e n e r a t r i c e .......... Aelius h. 1. uapula positum a it pro dole, V arro pro p e ri, teste T erentio in P h o r­ m ione (v. 8 5 0 : „Non m anes? GE. V apula".) et Plauto in Cur­ culione (5 6 7 ): „V apulare ego te vehem enter iubeo, ne me te rrite s " . 4 7 7 — 80. Hos q u a ttu o r versus pro spuriis seclusi p ro p te r p lu rim a vitia. P rim um sententiae. Quid enim hoc est, quod ser­ vum in ius vocat, in quem unum sui heri iudicium est? quid, quod iu ius ire nolentem meminisse iu b et, atque ille se m e­ m inisse resp o n d e t, quum necessario hoc quoque ei negandum fu erit? Conficta haec sunt ad sim ilitudinem locorum Cure. 620 sq. et P ers. 745 sq., sed in scite; nam ibi recte contra eum, qui in ius ire recusat, testes advocantur et an testatio ad h ib etu r. Acce­ d u n t serm onis vitia. V. 478 Uae te. L atin e d icitur „vae tib i". A ccusativus ex uno loco affertur, Senecae de m orte Claudii 4, 3 : „Vae m e, p u to , concacavi m e", ubi altero „m e“ deleto vitium rem ovetur. P roxim us versus „Tibi . . . . d e tu r" septenarium efficit non m alum , quam quam caesura carentem ; sed ad d itu r Aique etiam. Quod ne m etrum tu rb a re t, B oth, m utato verborum ordine ed. „T ibi quidem de nobis, carnifex, d e tu r supplicium ? M E. A t­ que e tiam ?" quae sic e n a rra t: „A tque etiam nunc milii m ale­ dicis, carnificem me ap p ellan s?" Quod quum nimis obscurum esset, FI. „A tque etiam " cum sequentibus iunxit. Verum sic verba

172

Asinaria.

[1,396]

significarent a m inore ad maius progredi, quod contra e st; nam supplicium gravius est quam poenae. Quod ad serm onem a ttin e t, coniunctivus detur fortasse defendi p o ssit, quidem in principio versus non potest. V. 480 maledicis pro „m aledictis“ recte emen­ datum est. Sed hic versus cum sequentibus nullo sententiae nexu cohaeret; quare FI. p u tab a t excidisse versum , quo m ercator servis e x p ro b aret, eos, ne poenas d a re n t, fugam m e d ita ri, in v. 4S1 autem cum Bothio v. „ e ru m “ delebat. M ale, nec enim de fuga ullus est sermo. Erum fugitare est heri adspectum v itare, heri interventum recusare; cf. Capt. 5 3 9 : „m inum e m iror, si te fugitat atque oculos tu o s “ . T er. Ad. S 7 2 : „illam am ant, me fu g ita n t“ . Phorm . (323 : „fugitans litiu m ". P lau t. Capt. 156: „ fugitant omnis hanc prouinciam “ . Poen. 5 1 1 : „d ed ita opera amicos fugitavi senes Num eri restitu i possunt, si pro no Sinet „n o s“ scribitur, vel potius me\ nam ex „nosm e" (correcto errore) illud ortum videtur. D eletis autem q u a ttu o r versibus, u t v er­ sum 476 sequatur 4 8 1 , nihil omnino d esideratur. A voc. A in tu alterius personae verba incipere in tellex it B o th .; sed parum recte et contra codd. voc. „furcifer" inde avulsum cum sequen­ tibus iunxit. 482. E i pro i, im perativo verbi eundi, saepius scrib itu r in B , u t E p. 703. Men. 425. 723. Merc. 27S. 299. 735. 775. T er. Eun. 139 Bembin. E IR E I. cf. P rol. p. 212. — 483. tamen codd. neglecta positione. Both. FI. „ ta m “ , tem ere. — 4S5. Tu, in q u it, milii contum eliam fecisti, quod mihi credere n o lu is ti; num est m irum me tibi m aledicere? — 4S7. Praefiseini olim em endatum ; i. e. absit invidia. V erebantur antiqui, ne laudes immodicae invidiam m overent fascinique malum a ttra h e re n t. Lam b, confert Verg. Buc. 7, 27 s q .: „A ut si u ltra placitum la u d a rit, baccare fron­ tem C ingite, ne vati noceat m ala lingua fu tu ro ". In hac re hoc vocabulo uti solebant, vid. Rud. 461. T itinius apud Charis, p. 1S9 P : „Pol tu ad laudem addito Praefiseini", ad quse ex­ plicandi causa Charisius a d d it: „ne puella fascinetur". Apulei. F lo r. III, 16 extr. „pr£efiscine dixerim ". E xtrem am vocis sylla­ bam tum p e r e tum p er i scriptam esse te s ta tu r Gellius X, 2 4 , 8. — 48S. Athenis. H. v. m etri restitu en d i causa tra n s­ posuit Both. — 4S9.

Fortassis codd., Both. FI. „ F o rta sse “ . —

[1,397]

V. 480—501.

173

491. Lupus est homo homvni etc. Hoc proverbio significatur ignoto hom ini non m agis quam lupo credendum esse. Quae quum excusandi causa afferat, his statim arrep tis Leonidas eum iam (Y. 492) sibi secunda facere d icit, i. e. obsecundare, ut ait T erent. H eaut. 827. Ad. 9 9 4 , aut „verba secunda loqui“ , u t Ovid. A rt. I, 586, au t „secundas agere", ut Seneca de Ira III, 8, 6. — lime capitulo, huic capiti, m ihi. — 493. Quamquam sordida veste, inquit, indutus sum, tam en frugi sum et, u t talem servum decet, m aximum peculium habeo. Ceterum quod peculium suum enum erari posse n eg at, cum risu adprobabunt spectatores, qui nullum esse sciunt. — 495. Versus iusto longior. A ntiquiores edd. voc. dims in sequentem versum tra n sfe re b an t, quo facto hunc corrum pebant. B oth. FI. v. dico om iserunt; sed ne nunc quidem sanum videtur. Ego utrum que verbum ex hodie aut „hoc d ie “ ortum putavi. — jRhodo, sc. profectum vel oriundum, Rhodium , cf. Mere. 9 2 9 : „U ideo ibi hospitem Zacyntho11. Bacch. 227 : „Epheso h o sp es11. Pcen. 999·: „Hannonem sese ait C arthagine11. Caes. B. Civ. I, 2 4 : „N. M agius C rem ona11 al. — 497. Numcrauit scripsi cum Bothio versus cau sa, omissa praepositione, quae ex initio antecedentis versus male rep etito oriri potuit. Deinde est addidi ex Reizii coniectura. FI. e d .: „A dnum erauit et credidit m ihi neque deceptust in eo11. — 499. JMe pravum esse apparet, nam p e rc o n tari aliquem est quaerere ex aliquo, v. 340. F o r­ tasse ex personae n o ta antecedentis versus ortum est. quod pro „quo i d 11 iam in codd. em endatum . — Hand negasswi, s. ne­ gaverim , eodem sensu, quo antea saepius „ F o rta sse “ dixit. — His dictis m ercator et servi ad forum abeunt, u t Demaenetum quaerant.

500. E xeunt C leareta lena et filia eius. Trochaicis septe­ nariis colloquuntur, atque adeo altercantur. — ted extat in cod. D , vid. Ritsch. N. Exc. p. 26. — mansuetam codd., FI. „m ansuetem “ ut v. 144. — 501. A n, in q u it, eo animo es, ut m atris im perio te exim as, m atris im perium non cures? Pro ut qui Both. „u t quae11 edidit. Si quid m utandum est, potius d eleatu r „ q u i1!; nam hoc quidem apparet, sententiae causa „ u t“

Asinaria.

174

[1,398]

requiri ac nihil aliud. Sed hanc ipsam vim apud P lau tu m habuit u t qui , cf. Bacch. 2 7 9 : „Adeem me fuisse fungum , u t qui illi crederem ". Capt. 5 47: „ E t eum m ihi esse m orbum , u t qui me opus sit in sp u ta rie r". Nec a lite r explicandum Cure. 218: „Aesculapi ita sentio sententiam , U t qui me nihili faciat nec saluom u e lit". Capt. 241: ,,Di inm ortales anim um ostenderunt suum , U t qui erum me tibi fuisse atque esse nunc conseruom u elint". Ter. Andr. 148: „Ita tum discedo ab illo , u t qui se filiam Neget d a tu ru m 11. Rem prim us anim ad v ertit Fleckeisen, K ritische M iscellen p. 28 s q q ., deinde C avallin, N ordisk Tidskrift f. Philologi 1874, p. 271 s q .; cf. „quippe q u i“ Am ph. 738. Omissa ig itu r ea num erorum m edicina, quae adhiberi p o te ra t abiecto voc. „ q u i“ , cum Cam erario ceterisque edd. „ expers m atris" inverso ordine scripsim us. V ersum in duos iambos exeuntem non laudo, sed fero, vid. Proleg. p. 180. Nam quod in codd. solito m ore „im perii“ scrib itu r, id P lautus „ im p e ri“ p ro n u n ­ tiabat. Noli ig itu r cum Both. FI. „ im p eriis“ scribere, praesertim quum pluralis num erus minime aptus sit; m elius saltem Luchs in Hermae VIII, p. 113 „im p erio “ . Cum ablativo iungi voc. „ex p ers“ vidimus v. 4 4 ; sed etiam genetivus extat apud P lau tu m Ampli. 168. Pseud. 4 9 8 : „expertem am oris g n ati". — 502 sq. Hi versus bis apud Nonium la u d a n tu r, p. 151 et 3 7 5 , iisdem om ­ nibus litte ris , nisi quod istoc scribitur. Nihilo m inus certum est, Utri corruptum esse; quod sive „quom odo“ , sive „q u a n d o “ aut „qua occasione" e n arrare conaris, ab huius loci sententia alienum erit. Philaenii quaestio haec esse d e b e t: „Num ea pietas erit, si iis m oribus sim, quibus tu me esse iu b es? " Itaq u e Ib i scripsi, i. e. „tum “ , quod simili modo cum hypothesi iu ngitur Ter. A ndr. 3 7 9 : „Sed si tu negaris ducere, ibi culpam in te tra n sfe re t". Cf. etiam Aul. 191 : „Ubi m anum iniicit benigne, ibi onerat aliquam zam iam ". 517: „Ubi nugiuendis res solutast omnibus, Ibi ad postrem um cedit m iles". Ter. E un. 261. P lau t. Mil. 1 1 6 9 : „Quom extem plo hoc erit factum, u t in tro liaec ab­ ierit, ibi tu ilico Facito u ti uenias". Ter. Hec. 1 2 8 : „postquam u id et p a ra ta s . . . ., Ibi demum ita aegre tu lit" . Cf. ad Ampli. 246.

— piem Nonius „colam “ en arrat, recte, si quidem ipsius P la u ti hoc est v. 505;

sed

editorum

plerique hoc parum intellecto

V. 501—514.

175

P ietatem , m aiuscula litte ra scriptam , pro pietatis dea accipiunt; immo pietatem piare est pietatem praestare, pium esse. — In voc. moratam non tam accusativus offendit, nam „p o stu la re “ accusativum cum infinitivo sibi adsciscere vidimtis ad Amph. 357, quam omissum me, quod nescio an in proxim o versu pro mihi substitui debeat. — 505. His verbis lenam ad v. 502— 3 respon­ dere, ita u t v. 504 interponi non possit, intellexit FI., qui hunc versum illi p o stp o su it, ita u t verba „Quid e s t? “ Philsenio t r i ­ bueret. M ihi, si transponendus est v. 504, aptior locus po st v. 501 v id e tu r, sed ibi quoque ita superfluus e s t, u t potius spurium censeam. — matris inperium c o d d ., num eris d u ris, dactylo et an aptes to. FI. tr a n s p .: „inperium m atris". Im perium minui, i. e. negligi, dicitur u t m aiestas. — 506. quae recte faciunt ; in te r­ p retes subiectum audiunt „ p a re n te s“ . Si voc. „qu8e“ accusativus sit, m alim accipere, quasi s it: „tpi8e recte fiunt" (nostrum „m an“), sed m ihi nom inativus v id etu r audito „eas“ , i. e. filias, cf. infra 523 et ad Amph. 38. 507. M ater filise et dicacitatem obiicit et am orem ; m ere­ tricem enim ex animo am are non debere; cf. v. 522. Respondet filia eam esse huius quaestus n a tu ra m , u t, quum lingua im pu­ d en ter poscat e t corpus quaerat, anim us, re ipsa m onente, quae velit, eloquatur et, quae optet, proferat. P ro ora i A cidalius p. 52, quamvis minime necesse esse fa te re tu r, tam en m alebat scribi „ lio rta t“ , eumque Both. FI. secuti s u n t, et form a in au d ita uec sen ten tia apta. — 510. id neglecta positione breve e s t, cf. M ulier, p. 327. — 512. Ecqua', hoc egregie FI. latere v idit in c o rru p ta codicis B scrip tu ra „Ego u a “ , cui ceteri lib rarii „Ergo u na" su b s titu e ru n t, verba sine sensu. Num unquam , ait, hodie m ihi loqui licebit? de die Lam b, esse a it „ab initio d iei"; potius „ante occasum solis", cf. infra 818. — 513. P o st loquendi h iatu s in caesura. M ulier p. 59 „et autem tuam " proponebat. — 514. tu ut, non „ tu te “ , u t codd., recte Nonius p. 151, nam necessario re q u iritu r „ita u t" . E ortis eidus est pertica, qua ho r­ ta to r rem igum sive pausarius (ο κελενστής) m otus eorum m ode­ ra tu r. Yid. F est. p. 234 b : „P ortisculus est, u t scribit .ZElius Stilo, qui in p o rtu (hoc pravum est) m odum dat classi. Id autem est m alleus, cuius m em init Cato in dissuasione de rege A ttalo

Asinaria.

[1, 400]

et vectigalibus Asiae: C. Licinio pr. rem iges scribti ciues Rom ani sub portisculum , aub flagrum conscribti ueniere passim '1. Nonius 1. 1.: „Portisculus proprie est h o rta to r rem igum " (minime) „idem qui eandem perticam te n e t, quae portisculus dicitur, qua excur­ sum e t exhortam enta m oderatur. P lautus A sinaria: . . . Ad lo ­ quendum atque ad tacendum tu u t habes portisculum . Ennius lib. V III A nnalium : . . . P a re re n t, obseruarent, portisculus signum Cum dare coepisset. L aberius C ythera: nec palm arum pulsus nec portisculi". — 515. Q uin, i. e. „quin etiam ". O bedientiam suam praedicat et lau d ari eam a m atre vult, nam ab se om nem domus salutem p endere; si ipsa quiescat a labore et quaerere desinat, non h ab itu ram fam iliam , unde su sten tetu r. R em anet autem in sim ilitudine a m atre incepta. „ C a ste ria “ ait N onius p. 85 „ locus ubi, cum navigatio conquiescit, rem i et gubernacula con­ quiescunt. P lautus A sinaria etc." A pparet eum om nia ex hoc uno loco hausisse, hunc autem parum intellexisse. N eque enim m eretrix se cum remo, sed cum rem ige com parat, neque casteria locus est, ubi rem i reponuntur, sed ubi rem iges quiescunt, i. e. tab u latu m navis, quod Graeci κατάστρωμα dicunt. — re p o silli antiquam form am h. 1. servavit B, eadem que la te t in corruptela Nonii „repulsaui“ . Eandem form am codicem B servare Casin. 795. Pseud. 1279. T rin. 145. T rucul. 457 an im ad v ertit R itschl., M onum. epigraph. tria p. 5. E x ta t in inscriptionibus C. I. L. I, n. 199. 551. 1009. 1284. — O m n is fa m ilia e causa c o n sistit tib i, i. e. victus cessat, reditus tib i non am plius fluunt. — Versus 515— 16 F le ck e isen , credo quia parum apte ei cum anteceden­ tibus iungi videbantur, suo loco m otos post 508 p o su it; sed vix recte fieri p o test, u t a v. 51 4 , ubi portisculus prim um nom i­ natur, divellantur. 518. notui. A ntiquam verbi formam cod. B inde ab Asi­ n aria constanter servat. — 519. conloquiuc, i. e. aut colloqui, cf. P ro p e rt. I I , 1, 2 3 : „Non ego T itanas canerem , . . . Non veteres Thebas nec P ergam a . . . Regnave prim a Rem i a u t ani­ mos C arthaginis altae". — 520. An tu tibi. Versus causa a u t an aut tu tollendum v id etu r. — dicta docta, cf. T rin. 380: „M ulta ego possum docta dicta e t quam uis facunde lo q u i". — 523. cos ab u n d at post illos , cf. Bacch. 3 8 3 : „H om ini amico,

V. 514—532.

177

quist amicus ita u ti nom en possidet, Nisi deos ei nihil p raestare". Cas. 6 2 7 : „T ua ancilla, quam tuo uillico uis dare uxorem , ea in tu s 11. E pid. 5 2: „istanc quam em it, quanti eam e m it? 11 E x­ em pla ex Cicerone e t Livio affert D raeger, Historische Syntax d. latein. Sprache p. 67. — qui deludunt, deperis, sc. eos, cf. ad 506. deperis olim em endatum . — 525. moriatur item , tam versu quam serm one iubente. In matris autem m orte A rgyrippus spem h a b e t; nam m ater, non pater, dives est. — „ tu a “ B solus. — 526. Versus in codd. iusto longior. Both. vocc. „nobis“ et „ e t“ om isit, FI. „m agnum “ . — 528. P ost argenti hiatus in caesura. M ulier verba tra n sp o n e b at: „nisi huc argenti m i“ . — 529. largus lacrumarum , i. e. qui nihil larg itu r praeter lacrum as. Cf. Ter. Phorm . 5 2 0 : „Ego te conpluris aduorsum ingenium meum menses t u l i , Pollicitantem et nil ferentem , flentem ; nunc contra om nia haec R epperi qui d et neque lacru m et11. — 530. dies summus, i. e. postrem us, cf. Verg. iE n. 2, 3 2 4 : „Venit summa dies et ineluctabile tem p u s11. P lin. E p. V I, 3 1 , 14: „Summo die abeuntibus n o b is11. M axime P lau t. Pers. 34: „Haec dies summ a h o d ie st, m ea amica sitne libera au sem piternam seruitutem s e ru ia t11. P seud. 3 7 4 : „haec est p ra e stitu ta summa ei argento dies11. Quibus locis perm otus FI. hic quoque edidit: „Haec dies sum m ast11. Me nec m asculinum genus offendit nec hiatus in caesura, sed sententiae defectus. Hoc enim dici debere a p p a re t, u t Gronovii verbis u ta r : „Hic dies est, quo postrem um inopiae excusatio a c cip itu r, u ltra quem nulla talis excusatio v a le t11. V erum hoc nec ex codicum scrip tu ra efficitur nec ex iis, quae su b stitu it G ronovius, „Hic dies summa est apud me inopiae excusatio11. R e q u iritu r aut „excusatioui“ a u t, ne a versu re c e d a tu r: „H. d. s. apud m e, quo inopiae excusatiost11 aut „nec inopi excusatiost11. Sed accuratius rem consideranti ap p a re b it proxim i versus sententiam nimis abrupte huic a d iu n g i; quare versum excidisse censeo, et talem fere hunc locum mihi anim o in fo rm o : Hic dies sum m ust apud m e; inopiae excusatio [N ullast, nisi fam e inopiaque conflictari nos placet.] 532. P ost qua h iatu s adm odum m olestus, cuius rem ovendi causa Both, et Ritsclil. N. Exc. p. 62 „q u a d 11 scribebant; Bergk, Bei26

178

Asinaria.

[1,402]

trage z. lat. G r. p. 63 „q u o ia“ , atque in B po st q duse litterae erasae sunt, tum secunda m anu a suprascriptum . Fleckeis. „da­ n u n t" pro „ d a n t“ . — 533. FI. e d .: „Set si hic anim us occupatu s t, m a te r, quid faciam ? m one“ ; verum nihil m utandum . — 534. Contemples. Activam form am e t ex hoc et ex aliis locis affert N onius p. 4 7 0 ; totum genus tra c ta v it G ellius X V III, 12. cf. ad Amph. 818. Sensum sic explicat L a m b in .: „M eum caput fac contem pleris, quod canum est, et fac cogites fore, u t tu quoque ca­ nescas; quare, dum aetate in teg ra es, tuis rationibus consule". — 535. opilio, ovium p a sto r, qui p roducta p rim a upilio d icitu r apud Verg. Buc. 10, 19. — 536. peculiarem, quae sui peculii sit, cf. Aul. 457 s q .: „gallus gallinaceus, qui e ra t anui peculiaris". Pers. 202. ·—- spem, sibi ereptam , fractam ; nam nisi fefellisset, solatio non opus erat. A ccuratius V ergilius Georg. I , 159: „Concussaque famem in silvis solabere quercu". 293 : „longum cantu solata lab o rem ". — 537. P o st Argyrippum h iatu s in caesura. M ulier „hunc“ addebat. — 539. produxisti , i. e. peperisti, educasti, u t Capt. 7 5 6 : „Quasi in orbitatem liberos p ro ­ duxerim ". Rud. 1173: „ego is sum, qui te p roduxi p a te r " . — Audientem dicto , nam intro a b itu ra est, u t iusserat m ater. S equitur autem ipsa m ater.

540. A dveniunt servi perfecta fallacia trium phantes. H ila­ rissimum colloquium iam bicis septenariis scriptum est. Perfidiae quasi deae gratias agunt. Gratias habemus, v. ad Am ph. 179. — 542. Scapularum confidentia, i. e., u t ait N onius p. 262 hunc versum afferens, scapularum p a tie n tia freti. Sed quod seq u itu r, uirtide ulmorum freti, ridiculum est atque adeo con­ trariu m eius, quod desideratur, quare L am binus et Bosius „uirtu te hum erorum " scribebant. M ihi in m entem v e n it: „Scapularum confidentia in u irtutem ulm orum freti" aut „ u irtu te ulm orum sp re ta ". Eo autem incertior est em endandi ra tio , quia locus etiam alio vitio lab o ra t; nam desideratur verbum sententise, nec anacoluthi ulla excusatio cogitari po test. Q uare olim Fleckeiseniuin secutus credebam versum excidisse, quem milii talem fere inform abam : „Praedam p o titi splendidam redim us iam uictores".

[1,403]

V. 533—548.

179

Quum que etiam proxim um Qui, a quo v. 543 in cip it, verbo c a re re t, alterum versum excidisse putabam post v. 546 (vel p o tiu s, quoniam hic spurius v id e tu r, post 545) talem fere: „0biectis stetim us fo rtite r scapulisque cruribusque “ . Nunc eo magis in c lin o , u t cum antiquioribus editoribus v. Qui tollam , quo facto locus sanari potest, si pro stimulos scribitur stetimus. — E n u m e ra n tu r varia torm enta. Lamminas candentes in ter cru­ ciatus com m em orant L ucret. III, 1017. Cicero. V err. V, 63. 163. H orat. E p. I , 1 5 , 36. alii. Duplici m vocabulum scrib itu r hic in cod. B , apud L ucretium aliosque, vid. Lacbm ann ad Lucr. p. 205. — 544. „Nervum“ ait F estus p. 165 „appellam us etiam ferreum vinculum , quo pedes in p e d iu n tu r, quam quam P la u ­ tus eo etiam cervices vinciri a it “ , cet. Cui de m ateria non est quod a d stip u le m u r, v. Curcul. 685: „te neruo torquebo itidem u t catapultae so le n t11. — „Numellau a it F estus p. 173 „genus vinculi, quo quadrupedes d e lig a n tu r; solet autem ea fieri nervo au t corio crudo bovis“, et tale com m em oratur apud Y arronem et Columellam. M inore fide dignus est Nonius, p. 144, cui est „machinae genus, quo et collum et pedes im m ittu n t” . Affert hunc versum carcerem, scribens, quod aptius sane v id etu r quam quod vulgo edunt „ carceres” , cui praetulerim fere, quod in cod. B est, „c arc eris“ , genetivo singularis. — „Soiae“, a it E pit. F e sti p. 35: „i. e. genus vinculorum , tam ligneae quam ferreae d ic u n tu r” , cf. Capt. 880. — 545. Indoctores nihil est. A pparet significari lorarios carnificesque ad puniendum acres. Cam erarii h ario latio „incloctores“ refutatione non eget; Gronovius i n d u c ­ to re s ” scripsit, quod nemo intelliget, nisi forte lecta enarratione: „ab illis, qui tectorio parietem indu cu n t; sic enim livore caesis ind u ceb atu r te rg u m ” , coli. Rud. 1 0 0 0 : „ F iet tibi poeniceum corium , postea atru m d en u o ” . V idetur fuisse inpactorcs, i. e. qui compedes in p in g u n t, u t est Capt. 727. Pers. 5 7 2 , au t qui fustem im p in g u n t, u t a it Coelius ad Cicer. E p. V III, 8, 9. — gnaros nostri tergi, qui nos saepe verberaverunt. — 546. V er­ sum num eris destitutum pro in terp retam en to antecedenti adscriptum h a b u it B othius, prob. FI. — 548. Ui pugnando, cf. Amph. 41 0 . Fleckeisen, qui in editione ordinem verborum in v ertit, hoc ipse postea im probavit, Ann. phil. C V II, p. 502. — fugae pro 26*

Asinaria.

180

[1,404]

„eugae“ scribendum esse Biicheler in tellex it, Ann. phil. 1863, p. 772. V ulgaris librariorum erro r est, u t E pro F aut F pro E scribant. Sic in antecedenti versu „foruin" pro „eorum “ , in Aul. 667. M ost. 674 „fuge“ pro ,.euge“ scriptum . — potiti, vid. ad Amph. 175. — 549. Versus ne ante diseresin spondeum haberet, FI. e d .: „U irtute id conlegse huius [mei] m eaque comi­ ta te " . — conlegae cf. 569. — comitate, i. e. facilitate adiuvantis, cf. Mil. 79: „m ihi ad enarrandum hoc argum entum st comitas, Si ad auscultandum uostra e rit benignitas". T rin. 356: „qui com itati simus beneuolentibus". — 550. Versus causa FI. „Qui m cst u ir fo rtio r" scripsit. Quid si o m itta tu r verbum substan­ tivum, u t v. 54 8 ? — 551. Edepol qui, vid. ad Amph. 769. Si locus in teg er est „Tu vero" in quit „ v irtu te s tu as tam laudare potes, quam ego m alefacta tu a ", u t hypothetice efferantur quae sim pliciter declaranda erant, cuius rei quoniam rationem desidero, malim cum Gertzio non pro nunc scribere. In nostra ed. errore in terro g an d i signum positum est po st v. 5 5 2 , u t in P a re a n a ; qui illo loco positum interrogativum esse nequit. Nec m agis relativum esse potest, quod voluerunt plerique inde a Cam erario et Lam bino ad F I., qui sic hunc locum refinxerunt: „E depol u irtu tis qui tuas nunc possit co llau d are, . . . „Ne ille . . . m em orare m ulta p ossit", et iusto licentius nec sine gravi tautologia. illa multa, i. e. illius generis m ulta. — 554. Ubi, i. e. qua occasione, cf. ad Am ph. 246. — 555. uerbis con­ ceptis, i. e. rite pronuntiatis, altero praeeunto solemnem form u­ la m , in qua erat „si sciens fallo" (Plin. Paneg. 64) au t „ex anim i sententia" (Cic. Off. III, 29, 1 08); cf. Bacch. 1021. Senec. M ort. Claud. 1, 3. Cic. pro Cluent. 48, 134: ,,dixit se scire illum conceptis verbis pcierasse". — 557. saepe post multa in sen­ ten tia prim aria abundat. Item v. 567. Cf. ad Am ph. 158. — pendens, vid. supra ad v. 297. — Causam dixeris. Servus, qui v erberatus adversus carnifices exclam af et la m e n ta tu r, cum reo com paratur in iudicio contra accusatorem se defendente. — Octo, cf. Amph. 159. infra 567. — 558. Astutos a sensu ab­ h o rrere pridem anim adversum est. Iam T urnebus ex glossa F e s ti, E pit. p. 2 0 : „A rtitu s, bonis instructus a rtib u s" verum inveniri posse vidit, sed quod παντίχνον·; enarravit, e rra v it; nam artitu s

non

magis

ab

a rte

derivari

potest quam m en titu s a

Y. 549—575.

181

m ente. R ectius Douza F estum de artubus loqui censebat hom i­ nesque artubus valentes s. robustos significari. Spd adiectivum inde derivatum iure Fleckeisen artutos scripsit, simul ad codi­ cum litte ras quam proxim e accedens. — uirgatores, qui virgis caedunt. — 560. edepol ni c o d d .; edd. plerique ne, FI. p a rti­ culam omisit. — etiam quoque, v. ad Amph. 30. — 561. fideli, i. e. fidenti, u t est v. 554. — 562. et, quod in codd. ante „m anufesto“ p o n itu r, FI. huic voc. postposuit. — 563. sis ad­ molitus, adm overis. — 564. et in te r duo posteriora trinom ii aut polynomii m em bra (contra regulam M adv. Gr. 434 not. 1) non raro a d d itu r, cf. A m ph. 834. Capt. 134: „Macesco consenesco et tab e sc o 11. Mil. 1126: „A croteleutium , ancillula eius ac P leu sicles“ . Pseud. 44. 9 7 9 : „Legirupam inpium periurum atque in p ro b u m “ . T rucul. 4 7 7 : „fer huc uerbenam m ihi tus et b e lla ria '1. Terent. H eaut. 526: „auidum m iserum atque aridum ". 8 9 3 : „uestem aurum atque ancillas". L ucret. IY, 2 2 9 : „Cernere odorari licet et sen tire sonare", al. — 567. ad languorem de­ deris, fatigaveris, cf. T er. H eaut. 807. — 568. adfectos, in stru c­ to s, cf. T er. Phorm . 977: „T antane adfectum quem quam esse hom inem audacia". Cicer, p. Plancio 33, 8 0 : „omnibus v irtu ti­ bus me affectum esse cupio". — 570. ingenio nostro p o st meque teque ablativus casus sit necesse est, u t verbum quod est decere apud P lau tu m non solum cum accusativo iunctum v ideatur et cum dativo (vid. ad A m ph. S I 3 ), sed etiam cum ablativo, id quod in adiectivo fit Mil. 6 2 0 : „neque te decora neque tuis u irtu tib u s " . 572. P o st habesne hiatus. M ulier p. 642 et N achtr. 103 „habes nunc" volebat. — Hariolare, verum divinasti, cf. Mil. 1248. — 573. A ccusativus cum infinitivo p o n itu r h. 1. post edepol, u t po st fortasse, de quo v. ad Amph. 615. — 574. med versus causa edd., vix necessario, quam quam in sim ilibus locis litte ­ ram paragogicam re tin u i Amph. 500 et 556. — quam (em. ed. p r.) po st ut abundat, v ulgari serm onis negligentia, cf. Stich. 570: „ut apologum fecit quam fab re!" Mil. 4 0 2 : „ut ad id exemplum som­ nium quam simile som niavit!" (ubi codd. „quia"). — 575. continui. A ltera versus dipodia in anapaesto te rm in a tu r, quod fieri non d e b e t; quare Both. „ c o n tin i“ ausus e st, FI. „risu me" scripsit, quo fit, u t p e re a t diaeresis. — „Inelamareu a it F est. E p it. p. 108

Asinaria.

[1,406]

„conviciis et m aledictis in se c tari” ; cf. Cist. 110. M il. 1029. Trucul. 660. — ‘676. Ne post se cum re te n ta longa vocali hiatus s it, Eeizius sese, M ulier „sepse“ . — 577. H unc versum FI. post versum 574 p o su it; non opus. — 578. P o st Philaeniurn hiatus in diaeresi legitim us; alter post quae vix ferri p o test; quare M iillerus „isthsec“ scrib e b at, ego UlcBC. Sed etiam proxim i versus num eri tu rb a ti vid en tu r; quare G ruterus v. „a tq u e ” in hunc versum retrax it, quem secuti Both. FI. „U na A rg u rip p u s” scripserunt. E quidem cum W eisio „ u n a “ om iserim . — 579. Op­ prime OS, i. e. linguam com prim e. — 580. M eretrix am atorem a m atre eiectum lacrim ans lacrim antem sequitur, et a rre p ta ora pallii eius lacinia retin ere s tu d e t; cf. Cic. Orat. I I I , 2 8 , 110: „Nam illud alterum genus . . . obtinent, atque id ipsum lac in ia ” . P laut. Mere. 125: „A t tu edepol sume laciniam atque absterge sudorem tib i” . — 581. L eonidas, qui prae gaudio silere non potest, culpam festive coniicit in num m os m ercato ri ereptos, quos, quia pro asinis accepti erant, ipsos asinos d icit, u t Pers. 2 6 4 : „amico hom ini bobus dom itis mea ex crum ina la rg io r” , ib. 31S. Trucul. 646 de argento ovibus venditis com parato: „oues illius.haud longe absunt a lu p is” . Asini ig itu r in crum ena inclusi ne ru d ere incipiant, tim ere se dicit, ideoque pertica, i. e. baculo opus esse, qua eos v erb eret. — Quot rei sc. faciundae, a u t ad quam rem . C orrectio antiquae formae in B gem inationem p ep erit. N on minus facile em endatum est, quod in B „ asinos” superiori versui a d ­ haeret. — 583. crumina P lau tin i codd. c o n sta n ter, crumena H oratiani Ep. I , 1 4 , 11. „Sacculi g enus” esse dicit F est. E p it. p. 60. 584. E xeunt A rgyrippus et Philaenium. — P o st tui hiatus in caesura. — 585. Si versus recte tra d itu s est (et cum B prorsus consentit Nonius p. 3 4 9 ), h ia tu r et p o st „ U a le “ et post „aliq u an to “ . P riorem hiatum eru n t qui m u tata p ersona defendant; posteriorem to llas, si au t cum B othio „ A liq u a n to d “ scribas aut „e g o “ addas. Fleckeis.: „P ol a liq u a n to ” . F u e ru n t etiam qui „U ale“ gem inarent. — 586. Salue non solum a d ­ v enienti, sed etiam abeunti d icitu r, cf. Capt. 7 3 7 : „Uale atque salu e” . Cic. Fam . XVI, 9 e x tr .: „Vale, sa lv e !” V ergil, JEn. XI,

Y. 576—597.

183

97 s q .: „Salve aeternum mihi, m axum e Palla, seternumque vale". — offers B ; edd. fere ex aliis codd. „adfers“ ; sed illud pro­ bum e s t , cf. Catul. 6 4 , 2 4 7 : ,,Theseus qualem M inoidi luctum o b tu le ra t". Cic. Rose. Am. 1 3 , 3 7 : „qui m ortem obtulerit p a ­ r e n ti" . — 587. Supremam, quo nihil am plius dictura est; nos suprem um verbum dicerem us aut „u ltim atu m “ . T urnebus supre­ mam p o stu lab at, sc. horam , coll. V arr. L. L. VI, 5. Plin. Η. N. YII, 60, 212. Censorin. 24, 3. Non opus, quam vis assentiantur Gronov. Both. FI. — tua ante diaeresin iam bi vicem tenet, cf. 627. 6 5 7 ; FI. tran sp o n eb at: „ tu a m ihi". — 588. Acerbum funus, i. e. im m aturum , cf. Yerg. iE n . VI, 429 : „funere m ersit acerbo". Cic. p. domo 16, 42. — 590. Non mox, quod codd. praebent, sed nox scri­ bendum esse Lipsius intellexit, „i. e. noctu; nam adulescentem ali­ quid de nocte dixisse a p p a re t ex sequenti versu". E x tab at haec form a in X II T a b b .: „si nox furtum faxsit" (cf. Geli. V III, 1 ), apud E nnium : „si luci, si nox" (v. Priscian. YI, 93, p. 278 H.), apud Luciliuih (III, v. 2 2 ): „hinc m edia rem is Palinurum pervenio n o x ". Saepius in venitur „pernox". — 591. largus opera, cf. Am ph. 168. — Ironice irrid e t servus herum nocturnam operam p ro m itte n te m , quasi in terdiu gravibus negotiis occupatus sit; scilicet Solonem esse quendam leges populo scribentem . Cor­ ru p ta m codicum scripturam alii a lite r correxerunt; B oth.: „nunc enim interdius negotiosus est (uidelicet Solonem )"; FI.: „nunc enim llic est In terd iu s negotiosus: uid. S .“ Optime M uller Pl. P r. p. 2 8 0 : „nunc enim esse Negotiosum interdius uidelicet So­ lonem ". Interdius e x ta t etiam Aulul. 72. Capt. 723. Most. 436. P seud. 1296; dius autem Mere. 8 5 0 : „neque quiescam usquam noctu neque dius", uidelicet, i. e. videre licet, putes te videre. Ne m ireris accusativum cum infinitivo adiunctum esse, cf. Stich. 5 5 5 : „U idelicet parcum illum fuisse senem ". 557: „U idelicet non fuisse illum aequom adulescentem ". L ucret. I, 210: „Esse videlicet in te rris p rim ordia reru m ". Cf. „scilicet“ infra 780. — 593. gerrae, i. e. nugae, u t ait Nonius p. 118 h. 1. a llato ; cf. E pid. 230. Pcen. 137: „g errae germ anae, edepol λήροι, λήροι m eri". Trim 760. — 596. licessit, i. e. licuerit, u t habessit h a b u e rit, de quo vid. M advig. Opusc. I I , p. 65. — 597. minatur sese abire; praesens infinitivus pro futuro in hoc

Asinaria.

[1,408]

et similibus verbis frequens est, cf. Men. 829. Sticb. 26. Pseud. 781 sq. L ucret. I ' 722: „m inantur se colligere ira s “ . Cas. 2 6 5 : „prom isi d a re ” , cf. Cist. 372. T rin. 5. Cure. 666. M ere. 622. M ost. 1066; tum Cist. 4 1 2 : „ ad iu rat se m o n stra re ” . Cure. 7 2 : „m e inferre Veneri u o u i“, cf. ib. 181. Rud. 589: „ p ro d i spera u it” , infra 692. Ter. Eun. 520. al. Cf. su p ra v. 439. — 598. FI., quo commodiores essent num eri „tuo face” edidit. — 599. P ost uale hiatus in caesura. — 600. quantum potest , vid. Am ph. 964. FI.: „p o tis“ ; non opus. — 602. E(JO (vel si p e r­ spicuitatis causa cum FI. ,.E gon“ scribas) ultim a p ro d u cta legen­ dum v id etu r, v. ad Amph. 196. Quod si non a d m ittitu r, post si hiatus est, cuius rem ovendi causa FI. „ego” a d d e b a t, alia Spengel, P laut. p. 226. — 604. amissurum, i. e. dim issurum , vid. ad Curcul. 598. M ost. 4 2 4 : „H abeo, N eptune, gratiam m agnam tibi, quom me am isisti a te uix uiuom moclo” . U t ibi „a te ” , sic h. 1. tibi a d d itu r, quod FI. in „ m ih i“ m utavit. — 606. Versus causa FI. „om nia in m e” edidit m utato verborum ordine. Ego m alim cum B othio verbum substantivum om ittere. — 607. Hic quoque om ittenda erunt vocabula male rep e tita , „ m ih i“ in extrem o versu et „tu es” , quod in p rio re sententia ferri vix potest. Camer. voc. mihi ab exitu huius versus in principium sequentis transferri volebat, Both, deleri, sed abesse non potest. FI. prio re „m ihi“ omisso e d .: „ 0 meile dulci dulcior tu ’s. PH . Certe enim tu m ihi u ita ’s ” . — 609. Si versus recte s c rib itu r, hiatus est post Libane. A ntiqui edd. hoc nom en gem in ab an t; FI. „is e s t” ed.; M ulier „L ibane m i” proposuit. — 610. qui pendet, vid. ad 297. In cod. B Leonidas verba a voc. „Scio“ in cip iu n t; FI. a proxim o demum versu o rd itu r. P arum refert. 612. fumus, qui lacrim osus d icitu r H or. Sat. I , 5, 80. Ovid. M et. X , 6. — 613. lacrimantes olim em endatum . — 614. „E um “ inquit, „qui m anum issis vobis patronus futurus erat, am isistis, nam ego i am m ortem obibo” . — 618 sq. Servum im ­ pudenter optantem herus g rav iter obiurgans tacere iubet. Qui postquam in aliam sententiam se haec dixisse p u rg a v it, herus nihil obiicit, quo minus quod velit dicat. Quo arre p to L eonidas, quasi nova o b lata optandi occasione, sibi libere dicit conservum L ibanum v erb erare; is autem v. 620 respondet p aru m credibile

Y. 600—640.

185

esse hoc facere effeminatum servum , cui ipsi tam solitum et prope necessarium sit verb erari quam cibum capere. — calami­ strate, i. e. cuius coma calam istro crispata est. — 621. P o st Cibo h iatu s in caesura. — 623. P o st qui h ia tu r; non opus est nec u t tra n s ­ p o n a tu r „Hodie q u i“ , nec u t cum M uliero „usque a d “ scribatur. — hodie numquam, v. ad Am ph. 394. —· 624. A ut post amo h ia tu r re te n ta etiam longitudine vocalis, aut aliquid excidit. Fleckeis. „et [itidem ] haec m e“ e d ., postea praetulit „et haec me [contra] a m a t“ , coll. Mil. 101. —■ Mox nusquam pro num­ quam olim em endatum . Ceterum M iiller dam nato hoc versu scrib eb at: „Quia hinc me am antem “ etc., sic demum recte responderi a rb itra tu s. Sed vulgaris hom inum sermo non ita sententias nectit et com prehendit u t rhetorum disciplina excul­ tu s , quo sic dictum esset: Q uia, quum ego hanc amem et haec m e, non est, quod dem. —· 625. med ex tat in B ; I ceterique: „me clam antem “ , quod ex illo ortum est. — delegit codd., quod errore quodam Nonii p. 290 fu eru n t qui defenderent. FI. ex a n tiq u a em endatione „eiecit‘· ; sed quam vis antecedat „ex “, nescio an deiecit ferri possit. —· 626. H iatus post me vix p ro ­ b ab ilis; „m ed“ legi possit. FI. tr a n s p .: „ad m ortem m e “ . —· 627. Diabolus alteram dipodiam term in a t; ante di per e sin p y rrh i­ chius pro iam bo, cf. 587. — daturus pro „se d a tu ru m “ , Graeca stru ctu ra, cf. Catul. 4, 2: „ait fuisse navium celerrim us“ . Yerg. Ηίη. II, 3 7 7 : „sensit medios delapsus in hostes11. H or. E p. I, 7, 2 2 : „dignis ait esse p a ra tu s “ . a l . —-6 3 1 . Έ OHO animo es, nam, si non dedit, non est quod tim eas. — 632. Si quid uis, sc. p aratu s sum. — 633. A rgyrippus, quod servi collatis capitibus colloquuntur, suspicione aliqua comm otus dicit eos eadem opera (vid. supra ad v. 98) in te r se complecti posse, idque svavius futurum . — 634. aeque em. ed. pr. —· 636. In cod. huic versui praefigitur A D O L., ante „M eum “ autem L E O N ., utrum que prave; Libani o ratio con tin u atu r. Haec Philaenium e s t, nec p ro b ari potest, quod Lam b. Both. FI. substituerunt „hic“. — 637. A nte facia­ mus au d itu r ut, vid. ad Amph. 12. — 639. Concedite istuc, secedite modo, ut consilia conferatis. S perat eos aliquid inven­ turos, quod sibi prosit. — Hignust codd. praeter B. — 640. Quod FI. „ te “ pro me e d id it, e rro ri typographico deberi videtur. —

Asinaria.

[1,410]

641. Sequere hac, ad A rgyrippum redeunt. — Satis locuti, sc. estis? vid. ad Am ph. 590. 642. „Devorari“ a it Nonius p. 454 „non solum cibus g u ttu re , sed et vox auribus p o te s t11. P rseter h. 1. affert A ulul. 5 2 7 : „Nimium lubenter edi serm onem tu u m “ . Cf. Pcen. 9 7 1 : „quam orationem hanc aures dulcem d e u o ra n tu. Gist. 549: „m ihi cibus est quod fab u lare11. Most. 1 0 4 6 : „gustare ego eius sermonem u o lo “. Iam A ristoph. Yesp. 4 6 2 : εΐπερ ετνχον των μελών των Φιλοκλέυνς βεβρωκύτες. F ragm . 205 : Κα'ι πώς εγώ Σ&ενέλυν φάγυιμ' αν ρήματα; „B ibere“ Hor. Od. II, 13, 32. Ovid. T rist. I ll, 5, 14. al. — 647. til)i ultim a longa pronuntiandum , vid. Spengel p. 55 sqq. In u tilite r FI. „nunc“ addebat. — 648. Gustos eriliS , i. e. eri, decus popli, unde ortus es. — Thensaurus pro „ th e sa u ru s“ legi­ tu r apud Plautum . Rom ani u t in L atinis vocibus non raro n ante S om ittebant (vid. supra ad 2 7 5 ), ita in Grsecis interdum addebant, ut „A tham ans“ Corp. Inscr. L at. I, n. 760, „Onensim u s“ Momms. Inscr. N eap. 5809. N om inativus pro vocativo ponitur, u t infra 657. 684. Cas. 137. Cist. 54. Pcen. 363 sq. M ost. 305. Stich. 759. al. cf. M adv. Gram . 299 b , not. .1. — 649. hominis corruptum esse num eri ostendunt. E dd. ex deterioribus codd. corporis, p arum veri sim iliter. An mo­ minis fu it, u t anim us appelletur id , quod intus m oveatur? — 650. plane, i. e. om nino, u t totum onus xx m inarum solus collo et cervicibus sustineam . In fra v. 656 rid icu li causa in aliam significationem detorquetur. Crum inam argenti plenam collo p o rta ri facile in te llig itu r, cf. E pid. 3 5 6 : „Ipse in meo collo tuus p a te r crum inam collo cauit11. T rucul. 6 4 2 : ,,Ηοιηυ crum inam sibi de collo d e tra h it11. P ers. 313. 690. — 653. haiulaho, baiulus ero, onus portabo. Locum affert N onius p. 79. — 654. Quid est? edd. Leonidse trib u u n t; codd. totum versura Argyrippo continuant, quod cur m utem , non video. — cruminam erum pressatum ; sic FI. optim e versum em endavit. Bothius Scaligerum secutus aerum e d ., quam genetivi form am in usu fuisse Priscianus te s ta tu r p. 744 = 310 H. — 655. Hanc, i. e. Philsenium , cui hanc- crum inam d a tu ru s es. — orare mecum, i. e. m e, precando mecum agere, cf. 679. Bacch. 490. 549. Cure. 432. Cas. 301. 571. Mere. 521. Pcen. 604. P ers. 118. 322. al. — 656. Iocabundus servus vocabulo plane, v. 650

[1,411]

Y. 641—663.

187

posito, aliam vim trib u it. Quod me iubes, inquit, crum inam in collo tu o , quasi plano loco, collocare, non possum ; nam p ro ­ clivis est iste locus; quidquid ibi p o su e ro , ad Philaenium delab e tu r. Proditie p roprie d icitu r solum (infra 703. Varro, R. R. II, 2, 7. Seneca de m orte Claudii 13, 3. a l.) ; unde ap p aret h. 1. necessario non quod, sed quo scribendum esse. Quod si idem ad res labentes tra n sfe rri possit, non est, quod lab atu r crumina, ante quam ad A rgyrippum delata fuerit. In cod. I „istac“ scriptum e ra t ab initio, postea correctum , quod ne cui placeat, eodem errore v. 654 „hac“ pro „b u c“ scriptum e st; ac, si non a sen ten tia alienum esset, u t docuimus, illud „q u o d “ , necessario non „ista c “ sed „illac“ scribendum erat. — 657. meus ocellus, cf. ad v. 648. — mea rosa ridicule servus ap p ellatu r; puellas sic alloqui solebant, v. Bacch. 81. Cure. 101. Men. 188. Cete­ rum ne „ ro sa “ p ro iam bo esset (cf. 587), B entleius ad Ter. Eun. 3, 5, 12 „mi anim ule11 scribebat, mi anime ex tat etiam Rud. 1265. Cure. 98. 165. infra 931. — 658. diiunge, necessaria Fleckeisenii em endatio. — 659. me igitur versus causa scripsi; Both. FI. voc. „ tu u m “ om iserunt, quod abesse vix p o te s t, cf. 686. Casin. 1 38: „meus pullus p a sse r11. — Coturnicem; u t passeres puellis (v. C atuli. 2), ita coturnices fere pueris in deliciis erant, cf. A ristoph. Av. 707. — 660. U t haedillus ab haedulo, ita uitellus a uitu lo ; utrum que hoc uno loco le g itu r, nam vulgo vitellus ovi partem interiorem significat. U sitatius e st, quod in fra 686 le g itu r, catellus a catulo. — 661. Prehende auri­ culis, quod faciebant plene et ex anim o osculantes, cf. Poen. 373: „Sine te exorem , sine te prendam auriculis, sine dem sauium “ . T ibul. I I , 5 , 9 2 : „natusque p a re n ti Oscula comprensis auribus eripiet*1. Theocr. 6 , 133: . Ovx εραμ' Αλκίππας, ότι με ήραν ονκ εφίλι,σε των ωτων καύλελοίσ , όκα οι ταν φάσσαν ε'δωκα. P lutarch, de audiendo C. 2 : Ο'ί τε πολλοί τα μικρά παιδία καταφιλονντες αυτοί τε των ωτων απτονται χάχεΊνα τούτο ποιέίν κελεύονσιν. Pollux X, 100: χ ύ τ ρ α καί φιλήματος είδος ήν, οπότε τα παιδία φιλοίη, των ωτων έπιλαμβανόμενα' ύποδηλοϊ δε Εύνικος εν Αντίδι' Ααβονσα των ωτων φΐλησον τ ψ χύτραν. — „Comq)arare“ ait Nonius ρ. 255 „est sociare, con iu n g ere“ . A ffertur praeter h. 1. T itinius Gem ina: „ut cum ea prim um b la n d ite r com parem us colloquia1*. — 662. Quam

nero, ironice; cf. 690. — 663. ni genua confricantur (sic iam

188

Asinaria.

[1.412]

in B sec. m. em en d atu m ), i. e. nisi mihi genua a ttrec tan s sup­ plicaveris, u t a it D ouza; id quod precantes 'facere solebant, vid. Iliad. I, 500: καί )δ’ άφ' εσπέρας, έφ-η, ΰχμ (ξεγείρειν αντ'ον αναπεπεισμένον παρα των νπεν&ννων έχοντα χρήματα. — 463. exemi ex manu manubrium , sc. coquis. W agn. „ istis “ ad d id it post „m anu“ , vel m etri causa, nam „m an u b riu m '1 u breve h ab et (Iuvenalis tam en 1 1 , 133 longum fac it), vel orationis, nam aegre d e sid e ratu r personae in d ic a tio ; idque com­ m endat R itsch. Opusc. I I , p. 587 sq. P roverbium G ronovius explicat: „ ansam vel facultatem rei agendae alicui e rip e re 11. D uctum est autem a m alleo, cuius, si m anubrium deest, exiguus usus est, cf. Epid. 517 s q .: „M alleum sapientiorem uidi excusso m an u b rio 11. — 464. Quid opus est uerbis. R epetitio ex v. 460

[11,327]

V. 454—480.

273

ita offendit Guietum aliosque, u t versum d a m n a re n t; ego nihil decerno. — in gallo, non in coquis.

467. M egadorus Euclione non anim adverso secum loquitur senariis. — 468. condicione, uxoria, u t supra 230. Stich. 122. 142. T rin. 159. al. Sueton. Galb. 5: „rem ansit in caelibatu neque sollicitari ulla condicione am plius p o tu it, ne Agrippinae quidem “ . Gai. in Dig. XXIV, 2, 2, 2: „In sponsalibus quoque discutiendis placuit renuntiationem intervenire o p o rte re , in qua haec verba p ro b a ta sunt: condicione tu a non u to r “ . Unde R itterhusius h. 1. filiae pro „filiam “ scripsit. R ectissim e, rem enim la u d a n t, non personam , quam novisse non possunt. Accedit quod, si „filiam lau d an t “ iungas, d esideretur verbum , unde pend e a t „factum “ . laudant est autem : laudantes d icu n t, cf. ad v. 1. — 470. Nani negligentius p o n itu r ; nam in superiori­ bus am icorum sententiam exposuit M egadorus, hic suam, u t re vera causalis nexus nullus sit. A udiri possit „Nec immer it o “. Cf. ad Asin. 122. — E andem Platonem legem statuisse, μη γημεΊν πλούσιον πλούσιον (Leg. VI, 773 C) anim advertit Vissering. Q uestion. P lau tin . II, p. 101. — 474. nos minore hoc ordine Pylades, u t inuidia prim am c o rrip ia t, v. P roli, p. 203, prim usque versus pes proceleusm aticus s it, v. P ro li, p. 184. M ulier, tr a n s p .: „ E t nos m inore in u id ia 11. — 475. illae (sic cett. codd.), uxores, si sine dote nupserint. — malam rem, m a­ lu m , poenam; vulgo d icitur „sibi m alam rem quaerere11, infra 673. Casin. 244. M il. 276. 435, „arcessere“ Amph. 323, „rep e rir e “ Mil. 473. — magis sententiae a quam incipienti p o st­ positum , v. M adv. Gr. L at. 303 not. 2. Bacch. 510. 675. Cas. 112. T rucul. 719. — 477. M aiori populi p arti'h o c aperte conducere ait; hos ig itu r lib en ter legem iussuros; cum opulentis solis pugnandum esse. In p o n itu r, quasi scriptum e s s e t: „In m axim am populi p a r­ tem non est pugnandum , nulla altercatio e s t“ . — 479. insatietas hoc uno loco leg itu r. — 480. De ordine verborum v. ad 112. P auciores hos tam avidos esse ait, u t satiari omnino non possint nec cupiditatibus eorum m odus ullus inveniatur. Sed verba c o rru p ta su n t; nam si ita enarres, legem , quam vis m ulta per-

274

Aulularia.

[11,328]

m itta t, tam en num quam satis laxam iis v id e ri, non modum, sed libidinem eorum lex dicenda erat capere non posse; legis esset „modum sta tu e re “ cupiditati. E tiam sutor dubium est, in qua scrip tu ra D et I cum B consentiunt, nec tam en verius, quod antiqui edd. et deteriorum codicum lib rarii su b stitu e ru n t, „ tu to r “ , quoniam non de orbis au t pupillis sermo est, aut, quod Wolfius proposuit, „ p u d o r“ . Sensui conveniret: „N eque lex neque censor facere est qui p ossit modum “ . Sutori, si hoc verum est, non lex sed rex opponi debuit. — 481. q id dicat, i. e. si quis dicat, cf. Bacch. 988 sq. Poen. 877 : „qui eum norit, cito hom o peru o rti p o te st“ . — 482 em. ed. pr. — ponitur , i. e. sta tu itu r, lex iubetur. — 483. luheant. B. man. pr., sed inde ra su ra „iu b ean t‘c factum est, quod ceteros codd. invasit. A p p a re t au t cum a n ti­ quioribus „ lu b e a t“ scribendum esse, aut cum codd. „ lu b ean t“ . Priscianus quidem X I, 5, p. 561 H. „lu b en s“ affert, cf. in fra 488. al. „lu b e a n t“ est etiam in A T rin. 211 (Studem . H erm . I, 304), „me lu b en te “ Stich. 474. T rucul. 3 6 0 , indeque em en­ dandi Cure. 663. Men. 269, ubi codd. „iu b e n te “ . Cas. 8 1 5 : „pudeo“ . — 484. si ita codd. cum h ia tu , cf. Proli, p. 220 et 2 2 3 ; edd. p le riq u e : „ita s i“ . — 485. P ro d o te, in q u it ,· m ores sibi p a re n t secum ferendos m eliores quam nunc ferunt. — 486. faxim, v. Am ph. 507. — Ululis m alebant quam equis uti, qui deliciarum causa vehiculis gestabantur, m axim e m ulieres, cf. 493. M artial. I l l , 62: „A urea quod fundi p retio carruca p a ra tu r, quod p lu ris m ula est quam domus em pta tib i“ . Iuven. 7, 181 : „Hic (in porticu) potius (quam sub divo g e sta tu r dom inus), nam que hic mundae n ite t ungula mulae“ . — 487. Cantherii sunt equi castrati, v. V arr. R. R. II, 7 extr. F est. p. 46. Hos viliores fuisse etiam ex Capt. 808 in telligitur. — 489. ad parsi­ moniam, sc. spectantia. Deenik. contulit T er. A ndr. 4 8 2 : „quae o p o rtet signa esse ad salu tem 11. Caes. B. Civ. I ll , 101: „reliquis rebus quae sunt ad incendia'1. 492. Quod hic versus in codd. in duos d iv id itu r, nullius m om enti est. Enim , i. e. en im v e ro , cf. E pid. 690. M ost. 1126. Men. 832 („E nim haereo"). Mil. 431. 1012. P ers. 237. 320. 611. T rin. 1134. Ter. Phorm . 983. Hec. 238.

Y. 481—501.

275

— 494. Salutigerulos olim em end., qui salutandi causa ad amicos vel amicas m ittu n tu r. Cf. A pul. de deo Socratis 6: ,,δαίμονας . . . qui ultro citro p o rta n t hinc petitiones inde sup­ p e tia s , ceu quidam utriusque in terp retes et sa lu tig e ri11. — uehicla H arius posterioresque. — qui, vid. ad Amph. 257. — 496. Moribusprcefectum mulierum, γννοαχονόμον vel γννοαχοχόσμον. Cic. Rep. IV, 16: „Nec vero m ulieribus praefectus praeponatur, qui apud Graecos creari s o le t; sed sit censor, qui viros doceat m oderari u x o rib u s11. — 499. Hunc quoque versum u t 492 codd. in duos dividunt, pulchrum est prae quam, i e. minus foedum est quam, cf. ad Amph. 628. — ubi vel p ro p te r tem poralem sen­ sum vel p ro p te r productam ultim am suspicionem m ovet; M ulier. ;,q u i“ scribendum censuit; F rancken. „quae in sum ptus". — 500 sqq. E n u m eran tu r, qui veniunt m ercedem pretium ve po­ stu la tu ri p ro p te r opera uxori praestita aut res in uxoris usum em ptas, eaque stant expectantes. Fullonis est vestim enta, utique lan ea, sordibus lib e rare , phrygionis vestim enta recon­ cinnare et acu pingere, cf. Men. 4 1 7 : „Pallam . . . ad phrygionem u t deferas, U t reconcinnetur, atque u t opera addantur, quae uolo“ ; ib. 459. Non. p. 3 , qui ex T itinio affert: „frygio fui prim o, beneque id opus s c iu i; reliqui acus aciasque ero atque erae nostrae", ex V arrone: „frygio, qui puluinar p o te ra t pingere". Quod nom en quum ex P hrygia antiqui ductum p u ta re n t — in quo sine dubio e rra ru n t — hanc artem ibi inventam esse cense­ b a n t , v. P lin. H. N at. VIII, 196: „acu facere id Phryges in­ v en eru n t, ideoque phrygioniae appellatae su n t". P laut. Trucul. 5 3 3 : „pallulam ex P h ry g ia " coniectura satis certa videtur. Cf. M arqnardt., Rom. P riv atalterth iim er II, p. 147. F ran ck en . „phurg io “ scripsit. — linarius B man. p r . , „lan ariu s“ cett. et cor­ re c to r illius; sed m utandi nulla causa est; illud e x ta t in titu lo G ru ter. D C X LIX , 3 = Orell. 4214. — 501. „Caupones“ ait A cidal. „non concoquo, neque possum in te rp re ta ri cum Lam bino (m ercatores e t institores patagiorum ), neque rursum audeo m u ta re: .,S tant pone", quod alius videat si ten tan d u m ". W eis. „ciniflones“ , qui huc non p e rtin e n t, v. Aero ad Hor. Sat. I, 2, 98. — patagiarii, qui p atag ia faciunt. E st autem patagium, u t ait Nonius p. 540 ,,aureus clavus, qui pretiosis vestibus

Aulularia.

[11,330]

im m itti solet", u t F esti epit. p. 221 „quod ad summam tunicam assui solet, quae et p atag iata d ic itu r'1; cf. E pid. 2 2 8 : „tunicam . . . indusiatam , p a ta g iata m ". Indusium , si N onio credim us (539), „est vestim entum , quod corpori in tra plurim as vestes ad ­ haeret quasi intusium ". E t Y arro quidem L. L. Y, 131 „intusiatam " et „in tu siu m “ s c rib it, itaque appellatum d ic it, quod in tu s , quum, quod foris ac palam , palla d ic e re tu r; sed p rav a etym ologia et formam et notionem corrupisse vid etu r, nam E p i­ dici locus o sten d it, u t patagium ita indusium tunicae p artem esse. Nisi me fallit sententia, illud summae, hoc infimae tunicae adsutum fu it, indusium que posteriores „institam “ d ix e ru n t, v. Hor. Sat. I, 2, 2 9 : „subsuta talos te g a t in stita v e ste ". Ovid. A rt. I, 32: „quaeque tegis medios, in stita longa, p e d e s " .— 502. Ilammarii et P lau tin i codd. et Nonius b is , p. 541 et 549, nec est cur plerosque editores sequam ur, qui „flam m earii" scri­ bunt. Significantur enim qui flammae colore tin g u n t, u t violarii qui violaceo. Flammae color flammeo nomen d e d it, quod est velum lutei coloris, quo u te b a n tu r in nuptiis. — Carinum v e sti­ m enti genus est E pid. 2 3 0 ; Nonius p. 548 „caerin u m “ scribit „a caerae colore", et Ovid. A rt. I l l , 184: „ E t sua velleribus nom ina cera d e d it" ; Romanos autem p u ta n t Doricam nom inis formam {καρόν, non κηρόν) amplexos esse; hinc seq u itu r, u t a longum sit, quare Brix. et W agn. „ c a ra rii“ ; equidem , quid sit, ignoro. — 503. Versum pessime corruptum esse p a rticu la aut ostendit, quae ferri non potest. Non est ig itur, quod „m anulearios" a m anuleatis tunicis (Pseud. 743) dictos putem us, qui m anicas tunicarum facerent, au t in posteriore versus p a rte „Myrobrecharios" scribam us ex titu lo Orell. 4 2 3 7 ; em endatio illud „ a u t“ complecti debet. M ihi duo nom ina fuisse v id en tu r ab eodem incipientia Graeco adiectivo όν&ινός. „A n th in o m ellarii“ esse possunt, qui anthini mellis colore tin g u n t; anthinum mei com m em orat P linius Η. N. XI, 34. Qui seq u u n tu r „A nthiu ...............arii" m ihi ignoti sunt. W agn. versum delevit, audacius. — 504. Propolae linteones, qui lin tea vestim enta v e n d u n t; „linteones" sunt ap. Serv. ad iE n. V II, 14. Inscr. G ru ter. X X X V III, 15. Henzen. 7239. — calceolarii, qui calceolos m ulieribus faciunt, vox alioquin ignota. — 505. sutores olim

V. 501—508.

277

em endatum ; sedentarii a p p e lla n tu r, qui sem per sedentes labo­ r a n t, quae res prope in proverbium a b ie rat, cf. supra 73. — diabathrarii, qui d iab a th ra faciunt, quod F est. E p it. p. 74 „genus solearum Graecanicarum" esse dicit. E x ta t in Naevii versu apud Y arr. L. L. Y II, 53: „D iabathra in pedibus habebat am ictus e p ic ro c o "; tenuia esse ap p aret ex Alexidis versu Athen. X III, 568 b. — 506. Solearii olim em endatum . „M uliebres soleas" com m em orat Cic. H ar. resp. 21, 4 4 . — molochinarii, qui molochina faciunt au t vendunt. Sunt autem haec, u t ait Isidorus Orig. X IX , 22, 12, tenuia vestim enta ex m alvarum stam ine con­ fecta. Σίνδονας μοΧοχίνας A rrianus in Peripl. maris Erythraei §§ 7. 48. 49 com m em oravit, v. M a rq u a rd t., Rom. P riv atalt. II, p. 102. E adem Caecilius P a u sim a c h o : „carbasina, m olochina, am pelina", quem lau d at Nonius p. 54 8 , qui parum recte ad colorem hoc nomen referre v id etu r, additque: „P lautus in A ulularia insti­ tores m olochini coloris m olocinarios appellavit". Idem p. 539 e t 540 Novii versum affert: „M olochinam, crocotam, chiridotam , ricam , ricinium ", male „m ollicinam " scribens et a m ollitie de­ ducens. — 507. fullones , qui iam semel comm emorati sunt v. 500, vix h. 1. rep eti p o tu e ru n t; Both. „ciniflones“ , de quo vid. ad 501; equidem, quid fuerit, ig n o ro ; fuit, quum versum delere cuperem , ac no tav it Francken., qui etiam antecedentem versum dam navit ceteraque sic o rdinavit: S trop h iarii a s ta n t; a sta n t sem isonarii, In ced u n t infectores corcotarii; P ro illis corcotis strophiis sum ptum uxorium P e tu n t: d atu r. Iam hosce absolutos censeas: T recen ti circum sta n t phylacistae in atriis, T extores, lim bularii, arcularii, A ut aliqua m ala crux sem per est, quae aliquid petat. sarcinatores. Non. p. 175 hoc Lucilii affert: „sarcinatorem esse sum m um , suere centonem optum e". V arro apud eundem p. 56 „sa rc in atrix ". — 508. Strophiarii, qui strophia faciunt, de quibus vid. Catul. 64, 65. Cic. H ar. resp. 21, 44. Non. p. 538, qui ex P la u ti A ulularia haec affert: „Pro illis crocotis, strophiis, sum ptu u x o rio " , quem versum W agnerus pro eo, quem codd. P la u tin i praebent, in textum recepit, iusto audacius; alii post 516,

278

Aulularia.

[11,332]

alii post 520 inseruerunt, quum neutro loco d e sid e retu r; nobis cautius visum est ad deperditam fabulae partem referre, v. 825. — Semizona alibi non com m em oratur. — 509. Absolvi p ro ­ p rie dicitur, qui sublata m ora d im ittitu r, plerum que cui pecunia, quam p e tit, soluta est, v. Cure. 454. E pid. 622. M ost. 638. Pseud. 1227. T er. Ad. 277. 282. Cf. Am ph. 1113. — cedunt i. e. incedunt, v. ad Asin. 402. infra 518. Nonius p. 251, qui hunc versum affert. — 510. versus corruptus. Treceni ferri non p o test nisi addito genere, nec cum aut quom locum habet, et deest syllaba, quoniam phylacistae prim am brevem habet. A cidalius, quem vulgo sequuntur edentes „T recenti circu m stan t'1, nihil praeter m etrum correxit. ■Si phylacistae ,,servantes" sunt, necesse est in verbis treceni cum genus aliquod hom inum la te a t composito nomine sive a tricis sive aliunde. — 511. textores limbularii, qui lim bulos te x u n t; est autem lim bus, u t a it Servius ad JEn. IV, 137 et II, 6 1 6 , „fascia quae am bit extrem itatem vestium , quae in stita d icitu r". Ovid. M et. V, 51: „Indutus chlam ydem T yriam , quam lim bus obibat aureus". P arum accurate Nonius p. 541 : „Lim bus m uliebre vestim entum , quod pu rp u ram in imo h ab et", sed in hoc versu afferendo veram adiectivi form am servavit (lim bolarii). — Arcidarii non ii intelligendi vid en tu r, qui arculas m ulieribus faciunt, quales com m em orat Cic. Off. II, 7, 25, sed potius „textores arcu larii", qui arculas texunt, i. e. scutulas sive rhom ­ bos, ut ait Censorinus p. 84 Jahn., unde scu tu lata v estim enta dicta sunt, v. M arquardt., Rom. P riv a ta lte rth . I I , p. 140. Sed hoc voc. versus term inandus est. Quse seq u u n tu r hoc et proxim o versu, et ί'ψετρα su n t nec alioquin ferenda. Ducuntur pro in tro d u cu n tu r dici non potest. Iam hosce absolutos censeas m era rep etitio est versus 509 erro re facta. — 513 affert Nonius p. 549 : „ Crocota crocei coloris vestis. P lau tu s in A u lu la ria : cum incendunt infectores cro co tarii". Cf. Cicer. H ar. resp. 21, 44. infra 825. Epid. 2 2 8 : „ ero cotulam unde hic quoque m etri causa W eis. Bothium secutus: „crocotularii", quum F rancken. „ co rco tariil' m alit. — 514. Mala crux , cf. 623. Bacch. 582. 515. Conpcllem Acidal. em. — 516. stc , i. e. loquentem . — 517. Ubi cf. 190. — „lSfugiuendosa a it N onius p. 144 „P lau tu s dici voluit omnes eos, qui aliquid m ulieribus v en d an t;

279

nam om nia, quibus matronae u tu n tu r, nugas voluit a p p e llari“ ; tum h. v. affert. P lautini codd. ,, nugigerulis", sed illud prae­ ferendum videtur. — res soluta est , v. ad. Asin. 217. — 518. cedit, v. 509. — aes, m ilitare, cf. 520. Poen. 1290. Vulgo notum est aes h o rd eariu m , sive pecuniam ex publico ad equos alendos equitibus d a ta m , antiquo tem pore ita solutum e sse , u t equitibus a ttrib u e re n tu r viduae et o r b i, quo qui ipsi p ropter sexum au t aetatem m ilitare non possent, stipendio rem publicam iu varent. Neque hoc apud Romanos solos factum est (v. Liv. I, 43, 9. P lu t. Camil. 2, 4), sed etiam apud Graecos, u t de Corinthiis te s ta tu r Cicero, Rep. II, 20, 36. Postea, quum etiam pedites de publico stipendium acciperent (ab anno a. Chr. 4 0 6 , Liv. IV, 59, 11), hoc sim ili modo civibus a ttrib u eb atu r, qui trib u n i aerarii dicebantur, v. V arr. L. L . V, 181: „ab trib u to , quibus a ttri­ b u ta e ra t pecunia, u t m iliti re d d a n t, trib u n i aerarii d icti; id quod a ttrib u tu m erat, aes m ilitare. Hoc est, quod a it P la u tu s : Cedit miles, aes p e tit“ . Cato ap. Geli. YI, 10: „Pignoriscapio ob aes m ilitare, quod aes a tribuno aerario miles accipere debeb a t “ . „D icebatur autem " ait Gaius In stit. IV, 27 „ea pecunia, quae stipendii nom ine d abatur, aes m ilitare1' ; idem que paulo ante : „ p ro p te r stipendium licebat m iliti ab eo, qui aes tribuebat, nisi d a re t, pignus cap ere". Cf. Madvig. Op. ac. II, p. 259 sq. — 519. putatur ratio vulgo d ic itu r, v. Casin. 532. Most. 293. T rin . 417. Cat. R. R. 2, 5. T erent. Ad. 208. Cic. ad A ttic. IY, 11, 1; cf. ad Amph. 586. Non. p. 3 6 9 : „ P u ta re , colli­ gere, conferre", hunc versum affert. — 520. Miles impransus, hoc ordine codd., u t „M iles“ ultim am p ro d u c a t, quod quum m inime veri sim ile s it, C am erar. aliique ordinem in v erteru n t. — censet dari , i. e. datum iri ex p ectat, v. ad Asin. 439. — 521. disputata, cf. V arr. L. L. VI, 63 : „D isputatio et com­ p u tatio a putan d o e tc .“ , sed vulgari significatione, non de r a ­ tionibus conficiendis. Non nihil offendit, quod exitus huius versus prorsus idem est ac v. 519; quod autem proxim i quoque u ltim a vox eadem est, quis to lerare p o test? A ccedit quod versus 522 iusto longior e s t, qua de causa Both. voc. „plus", Weis. voc. „ u ltro “ delevit. C am erarius, nisi fallor, casu, Brix. et W agn. consulto versum om iseruut. M ihi quidem omnes tres

Aulularia.

[11,334]

versus 520— 22 spurii v id en tu r, ac nescio an haec ipsa causa s it, cur w . 520— 21 in codd. in tres divisi sint, quod ab initio in m argine angustiore loco scrip ti fuerunt. 1— 524. Haec, vid. ad 378. — 526. Nam quae olim emendatum . — 527. mactant, vid. ad Amph. 1027. 528. Senes, qui hucusque separati pro se quisque locuti s u n t, iam colloquium instituunt. In codd. quasi novae scenae eadem nom ina supra scrip ta sunt, quae ante v. 4 6 7 , quae cur omiserimus, in prom ptu est. — 529. edi ex Nonio em endatum , qui p. 454 s. v. „d eu o rare“ et Asin. 642 et hunc versum affert. Cf. etiam Cist. 549 : „mihi cibus est, quod fab u la re '1. M ost. 1046: ,,gustare ego eius serm onem uolo“ . Iam A ristoph. Yesp. 4 6 2 εϊηερ ί'τνχον των μελών των Φιλοκλέονς βεβρωκότες. F ragm . 205: Σ&ενέλον ψ άγοιμ αν ρήματα. H or. Od. Π, 13, 32 et Ovid. T rist. I ll, 5, 14 „auribus b ib ere“ dixerunt. — 530. A in, cf. 290. C orrector codicis B radendo „A n“ effecit, quod antiquiores edd. invasit. — P ost audiuisti hiatus in caesura. M uller. „Iam u sq u e “ volebat. — 531. De prosodia vocis tamen v. Proli, p. 202. e Both. del. meo in unam syllabam co n trah itu r. Nimio brevium syllabarum num ero offensus Koch, in A nnal. philol. CVII, p. 841 „anim od aliquam 11 ausus est. N ullius m omenti est, quod hic versus, u t mox 540 et 559, in cod. B in duos dividitur. — 532. filiae, vid. ad 287. — nitidior, m undior, cultior, cf. Pseud. 7 7 9 : „u t curet n itid iu scu le11. — 533. In exitu huius versus edd. ante F ran ck , in te rp u n g u n t, quo fit, ut et hic versus ellipsin h abeat minime probabilem et proxim us hoc qui­ dem loco sensu careat. Iu n g e n d u m : Qui pro re . . . hab en t. Non m agis dubitandum , quin in proxim o versu recte codd. D, I, al. indicativum praebeant, meminerunt·, p o eta eos d icit, qui n i­ torem et splendorem cultus ad rei fam iliaris rationem accom­ m odent, prudentes esse suaeque condicionis m em ores, qui u ltra rem gloriari stu d e a n t, eos stultos esse suique o blitos, cf. H or. Ep. I, 18, 22: „G loria quem supra vires et vestit et u n g it11. V idit idem Koch. Ann. phil. CVII, 841. — 535. quoiquam olim em endatum , item 536 res structa est, i. e. congesta, coacervata. Euclio M egadorum credere v e ta t aut sibi au t cuiquam pauperi rem fam iliarem esse domi am pliorem quam v id eatur. — 537.

:

281 Excidisse aliquid num eri o stendunt: W eis. „Immo Euclio est. EU . E s t? M E. E t d. f.“ Francken. m odestius: „et am plius di facian t". Sed Immo est, si nihil additur, ab excultis M egadori m oribus abhorret. F o rsitan d ix erit: „Immo est, quod satis est, et di e tc .“ Olim tale quid suspicabar: „Immo si animo sequo sis, di faciant u t s ie t“ , cf. 180. In proxim o versu cum Miillero tibi addiderim ; W agner, m ale: „istuce“ . — sospitent, cf. Asin. 676. — 540. hoc, aurum , quod secum habet, v. 441. — 541. e senatu, i. e. consilio, ccetu, sermone nostro, quoniaiq antecedentia Euclio aversus secum locutus e st; cf. E pid. 160. „Iam senatum conuocabo in corde consiliarium ". M ost. 1032: „u t senatum conger­ ronum conuocem ". Mil. 593: ,,redeo in senatum rursus". — 542. ut te tra n sp o su it Acidalius versus causa, nec pluribus mu­ tatis opus est. W agner, ex Brixii co n i.: ., P ol ego te u t accusarem m e d ita b a r" ; sed nec merito om itti debet, modo cum accusandi, non cum m editandi verbo iu n g a tu r, nec tem porum consecutio m inus accurata apud P lautum offendit, vid. ad Amph. 192. add. Bacch. 350 et 531. — 544. mihi bis positum , vid. ad Amph. 532. Koch, in Ann. phil. CVII, p. 841 „m eis“ substituebat. — 545. mihi vel mi cum proxim o voc. coalescit, u t v. 550. intromisti A cidalius, in aedis olim em endatum , cf. ad Am ph. 1064. — quin­ gentos P lautus u t sexcentos pro quovis magno num ero ponit, v. Cure. 587. Mil. 52. — 546 sqq. Geryonaceo olim em endatum . De Geryone triplicis corporis m onstro fabula satis n o ta ; nec minus de Argo , centum oculis instructo, qui alibi „oculatus" dicitur, v. F est. p. 17 8 , h. 1. oculeus, v. F est. E p it. p. 28. Apul. M et. II, 23 : „hominem insomnem, certe perspicaciorem ipso Lynceo vel Argo et oculeum to tu m ". Priscianus YI, 4 , 18 p ropter form am Ioni utrum que versum affert, Nonius p. 487 alteram . Cf. Accii v. 387 : ,,Custodem assiduum Ioni adposuit u irg in i". E tiam Servius ad Yerg. _ZEn. VI, 90 („T eucris addita lu n o ") nostrum locum affert et explicat. — 549. Is abesse potuit, cf. Bacch. 1075. 1121. Ter. Eun. 16: „ne fru stre tu r ipse se . . ., is ne e rre t, m oneo". Cf. etiam ad Asin. 523. — praeterea ceteri codd. — „tibicinamii in quit „tam vinosam, u t vel uber­ rim am illam A crocorinthi fontem , P iren en , si vino flueret, sola ebibere posset", vel, ne mihi om ittam us: „qu3e m ihi vini omnem

282

Aulularia.

[11,336]

copiam , etiamsi P irenes fontip ubertatem aequaret, ebibere posset1'. interbibere est ita bibere, u t ceteris bibendi occasio in terclu d atu r. Donatus et ad T erent. Andr. 496 („Interm inatus sum 1') et ad Eun. 80 („ in te rc ip itli) liunc versum affert. Is priore loco, nam altero o m ittit sententiam in te rp o sita m , scateat s c rib it, nec indicativus, quem P lautini codd. praebent, ferri p o test; sed tertiae coniugationis formam, scatat, versum req u irere v idit Lam binus. quae form a ex L ucretio nota e st, vid. M unro. ad Lucr. V, 40. — 551. fontem Pirenen scripsit G uietus, G oeller. et W agn. „P irenam “ , quoniam Graeca declinandi ratio parum P lau tin a videtur. — potest, de indicativo v. ad Am pb. 167. — 552. opsonium in B radendo em endatum ; Icfjiom sat man. sec. Sed u t Euclio queratur, quod m ultum opsonii missum sit, nullo modo fieri potest, quam quam nec A cidalius nec λVagnerus hoc viderunt. V iderant iam antiqui edd. verba Pol etc. M egadoro tribuentes. Euclio de tibicina dicturus e ra t: „Tum opsonium autem omne sola comedere p o te s t11 (mem inerim us ..pinguiorem tibicinam 11 Euclioni missam esse v. 324) ; sed eum in te rru m p it M egadorus, opsonii dicens tantum esse, u t vel legioni sufficiat, ac praeter opsonium, i. e. pisces et salsam enta, etiam agnum se misisse. — 554. „bcluam indifferenter posuit auctoritas v e te ru m 11, ait Nonius p. 455 h. v. afferens. Quod autem et codd. et Nonius praebent. Curiosam, verum esse non p o te s t, quoniam M egadorus in p r o ­ ximo versu Curionem rep etit. Idem vocabulum hic quoque p o ­ situm fuisse Gulielmus intellexit, e t secuti su n t Both, et W eis.; „curiosam £' antiquus erro r est. Euclio hic non curiositatem agni accusat u t v. 461 sq. g a rru litate m galli, sed u t tibicinem bibacem ita agnum nimis m acrum esse q u e ritu r. R idiculi causa vox p o nitur hac significatione ig n o ta , nam curiones sunt sacer­ dotes curionalia sacra adm inistrantes. M egadorus rationem q u ie r it; Euclio curionem se dixisse a it, qui cura confectus e sse t; tam m acrum enim esse agnum , u t hoc suspicari liceret. Comme­ m oravit hoc P la u ti dicterium F esti E p it. p. 60. Quod F ranckenio in m entem v enit, x o v q b i o v , i. e. agnus A th e n is, quum p u er in p h ratriam inscribebatur, im m olatus, nim is rem otum est. — 555 affert Nonius p. 86. — 556 idem p. 509, ex quo macet em en­ datum est. — ossa ac pellis, cf. Capt. 135. Theocr. 2, 89 : αντα

Y. 551—563.

283

δέ λοιπά οστι IV ής καί δέρμα. — 557. etiam antiquae edd., G ruter. m inus fe lic ite r: „ e i 155: „Hom unculi quanti e s tis !“ E tiam p ro ­ logo recentiorem et „ex interpellatione foedissima irre p sisse i! censet FI. Ep. erit. p. XX. — quom recogito, cf. Cure. 375. Mere. 730. Stich. 301. — 52. H oc, in q u it, argum entum est; hanc rem agem us; vobis autem , addit facetias quaerens, non res, sed fabula a g e tu r .— 55. „pertractate, u sitato et vulgato m o re 11 Lam b. cf. 1026. — 56. „inmemorabiles, m em oratu indigni, in fan d i“ Gron. — 59. esse, quod lib ra rii e rro re in anteceden­ tem versum m igravit, buc p e rtin e re olim intellectum est. — 60. fient codd. praeter B. — 61. paene iniquomst etc., i. e. vix deceret, si comico in strum ento et a p p a ra tu scenarum tr a ­ goediam agerem us; sic enim recte choragium in te rp re ta tu r epit. F esti p. 52. Glossa P la u tin a apud Loewe A nalect. p. 221 : „ornatus m im icus“ . Cf. etiam R het. ad H eren. IY, 5 0 : „choragium g l o r i a e — 63. S curriliter addit, si quis pugnae cupidus sit, eum lites contrahere oportere, et m axim e quidem cum valentiore. — 65. faciam ut inspectet, i. e. faxo in sp ectab it, p ro ­ fecto inspectabit. — 67. indices iustissimi, cf. Am ph. 16: „ aequi et iusti hic eritis omnes a rb itri“ . A cidalius recte iunxit „domi iudices iustissim i, belli bellatores o p tim i“ ; nec ideo opus, u t cum Gepp.

que deleam us.

69. Fabulam o rd itu r p arasitu s ingenium suum exprom ens prorsus u t in Menaeclimis: „ lu u e n tu s nom en fecit Peniculo m ihi“ . cf. A ntiphan. ap. A then. VI, 238 e: καλοϋσι μ oi νεώτεροι δια ταντα πάντα σκηπτόν. Scortum appellari se a i t , eiusque no­ minis rationem re p e tit ex am bigua significatione vocis inuocatus; nam et ipse in v o ca tu s, i. e. non v o c a tu s, in conviviis edere so let, et scortum invocatum dici p o te s t, ubi invocatur. Sole­ bant autem am atores in te r bibendum et ubi talos iaciebant puellae nom en invocare, v. ad Asin. 772. — 70. Eo quia in pro dactylo legenda; 71. Scio absur pro anapaesto. — 72. aio olim recte em endatum ; I ceterique „dico“ . -— 72 sq. scortum bis poni in eadem sententia non potuisse a p p a re t. P leriq u e p rio re loco d e­ le ru n t e t voc. Sibi in superiorem versum re tra x e ru n t; ego re te n ta

[11,465]

V. 50—87.

411

versuum discriptione m alu e ra m : „Nam certe in conuiuio Sibi a m a to r, talos quom i a c i t , scortum inuocat“ ; iam Seyffertiuin secutus, P hilol. X X IX , p. 3 9 6 , posteriore loco suum substitui. F ie ri p o test u t lacunam invenerit lib ra riu s , nam vitium h. 1. contraxisse m em branum ap p aret ex proxim o v ersu, ubi iam antiqui edd. v id eru n t excidisse verbum substantivum . E d itu r autem vulgo: „E stne invocatum an non e st? E st planissim e“ . Sufficit unum E st, si hiatum in caesura adm ittas. — 75. uero iam an tt. edd., cf. Cure. 375. planius , sc. invocati dicim ur, cf. True. 1 6 8 : „An me m ortuum a rb itra re ? A. Qui potis amabo p la n iu s? “ 6 2 5 : „Quo pacto excludi, quaeso, potis est p la n iu s ? “ Cist. 150. — 77. Quasi mures , cf. Pers. 5 8 : „quasi mures sem per edere alienum cibum “ . S im iliter Diogenes quum mures mensae suae subrepentes v id isse t, Ecce, in q u it, etiam Diogenes parasito s alit, v. Diog. L aert. VI, 40. — 78. Ubi res prolatae sunt, ubi res sive causae forenses e t iudiciales in aliud tem pus reiectae sunt, quod fiebat vel p ro p te r ludos et ferias vel p ropter anni tem pus nimio calore m olestum , quum R om ani nobiles urbe relicta rus proficisci solebant; cf. Cic. p. M uren. 13, 28. ad. Q. f. III, 8, 4. ad A ttic. VII, 12, 2. — 80. quasi, v. Amph. 159. caletur, cf. T rucul. 67 : „quom caletur m axum e". Priscian. VIII, 26, p. 393 H. — 83. occulto correpta prim a, v. Proleg. p. 199. miseri cum antecedentibus iunxi suadente B rixio, qui confert M ere. 794. Rud. 561. — suco suo·, deteriorum codi­ cum ordo versus causa praeferendus erat. — 84. rurant, ru sti­ cantur, quaesita alliteratione. — 85. canes, quod in codd. u ltra num erum a d d itu r, antiqui edd. pro in terp retam en to delerunt, rec te; FI. Br. in proxim um versum tra n stu le ru n t deleto voc. res. E t inusitate dici res redire apparet, sed parasitum sic loqui potuisse non negaverim , nec Bothium et Lindem annum probo „ ru r e “ scribentes. Venatici canes graciles et macri, Molossici pingues e t obesi; nam fere domi m anebant et domus a u t gregis custodiendae causa alebantur. — 87. Odiosos et in­ commodos parasitos dicens, inde quoque comico m ore gentilicia nom ina form at. — 88. hic·, Calydone res a g itu r, sed P lautus v. 90 suo more Rom ana loca admiscet. — colaphos, alapas. Iniurias adolescentium gravissim as parasiti saepe patiebantur, 30

Captiui.

[11,466]

v. infra 4 7 0 ; T er. Eun. 2 4 4 : „ego infelix neque ridiculus esse neque plagas pati possum 1'. A pud Athen. V I, 238 c A ristophontis parasitu s „si o p o rte t11 inquit ,,νπομένειν πληγάς, ακμών sum 11; D iphilus autem ibid. VI, 262 a n o n , u t vulg o , ψωμοχόλαχον sed φωμοχόλαφον dixit. A lciphr. ΙΠ . 6: οντε τα ραπίσματα οίός τ είμί φέρειν χαί τΐ(ν άλλην παροινίαν etc. Peloponnesiorum magis quam A theniensium talem feritatem esse idem a it III, 51. N ihil autem frequentius quam u t parasito pocula in os iniiceren tu r, v. Alciphr. III, 45 : άχονω γάρ τον χαταπνγωνα xal ·&ηλνδρίαν περιχατεάξαι σον τ ψ φιάλην ως τά ΰρανσματα λωβησασ'&αί σοι τιρ ρίνα χαί την δεξιάν σιαγόνα. Itaq u e hoc loco patiendum esse di­ citur frangi aulas in caput; Pers. 61 : „iis cognom entum e ra t duris capitonibus11. Cf. Cure. 396. Am ph. 1030. — 89. P ro corrupto „potes“ olim „ p o test“ s c rip tu m ; Cam erarius demum potis omisso verbo substantivo. — 90. De prim o versus pede, Uel ire ex, v. P ro leg. p. 181. FI. Grepp. Br. ,,Uel extra . . . . ilic e t11, iusto licentius, extra portam et cett. codd. et B see. m. Porta trigemina in te r A ventinum m ontem et T iberim s ita erat, v. Becker, H andb. d. rom . A lterth . I, p. 157. Salinas ib i fuisse novim us; Saccus quid s it, ig n o ratu r. Longolius locum fuisse p u ta b a t, ubi pauperes stipem m endicantes sed eren t; sed te s ti­ m onia d esu n t, nam T rin. 423 huc non p e rtin e t. Qui vero ad saccum ire „peram m endicorum c ap ere11 e n a rra n t, vix verum viderunt. P arasito si parum succedit ars parasitica, duo resta n t, aut u t m ortem sibi consciscat, u t ille A lciphr. I I I , 51, au t u t laborem et opus faciendum su sc ip ia t, u t A lciphr. I I I , 7 : επ’ εργασίαν τρέφομαι χαί J/ειραιοΊ βαδιοχψαι τά έχ των νεών φορτία επί τάς άπο-ΘΊχας μισ&ον μετατι&είς. Hic quoque laborem significari arb itro r. E x tra p ortam trigem inam , ubi Romae p o rtu s e ra t et m erces navibus advectae exponebantur, frequens baiulorum usus erat. — 92. Nam delevi; ortura v id etu r ex initio v. 94. E d i­ tores hoc retento vss. 93— 97 pro p a re n th esi capiunt, stru c tu ra durissim a m inim eque P la u tin a ; Brixius vv. 9 3 — 94 delevit, quasi ex prologo, non qui nunc e x ta t, sed vere P lautino adseitos; m ihi verisim ilius v id e tu r, P lautum nullum prologum scripsisse, sed E rgasilum ea, quae spectatoribus n a rra n d a esse videbantur, hic exposuisse. — rex , v. ad Asin. 910. 'est potitus hostium,

[11,467]

V 89—120.

413

in hostium potestatem v e n it, v. ad Am ph. 173. infra 144. — 93. Ita, u t capiantur opulentissim i hom ines, cum non coalescit, v. ad 24. — 94. N um eri c o rru p ti; FI. „illist captus in Alide*1, Gepp. „cap tu st illi in A lid e 11; ego aut captus au t in d elev erim .— 96. lamentariae, lam entorum causa. — 98. hic, Hegio. Honestum virum p arum decuisse captivorum mangonem esse facile intelligitur, et infra 129 cum custode carceris com paratur. Quod anim advertit B rixius ne Catonem quidem ab hoc quaestu ab stin u isse, is in suum usum servos em it, v. P lut. Cat. m ai. 21, 1. — 101. qui Scioppius em endavit, cf. 28. — 102— 107. Versus incuria omissi ex m argine in proxim um scenam m ig raru n t; huc p ertin ere Aci­ dalius vidit. 102. N um erorum causa Pylades „ego quidem 11; FI. voc. „senex“ a d d e b at, Spengel, Philol. XXIV, p. 350 „ cu­ p id e 11, cf. Cas. 2 4 5 : „quid istuc tam cupide c u p is? 11 — nimis quam , cf. Most. 501. — 104. Versus claudicat. FI. „N ulla iu u en tu tis spes e s t11 ; M ulier. „N ullast spes in iu u en tu te 11; Br. „nec u lla st11; ego: „N ullast spes iam in u en tu tis11. — 105. anti­ quis, probis, quo nom ine vulgo antiqui laudantur, cf. T rin. 295: „m 6ribus uiuito an tiq u is11. T er. Ad. 4 4 2 : „antiqua u irtu te ac fide11. — 107. Condigne, sim iliter, v. Aul. 457. — 109. satu­ ritate ebrius. P arasitu m loqui videas, cf. 859. 8 7 1 ; Casin. 6 9 9 : „cena eb ria11. Spengel. P hilol. XXIV, p. 733 „Unde satu r atque saepe e tc .11 scribebat. 110. Hegio domo sua progressus eum servum alloquitur, cui captivorum custodia m andata e ra t; lorarium codd. dicunt. istos quos, v. 1. — 111. e praeda , v. 34. — 112. Is, i. e. iis, scripsi Seyifertium secutus, Stud. P laut. p. 17, cf. Prolegg. nostra p. 212. — singularias, sim plicis ponderis; antea duplicis aut m aioris h a b u e ra n t; sed dominus inhum anus non est; modo ser­ ventur captivi, eos vexari non v u l t .— 115. uti iubentis est, vide u t , cf. E pid. 2 7 5 : „A t u t eam te in libertatem dicas em ere11. 2 7 6 : „ u t aliquo ab urbe am oveas11. — 116. Liber captiuos, i. e. captiuus lib e r factus. — ferae I aliique. —■ 118. post illam c o d d .; edd. vulgo „p o stilla“, Ritsch. Opusc. II, p. 545 : p o s tilla c 11. — 120. Non uidere cett. codd. „Nam si re vera liber esse quam servire m alles, frugi fores et operam dares u t com parares peculium , quo te red im eres11 Gr. — 121. L u d itu r in vario usu 30*

Captiui.

[11,468]

v erbi dandi. A t in q u it, non habeo, quo me redim am . Num vis, u t aufugiam*? „in pedes se conferre"J v. Bacch. 3 7 1 ; „in viam quod te des" Cic. Fain. X IV , 12. Pl. Cas. 8 8 2 : „hac dabo protinam [me] et fugiam ". — 122. Si dederis, sc. te in pedes. — quod dem, magnum malum. — 123 sq. Versus in ­ eptissim i; nam si avis aufugerit, quo modo eam in caveam in clu d et? Itaq u e Lamb. „ne faxis" scribebat. Sed versus m ani­ festo spurii su n t; nec enim prcedixisti p ro p te r m etrum ferri p o te st, qui autem „ praedicas" rep o n u n t, o rationi nocent, nec Ita ut dicis Hegio respondere p o tu it; nam quod B rix. affert, T er. Phorm . 396, longe, aliud est. — 127. quipiam ex B rece­ p e ru n t FI. Br. ed. p r . ; cett. quippiam, rectius, cf. Rhet. ad Her. IV, 50, 63: „ne quid isti b arb ari tu rb e n t". Brix. contulit Most. 1016: „Num quid T ranio tu rb a u it? " Bacch. 1088. Cas. 818. — 128. Inde, v. Proleg. p. 203. 129. Aegre est, v. ad Am ph. 903. — 131. conciliare p ro ­ prie est coniungere, adsciscere, v. Mil. 8 0 1 ; sed apud P lautum saepe emendi vim habet, u t Epid. 4 6 8 : „Conciliauisti p ulchre". 6 4 4 : „sororem in libertatem opera concilio m ea". P ers. 538. Inde reconciliare est redim ere, v. 3 3 , 168. 576. — 133. Quis his loquitur? v. P roleg. p. 181. — 134. et, v. ad Asin. 564. — 135. Ossa atque pellis, cf. Aul. 556. miser a macritudine c o d d ., quod fu eru n t qui Livianis exemplis (v. M adv. Gr. L at. 2 5 6 , not. 1) d efen d eren t, quam quam non pro rsu s sim ilibus, quasi p ro p te r m acritudinem . C am erar. „m isera m acritu d in e", quod p ro b at Spengel., Phil. XXIV, p. 350. Nos cum an tiq u is edd. et Lindem anno Nonium secuti p. 136 praepositionem omisimus, FI. Gepp. Br. „m iser a e g ritu d in e". — 137. „Id quod foris" in quit „gusto, aliquantillum etiam b e a t", i. e. eius nondum amisi voluptatem . De ordine verborum cf. Aul. 112. heat, cf. Mil. 470. — 138. Ergasile cett. codd. — 139. A lterum ne versus causa delevit Both. — 145. fuerit iam in B em endatum . — 148. Alienus ego? Fleckeis. m utato ordine „Ego alienus". Quod u t in Ci­ cerone et P ro p ertio probarem , ita in P lau to legem non agnosco. Sed illi alienum scribendum esse v id it G eppert. — 151. quom,

v. ad Amph. 636. — 152. habe bonum animum, causam videas v 167; quom inus statim afferat, im pedit E rg asili in terru p tio . C eterum

[11,469]

V 121— 159.

415

h iatu r et p o st „anim um “ et po st „E hen“ . — 153. Quia i. e. quod, v. ad Asin. 55. — 155. Hegioncm non fallit, qua de causa p a ra ­ situs filium amet. Eius agendi rationem , quae ciborum stragem facit, cum bello com parat. Deficiente epularum copia et appa­ ra tu exercitum remissum dicit, u t nulla amplius res geri possit. (Quod etiam in cen tu riatis comitiis exercitus im perari et rem itti dicitur, huc non p e rtin et.) dixi Lam b. e m .; FI. Br. deteriorum codd. scripturam praetulit: „ d ix ti“ , eaque de causa p rio ra Hegionis v e rb a : „Huic . . . ex ercitus“ parasito trib u eru n t, quod et contra codd. nec recte f i t ; nam p a ra siti illudendi initium non ab ip so , sed ab Hegione fieri debet. — 156 sq. Si quod obti­ gerat ab initio scriptum fu it, hoc glossema sit necessc e st, ac delevi in priore ed itione, in altero versu „posteaquam “ pro postquam scribens; idem que iam Pylades fecerat. Lam binus p ro quod scripsit quoi, quasi „u t cuique11; „omnes, suo quisque loco, cui provincia o btigisset11; quod quam vis plerique defen­ dant, tam en L atine vix dici potest. Immo si quoi verum est, necessario am plectenda est Brixii ratio posteriores versuum p artes p e rm u tan tis; id quod iam probo, q u ia rep etitio „fugitare hanc provinciam 11 minus offendit, si statim se q u itu r, quam si versus in terced it. „Q uoi“ autem cum proxim a syllaba coalescit, cf. Aul. 75, et versus a duobus dactylis incipit. — 158. fugi­ tare sc. eos, ne cum Gepp. „ fu g ita ri11 scribas. — 159. multi­ generibus, cf. Sticli. 384 : „unguenta m ultigenera m u lta 11. M anet in sim ilitudine exercitus, copiasque enum erans, quibus ad cenam opus sit, nom ina iis im ponit quasi m ilitibus ex suo quibusque oppido profectis. Non pistores au t pistorum opera dicit, sed Pistorenses , quo audientibus in m entem veniret Pistoriensium E tru sc o ru m . Pistorum varia genere et nom ina ex titu lis collegit M arq u ard t, P riv a ta ltertb u m e r II, p. 29; eorum hic duo genera com m em orantur, qui panem e t qui placentas facieb an t; inde Paniceos et Placentinos nom inat, hos quasi P lacen tia ex Gallia. Cisalpina oriundos, illos fortasse ignoti alicuius oppiduli nom en referentes, v. V issering, Qusest. P la u tin . I p. 77 sq. Tum tu rd o ­ rum causa Turdetanos nom inat, Hispaniae populum , ficedularum causa Ficedulenses, piscium varia genera

qui ubi

hab itav erin t

maritimos omnes

ig n o ra tu r; p ro p ter milites quasi hom ines ex

[11,470] ora m aritim a p o stu la t. — In v. 160 au t post dum hiandum aut „opus e st“ legendum . — 165. Facete parasitu s H egionem im pera­ torem optim um praedicat e t, quod p riv atu s s it, qu eritu r. — 167 a proceleusm atico et trib ra c h y in cip it. — 168. %n his diebus, cf. Trucul. 6 3 3 : „in diebus pau cu lis“ . Pseud. 3 1 6 : „in hoc trid u o “ . — reconciliassere, reconciliaturum esse, v. M adv. Gr. 115 f. — 169. H iatur et in caesura et ante ultim um c re ti­ cum ; FI. B r .: „captiuom hunc adulescentem emi A leum “ . — 170. diuitiis duas prim as syllabas contrahit, v. P roleg. p. 214. — 171. me mutare confido fore pro „ confido fore u t m utem “ Latinum non est; pote scribendum esse, u t Aulul. 3 0 1 , v idit M ulier. A nnal. philol. 1866, p. 503. 173. Uocatus es Both. — 174. Quia mist natalis dies. Luchs., Herm. VIII, 1 06: „quia mi hic n a ta list d ies“ , vix necesse. Natalem diem, τα γενέ&λια, non solum Rom anos, sed etiam Graecos pro festo celebrasse, de quo iniuria d u b ita ru n t viri docti, comoe­ diarum loci ostendunt, v. Pseud. 164. P ers. 767. — 175. P o st uocari hiatur; Gepp. „uocatum esse“ ; FI. Br. m elius: „ad me ad cenam “ , quam quam co rru p tela cod. B hoc non firm at; nam „ad t e “ nihil aliud est quam „ad ce“ male lectum . — 176. Facete dictum, lau d at u t ipse lau d ari volebat. — Pauxillum contentus (sic cett. codd.). Lam bin. „p au x illo “ em endabat. Lindem . re s p o n d e t: „M ale et ex in te rp re ta tio n e . Pauxillum contentus non signi­ ficat parvo contentus, sed aliquatenus contentus “, e t his accedit Brix. Iinmo illam sententiam locus necessario p o s tu la t, nec si accusativus semel positus esset, ab em endando ab stin erem , sed cautum red d it eadem forma proxim o versu re p e tita . Ac fieri potest, u t antiqua lingua eadem vi accusativum posuerit, cf. ad A m ph/ 712, ad Asin. 148, ad Curcul. 136. E adem Fleckeisenii sententia fuit, qui Philol. II, p. 96 sq. hunc locum optim e tra c ­ tav it. — 177. Nc perpauxillum modo, i. e. modo ne p., cf. T er. Ad. 8 3 5 : „Ne nimium modo e tc .“ ' T ibul. II, 3, 6 7 : „ne sint modo rure puellae“ . Omisso „m odo“ P l. P ers. 4 4 7 : „Iam faxo hic a d e rit“ . TO. „A t ne pro p alam “ . — 179. Age olim recte em endatum ; cetera edd. p rav a p ersonarum distributione, plerique etiam assum pta A cidalii em endatione „E m in’ t u “ ? ita c o rru p e ru n t, ut intellegi non possent. E xem pli causa L inde-

[11,471]

417

manni enarrationem afferam : „D ixerat H eg io : Age sis, roga, q u a n ti, i. e. quam laute mecum cenare velis. Cui respondet parasitus nihil curans p re tiu m : E m pta res e s t ; caute tam en a d d it: nisi qui m eliorem conditionem afferet“ . Nec m ulto pro ­ fic itu r, si aut cum Salm asio „ ro g o “ scribas aut cum Gepp. „roga.n“ . Immo n ihil m utandum , u t unus Palm erius intellexit. Codd. B ct I om nia recte n o n , u t P areus d icit, H egioni, sed p a ra sito co ntinuant. E ius est h o rtatio Age s is ; is addit roga emptum , i. e. em ptionem confice, stipulationem fac, qualis est E pid. 4 6 7 : „M IL. E stne em pta haec? P E R . Tibi istis legibus habeas licet". Emptum substantive p o n itu r, u t ubi „ex empto a g itu r", de qua re v. Digest XIX, 1. Condiciones autem sive leges (cf. Asin. 232) ssepe in emendo a d d e b a n tu r, si addictio in diem fiebat, m axime ubi de fundis agebatur, cf. Dig. X V III, 2, 1: „ille fundus centum esto tib i em ptus, nisi si quis in tra K al. Ian. proxim as m eliorem condicionem fecerit". Condicio etiam de invitatione ad cenam d ic itu r, v. M art. X I, 5 2: «Ce­ nabis belle, Iuli Cerealis, apud m e; Condicio est m elior si tibi n u lla, veni". R etin etu r imago rei vendendse etiam in addito amicis ; nam qui caute rem fam iliarem adm inistrare volebant, amicos in consilium adhibebant. Sic τω αυβεχάσ'το) Philodem us de vitiis X, coi. 17 obiicit, quod μηδενί ηροσαναβέμενος αγοράζει nat πωλεϊ. — 182. T u , in q u it, non fundum vendis, sed profundum , i. e. voraginem om nia h au rien tem , nam venter tuus num quam expleri potest. Cf. Cure. 1 2 2 : „b arath ru in ". — 183. „Sed si v en tu ru s es" inquit, «m ature venito", temperi, v. Aul. 446. P a rasitu s non re c u sa t, quom inus vel statiin cena in cipiat. E m , cf. Asin. 333. — 184. Hegio nihilo m inus hor­ ta tu r u t m eliorem condicionem sibi quserat. L autiorem cenam cum lepore com parat, suum cum ictide ; sic enim legendum esse recte vidit Lselius B risciola, E s t enim ictis mustelse genus, v. P lin. Η. N. X X IX , 4, 16, 6 0 : «M ustelarum duo genera sunt, alterum silv estre, distans m agnitudine; Grseci vocant istidas". A ristot. H. Anim. IX , 7 5 : fj S’ ί'χτις εστί μεν το μέγε&ος ΐ,λίχον Μελιταΐον κννίδιον των μιχρών, τ ψ δέ δασντψα χαι τ ψ δψιν και το Ιενχδν τδ νηοχάτω χαί τον ηβονς τ ψ καχονργίαν ομοιον γαλΐ/. Duram carnem eius fuisse a p p a re t ex proxim o versu, ubi Hegio suum

[Π,472] victum dicit non m olliter incedere sed scruposam calcare viam. Nam olim em endatum . „ Conmetare, conm eare“ Nonius p. 89 Novii et A franii exem pla afferens, cf. Men. 998. T er. H eaut. 444. — 186. uinces me, sc. u t non veniam ; sim ilitudine re te n ta dicet se, quam vis calceatis dentibus opns s it, tam en venturum . Brix. conf. Stich. 751. — ne postules, cf. Am ph. 782. — tamen, v. Amph. 538. — 189. terrestris , ex te rra n a ta , u t ipse proxim o versu explicat, multis oleribus, i. e. m ultorum olerum , ablat. descript. ut v. 170. O leribus autem fere p a u ­ periores v ivebant, cf. Plin. Η. N. X IX , 4, 19, 5 2 : „ex h orto plebei m acellum "; delicatiores sp ern eb an t, cf. Pseud. 816 sqq. Iuven. 11, 7 8: „Curius parvo quse leg erat horto, ipse focis b re ­ vibus ponebat holuscula, quae nunc squalidus in m agna fastidit compede fossor". P la u tu s consulto obscurius lo q u itu r, u t p a ra ­ sito respondendi occasio sit, sibi quidem te rre stre m victum g ra ­ tissim um e s s e , quoniam sus terrestris b estia sit. P lanius autem re explicata „isto “ in q u it „cibo aegrotos, qui domi tuae sunt, cu rato ". — 190. Num quid uis? cf. A m ph. 538. — memorem mones, cf. Stich. 578. — 191. subducam ratiuncxdam, cf. Cure. 371. Non. p. 399: „subducere, su p p u ta re ". — 192. Quantillum. Non m ultum restare p u ta t postquam ad captivos emendos tan tu m insum pserit. — trapezitam „ ta rp essita m " Plautum dixisse veri sim ile est, v. P roleg. p. 208. — 193. quo ire dixeram, cf. Aulul. 108. — iuero olim em endatum . P ostquam a b ieru n t Hegio et p a ra situ s, in proscenio rem a­ nent captivi duo et servi eos custodientes (v. 211 sqq.), quorum princeps captivorum dolorem solari conatur. Canticum in cip it ab iam bicis versibus system atum modo coniunctis, deinde tra n sit in creticos. 195— 97 duo octonarii iam bici cum q u a te r­ n ario ; sed alterius num eri vix integri su n t; in te rtio fuistis synizesin p a titu r , v. P roleg. 215. — ex equi, i. e. p e rp e ti, v. Pseud. 9 9 8 :

„m ortem exequi".

Trim

(386:

„ e g estate m “ . —

— 198— 200. Duos octonarios iam bicos excipit se n ariu s, cui ad d itu r eiulatio. U ltim um e t ipsum octonarium facit Studem . Cant. p. 23 scripto: „Ohe! ohe! — 199. et herili codd. cor­ rupte. E ditorum plerique „et" d e le ru n t (FI. „etiam “ su b stitu it), et enarrare co n atu r B othius: „eam que p er ingenia v estra facere

V, 186—204.

419

len e m , i. e. facilem , non reuitentem herili im perio". Verum lenis servitus servis tantum esse potest. Lam binus lic e n tiu s : „A tque herile im perium ingeniis vestris lene re d d e re 11 ; sed sensum assecutus est; nam P lautus idem dixit, quod aliis verbis Curtius V III, 8 , 8: „Regum ducum que clem entia non in ip­ sorum modo, sed etiam in illorum , qui p aren t, ingeniis sita est. Obsequio m itig a n tu r im p eria“ . Quod quum A cidalius anim ­ ad v e rtisse t, m inus feliciter em endavit: „F eram que erili im p.", nec m ulto m elius B rixius: „ D u ram q u e“ . P areu s „Eam que ex erili im p .“ scripsit, parum perspicue; G eppert. „Eam que ex rigido i m p e r i o q u o d esse debebat „ex dura (sc. se rv itu te )“ . M ihi in mentem venit „A ptam que erili im p erio “ , i. e. dum ad heri im perium accom m odatur. — 201 sq. octonarius iamb, cum senario. P ro corrupto mir aclitis m ali quidam codd. „m ira cuditis", unde antiqui e d d .: „oculis m ulta m isera cuditis", quod fru stra defendit Lindem annus. Camer. elegantius: „oculis m ultam m iseriam a d d itis“ . P a reu s: „m ultas oculos m ulta H eracliti1', ita u t per m ultam in tellig an tu r lacrimae Hcraclitese. G e p p .: „ oculis m ulta m ira cern itis". Br. „oculis lam enta editis", ego in p rio re e d it.: „E iulatione haud opus est m u lta; oculis m ultam indicitis" ; sed prius multa non p o te st non offendere, nec dubi­ ta r i d e b e t, quin ex altero male praecepto ortum sit; etiam „m ultam indicere", quod habet Plinius II. N. X V III, 3 , 12, pro „dicere" insolitum est. Quare iam m alo: oculis multam miram dicitis. N olite, inquit lorarius, eiulari, ne oculos lac ri­ m ando corrum patis (Ampli. 526) itaque oculis vestris multam grandem dicatis. — 202. In re mala. A pud P lautum alibi constanter contrario ordine poni „m ala res", an im ad v ertit Luchs. in Studem . Stud. I, p. 26; nec tam en ideo correxerim „Animo in m ale r e " , quod comm endat. 203 octon. iam b.·— quia, cf. 153. cum catenis G rut. em .; Br. confert Cic. Mil. 4, 11: „esse cum telo". Superiores: c o n ­ caten ati". Ceterum u tri ex captivis hsec trib u en d a s in t, codd. non d istin g u u n t, nec nos audem us. — 204 si recte tra d itu s e s t, constat ex tripodis. trocli. catal. et duobus creticis (cf. Studem . Cantic. p. 15). H erm annus trim etru m creticum fecit deleto in u tili voc. UOS, quod, si corrigendum e s t, et ipse

[II, 474] probaverim . FI. et Gepp. tetram etru m faciunt, hic ..istis si u o s1', ille „ n u n c siu o s " scribens. — 205 tetram . crfct.; 'que dei. edd. — emerit, de coniunctivo cf. ad Amph. 953. — 206 com positus ex trip o d ia iam bica et cretico. — 207 tetram e te r creticus, si co rrip itu r p rim a syllaba vocis officium. P ro est B ecker in Studem. Stud. I, p. 310 „ s it“ p o stu la t, sed cf. ad Ampli. 696. — 208 comp. ex dim etro cretico et dim etro troch. catal. U t tetram etrum creticum facerent, Herm . Lindem . Muli. ..quam rem a g is“ . Brix. „hanc rem a g itis“ . — fingitis , i. e. p a ra tis , cf. Lucii. X X V III, 57: ,,sed fuga fingitur. U t tim ido pede p e rc itu ’ v a d it!“ — 209 — 10 octonarii trochaici. FI. epist. erit. p. X X I et M iiller. PI. Pros. p. 71 anapaesticos esse affirm ant. FI. prae­ terea ,,Fugiam us nos“ p o s tu la t, v. ad 148. — 210. dehortor synizesin non p atitu r, cf. P roleg. p. 213. Poen. 6 7 7 : „Xeque nos h o rta ri neque d eh o rtari d ecet“ . — 211 hexam eter creticus, 212 com positus ex cretico et quinque trochaeis. exorare cum duplici accusativo, cf. Baccli. 1202. T er. E un. 185. Andr. 901. — 213— 14 te tra m e te r creticus et dim eter creticus cum clausula duorum trochaeornm. Abscedite captivis dicit, quorum precibus concedit, nos etc. conservis suis; sed . . . incipisse iterum captivis, nec transitus in singularem num erum offendere debet. Huius autem verbi paenultimae cnm recc. edd. i dedim us u t infra 796. Mil. 230. 239. — 215. Em etc. Haec, quae B pr. m. Tyndaro trib u it, cum plerisque edd. P h ilo crati dedim us, quoniam concede eundem dicere o p o rte t, qui v. 219 „secede“ dicat. Versum autem hunc et p ro x im u m , quos coniungit B, cum plerisque edd. in duos divisi. P roxim e M ulierum secutus sum , qui PI. Pros. p. 105 co rrep ta ultim a vocis erat prim um versum anapaesticum fecit; equidem com positum dixerim ex trib u s iam bis et molosso, proxim um autem ex trib u s iam bis et duobus trochaeis. — 217 et 18 cretici videntur, quom , v. ad Am ph. 636. A nte quae o m ittitu r „eorum “ , vid. ad Am ph. 38. infra 264. — Ante ea ad d id eru n t ,,a tq u e “ antiquae quaedam edd. ct M u lie r.; sed compos apud P lautum alibi sem per cum genetivo iu n g itu r, nec copiae, sed rerum compotes fiunt; quare non dubito quin aliud fuerit., v e h it: „uosqne eo ru m “ . 2 1 9 — 23 te tra m e tri cretici. 220. arbitrari , v. Aul. 599. — 221. Neu versus causa recentiores edd. — 222. ni c o d d .; edd.

[11,475]

V 205—285.

421

vulgo „nis'i“ ; sed tum non colas scribendum erat, verum „celes“, u t in p rio re editione posui , quam quam hic versus locus vix m olossum pro cretico p a titu r. Iam etsi posui, i. e. quamvis, vel etiam si, u t infra 850. Aul. 413. Trucul. 802. Rud. 1350. astu, cf. Poen. I l l : „ Ita docte atque astu filias quaerit suas“ . P ers. 149 : „Prsem onstra docte; praecipe astu filiae". Ter. Andr. 208. Eun. 924. — 223. id, sc. quod m achineris, parum definite p o n itu r , cf. Poen. 183 sq. „Q,uid tu dubitas, quin extem pulo D upli tibi, auri et hom inis, fur leno siet Neque id unde efficiat liab eat?" M ost. 113: „si quid nummo sarciri po test, usque m an tan t neque id faciu n t, donicum p arietes ru u n t" , cf. ad Bacch. 1026. — 224 constat ex dim etro cretico et dim etro tro ­ chaico, 225 iam bicus octonarius est. H erm annus, quem fere seq u u n tu r Lindem . Fi. Gepp., duos tetram e tro s creticos et dim e­ trum iam bicum d escrip sit; sed prim um versum m u taru n t, u t FI. „Nam si erus tii m ihi’s atque ego esse me tu u m ". — 2 2 6 — 30 te tra m e tri bacchiaci. hoe delevit Herm. — 227. „in cep tu “ A cid.; non opus, nam consilio capto res iam iticepta e s t .— 229. Nam·, m erito eum hoc sperare significat. V ersus non bacchio term i­ n a tu r, sed paeone prim o. — 230. me addidit Herm. offerre uilitati , perm ittere u t pro uili h abeatur. Leporem aliquem in componendis vocabulis p o eta secutus est, nam vile caro co n tra ­ rium est. — 231. Personarum nom ina p erm utanda esse in tellex it G uietus. Versum iam bicum septenarium edd. fecerunt, P y ­ lades addito „tu n c“ post scire, Fleckeis. transpositis vocibus: „A t m em ento scire". E quidem nihil audeo m u ta re, quoniam etiam duo v ersu s, qui se q u u n tu r, incertissim i sunt. homines spurium vid etu r, nam L atine dici non potest „homines m axim a p a rs" pro „hom inum m axima p a rs", nec simile est Most. 18: „num erum , genus ferratile ", ubi minime otiosa est appositio. Cf. M ost. I l l s q . : „m agna p ars morem hunc ind u x eru n t". — 234 — 238 tetram e tri cretici. —- 235. Fiunt Herm. em. — Nune etc. A ntea, inquit, dixi (v. 228) me talem futurum esse, qualem tu me esse velles, nunc dico , qualem te mihi esse v elim , scilicet m emorem beneficii (2 3 1 ), nec quidquam melius aut p ie ta ti con­ venientius suadere possum. U t autumo, ita scribendum esse iam antiqui quidam edd.

suadeo prio re loco viderunt.

(Simili

Captiui

[11,476]

errore Most. 1082 cocld. „quod agas, id agas11, ubi olim emen­ datum „quod agis·11.) Quod autem A cidalius, ' D ivinat, p. 93, ante 236 lacunam esse s ta tu it, quam vis recentiores edd. se­ q u a n tu r, probari n e q u it, nam loco recte intellecto praecedit id ipsum, quod desiderat, adm onitio servi, ne herus beneficii oblati imiuem or sit. — 237. te S l , hoc ordine iam edd. antiquae. Tyndarus hero non a lite r quam p a tri se suadere dixit. Im m o, re­ spondet Philocrates, tu mihi p atris loco es. — 239 septenarius trochaicus, sed malus et sine diaeresi; Br. m utato verborum ordine: „moneo saepius te u. m .“ ; octonarium faciunt Gepp. „saepiuscule“ , FI. „saepius te d “ scribentes. — Audio. „L ib e n te r hoc ad m itto 11 e n a rra t D onatus ad Ter. Eun. 3 7 1 ; cf. Phorm . 236. A ndr. 552. Cic. Rose. Am. 1 8 , 52. P lan t. Cure. 610. — 240 octon. trocli. conseruos Acida!, em. u t 242. 241— 49 troch. septenarii. 242. Ut qui, v. ad Asin. 501. erum iam in B em endatum . esse priorem co rrip it. — 243. antehac fortasse et ipsum corripi po tu it, v. Proleg. p. 2 0 3 ; sed Quod parum recte d icitu r; nec enim hoc unquam antea im p era­ verat. FI. „Quom “ ed., M ulier. „Q ui“ , quem secutus sum. — 245. Versus insto longior. B oth, que delevit; Lindem . Br. con\ FI. Gepp. commune, sed u t ille „quod m ihi'1 sc rib e re t, hic .,meum q u o d 11. hostica priorem c o rrip it, v. Prol. p. 201. — 246 scruibas iam antiquae edd. — 247. meminisse memineris, v. ad Aul. 174. De id repetito ad Aul. 786. — 248. potes recte cett. codd. — 249. memoriter, v. M adv. Cic. Fin. I, 10, 34. R epetitio eiusdem notionis u t in substantivo et adiectivo (v. ad Ampli. 2 7 4 ), ita in verbo et adverbio P lauto adm odum placet, cf. Anrph. 413. Cure. 534. 683. Cas. 245 : „cupide cupis11. Pseud. 1295: „u t m adide m adeam 11. Poen. 609: ..sapienter s a p it11. P ers. 4 2 8 : „ualidc u a le t11. T rucul. 3 5 3 : ..nitide n ite t11. — Si versus recte tra d itu r, hac corripi v id etu r; M ulier, m alu it: „inest uobis sp e s1', u t „ e st“ c o rrip e re tu r; FI. „est nobis sp es11. 250. Scena irochaicis septenariis scripta. Hegio domo egrediens iis, qui intro sunt, dicit se brevi red itu ru m esse. CX

his, captivis. — 251. Ul>i sunt? nam secesserant custodis p e r­ missu. — 252. tibi ne in quaestione csscmxis, i. e. ne nos

V. 237—265.

423

quaereres. A n tt. edd. ,,quaestioni", Cam erarius rectius: „in quaestione", cf. Cas. 507 (v. Spengel, P laut. p. 46). Pseud. 667. T ers. 52. Cist. 421, u t h. L, „ in “ excidit. Trin. 1012: „si aberis ab eri quaestione". Mil. 1271: „ne sies in expectatio n e ". — P o st essemus in B rasu ra e s t, quam ru b ricato r ex­ plevit addito H E . — 254. quom etiam , i. e. etiam quoin. — 255. cautor. FI. ep. erit. p. X X I „ c a u ito r“ scribendum censebat, n t fa n ito r, Amph. 67 a l., quo magis a p p areret allitteratio vocabuli iuxta positi captus ; parum refert. Cf. E pid. 355: „ipse cautor captus est" ; qua sim ilitudine perm oti Biicheler. et B rix. liunc versum spurium p u ta ru n t, iniuria. is abesse p o tu it, sed cf. 223. — 256. causa est ut, cf. Liv. V, 55, 5: „ E a est cau sa, u t veteres cloacae . . . privata passim subeant tec ta". Plin. Η. N. XI, 37, 55, 148: „E a causa est, u t plcraeque alitum hom inum oculos potissim um a p p e ta n t", cf. „spos e st n t" Bacch. 367, „occasio est u t" . Mil. 971. — 258. quia cf. 203. — 259. P o st si hiatus. F I.: „si hinc abeam us". — 260. illic c o d d .; „ illi“ Both. FI. — 261. ignaui in m argine cod. B em endatum est. — fuimus prim a longo, u t infra 55 0 , 627 aliisque non m ultis locis, v. M u lier., N achtr. p. 84. — 262. Post quae hiatus. Cam. „ex te q u ae". FI. „quae ego ex te". Koch. „Secede ad me huc". — 263. Quarum rerum falsiloquorn esse, i. e. quas res m en tiri, liberius posito genetivo obiecti. — 264. quod sciam , i. e. eius quidem , quod sciam, cf. 217. — nescium passive, u t Rud. 2 7 5 : „in locis nesciis". Tac. Ann. I, 59: „nescia trib u ta " . XVI, 14: „neque uesciuin hab eb at Anteium caritate Agrippinae invisum N eroni", cf. Geli. IX , 12.· nescium tibi tradam, i. e. nescire me fatebor, cf. Cure. 3 8 5 : „ego hoc ecfectum lepide tibi trad am ". — 265. T yndarus quum Hegionem secreto cum P h ilo c ra te , quem pro servo h a b e t, colloquentem v id ea t, successu doli g a u d e t, vulgataque im agine senem , qui d ecipitur et pecunia sua frau­ d a tu r, cum viro com parat tonsoris opera capillum et barbam po n en te, cf. Bacch. 239. adtinet i. e. adm ovet, prope tenet, cf. M en. 7 1 7 : „nunc eandem ante oculos a ttin e s" . Sed subiectum „ senex" esse videtur. Itaque Seyfiert. Phil. XX VII, p. 4 4 1 : „cultro os" vel, ne „nunc iam " bissyllabum sit, „os

Capti ui.

[11,478]

c u l t r o q u o r u m prius in priore editione am plexus sum. Sed tum in proxim o ‘v ersu offendit subiecti m iita tio , nec p lu ralis cultros elim inari deb et, nam in tondendo pro novacula p le­ rum que u teb an tu r duobis c u ltr is , i. e. forficibus; v. P oll. X, 1 4 0 : τά κονρέως σκευή . . · κονρίδες μάχαιραι, μαχαιρίδες, quorum illud ex Cratino, hoc ex E upolide affert. P h o t. p. 250. Clem. Alex. Paedag. I l l , 11, p. 2 9 0 : κείρειν ον ξνρώ, άλλα τοΓις δνοϊν μαχαίραι; τάΐς κονρικαϊς. M artial. Υ Ι, 9 5 , 11 s q .: „rigetque b a rb a , qualem forficibus m etit supinis to n so r“ . Novum ig itu r iam hinc subiectum est. Brix. „nunc erus" scrip sit; ego „hic iam “ . H iatus in caesura legitim us est. — 266. inuolucri Lindem . em .; T urneb. „involucrum “ scripserat. Ne tantum quidem , in q u it, lintei hum eris eius inficit, quod prohibere p o s s it, ne vestem in q u in et; adeo ei non p arcit. ut ne, Brix. confert Mil. 149: „eum que ita faciem us, u t quod u id erit ne u id e rit“ . — 267. strictim, iv χρω, usque ad cutem ; per pectinem, pectine interposito, dicam, i. e. putabo, cf. 528. 536. T rin. 2. — 268. usque admutilabit probe, prorsus m utilum faciet. P lautina abundantia, cf. Cist. 182: „usque adsiduo“ . Pseud. 5 47: „totum u sq u e “ . Cas. 6 9 8 : „p ro p ere cito “ . M ost. 5 2 6 : „plane in perpetuum m odum “ . 7 0 1 : „iure optumo m e rito 11. Mil. 3 9 4 : „me insim ulatam perperam falsum .“ 4 0 2 : ad id exemplum sim ile11. Mere. 9 3 : „u t uolui, ex se n te n tia 11. — 272. familiaris filius, cf. Asin. 265. — 273. Eugepae P areus em ., Thalern talento iam antiq. ed d ., cf. Bacch. 120. „talentu m “ autem paronomasiae causa p o eta posuit. Sapientissim um virum , in q u it, prae hoc contem nam , ac si talen to m ihi addicatur, quod pro tali servo vile pretium v id etu r, em ere nolim , nam hunc habeo. — 274. Voculam excidisse num eri o ste n d u n t; ille Cam erar. ad d id it; Both, aliique: „Nam p o l“ . — 275. ad seruitutem contidit, i. e. accom m odavit, cf. Cic. Verr. V, 30, 7 7 : „tu supplicia, quae debentur hostibus victis, ad tu u m , non ad reip. tem pus conferes?" — 276. Quo de genere natus. Vulgo sine praepositione „quo m utaverim au t B rixii verim. — Polyplusio, ficandas aptum fingit.

genere n a tu s 11 d ic itu r, nec tam en ideo coniecturam „Quo, dic, g e n e re 11 p ro b a­ cf. 968. Nomen generis ad divitias signi­ — 277. illi Both, em ., cf. 340. —

unum pollens atque honorcitissumum, i. e. unum pollentissum um a. h . ; P la u to satis visum est semel superlativum ponere. — 278. atque ab summis utris, nec ab inferioribus solum sed etiam a summis viris ei summus honor h a b e tu r .— 279. Versus c o rru p tu s, nam Aleis synizesin non p a titu r. Lindem . „est ta n ta g ra tia " , FI. „est g ratia ta n ta " ; pleritpie in Aleis mu­ tandum censuerunt; Lachm . ad Lucret, p. 2 6 2 : „in eieis", M ulier. „illic“ , Brix. „in illis". Sed nullam rationem habet causalis haec sen ten tia anteposita verbis Quid diuitiae? a quibus novam sententiam incipere a p p aret. Itaque M advigius, Advers. II, p. 5, pro Tum igitur „ R u m p itu r" coniecit, qua em endatione nec num eri ex p ed iu n tu r, nec his interpositis non im portune in te rru m p itu r quaestionem series. ^ Q uare nunc u t olim versum delendum censeo. A ddendi causa h ic, u t saepe, nulla alia fuit nisi πεψιεφγίa histrionum . — 280. opimae iam a Lipsio et Lambino em endatum . P ro p ria vocis vi rete n ta P hilocrates tam opimas a it esse senis divitias, u t inde sebum excoqui possit. — 281. abimus praesenti tem pore Both, aliique, v. ad Amph. 661. — 282. uiuatne Both, et posteriores. — 283. philosophatur, servorum m ore, cf. P seud. 9 78: „Saluos sum ; iam p h ilosophatur". — 284. Quid erat ei nomen? v. ad Amph. 360. — Thensaurochrysoni eochrysides, quasi qui auro thesauros omnes vincit. — 285. quasi. Iungendum „quasi p ro p te r d iuitias". Vocabulum ethicum quum prim o loco positum nou esset, vulgaris serm onis m ore p o stea additum est, cf. Poen. 91: „Uosm et nunc facite coniecturam ceterum ". Nimis lau g e ret G eppertii „quidem st“ . — 286. Ingentes divitiae nisi ab avaro homine et quaestus causa om nia audenti com parari posse non videntur. P arum ig itu r considerate A cidalius audaciam non genuinum esse affirm avit. Quod autem substistuere conatur „ten aciam “, id proxim is (v. 288) non com m endatur, quae si ad antecedentia re fe rre n tu r, „Ain tu ? " dicendum fu it; Quid ais novi aliquid infert, v. ad Amph. 414. — 287. ille quidem Gepp. et Luchs. Herm. V I, 278. M irum illud nom en p ro p te r vitae rationem ei inditum esse dicit, quum p ro ­ prium et germ anum eius nom en aliud esset. Versus p e r se nihil h a b e t, quod offendat, sed dubitatio m ota est, quod infra 629 Hegio verum nomen prim o audire v id eb atu r; quare Both. FI. Br.

Captiui.

ΓΙΙ, 4801

hunc versum spurium h abuerunt. — 288. pertinax, i. e. ad­ modum tenax. Vocem alia significatione notam (v. A ttii v. 4 sqq.) P la u tu s facete hic posuit. — 289. ut magis noscas , sc. rem a u t eum , omisso obiecto parum definito, cf. Cure. 259. 630. Mere. 4 3 6 : „si tu scias“ . — ubi quando , i. e. ubi aliquando; in u tilite r quidam : „suo sibi q u an d o 1'. Genio suo Rom ani m axime natali die sacrificabant, vid. Tibul. I I , 2 et IV, 5. Censorin. d. nat. 2. F e sto e t laeto die pretiosissim a et splendi­ dissima vasa hom ines apponere solent; ille fictilibus u titu r, nec religionis causa, quod in publicis quibusdam sacris servabant Romani, v. Plin. Η. N. XXXV, 158, in vita p riv a ta non serv a­ bant, sed sordidae parsimoniae et suspicionis causa, quasi tim eret ne deus ipse, si argentea vasa adveniens invenisset, furto auferret. Samia autem vasa fictilia et vilissim a e ra n t, v. Stich. 690. Bacch. 199. R hetor, ad H erenn. IV, 51, 64. Cic. p. M uren. 36, 75. 292. Hegio, qui huc usque eum, quem servum esse cense­ bat, in te rro g a v it, iam T yndarum , quem herum esse censet, ag g re­ d itu r. Eadem , v. ad Bacch. 47. — 295. e iam ab antiquis edd. additum est. Cur „ex “ potius scribam us, nulla causa est. — 296. P ro scio in ceteris codd. et edd. em endatum est „scitoiC; G eppert. et facilius et v e risim iliu s: scis. — 297. quam­ quam olim em endatum est. — 300. Non p o stu lo , in q u it, u t iste (personatus servus) me magis quam te m etuat. — 302. Memini quom. Brix. com parat Bacch. 466. Poen. 7 2 6 : „Uid istis, leno quom aurum accepit11. True. 112: „ipsi uident, eorum quom abgerim us b o u a 11. haud audebat, sc. me lsedere, cf. Asin. 246 : „si m utuas non potero, certum st sumam fen o re11. Casin. 5 2 5 : „Nunc uale atque istam iu b e 11. Aul. 269. — facto, sicut me p rodidit. — 303. Communis sententia. T heophr. Char. 8 : ενΰνμϊ/ το τής τνχης-, Hor. Od. I, 34, 1 2: ,,V alet im a summis M u tare e t insignem a tte n u a t deus“ . — artat, in angustias re d ig it; fingit, in alias form as redigit. Gepp. male „findit“ . — 306. proinde ut, i. e. talem , qualis, cf. A m ph. 953 et not. ad A m ph. 571. — 308. hoc, quod sequitur. — uoluerim Brix. em. u t v. 53. — nisi forte ipse non ids, nisi forte tib i incom ­ modum au t m olestum est, cf. T rin . 328. 1156. — 312. que et, v. ad Amph. 5. — 313.

habueris . . . curauerit, habebis . . .

Y. 288—334.

427

curabit, cf. ad Aul. 562. Quam sim ilis utriusque verbi vis sit, a p p a re t ex L u cretio , qui I I , 31: „iucunde corpora c u ra n t1-, Y, 1394: ,,iucunde corpora h abebant'1. — 315. „me meus p a te r “ FI. — 316. 'istuc scripsi cum B rixio; superiores fere „i8taec“ ; „isto c“ ablativus est. — 317. ,,fateor esse“ FI. — 319. auariorem, u t tantum pretium pro me exigas, quo soluto in p a tria (illi, ubi minime honestum est) m endicare cogar. Quod si patiendum sit, veretur, ne p a te r unicum filium servire m alit. — 320. decere cum dativo iunctum v. ad Amph. 813. Offendit unicus dactylica vox trochaei loco po3ita, v. Prolegg. p. 180 sq. FI. ed. ,.N e, tam etsi unicus sum , magis decere u id e a tu r p a tr i11. Felicius M ulier., quem Br. se q u itu r, pro ,,decere" scripsit „esse e r e “ . — 323 extat etiam Aulul. 159, nec in iuria Ritsch. Opusc. II, 283 sqq. spurium iudicavit, quia nostrum, quod illo loco aptissim um est, hic „m eorum “ esse de­ bebat. — 325. Scio, v. ad Amph. 433. lutulentos, turpes, cf. Poen. 158: „lenone istoc . . . non lutum est lu tu le n tiu s11. D ete­ riorum codd. sc rip tu ra , quam plerique edd. recep eru n t, „lucule n to s11 et m etro re p u g n a t, nec sententia ferenda e s t, nisi post hunc versum a d d a tu r „sed “ . Brix. versum pro spurio habet. — 326. E dd. com pararunt Ter. Ad. 216: „Pecuniam in loco neglegere m axum um interdum est lucrum 1-. Profecto, hercle, sim ilia non raro secundariae sententiae, si antecedit, inseruntur, cf. Mil. 156: „Ni hercle defregeritis ta lo s 11. Asin. 411. Aul. 242. R ud. 1361. T rin. 457. al. — 328. aduorte cett. codd. Cf. Cure. 270. Mil. 766. T rin. 66. — pariter, cf. Mil. 235 : „ut scias iuxta m ecum m ea consilia11. — 329. Alide codd.; Lindem . „in A lide11 u t v. 95. M alim ibi quoque praepositionem d e le re; nam Alis etiam u rb is nom en est, cf. 568. — 330. P ost praeterea hiatus in caesura. F I. „praeterea t u 11. Gepp. „num m ulum “ . Ritsch. ^ r a e t e r e a d 11. alia M ulier, p. 547. — ne duis , cf. Aul. 231. — 331. amit­ tam, v. 36. 338. — 332. oras, loqueris, cf. E pid. 714. Men. 1124. P seud. 389. Stich. 724. Sim iliter Cas. 477. Men. 153: „aequom o ra s 11. M ost. 670. P ers. 400. Rud. 184: „bonum aequom que o ra s 11. Pseud. 5 3 8 : „Ius bonum o r a t11. — es homo, hoc ordine cett. codd. — 334. Pol hic quidem codd.; FI. B r .: „P ol is quidem 11; vix opus. huius, i e. m eus, δβΜτιχως, cf. 31

428

Captiui..

[11,482]

Cure. 248. Epid. 142: „huic hom ini11. Poen. 650: „hic u e n a to r11. ib. 1261: „huiu3tee“, si scrip tu ra sana. Rud. '9 3 7 : „hic re x “ . Male Lindem . haec P hilocrati trib u it, qui hic interloqui non debet. — 335. hoc, u t redim atur filius tuus. in prodiui cett. co d d .; FI. „ s t“ addit. Significat „facile e st“ , cf. T er. Andr. 701. Η. 1. reten ta p ro p ria vocis vi tam facile accidere ait, quam im ber cadat. — 336. ted scripsi cum FI. Idem .,hoc“ addidit post „oro“ , u t v ita re tu r hiatus, qui ante nom en p ro p riu m ferri posse videtur. Br. „sed tecum oro hoc‘!. — 337. ab re, quod ab eo, quod effectum volum us, alienum e st, cf. Asin. 222: .,haud est ab re aucupis“ . T rin. 238: ,.ab re consulit11. True. 5 1 8 : „haud ab re tibi istic obuenit lab o s11. — scies iam in codd. em endatum ; nec tum offendere debet, quod etiam post „si“ saepe ponitur, v. ad Most. 659. FI. „Faciam , dum ab re ne quid ores. TY. Ausculta, scies“ , u t Asin. 347. Br. „Au­ sculta dum, u t scias11. — 338. donicum olirn em endatum . — 339. ut versus causa delevi cum Bosscha aliisque, Br. „ te 1- to l­ lere m aluit. — hunc, P hilocratem . aestumatum , p retio con­ stitu to , v. 352. — 340. illi, E lid e , cf. 322. — 341.. conueniat olim em endatum . — 343. nihil est, nihil p ro d erit, v. ad Asin. 424. — operam luseris, i. e. p e rd id e ris, cf. Cas. 401. Pseud. 369. Ter. Phorm . 332. — 344. omne versus causa transposuit Both. transactum reddet, cf. Asin. 12 1 , al. ap. Br. — 346. ex sententia, g ra tu s, cf. Pers. 18: „Satine ergo ex se n te n tia ? 11 T er. Phorm . 256. al. — 348. periclo sci-ibenduin videtur, u t solet P lau tu s in m ediis versibus, v. Kam pm an. r. m ilit. Pl. p. 21 s q q ., cum h iatu in diaeresi legitim o, quam ­ quam Ritsch. „periculod1! scr., FI. Br. „ego h u iu s11. — nice librarii errori deberi, olim intellectum est. — 349. scit, p ro d u ­ citur, v. Prolegg. p. 196. — 350. istunc versus causa Camer. — 351. Quam citissume, v. a d A u l. 229. — ccderc ad factum, ad effectum perduci, si vera scriptura. ' M advigio „ad p a c tu m 11 in m entem venit. — 352. Num quae causa est, cf. Aul. 254. U troque loco optumc scripsim us, ut h. 1. d e tt. codd. Nam si retin etu r codicis B scrip tu ra „optim a1', necesse est a u d ia tu r non id , quod praecedit, sed co n trariu m , h. 1. „Immo optum a causa e s t,

cur dem 11, Aul. 254

„Immo optim a causa e s t, cur

V. 335—372.

429

nuptias faciam us“ . De immo postposito v. ad Aul. 758. Gepp. „Immo optum e. H. Quin so lu ite“ . — 354. Atque , atque adeo, cf. 580. Mere. 7 3 0 : .,am atori seni Cenast coquenda, atque quoin recogito, Nobis coquendast“ . — ferant, codd. repugnante versu; Camer. ,,a f f e r a n t ; recc. offerant, cf. Ter. Ad. 9 7 8 : „Di tibi, Demea, omnia omnes sem per optata offerant11. — 355. Quom, v. ad Ampb. 636. honore honestas, cf. 391. — 356. Solutis vinculis lenim entum seutit. iam ad sequentia, non ad antecedentia, retuli cum Brixio. collus, v. ad Amph. 441. collari em. Lindeiu. „colIare“ ait Non. p. 36 „est vinculi genus, quo collum ad stringitur. Lucii, lib. X X IX : Cum m ani­ cis catulo collarique u t fugitiuom deportem 11. Collaria canibus im posita V arro R. R. II, 9, 15 com m em orat. Cf. etiam Poen. 1354. —■ 357. Versus allitteratio n e insignis, gravida, magni p o n d eris; cf. P ers. 674: „Si quid bonis boni fit, esse idem et graue et gratum solet". Rud. 939: „boni quod bene fit, haud p e r it11. — gratia ea, i. e. eius r e i, cf. 715. 373. Most. 911. ib. 1 147: „istam ueniam 11, cf. Casin. 911. — 358. Nunc cett. codd. illam cett. et B man. sec. — dice, monstra, praecipe Camer. em .; eadem leguntur Mil. 258. — 359. ad aliquem n u n tia re dicitur u t litte ra s m itte re ad aliquem . Br. confert M ost. 228. Mil. 116. T rucul. 690. 360. Ab hoc versu codd. novam scenam incipiunt, quos si quis sequi v e lit, ei v. 292 idem faciendum est. Haec autem sive nova scena sive eiusdem scense pars levioribus num eris scripta est usque ad v. 383. Servo enim , quem p u tat, Hegio m andata tra d e n s senariis loquitur. — 362. quod is uellt ; de dem onstrativo omisso v. ad Amph. 38. — 363. P ost aestu­ matum hiatus in caesura. FI. te post dedi posuit, prob. M ulier. Pros. p. 167. — 366. nostris filiis, nostrorum filiorum , v. ad Am ph. 44. — 367. rectum est, re g itu r, dirigi potest, cf. Bacch. 409. — 368. ad olim additum . — 370. Tide tibi item in principio senarii poni Cure. 9 et Cist. 3 9 3 , anim advertit Br. — ea, si verum est, significat „hac ra tio n e 11; cf. „eadem “ Bacch. 47. Boxhornius „ a “ substituebat, Gertz. „ex 1!, quorum neutrum recte d icitu r; melius FI. et B r. om ittunt. — 371. FI. a liiq u e : „fers i t a “ . — 372. Em Ubi hominem, ei dicit, 31*

Captiui.

[11, 484]

quem Philocratera esse existim at. Em est e n , v. ad Amph. 7 7 1 , in fra 8 5 3 > — Gratiam habeo\ d e' h iatu v. Prolegg. p. 220 et 222. F I.: ,,Habeo g ra tia m 11, cui recte ad v ersatu r Luchs. in Studem. Stud. I, p. 22. — 374. meos om ittunt cett. codd. probante versu.· — 376. rem scriptor codicis B quum in tex tu omisisset, in m argine a d d id it; cf. Ampb. 593. A nacoluthi spe­ ciem enuntiatio praebet, quia me P lautino more ex secundaria in prim ariam sententiam translatum est, cf. ad Bacch. 211. — 379. rebitas, redeas, vid. ad Cure. 1 4 1 ; cf. infra 408. 690. 741. Pro huc Loman. Specim. critic, p. 3 „huic“ p o stu la t, et secuti sunt FI. et B r ., non opus. — 381. M advigius A dvers. II, p. 5 sq. ab hoc versu T yndari verba incipere s ta tu it; sed u t ipsum Philocratera Hegio re m itte re t, p a te r eius nullo modo expectare poterat. Ad v. pater autem tam „ tu u s “ quam „m eus“ audiri p o test; nec am biguitatem h. 1. P lautus quaesivit. — ali­ quam, i. e. alium quem, u t saepe apud Ciceronem. 384. R edeunt trochaici septenarii. — 285. in rem condu­ cat tuam , cf. Cist. 4 6 2 : „quod tuam in rem bene co n d u cat1'. — 386. semper pro „id p e r “ em. Br. uiribus cett. codd. ac pro „ a tq u e “ scripsi versus causa; FI. „ e t“ ; alii p riu s et delere m aluerunt. — 392. preeeipias B man. sec. — 393. equi­ dem Lamb. em. — 394. Post cum h ia tu s , cf. v. 24. M ulier, aut „cum hoc m ihi11, au t „m ihi cum hoc h ic 1-. — 395. mora, merast, cf. T rin. 795 s q .: „in huiusm odi negotio diem serm one terere, segnities m era st11. — 396. uicem, cf. 521 et ad Amph. 330. — 597. poterit Reiz. em .; idem istuc delebat, nam versus iusto longior est. utrique, cf. Aul. 129. — 400. Me hic ualere et errore ap p aret rep e tita esse ex v. 390. Br. G epp. FI. ,,Me hic . . . . in te r 11 spuria h ab u eru n t, u t T yndari v erb a a Nos inciperent. M ihi iam verisim ilius v id etu r, hic aliud scriptura fuisse, velut: „Hoc si q u a e re t, tu te audacter d ic ito 11; „n o s“ enim cum Lindem auno et M advigio om itti potuisse credo. — 402. te . . . mihi scribendum esse v id eru n t Lindem . Brix. M advig. Advers. I I , p. 6; nam et si me sc rib itu r, difficulter au d itu r in proxim a se n te n tia subiectum „ te “ , nec aduorsari herus recte dicitur servo, qui nihil sibi, sed om nia domino velle debet, cf. Stich. 7 4 : „E x o ran d o , haud aduorsando sum endam

V. 372—424.

431

operatu censeo". Aulul. 139. Ter. Hecyr. G54. al. Omnino totus locus in servi, non in h eri laudibus v ersatu r, et v. 404 med obiectum est, te subiectum , cf. 614 s q .; deserere enim patronus libertum , non servus herum potest. — 403. tamen, v. ad Amph. 538. — 405. egenis, ubi egestas et inopia consilii sit, cf. Poen. 1 3 0 : „res . . . dubias, egenas, inopiosas consili“ . De asyndeto cf. ad Amph. 891. A diectivorum et adverbiorum exem pla v. M ost. 7 1 8 : „piscatu probo electili". Pseud. 6 8 1 : „certa de­ fo rm ata". Poen. 665 et 1 0 2 5 : „clam furtim ". True. 434: „unanim antis fidentis", al. — 407 gratis pronuntiandum esse versus ostendit, v. Prolegg. p. 212. E ditores recc. trisyllabam formam solam agnoscentes verba tra n sp o n u n t, FI. „manu te e m itta t g ra tiis" , Luchs. „m anu em ittat te g ratiis". Br. „te inanud em ittat g ra tiis". — redire denuo; conferunt Ter. Hec. prol. I I , 30. — 412. Fleckeisenio Ep. erit. p . X X II ita languere visus est hic versus, u t euin post 406 collocatum m allet; recte defendit Br. — 413. ita FI. versus causa. — gratum, v. ad Amph. 48. — 414. Ne h iatu s sit a u t ante aut post ea, voculam excidisse credas; FI. „M erito tuo", Br. „Sed m erito". — 416. „nam quasi . . . sis" FI. em .; verum qua potius in „nam “ latere crediderim , u t fu erit: quasi seruos meus esses. — 417. Versus claudicat. Both. Br. tra n sp .: „Obsequiosus m ihi fuisti sem per". Facilius „ tu " a d d e re tu r, nec ideo opus e s t, u t tran sp o n am u s, u t F I.: „Opsequiosus tu mihi sem per". Lachm . Lucr. p. 304 suspicatus e ra t: „Mi obseque obsequiosus". — 419. E xcidit aliquid. FI. suppi. „quantis hic modo laudibus". G ertz. „quibus et qu an tis", i. e. siquidem talibus et tan tis. — corde·, Br. confert T rucul. 179: „neminem hodie mage am at corde atque animo suo". — 420 sq. haud centesimam etc., „centum p a rtib u s m inus me laudat quam " E k . , cf. Mil. 764: „H aud centesim am partem dixi a tq u e , otium si s it, possum exprom ere". —■ 422. quom i. e. quoniam , v. ad Amph. 746. — 423. occasio cumulare, cf. Cure. 60. Pers. 7 2 5 : „occasio ulcisci", alia apud B rix .; cf. M adv. Gr. L at. 417 not. 2. — 424. Servus personatus a it se hoc et vehem enter cupere nec minus fo rtite r exsecuturum . D ubito tam en an pro possum „possis" scribendum sit. Magis non factum possum uelle, i. e. non

Captiui.

[II, 486]

possum magis factum uelle, v. ad Aulul. 224. — 423. ut No­ nius, prob. M ulier, p. 211. laudo Nonius p. 3 3 5 : „L au d are est verbis ecferre . . . . P lau tu s C a p tiu is: id u t sc ia s, Iouem supre­ mum testem laudo E g io “ . R ecentiores quidem edd. Reizii em endationem „do tib i“ praetulerunt, sed nec hiatus offendere debet, v. 3 3 6 , nec ille verbi usus non satis certus e st, vel in auctoribus laudandis notissim us. — 427. quam m e m e t, i. e. quam ipsem et faciam, v. M advig. Gr. L at. 402 b. 428. expedire FI. em ., i. e. ad effectum perducere. — operis, v. ad Bacch. 43. — 429. quo·, au d itu r dem onstrativum „ad id “ , v. Amph. 38. A blativus autem differentiae e st; quod priori adm onitioni deesse v id e b a tu r, id ad diturus est. Brix. com paravit Ter. Andr. 6 5 5 : „Immo e tia m , quo tu m inus scis aerum nas m eas, hae nu p tiae non a d p a ra b a n tu r m ihi“ . Eun. 7 37: „correxit m iles, quo intellexi m i n u s Q u a r e nec cum FI. „quom “ scribendum , nec cum cod. B rit. „quod". Sed quod sequitur de te corruptum est. U t in superiori versu r pro d scriptum erat, ita h. 1. d pro r scriptum v id e tu r, ,.de te" pro recte. — 430. caue tu Bosscha aliique em. — 431. Sed, quod B et edd. praebent, sententiam loci p e rv e r tit, cod. B rit. .,Se“ , equidem SlC scripsi; hic enim incipit nova illa, quam indicavit, adm onitio. Sic, in q u it, i. e. ea condicione, te domum m itti cogitato, ne me ignores, vel obliviscaris, quum prim um e con­ spectu abieris, quom extemplo, v. ad Amph. 858. — 434. P ost te hiatus, Ritsch. „ te d “ . Hunc versum FI. et Br. uncis incluserunt, ac sane abesse p o tu it; sed in eiusmodi serm onibus P lautus verbosior esse solet, quam nobis opus videtur. E adem de causa Brixium in versu 437 notando sequi nolui. — 435. deseras olim em endatum . — 438. P ro vera librorum scrip tu ra et alii et L in d em an n u s: „Fac fidele sis fidelis" ex Nonio p. 5 1 2 : „Fidele pro fideliter. P lau tu s C aptivis: fac fidele; caue fidem fluxam feras“ . Sed is corrupto exem plari usus est. Quod autem Brixius hunc versum sequenti postposuit, ne eo quidem opus esse video. — 440. h iu ic , H egionem , quem iam amicum in v e n isti, restitu to filio m ulto am iciorem et perpetuum amicum invenies. Brix. et alia cortiparat et Cic. Fam . XIV, 1, 5 : „uide

Y. 425—459.

433

ne puerum perditum perdam us11. — 443. Tu hoc, cum hiatu, v. Prolegg. p. 219. M ulier, et Brix. „N unc“ . — Hegione audiente P hilocrati quasi servo suo „Tu m ihi11 ait „nunc erus es11. — 446. E t tua et tlia, fictum illum Philocratem et Hcgionem ap p ellat utrum que digito m onstrans, cf. Ter. H eaut. 977 : „N ihil suscenseo nec tib i nec tib i11. Pl. Trucul. 7 6 2 : „Egon tib i m aledicam aut tib i“ . Amph. 736. Men. 1 0 5 4 : „Tu eius e s, tu seruom q u aere; tu sa lu e to , tu u a le 11. Pseud. 336 et 338. Senec. T road. 1069: „Tuosue potius an tuos lu ctu s11. — — „ornatus, i. e. in stru ctu s, nempe Philopolem um reducens11 Lam b., cf. Mil. 893 : „Lepide hercle ornatus in ced it11. — 447. E um quid aliud?, cf. M ost. 397. Mil. 1187. not. ad Amph. 538. — 448. trapezita, v. ad. 192. — 449. eadem opera, cf. Most. 1023 et ad Bacch. 47. — syngraphum, v. ad Asin. 236. „Diplom a significat, p er quod liceat P seudotyndaro belli tem pore in Elidem re d ire 11. — 451. Tu, T yndarum alloquitur. — Sene ambidato, v. ad Asin. 107. 451 sqq. Hegio quasi bene re gesta secum laetatur. — 453. si dis placet ; pie deorum m em init, nec, u t vulgo, ironice haec dicu n tu r. — 454. S tultitiam suam accusat, quod tam diu d u b ita v e rit de his hom inibus emendis, hoscc scripsi ad vulgatum P la u ti usum , v. Schm idt., pron. dem. p. 38. — 455. istum, T yndarum . suitis, i e. si vultis, sed iubentis est, cf. 661. — 45 6 . custodela em. Both. ; Iam addidit Camer. — apparebo, i. e. com parebo, cf. Poen. 6 2 1 : „Iam ab re diu in a, credo, a p p a re b u n t dom i11. — 457. ad fratrem, cf. 126. modo ne posteriorem longam h a b e re t, FI. Br. „ad captiuos11 scripserunt. Sed ipsa vox vitiosa e s t, nec enim id unum a g e t, u t captivos in v isa t, se d , ut ipse a it, ante om nia personatum Tyndarum dim issurus est. Praeterea inuiso antecedente et sequente futuro vitiosum est. Itaque su b stitu i: ibo ; dum. — 458. Eadem sc. o p era, cf. 449. — ecqui versus causa FI. Br. — 459. ei rei praeuorti, hoc prius agere volo. Posteriores fere „ad aliquod praevorti11 d icu n t, P lautus dativo u titu r, cf. Mil. 1086. M erc. 112. 368. 370. Pers. 797, aut accusativo, u t infra 1021. Cist. 615.

Pseud. 606.

Rud. 641.

434

Captiui.

[11, 488]

460. P arasitus postquam fru stra m elioris cense condicionem qusesivit, de m isera sua fortuna queritu r. Trochaicis sep ten ariis u titu r, sed in cod. B scense superscriptum est DV, i. e. diverbium , au t falso, a u t haec scena contra morem sim pliciter recitatu r, v. Prolegg. p. 172. In prim o versu ipsus FI., fortasse recte, edit, antiqua forma pro „ e d a t“ , cf. Aul. 462. 664. Men. 90. Poen. 1288. T rin. 339. 102. Bacch. 739. Trucul. 531. — aegre, difficulter, vix, cf. Poen. 2 3 5 : „uix aegreque am atorculos invenim us". Asin. 118. E tiam apud T erent. A ndr. 434 necessario scribendum : „2Egre quidquam nunc quidem “ , non „aeque". — 462. Versum iure expunxit B r ., nec enim m aius aliquid a d d itu r, sed m era circum locutio est superioris versus. Num eri etiam claudicant, quare Lindem . „id q u o d “ ed., FI. ,,cu p iit". — 463. Nam non ad sententiam propositam r e f e r tu r , sed ad eum anim i affectum, unde profecta est. — diei pro iam bo e st, ac plerique d ie“ scribunt, v. Prolegg. p. 216. infra 894. Ad p h rasin cf. Stich. 1 9 5 : „Ei hercle uerbo lumbos defractos uelim “ . — 464. ,,Omnes hom ines red d id it in me illiberales et m alignos" L. — 465. ieiuniosiorem. Br. com parat Poen. 130 „inopiosas“ al. — ecfertum fame, cf. Aul. 8 4 : „inaniis oppletae". — 466. qui abla­ tivus est, v. Amph. 2 5 7 , i. e. quo die. P ro nom inativo cep it lib ra riu s, qui in extrem o versu occeperit sc rip sit, pravo sensu, nec enim dies quidquam in cip it; quare confidenter „occeperis" emendavi. „ Superiores editores illo relicto „q u o i“ scripserant, G eppert. „ u b i“ , qua re vitium occultatur, non to llitu r. — 467. Ita olim em endatum . — esuriales ferice, i. e. esuritioni dicatae, ferias agim us vel, quia eiusm odi diebus proprie nihil agendum (feriandum ) est, quiescimus s. residemus, cf. Cic. Leg. II, 22, 55: „denicales feriae, quae . . . resid en tu r m o rtu is " .— 468. llicct. D onat, ad Ter. Phorm . I, 4, 31 (2 0 8 ): „Sic iudices de consilio d im itte­ b a n tu r sententia dicta, quum praeco p ronuntiasset Ilicet, quod sig­ nificat ire licet". P a rasitu s a rti suae im perat, u t in m alam crucem abeat. Praepositio „in" facillime excidere p o tu it, sed o m ittitu r etiam a lib i, v. Men. 324. Poen. 499. 802. 1313. T er. E un. 5 36: „malam rem hinc ibis". — 469. inopes, deleto que, recte F I.;

ndicidos autem pro substantivo est. — 470. Lacones p arasito s

435 d icit, q u ia, ut pueri Lacedsem onii, sic et parasiti plagas et verbera ferre consueverant, v. supra ad 8 8 ; cf. P etron. Sat. 105: „tres plagas S p artan a nobilitate c o n c o x i — uni subsellii codd. h. 1. et Stich. 4 8 9 : „Haud postulo quidem me in lecto accum­ b e re , scis tu me esse uni subselli u iru m “ . Quod quum non in te llig e re tu r, edd. inde a Pio „im i subsellii11 sc rip seru n t, eos significari censentes, quibus infimus accum bendi locus assignatus esset, ac fu eru n t qui Senecae locum afferrent Dial. II, 1 5, 1: „si iu convivio regis recum bere infra mensam vescique cum servis ignom iniosa officia sortitis iu b eb itu r". Luchsius demum, Genetivbildung d er lat. Pronom ina p. 8 , codicum scripturam tu tatu s est, uni, i. e. unius. Sed in enarrando e rra v it; „solius“ enim in te rp re ta tu r et parasito subsellium so lu m , ceteris convivis lec­ tum cum subseilio trib u it. Verum subsellium non est scamnum. A lecto differre a p p a re t ex Stich. 699 et V arr. L. L . V, 128: „quod non plane e ra t se lla , subsellium ; ubi in eiusmodi duo, bisellium dictum “ . Videmus ad sedendum , non ad cubandum destinata esse subsellia, ac frequens eorum m entio est et in th ea tris (ut Amph. 65) et in trib u n alib u s et in senatu. Unius subsellii vir p arasitu s p ro p te r p au p ertatem d ic itu r, u t pote qui domi suae unum solum subsellium h a b e at; nec haec locutio ad convivium p e rtin e t; immo parasitus hic q u e ritu r, quod in convivium omnino non ad hibeatur. — 471. plagipatidas, cf. M ost. 3 4 9 , patronym icum comice form atum , v. ad Aulul. 362. — uerba, cf. „dictum “ v. 4 8 1 ; hae solae eorum divitiae sunt. — 472. qui, lubenter etc., „agit, ut sibi sedes suas tradat. Nunc, inquit, perspici poterit, quam amicus mihi sis, utrum amici an inimici

amicinc au Guietus. — 495. specimen specitur, certamen cernitur, Plautina allitteratio. Most. 128: „specimen cernitur*'. — 496. Cur amem, me egregie emendavit Buecheler. Cf. Hand. Tursell. II p. 177. — id abundat, v. ad Pseud. 1087. — compendium, cf. Asin. 305. — 497. coaddito olim emen­

speciem geras,

datum. — 501. Oh Seyffert. Philol. X X IX p. 394 ut Pseud. 9 9 1 ; nam „ E h o “ interrogantis aut hortantis est, non probantis. — 502. Corruptelae codicum subvenit Festus p. 3 1 0 : „Su[trium quasi ea n t, ut]ique in proverbium [abiit ex hac causa:] Gallico tu[m ultu quon]dam edictum est, legiones Sutrii u t praesto essent cum cibo suo. Quod usurpari coeptum est in iis, qui suis rebus opibusque officia iis praestarent, quibus deberent. P lautus: Sed facito dum m erula peruersus quod ca n ta t colas cum suo cuique facito ut ueniant quasi eant S u triu m .i! Abiectis aliis editorum conatibus, velut Camerarii et Lambini „Colax“ , quo personam Naevianae fabulae intelligi volebant, Festus se­ quendus est, modo cum Gepperto memoria scribas, nam merula per versus canere non potest; et in Turnebi codice erat ..Maeoni aper uersus“ . Verum „per u e rsu s“ nuin pro .,versibus" dici possit, vehementer dubito; illud a p p a re t, de uno versu p lu ­ ralem poni non debuisse. Itaque peruorsus una vox est, p e r ­ sona, nisi fallor, fabulae alicuius notae, ac 503 versus comoediae alicuius v id e tu r, ut Trucul. 922. De significatione vocis cf. „ q u iq u i“ quum ad Trucul. 151. — 503. SUO Festo debetur. nihil esset, olim „ quique“ emendatum e s t, sed singularis ponendus erat „quisque“ ut Stich. 686. Hic quoque cum Festo quoiquc scribendum, i. e. cuiusque, v. ad Trinum . 1126. Quod vero Sutrium euntes suum sibi cibum atferre iubentur, sine dubio non ad Gallicum tu m u ltu m , sed ad inopiam miselli oppidi referendum est. — 504. te . . nullum scitum scitiust em. Cam. ex Pseud. 752. — 506. ut add. cod. E , sed linea inlra ducta delendum esse significavit lib ra riu s; verius tam en vidisse videtur, qui hanc lineam postea erasit. — uocent. Qui huic

verbo

duplicem

vim

inesse

p u ta n t,

ut

etiam

„u a ce n tK

[III. 1, 151]

V. 494—535.

497

significet, mihi vehem enter errare videntur. — 508. ac dica­ culus em. Kiessling. Mus. Rheu. XXIV p. 117. Loew. Anal, p. 204. — 509. in quaesitione Spengel. Plaut. p. 4 6 , cf. ad Capt. 252.

510 sq. Corruptum locum sanavit Brixius Aun. philol. CI p. 761 transpositis duobus primis versibus; nam ut properarem a verbo orabat pendet, et ab Hoc erat seutentia ordieuda est ut Asiu. 855. Men. 1115. Stich. 130. al. — „ id “ olim dele­ tum. — 511. hinc Geppert. add.; Koch. Anu. phil. CV p. 639 „ h u c “ maluit. — 513. ne illis Kocb. supplevit; superiores „ne q u a “ . — 514. uetulis edd. — ueruectbus, cf. Mere. 559. — 515. Post eccum h iatu s; Gepp. „eccillum“ susp. — senati columen, cf. ad E pid. 190. — 516. praehibet A. — 517. emptu est Dousa em.; qui, i. e. eo pretio quo, cf. ad Ampli. 257. Quum nuper ironice senem senati columen dixisset, iam ad suam sententiam dicit eum carum esse, si eo pretio e m a tu r, quo modius salis constet. 518. Alcesimus exit, ut spectet quam mox uxor arcessatur. Novam sceuam et A et B incipiunt. — 520. opino Both., cf. ad Rud. 986. — 522. isto Muell.; Gejip.: „istuc te a d iu tu m 11. — 523. Sine prohibentis est, cf. ad Aul. 417. — Deest aliquid versui; G e p p .: „si nunc occupata est“ ; ego Immo addidi cum Isendijk. de Persa p. 9 6 , qui „Immo e i“ voluit; hiatus ferri potest, v. Proleg. p. 220. — 526. Satis domi est, adiutorum. — 527. iube, sc. valere, v. ad Capt. 302. 528. Propter operam est eius causa, cf. Calui. 3 , 17: „tua o p e ra “ . Ter. Hec. 228. al. — hirqui vel hirci edd. — inprobi edentuli·, hiatum defendit G eppert. Malim cum Weisio „ a tq u e “ addere aut aliud; quae ceteri conati s u n t, parum felicia videntur. — 531. catillatum, ad catillos cive catinos ligurriendos. Locum laudat Fulgentius p. 563, sed negligenter: „quin meam uxorem m ittam catillatum 1'. — flagitium hominis, cf. 151. ad Asin. 470. — 532- „esse‘‘ om. Both., fortasse recte. — 534. Uerum autem, cf. ad Rud. 461. — quom .. .puto, v. ad Mil. 1367. infra 842. — 535. esset olim geminatum. — postulatio, cf.

Casina.

[III. 1, 152]

ad Bacch. 446. — 536. puluinarium s. pulvinar, locus in quo residet et quiescit' navis subducta. — 540. Post litigi (litigii) hiatus correpta vocali. — 541. ut scripsi u t 425 pro „ a t" , quod ferri non potest. 542. Lysidamus red it a foro, quo ierat v. 505. Senariis loquitur. — 544. In eum diem·, exspectabatur „eo d ie “ . Tura pro „cui“ Meursius quo , Gepp. „q u o m “ . — 548. nequiquam, v. ad Most. 1156; errore t y p o g r a p h i c Pers. 357 „nequidquam ft editum est. — 549 ex A accessit; supplevit Studemundus, quem sequitur Geppertus. — 550. percontarier edd. — 552. neget. coniunctivus attractione explicandus, v. ad 134. — 557. ornata, cf. 525. — 561. se sufflauit, suscensuit, cf. ad 304. — 562. quoniam, i. e. postquam , v. ad 207. — 564. „parum est" ab A abesse videtur. — 566. quod facto est opus , v. ad Amph. 501. Numerorum causa Muell. proponit: „ego quod intus facto o p u s t“ . — 567. P ersonarum notas add. edd. — 568. metum, v. 600 sqq. — 569. habebo olim emendatum. 570. Dum Lysidamus ad Alcesimum se confert, is ipse domo egreditur, ut illum conveniat. DY titulo a d d it E. — 571. ludificatust A. — larua, cf. Mere. 969. — 572. commo­ dum, cf. Rud. 508. — 575. uaciuas, cf. 29. — 578. Quin te Gepp. suspendis olim emendatum. — 579. uxorem bis scrip­ tum habet A. — 580. Ergo , v. ad Amph. 172. — 583. Quin eapse necessario scribendum ut 581. Quin in hac senum a lte r­ catione cum magna vi comica identidem repetitur. — Vv. 5 8 5 — 88, quae codd. Alcesimo continuare videntur, Botliius inter utrum que senem distribuenda esse vidit. — Quin etiam diu morabor. Quod Alcesimus dixerat bene esse, si p e riret Lysidamus, hic resp o n d e t: Immo non peribo; diu etiam in vita morabor. Idem proxim um Alcesimi sermonem prae ira et studio in te rru m p it; nec tam en ipse sententiam a Quin inceptam continuat, sed postquam Lysidamus suam absolvit, respondet: Quin faciam lubens, sc. tibi aliquid aegre. Bothius quum non vidisset facere a cupio pendere, e d . : „Quin aliquid aegre faciam". — 587. Ait se tam saepe quin rep etiturum esse quam a lte r u m , nec prius quam illum ab obiiciendo et negando destiturum . Gepp. „id quin" e d id it; non opus. — 591. Cum hac, cum istac, hiatus u t True. 38: „dum

V. 536—599.

499

huc, dum illuc“ . — 592. aliud cura, de hac re securus esto, v. ad Asiii. 106. — 594. germanum, cf. Most. 39. Rud. 727. al. 595. aui em. Scioppius, i. e. quam infausto omine, cf. ad Epid. 185. — 596 sq. libenter pro spuriis habeo; nam etiam si quid scribas pro „ q u o d ‘‘. et ueniunt pro „eueniunt“ (cum Gepperto), et si „m ihil' supervacuum collato Ter. Ad. 402 defen­ dere coueris, resta t tamen coniunctivus fecerim, cuius nullam rationem video. — 598. Attat extra numeros, in nostra est

domo A. 599. In titulo scenie A maiorem partem nominis senis servavit SIDAMUS. Pardalisca, ancilla Cleostratse, exit metu exanimatam se simulans, quod Casina furens gladio familiaribus m initetur. Canticum variis numeris compositum inter alios Fleckeisen. Kritische Miscellen 1864 constituere conatus est, sed nondum palimpsesti ratione habita. Incipit autem a creticis tetram etris, 599— 605. Sequuntur 606— 7 compositi ex dimetro cretico et dimetro trochaico catalectico. 6 0 8 — 9 trochaici sep­ tenarii (V). 610— 12 iambici octonarii, quos claudit 613 iambicus dim eter hyperm eter. 614— 15 iambici octonarii. 616 dimeter creticus cum tripodia trochaica catalectica. 617— 18 tetram etri cretici. 619 dipodia trochaica cum dimetro anapsestico. 620 anapsesticus tetram eter. 621 dimeter anapsesticus. 622— 23 tetram e tri bacchiaci. 624— 25 constant ex dimetro bacchiaco cum penthem im ere iambico*). 626— 28 tetram e tri bacchiaci. 629 compositus ex dipodia iambica et duabus dipodiis trochaicis. 6 3 0 — 33 te tra m e tri bacchiaci. 634— 35 anapsestici dimetri. 6 3 6 — 37 = 624. 638 te tr a m e te r bacchiacus. 639 = 624. 640 constat ex penthem im ere iambico et dimetro bacchiaco. 6 4 1 — 45 tetram e tri bacchiaci. 646 = 640. 647 = 624. 648 bacchius cum hepthem im ere iambico. 6 4 9 = 6 2 4 . 650— 51 tetram e tri bacchiaci. 652 = 640. 653 iambicus trim eter ca­ talecticus. 654 iambicus octonarius. 655 tetram eter bacchiacus. 556 = 624. 6 5 7 — 61 tetram e tri bacchiaci. 662 duo bacchii cum duobus tribrevibus. 6 6 3 — 64 tetr. bacchiaci. 665— 66 = 624. *) Cf. Prolegom. p. 192, nec mihi probavit Spengelius Reformvorschlage p. 277 sqq. tales versus non inveniri.

Casina.

[III. 1, 154]

667 — 640. 6 6 8 — 71 tetram etri bacchiaci. 6 7 2 — 74 = 624. 675 tetram . bacchiacus. 676 constat ex penthem im ere iambico bis repetito. 677— 78 trochaici octonarii. 6 7 9 — 81 systema iambicum. 682 septenarius iambicus. 683 anapaesticus tetram e te r. 599. Cf. Mere. 4 6 0 : „Nullus sum; occidi“ . supra 284. — 603. factu em. Scioppius, i. e. tam mira facta. „factis‘‘, quod etiam A habet, intelligi nequit. — miris Cani. — 606 ut te ­ tram eter creticus fieret, Both. „ ita “ pro „ i r a “ scripsit, Kampm. „excita“ , quod refutavit Fuhrm an. Ann. phil. 1C p. 4 8 1 ; Speng. „incita“ , v. Reformvorschl. p. 11 et 104. — percita, v. ad Men. 267. — 607 Spengelio Ref. p. 21 anapaesticus trim e te r est. — 608. M etri causa syllaba aliqua tollenda est; Both. FI. Gepp. Sp. „ exanima" scribunt; sed dubito num hmc vox P lautina sit; potius „atque" delendum. — Nam interrogativum , v. 247. — 609. Deest syllaba versui. Both.: „sonitum unde aures usurpant m ea e ? “ . usurpant , cap iu n t, v. ad Pers. 733. — 610. P o st me hiatus. Ultimus versus pes spondeus est pro iambo. — 611. Pern? Quid ita? scripsi ex A, ubi Studem. Stud. p. 139 legit: P E R I . QUID ITA. G epp.: „Ah! p e rii!“ — 612 asynartetus est vel duo dim etri; nam cadam cum hiatu legendum et producta extrema. — 614. Face uentum , cf. Cure. 316. — negoti quid siet A. — 615. meraclo Cam., i. e. m eraculo, mero. percussit edd. Liberi A, cf. ad Cure. 9 6 : „Flos ueteris u in i“ . — 616. Optine auris , sc. meas, ut im pediatur tinnitus et sonitus, qui aures occupare fingitur. — 618. est cito A, v. Studem. Stud. I p. 183 ann. — 619. excetra tu Lipsius em. u t Pseud. 219. cf. Pers. 3. Liv. XXXIX. 11, 2. — 621. Nimium saeuis, cf. Trucul. 886. — Numero , v. ad Amph. 177. Fest. p. 1 7 0 : „numero nimium cito, celeriter nim ium , ut P la u tu s in Casina: Ere mi. Quid uis, mea ancilla? Nimium saepius numero dicis“ . 622. eloquere olim em endatum , quod versus causa retinui. confer A. — 623. Quid intus tumulti fuit? affert Nonius p. 483. — 624. Malum pessumumque , i. e. Malum atque — —

adeo pessumum. Cani.: „Malum pessumum, q u o d “ ; prob. Brix. Ann. phil. XC1 p. 64. — 625 ut integer tetram e te r f ir e t , alii hiari in caesura p u ta r u n t, Muell. Prosod. p. 621 „pacto hoc“ , F I . : „coepit hoc pacto exordiri'1.

tra n sp o su it: Speng. cum

[III. 1, 155]

Y. 599—β55.

501

Bergkio „coepit“ , de quo v. ad Mere. 525. — 628. „Quid e s t ? “ om. A. — quid negotii est codd., nisi quod A: „. E G O E S T “ test. Studem. Stud. I p. 180. Becker 1. 1. et Fuhrm an. Ann. phil. CV p. 830 „ s it1' p o stu lan t; v. ad Ainph. 17. — 629. Ut hic quoque versus tetram. bacch. fieret, S p e n g .: „Dicatn. ancilla, quam tu t u o “ . — 630. Deest syllaba versui; scribi p otuit: „quid est u a m ? “ Lom an.: „Quid e rg o ? “ Speng. „quid i n tu s ? “ repetit. — 632. quae SUO A. — „ u ita m “, quod etianl in A leg itu r, ex proximo versu irre p sit; om. Acidalius. — 633. ei (eii) addidi; Gepp. „illi“ ; alii alia. — interi­ mere uitam, cf. Epid. 592. — 634. Hem . . . gladium omnia seni tribuenda esse, vidit Acidal. — 638. arcae pedibus subnixae v. Cic. Cluent. 64, 179. — 639. mussitant, tacent, v. ad Aul. 1 3 1 . — „ in te riu i“ Speng., ut integer tetram e te r bacchiacus fiat. — 640. U t integrum tetram etrum bacchiacum faciant, alii post illi hiari volunt; Both.: „illist o b iectu m "; Sp. „illic“ . — mali tam em. Cam. — 641. scelestissumum , infelicissimum, v. ad Asin. 473. — 642. Immo si scias, v. ad Mere. 295. — — 644. deierauit FI. — 645. Occisuram A; „occisurum “ ceteri, quod receperunt FI. et Gepp., v. ad 664. — 646. „M en“ Lomanus. — 647 u t tetram e te r bacchiacus fiat, Sp. pro est „ s it“ scribit. — 648, v. ad Ampli. 380. — 649. Uia latior est et tam hominibus quam iumentis destinata, semita augustior am ­ bulantibus solis. Ubi plateae accurate stratae sunt, ut Pompeiis, via depressior est, semita eminet, v. ad Cure. 287 ; hic contra P a rdalisca ironice senem ait scientem de lata et recta via in augustam semitam descendere. Ut tetram e te r integer fieret, Bentlei. ad Ter. Phorin. 4 , 5, 10 „ d e g re d ire “ scribebat, eumque se­ q u u n tu r recentiores. — 652 corruptus est. Verba „nec se su a m “ pravae repetitioni deberi videntur nec cum narrationis consilio congruunt. Sed ne „se“ quidem ferri potest; nam si cum Camerario v. 653 „sinere“ addas, verbum, unde pendeat infinitivus, p arum Plautino more omittitur. His igitur omissis antiquorum editorum exemplo sinet scribimus, cuius vestigium codd. BE servasse, v id en tu r; quid in I fuerit, ignoro; perisse credo. — protolli, cf. 426. — Id, cf. ad Amph. 902. — 654. Ut octonarius constat, hercle sustulerim. — 655. me, ablativus

Casina.

502

[III. 1 ,1 5 6 ]

comparationis, v. ad Amph. 289. — Sp. ut integrum tetram etrum faciat, „nimis facete11 scribit; FI. „hunc nunc11. ' — 658. Tiaec ex proxim o , vicina, Alcesimi uxor. De ordine verborum cf. ad Amph. 290. „pro c u d e ru n t“ Acidalius. — 660. ex te Karnpin. — 662 u t tetram eter bacchiacns fieret, post „nunc“ Fleckeis. „istu n c “ addidit, Speng. „suum “ . Locum affert Gellius I, 7, 11: „Plautus in Casina, cum de puella loqueretur, occisurum dixit, non occi­ suram, his verbis: Etiamne habet Casina gladium ? Habet, sed duos. Quid duos? Altero te occisurum a it, altero vilicum 11. Qui quin errorem librariorum pro vera sc riptura habuerit, equi­ dem non dubito, cf. 645 et Trucul. 3 97, quamvis non pauca huius erroris exempla a Gellio 1. 1. et Prisciano IX p. 864 afferantur, idemque iu titulis quibusdam inveniatur, v. Hertz. Vindic. Gellian. alt. in Annal. philol. Suppi. VII p. 12— 14. — 665. Occisissumus, cf. ad Bacch. 159. — 666. O m ittitur „ u t “ , cf. ad Asin. 445. — 669. Negat ponere, cf. ad Asin. 597. — 670. N isi A teste Gepp. „Nisi“ ultimam producit, aut versus ab iambis incipit u t 640. R. „Ni sese“ legit, v. Opusc. II p. 246 not. — 671. Atqui Both, quoi Pistoris. — 673 sq. „uon sed“ recte omittit Priscianus III p. 6 1 1 : „a saepius com­ parativo saepiuscule. Plautus in Casina: ut n u b a t mihi, illud quidem nolebam, nostro uilico. Saepiuscule peccas11. Eadem adverbii forma affertur iu glossario Plautino ap. Hertz. Priscian. II p. 58. Plauti codd.: „8aepicule“ , quicum com parari possunt deminutiva adiectivorum tertiae d ecliu atio u is, breuiculus (Mere. 631), dulciculus (Poen. 387), grandiculus (Poen. 481), acriculus, forticulus, leviculus, tristiculus (Cic.). — 678. P o s t ,.o r a t o 11 hiatur. — 679. Soleis elegantiores u te b a n tu r; servi a u t nudis pedibus incedebant aut, si ruri opus faciendum erat, sculponeis. — 680. in digito ; nonue „in d igitum 11? — 682. remorare me edd. — 683. opsonatu meus Both. — 112. ducit olim emendatum.

pompam , v. ad Bacch.

684. Olympio opsonatus red it cum coquis. Canticum m a x i­ mam partem anapaesticum. 6 8 4 — 691 tetram etri. 692 dubius. 693 trim e te r anapaesticus. 694 dimeter trochaicus. 695 te tr. anapaesticus catal. etr. catal.

6 9 6 — 98

te tr a m e tr i bacchiaci.

699 anap.

700 compositus ex duobus dim etris anap. catalecticis.

[III. 1,1 5 7 ]

V. 655—692.

503

701 anap. tetr. catal. 702 trim e ter anap. 703 anap. tetr. cat. (?) 704 tetram . auap. 705— 10 versus Reiziani. Personarum nomina per totam scenam usque ad 709 in cod. B omissa su n t; in I pauca quaedam ad d u n tu r, sed saepe prave, u t a p p areat nullam eorum auctoritatem esse, scilicet 689 „Ser. Ualia", 694 „Ser. Quid est1', 697 „Sen. Optume“ , 699 „Sen. quid m ihi“ , 705 „Ser. Casinam", 706 „Sen. Scio", 707 „Ser. Quin", 710 „Ser. Si". In E praeter haec multo p lura addita sunt recentiore manu. 684. Slf/niS A. Olympio, u t fieri solet, furari coquos querens, servos coqui cum sentibus comparat, quae quidquid tangant, arripiant. Coquum igitur, quasi horum militum im pera­ to re m , sentes sub signis ducere dicit. sentis, cf. Trucul. 225. — unis . . . ducas. Nonne „d u c at“ scribendum? v. ad Most. 870. — 686. duplici damno, rapiendo et lacerando. — dominos primo incuria omissum in B postea additum est cum signo verum verborum ordinem indicante. — 687. cesso, v. ad Aul. 389. — patrice, patris modo, quasi p atris loco Lysidamo sit. Vox hoc uno loco inventa est; antiquum glossema „amiceque", quod in A etiam bis scriptum est, delevit Hermnnnus. — ita abundat, ut saepe „ sic“ . — 688. Olympio superbus salutem domino non reddit, sed expostulationem quandam orditur. Fateor, inquit, me nou admodnin salvere, nam fame et siti laboro. — Quid fit? v. ad Bacch. 624. — „at ego" plures edd., ne post „ego“ hiatus sit. — 689. Gaudet senex, quod servus cum lepido opsonio incedat. excuratus, i. e. ornatus, cf. Pseud. 1253: „uictu excurato". — E xtrem a versus p a rs in ceteris codd. excidit; habuit A, sed praeter ultimam litteram nihil G eppertus legere potuit. Tale quid fuisse vid etu r: „A ha, hodie tu mihi blandu’s". — 690. F y f y scripsi," et sic etiam Spengel. praeeunte Pareo, qui „fi fi“ edidit. Apud Aristophanem Lys. 304 φν interlectione utitur, qui fumum flando amovere studet. — 691. Quae res? cf. 433. — Etiamnc ; eum adstare iubet, v. ad Asin. 707. — πράγματά μοι παρέχεις A, qui etiam proxima recte Graece scripta exhibet. De his v. ad Trin. 188. — 692 trochaicos numeros praebere videtur. Speug. „ restiteris“ ; sed cf. Ter. Phorm . 850: „id quidem tibi iam fiet, nisi resistis", ad Stich. 536. Cas. 618. Madv. Opusc. II,

504

Ciisina

[III. 1, 158]

p. 80. — 693. potin abeas, cf. ad Pprs. 296.

— 694. cst homo A. Post *'haec Geppertus in A lacunam sibi perspicere visus est, vix recte. — 695. seruos Gepp. — Atque, v. ad Pers. 826. — 696. Memento, qua condicione boc mihi p r o ­ miseris, v. 453. — 697. te add. Both. — 698. Ohjmpisce, Graeca deminutivi forma exstat in B. Blandiendi causa po n itu r ut Lampadiscus Cist. 369, Veraniolus Catul. 12, 17, qui v. 16 est Yeranius, 'Ισμίριχος Aristoph. Ach. 9 5 4 , qui v. 861 est Ίσ μ ψ ίη ς , Χμνντιχος Theocr. 7, 132, qui v. 2 est Άμυνταε. — 699. opust seruo A. — 700. modo si, cf. 701. Trin. 1187. Capt. 991 cum ann. — 701. propere cum antecedentibus iu n x i; personae nota a codd. abest. H ia tu r et post cito et post intro. Sp. „p ro p e ra te “ scripsit ex A. — Initia q uattuor versuum 701— 704 A servavit; in B lacunae indicantur. — 702. Olympionis est m andata sua continuantis, eam versus causa addidi; sed fieri potest, u t „face, cena“ scribendum sit. — ebria, cf. Capt. 109 : „saturitate e brius“ . — 703. Pro ritu in A Studemundus „bliteo“ sibi legere videbatur, sed u t 1, i, e incerta essent. E xstat haec vox Trucul. 8 4 4 , sed nec hoc nec alio adiectivo hic usus est, quare antiquam scripturam reliqui. — 704. Stasne? Olympio m iratur, quod herus non ingrediatur domum suam ; is vero Casinae gladium timens, se m orari malle dicit; 1 tu iam sis A. Itic habito cst hic maneo. — E x ­ trem a versus in codicum Palatinorum archetypo vix conspicua omisit B, qui etiam in principio proxim i lacunam i n d ic a t ; edi­ tores fere ea retinuerunt, quae in I suppleta s u n t, gladios autem principio proximi versus ad d id e ru n t; ego, quoniam huius vocis duae primae litterae in A exstare dicuntur, aliter supplendum duxi. — 705. Hinc illud perspicio versuum genus, quod Reizianum vocarunt, v. Proleg. p. 191, Spengel. Reformvorschlage p. 294 sqq., qui posteriorem versus partem anapaesticam facit. — qui, cf. 517. — interimat A. — 706. Scio ironice. —

malas merces, cf. 210. —

709. constat ex a ltera Reiziani versus pa rte bis repetita. — 710. i add. G eppertus. — T a n ­ dem uterque victo tim ore aedes intrant.

[III. 1,159]

V. 693—744.

505

711. Diverhium esse hanc scenam, in codd. BE significatur; senariis scripta est. Pardalisca ex sedibus exiens n a r r a t, quo­ modo herus a mulieribus ludificetur. Cum his ludis ait nec Nemeos nec Olympios ludos comparari posse. — 713. ludifica­ biles, vox hoc uno loco inventa. ludos facere alicui, v. ad Most. 4 1 8 ; paulo saspius „aliquem “ , v. ad Amph. 567. — 714. nostro Olympi orti uilico, ordo verborum legitimus, v. ad Ampli. 1093. — 717. quin datis, si quid datis dicitur u t „age, si quid agis“ , de quo v. ad Epid. 197. infra 777: „date ergo, si umquam daturae estis hodie“ . ·— 718. oportuit Aid. — 719. hic, hoc loco, in nostris sedibus, metri causa omitti non potest. Gepp. „ is“ substituebat. — 720. H iatur in csesura. exornatus em. Gnietus. — 721 ex A restituit Gepp., qui ibi l e g i t .......... LO EXO RNA NTD . . — 722. nostra codd., nisi quod E „uestva“ ; edd. „ n o stro “ . uilico exstat in A. — 722. lepide olim emendatum. — 723. E x tre m a , quse in ceteris codd. ex­ ciderunt, habuit A, ubi Geppert. l e g i t : ............ S I ............ES . . AN., quod in te r p re ta tu r: „quasi sei nesciant", unde edidit: „quasi nesciant"; sed desideratur vocabulum, unde pendeat genetivus huius·, itaque scripsi: quasi nihil sciant. — 724. Digne, cf. „condigne" ad Aul. 457. „dignissimus“ Cic. in Pison. 4, 8. — 728. incenatum A. — 729. ambestrices restituit Spengel. Plaut. p. 8. — curbitam cibi A, sed corbitam scribendum, sic enim dicitur navis grandis oneraria, v. ad Poen. 506. — 730. Comesse possunt A. 732. Senarii continuantur; diverbium esse indicant B et E. Senex morse impatiens egreditur mulieres cenare iu b e n s , quum cena tandem aliquando cocta fuerit; se ruri cenaturum, tamen, quamvis nos profecti simus, v. ad Amph. 538. — 734. Hiatus in csesura ut in antecedenti versu; Camer. „ego“ addebat. — 736. uol/up, v. ad Amph. 951. — 737. emittere. Brix. Ann. phil. CI p. 763 „ a m itte re “ voluit, v. ad Asin. 604. — 738. tandem, v. ad Asin. 175. Langen. Beitr. p. 89 male cum antecedenti­ bus iungit. — lud, v. ad Amph. 163. Post h. v. hiatus; Mueller. „ rus luci" voluit. — 742. ipsa , cf. Aul. 348. — serio vulgo ancillse d a n t; nos cum antecedenti iungimus, v. ad Trucul. 299. — 744. hic olim emendatum. cunctas, i. e. cunctaris,

Casina.

[III. 1. 160]

v. Neue Fonnenl. II p. 282. — 747. nullum, i. e. n ih il, v. ad Rud. 1122. > Douza „nullus‘£ voluit. — 748. lampade, face nuptiali, cf. 785. — 749. socius olira recte emendatum. —

conpar, cf. Pseud. 1028. 750. Scena trochaicis septenariis scripta in B diverbii nota signatur, e rro re , nisi fallor, v. Proleg. p. 172. Versus in A recte discribuntur; in ceteris divisio tem ere fit. Olympio p ro ­ greditur cum tib ic in e , qui deductionem sponsae cantu p ro se ­ cuturus est; cf. Terent. Ad. 9 0 5 : „Hoc mihi morae est, tib i­ cina et hymenaeum qui cantent". Hymenaeus iam inde ab Ho­ mero (II. X V III, 493) notus saepe apud antiquos scriptores nobis occurrit redeunte eodem c a rm in e , u t Aristoph. Pac. 1335 sqq.: “Υ μ ψ νμέναι ώ. Theocr. 18 , 59: cΥ μ ψ ώ νμέναιε. Catul. 61: „ 0 hymenaee hymen, (au t: „ 0 hymen hymenaee i o “), o hymen hymenaee", id. 62: „Hymen o hymenaee, Hymen ades o hym enaee". — 751 si a dditur „ io “ , septenarius fit. — 752. A recte io priore lo c o ; in exitu autem versus a u t hymenaee hymen a u t omisso ultimo „hymenaee io" scribendum. — 753. E xtrem a in ceteris codd. co rru p ta; in A Geppert. legit: H A U S I . . . . . U E . ., unde effecit: „hau sic salueo". Spengelius ausus est: „hau salurio". N um : „haud sitim fe ro " ? — 754. nihili G e p p .— „pericli“ cor­ ruptum est. G epp.: „nihili facio, am ator, si peris". Sed desi­ de ra tu r. cui proxim a sententia opponi possit; itaque ex cod. I „percli“ feci perditust·, tuus, inquit, amor perit. — 755. Post Mihi h ia tu r, v. Proleg. p. 224. — 756. N am , cf. 608. — remorantur remeligines A et F estus p. 2 7 7 : „Remeligines et remorae a remorando dictae sunt a Plauto in Casina (hunc locum affert, sed pro „diu intus" h a b e t „divinitus“), ab Afranio in P ro d ito : Remeligo a L aribus missa sum , hunc quae cursum cohibeam". Cf. Loewe, Prodrom . glossar. p. 262. — 757. procedit A teste Studem. Annal. phil. 1876 p. 74. „ ta n to “ omissum est ut Rud. 1288: „quanto inagis ex te rg eo , rutilum atque tenuius fit". — 758. occentem Pylades em.; cetera Studemund. Aunal. phil. Suppi. X p. 560 ex A , ubi legit: „Quid si etiam si offendam hymenaeum, si qui citius p ro d e a n t". Cf. Catul. 6 1 : „prodeas noua n u p ta" , 880. 885. Trin. 121. 1145. — 761.

si qui, v. 918. Rud. dirupi me A , ut Cic.

V. 751—770.

507

Fain. VII, 1, 4: „dirupi paene me in iudicio Galli Caninii", cf. Capt. 14. — „licet“ verum esse non potest, etiam si in proxim o versu „ s it “ pro „ e s t“ scribatur. Scripsi io, E t, ut· voluit Leo. Herm. X V III p. 582. — 763. equos, cf. Mil. 1106. — 764. Quo argumento? cf. ad Asiu. 300. — 766. oboluit, cf. Amph. 317. Men. 376. procul, v. ad Cure. 112. 767 sqq. Deductio sponsae fit; sponsa autem Chalinus est in mulieris modum ornatus. D educunt, ut in codd. legitur, ancillae duae; sed praeterea ipsa Cleostrata adest, ut ex v. 781 a p p a re t; huius igitur sermonem feci inde a 776. Hoc canticum accurate tra c ta v e ra t Studemundus de Canticis p. 23 sq. et Berl. ZeitSclirift f. Gymnasialwesen XVIII p. 526 sqq., sed ante quam palimpsestum inspexit eiusque scripturas Geppertus editione sua vulgavit. 767— 68 iambici septenarii. 769— 70 anapaestici tetram etri. 771— 72 iambici septenarii. 773 di­ m eter iambicus cum penthemimere iambico. 774— 75 t e t r a ­ m etri bacchiaci. 776 septenarius iambicus. 777 tetram eter bacchiacus (?). 778 tetr. bacch. 779 dimeter iambicus c a ta ­ lecticus. 780 iambus cum tripodia trochaica. 781 tetrain. bacchiacus. 782 dimeter anap. catal. 783 tetram. bacchiacus. 784 trochaicus septenarius. 785 bacchius cum dimetro iamb, catal. 786— 87 iambici octonarii. 7 8 8 — 96 senarii. 767. super limen pedes attolle Gepp. em. Iubetur sponsa sensim et caute pedes supra limen to llere , ne forte in eundo offendat, quod pessimum omen futurum e ra t; cf. Catul. 61, 166: „Transfer omine cum bono Limen aureolos pedes". Ovid. Am. I, 12, 5 : „Limen transire memento cautius atque alte sobria ferre pedes". Atque etiam plerum que mos e r a t , ut sponsa prosequentium inanibus super limen tolleretur, v. Plut. Qu. Rom. 29. Lucan. II, 358 sq. Serv. ad Verg. Buc. 8, 29. — 768. Sospes, sine offensa. — incipe edd. —· „uiro u t" Gepp. — superstes, non quse u ltra viri mortem suam vitam producat, nam semper additur. Necesse est p ro p ria quadam vi ponatur, u t sit superior. Gepp. „supernas" ed. — 769. potior pollentia, cf. Rud. 607. — sis A, sies G e p p .— 770 sqq. quinque versuum initia librarius cod.B legere non p o tu it et lacunas indicavit. I prim um versum legit, in ceteris 770. spolies ne lacunas quidem indicavit; A omnia servavit. 11

50 8

Casina.

[III. 1, 162]

Speng. numerorum causa; p otuit etiam „eum " pro „uirum " scribi. — 771 affert Nonius p. 98: „diu pro die" "cet.: v. ad Aulul. 827. — 772. Malo suo, sc. hoc faciet, cf. ad Amph. 786. Anl. 417. — tantillum A. — 773. Quae res? cf. 433. 691. 788. — Malae male mala scripsi. — monstrant A. — 774. Versus causa Both. „mihi rem " transposuit; malim: „mihi hanc rein". — 776. Cleostratm dedi, quern BE ancillae dant. Versus iam ­ bicus e st, sed ante catalexin spondeum h a b e t, atque adeo ab scribendum u t v. 805. — 777 ut te tra m e te r hacchiacus fiat, om ittatur „uxorem .“ — 779. Impercito et A et B. Gepp. m aluit: „Imperce. OL. I t a “ . — 782. affert Priscian. III p, 610 recte melculum scribens. — 784. „prior est" Both. Gepp. Speng. — 785 affert Priscian. VII p. 785. lampaclcm p o rta t Olympio exiens, v. 748. — hanc et A et Priscianus, i. e. Casinam. — 786. multa bona mihi A. — 787. fecisti olim emendatum. Tum A: 0 , sed etiam post hoc litteras quasdam fuisse Geppertus putavit. — malo.culum A, cf. ad Amph. 311. — Mea uxorcula. Ego 0 addidi. His dictis quum sponsam a ttrectat, Chalinus pedem eius suo pede graviter prem it. — 788. Quae res? add. A. — est correptum ; Speng. „plantam institit", institit autem transitive pro posuit, nisi forte „ p la n ta “ scribendum. Luca bos A, i. e. elephas: nam Lucas boves elephantos appellabant Rom ani, ut p u ta b a tu r a Lucania, quasi Lucanas, quod ibi prim um eos viderant Pyrrhi regis bello, v. Plin. Η. N. VIII, 16. Varr. L. L. VII, 39, qui hunc Naevii versum affert: „ Atque prius parie t locusta Lucam bovem". Lucret. V, 1302. al. — 789. aeque addit A. — P ost est in cod. Palat. 1 recentiore manu ad d itu r „corpus“ , quod edd. adseiverunt et Gepp. etiam in A sibi videre visus est. Immo audiendum videtur „planta". — 791. Olympionem iterum attrec tare se conantem Chalinus cubito repellit. icit A. — E x tre m a pars huius versus ut proxim orum duorum in A exstat, in ceteris d e s id e r a tu r.— 792. dura manu Studem. ex A, ubi sex priores litteras legerat. — 793. non tu e tu r Brix. Ann. pliil. XCI p, 6 6 , ac sic codd. Palatini, nisi forte p eriit syllaba. licet ultimam non producit. G epp.: chaicus septenarius sit. — 794.

„nonne liceat", u t versus tr o ­ Vah A. — 795. cxposiuit A

[III. 1, 163]

V. 771—809.

509

et B. Cf. Trucul. 650 : „hoc ictu exponam atque omnis eiciam foras“ . De „ m e “ omisso v. ad Asm. 392. — 796. I belle belliatula Studem. ex A , ubi tamen litte r a IAT parum certae v id ebantur; ac sane forma mira vocis est. Ceterum cf. ad Asin. 669.

797. E x eunt mulieres comesta cena n u p tia li, ut senem et vilicmn ludibrio habitos rideant. Canticum, quod cod. E addita C littera signat, a tetram e tris bacchiacis incipit. 7 9 7 — 806, quibus ad d itu r 807 clausula ex cretico dimetro et penthemi­ mere trochaico constans. 808 tetram eter creticus. 809 dimeter iambicus cum penthem im ere trochaico. 810 dimeter anapsesticus. 811 trochaicus trim e ter catalecticus. 812 duo baccliii cum di­ m etro iambico. 797 sqq. cod. 1 ancillae dat, Geppert. ex titulo palimpsesti Cleostratfe, Bothius recte Myrrhime. — 797. „buc in u ia “ non congruunt; Both. „hic“ scripsit, ego m uiam. — 799. adaeque, cf. Laugen. Beitr. p. 21. — 800. hoc quod reliquum est, sc. vitae. l)e quadrisyllaba adiectivi mensura v. ad Asin. 231. Gepp. „relietuni“ ed. — 801. Priscian. VIII p. 789: „antiquissimi etiam activa significatione „nubo t c “ dicebant, unde Plautus in Casina: „ Libet Cluiriimm quid agat scire novum nu p tu m 11 et p. 7 8 3 : ,,P lautus in Casina: L i b e t . . . nnptiiin, pro m aritum ". Innno pro n u p ta m , sed masculine, quia Clialiuus est. Verum hic versus hoc quidem loco ferri non potest. Bothius post v. 798 posuit, nihilo aptius. Si genuinus est, post 803 poni debet. — 803. atque, v. ad Ampli. 270. — fabre, v. ad Stich. 5 7 2 . — 804. Obtunso, pugnis, u t Ampli. 600. — 806. Post Ne hiatus. Gepp. „Nam n e “ scripsit, Mueller. Pros. p. 748 „N ec“ . — arbitro Both., cf. ad Epid. 268. — 807. Ante Nunc in B spatium vacat notae personae destinatum, quam addidi. — praesidcm , iu praesidio, custodem, v. ad Rud. 1038. — 808 sq. P er qu a ttu o r versus m em brana archetypi labem con tra x era t, unde in codd. iu p rin ­ cipiis versuum spatia vacant, maius in primo, minus in ceteris. E t in ceteris quidem nihil d esideratur; in primo excidisse ali­ quid apparet, ubi

Te uolo supplevi. — 809. solens v. Amph. 11*

Casina.

[III. 1, 164]

quid post omnia parum accurate infertur, u t non raro fit in sententiis relativis, v. ad Amph." 959. — 811. Pone me. Sensum intellexisse videtur Geppertus „Sta pone me scri­ bens. Mihi veri similius videtur, post amabo verbum sta exci­ 195. — 810

disse, eiusque loco librarium, quum quid fuisset p arum appareret, person* n o tam , q u * toti versui p r* p o n i debebat, cum coniunctione „ e t“ , q u * huic loco parum convenit, posuisse. 813. Olympio exit tu rb a to animo. A nap*sticis septenariis loquitur et octonariis (8 1 7 — 20). Sequuntur cretici 821 sqq. 825 anap. trim eter. 826 anap. trim , hypercatal. 8 2 7 — 28 anap. octonarii. 814. superauimus, sc. ceteros omnes, cf. Stich. 366. — 815. pudeo , sic antiquissimos dixisse te s ta tu r Priscianus P artition. X II versuum iEneidos p. 1249. — inridiculo A, c f .'P o e n . 1181. — 816. quem A. — 817. pretium exstat in A. — 818. quae ego cum hiatu legenda. — turbaui A. — 819. hae Gepp. — recta uia A. — in conclauc scripsi. Gepp. in A legit: „in c o ................ claue“ . unde f e c i t : „in concubinaculum “ , quam quam , u t a it, locus huic voci non s u p p e tit, nec vox ipsa credibilis est. Yulgo editur: „clauem obduxi“ ; verum non clavis, sed sera a u t repagulum obducitur. — 820. „ ta m e n “ verum esse non potest; ex dittographia ortum p u t o . — in puteo eum A; in B et I lacuna indicatur. Tum abstet scripsi. Senex gladium timens appropinquare uon audet. Couiunctivus ne quem offendat, v. ad Mil. 1280. Trucul. 161. — 821 sqq. Quattuor versuum exitus hausit lacuna; prim o succurrit A blandior addens. — 822. nuptias exsequar suppleri potest. — 825. stupri, concubitus, quod Langen. Beitr. p. 195 male im pugnare conatur. — 827. A lterum „iam “ dei. Weisius. Sed versus septem ana p * sto s h a b e t, u t veri simile sit vocem excidisse. S p e n g .: „Enim iam crucior, magis iam a d p ro p e ro “ , vix recte. Enim, cf. af Mere. 248. — 828. forem obdo manifesto cor­ ru p tu m est. 829 trim eter anap*sticus. 8 3 0 — 31 systema 832 tetram e te r anap*sticus. 833 trim eter anap. anap. catal.

iambicum. 834 tetr.

Q u* sequuntur nimis lacera sunt, quam u t versus

V. 810—869.

511

indicari possint; sed ex iis, quae servata sunt, dubitari vix potest, quin to ta scena anapaestica fuerit.

tu et post adi. — 831. in ordine, v. ad Poen. 589. — aequom edd. — 8 3 3 . Octo versuum initia p e rierunt. Memora supplerunt edd. — Post herele hiatus in 829.

Hiatus post

m u ta ta persona. — Inde ab hoc versu per reliquam scenam contextum codicis B , quicura I et E consentiunt, ita expressi­ m us, u t et versus servarentur et lacunarum spatia, quantum fieri posset, apparerent. — 834. Postquam decubuisti Lam binus em. — te add. Becker in Studem. Stud. I p. 1 5 0 , sed post memorare. — 8 3 5 . A.t olim suppletum est. Metri causa etiam ante Caucbunt excidisse „ A t“ crediderim. — 8 4 0 . Gladium ne add. Lang. — Post huuc versum in B unius versus spatium vacat, nec tamen quidquam interiisse credo. — 842. esset olim emendatum. — 8 4 5 . calamitas, qualis olera et segetes aggredi solet, u t vesca fiant, cf. Ter. Eun. 79. — 847. Ubi et inquit corrupta sunt. Nihil aliud requiritur quam : „Blande appello Casinam 11. — 8 5 1 . estis. Gepp. „m ulieres“ addit. — 853. Uolo sine dubio corruptum . — 854. Nullum muttit etiam uerbum Gepp. — 859. labra olim em. — 860. astituto olim emenda­ tum. — 862. proficiens, i. e. progrediens, u t Caes. B. G. I, 38. Plin. Η. N. XX XII, 4: „quum e tota classe quinqueremis sola non proficeret“ . Vulgo notum „proficere in litte r is 11. — CUM ornatu quo uides , sc. me exire, ita ornatus ut vides, i. e. sine pallio, v. 8 6 4 . Cf. ad Mil. 16. De omissa praepositione cf. 2 9 7 . — 865. adita olim em., v. ad Aul. 370. 867. Lysidam us exit; uxorem ceterosque non videt. Tres primi versus trochaici septenarii v identur; proximi p ro p te r la ­ cunas incerti. 8 7 6 — 78 tetram etri cretici. 879 dimeter cre­ ticus cum dimetro trochaico catalectico. 880 dimeter anapaesticus. 881 trim e ter anapaesticus. 8 8 2 — 83 iambici octonarii. 884 iambicus septenarius. 867. Duos primos versus Brixius Ann. philol. CXXXI p. 202 quattuor catalecticos dimetros anapaesticos facit. — quid agam meis rebus, cf. Pseud. 7 8 3 : „rebus quid faciam meis“ . — 868. iam versus causa addidi. — dispudet Geppert. em. 869. Mea quia e d id i; superiores „Om nia“ ; sed h. 1. I u t 873 paulo plus

512

Casina.

[III. 1, 166]

quam B servasse videtur. — 871. nec olim additum. — 872. atque Gepp. — >876. intro ad uxorem eam Seyffert. Pliilol. XXVI p. 722 ex Nonio p. 396 s q . : „ Sufferre significat dedere vel supponere. Plautus C a s in a : intro ad uxorem meam suffe­ ram quae et meum tergum ob iniuriam. Idem Poenulo (854) : ut enim, ubi mihi uapulandum est, tu corium sufferas11. Unde creticis tetram etris locum descripsit ut nos eum secuti. Brix. Ann. phil. CI p. 763 vv. 8 7 9 — 81: „nescio . . . . redeo dom um" qu a ttu o r dimetros trochaicos catalecticos facit. — 881. neque enim addidi; aut enim hoc faciendum aut proximo versu: „non licet“ scribendum. — 882. istic A. — tamen E tsi , v. ad Most. 1147. — 883. me add. Gepp. prseeunte Douza, qui „dabo p r o ­ tinam me in fugam “ voluerat. Alibi P lautus „in pe d e s“ dixit, v. ad Capt. 121. — Heus vulgo Olympioni d a tu r ; equidem non dubito quin Cleostratse sit. — sta ilico A , i. e. eo loco, ubi es, v. ad Bacch. 7. Rud. 825. Trin. 610. — 884. Occidi A. — si addidi. 885. Aufugere conanti obviam fit Chalinus ex sedibus exieus. Septenariis trochaicis scena scripta est. — P ost tu h ia tu r , ut Men. 501. M ueller.: „ tu ’s qui t e “ coli. Aul. 260. Cure. 162. Chalinus convicium seni facit, quasi pudicitiam suam te n ta re voluisset, virumque muliebria pati iussisset. Massilienses mores eum sequi dicit; nam Massiliae iucolse, quamquam Strabo IV p. 181 σωφροσύνην eorum la u d a t, tam en vulgo effeminatiores h a b ebantur, v. Athen. X II p. 523 cr Μασσαλιώται έ&ηλνν&ησαν ασχημονούσε γονν διά την εν ταίς ψυχαΊς μαλαχίαν, διά τρυφήν γυναικοπα&οϋντες· ο&εν καί παροιμία παρϊ,λ-dsv Ι/λεΰσαις εις Μασσαλίαν. Suidas: 'Ex Μασσαλίας ηκεις- επί των χληλυδριών χαί τε&ρυμμένων, παρ οσον εκείνους φασι χληλύτερον στολίζεσ&αι, μεμνρισμένους καί τάς τρίχας άναδονμένυνς, καί διά ταντην τ'ην μαλαχίαν άσχημονείν. —

postidas, v. ad Amph. 357. — 887 ex A s u p p le tu s, quum in ceteris et hic maucus sit et post hunc octo versuum spatium pateat. Septem septenarios fuisse, ex A novimus, cuius vestigia prim um G e p p e rt., deinde Studemund. Herm. I p. 285 sqq. ex­ tricavit. periisti versus causa scribendum, i. e. perieris, cf. ad Capt. 743. Si in cubiculum , in q u it, red ieris, peribis profecto. Propius eum iubet ad se accedere, quod si fecerit, eum vapu-

latu ru m , v. 889 sq. Aequum arbitrum se ait cum eo captu­ ru m ; fustim autem intelligi proximus versus ostendit, non multo aliter ac Trucul. 620. extra considium Studcm. p. 287 ex A elicuit, nam quintam nominis litteram necesse esse aut E a u t I fuisse. Considium a u te m , quae vox alibi non e x s ta t , a considendo formatum, quod proprio quodam modo de iudicibus dicitur, v. Sueton. Calig. 38 , consessum vel consilium iudicum in te rp re ta tu r. Non sollemni et legitimo iudicio Chalinus opus esse a it; a rb itro privato se contentum esse. — 889 ex A re­ stituit Studeinund. Ind. sckol. Gryphisw. 1 8 7 1 — 72 p. 15, et ex Nonio p. 7: „Dcflaccare est a tte re re, tractum a vestibus sine flacco. Plautus in Casina: P e rit flacco habebit iam illic homo lumbos m cos“. Vera vocis forma exstat Epid. 6 1 4 : „duo de­ floccati senes". — 890. lumbifragium , cf. Ampli. 450. — 891. Quum Lysidamus Chalini fustem metuens in alteram partem aufugere c o n e tu r, uxor ei occurrit. Sic in ancipiti periculo v e rs a tu r, inter sacrum saxumque, v. ad Capt. 611. — 893. I I ac lupi, hac canes, alterum proverbium, cf. Hor. Sat. II, 2, 64: „Hac urget lupus, hac canis, a iunt". — seaeua omen est, v. ad Sticli. 463. Ab u traq u e parte, et a canibus et a lupis, i. e. et ab uxore et a servo, malum sibi portendi ait. — 894. Lacunae supplendae causa G eppertus „ u surpabo“ scripsit u t Cist. 330. Sed quod est hoc verbum vetus? nam „hac ibo" sic dici non potest. Mihi quidem fieri non posse v id etu r, u t v. 893 ab 895 separetur. Si versus genuinus est, necessario ante 893 ponendus est; supplevi autem uerum inuenio, quod magis con­ venit cnm spatio palimpsesti. — 896. dismarite A , i. e. qui extra domum m atrimonium quaeris; voc. hoc uno loco inven­ tum. — hoe Ornatu A. — 897. scipione edd. Viros in Graecia vulgo scipiones sive baculos gessisse constat, cf. quae attuli in Actis Societ. Danic. Scient. III (1868) p. 203. — pallium. G e p p e r t.: „pallio“ ; sed attractio nescio an ferri debeat, v. ad Mere. 227. — 898 Myrrhinae dedit Cam erarius; Joergensen. Chalino maluit. moechissat formatum quasi a μοιχΐζω, quam ­ quam Graeci potius μοιχαν et μοιχενειν dicunt, Romani moechari. T ransitive etiam ad Graecorum morem ponitur. — 899. Occidi et I in A. — 901. ergo, ex errore scribendi ortum, om ittit A,

514

Casina.

[III. 1, 168]

de quo vid. Studem. Ann. phil. XCIII p. 59. — De bacchlS v. ad Aul. 400. 903. Immo scripsi pro „ in “ . Gepp. seni hsec trib u it: „Quin id fieri non p o te s t? " — 904. In extremo versu antiqui e d d .: „palam e s t “, Studem. Stud. I p. 36 d u c e A : „palles male". Sed M yrrhina Cleostratam alloquitur; itaque pallet male scribendum. — Post h. v. novcm versus in codd. ceteris scriptura vacant, in A Studcmund. Ind. schol. Gryph. 1871 — 72 p. 15 intellexit octo septenarios fuisse, quorum sextus p ro p te r longitudinem bipertitus fuerit. Priorum paucae et in­ certae reliquiae a p p a ru e ru n t; ultimum hunc fuisse suspicatur: Qui etiam me miserum famosum feeit flagitiis suis, quem Nonius p. 305 ex Asinaria affert. „Verba" inquit „sine dubio Olympionis sunt ad Lysidamum conversa, quae ab hoc Non taces? verbis excipiuntur sive potius in te rru m p u n tu r". — 913. maxumo ct in proximo versu opere Cam. em. — 915. Edebatur: „ LY. Tui amoris causa ego istuc feci. CL. Immo liercle illius", ubi s a lte m : „Immo tui ipsius" dicendum erat. Sed in A sp a ­ tium est ante ego, u t hic novum sermonem incipere appareat. Haec ergo Lysidami interrogatio est. Tum A: eeastor. Pro „illius“ autem Gepp. „p iu s“ , quod non intelligo, ego -.prius, ut Cleostrata dicat, se iam ante quam Olympionem h o r ta re tu r ut Casinam posceret, amorem eius in Casinam vidisse et procantem oppressisse. — 916. oppressi Cam. Sed ego. „d ic ta “ delevit Weis. — 918. si qui A. — monebo, alapis; quare respondet Lysidamus, se potius concessurum, ut dicat sc vera esse credere quae sibi obiioiant. — 920. Numeri vix sani. M ueller. Prosod. p. 3 7 8 : „Sed uxor, tuo uiro hanc da neniam ", ego: „Sed tu, uxor, uiro da h. u." — 922. Pro Ne antiqui edd. „N edum ". Gronov. recte anim advertit hac correctione opus non esse, nam „ne eadem vi p o n i , cf. ad Aulul. 426. Sed indicativus sequi non potest. A nim ad v e rtit etiam Madvigius Opusc. II p. 81 non „nedum “ hic requiri, sed ,,ηόη modo". Nos ig itu r cum Madvigio versum spurium habem us, ac iam T aubm annus a d n o ta v e ra t, si absit, nihil deesse sententiae. — 924. ei addidi versus causa; Mueller. „m ecastor" voluit. Post ut addidi tu·, vulgo „ u ti “ e d itu r , quod im probat Luchs. in Studem. Stud. I p. 2 5 : is coni. „ueniam hanc dandam ei",

V. 903—938.

515

u t pronomen pro spondeo sit. Brix. Ann. phil. CXXXI p. 20G: „Ecastor banc ueniam dandam censeo11. — 925. rem in arche­ typo bis scriptum I et edd. posteriore loco delerunt; priore delere debebant, v. Madv. Advers. I p. 47. Opusc. ad Madvigium a discipulis miss. p. 224. — prospero, largior, cf. Pers. 2G2. Liv. VIII, 9, 7: „uti populo R. Q. uim uictoriamque prosperetis11. — 926. ne C am er., v. ad Most. 406. Negat fabulam u ltra produci oportere. — 927. Tuae fidei credo? cf. Amph. 387. — 928 recte scribitur in IE. — 929. si add. A. — 930. insignite olim em endatum , v. ad Men. 989. — 931. solet, cf. ad Men. 142 et 739. 932. F inita iain fabula est; sed ne quis quserat, quid Casina ipsa factum s it , n a r r a tu r , eam Alcesimo et Myrrhinse filiam repertam esse atque Euthynico Lysidaini et Cleostratse filio in matrim onium dari. Quis hsec narraverit, parum certum est; nos vulgatam illam litteram fabulse exitum indicantem (v. Proleg. p. 173) prsefiximus. In editionibus Gregi histrionum hsec trib u u n tu r , ac dicitur plurali numero „m em orabim us“ . Unus tam en pro omnibus verba fecerit, necesse est; qui quo­ niam v. 934 Euthynicum nostrum erilem filium dicit, Chalinus esse v id etu r, cuius ultim a fuerunt fabulse verba, cuique hsec in codd. continuantur. — 932. id E ; Camer. „hic“ addiderat. — 934. Euthynico olim emendatum. — 935. meritis, i. e. histri­ onibus, dativo casu. — 936. ducet A. — quod nolet, v. ad Aul. 252. — 937. qui olim em. — 938. nautea A et qui locum affert, Donatus ad Ter. Eun. 5, 3, 3 („H uic pro scorto cet.“ ) ; Festi locus p. 166 prope periit. Cf. ad Asin. 885.

COMMENTARIUS IN

CI S TELLARI AM.

C istellaria fabula est, in qua a gitur de cistella cum crepundiis, qua inventa agnoscitur filia olim supposita. Argumentum tale est. Sicyone, ubi fabula agitur, P hanostratam puellam ingenuam ante octodecim annos am averat Demipho m ercator Lemnius. Qui quum domum redisset aliamque ibi uxorem duxisset, Phanos tr a ta puellam, quam peperit, exponere coacta est. Lam padio servus eius infantem in hippodrom o proiecit, proculque aspiciens a muliere quadam tolli anim advertit. Iisec puellam Melsenidi amicae t r a d i t, quae eam pro sua educat et Selenium appellat. A dultam hanc Alcesimarchus, adolescens Sicyonius dives, amat et domi apud se habet. Sed p a te r eius aliam ei uxorem spo­ ponderat, Demiphonis filiam ex Lem nia uxore n a ta m ; Demipho enim post huius uxoris mortem cum filia Sicyonem m igraverat et cum P hanostrata, quam prius amaverat, novum matrimonium iunxerat. His auditis Melsenis, quae Selenium Alcesimarchi uxo­ rem fore speraverat, eam ad se revocat. E a autem quum nec m atris imperio non parere a u d e re t, nec Alcesimarcho absente aedes sibi creditas tem ere relinquere posset, amicam meretricem, Gymnasium, p e rsu a d e t u t suo loco aedes Alcesimarchi servet. Sic adulescens red u x pro am ica, quam aegerrime desideraverat, aliam domi suae mulierem invenit. Quo facto ira et aegritudine consternatus nec minis nec precibus Melaenidem ad puellam reddendam perducere potest. Verum interim Demipho e t Pliano stra ta iam iusto m atrim onio iuncti filiam illam olim expositam recu p e rare cupientes, Lampadioni, qui eam exposuerat, m andant

Cistellaria.

520

[III. 1, 174]

nt, si fieri possit, investiget. Is mulierem, quae eam sustulerat, invenit; ca auterii Gymnasii m ater est. Haec primo omnia negat; tandem timore coacta, ne sua filia, Gymnasium, pro exposita illa Demiphoni tra d a tu r , fatetur sc eam et sustulisse et alii mulieri dedisse. Lampadioni herae sua} haec nuntianti forte auscultat Melaenis, et re omni patefacta ipsa Selenium p a re n ­ tibus reddere constituit. Eo igitur se confert cum Seleuio et ancilla cistellam cum crepundiis ge re n te; sed Alcesimarchus furibuudus iis obviam factus Selenium vi secum abripit. In te r has turbas cistella in platea excidit. Eam inveniunt Phauostra ta e t Lampadio, quibus inventam m irantibus supervenit an­ cilla amissam quaerens. Sic parentes et filiam inveuiunt et eam com periunt amore cum Alcesimarcho iunctam esse, quem sibi ipsi generum optaverant. Haec argumenti summa est, eorumque maxima pars in codicibus P lautinis semper lecta est; sed non pauca desunt. Hoc vel ex magno illo fragm entorum numero, qui ex hac fabula apud grammaticos affertur, intelligere potuerant viri docti, sed rem obscuravit Scaligeri commentum, qui ad Clitellariam quandam haec fragm enta referebat, quae numquam exstitit, v. Ladewig. Mus. Rh. III p. 525 sqq. Clarius res a p p a ru it invento Ambrosiano palim psesto, cuius reliquias Maius Mediolani 1815 edere conatus est. Is „ quiuqu e“ ait „in codice reperi huius fabulae folia inedita, quae habent versus circiter 1 8 0 “ , eorumque pauca quaedam iu lucem protulit. P lu ra Studem undus legit, et non nulla edidit Ilerm. 1 p. 298 sq. Accuratius idem vir doctus iu Ind. schol. Gryphisw. 1871 — 72 p. 9 decem A m brosiam folia ad Cistellariam pertiuere docet, eorumque duo ct te rtii maiorem partem versus contiuere etiam in Palatinis inventos, reliqua nova esse, sed pessime habita, u t perp a u c a eorum legi possint. Itaque plus quam septem eiusinodi folia in Palatinis desuut, i. e., ut minimum dicamus, 200 versus. Incipit autem lacuna post v. 2 1 5 ; sed librarius archetypi nihil perisse suspi­ catus v. 215 ct eum , qui nostrae editiouis 317 est, ita coniu n x it, ut eodem versu u trum que scriberet, quam quam illa scena auapaestis, haec trochaeis scripta est, in illa Alcesimarchus nuper

redux

secum loquitur nondum

comperto

amicae abitu,

521 in hac cum m atre p ro p te r eam rem vehementissime altercatur. Hoc prim us, quod sciam, Ladewigius anim advertit Mus. Rhen. III p. 529. Ex iis fragm entis, quae exstant, etiam Alcesimarchi patrem , cuius, qui prologi vice argum entum narrant, mentionem faciunt (v. 99), in scenam exisse suspicatur, quippe qui, quum filium meretricis amore captum esse comperisset, in urbem p ro ­ peravisse videatur, veritus ne Demiphonis filiam , quam ei de­ s p o n d e ra t, ducere nolit, et cum Melaenide collocutus consilium eius Selenii retinendae confirmasse credendus sit. Ladewigius a u te m , quoniam ex iis Festi locis, qui ad v. 383 afferentur, Cistellaria altero nomine Syrus appellata videatur, etiam Syri servi in ea partes fuisse p u t a t , hominis linguam ridiculi causa non continentis verbisque utentis infimae plebi convenientibus. Sed quae huius servi partes in argumento fabulae esse possint, non intelligitur, nec tam en exiguas eas partes fuisse oportet, si eius nomine fabula appellata sit. Hoc quum recte intellexisset W inter. P lauti fabularum deperditarum fragment, p. 6 sq., cum C. 0 . Muellero eosdem versus in duabus fabulis, et in Cistel­ laria et in Syro, positos fuisse p u ta v it; quod quum in versibus vulgaris sententiae facile fieri possit, v. ad Asin. 185 et ad Pseud. 5 8 8 , in locis coloris tam singularis fieri non posse iam Ritschelius recte iudicavit. Itaque illos quidem versus sine ullo dubitatione Lam padioni Cistellariae tribuem us, duplicis autem nominis fabulae alia explicatio quaerenda est. Atque quum in F e s ti locis altero „in S y r.“ le g a tu r, altero „in S y . ., exitus autem nominis in neutro a p p a re a t, non Syrnin fabulam appel­ latam credo, sed Syram , u t hoc nomen fuerit m atri Gymnasii, quae in codicibus proprio nomine carens „ le u a “ usurpatur, aut Syras, ut tam ilia quam Melaenis, amicae e t in puella exposita auferenda consciae, ex Syria oriundae fuerint. M enandrum huius fabulae auctorem principem fuisse,

con­

fidenter affirmamus, quoniam ab eo expressi sunt v. 87 sq. Quod autem p ro p te r similitudinem quandam argum enti cum A ndria T e rentiana Ladewig. Mus. Rhen. III p. 532 Perinthiam Menandri Cistellariae p ro totypon fuisse censet, nimis leve est. — R ecentiorum hanc fabulam imitatus dicitur Cecclii Italus

Cistellaria.

522 comoedia

Gli Incantesimi,

[III. 1, 176]

v. Ruth.

Gesch.

der

italianischen

Poesie II p. 583. Personarum nomina Graeca sunt. P uella, cuius causa per totam fabulam ag ita tu r, Selenium dicitur, i. e. Σ ε λ ψ ί ο ν , Lunula, deminutiva forma nominis vulgo noti Selenae, v. c. Cic. Yerr. IV, 2 7 ,6 1 . Sueton. Calig. 26. Sed miro errore in editionibus omnibus „Silenium “ scribitur, etiam apud Pareum , qui tam en nominis deri­ vationem recte intellexit. Vera nominis form a plerum que legitur et in B et E et I , atque etiam in A; testimonia accurate collegit Studemundus Ind. schol. Gryphisw. 1 8 7 1 — 72 p. 7. Quod autem apud Priscianum X p. 898 eadem Antiphila dicitur, id potius ex errore scribendi quam ex m utandi consilio ortum v id etu r, v. ad v. 1. Amica eius Gymnasium est; Ritsch. Opusc. II p. 484 „Gum innsium “ voluit, quod iure im probat Spengel. Reformvorschl. p. 264. Melaenis m ater eius, quod, si supra recte Syram fuisse suspicati s u m u s , a fusco Syriscae colore repeti potest. Servus est Lampadio, v. 428. 491. 608, vel deminutiva forma Lampadiscus , v. 3 7 5 , cf. Studem und. Ind. schol. Gryphisw. 1871 — 72 p. 6, Alcesimarchus adolescens, i. e. 'Λλκησίμαρχος, quamquam codd. constanter „Alchesim arcum “ praebent; cf. Alcesimus Casinae.

A rgum entum acrostichon. 1 . Lemnius Sicyoniam edd. — 2. nuptiis, iusto matrimonio. — 7. spondet Both., cf. Trin. 1157. — 8. proiecticiae edd., cf. 189. — 10. Ltayue altera p r o d u c ta ; „ h a n c “ add. Aid. al. — 11. ut erat nactus, u t antea habuit.

F a b u la a cantico incipit. 1— 3 tetram etri bacchiaci. 4 — 5 trochaicus senarius cum septenario. 6— 7 trochaicus octonarius cum septenario. 8 anapaesticus dimeter. 9 compositus ex duobus anapaestis et penthem im ere iambico. chiacus cum penthem im ere iambico.

10 dim eter bac-

11 bacchiacus tetram eter.

523

12 13 systema constans ex sex dipodiis iambicis et syllaba. 14 15 trochaici senarii. 1G iambicus senarius. 17 — 18 tr o ­ chaici octonarii. 19— 20 tetram e tri bacchiaci. 21 iambicus octonarius. 22 tetram eter bacchiacus. 23 bacchius cum di­ podia iambica. 24 — 25 ariapsesticus octonarius cum septenario. 26 trocli. octonarius. 27 iambica dipodia cum dimetro trochaico. 28 — 29 te tra m e tri bacchiaci. 30 trochaicus dimeter catalecticus. 31 troch. septenarius. 32 tetram . bacchiacus. 33 dimeter bacchiacus cum penthem im ere iambico. 34 tetram e te r bacchi­ acus. 35 tetr. bacchiacus. Sequuntur iambici septenarii. 1. Selenium, Alcesimarchi concubina, Gymnasium meretricem et matrem eius lenam prandio accepit. Cum iis dolorem suum communicat, quod ab eo viro, quem amet, iam discedendum sit, quia is uxorem ducere cogatur. Primum versum afferunt V arro L. L. VII, 98: „Apud Plautum „Quia ego antehac te amaui et mihi amicam esse creui“ creui ualet constitui" et Priscianus X p. 8 9 8 : „cerno creui. Non solum enim το χυσκινΐζων χψνω sic facit praeteritum, sed etiam cum pro video acci­ pitur. Titinius . . . P lautus in Cistellaria: Cum ego te amaui, mea Antipliila, et mibi amicam esse creui". Antiphilae nomen fortasse ex „ antidhac" ortum est. — 4. ire habitum , cf. ad Aul. 729. — 6. vehetis rebus, cf. ad Epid. 603. — frequentem. V arro L. L. VII, 99 „assiduam" in te rp re ta tu r; nec tamen quod saepe se visitaverint, iis gratias agit, sed quod hoc ipso die sibi praesto fuerint. Itaque minus accurate vox p o n itu r, et ipse Varro a d d it: „qui adest, assiduus"; idem frequens dicitur, ut infrequens, qui non adest, Trucul. 228. — 7. UOS addidi versus causa; Speng. Ref. p. 364 aut „uos m agnam " aut p e r ­ m agnam ". Tn E ab initio fuit „meo" pro „eo“ , sed m erasum, unde Joergensenius „in eo" scriptum p u tab a t; sed rasuras saepe ipsa manus prim a fecisse videtur. — 8. istoepretio, tali prandio. Varro E. L. VII, 9 9 : „illud quod eaedem mulierculae dicunt: „Pol istoc quidem nos pretio perfacile est frequentare; Ita in prandio nos lepide ac nitide accepisti", apparet dicere: facile est curare nt assimus, quum tam bene nos accipias". nos enim obiectum est, frequentare transitivum , frequentes reddere, ut Liv. XXXIII, 38, 13:

„novos colonos adseribere et omni modo frequentare". 12

524

[III. 1. 178]

Cistellaria.

Male autem editores pro habere ,,h a b e ri11 scripserunt. 12. que coniunctionem aut abesse exspectaveris aut „et quidem 11 positum esse; sed v. ad Pers. 480. — 13. expetessam Gronov. em.; expetere est studere, cf. Cas. 409. — 14 sq. Charisius p. 45 et 1 1 1 , ut ablativi formam mare p ro b e t: „P lautus in Cistellaria: secundo uento uectus est tranquillo m are11. Varro L. L. V, 72: „Venelia a veniendo ac ventu illo, quem P lautus dicit: Quod ibi dixit qui secundo uento uectus est tranquillo mari, uentum gaudeo11. Anus tam se adventu gaudere dicit, quam qui felici cursu mare traiecerit; simul autem putido ver­ borum lusu ventum dupliciter dici commemorat. — ecastor per episynaloephen cum duobus antecedentibus vocalibus coniungitur. — 17. Nec edd. — disciplina, mos et institutum vivendi, cf. ad Asin. 200. Pseud. 1007. — ibi abundat, v. ad Cure. 475. — 18. „nim ium “ corruptum est, nam abborret a persona dicentis; e n im , scripsi. — dabat, sc. pincerna, omisso subiecto, quod unum cogitari potest, quod apud Graecos saepius fit, u t in σημαίνει, v. Madv. Syntax. Graec. 7 a, 5, Theogn. 473: οίνοχοείτω. Cf. etiam Bacch. 435. — Mox vulgo addita coniunctione e d itu r: „atque id m e ru m 11; infuscare autem dici censet Turnebus „quod, quum generosi vini nigrior sit color, dilutior mixta aqua fusciorque r e d d a t u r 1'. Sed hoc verbum, si ad speciem refertur, contrarium significat.; infuscatur enim aqua effuso atram ento (Plin.), r u b e r color nigro (Geli.), uvae, ubi nigrescere incipiunt (Colum.). Itaque non ad colorem, sed potius ad saporem referendum , u t Columella XII, 19, 2 vetat „quidquam vino perm isceri, quo naturalis sapor infuscetur11, ac fuit quum „ e t “ pro „ id “ scribendum censerem, v. annot. ad Mil. 528. Sed fieri potest, ut translate vox dicatur, u t Cic. Plane. 9, 22: „vicinitas non infuscata male­ volentia11, et lena vini saporem infringi dicat, quia rarius mini­ stretur. — 19. Ius que fasque, v. ad Ampli. 7. Asin. 570. Rud. 367. Trim 647. 826. 877. — 22. Hunc ordinem, meretrices, cf. 31. Ter. Emi. 234 parasitus: „Conueni hodie adueniens quendam mei loci hinc atque o rd in is11. Nomen collectivum sibi praedicatum pluralis num eri adsciscit, ut quisque, v. Capt. 498. Quum ma­ tronae, inquit, inter se amicitiam colant, tanto magis nos oportet, quae tali foedere plus egeamus.

—

24.

summatis, cf. Pseud.

V 12—50.

525

228. — 2G. Si . . . faciamus. Coniunctivus pravus est; Weis. ,,faeimu8a ; sed potius totum colon pro spuria proxim orum varia­ His deletis oetonarius trochaieus effieitur (Si idem . . . summa). Quae sequuntur, uou uncis includenda erant, ut in eontextu factum est, sed suo versu scribenda. — 28. nihil Aid. — 29. omnium rorum, in omnibus rebus, v. ad Amph. 105. Duplex genetivus eum eodem voe. iunetus, sed diversa ratione, ut Caesar. B. G. III, 18: „snperiorum dierum Sabini eunetatio11, ef. Madv. Gr. Lat. § 288. — 34. salero, sc. rem habere, quod facile auditur. — 35. eunt depressum, of. 4 , et de vi verbi Most. 11.51: „pessnm p rem a m 11.

tione habendum.

30— 50 septenarii iambiei. — 37. Post to hiatus in diaeresi. — 38. conventiciis Cam. em., i. e. ex incerto pa tre natam. Proximum „ego“ ex superiore versu irrepsit. — 39. Έ{)0 num ero­ rum eausa addidit Both. — r oppidi scribendum, v. Neue F o rm e n l.II p. 470 sq. — 40. potius abundat, cf. ad Asin. 683. Trin. 276. — 41. cotidie. Goetz. Act. Soc. Lips. VI p. 241 „quot dies11 voluit. — n u b it, ef. Pseud. 315. — 43. lufjubri Weis. — 45 sq. Lena filiae verba alio torquens „Satis“ inquit „eontent,a sum, si semper ita futura es ut nolo; ego enim semper adolescentulam et quaestuosam te o p to 11, aetate olim em endatum ; hausit homoeoteleuton posteriorem vocis partem. Sed quod „H eeate“ ex eodd. editum est, nee illam nec ullam aliam deam antiqui nisi florente aetate sibi finxerunt; ITeeale, recte emendavit Salmasius, quod nomen ex Callimaehi poemate nobilissimum erat F u it autem ea anus exaeta aetate, quae Theseum ad pugnam cum tauro M arathonio profieiscentem hospitio accepit et pro felici eius reditu sacra fecit; quibus f a e tis , antequam rediit Theseus, mortem obiit. In eius honorem posteri Hecalesia eelebrabant, v. Plutarch. Thes. 14. Ovid. Rem. Am. 747. — 48. P ro „saepe!1, quod superiores versus causa varie traiecerunt, sem jicr scripsi. — 49. Ladewig. confert Philemonis Paneratiast. 1 : χηντόν τί ηρήττειν, ον μόνο)' T(/c ελπίδας έπι τν/ τ νχι/ χρ 1/, παιδιυν, πάντως ί'χειν. — 50. hercte mulieri parum convenire, ait Gellius XI, 6: „in veteribus scriptis neque mulieres Romanae per H er­ culem deiurant neque viri per Castorem11. Seyffert. Stud. p. 15 „hnuc£‘ voluit; cf. tamen Phsedr. III, 17, 7, ubi Minerva „At 12*

526

Cistellaria.

[III. 1, 180]

me Hercules'4 ait „narrabit quod quis voluerit cet.“ . — aufer scripsi, cf. ad Aul. 630. Superiores corruptum locum magis etiam corruperant scribendo: „Sed quid t u “ . — 51. oculus, nominativus pro vocativo, v. ad Asin. 648. Pers. 764. True. 935. Most. 1116. — 52- te abhorret, a te rem ota est, omissa prae­ positione, cf. Tac. Ann. I, 54: „abhorrebat talibus studiis11. — 53. munda, culta, cf. 111. Pseud. 172. — Hoc sis nide, v. ad Aul. 46. Hasc per parentliesin matri dicit; sermonem cum Selenio proximo versu „et pallida e s11 repetit. — J54. Suspiri­ tum, v. ad Trucul. 593. — 55. uelis edd. Quod sine discrimine coniunctivus ponitur, v. ad Amph. 17. Pers. 513. — 56. exer­ citum imperare non propria et solita significatione dicitur, ut Capt. 155, sed alio torquetur, ut enim exercere vexandi vim habet, ita exercitus pro vexatione vel aegritudine animi ponitur. 57 sqq. trochaici septenarii. 57. „M ea“ , quod librarii e rro r anticipaverat, sed iterum suo suo loco posuit, delevi, et male addidi; alii aliter. — 58. ab praepositio non minus quam simplex ablativus dupliciter ponitur et de p a rte asgra, unde dolor proficiscitur, et de causa doloris, v. Madv. Gr. L at. 253 not. 256 not. 1. Mil. glor. 633. — 59. rapi Gulielmus. — 60. Indidem pro ibidem, per attractionem , v. ad Amph. 1002. — 63. cordolium, cordis dolor, cf. Poen. 296. Male archetypi librarius eandem vocem mox posuit, ubi simplex cor requiri et Rostius Opusc. Plaut. p. 152 et Spengelius Plaut. p. 17 sq. intellexerunt. A „Conraemora“ autem novo versu incipiente discriptio versuum in codd. usque ad 73 tu rb a ta est, — Qui Spengelius et numeris et sermonis usu iubente. — 64, cf. Mil. 786. — quisquam, cf. ad Most, 596. — perhibent, cf. E pid. 626. Men. 260. Poen. 239. Stich. 274. — 65. Sive cor habeo, quod doleat, dolet, sive non habeo, pectus tamen mihi dolet, „ a u te m “ libenter deleverim. — 66. Am at c e t.; lenas edd. fere hasc trib u u n t, cod. 1 rectius Gymnasio, cf. 115 s q .; a B in hac fabulas parte personarum notas absunt. Proxim a quoque recte personis distribuit I. — amarum, quaesita soni similitudine. — 67. Namque , v. ad Capt. 599. — 68. Gustatu scripsi, nam syllabam excidisse numeri ostendunt. ut „Gustu qui11 aut „Gustu uix".

Superiores alia tenta ru n t,

Both, et Mueller. „ G u s tu i“ ,

[III. 1, 181]

527

V. 50—93.

forma, nisi fallor, parum Plautina. — dulce et amarum sub­ stantive, v. ad Mil. 293 et ad Rud. 664. — oggerit, cf. True. 106. — 69. A d istam faciem, cf. ad Mere. 420. — 70. Ergo, cf. ad Amph. 172. Quod perfidiosum amica Amorem dixerat, eum cum m agistratu com parat pecuniam sibi creditam retinente; sic se quoque Amorem opibus et animi aequitate privasse. — 73. spissum, tardum , v. ad Poen. 505. — 74. peius , cf. ad Ampb. 56. Trin. 9 3 6 . — 75. aetatem e d A .— 76. Matrem Gymnasii hinc sermonis partes sumere vidit Bothius. — 79. suam rem optinere, cf. Men. 898. — 80. Hoc uolo agatis, cf. Asin. 1. — 82. de ea rc, cf. ad Mere. 621. — morigere, i. e. morem ge­ rendo, com iter; adverbium hoc uno loco legitur. Edd. m o r i ­ gerae", contra sensum, nam Selenium m atri non est obsecuta. — 83. grauiter, vehementer, cf. Caecil. 163: „ Placere occepit grauiter postquam est m ortua". — cum eo postpositum, v. ad Araph. 181. Aul. 459. Men. 666. 885. Rud. 1053 — 84. en umquam, v. ad Men. 145. — 85. nemine, omisso „cuin“ , cf. Cas. 297. — 86. Obsecro huic versui iure assignarunt editores, nain p ro x i­ mus hoc omisso integer septenarius est, nec hic non sanus est, si pudicitiam quadrisyllabum facias, v. Proleg. p. 211, Amph. 923. Epid. 405. Ter. Andr. 288. — 87. Per Dionysia, Dio­ nysiis, ubi pompae magnificae ducebantur, velut quae fiebat, quum simulacrum dei antiquissimum e Lenaeo in Ceramicum p o rta b a tu r (Philostr. Vit. Soph. I I , 3 p. 549). Ceterum hunc locum a M enandro expressum esse, apparet ex Hermogen. de Invent. IV, 11 p. 177, qui turpia verecunde et modeste commemorari debere docens hoc affert Menandri exemplum (Meinek. IV p. 243.): ΙΙομη-η γ α ρ δ δε μ

’ τ,’κολον&ησε

>,v Λ ιοννσΙω ν

μ έχρι τον προς τΐ,ν & ν ρ η ν

επειτα φοιτών και κολακενων μ ψ έ ρ α εγνω με.

89.

conspicillo, in conspectu. Nonius p. 84: „conspicilium,

unde conspicere possis. Plautus [Parasito] Medico: in conspi­ cillo adseruabam pallium, obsetuabam ". — 90. insinuauit, sc. se, cf. Cic. Fam. IV, 13, 6, al. — 92.

uorsarem, v. ad Baccli.

762. — 93. Versus iusto longior; superiores aut „Selenium" delerunt a u t „Quid e s t“ ; ego „et ille me", quod nec per se

Cistellaria.

ferri nam Idem olim

[III. 1, 182]

potest, nam adolescens iam antea aiuabat, nec hoc locodicendum ei*at: Coepit ille me amare et ego contra ilium. Mueller, vidit Prosod. p. 686 annot. — 94. extempulo em. — 97 — 100, versus in codd. non servantur. — 99.

subigit Muell. em. — 101. „E um ducturum esse aliam uxorem " Muell. p .3 7 8 . — iniurium eat, v. ad Aul. 691 et Mil. 438. Sed quod in codd. antecedit „am ore“, corruptum est, nec quod editores substituerunt „ amori “ cum hoc loco convenit. Sensus id postulat, quod scripsi, (i matre ; matris ait in filiam nullam iniuriam esse. — 102. te amabo ed., i. e. te p re c o r, v. ad Men. 415, — Excidisse aliquid, numeri ostendunt; ego tantisper addidi, dum absit A lcesim archus; Both.: ,,Nunc ego ted amabo u t hanc hoc trid u u m 11. Muell.: „Nunc te amabo ut hanc hoc unum triduum s. s .“ — 103. s eruar e, v. ad Aul. 81. — 107. in­ clamare, o b iu rg a r e , v. ad Asin. 575. A ut post h. v. h ia tu r aut verborum ordo turbatus est; M uell.: „Inclamure eum “ .

utut et mihi B. — 109. Accipe has Mueller, em. — promito Cain. — 110. A „Gym nasium “ codd. novum versum —

ordiuntur, et usque ad 114 tu rb a ta est versuum discriptio. — 114. lubet olim em. — 115. Num quid me uis, v. ad Amph. 538. —

intro, ad Aleesimarchum.

118. Postquam abierunt adolesceutulae, lena anus sibi in memoriam revocat, se Selenium, quum recens exposita esset, inventam Melsenidi m e r e tr ic i, quas m ater eius h a b e b a t u r , t r a ­ d id isse, quam sibi supponeret, rem profundo silentio tacendam, cf. Trucul. 434 sq.: „ Suppositionem pueri quae mihi credidit, Germanae quod sorori non credit soror“ ; sed prandio vinoque excitata linguam cohibere non potest, quin haec clare eloquatur, ut saltem spectatores audiant. Senariis scena scripta est, et codd. I et E diverbium esse indicant, sed versus non servantur. —

119.

1309).

^saburratae, cibo et potu onustas1' (cf. 121. Pseud. „Naves quum alio onere sunt vacuae, saburra onerantur,

ut sint adversus tempestatem et fluctus firmiores et stabiliores “ Lamb. — 121 sqq. versuum ordinem in codd. turbatum Aci­ dalius r e s titu it;

nam facile apparet, nec v. 121 ab 120 divelli

posse nec 128 ab 127, ut dubitari non possit, quin librarius quattuor versus 121— 24 iuiuria omissos post 127 posuerit. —

[III. 1, 183]

V. 94—147.

529

121. Quin ego·, post haec aliud verbum exspectabatur, non ,,collibitum est mihi'*, cf. Epid. 168 sq. anil, ad Bacch. 211. — quid sum onusta olim emendatum. — 122. flore, cf. Cas. 615. — 121. quod tacito USUS est, v. ad Amph. 500. — 125. lllanc Gamer. — 127 — 130. Ritschelius Parerg. p. 137 not. W indischmannum secutus spurios habuit ut ex 188— 91 con­ fictos; equidem potius de proxima scena dubito, ad quam vid. — 132. fecerat Cam. — 134. natum , neutro genere, cf. Amph. 497. Tm cul. 396. Ter. Andr. 219. — 136. ei, vel eii, spon­ deum facit, v. Proleg. p. 216. — 140. quae malum quaerunt sibi, cf. ad Aul. 475. — 141. aibat Both. — 145. sic edd. Idem legitur 195. — si quis USUS uenerit, cf. ad Bacch. 360. Langen. Beitr. p. 162 „quid“ postulat.

147. Perditis Selenii et Alcesimarchi rebus una res suc­ currere p o tuit, Deorum auxilium. E t adest numen illud, quo adiuvante palam fiet, puellam ingenuam natam esse iustisque cum adolescente nuptiis iungi posse. Exit ipse Deus, Auxilium, ne spectatores solliciti cura laborent; ideinqne prologi instar omnem rem exponit, ut ab initio acta sit. Prologus etiam haec scena in codicibus d icitur; quod autem non primum fabulae locum tenet, idem fit in Milite glorioso v. 79 sqq. et alia quo­ que in comparationem afferri possunt, ut fecimus Comment, ad Militem p. 233 et Proleg. p. 162. Sed quod ibi me dixi non dubitare, quin haec ex Graeco exemplari fluxissent, id hodie r e p e ­ tere non ausim; nam haec quidem Cistellariae scena et minime necessaria est, nec sine offensione ea, quae superiore scena satis explicata su n t, hic iterum n arrantur. Accedit quod totum di­ cendi genus infra P la u ti vim et elegantiam subsistere videtur. Quare nescio an recte Vissering. Quaestion. Plautin. p. 24 sqq. totam scenam a P lauto abiudicaverit eique aetati tribuerit, qua nulla fabula prologo carere p o tu it, v. 200 autem , ubi bellum cum Poenis commemoratur, ad tertium , non ad secundum bellum Punicum

referat.

In

eandem

sententiam Teufielius (Studien

und Charakteristiken p. 261) incidit; sed parum intellexit, tum abiiciendam esse, quam simul amplecti conatur, Windischmanni

Cistellaria.

[III. L 184]

et Ritschelii sententiam, versus 127 — 30 spurios esse. Una contenti simus interpolatione, eainque solam damnemus scenam, in qua et orationis vitia et sententiae ex aliis P lauti locis r e ­ petitae scrupulum movent. Scena senariis scripta e s t, ut E nota Dv indicat; sed versus iam ab archetypi librario saepe longiores facti. 147. Utrumque, cf. Pseud. 714. Madv. ad Cicer. Fin. III, 17, 56. — 148. „Satine“ vel, ut Both, versus causa scripsit, Satin fere idem valet atque nonne, v. ad Ainph. 627. Hinc igitur genetivus loci peudere non potest. „L ocum “ scribendum erat aut, si genetivus retineretur, „satis“ . Sed ne sic quidem struc­ tu ra sana est; nam dicendum erat aut „non reliquit deo, quod loq u ere tu r“ aut „locum loquendi non reliquit“ . Quare fuit, quum locum a librario corruptum putarem et „logis“ pro „loci“ scribendum, u t significaretur eam suis logis, i. e. sua n arratione, nihil deo reliquisse, v. ad Men. 768. Sed quum totam scenam potius ab indocto histrione quam a Plauto p ro ­ fectam p u tem , orationis vitium relinquendum censeo. — 152. Ne post mihi hiatus sit, edd. „est Auxilio" scribunt. —■ 153. perputem , accurate exponam , vox hoc uno loco iuventa, sed putare etiam considerandi vim habet, v. ad Aul. 519. — 154. Sieyoni, cf. 188, ablativo casu vel, si malis, locativo; v. Madv. Gr. Lat. 42 d. — iam diu , v. ad Capt. 975. Num erorum causa verba transponenda censet Muell. Pros. p. 170. — 157. Ui addidit Both. — uinolentus 1, cf. Aul. 681. Ante „in u ia “ hiatus, v. Proleg. p. 183. — 159. perfugium peperit, sc. sibi, cf. Cses. B. Giv. I ll, 69. — 160. Ante tum et B et 1 in terpungunt; editorum plerique: „Ubi tum h a b ita b at4' . — 161. Aut post aut exacto abundat. — 163. participat, v. ad Mil.

(pii eam proiecerat supplevit W e is .; alii aliter. — 173. facta morigera est uiro\ nam ili comoediis semper mariti uxorum mortem optant, cf. ad Triu. 42. — 174. Post­ quam edd. — 177. Ut em. Weis. — 179. H iatur post 234. —

166.

„g n atam “ ; Mueller. Pros. p. 530 postulat: ta m “ . — 187. Ut

„Peperisse se gna-

186. relicuum quadrisyllabum , v. ad Cas. 800. — : expungatur nomen , ex tabulis, quibus debitum p e r ­

scriptum era t; luditur in duplici reliqui significatione, ut Capt. 16.

V. 147—212.

531

— 190. riurfwn, nuper, v. aci Ampli. 651. — 1 91, cf. Mil. 101. — 192. Ne quis „Sed” requirat, v. ad Ainph. 350. — 195. sic res gesta scripsi ut 145. — Bene ualete cet., cf. Casin. 87 sq. — 198. nostra scripsi, quamquam superiores nihil m utarunt. — 200. Ut edd.

201. Alcesimarchus adolescens in urbem redux amoris desi­ derium anapaestis queritur. Canticum, quod hac nota signifi­ catur in E , anapaesticuni est, sed multa incerta, quare eam versuum discriptionem, quae in codd. est, retinui. Tres primi septenarii anapaestici videntur. 2 0 4 — 5 , si coniunguntur, oc­ tonarius cum septenario. 206 senarius anapaesticus. 207 et 208 trochaici septenarii. 209 anapaest, octonarius. 210 anap. septenarius. 211 trochaicus octonarius. 212 iambicus octo­ narius. 213 anapaesticus octonarius. 214 iambicus octonarius. 215 anapaest, dimeter catalecticus. 201. conmentum, cf. Casin. 223. Amorem ait se primum torm entorum omnium inventorem putare. — 202, cf. Cas. 206. — De scriptura „ni“ v. ad Most. 406. foris olim emendatum. — 203. Septeuarius conetet, si aut „ a tq u e “ deleatur aut „ anteeo“ legatur. — cruciabilitates hoc uno loco P la u tu s dicit, saepius c r u c i a b i l i s ” et c r u c i a b i l i t e r ” . — 205. nubilam , nu­ bibus involutam, u t, ubi simus, aegre couspiciamus. mentem animi, cf. ad Epid. 529. — 207. mihi omnia ingenia sunt, modo hoc modo illud mihi ingenium sive animus est. Ut versus anapaesticus fiat,

W eis.: „ita mi omnia nunc iDgenia in su n t” . — lassum animi, fatigato et fracto animo, cf. Ter. Andr. 304: „animus lassus cura confectus s tu p e t” . — „adpetlt, invadit, petit, ut gladiator a dversarium ” Lami)., cf. Caes. B. Civ. II, 35: „humerum apertum gladio a p p e tit” . Cic. p. domo 5, 13: „se lapidibus appetitum , etiam percussum esse” . — 209. lactat, allicit, cf. Non. p. 16, qui explicat „inducere vel m ulcere” . — 210. dis­ suadet olim emendatura, id addidi, ut septenarius constaret. — 211. experitur iam ab antiquis editoribus correctum, v. ad Mere. 758. Poen. 1405. — amantem et cett. codd. et in B emendatum est. — 212.

eo pessum, cf. ad Aul. 594.

[III. 1. 186]

Cistellaria.

Post v. 214 incipit magna illa lacuna, quam supra p. 174 commemoraviimfs. Eo pertinere videntur quae, ut in A legerat, edidit Maius Plauti Fragm ent. Ambrosian, p. 17; sed et exiguam eorum partem legit, nec numquam in legendo erravit. Prim a scena trochaicis septenariis scripta fuit. Alcesimarchus domum suum introiturus ibi pro Selenio Gymnasium invenit. —· 218. pro „ tota“ tu scripsi. Alcesimarchus Gymna­ sium vetare videtur suis rebus manum admovere; ea num quam respondet eum fideliorem custodem inventurum. — 225. ut SIC

orbatus sim pro c orruptis, quas edidit M aius, reponere ausus sum. — 227. „m ecum “ priore loco errore scriptum delevi. — 228. Compecti sit corruptum est; num „Compedes . — Proxima quoque aut admodum corrupta aut male lecta videntur. V. 229 pro „ trib u s “ fortasse „quibus“ scribendnm. 232 pro „ e st“ Ladewig. „ e s “ voluit, ut Alcesimarchus a Gymnasio quaerat, quid sibi consilii det. Sed quod unum consilium dari potest, id v. 257 sq. legitur senariis scriptum , u t ad aliam scenam pertinere appareat, oc fieri potest, ut scribendum sit: „quis auctor nunc mihi e s t ? “ U t u t est, Alcesimarchus iam abisse v id etu r, u t Selenium suam quaereret; Gymnasium autem intro it, u t abitum ex aedibus Alcesimarchi, quas, postquam ipse red iit, iam relinquere potest (v. 264), praeparet. Eius verba sunt 235 s q ., quae Nonius servavit corrupta illa quidem, sed ita ut facile emendari possint. Alcesimarcho autem digredienti amicus quidam m aior natu (v. 255) obviam factus videtur, quicuiu miserias suas communicat consilium et opem eius implorans. Trochaicis septenariis scripta fuit p rior scenae p a rs , quo pertinent 237 — 38 a Gellio servati, quibus adolescens amicum fortiter agere iubet, hic suum esse hoc Adolescens magis magisque negat. 238. j P otin es scripsi. incensus iam in furorem vertitur, u t arm a postulet et exercitum ad aedes lenae expugnandas. Haec m utato metro senariis scripta sunt. 2 4 0 — 260 Studemundus in Herm. I p. 299 e didit, cf. Ind. scliol. Gryphisw. 1871— 72 p. 9. — 240. Hiatus in caesura ante et,, nisi forte ,,arma m ihi“ transponendum . — 243 sq. Exercitum vult magnum,

sed expeditum ,

Sequitur,

credimus,

si Studemundo

hic

hastatos et uelites. et 248 .,Multos

cum

[III. 1, 187]

V. 218—263.

533

m ultis11. Siue dubio fuit eum peltis, nam levis armaturae milites vult, ut celeriter res agi possit; graviores milites abiicit. Itaque mox etiam triarios scripsi, quam vocem Varro L. L. V, 89 ex altero Plauti luco affert: „Agite mine subsidite omnes, quasi solent t r i a r i i 11. Studemundus „pre c a rio “ sibi legere visus erat. — Senteutia in te rru m p itu r; deest verbum „conquire“ aut simile quid. Hoc non curat excitato animo adolescens; queritur quod exercitus nondum adsit. — 245. Amicus eum aut insanire dicit aut somniare. Quare hic suppleverim: „Uigilasse credo noctem“ . — 249. postid, v. ad Cas. 120. — 250. omnia Studem. sup­ plevit, sed praeterea „peruorse“ voluit. — 252. non praesens quidem, abfuisse mentem suam significat, cf. 206. — 253. Prae­ stigiator, cf. ad Ampli. 775. Versus syllaba longior est; Studem. ,,es“ delebat post „praestigiator“ ; ego malim: non es atque es. — 254. toxico, cf. Mere. 464. Fest. 355. — 258. Expurges sc. te , quod alibi a d d itu r, ut Mil. 4 9 9 , cf. infra 260. Capt. 614. — Mande per precem legendum esse docet Studem. Ind. sch. Grypbisw. 1 8 7 1 — 72, p. 9, cf. Capt. 243. — 260. Hiatus iu caesura; S, quod in A ante „om nia“ exstat, errori debetur; locum recte scriptum affert Nonius p. 164, Festus p. 274 cor­ rupte et cum lacunis, ad raucam rauim, dum raucus fiam, v. ad Aul. 328. 261 sq. F ragm entum scenaj iambicis septenariis conscriptas Maius ex pa rte legit, accuratius et plenius Studemund. Ind. schol. Gryphisw. 1871— 72 p. 13. Postquam abiit ad Melsenidem Alcesim archus, pa te r eius senex advenisse videtur eum quaerens. Qui quum Gymnasium ante aedes v id et, statim pul­ chritudine eius capitur. — 261. Mulierculam. E a scripsi; Maius p. 19 „M uliercula m ea11 , ac fateor me hiatus rationem ornatula quoque nescio utrum Latine pro reddere non posse. „ o r n a ta “ dici possit an librarii error sit; etiam num eri suadent, u t „ o rn a ta “ scribatur. scitast scripsi, i. e. bella est, cf. ad True. 924. Ter. Phorm . 110. Andr. 486. Si ita ornatus esset, u t formam eius deceret, se eam am aturum esse dicit. — 262. cantherius, v. ad Aul. 487. — 263. Adhinnire Priscianus III p. 617 liunc versum afferens. Cum simplici accusativo verbum iungit etiam Apulei. Metam. VI, 2 8 : „virgiuis delicatas

534

Cistellaria.

[III. 1, 188]

voculas adhinnire ten ta b am “ . — 264. solei nulla inuitior solet esse. Senex ipsam intelligit, Gymnasium aliud voluit; quse quoniam sibi hoc opportune evenisse dicit, fieri non potest ut Selenium inte llig atu r; ipsius inater intelligenda est, quam brevi videbimus filiam suam arcessere. Gymnasium iam ante quam eam m ater arcesset, in animo habuisse videmus, u t ad eam se conferat, ac, nisi fallor, ea de causa ex sedibus exiit. — 267. exconcinnauit Studem. 1. 1., voc. non alibi inventum, sed cf. „expoliuit“ 269. „Talem “ inquit „fere sententiam expres­ serat G ym nasium : Ut lepidum est unum amatorem am are posse, sic ut Selenio licet“ . Sed in principio versus 268 Ut qui lectum e s t, ut lisec potius se n te n tia fuerit, non mirum esse Alceeimarchum sedes tam lepide ornasse, quippe qui Selenium perpetuo suam fore cogitaverit. Itaque tale quid suppleverim: „Ut qui amicam sp e ra u e rit“ vel „Ut qui sancte iurauerit, eandem se amare sem per“ . „desid e re r“ Maius legit, Studem. nihil; mox „ d u ris“ Maius, „ d u u s“ Stud. — 269 egregie restituit Stud. — 273. Ita pol quom de coniectura scripsi, nam quod Studem. legit „Ut postq u a m “ ferri non potest. — de opinione, cf. Rud. 1079. — 275. Hoc , v. ad Pseud. 646. Pers. 774. — 276. inlecebra, v. ad Trucul. 182. — R eliqua, quse ex Maii apographo solo nota su n t, intelligi non possunt. Addidimus ea fragm enta, quse eundem versum , septenarium iambicum, ostendunt. 301— 2 Gymnasii verba ad senem esse possunt. Metri causa „uos“ delendum videtur. Tum senices scribendum, q u a m ­ vis Priecianue altero loco etiam genetivum senicis Plautum protulisse dicat. 303 fortasse eiusdem Gymnasii verba sunt. Priscianus affert p ro p te r deminutivi formam recula, quam uuper etiam Ciceroni p. Sest. 51, 110 restitu it L a t e n d o r f .: „reni paternam ab idiotarum divitiis ad philosophorum reculam p e rd u x it.(' 304. Nonius p. 7 2 : „Altili, non solum pingue, ab alendo, ueruin etiam opulentum. Plautus Cistellaria: P ro h ib e t c e tt .“ N a rra ri v id e tu r, Alcesimarchum magnis divitiis et grandi dote cogi ut uxorem ducat.

Υ. 264—318.

535

305 Gymnasii verba a rbitror seni narrantis, se Selenium u t germanam sororem amare.

306. Senariis scripta erat scena, qua Gymnasii m ater filiam ab sedibus Alcesimarchi secum abducit. In primo versu Priseiani codd. plerique „ tuuc“ habent. — 307. Fest. p. 372: „Vegrande significare alii aiunt male grande, u t vecors, vesanus, mali cordis, maleque sanus, alii p a rv u m , m inutum , u t cum dicimus vegrande frumentum, et P lautus in Cistellaria: Qui nisi itures nimium is uegrandi g r a d u “ . Locum emendavit Gulielmus. — 308 — 9 ad illa respondere intellexit Ladewig. Mus. Rhen. III p. 529. Lena filiam p roperare iubet; illa meretricio more se excusat. Gtirsura saepius apud Plautum legitur, atque etiam apud Varronem ; ad cubituram (pro „ac c.“) et ad cur­ suram (pro „a cursura") Muretus em. cubitura ad illius exem­ p lar formatum.

310 sqq. Colloquium, atque adeo convicium, inter Melaenidem et Alcesimarchum trochaicis septenariis compositum est. In i­ tium p e riit, nisi quod pauca quaedam in Ambrosiano (p. 323) legit Studemuudus Ind. schol. Gryphisw. 1871— 72 p. 11. — 310, qui septimum locum obtiuet ante eum, qui in codd. P a­ latinis prim us est, promissum vel ius iurandum habet adole­ scentis, se Selenium vel invito pa tre uxorem ducturum , cf. 323 ei. 327. — 311 veri similiter restitu it Studemundus. Melaenis ius iurandum amantis reficit; malum ius esse dicit, u t in Pseud. 197 Ballio leno laniorum, „qui item u t nos iurando iure malo male q u a e ru n t re m “ , non sine verborum lusu, v. comment. Hic eadem ratione amantis ius iurandum confusum esse ait, „quasi quom una m ulta iura confudit coquos“ (Most. 271); confusicius alibi non e x stat, sed recte formatum e s t, v. Studem. p. 12 aunot. 10. — 317. facetus; quid dixerit, ignoramus. — Lem­ nia,, Demiphonis filia Lemni nata, v. 355. — 318 sqq. Opibus, inquit, et potentiae tuae cedo; sed ius iurandum , quod feci, me num quam filiam meam tibi tra d itu ra m (cf. 324), servabo; tu

536

Cistellaria.

[III. 1, 190]

peierasti, et si til>i dolebit, iure eveniet, quia deorum iram periurio provocasti. factio, cf. ad Aul. ItiO. — 322. Oratio­ nem adolescentis in terrum pit len a , se idem optare dicens, sc. ut eum dii perdant. Sed interpellationem non curans Alcesimarchus orationem suam absolvit, v. ad Amph. 1 130. — 323. umquam mihi A. — 324. Post tihi h iatu s; Mueller, transp. „tibi um quam “ . — 325. Patierin me prriurarr? A. Ju ra v e rat enim se Selenium uxorem ducturum . — Atque , v. ad Epid. 380. — 327. Alibi quaere A , v. Studem. Ind. scbol. Gryph. 1871 — 72 p. 11. — tuo iuraudo iuri id., cf. Pseud. 197: „qui item ut nos iurando iure malo male, quaerunt r e m “ . Sic. p. Coei. 2 2 , 54: „iurisque iuraudi“ . Iuven. 13, 201 s q .: „fraudem iure tueri iurando” . Alia quoque lentari posse ait Studem., vellit „ubi iure iurando isti“ . — 328. confregisti tesseram. Amicitia et hospitium, quod antea inter nos fuit, exstinctum est; fracta est hospitalis tessera, v. ad Poen. 956. — 329. Face periclum , utrum fidem servaturus sim an non. — 330. Inter nonam, rem, iu nova r e , cf. infra 553. Stich. 678: „inter illud negotium ” . Cic. p. Milon. 1, 2: „inter tantam vim a rm orum ” . — nerbum uetus , cf. Mere. 760. Asin. 202. — 331. relicuum , cf. 180. — .3.34. Commentando sive meditando se occupatam esse a it, ut audire non possit, quae dicat. — 330. E rro re codd. a voc. „ig itu r ” Melaenidis orationem incipiunt. Quum illa aliud se agere dixisset, Aleesimarchus Quid agis agitur? inquit, et comicorum modo ad aliam verbi vim transiens addit, se ei dicturum esse, quid agat, i. e. quid ex factis eius eventurum sit. — Post animum hiatus in caesura. Mueller. „aduorte h u c “ scripsit, Speng. „ u t i “ . — 337 affert Priscianus II p. 581: „A t ita me di deaeque superi inferi et medioximi” . A t ita me, sollemne iurandi principium, cf. Capt. 010. Cure. 577. al. — medioxumi . i. e. m edii, cf. 445. Ut omnes omniuo dei comprehendantur, superis et inferis ad d u n tu r etiam, qui medii inter utrosque interiecti s u n t, ne terrestre numinum genus,

velut F auni Nymphaeque.

exclusum

sit. — 338 sqq. Perturbatione animi commotus adolescens deorum rationes iuter se coufundit: lunonem Iovis filiam dicit S aturnum patruum , Opem aviaiu eius.

339 sq. affert Priscianus

537 VII p. 752 „eius p a tru u s" scribens. — Melsenis errores eius corrigit; quod postquam bis fecit, v. 341 mirabunda exclamans hos errores repetit. „ e t “ post „ p a tru u s “ errori debetur, sum­ mits Iuppiter aut uomiuativus pro vocativo est, v. ad 51, ut sit idem quod „summe Iuppiter" Amph. 773, aut sententia in te rru p ta est, ut desit: „te p e r d a t !“ — 342. delenis, mentem perturbas, cf. ad Amph. 837. — 343. „Anne . . . sciam" codd. Hsec Aicesimarchi verba essent; sed quomodo fiet, ut qui ipse dicere pergat, consilium alterius comperiat? Both. „ u t “ delebat. Weis. „ut . . . . scias e d . ; sed tum necessario scribendum: „quid consulturus sim ‘£. Ego iuterrogandi particula sublata totam orationem Melsenidi continuavi. — 347. minuti, cf. Cas. 311. — patellarii. Vulgo in te rp re ta n tu r, quibus epulse in patellis a p p o n e b a n tu r, cf. Varr. ap. Non. p. 544: „oportet bonum civem legibus p a re re et deos colere, in patellam dare μικρόν κρέας“, cf. Preller. Rom. Mytliol. p. 491. Nec habeo melius, nam quod Becker. Qusest. Plaut. p. 49 simulacra deorum in pateris efficta iutelligit, coll. Cic. Verr. IV, 21 s q ., minime est veri simile. Sed si vox ipsa incorrupta est, saltem numeri non suut sani; Mueller. „ p a te llu la rii“ coni. — 348. u m quani dem scripsi, ut lacunam e x p lerem , quse in cod. B indi­ catur. „ d e m ££ iam prim i edd. addiderant. — 349. Numeri vitium arguunt, nec „m eque££ ferri potest. Satis iam exaggera­ tum est, quod te r se easdem interfecturum dicit, sed prorsus ineptum foret, si hoc etiam post suam mortem se facturum m inaretur. Sine dubio scribendum : N isi ego te que filiamque tuam hodie o. — 350. Post Both. — cum primo luci, v. ad Aul. 741. — 351. E t equidem, cf. Stich. 592. — pedatu Camer. ex Nonio, qui p. 64: „Pedato positum pro repetitu vel accessu, quasi per pedem , sicuti nunc quoque dicitur tertio pedato. Cato Originum lib. I: igitur tertio pedato bellum nobis facere. Idem in Dissuassione de feneratione: tertio autem p edatu item ex fenore discordia excrescebat". — omnis, qui in aedibus eius sunt, nisi forte „omnino££ scribendum. — efflixero, cf. Asin. 811. — 352. N isi remittis, cf. ad Cas. 692. 353. Postquam Alcesimarchus a biit, Melaenis, quamvis se num quam cessuram affirm averit, timere taineu incipit et ama-

[III. 1, 192] torero placare cupit; sed una placandi ratio e s t, u t Selenium rem ittat. Hoc quum nolit, tam en quidvis patiendum ei videtur, ne insanus ferro grassetur et puellam interficiat. Mueller. Prosod. p. 38 iniuria totum locum a Plauto abiudicat. — 354. ubi odium occeperit; nam prae nova n u p ta veretur ne priorem odisse occipiat. — 356. amens B, quod verum videtur, quam ­ vis offendat dactylus „ p e rs e q u a r“ . Fleckeis. „ne amens11 scribe­ bat. — 358. Non licet, olim em endatum , sc. agere, cf. ad Mil. 222: „propere hoc, non placide de c et“. — perdam operam, quam impendam in placando amatore ita u t puellam non red­ dam. Cum his versibus Ladewig. Mus. Rhen. III p. 521 com­ p a ra t Menandri fr. inC. 68: i με S' άδιχείτω πλονσιος και μ> πίνη^ · μαον ψίμειν γαμ κμειττύνων τ νμακνΐδα , sed haec alio spectare videntur. — 359. huc contendit Both. Lam padionem c u rre n ­ tem videt. Quid uelit ig n o ra t, sed novum aliquem tim orem animus ei praesagit. 361. Senarii, sed codd. longiores versus faciunt. D iver­ bium indicant BE. Lampadio servus matrem G ym nasii, quae olim puellam expositam sustulerat, invenit. Negantem et omni ratione fallere conantem tandem promisso vini dolio eo p e r ­ du x it, ut rem fateretur. — 362. at scripsi, nam „ u t “ cum „quot modis“ parum congruit, nec quum m ulta abundantiae exempla apud Plautum sint, huic simile inveni. — 363. Exci­ disse vocem numeri ostendunt; antiqui edd. „Sibi m o d e ra trix 11 scripserunt, ego linguae addidi. — inmcmorabillS activa signi­ ficatione (v. Madv. Gr. Lat. 185 ann. 1), quae nihil m em orare a u t n a rra re velit; passiva vi Cure. 8, ubi vid. — 364. blandi­ tias , sc. adhibui, zeugm a, cf. Rud. 206. — 365. admocniui fabricas, i. e. admovi, u t a quibusdam correctum est; sed nihil obstat quominus P lautus et Pseud. 385 „oppidum adm oe­ n ire11 dixerit et h. 1. illud; alterum praepositioni, alterum verbo obiectum est. — 366. exsculpsi, extorsi, cf. Ter. Enn. 712: „Possumne ego hodie ex te exsculpere u e r u m ? 11 368. Audita servi voce P h a n o stra ta ex aedibus suis eg re ­ d itu r, u t si quid investigaverit audiat. — 369. Mei Lampa,-

disci serui, v. ad Amph. 1093. De deminutiva nominis forma v. ad Casin. 698. — 374. P o st pacto hiatus in caesura. —

[III. 1, 193]

V 354—384.

539

Hippodromi equestrium

eertaminum causa apud plerasque Graecorum urbes e r a n t, uon magnifice exstructa aedificia, sed loci natura ad talem usum apti. — 375. „uostram filiam" Both., ne versus caesura careat. — 376. „LE. Horret" B, sed LE. in rasura, u t hic quoque ab initio LA aut LAM fuisse videatur. cor salit, cf. ad Capt. 631. — 380. res sit c/esta scripsi; alii: „gesta res sit". Post v. 380 quamvis in codicibus nihil significetur deesse, tamen maiorem lacunam esse a p p a re t; nisi fallor, integrum folium excidit. Nam verbis v. 391 „Illaec te anus" cett. Lampadio Gymnasium se allocutum esse dicit, cuius rei in antecedentibus nulla mentio facta est. N arravit autem, se una cum anu filiam vidisse, quam illa ex Alcesimarchi sedibus arcessierat, eamque pro exposita puella habuisse. Hoc igitur loco inserui frag­ m enta quaedam apud grammaticos servata, quae ut intelligeretur qua ratione huc pertinere posse censerem, exempli causa supple­ m enta cursivis litteris addidi. — 382 sqq. Servus, qui m ere­ tricem pro filia Phanostratae habuit, anim advertit, eam vulgari scortorum generi minime similem fuisse. Harum autem foedam admodum speciem servili more depingit. Eas cum limacibus c o m p a rat, de quibus V arro: „limax a lim o, quod ibi vivit". Ad 383 V arro: „ diobolares a binis obolis, schoenicolae ab schoeno, nugatorio unguento, miraculae a miris, i. e. m onstris". Festus autem p. 3 2 9 : ,.Schoenicolas appellare videtur m eretri­ culas P lautus p r o p te r usum unguenti schoeni, quod est pessimi generis". Immo χαμοατΰπας, v. ad Poen. 265. — 384, quem Festus p. 329 cum antecedenti iungit, a Prisciano III p. 611 propter deminutivum crusculum affertur: „Plautus in Cistellaria: Cum extortis talis, cum todinis crnsculis", ssepiusque apud Festum , E pit. p. 52: „Crocotillum valde exile; P lautus: E x to rtis talis cum crocotillis crusculis", p. 301 s. v. S u crotilla: „[P lautus in dejscrihendis mulierum cruribus in S yr[a: cum extortis] talis, cum sodellis c r .“ p. 3 5 2 : „Todi sunt [aues p a r u a e ] , quarum Plautus in S yr[a: cum extor]tis talis, cum todillis cru". ex­ tortis scribendum e s t, non „ e x tritis“ , quoniam Festus p. 52 cum Prisciano congruit. Tali au te m , quo exiliora c rura sunt, eo magis apparent. Alterum adiectivum todillis apud Festum 13

540

Cistellaria.

[III. 1, 194]

p. 352 et Epit. p. 353 recte scribi puto. Quod autem in duobus Festi locis^ hoc in Syr[a] Plauti scriptum d icitu r, apud Priscianum in Cistellaria, eo minus du b ita n d u m , quin eadem fabula significetur, quoniam , u t vidimus, F estus p. 329 huius versus initium cum eo iungit, quem ex Cistellaria V arro affert; v. supra p. 175. Cum v. 384 non nulli editores coniunxerunt versum : Scrattae, scrupipedae, strittiuillae, sordidae, quem Varro L. L. VII, 65 „ibidem“ exstare dicit, Gellius autem III, 3, 6 Nervolarise vindicat, et Favorinum a it, quum eam fabulam legeret, delec­ tatum faceta verborum antiquitate m eretricum vitia atque de­ form itates significantium haec dixisse: „Vel unus hercle hic ver­ sus Plauti esse hanc fabulam satis potest fidei fecisse"; nec dubitari p o test, quin Nervolariae tribuendus sit, v. Ritsch. P arerg. p. 474. Sed nihil obstat, quo minus versum 384 ex­ cipiat is, quem affert Nonius p. 108: „Excissatum , laniatum, vulneratum. P la u tu s Cistellaria: capillo scisso atque excissatis au rib u s“ , quippe quas inter rixam amatores male vexaverint laniatis capillis et inauribus a v u lsis; exscissare enim freq u en ta­ tivum est exscindendi. 386. purgitent scripsi; Both.: „ p u rg ita s t£. Ad eandem p r o ­ stibulorum descriptionem haec pertinere ratu s vv. 387 sq. addidi. 389 affert Nonius p. 63 s q .: „ M ustulentum et uinulentum u t feculentum. Plautus Cistellaria: nam . . . a t t i g i t " ; ut sit odor musti aut musto oblitus ac madens" et p. 4 1 5 : „Ventus etiam significat odorem. Plautus C iste lla ria : I ta m ustilentus ventus naris obtigit". Verior autem sine dubio ea est versus forma, quae priore loco affertur. Hunc versum fuerunt qui cum 263 coniungerent, quasi de odore equae senex lo q u e re tu r; sed hoc et metri genere et ipso palimpsesto red a rg u itu r. Quid si servi verba sint cum foetidis scortis dulcem Gymnasii odorem com parantis? Totus versus cum Cure. 96 comparari potest; sed ad proprium vini odorem quomodo in hac fabula referam , non invenio. — attigit praesens videtur, v. ad Bacch. 442. 391 eodem modo antiqui editores supplerunt. — 392 sup­ plevi. — 394. reuoco olim emendatum. — 395. condocere Cam.’ 396.

talenta magna , v. ad Aul. 301.

uiginti , ingens sane

[III. 1,1 9 5 ]

V. 386—431.

541

summa, v. Geppert. Stud. I p. 48. dotis, v. ad Merc. 695. — 397. Non enim, v. ad Rud. 910. Sed locus corruptus. Acidalius ,,Νοη mane hic“ coniecit; ego: ,,Νοη enim duco (sc. te eo), u b i“ , a u t : ,,Νοη enim, ut hic, ib i“ ; sed tum exspectaretur „quaeres“ . — ex TllSCO modo, ex more Tuscorum. De Etruscis hoc alibi non legimus, de Lydis autem , unde Etruscos ortos credebant, Herodot. I, 93: τον Ανδών δί,μον ai θυγατέρες πορνεύ­ ονται πασαι σνλλέγονσαί σφισι φερνάς. Cf. quse Theopompus de Etruscorum impudicitia et luxuria n a rra t ap. Athen. XII p. 517 d sqq. Horat. Od. I I I , 10, 11: ,,Νοη te Penelopen difficilem procis T yrrhenus genuit parens." — 400. ut sit de ea re, quo­ modo haec res se h a b e a t, cf. 82. Ante eloquar hiatus, cf. Proleg. p. 183. — 401. illam , Gymnasium. — suadela, p e r ­ suadendo. — 403. deserat, cf. ad Rud. 130. infra 470. — 408. A t me perditis, quasi „ servate" indicativus esset, non im pera­ tivus. — 409. Quoi Cam. — 411. oppido add. antiq. edd. — 414. Obsipat aquolam, adspergit aquam. Fest. Ep. p. 311: „Supat, iacit, unde dissipat disicit, et obsipat obicit, et insipat, hoc est inicit". — 416. Perii, si Ritsch. Neue Pl. Excurse p. 88. „ n e “ ex initio proximi vocabuli ortum videtur. — hoc longe, tantillum , v. ad Most. 385. destiti olim emendatum. Numquam se desiisse ait, quo minus instaret. — 416. si hercle, cf. ad Stich. 612. — 418. monstrare, cf. ad Asin. 597. — A t B. — 420. Suam beneuolentem, v. ad Trin. 46. — con-

uenire, conventuram, cf. ad Asin. 439. — 422. indicabit Camer. — Post hunc versum versus excidit velut: „Quo se ru e t, meas res perdet. Timeo nunc ia m “ . Superiores proximum versum m utarunt, velut C a m e rra riu s : „ Ad meas miserias addet. PH. Fac me consciam, Quid", parum feliciter. — 427. in quaestione C am ., v. ad Capt. 252. — 428. Versus causa eyo aut delen­ dum est aut transponendum, velut „Ad anum ego recurro". — 429. cura, cf. Mil. 203. — perfectum dabo, cf, ad Mil. 210. — 430. Deos teque spero, cf. ad Cas. 325. — abeas edd. Sed „ u ti" pravum est; tu scripsi. Brix. Annal. phil. CI p. 764 minus p ro b ab iliter: „Eosdem oro ego ut". 431. Regressa in sedes P h a n o stra ta Melasnis, quse omnia audivit, p ro d it et Lam padionem alloquitur. Adulescentem 13*

542

Cistellaria.

[III. 1 ,1 9 6 ]

eum appellat, u t accurate 'exigenti puer fuisse censendus sit quum Selenium exponeret. — 432. ampliter, v. ad Bacch. 674. — 437. „deiciam “, quod B habet, est dicam. — 440. Certo codd., nec sequendi v identur, q u i, credo ne pro adiectivo ha­ beatur, „ c e rte “ scribunt. — 447. uxor priore correpta. Muell. „obit“ — 448. confragosum, impeditum, cf. Men. 578. — 449. „ e t“ dei. vett. edd. — 456. susum, v. ad Ampb. 1001. „ ia m “ aut delendum a u t „ in “ scribendum, u t Camer. — 457. „ E i “ est 1, v. ad Casin. 194. — 460. necessus, cf. ad Mil. 1112. — in ­

gratiis, cf. Cas. 1 8 1 ; quid sibi velit, proxim a uberius explicant.

465. Post breve intervallum , quod tibicen v. Proleg. p. 1 69, Melsenis in scenam redit cui iam omnem rem narravit. Trochaicis scripta est. — 465 Seyffert. Philol. X X IX

explevisse videtur, una cum Selenio, septenariis scena p. 402 „Sequere

hac me" p o stu la t, ut Trin. 1. — 468. Versus iusto brevior; vulgo ab initio „M eum “ addunt, quo facile c a r e m u s ; sed con­ sulam per se non est aptum. Itaque aequi addidi, cf. „aequi bonique facio“ Ter. Heaut. 788. „boni consulas" Trucul. 426. — 469. N am , v. ad Asin. 122. — crepundia , v. ad Mil. 1391. — 471. Post Halisca hiatus in diaeresi; edd. male „ a tq u e “ addiderunt. — 472. propere ocius, P lautina abundantia, cf. ad Aul. 256; e rra n t qui „propera" corrigunt. 473. E x it Alcesimarchus cum gladio se ipse interfecturus. 474. jPeriimus Cam. — me codd., nec „ m i“ corrigendum. hac significat p e r pectus; dextrum latus non feriet, quoniam gladium dextra tertet. — 475. tenet W e is .; Muell.: „ u t ferrum ten e t". — 476. Ecquid agis ? Se h o rta tu r u t strenue agat. — Remorare, cf. ad Mil. 942. Poen. 1227. 1230. — 477. A udita Selenii voce Alcesimarchus se convertit, subitoque accurrens eam a rr ip it omneinque mortis mentionem abiicit. — 478. si—seu, v. ad Cure. 4. — 479. A p p a re t, in q u it, te non voluisse seve­ rum illud iudicium exsequi, quod m inatus eras v. 349 sqq., ut nos interficeres. Vulgo prave intelligunt „ut te interficeres", nam severum Nonio teste esse saevum, quod non ita est. — 481. „adglutinaudam “ scripserunt edd.,

et Lam binus interpre-

[III. 1 ,1 9 7 ]

V. 482—494

543

ta tu r: „Deliberatum est mihi earn dare totam ad me adglutinandam, hoc est eam totam ad me adglutinare" ; quod vereor ut Lam binus ipse Latine dici posse crediderit. Immo scribendum u t feci: agglutinabo, dum tibi. De verbo cf. Men. 337. — 482. pessuli fores cum liminibus superiore et inferiore iungunt (v. ad Aul. 104), repagula cum postibus. Servos advocat, ut quum prim um aedes in tra v e rit, ianuam post se occludant. — 483. llico ubi scripsi. — 484 sq. haec eadem, quae Phanostratae n a rra n d a erant. — 485. si oliiu emendatum. „Sic“ post r a ­ suram et in B et in E correctum est; uterque ab initio „ s e t“ habuisse videtur, si possum, v. ad Trin. 921. add. Poen. 1061. Pere. 608. Rud. 880. Catul. 42, 23.

486. Lampadio Gymnasii m atrem iterum convenit. Ea vero tantum abfuit ut Melaenidem indicaret, ut iam omnia, quae ante fassa erat, praefracte negaret magis excruciabilem,c ru­ ciatibus digniorem. De ordine verborum cf. ad Amph. 721. — 487. quaene, v. ad Amph. 690. Ordo legitimus esset: quaene infitias eat ea, quae dudum fassa est, v. ad Mil. 1296. — 490. Faciundum est puerile officium, puerorum more agam , v. ad Aein. 172 et Stich. 18. Rhet. ad Herenn. IV, 34, 4 6 : „canes funguntur officiis luporum ". al. Nam ubi cistellam in terra iacentem conspicit, u t accuratius quid insit examinet, puerorum more inclinato corpore subsidit, id quod proprio nomine Graeci όχλάζε lv dicunt, L a tin i conquiniscere, v. ad Pseud. 868. Locus ex Nonio emendatus, qui p. 8 4 : „Conquiniscere et oquiniscere inclinari significat. P lautus Cistellaria: faciundum est puerile officium; conquiniscam ad cistulam". Cf. Priscian. X p. 885: „Conquinisco conquexi; est autem conquinisco caput inclino. Pomponius in Vacca vel Marsuppio a it: Simul intro ueni, accessi ad patrem , p ren d i m anum ; In terram ut cubabat nudam, ad eum u t conquexi, interim M ulieres conspiciunt". Unde apparet tu rp ite r errasse Salmasium , qui obscenam hic inesse significa­ tionem putaverit. — 491. P h an o strata quum prim um servum redisse anim advertit, domo egreditur. — 493. Super , v. ad Cas. 234. — 494. „infitiare“ codd. sed et activa huius verbi forma

Cistellaria.

544

[III. 1, 198]

inaudita est, et „ea“ plus quam abundat. Ita q u e scripsi infitiari eam. Camerarius d e derat: „infitias i r e “ . _ Infinitivus u t ante­ cedens a nuntiandi verbo pendet, nec opus aut cum Weisio i n ­ fitiatur ea“ aut cum Muellero „Quae omnia infitias e a t“ scribere. — 495. Quam omissum esse, et ipse olim intellexeram et Seyffert. Stud. p. 1 7 , qui hanc particulam ante „illam “ inserit; sed potius credo eius loco in codd. male „N am “ scriptum esse. De ordine sententiarum cf. Bacch. 510. Cas. 112. — 499. Pergin? Cam. — 501. B post rasuram habet: „ecastor ais ha m emoro", cassa Cam. em., i. e. vana, cf. Lucret. III, 1 0 4 9 : „ Sollicitam que geris cassa formidine m entem ". Cic. Tuse. V, 4 1 , 1 1 9 : „cassum quiddam et inani vocis sono decoratum ". — Nam in te rro g a ­ tivum est, v. ad Amph. 548. Sed Lam padioni haec danda sunt, cuius notae spatium in codd. vacat. Editores priores omnia Phanostratae continuarunt omisso eius nomine in medio v. 503, ubi in codd. exstat. — 502. A n quis Seyff. Stud. p. 17. — 503. subueni scribendum; deam invocat, cf. Bacch. 888. Mere. 855. 504. Halisca ancilla redit cistellam, quam amisit, quaerens. Canticum variis numeris conscriptum. 504 anapaesticus t e t r a ­ m eter. 505 iamb, senarius. 506 sq. te tra m e tri bacchiaci. 508 anapaest, trim eter catal. 509 iambicus d im eter cum dipodia trochaica. 510 iambus cum tripo dia trochaico. 511 sq. t e t r a ­ m etri anapaestici. 5 1 3 — 19 tetram e tri bacchiaci. 520 constat ex penthemimere iambico repetito. 521 tetr. anapaesticus. 522 dim eter anap. 523 tetram . creticus. 524 dimeter creticus cum tripodia iambica. 5 2 5 — 27 bacchiaci te tra m e tri catalectici. 5 2 8 — 29 iambici septenarii. 530 — 32 te tra m e tri anapaestici. 533— 35. tetr. anap. catalectici. 504. opis olim emendatum. Syllaba versui d eest; Muell. „ego habeo" proposuit aut „mi exspectem "; Speng. „ h a b eb o “ . —

505.

Itaque , v. ad 12. — petulantiam , negligentiam.

— 506. „ ueniant" BE, quod si verum esset, ante hunc versum lacuna statuenda esset, cuius equidem nullum video vestigium. — 507. me Both. — 508. „ q u a m n e “ si verum est, sententia a b ru m p itu r post „cistellam “ ; sed ea in antecedentibus non commemoratur, u t legentes non possint non „ q u a m n e “ ad eram referre. Sine dubio quam scribendum; Mueller, p. 4 1 : „Nam

[III. 1 ,1 9 9 ]

V. 495—531.

545

quam ", — tenui atque accepi olim emendatum. — 511. uidit item. — 512. „Si" del. Both. Idem: „quis sustulerit". — iter olim emendatum. — 513. scitior , v. ad 74. — 514. Yiros a it semper g a u d e re , ubi mulieribus male eveniat. sunt lubentes i. e. gaudent, cf. Asin. 266. Terent. Ad. 7 5 6 : „ Hilarum ac lubentem fac te guati in nuptiis". Cic. ad Attic. II, 4, 2 : „animo sequo, immo vero etiam gaudenti ac libenti". Ac fortasse recte sic emendatum Pl. Pers. 759. — 515. nosci­ tabo , cf. ad Epid. 536. — 516. Post nemo hiatus; Speng. „hom o“ addidit. — praeteriit·, Muell. Prosod. p. 358 „prseteriisset" p o s tu la t, sed v. ad Pseud. 287. — 517. Quid hic? Taubm. explicat: „Quid hic iacere dico?" Immo, si vera scrip­ tu ra est, potius explicaverim: „Quid hic faciendum ?" u t alibi „quid istic? " v. ad Bacch. 1046. Quae in BE lacuna indicatur, nihil aliud quam membranse vitium fuisse videtur. Sed pro periit , quod metrum tu rb a t, Speng. recte videtur perii scrip­ sisse. — 518. ilicet, v. ad Ampli. 334. Capt. 468. — scelestam, v. ad Asin. 4 73. — 519. perdita. Spengelii coniecturam Reformvorschl. p. 2 1 3 : „ p e riit“ prseter numeros nihil commendat. — 521. „intus , in pectore se pavore consumi, foris , in tergo verbera se m etuere dicit", Taubm. — 522. Illo ineptum est; Mueller. „Nimis“ substituit. — 524. „ q u a e “ una cum „illa“ ferri non potest; hoc ex errore proximi vocis ortum videtur. et addidit Seyff. Stud. p. 18, cf. Rud. 1070. „Hoc neque isti usus est e t illi miserae suppetias feret". — 525. segnius scripsi, nam „secius" a sensu abhorret. — 527. inuestiges, mutatio modi numeris debetur. — augura·, exempla tam formae quam significationis vid. ap. Non. p. 469. — 528. Hem, quid est? Cam. — „Haec quoi" transp. Both., recte credo. — 529. locum olim emendatum. Sed etiam „eccum" corruptum est; Both.:

eccam eum et ego olim et Langen. Beitr. p. 9. — signat, digito. — Apparet. Hoc sine dubio iure „eum locum signat",

editores Phanostratse dederunt, proxim a autem Haliscae. Verum „Sed is" non h a b e n t, quo refe ra n tu r, nec credi potest et v. 530 et 534 ab iisdem verbis incepisse; quare hoc loco delenda putavi. — 531. Ante oculis in B spatium plurium vocabulorum vacat, nec tamen quidquam sententiae deest. Fortasse vitium

[III. 1, 200] aliquod in membrana archetypi fuit; sed anim advertendum est, in proximis nec modo nec perfectum obiecit ferri posse; prsesens tempus r e q u iritu r; quare potius credo verba ante „ oculis" in archetypo parum clare scripta post h. v. ite ra ta esse, sed non sine errore. Plautum scripsisse a rb itro r: „hic meis tu rb a tam en se obicit oculis“ . — 532. prorsum , porro, v. ad Mil. 1 1 8 6 . — hinc olim emendatum. — 533. liquet hoc satis; at scripsi de coniectura. Camerarius: „hi qui sunt? a t t a t “ , ubi et i n t e r ­ rogatio prorsus inepta est nec interiectio apta, v. ad Ampli. 259. — singulum singulari num ero etiam Gellius XIX, 8, 5. — — 534. hinc olim em. — 535. Actam rem ago, cf. ad Pseud. 262. — cum addidit Acidal. 536 sqq. iambici septenarii. — 538. Ante Postremo a p ­ pa re t desiderari non nulla, quamquam librarii non anim adverterunt. Horum partem aliquam ex Nonio p. 4 8 2 : „Plautus Cistellaria: malum aufer, bonum mihi opus est“ re s titu it Gulielmus. Quae restant u tru m eodem versu comprensa fuerint, an duorum p a rte s effecerint, ignoramus. Exempli causa scripserim: „Malum aufer; bonum mi opust. Adeam an non a deam ? Postremo ille“ , vel „abeo. Non abeo, nain po stre m o 1' omisso „ille“ . — 5 3 9 .'plus, v. ad Bacch. 188. — 540. uidisti\ Lampadiouem alloquitur, v. 551. Male Bothius „uidistis“ , quasi spectatores alloqueretur. Corruptum „q u a ere re “ Douza frustra defendere c o n a tu r „acquirere" interpretans. Lambinus „ a u fe rre u reposuit, alii tollere. — 542. Ne secundus pes anapaestus sit, Weis. „ u t dudum " scripsit; possis etiam „cu rrim u s“ scribere. — u ita , cf. ad Trucul. 513: „me interfecisti paene uita et lum ine". — 543.

Interimeret Both. — Lacunam sic supplevit C a m e r.: „tum mihi puto prae timore hic excidisse" ; nos paulo aliter. — 544. quid dicat, uideamus ego; Cam.: „Haec mulier n ostra est; quin operam damus". — m anu;

545.

„meae erae" Cain, et B fortasse eius

,,meae“ om. Both. —

549.

signa ut dicit, cf. ad Cas.

291. — 551. alias res geris, quia aversus cum hera sua lo­ quitur. — 552. cibus, cf. ad Aul. 529. quod relativum paulo solutius additur, nec tamen ideo „ istu c “ scribendum, u t fecerunt editores, v. ad Ampli. 959. — 554. impetrabis sc rip si; superiores: „im pera et t u " , quod ferri non p o te s t; Mueller. Pros. p. 354

[III. 1, 20 1 ] n o t.:

„81 quid

V. 532—573.

est tibi opus, dice inpera;

547 a t tu .Quid quaeri­

t a b a s ? 11 — 555. Hiatus post „hom o“ non est veri similis; Muell. „Heus. mi hom o11 voluit; malim: „ 0 mi homo“ aut „et tu, mea m ulier11. — 557. Cam. supplebat: „Qua aufugit quae­ dam, nescio quo mihi. (Both.: nescio quam dicam.) PH. Quid id e s t? LA. Quid nam e s t ? “ Ego propius vestigia co­ dicum secutus sum. Consulto obscurius l o q u i t u r , quasi non cistellam qu a e ra t, sed servam. — 558. Hic quoque versus longe aliter supplendus erat, quam superiores fecerant: Cam.; „Alienum quod damnum afferat et moerorem familiarem11; B oth.: „Nescio, alienamne hoc ego anne memorem familiare11. Halisca cistellam dicit, donec domum re v e rte rit, maerorem familiae allaturam . — 559. Mala mera, v. ad Men. 745. — 561. Inuoluolum , convolvolum dicunt Cato R. R. 95 et P li­ nius Η. N. XVII, 264, erucam Isidorns Orig. XII, 5, 9: „Eruca frondium vermis in oleribus vel in pampinis involuta ab ero­ dendo dicta, de qua meminit P lautus: Im itatus nequam bestiam et maleficam involutam in pam pino11, folio edd. — 562. in­ tortam , involutam et obscuram , cuius sententia per aenigmata significatur. — 563. hinc I recte. Camerarius ceterique ex B E : „ Cistella mihi hic, mi adolescens, euolauit11. — 564. In cauea Weisius emendavit. — 565. Mirum quin, v. ad Amph. 743. — uenalium, mancipiorum. — 566. si dicat quidem, sed nihil dicere velle videtur. Becker, in Studem. Stud. I p. 152 voluit: „Age loquere tu, quid ibi in e ra t11. — 567. Crepundia una nihil praeter crepundia, cf. ad Bacch. 827. — 569. ille quidam, cf. ad Mere. 450. — 570. quidquam emendavit v. Ijsendijk. de P e r s a p. 97. — 571. Camer. lacunam sic supplevit: „ LA. At enim ille quidam argentum expetit. HA. At nequicquam argentum e x p e tit11. Bothius autem, ne octonarius fieret pro sep­ ten a rio : „HA. At enim expetit nequicquam 11. Ego assum pta o littera, quae in B et E exstat: „operam u t det, aliud sibi quam argentum e x p e tit11. — 572. Edd. Lampadioni hunc versum d antes: „ille quidam, mulier, in nulla opera g ratu ita e s t“ , quasi eiusmodi verbis significare posset, se nihil gratis facere. Immo Haliscae ve rb a sunt p ro m itte n tis, operam , quae sibi praestetur, non gratuitam fore, numquam addidi, quamvis lacuna in codd.

Cistellaria.

[III. 1, 202]

non significetur. — 573. Camer.: „ Commoda loquelam tu a m ; tibi nunc p ro deris” . Both.: „PH. Commodo loquelam iam tibi. HA. Num p ro d e ris? ” Mueller.: „Comprime loquellam. Tuam tibi nunc, mulier, confitemur” , aut: „Comprime loquellam tu tuam. Tibi nunc nos confitem ur” . Brix. Ann. phil. CI p. 764: „Doma loquellam tuam. Tibi uunc do o p e r a m : Confitemur” . Ego: Commoda loquellast; tu tibi nunc prodes. — 576. mihi te Both.. — 577. „quis es t u ” scripserim, ne „ego“ ultimam producat. — 578. Hariolare, vera suspicaris, v. ad Asin. 313. 579 sqq. senarii. — 580. Eloquere cito iuugenda, v. ad Amph. 290. — 585. Post uiri hiatus, quem defendit Luchs. in Studemund. Stud. I p. 22 s q .; Mueller. „habitat mei u i r i ” volebat. — 586. „Ne obloquere” dici p o tu it, ut v. 5 8 3 , quamquam parum veri similis est repetitio; sed „ ru rs u m “ cum sequentibus recte iungi non potest. Itaque C a m erarius: „Obloquere rursum ? “ Antecedens „ N ae“ autem Lampadioni tribuit, qui si nihil aliud dixisset, non e ra t cur m atrona quasi obloquentem obiurgaret. Ne potius antecedentis versus initium esse v id e tu r, qui talis esse po tu it: „Neque mulier illic h a b ita t; nam abierunt m o d o ” . — Ante hunc versura Palm erius et Lambinus parum feliciter inseruerunt versus ex Prisciano p etitos, quibus meliores locos nobis invenisse videmur 263 et 389. — 589— 91. Lacuna medias trium versuum partes hausit. Camer. in primo supplevit: „ut numerus annorum a tt u li t ” ; sed attulit non est p ro b a t; sub­ lectum eius Halisca est, quare ut numerum eius annorum scripsi. Both. „ annorum numerum u t a tt u li t ” . — 590 sq. Cam. sic supplebat: „HA. Quod q u a e re b a s, rep eristi; iam quaero meam. LA. At pol hae suas nactae su n t, quaero t e r ­ tia m ” . Sed in codd. est Quid, quare L am padionem credo, quum Halisca oculis investigare non cessaret, ad eam conversum interrogasse, quid quaereret. In responso autem supplendo fuit quum „ iam “ pro „lam “ scripturo putarem , ut „cistellam “ scribi d e beret;

sed cautius,

etiam quaero meam,

ut nihil m u te tu r, suppleri potest: Ego ut se nondum suam invenisse significet.

— 591, qui scurrilem aliquem iocum contiuuisse videtur, servi fuerit necesse e st; supplevi: A t pol ego, quom duae adsunt,·

quaero tertiani. —

593.

Excidisse aliquid a p p a re t,

quamvis

[III. 1, 203]

V. 573—615.

549

lacuna in codd. non indicetur. C a m e r.: „Aequoin est tenere per fidem quod c e t.“ ; sed comparanti vv. 596 et 600 aptius videtur Aequom est ut reddas. Ut hera mea tibi filiam tuam reddit, ita tu, inquit, mihi cistellam reddas. — 594. sit malo, male eveniat. — 595. alumna Camer. — 596, Era , quod Cam. post „ r e d d i tu r a “ inserebat, ego potius credo in principio versus pro „ E t “ substituendum esse. — 599. istanc esse malo olim emendatum. — 601. Quid fit? Cur non cistellam reddis? cf. ad Cas. 688. Lampadio vero herse suadet, ut quod suum sit, retineat. Quod extremo versu legitur tuum , vix verum est; „ tib i“ recte se haberet. — 602 sq. Lam padio, quoniam hera cistellam reddi vult, suadet, ne Haliscam abire sinat, sed secum in sedes in tro d u c at; et recte scribitur in B. In Alcesimarchi autem sedes intrant, v. 612. — 605. quid, v. ad Amph. 360. „nomen e s t“ Camer., est nomen Studem. Herm. XIX p. 458. — 606. i prae, v. ad Amph. 539. 607. Demipho domum rediens famam iam per totam urbem celebratam de filia sua inventa audivit. E xtrem a fabulse scena, u t solet, trochaicis septenariis scripta est. 608. Filiam mihi esse inuentam; num erorum causa aut hoc aut alio modo verba transponenda sunt. Lampadionem. Is post v. 603 abiit. — 609. unde is? v. ad Most. 536. — 610. Enim em. Weis., i. e. enimvero, v. ad Aul. 492. — 611. adfinem, generum , cf. ad Stich. 409. — 614. praeuorti, v. ad Pseud. 294.

615.

F in ita iam fabula est;

nam quse re s ta n t, quomodo

Selenium a parentibus agnoscatur et Alcesimarcho in m atrim o­ nium detur, quivis facile cogitabit. Hsec igitur intus agentur, cf. Ter. Andr. 9 8 0 : „Ne exspectetis, dum exeant huc; intus d e sp o n d eb itu r; Intus transigetur, si quid est, quod r e s te t“ , et spectatoribus n a rr a n tu r , u t Casin. 931 sqq. N a r ra t autem, si codicibus fides, non una aliqua fabulse persona, sed totus hi­ strionum Grex a u t qui eorum nomine verba facit; nam Caterva inscribitur u t in Captiv. 1024, v. Proleg. p. 1 7 3 ; cf. Cic. p. Sestio 55, 118: „Nam quum ag e re tu r to g a ta , Simulans, u t

550

Cistellaria.

V. 617—618.

[III. 1, 204]

opinor, caterva tota clarissima concentione in ore impuri ho­ minis imminens contionata est „Huic, Tite, tu a post principia atque exitus uitiosae u ita e “ Ribbeck. (Afran. 305). Sedebat exa­ nimatus, et is, qui antea cantorum convicio contiones celebrare suas solebat, cantorum ipsorum vocibus eliciebatur11. — 617. Ornamenta, histrionum, v. ad Amph. 85. — postidea loci, cf. ad Aul. 742. — 618. Qui deliquit, uapulabit, v. ad Amph. 85. -

COMMENTARIUS IN

CURCULIONEM.

Curculionis argum entum huiusmodi est. Phsedromus adolescens E p id a u ri virginem Planesium nomine am at lenonis imperio subiectam, eamque maximo opere redim ere cupit, sed argentum deest. Eius comparandi causa parasitum suum in Cariam ad sodalem quendam m ittit. In Caria autem, quae in angulo Asiae prom inenti sita et iE gypto et Europae opposita est, illis tem­ poribus saepe versabantur milites mercenarii, cf. Ter. Eun. 126. Ita q u e p a r a s i t o , quum argentum frustra quaesisset, hoc tamen contigit, u t a milite quodam pecunioso invitaretur. Hunc comp e rit virginem illam a lenone emisse e t iam in eo e sse , ut epistolam Epidaurum m itta t ad tra p e z ita m , qui pecunia lenoni soluta virginem sibi mittendam curet. Itaque inter vinum et aleam anulo militis potitus domum p r o p e r a t , et epistolam mi­ litis nomine conscriptam eiusque anulo obsignatam trapezitae tra d it pecuniaque soluta virginem a lenone abducit. Interea m iles, postquam circumventum se sensit, ira incensus advenit, m alaque m ulta et trapezitae et lenoni m inatur et maxime p a ra ­ sito, qui sibi anulum abstulerit. Sed eiusdem anuli testimonio virgo ipsius militis soror esse probatur. Sic turbae sedantur; Planesium Phmdromo nubit; miles pecuniam re c u p e ra t, quam leno, si virgo ingenua esse repereretur, redditurum se promiserat. Scena E p id a u ri a g itur, vel potius prope Epidaurum ad TEsculapii fanum illud celeberrimum, v. 14. 204. 217, ubi leno gravi m orbo laborans valetudinem recuperare studet. Graece quo nomine fabula sit appellata, ignoramus; Latinum nomen tra x it a p a r a s i to , cuius fallacia et fraude to ta res agitur. Is autem p ro p te r edacitatem C u r c u l i o appellatur, qui vermiculus

Curculio.

*

*

[11,528]

est frumentum corrumpens, vid. v. 586 s q ., quem describit Symphosii senigmk, in Anthologia Latina Rfesii I, p. 192: Non bonus agricolis, non frugibus utilis hospes, Non magnus forma, non recto nomine dictus. Non gratus Cereri non parvam sumo saginam. Ausonius Epist. 22: „Quod nisi indulseris, rogante me, ut . . . . frugis aliquantulum n o s tr a advehi possit, Lucaniacus ut inopia liberetur mature, tota illa familia hominis litterati non ad Tullii frum entariam sed ad Curculionem Plauti p e rtinebit'1, nihil aliud spectavit quam ut frumento egentem familiam cum esuriente parasito comparet. In ceteris persouarum nominibus nihil admodum m em ora­ bile est. Facile enim intelligitur, qua ratione p oeta servo fideli, qui honesti paedagogi more adolescentem herum m oderari studet, P a lin u r i nomen dederit, qui JEneae navis gub e rn a to r fuit. Nec minus apparet, qua ratione anum bibacem et voracem cum leceno, aut trapezitam avarum, quem L y c o n e m dixit, cum lupo com­ paraverit; militem autem parum nobilem, atque adeo servo vel liberto natum , T h era p o n tig o n u m dixit, C appadocem que leno­ nem , ut ex ea regione o r t u m , unde vilissima mancipia advehe­ bantur, v. Horat. Ep. I, 6, 39 cum commentariis. P la n e siu m et P hcedrom us nomina in G ra c is fontibus non inveniuntur. Quod Bothius ait, Grsecis Φαίδρωμον dici media lo n g a , non ita est; Quod autem ipsi legendum videtur „P h a e d im u s , vulgatum illud quidem nomen est, sed reponere audacius sit. Fabula optime m orata et in ceteris personis decorem egregie servat et in amoribus adolescentis et virginis depingendis sin­ gularem venustatem habet. Argum entum autem nihil fere novi p r a b e t , quod non in aliis fabulis aut uberius a u t magis rid i­ cule inveniatur; quare qui antiquos poetas imitandos sibi sum p­ serunt, alio potius se converterunt. Brevior etiam luec fabula est, quam p le r a q u e P la u tiu m , nec tam en m ulta desiderari videntur. Ante v. 274 folium excidit; v. 549 dure duorum ver­ suum partes excidisse videntur, ante 546 in te g e r versus; idem ante 455 accidisse suspicari possumus. Gotzius, Act. Lips. VI, p. 278— 282, ultimam huius scenre partem (4 5 4 — 60) retrac tatio n e

[11,529]

Curculio.

555

histrionum in breviorem formam coactam esse censet; equidem, ut ad illum locum significabo, ipsius poetae festinationem agnosco. Non parvi ad historiam litterarum momenti esset, si ad quem Graecum poetam haec fabula referenda esset, aut traditum esset aut divinare liceret, non solum ut lepidissimae comoediae auctori suus honor trib u e re tu r, sed etiam quia non uno nomine a ceteris differre videtur. Unum habet prorsus singulare, quod post v. 4 6 0 , quum intervallum tem poris explendum esset, non u t plerum que (v. Prolegg. p. 168 sq.) tibicen spectatores de­ lectat, sed choragus populum alloquitur sermonem serens de rebus ab argum ento fabulae alienis, fere ut chorus in parabasi antiquorum comoediarum. Nec magis novimus, quo tempore Curculionem P lautus docuerit, nam quod post a. 193 actam esse ex v. 509 quidam viri docti effici p u ta r u n t, id leviculis sane argum entis nititur. F abulam separatim cum interpretatione Germanica edidit G eppertus 1845. Symbolas quasdam exegeticas ad Curculionem L. Merclin in indice scholarum D orpat. 1861 edidit. Lindem anni ,,Scena ex Curculione em endata11 (Zittau 1 845, 4t0) ad me non pervenit.

A rgum entum a c ro stic h o n .

1. missus c o d d ., quod pro substantivo, ut „legatus“ s it, ne hunc quidem scriptorem posuisse verisimile est. Itaque antiqui edd. „a Phaedromo11 dederunt contra versum, Gulielmus mtSSU, u t Trin. 1142: „meo allegatu u e n it11. — Phcedromi it cum hiatu legendum. FI. antiquos edd. secutus „in Cariam edidit, praepositione non necessario, v. ad 206. 2. Hiatus in caesura et post ibi. Cam. „ibi ille 11, Both. „ ibique‘;, FI. „inibi“ , M ulier: „argentum suum sibi11; sed m utuum volebat, v. 68. eludit anulo, v. ad 628. — 7. Ipse eam, cuius amore deperit, sororem suam esse reperit. Malus p oeta in praeteritum tempus transit. — 8.

Oratu quoins, cf. Arg. Capt. 9.

34

Curculio.

[11,530]

1. Phsedromus adolescens intempesta nocte ad amatae puellae domum accedit;'' tum enim conveniendi occasionem praebebat morbus lenonis noctu in .ZEsculapii fano incubantis. Pallio involutus cereumque gestans (v. 9) ingreditur comitante puero (v. 75) lagenam vini portante, qua anum ianuae custodem placet. Sed sequitur etiam P alinurus servus aetate provectior honesta omnia monens. — hoc noctis olim emendatum, v. Amph. 154. — 2. Cum istoc ornatu cumque hac pompa, cf. Bacch. 108 et 112 cum annot. — 3. que olim recte additum est ex Nonio p. 421. In B etiam alterum que m anu secunda demum a d d i­ tum est. — 4. Si . . . siue, v. ad Amph. 1065. Men. 781. Mere. 307. Pseud. 1071 sq. Ter. Andr. 216. Cf. Muller. Ann. phil. L X X X III, p. 260 sq. — 5. Affert Macrob. Sat. I , 16 .,in te r­ cessit" scribens. — status condictus cum hoste. Cincius apud Geli. XVI, 4, 4 militibus ait iurandum esse u t adessent, additis tam en exceptionibus quibusdam, inter quae „status condictusue dies cum ho ste “ . Cic. Off. I, 12, 37 ex X II Tabb. „aut status dies cum hoste“ , hostem peregrinum esse docens. Fest. p. 314: „Status dies [cum hoste] vocatur, qui iudicii causa est .consti­ tu tu s cum p e regrino". Condictum Festi E pit. p. 39 explicat „quod in commune est dictum ". Cf. Senec. Tranq. anim. 11, 6: „Qui mortem tim ebit, nihil umquam pro homine vivus faciet; at qui sciet hoc sibi, quum conciperetur, statim condictum e tc .“ Tac. Germ. 11: „sic c onstituunt, sic condicunt", al. A m ator lepidus tem pore cum am a ta puella constituto, quamvis gravis­ sima adsint im pedim enta, tam en eundum esse dicit. — 6. im ­ perat codd. ut 3, et producta syllaba ferri p o test, v. Prolegg. p. 196. Antiqui edd. „ im p e ra n t“ , sc. Venus et Amor. — 7. „tandem, tandem, sc. desine insanire". Lamb. — 8. memorabile, quod m em orari vel commemorari debet; cf. Ter. Andr. 625: „Hocine credibile aut m em orabile?" Pl. Capt. 56. — 9. Tute tibi puer es, herus servili opera fungeris, cf. Mere. 8 4 0 : „Egomet mihi comes etc." I p se , in q u it, quamvis lautus et vestitus ni­ tide sis, cereum portas. Cereum, cf. Cic. Off. I l l , 2 0 , 80. Martial. XIV. 42. Obiecti locum ten e t, cf. Casin. 118: „lucebis nouae nuptae facem". Pers. 515: „ F o r tu n a faculam lucrifera adlucere u o lt". — 10.

opera congestum codd. et Prisciau. III.

V. 1—30.

557

33, p. 107 H., inverso ordine Both. FI., ne versus caesura careat; M ulier., Nacht. p. 124, „hoc11 addebat. Ceram apum opus et ex meile ortam dicit. — 11. melculo Both., qua; sola recta forma v id etu r, cf. Cas. 7 7 9 : „Meum corculum, melculum, uerculum “ , u t recte scribit Priscianus I I I , 2 7 , p. 102 H. Mei suum Planesium dicit. — 12. Nam quo, v. ad Amph. 548. — Si tu . . . scias. Haec, quae et B et I Palinuro continuant, omnes edd. recte Phaedromo tribuunt. — 14. plus anno, i. e. diu, pridem . — 15. occlusissimum , arte clausum. Verbum sub­ stantivum a u d itu r, v. ad Amph. 590. FI. Pyladem secutus: „ostiumst oculissumum“ . Sed hoc ad proximum demum versum pertinet, ubi ex Festo restitutum est, qui p. 178: „oculissimum ostium amicae, Plautus in Curculione", quod carissimum e n a rra t; recte; nihil enim oculis carius est, cf. Mil. 9 7 8 : „quae te tam ­ quam oculos a m e t“ . ib. 1322: „ 0 mei oculi, o mi a nim e“ . infra 2 0 3 : „ocule m i“ . Superlativus etiam 121: „oculissume h om o“ . Sed hoc reposito versus numeros non explet; usque addendum esse iam antiqui edd. v id e r u n t; sic enim alloqui soleban t, quos diu non v iderant, v. Amph. 672. 708. Bacch. 245. Epid. 130. Most. 441. Merc. 381. Pers. 23. Abest hoc adverbium Trin. 50. Ordinem quoque verborum Festum se­ cutus restituit Pylades. — 17. Garuitne febris te? i. e. caruistine febri? quod dici solet, v. Cic. ad Fam. XVI, 15, 1, aut num afuit febris te ? ut Pers. 79. Ostium alloquitur heri irri­ dendi causa, u t v. 90, non he ru m , quod Muretus censebat, quem posteriores fere sequuntur, heri, v. ad Amph. 510. Pro uel autem exjjectabatur „ e t “ . — 19. ergo, v. ad Amph. 172. Merito irrideri dicit sic rogantem. — 20. sq. Numquam se vi­ disse ait ianuam magis comem, quippe quae sine ullo strepitu aperiatur, cf. 94. — 22. Post Quom hiatus; sed edd. „Quomq u e “ , fortasse recte. — 26. P ost pudicam hiatus in caesura; edd. p l e r i q u e : „oportet e s se " ; M uller.: „pudicam a t e “, ut v. 51. — 27. sir it Gulielmus em. cf. Bacch. 399. 465. al. ille luppiter, v. ad Amph. 457. — 28 tuum monosyllabum fit. — 30. amato Camer. em. — Hunc versum errore proximo postpositum esse, a p p a re t, quia interrogatio: Quid istuc est uerbi? a voc. intestabilis divelli non potest. Quod quum Both. 34*

558

Curculio.

[11,532]

intellexisset, hunc versum versui 32 postposuit, ordine minus apto, intestabilia est, qui testis citari non p o test, infamis, v. H orat. Sat. II, 3, 181. Dig. XXVIII, 1, 26 Gaius: „Quum lege quis intestabilis iu b e tu r esse, eo p e rtin et, ne eius testim onium re c ip ia tu r, et eo am plius, u t quidam p u ta n t, neve ipsi dicitur testimonium*'. Hoc quidem falso, sed credidit etiam Ulpianus, ibid. 18: „Si quis ob carmen famosum damnetur, SCto expressum est, u t intestabilis sit; ergo nec testam entum facere p o te rit nec ad testam entum a d h ib e ri“. Intestabilis , i. e. infamis ne fiat, herum monet Palinurus, veritus ne adulterium committat. E r ra n t, qui obscenum iocum subesse credunt, u t in Militis gloriosi scena extrem a (cf. infra 622). Nam quod illic ad rem est, hic et a re et a persona alienissimum est. — 32. P ro uia nescio an „uiam “ scribendum sit. — 33. hinc , i. e. a lenone, ex dett. codd. antiquae e d d .; I : „ h u ic ;*. — 36. faciat FI. — 37. ted Both, em.; Gepp. „tu te*‘. — 38. quid lubet codd., FI. „quod lu b e t“ . — 39. euenat Both, em., cf. Proleg. p. 215. — 41. Obloquere, i. e. mihi contradicis; nam Phsedromus quum foribus bene o p ta r e t, non sedibus aliter dicturus erat. Servus vero scurrili ioco indicativum pro imperativo capit et quasi se obloqui iussisset, hoc fore p r o m ittit, cf. 45. 70. 73. — E tiam , v. ad Asin. 707. Si versus recte tra d itu s est, ante h. v. hiatus est. F I . : „E tiam tu ta c e s ? “ u t Trin. 514. — 43. Id corruptum est. Acidalius: „ Ita uti iam**, coli. Poen. 4 6 9 : „Ita u t occepi di­ cere**. Sine „ita** Sticb. 381: „ut occepi narrare**. F I.: „Sed ita u t occepi“ ; possis etiam : „Sed u t tibi occepi“ . — ei quasi eii legendum; FI. „eist ancillula. — 44. habitat codd.; Both. FI. „habet**, u t Aul. 5. — 45. excidat Gulielm. em. Iterum facetias quaerit ex captatione verbi alia vi accepti; adolescen­ tem autem talium ineptiarum taedet**. — 46. P o st facere hiatus, quem interpunctione excusat Spengel., Plaut. p. 2 2 2 ; FI. „at*‘ addit. — 47. Pbaedromus non minore puellae amore captus dic­ turus era t se mutuum facere, cf. Trin. 4 3 8 : „Bene uolt tibi. LE . E d epol m utuum mecum facit**. Mil. 12 4 5 : „am ore perditast haec misera. PY. M utuum fit“. Pers. 7 6 4 : „0m nia, quae tu uis, ea cupio. TO. M utua fiunt a m e “ . Cic. ad F am . V, 2. Sed quasi veritus ne si usitatis verbis uteretur, p a ru m diceret,

Y. 31—71.

559

παρα προσδοκίαν negat se m utuum facturum; mutuum euim pro­ prio contrarium esse, serisque quod mutuo sumatur, alienum m anere; amorem hunc se proprium sibi vindicare. — 50. Iamne et cett. codd. et B in margine, fert iugum, cubat cum viro. — 51. quasi v. ad Amph. 1094. — 52. quippiam cod.; „quipiam “ Acidal. FI. — 55. Versum affert Macrob. Sat. II, 14 extr. quasi ex Cistellaria; scribit autem „nucleos“ , ideoque de pinea nuce intelligit. Quod si p ro b atu r, modo „nuculeos“ scribatur, quam formam codd. habent Capt. 6 4 9 , versus constat. Si retinetur nucleum a u t nuculeum , hiatus erit aut post Qui a u t, quod potius credo, in csesura. Both. ed. „Qui nuculeum e nuce11; FI. „E nuce nuculeum q u i“. — 56. pandit saltum , u t qui invios m ontes superare student, cf. Casin. 8 2 5 : „Inlecebram stu p ri principio eam sauium posco“ . — 58. quoiquam Both, et F I.; vulgo „cuipiam “ ed itu r; verum illud et in B et in I legi­ tur. — 59. Immo ut illam censes? sc. a g e re , cf. Bacch. 205. Mere. 347: „quem ad modum existumet m e ? “ Trin. 811: „quid illum p u t a s ? “ Ter. Andr. 8 5 2 : „quid illum censes?11 Ad. 656: „quid illas censes?“ Cic. Rose. Am. 17, 49 : „Quid censes hunc ipsum S. Roscium? quo studio . . . esse?11 — 61. leno hic, Both, tra n sp o su it versus causa; hic adverbium est. incubat, έγκοιμαται, u t ei deus p e r quietem significet, quo remedio curari possit, cf. infra 266. Cic. Divin. I, 43, 96. Yerg. iE n. VII, 88. Aristoph. P lut. 6 2 1 : έγκαιακλινονντ αγωμεν είς Ασκληπιόν; et de .ZEsculapii fano in insula Romae P re lle r, Romische Mytbologie p. 607. — 63. triginta m inas , p retium m agnum , sed non in au d itu m , v. Most. 9 5 7 ; talentum autem duplum est, aut p lu s, si magnum e st, v. ad Aul. 301. — 65. Iniurius’s Camer. em. — 70. dextrouorsum , affert glossarium Plautinum , Ritsch. Opusc. II p. 235. Servus solito m ore iocatur. Qui deos v e n e rabantur, in dextram p a rte m se convertere solebant, quod felicis ominis erat, v. Yal. Flacc. VIII, 2 4 6 : „dextruin p a rite r v e rtu n tu r in orbem Liv. Y, 21, 16: „ Convertentem se inter hanc venera­ tio n e m 11. Plin. Η. N. XXVIII, 2, 5, 25: „in adorando dextram ad osculum referimus totum que corpus circum agim us, quod in laevum fecisse Galliae religiosius c re d u n t11. Dionys. Hall. XII, 22. Plut. Num. 14, 5 sq. — 71. Hunc versum Gepp. FI. Palinuro dederunt;

[11,534]

parum recte; Phaedromi est, ut codd. significant. Adolescens ad frigidum serui iocuin respondens „Age~“ inquit „deos salu­ tabo; hic enim Veneris ara est11. Nec veram aram significat, sed amicae habitationem. Itaque non, u t vulgo solent, in ex­ trem o versu, sed post est interpunxi. Ante horunc (i. e. leno­ nis familiae) fons noni, inquit, me inferre (i. e. inlaturum , v. ad. Asin. 597) ientacalum, i. e. cibum m atutinum ; vinum autem significat, quo ianitricem elicere et placare s tu d e t; tam, quamvis nondum adsit m atutinum tempus. — 73. Versus corruptus, nec medicinam affert Nonius p. 126 s. v. ientare: ,,Plautus Cur­ culione: quid ante pones Ueneri ienta cu li? “ Nam sive iungas „quid ientaculi“ , sive cum Lambino „quid antepones pro ientaculo“ scribas, totius loci ratio p e ritj nam v. 74 ostendit hic non „ q u id “ , sed „ t e “ obiectum fuisse. Pontanus intellexit, Palinurum heri sermonem ita cavillari, ut me non pro subiecto, sed pro obiecto verbi tnferre caperet. E um secutus FI. e d . : „Q uid? an te pones Ueneri iam ientaculo“ . Sed „ a n l' post „ q u id 11 pravum est, quare olim conieceram: „Quid tu te p o n e s11 ; M u lie r.: „Quid? te an te p o n e s"; ac sane anteponendi verbum retineri d e b e t, cf. Men. 271. P u d . 509. Quod autem „iam ientaculo“ retinet, nulla causa est cur „ ia m u ex superiore versu repetatur. Iinino pravum illud a ortum videtur ex te, quod abesse non potest. Eadem Gertzii sententia fuit. — 74. Me, te atque hosce omnes , i. e. spectatores. Omnia omnesque se Veneri sacrificaturum dicit; nec iniuria servus resp o n d e t, eam, si tam multa devoraverit, vomituram esse. — 75. puere, v. ad Asin. 379. ■—· sinas, cf. 82 et Rud. 1319, est vas vinarium g ra n ­ dius, u t ait \ Tarro L. L. Y , 123, qui neutro genere sinum dicit. Item apud Priscian. VI, 78, p. 262 sq. H . : ..Varro de vita populi Romani libro I : ubi era t vinum in mensa positum aut galeola aut sinum 11. Verg. Buc. 7 , 33. Loewe, P ro d ro m p. 256 ex libro glossarum affert: „Sinus, vas testeum. Plaut. Cure. (v. 8 2 ) 11. 76. custos solet transposui versus causa; superiores „solet cubi­ t a r e 1', sine caesura. — 77. est correptum, nisi aut delere malis aut transponere, u t FI. „L eaenaest1£. FI. autem prim us intel­ lexit

Lecence nomen mulieris esse; superiores ,.lenae11 scribebant,

[Π, 535]

V. 73—92.

561

m ultibibam atque merobibam appellatam censentes. FI. autem quod „merobibast" scribit, eo non opus est, si sententia recte interpungitur. — 78. quasi, cf. Capt. 285. lagoena, u t B, vera vocis forma est, Latinis pro v longo oe ponentibus, nam Graece λάγννος est; inde postea factum lagona et lagena, v. Jahn. in Bericht. d. Sachs. Gesellsch. 1857, p. 204 sq. Form am vasis ima­ gine expressam videas ibid. p. 197. Revue archeol. XII p. 175. — Chium ad Latinae linguae rationem paenultimam corripit, v. Proleg. p. 209. Edd. transponunt: „solet C hium "; nec cod. hic versus observat, sed priorem in esse, alterum in uino terminat. — 80. Versus claudicat. FI. „hasce“ ; improb. Schmidt, pron. dem. p. 23, qui p ro b at Bothii coni. „ubi extemplo" ; sed etiam „extemplo ubi" inveniri Bacch. 972 anim advertit Studem. Annal. phil. 1876 p. 64, quo auctore „ego“ addidi. — 82. cum vino sinus, cf. Pers. 2 6 6 : „salinum cum sale11. — 83. isti hunc Both, em.; adflictum, ad terram d a tu m , cf. Aul. 624. auditur „eum “ . — 84. ferri F I . ; Both. .,Nobis adferri ego“ . — 86. Non magis Leaenae vinum superfuturum esse dicit, quam mari fluviorum aquam. — 89. nolentes propitiae , cf. Cat. R. R. 141: „Mars pater, te precor quaesoque, uti sies uolens propitius mihi domo famili­ aeque n o stra e t£. — 90. Palinurus iocabundus, quum foribus vinum detur, etiam pulpamenti aliquid dandum esse dicit, quo suavius et facilius bibant, cf. Stich. 709: „Uinum tu habes. SA. Nimis uellem aliquid pulpam enti". Mil. 654: „Neque p rae ­ ripio pulpam entum neque praeuorto poculum". Pseud. 952: „in te r pocula pulpam entis". Ter. Eun. 4 2 6 : „Lepus tute es, p ulpam en quaeris!" ubi vulgo scribitur: „L. t. es et pulmen­ tu m q .“ , sicut hic quoque Both. FI. „pulm entum “ . Male, nam pulm entum a pulte dicitur, pulpam entum a pulpa. Hoc loco prius aut delendum est. Quierit Palinurus, num olivas aut cap­ p a rim pro pulpam ento velit. — 92. quae te res agitanti i. e. quae insania, cf. Men. 697: „Quae res te agitat, m ulier?" Mere. 133: „Quae te malae res agitant?" Aul. 623. Capt. 591. His dictis herum p re h e n d it, ut prohibeat, ne effundatur vinum. — Sine, omitte me, v. ad Aulul. 417. — Uiden cett. codd. et edd. vulgo. FI. ut delevit, vix r e c t e ; laudatur enim ipsa ratio qua a p e riu n tu r fores, tacitae et nihil muttientes. Malim cum

Curculio.

[11,536]

Bothio: „TJide“ ; sed, ut in dubia re, proceleusmaticum reliqui; cf. 160. 188. — ^ 94. Quin das sauinm ? -ut decet lepidse. — 95. Licet, v. ad Amph. 540. 96. Lesena ianitrix exit odore vini ducta. Canticum sequitur variis num eris, quos alii aliter constituere conati su n t, vid. Studemund. de canticis p. 87 sq., Spengel. in Philolog. XXVI, p. 354. Muller. Pl. Prosod. p. 88 sq. et 157. al. P rim a cantici pars, v. 9 6 — 117, maximam partem creticos et cum cre­ ticis cognatos numeros habet, et 96— 97 quidem te tra m e tri cre­ tici sunt. Florem vini, uvd-ος, i. e. odorem, et nos laudam us et antiqui laudabant, cf. Casin. 6 1 2 : .,nisi haec meraclo se uspiam percussit flore L iberi11. Cist. 125: „me conpleui flore L ib e ri“ . Pacuv. 2 9 1 : „Postquam est oneratus frugum et floris L ib e ri11. — 98 anapsesticus dimeter. Gepp. „U bi, u b i, e st? " interpunxit, vix recte. -— 99 constat ex dipodia iam bica et semiquinario trochaico. Liberi lepos, i. e. lepidum Liberi donum. ·—■ 100 constat ex dactylo, tribus creticis, trochaeo; lietns enim et ipse olim emendaveram et Spengel., Philol. XXVI, p. 356; nam „antiquum et ve tu s11 componi possunt, quia aliquid interest, uetus a uetusto nihil differt. Editores inde a Bothio duos tetram etros et trim e tru m creticum sic d e s c r ib u n t: Nam omnium unguentum odos prae tuo nauteast. Tu mihi stacte, tu cinnamum, tu rosa, Tu crocinum et casia es, tu bdelium. Ego codicem secutus sum; Sic 101 constat ex iambo et quinque creticis, 102 ex tribus dactylis, spondeo et cretico, nautea Nonius p. 8, v. Asin. 885. — stacte, στακτή sc. μίρρα-, quae de hac frutice destillat, v. Plin. Η. N. X II, 15, 35, 68: ,,sudant autem sponte prius quam in cid a n tu r, stacte dicta, cui nulla p r a e f e rtu r 11. Plaut. Trucul. 4 7 3 : „Date mihi huc stactam atque ignem in a ra m 11. Most. 3 0 3 : „cum stacta accubo11. — 102.

bdellium olim emendatum.

D escribit Plinius Η. N. XII, 9, 19,

35. — 103 iambicus septenarius. — 104— 108 cretici t e t r a ­ metri. — 106. tecum, odor; ipsus, sinus. — 108. Sine olim emendatum. Gepp. „ sitio “ . — ductim, longo ducto. Affert Glossarium Plautinum, Ritsch. Opusc. II p. 235. — hac cett. codd. 109

constat

ex

dimetro

iambico

et iambo

cum

cretico.

[II, 537]

V. 94—127.

563

Aduui narium indicium sequentem cum cane comparat, recteque Acidalius vidit hunc versum a 108 separari non posse, quam­ quam aliter sentit Speugel. 1 . 1 . p. 357. Sed qui in codd. intercedunt duo versus, eos Acid, et FI. post v. 103 posuerunt parum apto lo c o ; mihi hic solus incuria omissus videtur et paulo post additus. — 110 septenarius iambicus. Ingentem anus sitim esse, eamque vel quadrantal, i. e. X L VIII sextarios, ca­ pere posse dicit. — 111 constat ex dimetro iambico et duobus creticis cum spondeo. Palinurus ne totam quidem huius anni vindemiam illi anui sufficere credit. — 112, quinque iambi. procul non longum, sed modicum intervallum significat, cf. Cas. 7 6 3 : ,,oboluit Casina procul". Mil. 359 et 1162. Poen. 685: „Illinc procul nos istuc inspectabimus. Ter. Hec. 607: „Quem cum istoc sermonem habueris, procul hinc stans accepi". — 113 constat ex semiquinario trochaico et cretico. — 114 iam ­ bus cum quinque creticis, u t 101. Leaena FI. em. — 115 trochaicus dimeter. — 116 tetram e te r bacchiacus. 117 item , si cum FI. suppleas sitim tuam , quod sensus req u irit; „sitim 11 iam in m argine codicis B additum est. 118 constat ex semiquinario trochaico iterato. Lumen hoc uicle; a p e rit lumen, quod occultaverat v. 95. — 119 tetram eter creticus. 120 item ; nam quintus creticus, quem addunt codd., proximi versus esse videtur, sim , vid. ad Amph. 741. — 121. Tres dipodias iambicas sequuntur duo dactyli cum syllaba. Diu fit ; moram q u e ritu r; cf. Capt. 975. — oculissume, cf. 16. Gepp. tem ere: „ocule mi, mi hom o“ . — 122 aut iambicus aut di­ m eter anapaesticus. — 123 iambicus trim e ter catalecticus. — 124 dim eter iambicus. — 125 iambicus septenarius, hoc olim emen­ datum est. Religionis causa, ante quam ipsa bibat, Veneri libandum censet, sed nec multum nec libenter, cuius rei hanc affert ex­ cusationem, quod Veneri amantes omnes libare soleant, sibi perraro vinurn detur. — 126 tetram eter anapaesticus. propi­

tiantes Bothius em., cf. Poen. 3 3 0 : „ut Uenerem propitiem ", ib. 375. 851. Obiectum „ te “ facile intelligitur. Iure, nam pro­ pinare tan tu m differt a libando, ut potius contrarium dici pos­ sit, v. Asili. 765. — 127 dimeter anapaesticus cum clausulae duorum trochaeorum. — 128— 32 systema anapaesticum constans

Curculio.

[11,538]

ex quinque tetram e tris, ut sta tu it Spengel. Plaut. p. 130. FI. et numerorum caqsa, ut trochaicos septenarios faceret, m ulta m utavit, et vss. 131— 32 ante 129 posuit. — 128. Hoc nide indignantis est, cf. 153 et annot. ad Aulul. 46. — auariter ex glossario Plautino affert Ritschelius Opusc. II, p. 2 4 7 , qui quod „haustibus plenis11 scribi voluerat, Mulier. Nachtr. p. 52 laudat Stich. 469 : „Propino tibi salutem plenis faucibus11. — 129. Em. G e p p .: „Idem “ . — 130. Eeriisse Speng. versus causa. Ceterum solita scurrilitate Palinurus Phaedromum ait dixisse se perisse , quum nihil aliud quam questus esset se nescire, qua ratione potissimum oratio incipienda esset; hoc enim est „perii, nescio11. Phsedromus inepte iocantem aegre ferens (ut v. 45) ei male precatur, cf. 317. 314. Rud. 375. Most. 984: „SI. Uidi ecferri mortuum. Modo eum uixisse aiebant. ΊΉ . Uae capiti t u o 11, al. — 131. Ecquid lubet? ecquam voluptatem sentis? cf. ,,laetus lubens11 Trin. 821. al. Quod ad versum attinet, et tertiu s pes {lubet. Lubet) et septimus (fodere lu) proceleusmatici sunt. — — 132. noli ferri non p o test; quis enim eum vetat stimulo uti, qui stimulum non h abeat? Studem. Cantic. p. 89 „niliili11 coniecit, quo modo parum apte Palinurum allocuturus e ra t; ego Tarcn an non7 Quid enim aliud quam tacere eum iu b e t? Sed absoluta emendatio non videtur, nam addenda est syllaba, u t tetram eter integer fiat, velut: ,.Tacen? an non u is ? “ aut: „Tacen an non? PA. Ego taceo11. — arcum appellat anum senectute incurvam. L udit autem in simititudine arcus caelestis, quem, ubi latus esset et terrae coniunctus, aquam bibere et plu­ viam p o rtendere dicebant, cf. Verg. Georg. I, 380: „bibit ingens a rc u s 11. Tibul. I, 4, 44: „im brifer arcus11. Plin. Hist. nat. II, 59. 60. 150. — 133 trochaicus octonarius. Speng. anapaesticum facit „periisse“ scribens u t 130. Prim us pes, Iamne ego huic, ne creticus pro anapaesto s it, Muller. Pros. p. 120 „Iam ego11 scri­ bebat. — 134 constat ex cretico tetram e tro et dimetro trochaico. — 135 te tra m e te r creticus, quod lubet cett. codd. — 136 et 137 octonarii tro c h a ic i; sed priorem cod. in duos quaternarios dividit. Versus causa FI. ego a d d id it; Bergk. et Studem. pro Quia ..Q uoniam 1 posuerunt, eareo cum accusativo iungit etiam Ter. Eun. 2 2 3 : „non ego illam c a re a m ? 11 Turpil. 3 2 : meos

V. 128—150.

565

parentes careo“ . Tituli Guter. p. 770 n. 9: ,,quae duos filios e a ru it. 7 9 : „u i“ . — abripi P arcus tacite, Both. F I . — 692. Te addidit Brix. Ann. phil. CI, p. 765. — 693. indemnatum, olim em endatum . — 695. Aesculapio huic, cuius redis vicina e st; nisi forte „h an c“ scribendum , cf. Capt. 357 cum not. —

V, 6S0—720.

611

quoin, v. ad Amph. 636. — 695. V aletudinem ait causam fuisse, cur in d u stria et quaerendi studium m inus fuerit quam pro lenone. — quoquo posset. M erclin. confert Asin. 194: „illa alio ibit tam en“ sqq. supra 4 6 : „Eam uolt m eretricem facere“ . — mitteret, m isisset, cf. M adv. Gr. L at. 347 b not. 2. — 697. ego FI. a d d .; M ulier. „h u c“ . Gepp. „si potis sum “ . — 698. istunc cett. codd. Leno significatur, quem tra h e b a t miles. — 700. indices cett. codd. — 701. Quodne, cf. ad Amph. 690. Significatur: „Num ne id quidem , quod p ro m isisti? “ Versus causa Gepp. „Q uod“ ; melius Cam er. proniisti, u t 705. — Qui, i. e. quom odo, prom isit FI. transp. : „P rom issi? q u i? “ quod incuria correctoris in nostro quoque textu relictum est. — 702. cf. R ud. 1 3 7 4 : „iusiurandum rei seruandae, non perdundae conditum e st“ . — hec in B om issum , sed eadem m anu additum est. — 703. Nihil agit·, cum eo agi non potest. — 705. libe­ rali, v. 489. — 707. Quid ? negas? Qui personarum notas a d d id it, male hic et in proxim is duobus versibus Curculionis nomen p o su it; m ilitis haec esse antiqui edd. intellexerunt. — Quo praesente ? sc. hoc dixi? — 708. Non taces’i v. ad Amph. 693. Sed male haec in codd. lenoni trib u u n tu r; quod quum tenuissent e d d ., proxim a sic in te r personas diviserunt: „TH. Non taceo. CA. Non e tc .“ ? Immo oratio est continua: „Non taceo ; non e tc .“ M iles lenonem tacere iubet nec rem cer­ tissim am et testib u s confirmatam n e g a re ; leno se taciturum esse negat. — 712. illius, u t v. 413 aliisque m ultis locis a u t spondei aut dactyli m ensuram habere v id e tu r , v. Luchs., G enetivbildung der lat. Pronom ina p. 49 sqq. — 714. Hunc versum A cidalius versui 716 p o s tp o su it, quum 715 ab 713 divelli non p a te retu r. Sed minae m ilitis iudicio additae non im pediunt, quo m inus leno iudicium perfidum esse d ic a t, nec Acidalii versuum ordinatio ferri p o te s t, n isi, quod et ipsum vo lu it, v. 717 „T um “ pro „ T u “ s c rib itu r, eaque lenoni tri­ b u u n tu r .— 717. P o st te h iatu r. P a reu s: „Quo sequar ego t e “ , in cu ria, nam „eg o “ in codd. non est. — 718. cf. ad 680. — 719. in neruom olim em endatum . — 720. ne tu nescias scripsi, deleto „m e“ , quod versus non p a titu r ; Both. FI. „ne me nescias11; Seyfl. Stud. p. 4 : „ne tu me h auscias“ . — 723. H iatus post

612

Curculio.

V 723—725.

redpe aliquid excidisse ostendere videtur.

[11,586]

FI. „hoc“ addit. Sed proxim um ^ c tu tu m lenoni parum convenit; m ilitis esse videtur nullam moram patientis. Itaque A t actutum scripsi, proxim um que Licet (v. 9 5 ), quod codd. prave Phaedromo dant, edd. m iliti, lenoni dedi. — 725. Spectatores. His recentiores edd. CANTOR praefigunt; vid. Proleg. p. 173.

C O M M E N T A R [ US IN

EPIDICUM.

16

A rgum entum fabulae hoc est. Stratippocles Periplianis A the­ niensis filius dum militiae causa Thebas proficiscitur, veritus, ne fidicina, quam a m a b a t, A cro p o listis, interim alteri tra d e re tu r, Epidico servo m an d a v e ra t, ut eam absenti sibi em eret. Qui quum argentum nisi fraudato sene com parare non posset, P eriphani autem sciret filiam ex p ere g rin a m uliere susceptam iam adultam cum m atre Thebis d egere, illam ei n a rra v it captam esse et trig in ta minis redim i posse, eoque argento accepto Acropolistidem ei pro filia tra d id it. Adulescens autem in bello absens aliam p u ellam , quam in te r captivas vidit, am are coepit, eam que q u ad rag in ta minis em it, quas ab argentario quodam faenore sum psit. Iam in patriam redux id unum c u ra t, quo­ modo hoc argentum com paret, et quum in amicis nihil auxilii sit, iterum ad Epidicum confugere cogitur. Is novum seni dolum s tru it. Adulescentem n a rra t fidicinam aliquam perd ite am are et, quum prim um a bello red ie rit, lib erare velle. Quod ne fiat, seni consilium dat, u t illam fidicinam ante filii adventum sibi em at et ex te rra ableget. Nec senex d u b itat in eam rem q u ad rag in ta vel etiam quinquaginta minas erogare, easque Epidico tra d it, Apoecide amico consilium pro b an te et in em enda fidicina adiuvante. Servus autem pro em pta aliam m eretricem conduc­ tam , quasi quae sacrificio praecineret, seni adducit. U traque fraus brevi a p e ritu r. Prim um miles q u id a m , qui et ipse A cropolistidem a m ab at, Periphanem a d it, u t puellam , quam eum emisse a u d iv it, redim at. Senex conductam illam m ere­ tricem p o stu lari r a tu s , quae nuper ad se deducta esset, laetus 16*

Epidicus.

[III. 2, 244]

eam vendit et tra d it m iliti, qui quum eam non agnoscat, ab Epidico se deceptum esse intelligit. Tum P h ilip p a , pereg rin a illa m u lier, ex qua P eriphanes filiam su scep erat, postquam re vera capto oppido filiam am isit, A thenas venit puellam quaerens. Quae ubi P erip h an i obviam facta est et in te r se ag n o v eru n t, summ a cum laetitia eum iam filiam sibi m ercatum esse audit, sed p roducta, quam pro filia domi habet, A cropolistide fidicina, suam esse n e g a t, e t senex se in p rio re quoque em ptione deceptum esse videt. Quo facto dum ira tu s Epidicum quaerit, u t eum maximo supplicio afficiat, interim arg en tariu s, cuius opera et pecunia puella ex praeda em pta erat, eam S tra tippocli adducit. E s t autem ea ipsa Philippae et P eriphanis filia, et E p id icu s, qui olim cum donis ad eam a p atre missus era t, eam agnoscit. Qua re anim adversa abiecto omni tim ore certam victoriae spem concipit et, quasi sua opera et diligentia re p e rta sit filia P e rip h a n is, non poena sed praemio se dignum dicit, et a stolido sene lib ertatem additis etiam cibariis ex torquet. F abulam m agna h ila rita te insignem P lau ti aequalibus a d ­ modum placuisse, novimus ex Bacch. 211 s q .: E tiam Epidicum , quam ego fabulam aeque ac me ipsum amo, Nullam aeque inuitus specto, si agit Pellio. Poetam ipsum hanc fabulam ceteris praetulisse, ex illis versibus effici non p o test, non quo dubitem , quin ipsius P la u ti sint, sed nec illud dicunt nec ab ipso poeta p ro n u n tia n tu r, sed a Chrysalo servo, quo uemo m agis Epidicum aemulatur. Illu d eflicitur, placuisse fabulam et ipso P lauto vivente saepius actam esse. Quod si in re perquam dubia, quid suspiceris, significare licet, Epidicum non solum ante Bacchides sc rip ta m , sed etiam in te r prim as P lau ti fabulas et ab adulescente poeta factam esse «rediderim . A rtis enim nondum perfectae vestigia hic illic ap­ parere videntur. In te r dubia huius sententiae arg u m en ta etiam brevitas fa ­ bulae afferri possit. Hanc enim ipsi P lauto im p u tare malo, quam u t histriones credam , quum fabulam postea re tra c ta re n t, ex longiore breviorem fecisse, quippe quos plerum que contra egisse videam us, u t inutilibus additam entis e t inaui loquacitate P lautum am plificarent. Si quis autem p artes aliquas fabulae

[III. 2,245]

Epidicus.

617

excidisse s ta tu e rit, m inoribus equidem lacunis eam non paucis lab o rare video, ut ante v. 191 et 356 et in 6 8 0 , to tas scenas non requiro. Quod ad artem et virtutem fabulae attinet, nimis severa milii videntur m ultorum iudicia. Ladew igius enim (Zeitschrift f. A lterth. 1841 p. 1079 sqq.) ex duabus Graecis male contam inatam censet, nec alio ducit W eisii opinio (die Kom oedien des Plautus p. 99 sqq.). His iure contradixerunt R. M ueller (de P lauti Epidico, Bonn. 1865) et L. R ein h ard t (in S tudeinundi Stud. 1 p. 103 sqq. et Jahrbiicher f. Philologie CXI p. 194 sqq.). Hic quidem non contam inatione sed retractatio n e vitia fabulae o rta esse censet, et unum saltem locum ab ipso P la u to profectum non esse o s te n d it, vv. 4 7 — 4 9 , nec minus a p e rta interpolationis exem pla proxim a praebent. Quod autem idem v. d. (Jalirb. p. 195 sq.) ex v. 364 sqq. lenonis quoque p artes aliquas in hac fabula fuisse efficit, eumque, quod m endacio suo Epidicum adiuvisset, gravi damuo affectum esse, id inde effici non posse ad eum locum videbim us; levisque adm odum coniectu ra e st, u t Poenuli et Andriae ita huius quoque fabulae duplicem exitum olim exstitisse, genuinum alterum , alterum post P la u ti m ortem suppositum , hunc autem solum ad nos perv en isse; nam u ltim a E pidici scena nec P lau to indigna est et legitimo, quo Plautinae fabulae term inari solent, m etro (v. Proleg. p. 172) conscripta est. Illud ap paret, ne ab hac quidem fabula abstinu­ isse histrionum manus alia addentium alia re tra c ta n tiu m , sed peiorem E pidici condicionem quam ceterarum esse non credo, nec inihi hoc porsuasit Franckenius (M nemosyn. 1879 p. 1 sqq.). Nam quae et illi et aliis inter se pugnare v id e n tu r, eorum partim re accurate perpensa recte se habere a p p a re b it, partiin poetae ipsi im p u tari possunt, qui si in argum ento tam im plicato non omnino sibi c o n s titit, nec m irum est nec a spectatoribus anim adverti potuit. Ex Italis hanc fabulam im itatus esse d icitur L uigi da G roto, qui etiam Cieco d ’A dria u s u rp a tu r, quum Em iliam scriberet. M olierius autem in ter fallacias M asoarilli in l’E to u rd i 1, 9 huius quoque argum ento usus est. In recensenda hac fabula et G epperti editione usus sum (1 8 6 5 ) et Goetzii (1878). Hac demum effectum est, u t et ce-

618

Epidicus.

[III. 2, 246]

terorum codicum scrip tu ras et A m brosiani palim psesti qusecunque repetito doctorupi virorum studio legi p o tu e ru n t nota habeam us, eam que adeat, cui nostra brevitas parum satisfacit. Ego in Am brosiano eius testim onio confisus sum, Vaticanum et B ritan n i­ cum ( B e t i , nam huius quoque in com m entario interdum m entio fit) ipse contuli. P alim psesti folia, quae Epidicum continuerunt, de quibus accurate d isp u tat Goetzius praef. p. VII sqq., 'nec omnia servata su n t et praeter prim um fere pessim e habita. C ontinuerunt autem quae exstant vss. 1 — 28 (tua), 53— 115, 152— 185, 215— 252, 445 usque ad finem. In ceterorum codicum archetypo quum E pidicus prioris volum inis extrem um locum te n e re t (v. Proleg. p. 1 5 2 ), librarius v e ritu s, ne m em ­ branae concessae deficerent, versus saepe iusto longiores fecit, u t ne septenarii quidem e t senarii accurate serventur. Sed et maiusculae litterae interdum versuum initia in d icant nec facile in notis versuum generibus d ubitari potest. Itaq u e pravam versuum discriptionem , in qua cod. B ritannicus curo, V aticano congruit, plerum que non in varietate scripturae tex tu i subiecta annotavi, sed com m entario reserv av i; si quid d e e rit, qui volet apud P areum inveniet. Personarum nom ina om nia Graeca s u n t, p lera q u e ita ficta, u t cum ironia quadam hom inum ingenia significent. Epidicus quasi έπϊ δίκτ], επιδικαζόμενος, servus a p p e llatu r cum hero litig an s et, quas ipse m eruit poenas, ab eo repetens (v. 722). In cod. B plerum que „E p y d icu s“ s c rib itu r, quod semel indicare sufficiat. Idem autem nomen ex incerta fabula affertur apud M arium Victorinum p. 2 5 2 4 P . Stratippoeles magnifico nom ine eius generis, quod com m em orat A ristophanes N ub. 63 sq., adulescens dicitur, cuius ea e ra t belli gloria, u t arm is relictis re d ire t (31), Chaeribulus (codd. „C heribolus