Chemistry 11 [11]

Citation preview

‫کیمیا‬ ‫يوولسم !ول‪/‬ی‬ ‫کﻴﻤﻴا‪ -‬ﻳﻮوﻟسﻢ !ﻮﻟ‪/‬ی‬ ‫د چاپ کال‪ ١٣٩٨ :‬ﻫـ ‪ .‬ش‪.‬‬

‫د پوهن‪ 3‬وزارت‬

‫ملي سرود‬ ‫دا وطن افغانســـتـــان دى‬

‫دا عــــزت د هـــر افـغـان دى‬

‫کور د سول‪ 3‬کور د تورې‬

‫هر بچی ي‪ 3‬قهرمـــــان دى‬

‫دا وطن د ټولـــو کـور دى‬

‫د بـــــلـوڅـــــــو د ازبـکــــــــو‬

‫د پ‪+‬ـــتــون او هـــــزاره وو‬

‫د تـــرکـمنـــــــو د تـــاجـکــــــو‬

‫ورســـره عرب‪ ،‬گوجــر دي‬

‫پــاميــريـــان‪ ،‬نـورســـتانيــــان‬

‫براهوي دي‪ ،‬قزلباش دي‬

‫هـــم ايمـــاق‪ ،‬هم پشـه ‪4‬ان‬

‫دا هيــــــواد به تل ځلي‪8‬ي‬

‫لـکـه لـمــر پـر شـــنـه آســـمـان‬

‫په ســـينــه ک‪ 3‬د آســـيـــا به‬

‫لـکــــه زړه وي جـــاويــــــدان‬

‫نوم د حق مـــو دى رهبـــر‬

‫وايـــو اهلل اکبر وايو اهلل اکبر‬

‫د پوهن‪ 3‬وزارت‬

‫کﻴﻤﻴـا‬ ‫يوولسم ټولګی‬

‫د چاپ كال‪ ١٣٩٨ :‬هـ ‪ .‬ش‪.‬‬

‫الف‬

‫د تاب ان ت او‬

‫‪---------------------------------------------------‬‬‫ما‬

‫مضمون‬

‫مؤلف ن د تعل مي نصاب د م ا څان‬

‫د در‬

‫ا يټ وون ي د پ تو ب د اډيټ څان عم‬ ‫ټول‬

‫دم‬

‫غړي‬

‫يوولسم‬

‫به پ تو‬

‫ان شاف ور وون‬

‫خ روون‬

‫د اپ ال‬ ‫د اپ ا‬ ‫اپخونه‬

‫بر نال‬

‫تابونو مؤلفان د مسل ي غړي‬

‫د تعل مي نصاب د پراخت ا او در‬

‫تابونو د تأل ف لو ر است‬

‫د پوهن وزارت د اړ و او عامه پوهاوي ر است‬ ‫هجري شم‬ ‫ابل‬ ‫ته ‪[email protected]‬‬

‫‪---------------------------------------------------‬‬‫تابونو د چاپ و ش او پلورلو حق د افغانستان اس مي جمهور ت د‬ ‫د در‬ ‫پلورل او پ رودل منع دي له‬ ‫پوهن وزارت ه محفوظ د په بازار‬ ‫غړوون و‬

‫ب‬

‫ه قانو‬

‫ړنه ږي‬

‫د‬

‫ن د ز ر غام‬

‫اقرأ باسم رب‬ ‫مو ته ي وند راب ل او د لوست او لي‬ ‫ش ر ه ا وو‬ ‫د لو او ب ون خدا‬ ‫اله‬ ‫له نعمت خه ي برخمن ي يو او د الله تعال ر وروست غم محمد مصطف‬ ‫لوم ن غام ورته لوستل و درود وايو‬ ‫هجري ريز ال د وهن د ال ه نامه ونومول شو له د امله‬ ‫ولو ته اره ده‬ ‫رن ه‬ ‫تاب وون‬ ‫زده وون‬ ‫به د ران ه واد وونيز نظام د ورو بدلونونو شاهد وي وون‬ ‫د ه واد‬ ‫اداره او د والدينو شورا ان د ه واد د وهنيز نظام ش و بنس يز عنا بلل ي ي‬ ‫د وون او روزن ه راختيا او رمختيا مهم رول لري ه داس مهم وخت د افغانستان د‬ ‫وهن وزارت د م تابه مقام د ه واد ه وونيز نظام د ود او راخت ا ه لور بنس يزو بدلونونو‬ ‫ته من د‬ ‫له همد امله د وونيز نصاب اص ح او راختيا د وهن وزارت له مهمو لوم يتوبونو خه دي‬ ‫تابونو‬ ‫د در‬ ‫وونيزو تأسيساتو‬ ‫همدارن ه ه وون يو مدرسو او ولو دولت او خصو‬ ‫ا لري مو ه د باور يو‬ ‫محتوا يفيت او توز ع ته املرنه د وهن وزارت د ارو ه‬ ‫د با يفيته در تابونو له شتون رته د وون او روزن اسا اهدافو ته رس دل نشو‬ ‫ورتنيو موخو ته د رس دو او د اغ زنا وونيز نظام د رامن ته ولو ل اره د راتلون نسل د روزون و‬ ‫ه تو ه د ه واد له ولو ز ه سواندو وون و استادانو او مسل مديرانو خه ه درناوي هيله وم‬ ‫هي ول ه ه او‬ ‫تابونو ه تدريس او د محتوا ه ل دولو‬ ‫د ه واد ب يانو ته د د در‬ ‫زيار او‬ ‫هاند ونه س موي او د يوه فعال او ه دين م او انتقادي تف ر سمبال نسل ه روزنه‬ ‫ه ه د نيت لوست ل‬ ‫و ي هره ور د من ه نوي ولو او د مسؤوليت ه در‬ ‫و‬ ‫ران زده وون به سبا د يوه رمختل افغانستان مع ران او د ولن متمدن‬ ‫د نن ور‬ ‫ي‬ ‫او ور اوس دون وي‬ ‫د ه واد ارز تنا ه ان ه ده غو تنه لرم و له هر فرصت‬ ‫همدا راز له خو و زده وون و خه‬ ‫و او فعالو ونوالو ه تو ه او وون و ته‬ ‫ه روسه د‬ ‫خه ه ورته ي او د زده‬ ‫ه درناوي ه له تدر س خه ه او اغ زنا ه استفاده و ي‬ ‫د‬ ‫د وون او روزن له ولو وهانو او د وونيز نصاب له مسل هم ارانو خه‬ ‫ها‬ ‫دي مننه وم او د لو‬ ‫دون هل ل‬ ‫د تاب ه لي لو او متو ولو ي نه ست‬ ‫بريا غوا م‬ ‫له دربار خه دو ته ه د س ي ل او انسان جو وون ه‬ ‫خدا‬ ‫د معياري او رمختل وونيز نظام او د داس ودان افغانستان ه ه له و ي خ لوا وه او‬ ‫سو اله وي‬ ‫د وهن وزير‬ ‫د تور محمد م ويس بلخ‬ ‫ج‬

‫ل‪7‬ليك‬ ‫ﻣخﻮﻧﻪ‬ ‫‪١‬‬

‫سرﻟﻴك‬ ‫مقدمه‬ ‫لوم‪7‬ى څپرکى‬ ‫محلولونه‬ ‫‪ :١ – ١‬د مخلوط تعريف‬ ‫‪ :٢ – ١‬د محلول اجزاوې‬ ‫‪ : ٣- ١‬د محلول جوړيدل‬ ‫‪ :٤– ١‬د محلولونو ډولونه‬ ‫‪ :٥– ١‬مشبوع او غير مشبوع محلول‬ ‫‪ :٦-١‬له مشبوع څخه لوړ محلول‬ ‫‪ :٧ – ١‬حل کيدونکې او حل کوونکې مادې متقابله اغ‪5‬زه‬ ‫‪ :٨- ١‬ايوني محلول‬ ‫‪ :٩- ١‬د محلولونو غلظت‬ ‫د لوم‪7‬ي څپرکي لن‪6‬يز‬ ‫دلوم‪7‬ي څپرکي پوښتنې‪:‬‬ ‫دويم څپرکى‬ ‫د محلولونو خواص‬ ‫‪: ١-٢‬د محلولونو کوليگاتيف خواص )‪(Colligative Pr operties‬‬ ‫‪ : ٢-٢‬الکتروليت او غير الکتروليت محلولونه‬ ‫‪ :١ - ٢-٢‬د ضعيف او قوي الکتروليتونو محلولونه‬ ‫د دويم څپرکي لن‪6‬يز‬ ‫د دويم څپرکي پوښتنې‬ ‫دريم څپرکی‬ ‫دکيمياوي تعاملونو چټکتيا‬ ‫‪ :١ – ٣‬د کيمياوي تعاملونو چټکتيا‬ ‫‪ :٢ - ٣‬د تعاملونو د چټکتيا اندازه کول‬ ‫‪:٣-٣‬د تعاملونو د چټکتيا معادله‬ ‫‪ :٤-٣‬د تعامل درجه‬ ‫‪ :٥ - ٣‬د کيمياوي تعاملونو په چټکتيا باندې اغ‪5‬زمن الملونه‬ ‫‪ ٦ - ٣‬د تودوخې اغ‪5‬زه په کيمياوي تعاملونو باندې‬ ‫‪ :٧ - ٣‬د ارهينيوس معادله‬ ‫‪ :٨ - ٣‬د ) ‪ (Collision‬ياد تعامل کوونکو موادو د ذرودټکرونو فرضيه‬ ‫‪ :٩ – ٣‬کتلستونه‬ ‫‪ :١-٩– ٣‬د کتلستونو ډولونه‬ ‫د دريم څپرکي لن‪6‬يز‬ ‫د دريم څپرکي پوښتنې‬

‫د‬

‫‪٣‬‬ ‫‪٤‬‬ ‫‪٤‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫‪١٥‬‬ ‫‪١٥‬‬

‫‪١٨‬‬ ‫‪٢٧‬‬ ‫‪٢٨‬‬ ‫‪٣٢‬‬ ‫‪٣٣‬‬

‫‪٣٦‬‬ ‫‪٣٨‬‬ ‫‪٣٩‬‬ ‫‪٣٩‬‬ ‫‪٤٠‬‬ ‫‪٤٤‬‬ ‫‪٤٥‬‬ ‫‪٤٧‬‬ ‫‪٥٠‬‬ ‫‪٥٠‬‬ ‫‪٥١‬‬ ‫‪٥٢‬‬

‫څلورم څپرکی‬ ‫کيمياوي تعادل ‪Chemical Equilibrium‬‬ ‫‪ :١ – ٤‬رجعي عاملونه او د تعامل حالت‬ ‫‪ :٢-٤‬د کتلې د اغ‪5‬زې قانون او تعادل‬ ‫‪ :٣ -٤‬په تعامل باندي اغ‪5‬زمن عاملونه (د لي شاتليه اصل) (‪)Lechtelier's Principle‬‬ ‫‪ :٤ –٤‬ايوني تعادل (‪)Ionic Equilibria‬‬ ‫‪ :٥ –٤‬د گ‪ 6‬آيون اغ‪5‬زه (‪)The Common Ion Effect‬‬ ‫‪ :٦ –٤‬په کيمياوي تعادل کې محاسبې‬ ‫‪ :٧ -٤‬د امونيا په توليد کې د کيمياوي تعادل د رعايتولو اهميت‬ ‫د څلورم څپرکي لن‪6‬يز‬ ‫د څلورم څپرکي پوښتنې‬ ‫پنځم څپرکی‬ ‫د تيزابونو او القليو اوبلن محلولونه‬ ‫‪ : ١- ٥‬د تيزابونو او القليو تعريفونه‬ ‫‪ : ٢-٥‬د اوبو تيزابي او القلي خواص‬ ‫‪ pH :٣- ٥‬د تيزابيت اندازه‬ ‫‪ :٤- ٥‬دت‪5‬زابونو او القليو قوت‬ ‫‪:٥- ٥‬د ضعيفو تيزابونو جال ک‪5‬دل‬ ‫‪ : ٦ – ٥‬د القليو د جال کيدلو ثابتونه اود هغو ايونايزيشن‬ ‫د پنځم څپرکي لن‪6‬يز‬ ‫د پنځم څپرکي پوښتنې‬ ‫شپ‪8‬م څپرکی‬ ‫د تيزابونو او القليو تعاملونه‬ ‫‪ : ١- ٦‬د ت‪5‬زابو او القلي گانو تعاملونه او د مالگو جوړيدل‬ ‫‪ : ٢ – ٦‬د ت‪5‬زابونو او القليو د خنثى كولو تعاملونه او د مالگې جوړيدل‬ ‫‪ : ٣ -٦‬تيتريشن يا عيارونه (‪) Titration‬‬ ‫د شپ‪8‬م څپرکي لن‪6‬يز‬ ‫د شپ‪8‬م څپرکي پوښتنې‬ ‫اووم څپرکی‬ ‫دکيميايي تعاملونو څخه د بر‪4‬ښنا ترالسه کول‬ ‫‪ :١-٧‬دبريښنا تيروونکي او نه تيروونکي‬ ‫‪ : ٢- ٧‬کيمياوي تعاملونه‪ ،‬چې د بريښنا درامنځ ته ک‪5‬دو المل ګرځي‬ ‫‪ :٣- ٧‬کيمياوي بر‪4‬ښنايي پيل‬ ‫‪ : ٤– ٧‬د پيل محرکه قوه (‪) Electro motive Force‬‬ ‫‪ : ٥– ٧‬د ستندرد الکترود پوتنشيال‬ ‫‪ : ٦– ٧‬وچ او النده پيلونه (تجارتى بترۍ)‬ ‫‪ : ٧– ٧‬د پيل په ولټاژ باندې د غلظت اغ‪5‬زي‬ ‫د اووم څپرکي لن‪6‬يز‬ ‫د اووم څپرکي پوښتنې‬

‫‪٥٦‬‬ ‫‪٥٨‬‬ ‫‪٦٠‬‬ ‫‪٦٦‬‬ ‫‪٧٠‬‬ ‫‪٧١‬‬ ‫‪٧٣‬‬ ‫‪٧٤‬‬ ‫‪٧٥‬‬

‫‪٧٨‬‬ ‫‪٨٣‬‬ ‫‪٨٧‬‬ ‫‪٨٥‬‬ ‫‪٨٥‬‬ ‫‪٩٦‬‬ ‫‪٩٨‬‬ ‫‪٩٨‬‬

‫‪١٠٢‬‬ ‫‪١٠٤‬‬ ‫‪١٠٦‬‬ ‫‪١١٠‬‬ ‫‪١١١‬‬

‫‪١١٤‬‬ ‫‪١١٥‬‬ ‫‪١١٦‬‬ ‫‪١١٧‬‬ ‫‪١١٩‬‬ ‫‪١٢٣‬‬ ‫‪١٢٥‬‬ ‫‪١٢٦‬‬ ‫‪١٢٧‬‬

‫ﻫـ‬

‫اتم څپرکى‬ ‫الکتروليز (‪)Electrolysis‬‬ ‫‪ : ١- ٨‬الکتروليتيکي پيلونه‬ ‫‪: ٢- ٨‬دخوړو د ويلې شوې مالګې الکتروليز‬ ‫‪ : ٣- ٨‬په اوبلن محيط کې د الکتروليز تعاملونه‪:‬‬ ‫‪ : ٤ – ٨‬د خوړو د مالگې الکتروليز‪:‬‬ ‫‪ : ٥- ٨‬د سلفوريک اسيد ټوټه ک‪5‬دل‪:‬‬ ‫‪ : ٦- ٨‬ملمع کول اود ځمکې الندې د فلزي کتودونو ساتل‬ ‫‪ :٧– ٨‬د الکتروليز مقدارې قانون ياد فارادي قانون‬ ‫‪ : ٨– ٨‬خالص کول ‪ ،‬استخراج او د فلزونو توليد‬ ‫د اتم څپرکي لن‪6‬يز‬ ‫د اتم څپرکي پوښتنې‪:‬‬ ‫نهم څپرکی‬ ‫فلزونه‬ ‫‪ : ١- ٩‬د فلزونو د الس ته راوړلو الرې‬ ‫‪ : ٢- ٩‬د لوم‪7‬ي ‪ I‬اصلي گروپ فلزونه‬ ‫‪ :٣ -٩‬د دويم ‪ II‬اصلي گروپ عنصرونه (د ځمکني القليو عنصرونه)‬ ‫‪ : ٤-٩‬د دريم اصلي گروپ عنصرونه‬ ‫‪ : ٥- ٩‬انتقالی فلزونه (‪)Transition metals‬‬ ‫د نهم څپرکي لن‪6‬يز‬ ‫د نهم څپرکي پوښتنې‬ ‫لسم څپرکی‬ ‫غير فلزات‬ ‫‪: ١- ١٠‬د غير فلزي عناصرو مشخصې ځانګ‪7‬تياوي‬ ‫‪ : ٢- ١٠‬د ‪VII‬اصلي ګروپ عنصرونه‬ ‫‪ : ٣- ١٠‬د دوره يي جدول د ‪ VIA‬ګروپ عنصرونه‬ ‫‪ : ٤ – ١٠‬د دوره يي جدول د ‪ VA‬ګروپ عنصرونه‬ ‫‪ : ٥-١٠‬د ‪ IVA‬ګروپ عنصرونه‬ ‫د لسم څپرکي لن‪6‬يز‬ ‫د لسم څپرکي پوښتنې‬ ‫يوولسم څپر کی‬ ‫د شبه فلزونو عنصرونه‬ ‫‪ : ١ -١١‬د شبه فلزونو د عنصرونو جوړښت او د هغو خواص‬ ‫‪ : ١- ٢ - ١١‬د بورون عنصر‪.‬‬ ‫‪ : ٢- ١ -١١‬د بورون مرکبونه‬ ‫ديو و لسم څپر کي لن‪6‬ي‪8‬‬ ‫ديوولسم څپرکي پوښتنې‬ ‫ماخذونه‬ ‫و‬

‫‪١٣٠‬‬ ‫‪١٣١‬‬ ‫‪١٣٢‬‬ ‫‪١٣٤‬‬ ‫‪١٣٥‬‬ ‫‪١٣٧‬‬ ‫‪١٣٨‬‬ ‫‪١٣٩‬‬ ‫‪١٤٠‬‬ ‫‪١٤٠‬‬

‫‪١٤٤‬‬ ‫‪١٤٧‬‬ ‫‪١٥٣‬‬ ‫‪١٥٧‬‬ ‫‪١٦٢‬‬ ‫‪١٦٩‬‬ ‫‪١٦٩‬‬

‫‪١٧٢‬‬ ‫‪١٧٢‬‬ ‫‪١٨١‬‬ ‫‪١٩١‬‬ ‫‪١٩٧‬‬ ‫‪٢٠١‬‬ ‫‪٢٠١‬‬

‫‪٢٠٤‬‬ ‫‪٢٠٤‬‬ ‫‪٢٠٥‬‬ ‫‪٢١٢‬‬ ‫‪٢١٢‬‬ ‫‪٢١٤‬‬

‫سريزه‬ ‫مبالغه به نه وي‪ ،‬که چيرې وويل شې چې په ننني صنعت کې د کيميا علم بنسټيز رول او ځانګ‪7‬ی اهميت‬ ‫لري‪ .‬د يوولسم ټولګي د کيميا کتاب بنسټيزه موخه د کيميا په ب‪5‬الب‪5‬لو برخو کې د زده کوونکو چمتوکول دي‬ ‫او له زده کوونکو سره د اوسني طبي او صنعتي علومو په زده ک‪7‬ه کې مرسته کوي‪ .‬دا کتاب يوولس څپرکي‬ ‫لري؛ لوم‪7‬ی څپرکی يې د محلولونو په اړه معلومات ورکوي‪ ،‬د محلولونو تعريف‪ ،‬د محلولونو خواص‪ ،‬ډولونه‬ ‫او د غلظت اندازه يې روښانوي‪.‬‬ ‫دويم څپرکی د محلولونو خواص روښانه کوي او د محلولونو کوليګاتيف خواصو‪ ،‬الکتروليت او غير‬ ‫الکتروليت محلولونو‪،‬غښتلي او ضعيف الکتروليت محلولونو په هکله رڼا اچوي ‪.‬دريم څپرکی د کيمياوي‬ ‫تعاملونو د چټکتيا په اړه معلومات وړاندې کوي ‪،‬د شرايطو او تعامل کوونکو موادو د غلظت اغ‪5‬زه روښانه‬ ‫کوي او هم د کيمياوي تعاملونو په چټکتيا کې د کتلستونو رول څرګندوي‪.‬‬ ‫څلورم څپرکی د کيمياوي تعادلو په اړه معلومات ور کوي‪ ،‬په تعادل او محاسبو کې د اغ‪5‬ز ناکو عواملو په اړه‬ ‫معلومات وړاندې کوي‪.‬‬ ‫پنځم څپرکی د ت‪5‬زابونو‪ ،‬القليو اوبلنو محلولونونو او د هغوی تعريف روښانه کوي او د محلولونو خواص‪،‬‬ ‫‪ PH‬قوت او د هغوی د ټوټه کيدو د ثابت په اړه معلومات ورکوي‪.‬‬ ‫شپ‪8‬م څپرکی د تيزابونو او القليو د تعاملونه تشريح کوي او د عيارولو الره يې څرګندوي‪.‬‬ ‫اووم څپرکی په کيمياوي تعاملونو کې د بر‪4‬ښنا منځته را تلل روښانه کوي او د بر‪4‬ښنايې پيلونو له ډولو نو سره‬ ‫ريدوکس تعاملونو څرنګوالی تشريح کوي‪ .‬اتم څپرکی الکتروليز او الکتروليتک پيلونه بيانوي ‪.‬نهم څپرکی‬ ‫د فلزونو‪ ،‬لسم څپرکی د غيرفلزونو او يوولسم څپرکي د شبه فلزونو په هکله معلومات وړاندي کوي او په‬ ‫ترتيب سره په فلزونو‪ ،‬غير فلزونو او شبه فلزونو باندې رڼا اچوي‪ .‬د هر څپرکي په پاي کې د څپرکي لن‪6‬يز‪،‬‬ ‫پوښتنې‪ ،‬ليکل شوې دي‪ ،‬چې زده کوونکي يو ځل بيا د څپرکي د لن‪6‬يز په لوستلو په هکله لن‪ 6‬معلومات‬ ‫ترالسه ک‪7‬ي‪،‬او د سوالونو حل د زده کوونکو په زده ک‪7‬ه کې ګټور دي‪.‬‬

‫‪١‬‬

‫لوم‪7‬ى څپرکى‬

‫محلولونه‬

‫زﻣﻮﻧ‪ 8‬پﻪ چاپﻴرﻳال کﻰ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻞ تﻮکﻲ شتﻪ چ‪ 3‬جاﻣد ‪ ،‬ﻣاﻳع او گازحاﻟت ﻟري او پﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ ب‪2‬ﻮ ﻟﻴدل‬ ‫ک‪85‬ي‪$ ،‬ﻴﻨﻰ د ﻫﻐﻮى خاﻟص تﻮکﻲ او ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻧﻮر ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻪ دي؛ د ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬پﻪ ډول‪ :‬بﻮره ﻳﻮه خاﻟصﻪ‬ ‫ﻣاده ده؛ کﻠﻪ چ‪ 3‬بﻮره دشگﻮ سره ﻳﻮ‪$‬ای شﻰ‪ ،‬ﻧﻮ ﻣخﻠﻮط جﻮړوي‪ ،‬ﻫﻤدارﻧگﻪ د بﻮرې او د اوبﻮ د‬ ‫ﻳﻮ‪$‬ای ک‪5‬دو پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ 3‬ﻫﻢ ﻣخﻠﻮط جﻮړ‪84‬ي؛ خﻮ دا دواړه ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ 'خﻪ تﻮپﻴر ﻟري‪ ،‬د‬ ‫بﻮري او شگﻮ پﻪ ﻣخﻠﻮط ک‪ 3‬د ﻣخﻠﻮط اجزا وې پﻪ !ﻮﻟﻮ برخﻮک‪ 3‬پﻪ ﻣساوي او ﻳﻮشان ﻧﻪ ﻟﻴدل ک‪85‬ي‪،‬‬ ‫دا ډول ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻪ د غﻴر ﻣتجاﻧس پﻪ ﻧﻮم ﻳا دﻳ‪8‬ي‪ .‬د بﻮرې ﻟﻪ حﻞ ک‪5‬دو 'خﻪ پﻪ اوبﻮ کﻰ ﻫﻐﻪ ﻣخﻠﻮط‬ ‫جﻮړﻳ‪8‬ي؛ چ‪ 3‬پﻪ ﻫﻐﻪ کﻰ د بﻮرې ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻪ د اوبﻮ د ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ #‬ک‪$ 3‬اي ﻟري او ﻳﻮ ﻣخﻠﻮط‬ ‫ﻳ‪ 3‬جﻮړ ک‪7‬ی دی چ‪ 3‬د ﻫﻐﻪ اجزاوې پﻪ !ﻮﻟﻮ برخﻮک‪ 3‬ﻳﻮشان او پﻪ ﻣساوي ډول وﻳشﻞ شﻮې دي‪ ،‬دا‬ ‫ډول ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻪ د ﻣتجاﻧسﻮ ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻮ ﻟﻪ ډوﻟﻮﻧﻮ 'خﻪ دي او د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪84‬ي‪ .‬ددوو اوﻳا ﻟﻪ‬ ‫دوو 'خﻪ زﻳاتﻮ ﻣادو ﻳﻮ ‪$‬ای ک‪5‬دل ﻣتجاﻧس ﻣخﻠﻮط دی او د ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪84‬ي او ﻟﻪ ﻳﻮ ﻓاز 'خﻪ‬ ‫جﻮړ شﻮی وي‪.‬‬ ‫'رﻧگﻪ بﻪ !ﻴﻨ‪/‬ﻮ اوﻧرﻳﻮ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ پﻪ تﻮپﻴر پﻮه شﻮ؟ د ﻣشبﻮع‪ ،‬غﻴر ﻣشبﻮع او د ﻣشبﻮع 'خﻪ پﻮرتﻪ ﻣاﻓﻮق‬ ‫ﻣشبﻮع د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ #‬کﻮم تﻮپﻴر شتﻮن ﻟري؟ 'ﻪ ډول د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ غﻠظت اﻧدازه ک‪85‬ي؟ داس‪3‬‬ ‫پﻮ*تﻨﻮتﻪ پﻪ دې 'پرکﻲ ک‪$ 3‬ﻮابﻮﻧﻪ وړاﻧدې ک‪85‬ي‪.‬‬

‫‪٢‬‬

‫‪ : 1 1‬د مخلوط تعريف‬ ‫د دوو ﻳا 'ﻮ ډوﻟﻪ ﻣﻮادو ﻳﻮ‪$‬اى ک‪5‬دل پﻪ ﻳﻮ ﻧﻪ !اکﻠ‪ 3‬او کﻴﻔ‪ 3‬ﻧسبت‪ ،‬داس‪ 3‬چ‪ 3‬د ﻫﻐﻮى تر ﻣﻨ‪ #‬بشپ‪7‬ه‬ ‫کﻴﻤﻴاﻳﻲ ﻣخاﻣخ ﻛﻴدﻧﻪ وﻧﻪ ﻟﻴدل شﻲ‪ ،‬ﻟﻪ ﻣخﻠﻮط( ‪' ) Mixture‬خﻪ عبارت دی؛ د ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬پﻪ ډول‪ :‬د ﻣﻤﻴزو‬ ‫او ﻧخﻮدو ﻣخﻠﻮط‪ ،‬ﻣ‪ 9‬او ورﻳج‪ ،3‬اوبﻪ او اﻟکﻮل او ﻧﻮر د ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ دي‪ .‬ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻪ پﻪ دوه ډوﻟﻪ دي‪:‬‬ ‫ﻣتجاﻧس ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻪ ) ‪ (Homogen‬او غﻴر ﻣتجاﻧس ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻪ(‪.)Hetrogen‬‬ ‫‪-۱‬متجانس مخلوط‪ :‬ﻫﻐﻪ ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻪ دي‪ ،‬چ‪ 3‬د ﻫﻐﻮى جﻮړوﻧکﻲ اجزاوې د ﻣخﻠﻮطﻲ سﻴستﻢ پﻪ !ﻮﻟﻮ‬ ‫برخﻮک‪ 3‬ﻣساوي او ﻳﻮشان و‪4‬شﻞ شﻮې وي او پﻪ ﻳﻮه ﻓاز ک‪ 3‬وي؛ د ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬پﻪ ډول‪ :‬د ﻣاﻟگ‪ 3‬او اوبﻮ‪ ،‬اﻟکﻮﻟﻮ او‬ ‫اوبﻮ او داس‪ 3‬ﻧﻮر‪ .‬ﻣتجاﻧس ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻪ د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ )‪ (solutiones‬پﻪ ﻧﻮم ﻳاد وي‪.‬‬ ‫‪-۲‬غيرمتجانس مخلوطونه (‪ :)Hetrogen‬د ﻫﻐﻮ ﻣحﻠﻮطﻮﻧﻮ ﻟﻪ ډوﻟﻮﻧﻮ 'خﻪ دې‪ ،‬چ‪ 3‬د ﻫﻐﻮ د‬ ‫اجزاو ﻧسبت د سﻴستﻢ پﻪ !ﻮﻟﻮ برخﻮک‪ 3‬ﻳﻮشان او‬ ‫پﻪ ﻣساوي تﻮگﻪ شتﻮن و ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻫره برخﻪ ﻳ‪ 3‬ب‪5‬ﻼ‬ ‫ب‪5‬ﻞ ﻓزﻳکﻲ او کﻴﻤﻴاوي خﻮاص ﻟري‪.‬‬ ‫فاز )‪ : (phase‬د سﻴستﻢ ﻟﻪ ﻫﻐ‪ 3‬برخ‪' 3‬خﻪ‬ ‫عبارت دی‪ ،‬چ‪ 3‬د سﻴستﻢ ﻟﻪ ﻧﻮرو برخﻮ 'خﻪ‬ ‫د ﻟﻴدﻟﻮوړ ﻳﻮې سطح‪ 3‬پﻪ واسطﻪ جﻼ شﻮى وي‬ ‫)‪ (1-1‬شکﻞ‪ :‬د سﻠﻔرو او د اوسپﻨ‪ 3‬دپﻮډرو ﻣخﻠﻮط‬ ‫او د ﻫﻐﻪ !ﻮﻟ‪ 3‬برخ‪ 3‬د ﻳﻮشان ﻓزﻳکﻲ او کﻴﻤﻴاﻳﻲ‬ ‫خﻮاصﻮ ﻟروﻧکﻲ وي‬ ‫کامپنينت ‪ : component‬د سﻴستﻢ جﻮړوﻧکﻮ اجزا وې د کاﻣپﻨﻴﻨت پﻪ ﻧﻮم ﻳا دوي‪ .‬د ﻣتجاﻧس سﻴستﻢ ﻣحﻠﻮل‬ ‫دوو او ﻳا 'ﻮ ﻣادو ﻣتجاﻧس سﻴستﻢ دی‪ ،‬چ‪ 3‬د ﻫﻐﻪ د جﻮړوﻧکﻮ اجزاو ﻧسبت تر ﻳﻮ !اکﻠﻲ حده پﻮرې بدﻟﻮن ﻣﻨﻮﻧکﻰ‬ ‫وي‪ .‬پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ډول ﻣحﻠﻮل د دوو برخﻮ ﻣﻨحﻠﻪ ﻣاده ( ‪ ) solutes‬او حﻞ کﻮوﻧک‪' ) solvent (3‬خﻪ جﻮړشﻮی دی‪:‬‬ ‫‪solute + solvent = solution‬‬

‫د ﻣتجاﻧس او غﻴر ﻣتجاﻧس د دوه ډوﻟﻪ ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻮ د تﻮپﻴر د ﻟﻴدﻟﻮ ﻟپاره ﻻﻧدې ﻓعاﻟﻴت ترسره کﻮو‪:‬‬ ‫د حﻞ کﻮوﻧکﻲ او حﻞ ک‪5‬دوﻧکﻲ حاصﻞ جﻤع تﻪ ﻣحﻠﻮل وﻳﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫فعاليت‬ ‫د مخلوطونو ډولونه‪:‬‬ ‫د اړتيا وړ سامان او مواد‪' :‬ﻠﻮر عدده ‪ 150‬ﻣﻠﻲ ﻟﻴتره بﻴکروﻧﻪ د کﻮﻻﻟ‪ 9‬خاوره‪ ،‬د رﻧگﻪ ﻧﻮشاب‪ 3‬ﻣحﻠﻮل‪ ،‬غﻮړي‬ ‫او *ﻴ‪+‬ﻪ ﻳﻲ ﻣﻴﻠﻪ‪.‬‬ ‫ک‪7‬نالره‬ ‫‪' - 1‬ﻠﻮر ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻞ ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻪ پﻪ 'ﻠﻮرو ‪$‬اﻧگ‪7‬و بﻴکروﻧﻮ ک‪ 3‬جﻮړ ک‪7‬ئ‪ ،‬ﻫر ﻳﻮ باﻳد د اوبﻮ او ﻳﻮ د ﻻﻧدې ﻣﻮادو ﻟروﻧکﻰ‬ ‫وي‪:‬‬ ‫‪ 2.5 g - b ، NaCl,1g - a‬د کﻮﻻﻟﻲ خاوره ‪ 10mL -c‬رﻧگﻪ ﻧﻮشابﻪ‪ 10mL -d ،‬غﻮړي‬ ‫‪ - 2‬دا ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻪ د*ﻴ‪+‬ﻪ ﻳﻲ ﻣﻴﻠ‪ 3‬پﻪ واسطﻪ و *ﻮروئ او د ﻫﻐﻮى ‪$‬اﻧگ‪7‬تﻴاوې وگﻮرئ‪.‬‬ ‫‪ - 3‬ﻟﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻮ 'خﻪ کﻮم ﻳﻮ ﻳ‪ 3‬ﻣتجاﻧس دی؟‬ ‫ﻟﻪ پﻮرتﻨﻲ ﻓعاﻟﻴت 'خﻪ *کاره ده‪ ،‬چ‪ NaCl 3‬ﻟﻪ اوبﻮ سره ﻣتجاﻧس ﻣخﻠﻮط جﻮړوي؛ ِپردې بﻨس＀ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻣتجاﻧسﻮ‬ ‫ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻮ 'خﻪ عبارت دي‪.‬‬ ‫‪٣‬‬

‫'رﻧگﻪ اوبﻮ ک‪ 3‬د ‪ NaCl‬ﻟﻪ حﻞ ک‪5‬دﻟﻮ 'خﻪ ﻣتجاﻧس ﻣخﻠﻮط جﻮړ‪84‬ي؟‬ ‫کﻪ چ‪5‬رې د سﻮدﻳﻢ کﻠﻮراﻳد ‪ NaCl‬کرستﻠﻮﻧﻪ پﻪ ﻳﻮ گﻴﻼس اوبﻮ ک‪ 3‬ورزﻳات شﻲ‪ ،‬د خﻮړو ﻣاﻟگﻪ بﻪ حﻞ‬ ‫شﻲ؛ ﻧﻮ ‪ NaCl‬پﻪ اوبﻮ ک‪ 3‬حﻞ او ﻣحﻠﻮل بﻪ جﻮړ شﻲ‪ ،‬حﻞ ک‪5‬دل پﻪ دې ﻣعﻨا دي‪ ،‬چ‪ NaCl 3‬د حﻞ ک‪5‬دو‬ ‫وړتﻴا ﻟري ‪ .‬کﻠﻪ چ‪ NaCl 3‬پﻪ اوبﻮ ک‪ 3‬حﻞ شﻲ‪' ،‬ﻪ بﻪ تر ﻻسﻪ شﻲ؟‬ ‫د ‪ NaCl‬کرستﻠﻮﻧﻪ پﻪ پرﻟﻪ پس‪ 3‬تﻮگﻪ ورک شﻮي او د ‪ Na +‬او ‪ Cl‬اﻳﻮﻧﻮﻧﻪ د کرستﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ سطح‪' 3‬خﻪ‬ ‫جﻼ او د اوبﻮ ﻟﻪ ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮسره بﻪ ﻳﻮ‪$‬ای اود ﻫﻐﻮی پﻪ واسطﻪ بﻪ چاپﻴره شﻮي وي‪:‬‬ ‫)‪Na + (aq) + Cl (aq‬‬

‫دﻟتﻪ بﻪ د سﻮدﻳﻢ او کﻠﻮراﻳد !ﻮل اﻳﻮﻧﻮﻧﻪ پﻪ ﻣساوى ډول‬ ‫د اوبﻮ د ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ #‬ک‪$ 3‬ای وﻟري )‪ (2-1‬شکﻞ‬ ‫چ‪ 3‬د حاصﻞ شﻮي ﻣحﻠﻮل خﻮﻧد بﻪ د ﻫﻐﻪ پﻪ !ﻮﻟﻮ برخﻮ‬ ‫ک‪ 3‬ﻳﻮشان وي‪ ،‬د ‪! NaCl‬ﻮل کرستﻠﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ ‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫داس‪ 3‬ﻣتجاﻧس ﻣخﻠﻮطﻮﻧﻪ‪ ،‬چ‪ 3‬د دوو اوﻳا ﻟﻪ 'ﻮ ﻣﻮادو‬ ‫'خﻪ چ‪ 3‬پﻪ ﻳﻮ ﻓاز ک‪ 3‬شتﻮن وﻟري‪ ،‬د ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻧﻮم‬ ‫ﻳاد‪84‬ي‪ .‬پﻪ ﻳﻮ ﻣحﻠﻮل ک‪ ،3‬اتﻮﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻪ ﻳا اﻳﻮﻧﻮﻧﻪ‬ ‫پﻪ بشپ‪ 7‬ډول ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ 'خﻪ جﻼ ک‪85‬ي‪.‬‬

‫) ‪NaCl(s) + H 2 O(l‬‬

‫د سﻮدﻳﻢ آﻳﻮن‬

‫د اوبﻮ ﻣاﻟﻴکﻮل‬

‫د کﻠﻮراﻳد آﻳﻮن‬ ‫(‪ )2 - 1‬شکﻞ د خﻮړو د ﻣاﻟگ‪ 3‬ﻣحﻠﻮل ‪ ،‬د اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ او اوبﻮ د ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ‬ ‫خپرﻳدل د ﻣحﻠﻮل پﻪ !ﻮﻟﻮ برخﻮک‪3‬‬

‫‪ : 2-1‬د محلول اجزاوې‪:‬‬ ‫ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ د خاﻟصﻮ کﻴﻤﻴاﻳﻲ ﻣرکبﻮﻧﻮ پر خﻼف ک‪5‬دای شﻲ‪ ،‬چ‪ 3‬ﻟﻪ بﻴﻼ بﻴﻠﻮ غﻠظتﻮﻧﻮ 'خﻪ جﻮړشﻮي‬ ‫وي؛ باﻳد د ﻣﻮادو ﻧسبﻲ کچﻪ پﻪ ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬و!اکﻞ شﻲ‪ .‬د بﻮرې او اوبﻮ پﻪ ﻳﻮ ساده ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬د ﻳﻮې ﻣادې ذرې‬ ‫پﻪ بﻠﻪ ﻣاده ک‪ 3‬پﻪ ﻣتجاﻧس ډول ﻣخﻠﻮط ک‪85‬ي‪ .‬پﻪ ﻳﻮ ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬حﻞ ﻛﻮوﻧﻜﻲ ﻣحﻴط تﻪ ﻣحﻠﻞ او حﻞ شﻮې‬ ‫ﻣاده د حﻞ ک‪5‬دوﻧک‪( 3‬ﻣﻨحﻠ‪ )3‬ﻣادې ﻳادوي ‪ .‬پﻪ عﻤﻮﻣ‪ 3‬ډول د حﻞ ک‪5‬دوﻧک‪ 3‬ﻣادې کچﻪ د حﻞ کﻮوﻧک‪3‬‬ ‫ﻣادې (ﻣحﻠﻞ) ﻟﻪ اﻧدازې 'خﻪ ﻟ‪8‬ه ده ‪ .‬د اوبﻮ او اﻳتاﻳﻞ اﻟکﻮل ﻣحﻠﻮل‪ ،‬چ‪ 3‬د ‪ 20 g‬اﻳتاﻳﻞ اﻟکﻮل او ﻟﻪ ‪80 g‬‬ ‫اوبﻮ 'خﻪ جﻮړ شﻮی وي‪ ،‬پﻪ دې ﻣحﻠﻮل کﻰ اﻳتاﻳﻞ اﻟکﻮل حﻞ ک‪5‬دوﻧک‪ 3‬ﻣاده او اوبﻪ ﻣحﻠﻞ دی‪$ .‬ﻴﻨ‪3‬‬ ‫وختﻮﻧﻪ پﻪ ﻳﻮ ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬د حﻞ کﻮوﻧک‪ 3‬او حﻞ ک‪5‬دوﻧک‪ 3‬ﻣادې !اکﻞ اسان کار ﻧﻪ دی؛ د ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬پﻪ ډول‪ :‬د اوبﻮ‬ ‫او اﻟکﻮﻟﻮ پﻪ ‪ 50%‬ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬ډ‪4‬ر گران دی چ‪ 3‬وواﻳﻮ کﻮم ﻳﻮ ﻳ‪ 3‬حﻞ کﻮوﻧک‪ 3‬او کﻮم ﻳﻮﻳ‪ 3‬حﻞ ک‪5‬دوﻧک‪3‬‬ ‫ﻣاده ده ‪ .‬پﻪ ﻳﻮ ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬د ﻫﻐﻪ اجزاوې د ﻣخﻠﻮط پﻪ ډول د ﻧﻪ !اکﻠﻲ وخت ﻟپاره تر 'ﻮ‪ ،‬چ‪ 3‬شراﻳطﻮ بدﻟﻮن‬ ‫ﻧﻪ وي ک‪7‬ی‪ ،‬شتﻮن ﻟري‪.‬‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫حل ک‪5‬دونک‪ 3‬ماده ‪ : solute‬د ﻣحﻠﻮل ﻫﻐﻪ برخﻪ ده‪ ،‬چ‪ 3‬پﻪ حﻞ ﻛﻮوﻧﻜ‪ 3‬ک‪ 3‬حﻞ او پﻪ کﻮچﻨـــــــﻴﻮ‬ ‫ذرو (ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ‪ ،‬اتﻮﻣﻮﻧﻮ اوﻳا اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ) !ﻮ!ﻪ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫حل کوونک‪ 3‬ماده )‪ : (solvent‬د ﻣحﻠﻮل ﻫﻐﻪ برخﻪ ده‪ ،‬چ‪ 3‬پﻪ خپﻞ ‪$‬ان ک‪ 3‬د حﻞ ک‪5‬دوﻧک‪ 3‬ﻣادې‬ ‫د حﻞ ک‪5‬دو وړتﻴا ﻟري او ﻫﻐﻪ پﻪ کﻮچﻨﻴﻮ برخﻮ !ﻮ!ﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪ :3-1‬د محلول جوړ‪4‬دل‬ ‫'رﻧگﻪ چ‪ 3‬پﻪ ت‪5‬رو درسﻮﻧﻮک‪ 3‬ووﻳﻞ شﻮل‪ ،‬اتﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د کﻴﻤﻴاﻳﻲ اړﻳکﻮ پﻪ واسطﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ‬ ‫بﻞ سره ﻳﻮ‪$‬اى شﻮي دي‪ ،‬پﻪ ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ ک‪ 3‬اړﻳک‪ 3‬اﻳﻮﻧ‪ 3‬دي‪ ،‬چ‪ 3‬دﻫﻐﻮ ب‪5‬ﻠگ‪ NaCl 3‬او ‪KCl‬‬ ‫‪٤‬‬

‫وړاﻧدې ک‪5‬دای شﻲ‪ ،‬د ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻣرکبﻮﻧﻮ د ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ اړﻳک‪ 3‬اشتراکﻲ دي‪ ،‬چ‪ 3‬د ﻫﻐﻮى ب‪5‬ﻠگﻪ ک‪5‬دای شﻲ‬ ‫‪ CCl4 , NH 3 , I 2‬وړاﻧدې ک‪7‬ل شﻲ‪ .‬تاس‪ 3‬ﻫﻢ پﻮﻫ‪85‬ي‪ ،‬چ‪ 3‬پﻪ ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ ک‪ 3‬اړﻳک‪ 3‬اشتراکﻲ ﻗطب‪3‬‬ ‫دي‪ ،‬چ‪ 3‬د ﻫﻐﻮى ب‪5‬ﻠگﻪ ک‪5‬دای شﻲ د اوبﻮ ‪ H 2O‬او اﻣﻮﻧﻴا ‪ NH 3‬ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻪ وړاﻧدې شﻲ؛ پﻪ داس‪ 3‬حال‬ ‫ک‪ 3‬چ‪ H 2 3‬او ‪ CH 4‬او پﻪ داس‪ 3‬ﻧﻮر ک‪ 3‬غﻴر ﻗطب‪ 3‬اړﻳک‪ 3‬شتﻪ دي‪ .‬کﻪ چ‪5‬رې حﻞ کﻮوﻧکی د ﻣاﻳع‬ ‫حاﻟت وﻟري‪ ،‬د ﻫﻐﻪ د ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ #‬ضعﻴﻔﻪ ﻗﻮه شتﻮن ﻟری او د دوی د ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ #‬د ﻗﻮاو ډول د‬ ‫ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ ﻗطبﻴت ) ‪ (Polarity‬پﻮرې اړه ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻣحﻠﻮﻟﻮ د جﻮړ‪4‬دو وروستﻪ د حﻞ شﻮې ﻣادې ذرې پﻪ ﻣتجاﻧس ډول د حﻞ کﻮوﻧک‪ 3‬ﻣادې د ذرو پﻪ ﻣﻨ‪ #‬ک‪3‬‬ ‫و‪4‬شﻞ ک‪85‬ي او دا وﻳشﻞ ک‪5‬دل د حﻞ شﻮې ﻣادې د ذرو او ﻣحﻠﻞ د ذرو تر ﻣﻨ‪ #‬د جذب د ﻗﻮاو تابع دي؛ د‬ ‫ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬پﻪ ډول‪ :‬د ‪ NaCl‬پﻪ ﻣاﻟﻴکﻮل ﻛ‪ 3‬د ‪ Cl‬او ‪ Na +‬د اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ ترﻣﻨ‪ #‬ډ‪4‬ره غ‪+‬تﻠ‪ 3‬ﻗﻮه پﻪ کرستﻠ‪ 3‬شبکﻪ‬ ‫ک‪ 3‬شتﻮن ﻟري؛ خﻮسره ﻟﻪ دې کﻠﻪ‪ ،‬چ‪ 3‬د ‪ NaCl‬کرستﻠﻮﻧﻪ پﻪ ﻳﻮ گﻴﻼس اوبﻮ ک‪ 3‬واچﻮل ش‪ ،3‬سﻮدﻳﻢ کﻠﻮراﻳد‬ ‫پﻪ اوبﻮ ک‪ 3‬حﻞ کﻴ‪8‬ې او د ‪ Cl‬او ‪ Na +‬اﻳﻮﻧﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ 'خﻪ جﻼ ک‪85‬ي‪ ،‬د اﻧرژي ﻫﻐﻪ سر چﻴﻨﻪ چ‪Cl 3‬‬ ‫او ‪ Na +‬د اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ د جﻼ ک‪5‬دﻟﻮ ﻻﻣﻞ گر‪ ،3$‬کﻮم دي؟ 'رﻧگﻪ‪ ،‬چ‪ 3‬پﻪ (‪ )3 - 1‬شکﻞ ﻟﻴدل ک‪85‬ي‪ .‬د اوبﻮ‬ ‫ﻗطبﻲ ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻪ د ‪ NaCl‬پﻪ کرستﻞ اغ‪5‬زه اچﻮي‪:‬‬

‫(‪ )3 - 1‬شکﻞ پﻪ اوبﻮ ک‪ 3‬د ﻣاﻟگ‪ 3‬د کرستﻠﻮﻧﻮ حﻞ ک‪5‬دل *ﻴﻲ‬

‫پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ډول جاﻣد اﻳﻮﻧﻲ ﻣرکبﻮﻧﻪ پﻪ ﻗطبﻲ ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬ﻟﻪ غﻴر ﻗطبﻲ ﻣحﻠﻮل 'خﻪ *ﻪ حﻞ ک‪85‬ي؛ د ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬پﻪ‬ ‫ډول‪ :‬د پﻮتاشﻴﻢ اﻳﻮ داﻳد ( ‪ ) KI‬اﻳﻮﻧﻲ ﻣرکب پﻪ اوبﻮ (ﻗطبﻰ ﻣحﻠﻞ) ک‪ 3‬حﻞ ک‪85‬ي؛خﻮ پﻪ غﻴر ﻗطبﻲ ﻣرکبﻮﻧﻮ ک‪،3‬‬ ‫ﻟکﻪ کاربﻦ تترا کﻠﻮراﻳد ﻧﻪ حﻞ ک‪85‬ي‪ .‬اﻳا پﻪ اوبﻮک‪ 3‬حﻞ ک‪5‬دل ﻳﻮازې د اﻳﻮﻧﻲ ﻣرکبﻮﻧﻮ پﻮرې ت‪7‬ﻟﻲ دی؟ 'رﻧگﻪ چ‪3‬‬ ‫تاس‪ 3‬پﻮﻫ‪85‬ۍ گﻠﻮکﻮز ) ‪ (C 6 H12O 6‬پﻪ اوبﻮ ک‪ 3‬پﻪ أساﻧ‪ 9‬سره حﻠﻴ‪8‬ي‪ ،‬سره ﻟﻪ دې چ‪ 3‬د ‪ H,C‬او ‪ O‬اتﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ‬ ‫بﻞ سره پﻪ خپﻞ ﻣﻨ‪ #‬ک‪ 3‬اشتراکﻲ اړﻳکﻪ ﻟري‪ ،‬د گﻠﻮکﻮز حﻞ ک‪5‬دل پﻪ اوبﻮ ک‪ 3‬د حﻞ کﻮوﻧک‪(3‬اوبﻮ ) او حﻞ شﻮې‬ ‫ﻣادې ( گﻠﻮکﻮز ) ک‪ 3‬د ‪ - OH‬د گروپﻮﻧﻮ دشتﻮن ﻟﻪ کبﻠﻪ دی چ‪ 3‬د اوبﻮ او گﻠﻮکﻮز د ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ #‬د ﻫاﻳدروجﻨﻲ‬ ‫اړﻳکﻮ پﻪ جﻮړﻳدو پای تﻪ رس‪85‬ي او د گﻠﻮکﻮز د ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ د جﻼ ک‪5‬دﻟﻮ ﻻﻣﻞ د ﻫﻐﻪ ﻟﻪ جاﻣدې کتﻠ‪' 3‬خﻪ دی‪ ،‬چ‪3‬‬ ‫زﻧ‪%‬ﻴري ﻓارﻣﻮل‬ ‫حﻠﻘﻮي ﻓارﻣﻮل‬ ‫ﻣحﻠﻮل جﻮړوي‪.‬‬

‫(‪ )4 - 1‬شکﻞ د گﻠﻮکﻮز ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻲ جﻮړ*ت‬

‫‪٥‬‬

‫‪ :4 -1‬د محلولونو ډولونه‪:‬‬ ‫ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ گاز‪ ،‬ﻣاﻳع او جاﻣد پﻪ درې ﻓزﻳک‪ 3‬ډوﻟﻮﻧﻮ شتﻮن ﻟري‪! ،‬ﻮل حﻞ کﻮوﻧکﻲ او حﻞ شﻮې ﻣادې‪ ،‬چ‪ 3‬د ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ حاﻟتﻮﻧﻮ‬ ‫(گازات‪ ،‬ﻣاﻳعات‪ ،‬جاﻣدات) ﻟروﻧک‪ 3‬دي او د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د جﻮړﻳدو ﻻﻣﻞ گر‪$‬ــــــــﻲ‪ ،‬پﻪ (‪ )1-1‬جدول ک‪* 3‬ﻮدل شﻮي دي‪،‬‬ ‫پﻪ ﻫره ب‪5‬ﻠگﻪ ک‪ 3‬ﻳﻮه برخﻪ د حﻞ کﻮوﻧکﻰ او بﻠﻪ برخﻪ د حﻞ شﻮې ﻣادې پﻪ تﻮگﻪ پﻪ پام کﻲ ﻧﻴﻮل شﻮي ده‪ ،‬ډ‪4‬ر اﻟﻴاژوﻧﻪ؛ ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫برﻧج ﻟﻪ ﻣس او جست 'خﻪ جﻮړشﻮي دي) ﻳﻮ جاﻣد ﻣحﻠﻮل دی چ‪ 3‬پﻪ ﻫﻐﻪ ک‪ 3‬د دوو ﻳا زﻳاتﻮ ﻓﻠزوﻧﻮ اتﻮﻣﻮﻧﻪ شتﻮن ﻟري او پﻪ‬ ‫ﻣتجاﻧس ډول ﻣخﻠﻮط شﻮي دي‪ .‬د ﻳﻮ اﻟﻴاژ خﻮاص (جاﻣد ﻣحﻠﻮل) تﻞ د جﻮړوﻧکﻮ برخﻮ ﻟﻪ خﻮاص سره تﻮپﻴر ﻟري؛ د ب‪5‬ﻠگ‪3‬‬ ‫پﻪ ډول‪ :‬د اوسپﻨ‪ 3‬اﻟﻴاژوﻧﻪ د خاﻟص‪ 3‬او سپﻨ‪ 3‬پﻪ ﻧسبت ډ‪4‬ر کﻠک او د زﻧگ وﻫﻠﻮ پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪ 3‬ډ‪4‬ر!ﻴﻨگ دي‪ .‬د سروزرو او‬ ‫سپﻴﻨﻮزرو اﻟﻴاژ کﻠک او د ﻫﻐﻮ د سختﻰ درجﻪ زﻳاتﻪ ده‪.‬‬ ‫دا چ‪ 3‬اوبﻠﻦ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ (چ‪ 3‬د ﻫﻐﻮى حﻞ شﻮې ﻣاده د گاز‪ ،‬ﻣاﻳع ﻳا جاﻣد حاﻟت وﻟري)‪ ،‬پﻪ کﻴﻤﻴاوي او بﻴاﻟﻮژﻳکﻲ تعاﻣﻠﻮﻧﻮ ک‪3‬‬ ‫خﻮرا ډ‪4‬ر اﻫﻤﻴت ﻟري‪ ،‬دا ډول ﻣخﻠﻮط بﻪ پﻪ بشپ‪ 7‬ډول و'‪75‬ل شﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ډول ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻧﻬﻪ ډوﻟﻪ دی چ‪ 3‬عبارت دي ﻟﻪ ‪:‬‬ ‫(‪ )1-1‬جدول‬ ‫‪2-‬ﻪ‬

‫حﻞ شﻮې ﻣاده‬

‫حﻞ ﻛﻮوﻧﻜ‪ 3‬ﻣاده‬

‫د ﻣحﻠﻮل ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬ﻳ‪3‬‬

‫‪1‬‬

‫گاز‬

‫گاز‬

‫ﻫﻮا‬

‫‪2‬‬

‫گاز‬

‫ﻣاﻳع‬

‫کﻮکا کﻮﻻ‬

‫‪3‬‬

‫گاز‬

‫جاﻣد‬

‫پﻪ پﻼتﻴﻦ ک‪ 3‬ﻫاﻳدروجﻦ‬

‫‪4‬‬

‫ﻣاﻳع‬

‫ﻣاﻳع‬

‫اﻟکﻮل پﻪ اوبﻮک‪3‬‬

‫‪5‬‬

‫ﻣاﻳع‬

‫گاز‬

‫داوبﻮ ب‪7‬اس پﻪ ﻫﻮاکﻲ‬

‫‪6‬‬

‫ﻣاﻳع‬

‫جاﻣد‬

‫کرستاﻟﻲ اوبﻪ‬

‫‪7‬‬

‫جاﻣد‬

‫جاﻣد‬

‫اﻟﻴاژوﻧﻪ‬

‫‪8‬‬

‫جاﻣد‬

‫ﻣاﻳع‬

‫پﻪ اوبﻮک‪ 3‬ﻣاﻟگﻪ‬

‫گاز‬

‫کاربﻦ پﻪ دود ک‪3‬‬

‫‪9‬‬ ‫‪ :5 -1‬مشبوع او غير مشبوع محلول‬ ‫جاﻣد‬

‫تاس‪ 3‬کﻮﻻې شﻲ‪ ،‬چ‪ 3‬د خﻮړو د ﻣاﻟگ‪ 3‬ﻳﻮه ﻗاشﻮغﻪ پﻪ ﻳﻮ گﻴﻼس اوبﻮک‪ 3‬پﻪ أساﻧ‪ 9‬سره حﻞ ک‪7‬ئ‪.‬کﻪ د خﻮړو د ﻣاﻟگ‪ 3‬ﻳﻮه اﻧدازه‬ ‫د اوبﻮ پﻪ گﻴﻼس ک‪ 3‬ورزﻳاتﻪ ک‪7‬ئ وبﻪ گﻮري‪ ،‬چ‪ 3‬د خﻮړو ور زﻳاتﻪ شﻮې ﻣاﻟ‪/‬ﻪ پﻪ اوبﻮ ک‪ 3‬ﻧﻪ حﻞ ک‪85‬ي اود ‪-‬ﻴﻼس پﻪ *کتﻨ‪9‬‬ ‫برخ‪ 3‬ک‪ 3‬پات‪ 3‬ک‪85‬ي‪ .‬پﻪ ﻫرﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬دتﻮدوخ‪ 3‬پﻪ !اکﻠ‪ 3‬درجﻪ ک‪ 3‬پﻪ حﻞ ک‪5‬دوﻧک‪ 3‬ﻣادې ک‪ 3‬د ﻣﻨحﻠ‪ 3‬ﻣادي ﻳﻮه !اکﻠ‪ 3‬کچﻪ‬ ‫پﻪ حﻞ کﻮوﻧکﻮ کﻰ حﻞ کﻴداى ش‪ 3‬او دا کچﻪ د حﻞ شﻮې ﻣادې ﻣاﻫﻴت‪ ،‬دﻣحﻠﻞ او تﻮدوخ‪ 3‬درج‪ 3‬پﻮرې اړه ﻟري‪.‬‬ ‫د دې رو*اﻧﻮﻟﻮ ﻟپاره‪ ،‬چ‪' 3‬رﻧگﻪ ﻳﻮه !اکﻠ‪ 3‬کچﻪ حﻞ شﻮې ﻣاده پﻪ حﻞ کﻮوﻧکی ﻣادې ک‪ 3‬حﻞ ک‪85‬ي؛ ﻣﻮﻧ‪ 8‬باﻳد دحﻞ ک‪5‬دﻟﻮ‬ ‫عﻤﻠﻴﻪ ﻣﻮضﻮع پﻪ ‪$‬ﻴر سره و'ﻴ‪7‬و‪.‬‬ ‫‪٦‬‬

‫کﻪ چ‪5‬رې د خﻮړو جاﻣده ﻣاﻟگﻪ ) ‪ ( NaCl‬پﻪ اوبﻮ ک‪ 3‬واچﻮل شﻲ‪ ،‬د ‪ Na +‬او ‪ Cl-‬اﻳﻮﻧﻮﻧﻪ د خﻮړو د ﻣاﻟگ‪ 3‬د کرستﻠﻮﻧﻮ‬ ‫سطحﻪ خﻮش‪ 3‬کﻮي او پﻪ خپﻠﻪ د حﻞ کﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻣﻨ‪ #‬ک‪ 3‬حرکت کﻮي‪$ ،‬ﻴﻨ‪ 3‬وخت د دې حﻞ شﻮو ﻟﻪ اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ 'خﻪ د کرستال‬ ‫(جاﻣد) حﻞ ک‪5‬دوﻧک‪3‬‬ ‫ﻟﻪ سطح‪ 3‬سره !کر او پﻪ ﻫﻐﻪ ‪$‬اى ک‪ 3‬ب‪5‬رتﻪ پات‪ 3‬ک‪85‬ي کﻠﻪ چ‪ 3‬جاﻣد (حﻞ شﻮي) حﻞ ک‪5‬دوﻧک‪ 3‬ﻣاده‬ ‫ﻣاده‪.‬‬ ‫ﻣﻮاد ډ‪4‬ر زﻳات حﻞ شﻲ او د حﻞ شﻮو اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ غﻠظت زﻳاتﻮاﻟﻰ وﻣﻮﻣﻲ‪،‬‬ ‫د اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ او کرستﻠﻮﻧﻮ تر ﻣﻨ‪! #‬کروﻧﻪ ﻧﻮر ﻫﻢ زﻳات‪85‬ي او پﻪ پای ک‪3‬‬ ‫داس‪ 3‬حاﻟت تﻪ رسﻴ‪8‬ي‪ ،‬د ﻫﻐﻮ د اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ ﻟﻪ چ"کتﻴا کﻮم چ‪ 3‬د کرستﻞ‬ ‫سطحﻪ ﻳ‪ 3‬پرﻳ‪+‬ﻲ او ﻣحﻠﻮل تﻪ وﻻړ دي‪ ،‬دﻫﻐﻮ اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ چ"کتﻴاسره‬ ‫برابرﻳ‪8‬ي چ‪ 3‬دکرستاﻟﻮﻧﻮ سطح‪ 3‬تﻪ ب‪5‬رتﻪ را‪ ،3$‬پﻪ دې حاﻟت کﻰ د‬ ‫کرستﻠﻮﻧﻮ د حﻠﻴدو او کرستﻠﻮﻧﻮ د جﻮړﻳدو تر ﻣﻨ‪ #‬ﻣتحرک تعادل ﻣﻨ‪%‬تﻪ‬ ‫را‪$‬ﻲ‪ ،‬چ‪ 3‬پﻪ (‪ )5 - 1‬شکﻞ ک‪* 3‬ﻮدل شﻮی دی‪ .‬ﻫﻐﻪ ﻣحﻠﻮل چ‪3‬‬ ‫د حﻞ شﻮې ﻣادې ډ‪4‬ره زﻳاتﻪ کچﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ خپﻞ ‪$‬ان ک‪ 3‬حﻞ ک‪7‬ې وي‪،‬‬ ‫د ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪84‬ي‪:‬‬

‫ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل‬ ‫غﻴر ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل‬

‫اﻧحﻼﻟﻴت‬

‫د‪NaCl‬کتﻠﻪچ‪3‬پﻪ ‪ 100 g‬اوبﻮک‪3‬حﻞشﻮﻳده‬

‫(‪ )5 - 1‬شکﻞ پﻪ ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬د جاﻣد ﻣﻨحﻠﻮ ﻣادو او د‬ ‫ﻫﻤدې ﻣادې ﻣاﻳع حاﻟت د تعادل پﻪ حاﻟت ک‪ 3‬د حﻞ ک‪5‬دوﻧک‪ 3‬ﻣادې‬ ‫د حﻞ ک‪5‬دﻟﻮ او تبﻠﻮر ک‪5‬دﻟﻮ چ"کﻴتا پﻪ ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬ﻣساوي ده‪ .‬چ‪3‬‬ ‫ﻣخک‪ 3‬ﻣﻮ وﻟﻴدل ﻳﻮه ﻗاشﻮغﻪ د خﻮړو ﻣاﻟگﻪ پﻪ ﻳﻮ گﻴﻼس اوبﻮ ک‪ 3‬ﻟﻪ‬ ‫حﻞ ک‪5‬دﻟﻮ 'خﻪ وروستﻪ اوس ﻫﻢ کﻮﻻی شﻮ د خﻮړو د ﻣاﻟگ‪ 3‬ﻧﻮره‬ ‫کچﻪ پﻪ ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬حﻞ ک‪7‬و‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻣحﻠﻮل چ‪ 3‬د ﻧﻮرې حﻞ ک‪5‬دوﻧک‪3‬‬ ‫ﻣادې د حﻞ ک‪5‬دﻟﻮ ﻗدرت پﻪ خپﻞ ‪$‬ان ک‪ 3‬وﻟري؛ د غﻴر ﻣشبﻮع‬ ‫ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪84‬ي‪.‬‬

‫(‪ )5 - 1‬شکﻞ د ﻣاﻳع ﻣحﻠﻞ ﻣادى او جاﻣدى ﻣﻨحﻠﻰ ﻣادي تر ﻣﻨ& د تعادل حال بﻪ ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل ﻛ‪3‬‬

‫(‪ )6 - 1‬شکﻞ‪ :‬پﻪ ‪ 20°C‬تﻮدوخﻪ او پﻪ ‪ 100 g‬گراﻣﻪ اوبﻮ ک‪ 3‬د خﻮړو د‬ ‫ﻣاﻟگ‪ 3‬حﻠﻴدل‪.‬‬

‫د حﻞ ک‪5‬دوﻧک‪ 3‬ﻣادې !اکﻠ‪ 3‬کچﻪ‪ ،‬چ‪ 3‬د تﻮدوخ‪ 3‬پﻪ !اکﻠ‪ 3‬درج‪ 3‬ک‪ 3‬د ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل دﻻس تﻪ راوړﻟﻮ ﻟپاره پﻪ کاروړل‬ ‫ک‪85‬ي‪ ،‬د اﻧحﻼل پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪84‬ي‪ .‬د تﻮدوخ‪ 3‬پﻪ !اکﻠ‪ 3‬درجﻪ ک‪ 3‬د ﻳﻮې جاﻣدې ﻣادې حﻠﻴدل د ﻫﻐ‪ 3‬ﻣادې ﻟﻮړه کچﻪ ده کﻮم چ‪3‬‬ ‫پﻪ ‪- 100‬راﻣﻪ اوبﻮ ک‪ 3‬حﻞ ک‪85‬ي‪ .‬د ﻣشبﻮع او غﻴر ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل ترﻣﻨ‪ #‬اړﻳکﻪ او د خﻮړو د ﻣاﻟگ‪ 3‬حﻠ‪5‬دل پﻪ (‪)6 - 1‬‬ ‫شکﻞ ک‪* 3‬ﻮدل شﻮي دي‪.‬‬ ‫‪ :6_1‬له مشبوع څخه لوړ محلول‬ ‫'رﻧگﻪ چ‪ 3‬پﻪ (‪ )2 - 1‬جدول ک‪ 3‬ﻟﻴدل ک‪85‬ي‪ ،‬د ډ‪4‬رو زﻳاتﻮ جاﻣدو ﻣﻮادو حﻠﻴدل د تﻮدوخ‪ 3‬د درج‪ 3‬پﻪ ﻟﻮړواﻟﻲ ډ‪4‬رﻳ‪8‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ چ‪5‬رې ﻳﻮ ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل‪ ،‬چ‪ 3‬د ﻫﻐﻪ حﻠﻴدل د تﻮدوخ‪ 3‬د درج‪ 3‬پﻪ زﻳاتﻮاﻟﻲ زﻳات شﻮی وي‪ ،‬خﻮ دا ﻣحﻠﻮل سﻮړ ک‪7‬اى‬ ‫شﻲ‪' ،‬ﻪ بﻪ وﻟﻴدل شﻲ؟‬ ‫د س‪47‬دو پﻪ پاﻳﻠﻪ حﻞ ک‪5‬دل کﻤﻴ‪8‬ي او د حﻞ شﻮې ﻣادې ﻫﻐﻪ زﻳاتﻪ کچﻪ‪ ،‬چ‪ 3‬د تﻮدوخ‪ 3‬د زﻳاتﻮاﻟﻲ ﻟﻪ کبﻠﻪ حﻞ شﻮې وي‪،‬‬ ‫ب‪5‬رتﻪ پﻪ ﻣحﻠﻮل ک‪* 3‬کتﻪ ک‪+‬ﻴﻨﻲ او د تﻮدوخ‪ 3‬پﻪ !ﻴ"ﻮ درجﻮ ک‪ 3‬د ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل د جﻮړ‪4‬دو ﻻﻣﻞ کر‪$‬ﻲ؛ ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬وخت داس‪3‬‬ ‫‪٧‬‬

‫پ‪+5‬ﻪ ﻫﻢ ﻣﻨ‪ #‬تﻪ را‪$‬ﻲ‪ ،‬چ‪ 3‬ﻣحﻠﻮل د س‪47‬دو سره بﻴا ﻫﻢ پﻪ خپﻞ حاﻟت پات‪ 3‬ک‪85‬ي او حﻞ ک‪5‬دوﻧک‪ 3‬ﻣاده ﻟﻪ ﻫﻐﻪ 'خﻪ ﻧﻪ جﻼ‬ ‫ک‪85‬ي او ﻟﻪ ﻣشبﻮع 'خﻪ ﻟﻮړﻣحﻠﻮل جﻮړوي؛ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ﻣشبﻮع 'خﻪ ﻟﻮړﻣحﻠﻮل ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﻣحﻠﻮل 'خﻪ عبارت دی چ‪ 3‬د‬ ‫ﻫﻐ‪ 3‬د حﻞ شﻮې ﻣادې کچﻪ ﻟﻪ ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻧسبت د ﻳﻮشان شراﻳطﻮ ﻻﻧدې زﻳاتﻪ وي‪.‬‬ ‫فعاليت‬ ‫مشبوع او غير مشبوع محلول‬ ‫داړتيا توکي او سامان‪ 250 :‬ﻣﻠﻲ ﻟﻴتره بﻴکر‪ ،‬ترﻣاﻣتر‪ ،‬دبﻨسﻦ 'راغ ‪ ،‬ﻧﻴﻮﻧک‪ 3‬ک‪7‬ۍ‪ ،‬ﻧﻪ سﻮ‪$‬ﻴدوﻧک‪ 3‬جاﻟ‪60 ،9‬‬ ‫‪-‬راﻣﻪ سﻮدﻳﻢ اسﻴتات )‪(CH 3 COONa‬‬ ‫ک‪7‬نالره‪:‬‬ ‫‪o‬‬ ‫‪ )1‬سﻞ ﻣﻠﻲ ﻟﻴتره اوبﻪ پﻪ ‪ 250‬ﻣﻠﻲ ﻟﻴتره بﻴکر ک‪ 3‬واچﻮۍ او تر ‪ 80 C‬پﻮرې تﻮدوخﻪ ورک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫‪ )2‬تﻮدو اوبﻮ ک‪ 3‬تر ﻫﻐﻪ وختﻪ سﻮدﻳﻢ اسﻴتات ورزﻳات او وﻳ‪* 3‬ﻮر وئ تر 'ﻮ چ‪ 3‬ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل ﻳ‪ 3‬جﻮړشﻲ‪ ،‬پﻪ دې‬ ‫تﻮگﻪ *اﻳی ﻳﻮ اﻧدازه سﻮدﻳﻢ اسﻴتات بﻪ د بﻴکر پﻪ ﻻﻧدﻳﻨ‪ 9‬برخ‪ 3‬ک‪ 3‬پات‪ 3‬وي‪.‬‬ ‫‪ )3‬ﻻس تﻪ راغﻠی ﻣحﻠﻮل ﻓﻠتر اوجاﻣده برخﻪ ور‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬جﻼ ک‪7‬ئ‪ ،‬بﻴا ﻣحﻠﻮل پر خپﻞ ‪$‬ای کﻴ‪8‬دئ‪ ،‬چ‪ 3‬سﻮړشﻲ‪.‬‬ ‫‪ )4‬کﻠﻪ چ‪ 3‬ﻣحﻠﻮل بﻴا دکﻮ!‪ 3‬د تﻮدوخ‪ 3‬پﻪ کچﻪ سﻮړ شﻮ‪' ،‬ﻮ وړې !ﻮ!‪ 3‬دسﻮدﻳﻢ اسﻴتات کرستال ورزﻳات ک‪7‬ئ‪ ،‬خپﻠ‪3‬‬ ‫ﻟﻴدﻧ‪ 3‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫ددې ﻣحﻠﻮل د ک‪5+‬ﻨاستﻠﻮد چ"کتﻴا ﻻﻣﻞ 'ﻪ دی؟‬ ‫کﻮم ډول ﻣحﻠﻮل بﻪ دﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل ﻟﻪ ک‪+‬ﻴﻨاستﻠﻮ 'خﻪ وروستﻪ پﻪ ﻻس راشﻲ؟‬ ‫‪ :7 - 1‬د حل ک‪5‬دونک‪ 3‬او دحل کوونک‪ 3‬مادې متقابله اغ‪5‬زه‪:‬‬ ‫ﻳﻮ پربﻞ ک‪ 3‬د تﻮکﻮ حﻠﻴدل پﻪ بشپ‪7‬ه تﻮ‪-‬ﻪ سره تﻮپﻴر ﻟري‪ ،‬د دې اﻣکان شتﻪ‪ ،‬چ‪ 3‬ﻳﻮه ﻣاده پﻪ حﻞ ﻛﻮوﻧﻜﻲ ک‪ 3‬پﻪ ﻫر ﻧسبت‬ ‫حﻞ شﻲ او ﻳا دا چﻲ پﻪ بﻞ حﻞ ﻛﻮوﻧﻜﻲ ک‪ 3‬ﻟ‪ 8‬حﻞ شﻲ؛ ﻫﻤدارﻧ‪/‬ﻪ ک‪5‬دای شﻲ‪ ،‬چ‪ 3‬ﻳﻮه ﻣاده پﻪ بﻠ‪ 3‬ﻣادې ک‪ 3‬ﻫﻴ& حﻞ ﻧﻪ‬ ‫شﻲ‪ .‬پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ډول ورتﻪ ﻣﻮاد ﻳﻮ پر بﻞ ک‪* 3‬ﻪ حﻞ ک‪85‬ي‪ :‬د ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬پﻪ ډول‪ :‬دﻧﻔتاﻟﻴﻦ ﻫاﻳدرو کاربﻦ پﻪ بﻨزﻳﻦ ک‪* 3‬ﻪ حﻞ ک‪85‬ي‬ ‫خﻮ پﻪ اﻟکﻮﻟﻮک‪ 3‬پﻪ *ﻪ تﻮ‪-‬ﻪ ﻧﻪ حﻞ ک‪85‬ي‪ ،‬د ﻧﻔتاﻟﻴﻦ ﻣرکبﻮﻧﻪ پﻪ اوبﻮ ک‪ 3‬ﻫﻴ& ﻧﻪ حﻞ ک‪85‬ي؛ ﻧﻮ ورتﻪ ﻣﻮاد ﻳﻮ پﻪ بﻞ ﻛ‪ 3‬حﻞ ک‪85‬ي‪،‬‬ ‫ﻣبﻼئﻴﻞ د ﻣﻮ!رو پﻪ پ"روﻟﻮ ک‪ 3‬حﻞ ک‪85‬ي‪ ،‬دواړه پﻮرتﻨ‪ 9‬ﻣادې غﻴر ﻗطبﻲ دي‪ ،‬چ‪ 3‬دﻫﻐﻮى پﻪ ترکﻴب ک‪ 3‬دﻫاﻳدروجﻦ او کاربﻦ‬ ‫شتﻮن ډ‪4‬ر زﻳات دی‪ ،‬ﻟﻪ بﻠ‪ 3‬خﻮا غﻮړي پﻪ اوبﻮ ک‪ 3‬ﻧﻪ حﻞ ک‪85‬ي ‪$‬کﻪ اوبﻪ ﻳﻮه ﻗطبﻲ ﻣاده ده‪ ،‬پﻪ داس‪ 3‬حال ک‪ ،3‬چ‪ 3‬غﻮړي‬ ‫ﻗطبﻲ ﻧﻪ دي وﻟ‪ 3‬ورتﻪ ﻣﻮاد ﻳﻮ پﻪ بﻞ ک‪ 3‬د غﻴر ﻣشابﻪ ﻣﻮادو پﻪ پرتﻠﻪ زﻳات حﻞ ک‪85‬ي‪ .‬کﻮم عاﻣﻠﻮﻧﻪ پﻪ حﻠﻴدﻟﻮ اغ‪5‬زه ﻟري؟‬ ‫د ﻳﻮې ﻣادې حﻠﻴدل پﻪ بﻠﻪ ﻣاده ک‪ 3‬د ذرو (ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ ﻳا اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ) تر ﻣﻨ‪ #‬د ﻧسبﻲ جذب ﻗﻮاوو پﻮرې اړه ﻟري‪ ،‬سﻮچ کﻮو‪،‬‬ ‫چ‪ 3‬د حﻞ کﻮوﻧکﻮ ذرو تر ﻣﻨ‪ #‬او ﻫﻢ د جذب ﻗﻮې ﻗﻮه او د حﻞ ک‪5‬دوﻧکی ﻣادې د ذرو ترﻣﻨ‪ #‬د جذب ﻗﻮي ﻗﻮه شتﻮن ﻟري‪،‬‬ ‫خﻮ حﻞ ﻛ‪5‬دوﻧﻜ‪ 3‬او حﻠﻮوﻧک‪ 3‬ﻣادې د ذرو تر ﻣﻨ‪ #‬د جذب ﻗﻮه ضعﻴﻔﻪ ده؛ ﻧﻮ پﻪ دې حاﻟت ک‪ 3‬د جذب د ﻗﻮې ﻗﻮاوې تر ﻫﻐﻪ‬ ‫پﻮرې چ‪ 3‬دحﻞ ک‪5‬دوﻧک‪ 3‬ﻣادې او حﻠﻮوﻧک‪ 3‬ﻣادې ذرې ﻣخﻠﻮط ﻧﻪ شﻲ‪ ،‬پر‪$‬ای پات‪ 3‬ک‪85‬ي‪ ،‬چ‪ 3‬دحﻠﻮوﻧک‪ 3‬او حﻞ ک‪5‬دوﻧک‪3‬‬ ‫ﻣادې سﻴستﻢ بﻪ ډ‪4‬ره ﻟ‪8‬ه اﻧرژي وﻟري‪.‬‬ ‫‪ :8 - 1‬ايوني محلولونه‬ ‫پﻪ اوبﻮ ک‪ 3‬د ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ اﻳﻮﻧﻲ ﻣرکبﻮﻧﻮ حﻞ ک‪5‬دل ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ 'خﻪ د ﻟﻴدﻟﻮ وړ تﻮپﻴر ﻟري ؛ د ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬پﻪ ډول‪ :‬د خﻮړو د ﻣاﻟگ‪ 3‬حﻞ‬ ‫ک‪5‬دل د تﻮدوخ‪ 3‬پﻪ ‪ 25°C‬او پﻪ ‪ 100mL‬اوبﻮ ک‪ 36g 3‬دی‪ ،‬پﻪ داس‪ 3‬حال ک‪ 3‬د کﻠسﻴﻢ کاربﻮﻧﻴ＀ حﻞ ک‪5‬دل د تﻮدوخ‪3‬‬ ‫پﻪ ﻫﻤدې درجﻪ ک‪ 0.00070 g 3‬پﻪ ‪ 100mL‬اوبﻮ ک‪ 3‬دی‪ .‬پﻪ ر*تﻴا سره چ‪ 3‬پﻪ اوبﻮک‪ 3‬د اﻳﻮﻧﻲ ﻣرکبﻮﻧﻮ‬ ‫‪٨‬‬

‫اﻧحﻼل ﻟﻪ دوو عاﻣﻠﻮﻧﻮ سره اړﻳکﻪ ﻟري ‪$‬کﻪ دا عاﻣﻞ د حﻞ کﻮوﻧک‪ 3‬ﻣادې ﻣاﻫﻴت او تﻮدوخﻪ ده‪.‬‬ ‫پﻪ اوبﻮک‪ 3‬د ‪$‬ﻴﻨﻮ تﻮکﻮ حﻞ ک‪5‬دل د تﻮدوخ‪ 3‬پﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ درجﻮ ک‪ 3‬پﻪ (‪ )2 - 1‬جدول کﻰ *ﻮدل شﻮی‬ ‫دی‪ .‬کﻪ چ‪5‬رې جدول تﻪ ‪$‬ﻴرشئ و بﻪ گﻮرئ چ‪ 3‬حﻞ ک‪5‬دل د حﻞ ک‪5‬دوﻧک‪ 3‬ﻣادې پﻪ ﻣاﻫﻴت او د تﻮدوخ‪ 3‬پﻪ‬ ‫درج‪ 3‬بدﻟﻮن کﻮي‪ ،‬پﻪ دې جدول ک‪ 3‬پﻪ آساﻧ‪ 9‬سره ﻟﻴدﻟﻲ ش‪ 9‬چ‪ 3‬د سﻮدﻳﻢ ﻧاﻳترﻳت او سپﻴﻨﻮ زرو د ﻧاﻳترﻳت‬ ‫اﻧحﻼﻟﻴت زﻳات دی ‪$‬کﻪ دواړه ﻣادې اﻳﻮﻧﻲ ﻣرکبﻮﻧﻪ دي او اوبﻪ ﻫﻢ ﻳﻮه ﻗطبﻲ ﻣاده ده‪ ،‬ﻻکﻦ !ﻮل آﻳﻮﻧﻲ ﻣرکبﻮﻧﻪ‬ ‫پﻪ اوبﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮشان حﻠ‪5‬دل ﻟﻪ ‪$‬ان 'خﻪ ﻧﻪ *کاره کﻮي‪ ،‬پﻪ ر*تﻴا‪ ،‬چ‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻟﻪ دې ﻣرکبﻮﻧﻮ 'خﻪ‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫کﻠسﻴﻢ ﻫاﻳدروکساﻳد ‪ Ca (OH ) 2‬پﻪ اوبﻮک‪ 3‬ﻟ‪ 8‬حﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫( ‪ 0.173 g‬ﻛﻠسﻴﻢ ﻫاﻳدروﻛساﻳد پﻪ ‪ 100 g‬اوبﻮک‪ 3‬د تﻮدوخ‪ 3‬پﻪ ‪ 20°C‬ک‪ 3‬حﻠ‪85‬ي) پﻪ اوبﻮک‪3‬‬ ‫‪ Ca (OH ) 2‬د ﻟ‪ 8‬اﻧحﻼﻟﻴت ﻻﻣﻞ د ‪ Ca 2+‬اﻳﻮﻧﻮﻧﻪ ﻟﻪ جذب ﻗﻮاو سره اړﻳکﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫د (‪ )2 - 1‬جدول دکﻤﻴتﻮﻧﻮ پﻪ پام ک‪ 3‬ﻧﻴﻮﻟﻮ سره د ‪ KI‬حﻞ ک‪5‬دل د ‪ NaCl‬سره پرتﻠﻪ ک‪7‬ئ‪ ،‬أﻳا د ﻫﻐﻮى‬ ‫حﻞ ک‪5‬دل د تﻮدوخ‪ 3‬پﻪ زﻳاتﻮاﻟﻲ پﻪ عﻴﻦ ﻧسبت زﻳات‪85‬ي؟ پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ډول وﻳﻠی شﻮ چ‪ 3‬د !ﻮﻟﻮ جاﻣداتﻮ‬ ‫حﻞ ک‪5‬دل د تﻮدوخ‪ 3‬د درج‪ 3‬زﻳاتﻮاﻟﻲ ﻳﻮشان ﻧﻪ دی د ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬پﻪ ډول‪ :‬د ‪ 128g KI‬پﻪ ‪ 100 g‬اوبﻮک‪3‬‬ ‫د تﻮدوخ‪ 3‬پﻪ ‪ 0°C‬ک‪ 3‬حﻞ ک‪85‬ي او د ﻫﻐﻮ ‪ 144 g‬پﻪ ‪ 100 g‬اوبﻮ ک‪ 3‬د تﻮدوخ‪ 3‬پﻪ ‪ 20°C‬حﻞ ک‪85‬ي‪،‬‬ ‫پﻪ داس‪ 3‬حال ک‪ 3‬چ‪ 3‬د ‪ 37.7g NaCl‬دتﻮدوخ‪ 0°C 3‬درج‪ 3‬او پﻪ ‪ 20o C‬تﻮدوخﻪ ﻛ‪ 35.9 g 3‬تﻪ‬ ‫ﻟﻮړﻳ‪8‬ي‪ .‬د ﻟ‪8‬و شﻤ‪5‬رو جاﻣداتﻮ اﻧحﻼﻟﻴت د تﻮدوخﻰ پﻪ زﻳاتﻮاﻟی !ﻴ"ﻴ‪8‬ي؛ د ﻫﻐﻮى ب‪5‬ﻠگﻪ ‪ Li2CO3‬گ‪2‬ﻠی شﻮ‪.‬‬ ‫(‪ )2_1‬جدول‪ :‬د تﻮدوخ‪ 3‬پﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ درجﻮک‪ 3‬د ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻣﻮادو حﻠﻴدل پﻪ ‪ 100 g‬ﻣحﻠﻞ ک‪3‬‬ ‫د حﻠ‪5‬دو ‪$‬اﻧ‪7/‬تﻴاوې پﻪ سﻞ ‪-‬راﻣﻪ حﻞ ﻛﻮوﻧﻜﻲ ک‪ 3‬د ﻣﻮادو د حﻠﻴدو کچﻪ‬ ‫د تﻮدوخ‪ 3‬درج‪ 3‬پﻪ‬

‫ﻣرکب‬

‫‪o‬‬

‫‪0 C‬‬

‫‪o‬‬

‫‪20 C‬‬

‫‪o‬‬

‫‪60 C‬‬

‫‪o‬‬

‫‪100 C‬‬

‫‪AgNO3‬‬

‫‪122‬‬

‫‪216‬‬

‫‪440‬‬

‫‪733‬‬

‫‪Ba(OH)2‬‬

‫‪67 .1‬‬

‫‪3.89‬‬

‫‪20.94‬‬

‫‪-‬‬

‫‪C12 H 22O11‬‬

‫‪179‬‬

‫‪204‬‬

‫‪287‬‬

‫‪487‬‬

‫‪Ca (OH) 2‬‬

‫‪.0.89‬‬

‫‪0.173‬‬

‫‪0.121‬‬

‫‪0.07‬‬

‫‪KCl‬‬

‫‪28,0‬‬

‫‪34.2‬‬

‫‪45.8‬‬

‫‪56.3‬‬

‫‪Kl‬‬

‫‪128‬‬

‫‪144‬‬

‫‪176‬‬

‫‪206‬‬

‫‪LiCl‬‬

‫‪69.2‬‬

‫‪83.5‬‬

‫‪98.4‬‬

‫‪128‬‬

‫‪Li2CO 3‬‬

‫‪1.54‬‬

‫‪1.33‬‬

‫‪1.01‬‬

‫‪0.85‬‬

‫‪NaCl‬‬

‫‪35.7‬‬

‫‪35.9‬‬

‫‪37.1‬‬

‫‪39.2‬‬

‫‪NaNO3‬‬

‫‪73‬‬

‫‪87.6‬‬

‫‪122‬‬

‫‪180‬‬ ‫‪٩‬‬

‫فعاليت‬ ‫حل ي‪ 3‬ک‪7‬ئ‪:‬‬ ‫د ‪ 7 - 1‬گراف پﻪ پام ک‪ 3‬ﻧﻴﻮﻟﻮ سره ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮتﻪ‬ ‫‪$‬ﻮاب ور ک‪7‬ئ‪:‬‬ ‫‪ - 1‬کﻪ چ‪5‬ري وغﻮاړئ‪ ،‬چ‪ 3‬د اﻣﻮﻧﻴﻢ کﻠﻮراﻳد ﻣشبﻮع‬ ‫ﻣحﻠﻮل د تﻮدوخ‪ 3‬پﻪ ‪ 40°C ، 0°C‬او ‪80°C‬‬ ‫‪KBr‬‬ ‫ک‪ 3‬جﻮړ ک‪7‬ئ‪ ،‬د پﻮرتﻨ‪ 9‬تﻮدوخ‪ 3‬پﻪ ﻫر درجﻪ ک‪3‬‬ ‫بﻪ پﻪ کﻮم اﻧدازه اﻣﻮﻧﻴﻢ کﻠﻮراﻳد پﻪ ‪ 100 g‬اوبﻮک‪ 3‬حﻞ‬ ‫ک‪7‬ئ؟‬ ‫‪ - 2‬کﻪ چ‪5‬رې وغﻮاړئ چ‪ 3‬د سﻮدﻳﻢ ﻧاﻳترﻳت ﻣشبﻮع‬ ‫ﻣحﻠﻮل د تﻮدوخ‪ 40°C ، 0°C 3‬او ‪ 80°C‬ک‪ 3‬پﻪ‬ ‫‪ 7 - 1‬شکﻞ پﻪ ‪ 100 g‬اوبﻮک‪ 3‬د ﻣاﻟگﻲ د حﻞ ک‪5‬دﻟﻮ گراف‬ ‫ﻻس راوړئ‪ ،‬د تﻮدوخ‪ 3‬پﻪ !ﻮﻟﻮ پﻮرتﻨﻴﻮ درجﻮ ک‪ 3‬پﻪ کﻮﻣﻪ‬ ‫کچﻪ سﻮدﻳﻢ ﻧاﻳترﻳت پﻪ ‪ 100 g‬اوبﻮ ک‪ 3‬حﻞ ک‪85‬ي؟‬ ‫‪ : 9 - 1‬د محلولونو غلظت‬ ‫د حﻞ ﻛ‪5‬دوﻧﻜﻮ ﻣﻮادو کچﻪ د ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻳﻮه واحد حجﻢ ک‪ 3‬او ﻳا د حﻞ ﻛﻮوﻧﻜﻮ د کتﻠﻮ پﻪ ﻳﻮ واحدک‪ 3‬شتﻮن د غﻠظت‬ ‫‪n‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪n‬‬ ‫پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪84‬ي‪:‬‬ ‫‪KCl‬‬

‫‪m/‬‬

‫= ‪or C‬‬

‫‪V‬‬

‫=‪C‬‬

‫‪or‬‬

‫‪V‬‬

‫=‪C‬‬

‫پﻪ دې ﻓﻮرﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ک‪ C 3‬غﻠظت‪ m ،‬د حﻞ ﻛ‪5‬دوﻧﻜﻮ ﻣﻮادو کچﻪ‪ n ،‬د حﻞ ﻛ‪5‬دوﻧﻜﻮ ﻣﻮادو ﻣﻮل‪ v ،‬د ﻣحﻠﻮل حجﻢ‬ ‫او '‪ m‬د ﻣحﻠﻞ د کتﻠ‪ 3‬کچﻪ را *ﻴﻲ‪.‬‬ ‫کﻪ 'ﻪ ﻫﻢ غﻠظت ک‪5‬داى شﻲ د خپﻠﻮ سترگﻮ او ﻳا ﻻﻣس‪ 3‬حس پﻪ واسطﻪ و!اکﻮ؛ خﻮپﻪ طب او صﻨعت ک‪ 3‬د ﻣحﻠﻮل‬ ‫دﻗﻴﻖ غﻠظت باﻳد و!اکﻞ شﻲ‪ ،‬د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د غﻠظت د اﻧدازه کﻮﻟﻮ ﻟپاره شپ‪ 8‬ﻗﻴاسﻲ واحدوﻧﻪ پﻪ کار وړل شﻮي دې چ‪3‬‬ ‫ﻻﻧدې ﻫرﻳﻮ پﻪ ﻟﻨ‪ 6‬ډول '‪75‬ل ک‪85‬ي‪:‬‬ ‫‪ -۱‬مولي برخه (‪ :)mole Fraction‬پر !ﻮﻟﻮ اجزاوو د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﻳﻮه جز تﻘسﻴﻢ د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ﻣجﻤﻮع‪' 3‬خﻪ‬ ‫‪n1‬‬ ‫عبارت دی‪ .‬ﻳعﻨ‪:3‬‬ ‫‪n1 + n 2 + .....n i‬‬

‫= ‪N1‬‬

‫مثال‪ :‬د حﻞ ک‪5‬دوﻧک‪ 3‬او حﻞ کﻮوﻧک‪ 3‬ﻣادې ﻣﻮﻟﻲ برخﻪ د ‪ 10% CaCl 2‬پﻪ ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬پﻴداک‪7‬ئ‪ ،‬د ‪CaCl 2‬‬ ‫‪m‬‬ ‫ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻲ کتﻠﻪ ‪ 111‬ده او حﻞ کﻮوﻧک‪ 3‬ﻣاده اوبﻪ دي‪.‬‬ ‫‪W %CaCl2 = 10%‬‬

‫حﻞ‪:‬‬

‫‪M CaCl2‬‬

‫‪m‬‬ ‫‪M H 2O‬‬

‫‪+‬‬

‫‪m‬‬ ‫‪M CaCl2‬‬

‫=‬

‫‪nCaCl2‬‬

‫‪nCaCl2 + nH 2O‬‬

‫= ‪N CaCl2‬‬

‫‪10 g‬‬ ‫‪111g / mol‬‬ ‫=‬ ‫‪= 0,02‬‬ ‫‪10 g‬‬ ‫‪90 g‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪111g / mol 18 g / mol‬‬ ‫‪nH 2O‬‬ ‫‪nH 2O + nCaCl2‬‬ ‫‪90 g‬‬ ‫‪18 g / mol‬‬ ‫‪= 0,98‬‬ ‫‪9og‬‬ ‫‪10 g‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪18 g / mol 111g / mol‬‬

‫‪١٠‬‬

‫‪mCaCl2 = 10 g‬‬

‫‪N CaCl2‬‬

‫‪mH 2O = 90 g‬‬

‫= ‪N H 2O‬‬

‫‪M CaCl2 = 111g / mol‬‬

‫= ‪N H 2O‬‬

‫? = ‪nCaCl2‬‬ ‫? = ‪nH 2O‬‬

‫ﻧﻮټ‪ :‬د ﻣحﻠﻮل د جﻮړوﻧکﻮ برخﻮ د ﻣﻮﻟﻲ برخ‪ 3‬ﻣجﻤﻮعﻪ ﻣساوي پر ﻳﻮ ده‪.‬‬

‫‪N1 + N 2 + ..........N i = 1‬‬

‫‪ – 2‬کتلوي برخه او سلنه‬ ‫د ﻣحﻠﻮل کتﻠﻮي برخﻪ او د ﻣحﻠﻮل د ﻳﻮې برخ‪ 3‬کتﻠﻪ‪ ،‬د ﻣحﻠﻮل د!ﻮﻟﻮبر خﻮ پرکتﻠﻲ (د ﻣحﻠﻮل کتﻠﻪ) ﻟﻪ‬ ‫تﻘسﻴﻢ 'خﻪ عبارت ده؛ ﻳعﻨ‪:3‬‬ ‫‪m1‬‬ ‫‪m1 + m 2 + .......m i‬‬

‫= ‪W1‬‬

‫ﻣثال‪ :‬د ‪ 100 g ، NaOH‬پﻪ ‪ 500 g‬اوبﻮک‪ 3‬حﻞ شﻮي دي‪ ،‬د ‪ NaOH‬او ‪ H 2O‬کتﻠﻮي برخﻪ پﻪ دې‬ ‫ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬پﻴداک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫حﻞ‪:‬‬

‫‪m NaOH‬‬ ‫‪100g‬‬ ‫‪1‬‬ ‫=‬ ‫‪= = 0.1667‬‬ ‫‪m NaOH + m H 2O 100g + 500g 6‬‬ ‫‪m H 2O‬‬ ‫‪500g‬‬ ‫‪500g‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= 0.833‬‬ ‫‪m H 2O + m NaOH 500g + 100g 600g‬‬

‫‪m NaOH = 100g‬‬ ‫‪m H 2O = 500g‬‬ ‫? = ‪WNaOH‬‬

‫= ‪WNaOH‬‬

‫‪2O‬‬

‫‪WH 2O‬‬

‫ﻧﻮټ‪ :‬د ﻣحﻠﻮل د !ﻮﻟﻮبرخﻮ د کتﻠﻮي برخﻮ ﻣجﻤﻮعﻪ د ﻳﻮ سره ﻣساوي ده‪:‬‬

‫‪WH‬‬

‫‪W1 + W2 + .......Wi = 1‬‬

‫د کتلوي سلن‪ 3‬برخه‪ :‬د ﻣحﻠﻮل د !ﻮﻟﻮ برخﻮ دکتﻠ‪ 3‬پر ﻣجﻤﻮعﻪ د ﻣحﻠﻮل د ﻳﻮې برخ‪ 3‬کتﻠﻪ‪ ،‬ضرب د‬ ‫‪ 100‬عدد ده‪:‬‬ ‫‪m1 100‬‬ ‫= ‪W1 %‬‬

‫‪m1 + m 2 +. ..........m i‬‬ ‫ﻣثال‪-:‬د ﻫﻐﻪ ﻣحﻠﻮل د کتﻠ‪ 3‬سﻠﻨﻪ چﻰ ‪ 15g‬گﻠﻮکﻮز ) ‪ (C6 H12 O 6‬پﻪ ‪ 135 g‬اوبﻮک‪ 3‬حﻞ شﻮی دی‪،‬‬

‫ﻣحاسبﻪ ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫حﻞ‪:‬‬

‫‪m1 . 100‬‬ ‫‪m1 + m 2 + ..........m i‬‬

‫= ‪W1 %‬‬

‫‪ = 15.0g‬د حﻞ شﻮې ﻣادې کتﻠﻪ د‪-‬ﻠﻮﻛﻮز‬ ‫‪ = 135.0 g + 15.0 g = 150 g‬د ﻣحﻠﻮل کتﻠﻪ‬ ‫‪ = 15.0g 100 = 10 / 0%‬دکتﻠ‪ 3‬سﻠﻨﻪ‬ ‫ﻣحﻠﻮل جﻮړوﻟی شئ؟ ‪150g‬‬ ‫ﻣثال‪ :‬تاس‪' 3‬رﻧگﻪ ‪ 500g‬سﻮدﻳﻢ ﻫاﻳدروکساﻳد 'خﻪ ‪4.5%‬‬ ‫حﻞ‪:‬‬ ‫‪ = 500 g 0.045 g = 22.5 g‬د سﻮدﻳﻢ ﻫاﻳدروکساﻳد( ‪ ) NaOH‬کتﻠﻪ‬ ‫د سﻮدﻳﻢ ﻫاﻳدروکساﻳد کتﻠﻪ – د ﻣحﻠﻮل کتﻠﻪ = د اوبﻮ کتﻠﻪ ( ‪) H 2O‬‬ ‫‪= 500.0 g 22.5 g = 477.5 g‬‬

‫‪١١‬‬

‫ﻧﻮﻣﻮړی ﻣحﻠﻮل د ‪ 22.5g‬سﻮدﻳﻢ ﻫاﻳدروکساﻳد د حﻞ ک‪5‬دﻟﻮ پﻪ پاﻳﻠﻪ ﻛ‪ 3‬پر ‪ 477.5 g‬اوبﻮک‪ 3‬ﻻس تﻪ را‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪ –3‬د موالريټي غلظت‪ :‬د ﻣﻮﻻرﻳ"ﻲ غﻠظت ﻟروﻧکی ﻣحﻠﻮل ک‪5‬دای شﻲ داس‪ 3‬تﻮضﻴح شﻲ‪:‬‬ ‫دحﻞ شﻮې ﻣادې د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ﻣﻘدار د ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻳﻮواحد حجﻢ ک‪ 3‬د ﻣﻮﻻرﻳتﻲ غﻠظت 'خﻪ عبارت دی‪:‬‬ ‫‪mol mol‬‬ ‫‪ mol‬اوداس‪ 3‬ﻧﻮر دي‪ ،‬کﻪ چ‪5‬رې د‬ ‫د ﻣﻮﻻرﻳ"ﻲ د غﻠظت د اﻧدازه کﻮﻟﻮ واحد ک‪5‬دای شﻲ چ‪3‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪3 ,‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪dem3‬‬ ‫‪L‬‬ ‫حﻞ شﻮې ﻣادې ﻣﻮﻟﻮﻧﻪ پﻪ ﻳﻮ ﻟﻴتر ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬شتﻮن وﻟري‪ ،‬دا غﻠظت د ﻣﻮﻟر ( ‪ ) moler‬پﻪ ﻧﻮم ﻳادﻳ‪8‬ي‪ .‬کﻠﻪ چ‪ 3‬د حﻞ‬ ‫شﻮې ﻣادې ﻳﻮ ﻣﻮل پﻪ ﻳﻮ ﻟﻴتر ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬حﻞ شﻲ‪ ،‬د دې ﻣحﻠﻮل غﻠظت ﻳﻮ ﻣﻮﻟر دی او کﻪ چ‪5‬رې د حﻞ شﻮې ﻣادې‬ ‫دوه ﻣﻮﻟﻪ پﻪ ﻳﻮ ﻟﻴترﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬حﻞ وي‪ ،‬د ﻣحﻠﻮل غﻠظت دوه ﻣﻮﻟره دی او کﻪ چ‪5‬رې د حﻞ شﻮې ﻣادې ‪ 0.1‬ﻣﻮل پﻪ ﻳﻮ‬ ‫ﻟ‪5‬تر ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬حﻞ شﻮى وي‪ ،‬ﻣحﻠﻮل ‪ 0.1‬ﻣﻮﻟره )‪ (1decemeter‬دی‪.‬‬

‫فعاليت‬ ‫د يو مولر محلول السته راوړل‬ ‫د اړتيا وړ مواد او سامان‪ :‬د خﻮړو ﻣاﻟگﻪ‪ ،‬ﻣﻘطرې اوبﻪ‪ ،‬د ژوژی باﻟﻮن اود ﻣﻴﻨ‪%‬ﻠﻮبﻮتﻞ‪.‬‬ ‫‪1M‬ﻟﻴکﻞ ک‪85‬ي‪ ،‬چ‪3‬‬ ‫ک‪7‬نالره‪ :‬دخﻮړو د ﻣاﻟگ‪ 3‬ﻳﻮ ﻣﻮﻟره ﻣحﻠﻮل‪ ،‬ﻳﻮﻣﻮل ‪ NaCl‬پﻪ ﻳﻮ ﻟ‪5‬تر ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬ﻟري او د ‪ NaCl 1M‬پﻪ ب‪2‬ﻪ‬ ‫‪ M‬د ﻣﻮﻻرﻳ"ﻲ سﻤبﻮل دی‪ ،‬دا‬ ‫ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻟ‪5‬تر کﻪ ‪ 58.5g‬خﻮړو‬

‫داوبﻮبﻮتﻞ‬

‫ﻣاﻟ‪ ( ) NaCl (3/‬ﻳﻮ ﻣﻮل )ﻟﻪ حﻞ‬ ‫ک‪5‬دﻟﻮ پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ 3‬ﻻستﻪ را‪$‬ﻲ‪.‬‬

‫د ﻣارک حجﻢ‬ ‫درجﻪ بﻨدی ﻣارك‬

‫‪ .a‬د ‪ 58.5g , NaCl‬پﻪ ﻳﻮ‬ ‫ﻟ‪5‬تره ﻓﻼسک ک‪ 3‬واچﻮئ‪.‬‬ ‫‪. b‬تر ﻫﻐﻪ وختﻪ پﻮرې ﻣحﻠﻮل تﻪ‬

‫د ﻣﻨحﻠﻪ ﻣادی وزن‬

‫اوبﻪ ور زﻳات‪ 3‬ک‪7‬ئ چ‪ 3‬د ﻣحﻠﻮل‬ ‫حجﻢ د ﻓﻼسک ﻧ‪ 3+‬تﻪ ورسﻴ‪8‬ي‪.‬‬

‫‪ 8 - 1‬شکﻞ د سﻮدﻳﻢ کﻠﻮراﻳد ) ‪ ( NaCl‬د ﻳﻮ ﻣﻮﻟره ) ‪ (1M‬ﻣحﻠﻮل د‬ ‫جﻮړوﻟﻮ ﻣرحﻠ‪3‬‬

‫د ﻣﻮﻻرﻳتﻲ غﻠظت ک‪5‬داي شی‪ ،‬چ‪ 3‬د ﻧسبت اوﻳا ﻻﻧدې ﻓارﻣﻮل پﻪ واسطﻪ ﻣحاسبﻪ ک‪7‬ای شﻲ‪:‬‬

‫‪m 1000 mL moler‬‬ ‫‪M V‬‬

‫= ‪CM‬‬

‫مثال‪ :‬د ‪198g‬پﻪ کچﻪ د گﻮگ‪7‬و ت‪5‬زاب پﻪ ‪ 4L‬ﻟ‪5‬تره ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬شتﻮن ﻟري‪ ،‬د دې ﻣحﻠﻮل ﻣﻮﻟري غﻠظت ﻣحاسبﻪ ک‪7‬ئ‪ ،‬د‬ ‫گﻮگ‪7‬و تﻴزاب ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻲ کتﻠﻪ ‪ 98‬ده‪.‬‬

‫‪١٢‬‬

‫حﻞ‪:‬‬

‫‪m 1000mL moler‬‬ ‫‪M V‬‬ ‫‪196g 1000mL moler‬‬ ‫‪= 0.5moler‬‬ ‫= ‪CM‬‬ ‫‪98g 4000mL‬‬ ‫= ‪CM‬‬

‫‪ – 4‬د نارملټي غلظت‬ ‫د ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻳﻮواحد حجﻢ ک‪ 3‬دحﻞ ک‪5‬دوﻧک‪ 3‬ﻣادې ﻟﻪ ﻣعادل – گرام ) ‪g‬‬

‫‪m = 196g‬‬ ‫‪V = 4L‬‬ ‫‪M = 98‬‬ ‫? = ‪CM‬‬

‫‪ (Eq‬د ﻧارﻣﻠ"ﻲ غﻠظت 'خﻪ عبارت دی‪:‬‬ ‫‪Eq g‬‬ ‫= ‪Cn‬‬ ‫‪V‬‬

‫د ﻧارﻣﻠﻴ"ﻲ ﻳا دﻣﻮل‪ -‬ﻣعادل غﻠظت د ﻣﻘﻴاس اﻧدازه کﻮﻟﻮ واحدوﻧﻪ کﻴداى شﻲ چ‪ Eq g , Eq g , Eq g 3‬وي‪ .‬کﻪ‬ ‫‪m3‬‬ ‫‪dem3‬‬ ‫‪L‬‬ ‫چ‪5‬رې د حﻞ ک‪5‬دوﻧکﻲ ﻣادې د ﻣعادل ‪-‬گرام کچﻪ پﻪ ﻟﻴتر ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬شتﻮن وﻟري‪ ،‬دا غﻠظت د ﻧارﻣﻞ ‪ Narmal‬پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪84‬ي‪:‬‬ ‫‪Eq g‬‬ ‫‪= Narmal‬‬ ‫‪L‬‬

‫= ‪Cn‬‬

‫کﻪ چ‪5‬رې د حﻞ ک‪5‬دوﻧک‪ 3‬ﻣادې ﻳﻮ ﻣعادل‪ -‬گرام پﻪ ﻳﻮ ﻟ‪5‬تر ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬حﻞ شﻮى وي‪ ،‬ﻣحﻠﻮل د ﻳﻮ ﻧارﻣﻠﻪ غﻠظت ﻟروﻧکﻰ دی‬ ‫او کﻪ ‪ 0.01 Eq g‬حﻞ ک‪5‬دوﻧک‪ 3‬ﻣاده پﻪ ﻳﻮ ﻟ‪5‬تر ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬حﻞ شﻮې وي‪ ،‬ﻣحﻠﻮل د ‪ 0.01N‬ﻳا ‪1cente normal‬‬ ‫غﻠظت ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻧارﻣﻠﻴ"ﻲ غﻠظت ک‪5‬دای شﻰ‪ ،‬چ‪ 3‬د ﻧسبت‪ ،‬تﻨاسب او ﻳا د ﻻﻧدې ﻓﻮرﻣﻮل پر بﻨس＀ ﻣحاسبﻪ ک‪7‬ى شﻲ‪:‬‬ ‫‪m 1000mL Narmal‬‬ ‫= ‪CN‬‬ ‫‪Eq g V‬‬ ‫ﻣثال‪ :‬د ‪ H 3 PO 4‬ﻣحﻠﻮل ﻧارﻣﻞ غﻠظت ﻣحاسبﻪ ک‪7‬ئ‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ 3‬د دې ﻣحﻠﻮل پﻪ ‪ 500mL‬ک‪ H 3 PO 4 ، 196 g 3‬شتﻮن‬ ‫ﻟري‪ H 3 PO 4 .‬ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻲ کتﻠﻪ ‪ 98‬ده‪.‬‬ ‫‪V = 500mLi‬‬ ‫حﻞ‪:‬‬ ‫‪98‬‬ ‫‪= 32.6‬‬ ‫‪3‬‬

‫=‬

‫‪M H 3 PO4‬‬ ‫‪+‬‬

‫‪H‬‬

‫= ‪Eq g‬‬

‫‪m 1000mL Norlmal‬‬ ‫‪Eq g V‬‬

‫‪m = 196 g‬‬

‫= ‪CN‬‬

‫‪196 1000mL Normal‬‬ ‫‪= 12 N‬‬ ‫‪32.6 g 500mL‬‬

‫= ‪CN‬‬

‫‪M = 98‬‬ ‫? = ‪CN‬‬

‫‪ - 5‬د موالليټي غلظت‪ :‬د حﻞ ک‪5‬دوﻧک‪ 3‬ﻣادې د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ کچﻪ د ﻣحﻠﻞ پﻪ ﻳﻮه واحدي کتﻠﻪ ک‪ 3‬د ﻣﻮﻻﻟﻴ"ﻲ‬ ‫غﻠظت 'خﻪ عبارت دی‪:‬‬ ‫‪mol‬‬ ‫)‪m(Solvent‬‬

‫= ‪Cm‬‬

‫‪١٣‬‬

‫د ﻣﻮﻻﻟﻴ"ﻲ غﻠظت د کچ‪! 3‬اکﻠﻮ واحدوﻧﻪ ک‪5‬دای شﻲ ‪ mol , mol , mol‬او ﻧﻮر وي‪.‬کﻪ چ‪5‬رې د‬ ‫‪mg‬‬ ‫‪g‬‬ ‫‪Kg‬‬ ‫حﻠﻴدوﻧک‪ 3‬ﻣادې د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ کچﻪ د ﻣحﻠﻞ پﻪ ﻳﻮ کﻴﻠﻮ گرام ک‪ 3‬حﻞ شﻮې وي‪ ،‬دا غﻠظت پﻪ ‪$‬اﻧ‪7/‬ې تﻮ‪-‬ﻪ د‬ ‫‪mol‬‬ ‫ﻣﻮﻻل )‪ (molal‬پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪84‬ي‪:‬‬ ‫= ‪C‬‬ ‫‪= molal‬‬ ‫‪Kg‬‬

‫‪m‬‬

‫کﻪ چ‪5‬ري د حﻞ ک‪5‬دوﻧک‪ 3‬ﻣادې ﻳﻮ ﻣﻮل پﻪ ﻳﻮ کﻴﻠﻮ گرام ﻣحﻠﻞ ک‪ 3‬حﻞ شﻮی وي‪ ،‬ﻣحﻠﻮل د ﻳﻮ ﻣﻮﻟﻞ‬ ‫غﻠظت ﻟروﻧکﻰ دی‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪/‬ﻪ کﻪ چ‪5‬رې دوه ﻣﻮﻟﻪ حﻞ ک‪5‬دوﻧک‪ 3‬ﻣاده پﻪ ﻳﻮ کﻴﻠﻮ گرام ﻣحﻠﻞ کﻰ حﻞ شﻮې‬ ‫وي ﻣحﻠﻮل د دوو ﻣﻮﻟﻠﻮ غﻠظتﻮ ﻟروﻧکﻰ دی او کﻪ چ‪5‬رې ‪ 0.1 mol‬حﻞ ﻛ‪5‬دوﻧﻜ‪ 3‬ﻣاده پﻪ ﻳﻮ کﻴﻠﻮ گرام ﻣحﻠﻞ‬ ‫ک‪ 3‬حﻞ شﻲ‪ ،‬ﻣحﻠﻮل د ﻳﻮ دﻳسﻲ ﻣﻮل غﻠظت ﻟروﻧکﻰ دی‪.‬‬ ‫ﻣﻮﻻﻟﻲ غﻠظت د ﻧسبت‪ ،‬تﻨاسب اوﻳا د ﻻﻧدې ﻓﻮرﻣﻮل پﻪ واسطﻪ ﻣحاسبﻪ کﻴداى شﻲ‪:‬‬ ‫‪m mol 1000 g molal‬‬ ‫‪M m/‬‬

‫= ‪Cm‬‬

‫پﻪ دې ﻓﻮرﻣﻮل ک‪ Cm 3‬ﻣﻮﻟﻞ غﻠظت‪ m ،‬د حﻞ ﻛ‪5‬دوﻧﻜ‪ 3‬ﻣادې کتﻠﻪ‪ m ،‬د ﻣحﻠﻞ کتﻠﻪ او ‪ M‬د حﻞ ﻛ‪5‬دوﻧﻜ‪ 3‬ﻣادې‬ ‫ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻲ کتﻠﻪ را *ﻴﻲ‪.‬‬

‫ﻣثال‪ :‬د سرک‪ 3‬تﻴزابﻮ ‪ 140 g‬پﻪ ‪ 500 g‬اوبﻮ ک‪ 3‬حﻞ شﻮي دي‪ ،‬د سرک‪ 3‬ت‪5‬زابﻮ ) ‪ (CH 3 COOH‬ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻲ کتﻠﻪ‬ ‫‪ 60amu‬ده او د دې ﻣحﻠﻮل د ﻣﻮﻟﻞ غﻠظت پﻴدا ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫حﻞ ‪:‬‬

‫‪m 1000g molal‬‬ ‫‪M m/‬‬ ‫‪140g 1000g molal‬‬ ‫= ‪CM‬‬ ‫‪= 4,6molal‬‬ ‫‪60g 500g‬‬

‫‪m = 196g‬‬

‫= ‪Cm‬‬

‫‪m / = 500g‬‬ ‫? = ‪Cm‬‬

‫‪M = 60‬‬ ‫‪–6‬د تيتر غلظت ‪ :‬د حﻞ ﻛ‪5‬دوﻧﻜ‪ 3‬ﻣادې د گراﻣﻮﻧﻮ کچﻪ پﻪ ﻳﻮ ﻣﻠﻲ ﻟﻴتر ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬د تﻴتر غﻠظت 'خﻪ عبارت ده‪:‬‬ ‫‪g‬‬ ‫= ‪CT‬‬ ‫‪mL‬‬

‫ﻣثال ‪ :‬د ‪ KOH‬دوه ﻣﻮﻟره ) ‪ (2molar‬ﻣحﻠﻮل تﻴتر بﻪ 'ﻮﻣره وي؟‬ ‫حﻞ‪ :‬د ‪ KOH‬ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻲ کتﻠﻪ( ‪ ) 56‬ده‪.‬‬

‫? = ‪CT‬‬ ‫?=‪m‬‬ ‫‪M V .CM‬‬ ‫‪1000 mL.molar‬‬ ‫‪56 g.1000 mL.2molar‬‬ ‫=‪m‬‬ ‫‪= 112 g‬‬ ‫‪1000 mL‬‬ ‫‪112 g‬‬ ‫= ‪CT‬‬ ‫‪= 0.112 g / mL‬‬ ‫‪1000 mL‬‬ ‫=‪m‬‬

‫‪V = 1L‬‬ ‫‪M = 56‬‬ ‫‪CM = 2molar‬‬

‫‪١٤‬‬

‫د لوم‪7‬ي څپرکي لن‪6‬يز‬ ‫ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻣحﻠﻞ ک‪ 3‬د حﻞ ﻛ‪5‬دوﻧﻜ‪ 3‬ﻣادې ﻳﻮ ﻣتجاﻧس ﻣخﻠﻮط دی‪.‬‬ ‫دﻳﻮې ﻣادې حﻞ ک‪5‬دل پﻪ بﻠﻪ ﻣاده ک‪ 3‬د ﻫﻐﻮی پﻪ کﻴﻤﻴاوي ﻣاﻫﻴت او د تﻮدوخ‪ 3‬درج‪ 3‬پﻮرې اړه ﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ډول ﻗطبﻲ ﻣﻮاد پﻪ ﻗطبﻲ او غﻴر ﻗطبﻲ ﻣﻮاد پﻪ غﻴر ﻗطبﻲ ﻣﻮادو ک‪ 3‬حﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬حﻞ شﻮې ﻣاده ﻟﻪ جاﻣد سره د تعادل پﻪ حاﻟت ک‪ 3‬ده‪.‬‬ ‫د ﻣشبﻮع 'خﻪ ﻟﻮړﻣحﻠﻮل د حﻞ شﻮې ﻣادې کچﻪ ﻟﻪ ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل 'خﻪ زﻳاتﻪ ده‪.‬‬ ‫پﻪ غﻴر ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬د حﻞ شﻮې ﻣادې کچﻪ ﻟﻪ ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل 'خﻪ ﻟ‪8‬ه ده‪.‬‬ ‫د غﻠظت واحدوﻧﻪ د حﻞ ک‪5‬دوﻧک‪ 3‬ﻣادې د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ شﻤﻴر د ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻳﻮ واحد حجﻢ ک‪ 3‬او ﻳا د حﻞ‬ ‫ک‪5‬دوﻧکی ﻣادې کتﻠﻮي کچﻪ حﻞ کﻮوﻧکﻲ د !اکﻠ‪ 3‬کتﻠ‪' 3‬خﻪ عبارت ده‪.‬‬ ‫ﻟﻪ حﻞ شﻮې ﻣادې د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ کچﻪ د ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻳﻮواحد حجﻢ ک‪ 3‬د ﻣﻮﻻرﻳ"ﻲ غﻠظت 'خﻪ عبارت ده‪.‬‬ ‫ﻧارﻣﻠ"ﻲ غﻠظت دحﻞ ک‪5‬دوﻧک‪ 3‬ﻣادې ﻣعادل گرام ) ‪ ( Eq g‬د ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻳﻮواحد حجﻢ ک‪ 3‬دی‪.‬‬ ‫د حﻞ ﻛ‪5‬دوﻧﻜ‪ 3‬ﻣادې د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ اﻧدازه د ﻣحﻠﻞ پﻪ ﻳﻮه واحدﻳی کتﻠﻲ ک‪ 3‬د ﻣﻮﻻﻟ"ﻴﻲ غﻠظت 'خﻪ عبارت دی‪.‬‬ ‫ﻣﻮل ﻓرکشﻦ د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د برخﻮ د ﻳﻮې برخ‪ 3‬د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ اﻧدازه د ﻣحﻠﻮل د جﻮړوﻧکﻮ ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ پﻪ ﻣجﻤﻮع‬ ‫د و‪4‬شﻠﻮﻟﻪ پاﻳﻠ‪' 3‬خﻪ عبارت دی‬ ‫د حﻞ ک‪5‬دوﻧکﻲ ﻳا د حﻞ کﻮوﻧکﻲ ﻣادې ﻣﻮل ﻓرکشﻦ‪ ،‬د حﻞ ک‪5‬دوﻧکﻲ ﻳا حﻞ شﻮې ﻣادې د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ کچﻪ‬ ‫د ﻣحﻠﻮل پر ﻣجﻤﻮعﻲ ﻣﻮﻟﻲ کچ‪ 3‬ﻟﻪ تﻘسﻴﻢ 'خﻪ عبارت دی‪.‬‬ ‫دلوم‪7‬ي څپرکي پوښتن‪:3‬‬ ‫‪ .1‬د گازي ﻣحﻠﻮل‪ ،‬ﻣاﻳع ﻣحﻠﻮل او جاﻣد ﻣحﻠﻮل ﻳﻮﻣثال وړاﻧدې ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻣشبﻮع ﻣحﻠﻮل 'ﻪ ډول دی؟ کﻮم د ﻟﻴدﻟﻮ وړ ﻟﻴدﻧ‪ 3‬را*ﻴﻲ چ‪ 3‬ﻳﻮ ﻣحﻠﻮل ﻣشبﻮع دی؟‬ ‫‪ .3‬د کﻮﻣﻲ ساده ﻗاعدې د حﻞ ک‪5‬دو وړاﻧد وﻳﻨﻪ د ﻳﻮې ﻣادې حﻠ‪5‬دﻧﻪ پﻪ بﻠ‪ 3‬ﻣادې ک‪ 3‬گ"ﻮره ده؟‬ ‫‪ .4‬د اﻻﻧدې جدول د ‪ AgNO 3‬د حﻞ ک‪5‬دﻟﻮ ﻟپاره د تﻮدوخ‪ 3‬پﻪ بﻴﻼ بﻴﻠﻮدرجﻮک‪ 3‬پﻪ پام ک‪ 3‬وﻧﻴسئ‪:‬‬ ‫دتﻮدوخ‪ 3‬درجﻪ )‪( o C‬‬

‫‪: gAgNO 3 / 100g H 2 O‬اﻧحﻼل‬

‫‪0‬‬

‫‪122‬‬

‫‪30‬‬

‫‪216‬‬

‫‪40‬‬

‫‪311‬‬

‫‪60‬‬

‫‪440‬‬

‫‪80‬‬

‫‪585‬‬

‫‪100‬‬

‫‪733‬‬

‫‪١٥‬‬

‫اﻟﻒ ‪' -‬ﻪ رﻧ‪/‬ﻪ د ‪ AgNO3‬حﻞ ک‪5‬دل د اوبﻮ اوﻳا د تﻮدوخ‪ 3‬د درجﻮ پﻪ بدﻟﻮن سره بدﻟﻮن کﻮي؟‬ ‫ب – کﻪ چ‪5‬رې ‪ 300g‬د سپﻴﻨﻮ زرو ﻧاﻳترﻳت پﻪ ‪ 100 g‬اوبﻮک‪ 3‬د تﻮدوخ‪ 3‬پﻪ ‪ 30o C‬درجﻮک‪ 3‬واچﻮل شﻲ اﻳا‬ ‫جﻮړ شﻮی ﻣحﻠﻮل بﻪ ﻣشبﻮع وي او ﻛﻪ غﻴر ﻣشبﻮع؟‬ ‫ج –کﻪ چ‪5‬رې ‪ 100 g‬د سپﻴﻨﻮ زرو ﻧاﻳترﻳت پﻪ ‪ 100 g‬اوبﻮ ک‪ 3‬د تﻮدوخ‪ 3‬پﻪ ‪ 40°C‬ورزﻳات شﻲ‪' ،‬ﻪ بﻪ تر‬ ‫سره شﻲ؟‬ ‫‪' .5‬رﻧ‪/‬ﻪ بﻪ د سﻮدﻳﻢ سﻠﻔﻴ＀ ) ‪ 6.5% ( Na 2SO 4‬ﻣحﻠﻮل چ‪ 3‬پﻪ ﻫﻐﻪ ک‪ 45.0g 3‬سﻮدﻳﻢ سﻠﻔﻴ＀‬ ‫وي‪ ،‬ﻻستﻪ راوړئ؟‬ ‫‪ .6‬د پﻮتاشﻴﻢ اﻳﻮداﻳد ‪ 5.00%‬ﻣحﻠﻮل کتﻠﻪ چ‪ 3‬پﻪ ﻫﻐﻪ ک‪ 258g 3‬پﻮتاشﻴﻢ اﻳﻮداﻳد شتﻮن ﻟري‪ ،‬ﻣحاسبﻪ‬ ‫ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .7‬د ﻻﻧدﻧﻴﻮ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﻣﻮﻻرﻳتﻲ ﻣحاسبﻪ ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫اﻟﻒ ‪ 5.623g -‬سﻮدﻳﻢ بای کاربﻮﻧﻴ＀ ) ‪ ( NaHCO3‬پﻪ ‪ 250mL‬ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬حﻞ شﻮی دی‪.‬‬ ‫ب ‪ 184.6g -‬پﻮتاشﻴﻢ ډای کروﻣﻴ＀ ) ‪ (K 2Cr2O 7‬پﻪ ‪ 500.0mL‬ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬حﻞ شﻮی دی‪.‬‬ ‫ج ‪ 2.5 mol -‬سﻮدﻳﻢ سﻠﻔﻴ＀ ) ‪ ( Na 2SO 4‬پﻪ ‪ 1.25L‬ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬حﻞ شﻮی دی‪.‬‬ ‫د ‪ 16.45g -‬د خﻮړو ﻣاﻟگﻪ پﻪ ‪ 1.00L‬ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬حﻞ شﻮې ده‪.‬‬ ‫‪ .8‬د ﻫﻐﻪ ﻣحﻠﻮل ﻣﻮﻻرﻳ"ﻲ چ‪ 3‬د ‪ 60g‬سﻮدﻳﻢ ﻫاﻳدروکساﻳد پﻪ ‪ 2.00L‬ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬شتﻪ‪' ،‬ﻮﻣره ده؟‬ ‫‪' .9‬ﻮ گراﻣﻪ حﻞ ﻛ‪5‬دوﻧﻜ‪ 3‬ﻣاده د ‪ 3.50M‬گﻮگ‪ 7‬تﻴزابﻮ ) ‪ (H 2SO 4‬د ﻣحﻠﻮل د جﻮړوﻟﻮ ﻟپاره پﻪ کار ده؟‬ ‫کﻮم چ‪ 3‬دﻣحﻠﻮل حجﻢ ‪ 500 / 0mL‬وي‪.‬‬ ‫‪' .10‬ﻮ ﻣﻮﻟﻪ د ﻣاﻟگ‪ 3‬تﻴزاب ) ‪ (HCl‬د ﻫﻐﻪ پﻪ ‪ 85.0mL‬ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬شتﻮن ﻟري چ‪ 3‬غﻠظت ﻳ‪2.20M 3‬‬ ‫وي؟‬ ‫‪ .11‬سﻮچ وک‪7‬ئ چ‪ 80.0g 3‬د سﻮدﻳﻢ ﻫاﻳدروکساﻳد ﻳﻮه ﻧﻤﻮﻧﻪ پﻪ ‪ 1.50kg‬اوبﻮ ک‪ 3‬حﻞ شﻮې ده‪،‬‬ ‫اﻟﻒ – حﻞ شﻮې ﻣاده ﻳ‪ 3‬کﻮﻣﻪ ده؟ ب – حﻞ کﻮوﻧک‪ 3‬ﻣاده ﻳ‪ 3‬کﻮم دى؟ د– د ﻣحﻠﻮل ﻣﻮﻻﻟﻴ"ﻲ 'ﻮﻣره ده؟‬ ‫‪ .12‬د ﻣاﻟگ‪ 3‬تﻴزاب ) ‪ (HCl‬د ﻣحﻠﻮل ﻣﻮﻻﻟﻴ"ﻲ ﻣحاسبﻪ ک‪7‬ئ کﻮم چ‪ 3‬پﻪ ﻫﻐﻪ ک‪ 36.5g 3‬د ﻣاﻟگ‪3‬‬ ‫ت‪5‬زاب او ‪ 250 g‬اوبﻪ شتﻮن ﻟري‪.‬‬ ‫‪ .13‬د حﻞ شﻮې ﻣادې کچﻪ پﻪ ‪ 1.00molal‬ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬تر ﻻسﻪ ک‪7‬ئ‪ ،‬چ‪ 3‬د ﻳﻮ ﻣحﻠﻮل د جﻮړوﻟﻮ ﻟپاره‬ ‫چ‪ 3‬د *ﻮرې تﻴزاب ) ‪ (HNO3‬پﻪ ‪ 3.00Kg‬اوبﻮ ک‪ 3‬حﻞ شﻮې وي‪.‬‬ ‫‪ .14‬دﻫﻐﻪ ﻣحﻠﻮل ﻣﻮل ﻓرکشﻦ ﻣحاسبﻪ ک‪7‬ئ‪ ،‬چ‪ 3‬د ‪ 1.00mol‬ﻟﻪ ﻣاﻟگ‪ 3‬غﻠﻴظ ت‪5‬زاب ) ‪ (HCl‬او‬ ‫‪ 3.31mol‬اوبﻮ'خﻪ جﻮړ شﻮی وي‪ ،‬ﻫﻤدارﻧ‪/‬ﻪ د ﻧﻮﻣﻮړي ﻣحﻠﻮل د ﻣﻮﻟﻞ غﻠظت بﻪ 'ﻮﻣره وي؟‬ ‫‪ .15‬د سرک‪ 3‬پﻪ ﻣحﻠﻮل ک‪ 0.763 3‬ﻣﻮﻟﻪ د سرک‪ 3‬تﻴزاب ) ‪ (CH 3COOH‬او ‪ 1.0Kg‬اوپﻪ شتﻪ‪ ،‬د دې‬ ‫ﻣحﻠﻮل د ﻣﻮﻟ‪ 3‬برخﻮ کﻤﻴت او ﻣﻮﻟﻞ غﻠظت وﻣﻮﻣئ‪.‬‬

‫‪١٦‬‬

‫دويم څپرکى‬ ‫د محلولونو خواص‬

‫د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ډ‪4‬ر خﻮاص د ﻫﻐﻮی د حﻞ شﻮې او حﻞ کﻮوﻧک‪ 3‬ﻣادې پﻮرې اړه ﻟري‪ .‬د ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬پﻪ ډول‪:‬‬ ‫کﻪ چ‪5‬رې ﻣحﻠﻮل ترﻳﻮ خﻮﻧد وﻟري‪ ،‬دا خﻮاص د ﻫﻐﻪ د حﻞ شـــــــﻮې او ﻳا حﻞ کﻮوﻧک‪ 3‬ﻣادې پﻪ ﻣاﻫﻴت‬ ‫پﻮرې اړه ﻟري؛ ﻣگر د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬خﻮاص د ﻫﻐﻮى د حﻞ شﻮې ﻣادې او د حﻞ کﻮوﻧک‪ 3‬ﻣادې پﻮرې‬ ‫اړه ﻧﻪ ﻟري‪ .‬د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ پﻪ خﻮاص د غﻠظت او د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ذرو پﻪ حرکت پﻮرې اړه ﻟري‪ ،‬چ‪ 3‬دا خﻮاص‬ ‫د اسﻤﻮس عﻤﻠﻴﻪ او د اسﻤﻮتﻴک ﻓشار‪ ،‬د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ب‪7‬اس د ﻓشار *کتﻪ راتﻠﻞ‪ ،‬د اﻳشﻴدو د !کﻲ ﻟﻮړواﻟی‬ ‫او د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د کﻨگﻞ ک‪5‬دو د درج‪! 3‬ﻴ＀ واﻟی دی‪.‬‬ ‫پﻪ دې 'پرکﻲ ک‪ 3‬بﻪ پﻮه شئ چ‪ 3‬ﻧﻔﻮذ او خپرﻳدﻧﻪ‪ ،‬د اسﻤﻮس عﻤﻠﻴﻪ او اسﻤﻮتﻴک ﻓشار‪ ،‬د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ‬ ‫د ب‪7‬اس د ﻓشار *کتﻪ راتﻠﻞ‪ ،‬د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﻳشﻴدو او کﻨگﻞ ک‪5‬دو د بدﻟﻮن !کﻮ ﻻﻣﻞ 'ﻪ دی او د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ‬ ‫کﻮﻣﻮ پاراﻣتروﻧﻮ پﻮرې اړه ﻟري؟‬ ‫( برخﻮ اجزا) اﻟکتروﻟﻴت او غﻴر اﻟکتروﻟﻴت ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ 'ﻪ ډول ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ دي؟ او د ﻫﻐﻮى کﻮﻟﻴگاتﻴﻒ‬ ‫خﻮاص ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ 'خﻪ 'ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫‪١٧‬‬

‫‪ :1 - 2‬د محلولونو کوليگاتيف خواص )‪(Colligative Pr operties‬‬

‫د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬خﻮاص د ﻫﻐﻮی پﻪ حﻞ شﻮې او حﻞ کﻮوﻧک‪ 3‬ﻣادې پﻮرې اړه ﻧﻪ ﻟري؛ بﻠک‪ 3‬د ﻫﻐﻮی‬ ‫پﻪ غﻠظت او د ذرو ﻟﻪ حرکت سره اړﻳکﻪ ﻟري‪ ،‬چ‪ 3‬د کﻨﻴتﻴکﻲ واحدوﻧﻮ پﻪ واسطﻪ اﻧدازه ک‪85‬ي‪ .‬دا خﻮاص‬ ‫د کﻮﻟﻴگاتﻴﻔﻮ خﻮاصﻮ پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪84‬ي او عبارت ﻟﻪ اسﻤﻮس عﻤﻠﻴ‪ 3‬او ازﻣﻮتﻴک ﻓشار‪ ،‬پﻪ ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬د ﻣحﻠﻞ‬ ‫د ب‪7‬اس د ﻓشار *کتﻪ ک‪5‬دل‪ ،‬د ﻣحﻠﻮل د کﻨگﻞ ک‪5‬دو او اﻳشﻴدو درجﻪ ده‪ ،‬دا خﻮاص پﻪ وار سره ﻟﻮﻟﻮ؛ خﻮ ﻟﻪ‬ ‫!ﻮﻟﻮ 'خﻪ ﻣخک‪ 3‬بﻪ د ذرو د خپرﻳدو جرﻳان او د ذرو حرکت ﻣطاﻟعﻪ ک‪7‬و‪:‬‬ ‫خپر‪4‬دنه ( ‪ :) Diffusion‬د حﻞ شﻮې او حﻞ‬ ‫کﻮوﻧک‪ 3‬ﻣادې د غﻠظت د ﻣساوي ک‪5‬دو پﻪ خپﻞ سر‬ ‫جرﻳان چ‪ 3‬د ﻫﻐﻮى د ذرو د حرکت پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ 3‬ترسره‬ ‫ک‪85‬ي‪ ،‬د ډﻳﻔﻮژن پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪84‬ي‪ .‬کﻪ چ‪5‬رې د خﻮړو‬ ‫اوبﻪ‬ ‫ﻣاﻟگ‪ 3‬د غﻠﻴظ ﻣحﻠﻮل د پاسﻪ خاﻟص‪ 3‬اوبﻪ ورزﻳات‪3‬‬ ‫شﻲ؛ ﻧﻮ وبﻪ ﻟﻴدل شﻲ چ‪ 3‬د اوبﻮ ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻪ د ﻣحﻠﻮل‬ ‫ﻻﻧدﻧﻴﻮ برخﻮتﻪ او د ﻣاﻟگ‪ 3‬ذرې (د ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬پﻪ ډول‪:‬‬ ‫پﻮتاشﻴﻢ پرﻣﻨگﻨﻴت) د ﻣحﻠﻮل پاسﻨﻴﻮ برخﻮ تﻪ تر ﻫﻐﻪ‬ ‫وخت پﻮرې حرکت کﻮي‪ ،‬چ‪ 3‬د دوی غﻠظتــﻮﻧﻪ‬ ‫(‪ )1 - 2‬شکﻞ‪ :‬پﻪ ﻣحﻠﻞ ک‪ 3‬د ﻣﻨحﻠﻪ ﻣادې د خپرﻳدو عﻤﻠﻴﻪ‬ ‫د ﻟﻮ*‪ 3‬پﻪ !ﻮﻟﻮ برخﻮ ک‪ 3‬ﻣساوي شﻲ‪ .‬ﻫ‪5‬ره دې ﻧﻪ وي دا چ‪ 3‬ډﻳﻔﻮژن د ﻣﻮادو ﻟﻪ زﻳات غﻠظت 'خﻪ د ﻫﻐﻮی‬ ‫د ﻟ‪ 8‬غﻠظت پﻪ ﻟﻮر ترسره ک‪85‬ي‪ .‬پﻮرتﻪ (‪ )1 - 2‬شکﻠﻮﻧﻪ پﻪ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د دﻳﻔﻮژن عﻤﻠﻴﻪ را*ﻴﻲ‪:‬‬ ‫'رﻧگﻪ چ‪ 3‬پﻪ پﻮرتﻨﻲ شکﻞ ک‪ 3‬ﻟﻴدل ک‪85‬ي‪ ،‬پﻪ اوبﻮ ک‪ 3‬د پﻮتاشﻴﻢ پرﻣﻨگﻨﻴ＀ ) ‪ (KMnO 4‬دزﻳاتﻮﻟﻮ ﻟﻪ‬ ‫اﻣﻠﻪ‪ ،‬پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ 3‬د ﻫﻐﻮى ﻣحﻠﻮل ﻻس تﻪ را‪ ،3$‬چ‪ 3‬سﻮر ارغﻮاﻧﻲ رﻧگ ﻟري او دا رﻧگ د اﻧحﻼﻟﻴت عﻤﻠﻴ‪3‬‬ ‫پﻪ پﻴﻞ ک‪ 3‬د ﻧﻮﻣﻮړي ﻣحﻠﻮل پﻪ ‪$‬ﻴﻨﻮ برخﻮ ک‪ 3‬ﻟﻴدل ک‪85‬ي؛ خﻮ د وخت پﻪ ت‪5‬رﻳدو سره د پﻮتاشﻴﻢ پرﻣﻨگﻨاټ‬ ‫ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻪ د دغﻪ ﻣحﻠﻮﻟﻲ سﻴستﻢ پﻪ !ﻮﻟﻮ برخﻮ ک‪ 3‬خپر‪84‬ي‪.‬‬ ‫د پﻮتاشﻴﻢ پرﻣﻨ‪/‬ﻨاﻧﻴ＀‬ ‫او د اوبﻮ ﻣحﻠﻮل‬

‫پﻮتاشﻴﻢ پرﻣﻨگﻨاﻧﻴت‬ ‫دخپرﻳدو پﻪ جرﻳان ﻛ‪3‬‬

‫فعاليت‪:‬‬ ‫په حل کوونکي ک‪ 3‬د حل شوو موادو خپريدل او د هغوی د خپريدو چټکتيا‪:‬‬ ‫د اړيتا وړ توک‪ 3‬او مواد‪ :‬بﻴکر‪ ،‬د *ﻮروﻟﻮ ﻣﻴﻠﻪ‪ ،‬ﻗﻴﻒ‪ ،‬د ﻓﻠتر کاغذ‪ ،‬ﻧﻴﻞ تﻮتﻴا‪ ،‬د سﻠﻔر پﻮډر اوﻣﻘطرې اوبﻪ‬ ‫ک‪7‬نالره‪ :‬ﻳﻮ بﻴکر ترﻧﻴﻤاﻳﻲ برخ‪ 3‬ﻟﻪ اوبﻮ 'خﻪ ډک ک‪7‬ئ او پﻪ ﻫﻐﻪ باﻧدې ﻟــــ‪'8‬ﻪ ﻧﻴﻞ‬ ‫تﻮتﻴا او د سﻠﻔرو د پﻮډرو ﻣخﻠﻮط ور زﻳات ک‪7‬ئ‪ ،‬وگﻮرئ چ‪ 3‬د ﻧﻮﻣﻮړي ﻣخﻠﻮط ﻟﻪ اجزاو‬ ‫'خﻪ کﻮﻣﻪ ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬ره *ﻪ خپر‪84‬ي؟ ﻟ‪' 8‬ﻪ وروستﻪ د بﻴکر ﻣحتﻮﻳات ﻓﻠتر ک‪7‬ئ‪ ،‬خپﻠ‪ 3‬ﻟﻴدﻧ‪3‬‬ ‫پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکئ‪ .‬او ﻻﻧدې پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮاب ورک‪7‬ئ‪:‬‬ ‫‪ - 1‬د ﻣخﻠﻮط د اجزاو'خﻪ بﻪ کﻮﻣﻪ ﻳﻮه پﻪ اوبﻮ ک‪ 3‬پﻪ چ"کتﻴا سره خپره شﻲ؟‬ ‫‪ - 2‬د ﻧﻮﻣﻮړي ﻣخﻠﻮط کﻮم جز بﻪ د ﻓﻠتر کﻮﻟﻮ د عﻤﻠﻴ‪ 3‬پﻪ واسط‪ ᄁ‬جﻼ شﻲ؟‬ ‫‪ - 3‬ﻫﻐﻪ ﻣحﻠﻮل چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻓﻠتر کﻮﻟﻮ 'خﻪ وروستﻪ ﻻستﻪ را‪$‬ﻲ‪ ،‬ﻟﻪ کﻮﻣﻮ اجزاو 'خﻪ بﻪ‬ ‫جﻮړ شﻮی وي؟‬ ‫د ﻳادوﻟﻮ وړ ده چ‪ 3‬ﻣﻮاد د خپر‪4‬دﻟﻮ ﻟﻪ کبﻠﻪ ﻳﻮ د بﻞ پﻪ پرتﻠﻪ تﻮپﻴر ﻟري‪ .‬ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد چ‪3‬‬ ‫ﻟﻮﻳ‪ 3‬ذري ﻟري‪ ،‬د خپر‪4‬دو چ"کتﻴا ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ﻣﻮادو 'خﻪ ﻟ‪8‬ه ده کﻮﻣﻮ چ‪ 3‬ذرې وړې دي‪.‬‬

‫‪١٨‬‬

‫(‪ )2 - 2‬شکﻞ‪ :‬د ﻣﻮادو دخپرﻳدﻟﻮ چ"کتﻴا او 'رﻧگﻮاﻟﻲ ﻳﻮ پﻪ بﻞ ک‪3‬‬

‫‪ :1-2-2‬د آسموس عمليه او د اسموتيک فشار‬ ‫د آسموس عمليه‪ :‬د اوبﻮ ﻳا ﻧﻮرو حﻞ کﻮوﻧکﻮ ﻣﻮادو ت‪5‬رﻳدل ﻟﻪ ﻧﻴﻤﻪ د ت‪5‬ر‪4‬دو وړ غشا 'خﻪ د آسﻤﻮس‬ ‫د عﻤﻠﻴ‪ 3‬پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪84‬ي‪ :‬د ﻧﻴﻤﻪ د ت‪5‬ر‪4‬دو وړ غشاو خاصﻴت داس‪ 3‬دی چ‪ 3‬کﻮچﻨﻴﻮ ذرو تﻪ د تﻴرﻳدو اجازت‬ ‫ورکﻮي؛ خﻮ ﻟﻮﻳﻮ ذرو تﻪ د تﻴرﻳدو اجازت ﻧﻪ ورکﻮي‪ .‬پﻪ ر*تﻨ‪ 3‬تﻮ‪-‬ﻪ د آسﻤﻮس عﻤﻠﻴﻪ د ﻳﻮ ﻟﻮري ﻟﻪ خپرﻳدو‬ ‫'خﻪ عبارت ده‪.‬‬ ‫آسموتيک فشار‬ ‫ﻫﻐﻪ ﻗﻮه چ‪ 3‬حﻞ کﻮوﻧک‪ 3‬ﻣاده دې تﻪ ﻫ(ﻮې چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻧﻴﻤﻪ ت‪5‬ر‪4‬دو وړ غشاو چﻪ د رﻗﻴﻖ ﻣحﻠﻮل 'خﻪ غﻠﻴظ‬ ‫ﻣحﻠﻮل تﻪ ت‪5‬ره شﻲ‪ ،‬داﻗﻮه د گازوﻧﻮ ﻫﻐﻪ ډول ت‪5‬رﻳدل ﻫ(ﻮی چ‪ 3‬ﻟﻪ زﻳات ﻓشار ﻻﻧدې ﻟﻮ*ﻲ 'خﻪ د ﻫﻐﻪ ﻟﻮ*ﻲ‬ ‫پﻪ ﻟﻮر وي چ‪ 3‬د !ﻴ＀ ﻓشار ﻻﻧدې دي‪ ،‬ﻫﻤدا وارده شﻮې ﻗﻮه د سطح‪ 3‬پﻪ ﻳﻮواحد باﻧدي‪ ،‬پﻪ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د‬ ‫اسﻤﻮتﻴک ﻓشار پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪84‬ي‪.‬‬ ‫ﻫﻐﻪ ‪$‬اﻧ‪7/‬ي آﻟﻪ چ‪ 3‬د ﻫﻐ‪ 3‬پﻪ واسطﻪ د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﻓشار !اکﻞ ک‪85‬ي‪ ،‬د اسﻤﻮﻣتر )‪ (Osmometer‬پﻪ ﻧﻮم‬ ‫ﻳاد‪84‬ي‪ .‬اسﻤﻮﻣتر ﻳﻮې پردې ﻟروﻧکﻲ ﻟﻪ ﻟﻮ*ﻲ 'خﻪ چ‪ 3‬سﻮرى ﻟروﻧکی کارکﻲ سرپﻮښ ﻫﻢ ﻟري جﻮړ شﻮی‬ ‫دی‪ .‬د سرپﻮښ ﻟﻪ سﻮري 'خﻪ ﻳ‪ 3‬ﻳﻮه *ﻴ‪+‬ﻪ خﻮر شﻮی ﻧﻞ ت‪5‬ر شﻮی دي‪ .‬دا ﻧﻞ د *ﻴ‪+‬ﻪ ﻳ‪ 3‬تﻴﻮب پﻪ واسطﻪ‬ ‫د سﻴﻤابﻲ ﻣاﻧﻮﻣتر سره ت‪7‬ل شﻮی دی‪ .‬د اسﻤﻮﻣتر پﻪ غشا ﻟروﻧکﻲ ﻟﻮ*ﻲ ک‪ 3‬چ‪ 3‬د ﻣحﻠﻮل اسﻤﻮتﻴک ﻓشار‬ ‫اﻧدازه کﻮل غﻮ*تﻮﻧکی وي‪ ،‬اچﻮل ک‪85‬ي‪ .‬ﻣاﻧﻮﻣتر ک‪5‬دای شﻲ چ‪ 3‬ﻣستﻘﻴﻢ پﻪ کارکﻲ سرپﻮښ ک‪ 3‬وت‪7‬ل شﻲ‪،‬‬ ‫د (‪ )3 - 2‬شکﻞ سره سﻢ اسﻤﻮﻣتر د خاﻟصﻮ اوبﻮ 'خﻪ ډک ﻟﻮ*ﻲ پﻪ دﻧﻨﻪ ک‪ 3‬ک‪85‬دی‪ ،‬دﻟتﻪ د جرﻳان پﻪ پﻴﻞ‬ ‫ک‪ 3‬خاﻟصﻪ حﻞ کﻮوﻧکﻲ ﻟﻪ تشت 'خﻪ اسﻤﻮﻣتر تﻪ پﻪ ډ‪4‬ره کچﻪ د حﻞ شﻮې ﻣادې ﻟﻪ وتﻠﻮ پﻪ ﻧسبت ﻣحﻠﻮل تﻪ‬ ‫دﻧﻨﻪ ت‪5‬ر‪84‬ي‪ ،‬ﻧﻮ دﻟتﻪ د ﻣاﻳع سطحﻪ د اسﻤﻮﻣتر پﻪ تﻴﻮب ک‪ 3‬ﻟﻮړﻳ‪8‬ي او پﻪ ﻫﻐﻪ ک‪ 3‬ﻫاﻳدروستاتﻴکﻲ ﻓشار پﻪ پرﻟﻪ‬ ‫پسﻲ زﻳات‪85‬ي‪ .‬د ﻣﻨ‪%‬تﻪ راغﻠﻲ ﻫاﻳدروستاتﻴکﻲ ﻓشار پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ 3‬د ت‪5‬رﻳدﻧ‪( 3‬دﻳﻔﻮژن) چ"کتﻴا د اسﻤﻮﻣتر پﻪ دﻧﻨﻪ‬ ‫اود اسﻤﻮﻣتر پﻪ بﻬرک‪ 3‬سره ﻳﻮشان ک‪85‬ي او ډﻳﻨاﻣﻴکﻲ تعادل ﻣﻨ‪ #‬تﻪ را‪$‬ﻲ‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې وخت ک‪ 3‬د اسﻤﻮﻣتر پﻪ‬ ‫تﻴﻮب ک‪ 3‬د ﻣاﻳع ﻟﻮړﻳدل در‪84‬ي او اسﻤﻮتﻴک ﻓشار چ‪ 3‬د اسﻤﻮﻣتر درجﻪ ﻟروﻧکی ﻣاﻧﻮﻣتر ﻳ‪* 3‬ﻴﻲ‪ ،‬د تجرب‪3‬‬ ‫ﻻﻧدې ﻣحﻠﻮل ﻟﻪ ﻓشار 'خﻪ عبارت دی‪.‬‬ ‫د ﻧرﻳﻮ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اسﻤﻮتﻴک ﻓشار د ﻣحاسبﻪ کﻮﻟﻮ ﻟپاره (واﻧت ﻫﻮف) د گازوﻧﻮ د ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ د ﻣعادﻟ‪ 3‬پﻪ‬ ‫کاروﻟﻮ وړاﻧدﻳز وک‪ 7‬او ﻻﻧدې ﻧظرﻳﻪ ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ وړاﻧدې ک‪7‬ه‪:‬‬ ‫د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﻣساوي حجﻤﻮﻧﻪ د ﻳﻮشان ﻓشار او تﻮدوخ‪ 3‬ﻟﻪ شراﻳطﻮ ﻻﻧدې‪،‬‬ ‫‪n‬‬ ‫د ﻣساوي شﻤ‪5‬رو ذرو ﻟروﻧکی دي‪ PV= nRT :‬ﻳا ‪RT‬‬ ‫‪V‬‬ ‫دا چ‪ C = n 3‬ده؛ ﻧﻮ ‪ P = CRT‬ﻫﻢ ک‪5‬دای شﻲ‪.‬‬

‫=‪P‬‬

‫‪v‬‬

‫پﻪ دې ﻓﻮرﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ک‪ P3‬د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ اسﻤﻮتﻴک ﻓشار‪ V ،‬د ﻣحﻠﻮل حجﻢ‪n،‬‬ ‫د حﻞ شﻮې ﻣادې د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ شﻤ‪5‬ر‪ T ،‬پﻪ ﻣحﻠﻮل باﻧدې وارده شﻮې تﻮدوخﻪ‬ ‫او ‪ R‬ثابت دی چ‪ 3‬پﻪ گازوﻧﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ کارول شﻮی دی‪:‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪R = 8 31Joul mol 1 k‬‬

‫(‪ )3 - 2‬شکﻞ د اسﻤﻮﻣتر دستگاه‬ ‫‪١٩‬‬

‫پﻪ اﻟکتروﻟﻴتﻮ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د ذرو شﻤ‪5‬ر د ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻳﻮواحد حجﻢ ک‪ 3‬ډ‪4‬ر دی‪ ،‬ﻟﻪ دې کبﻠﻪ د ﻫﻐﻮى اسﻤﻮتﻴک‬ ‫ﻓشار ﻫﻢ زﻳات دی‪' .‬رﻧگﻪ چ‪ 3‬پﻪ اﻟکتروﻟﻴت ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ شﻤ‪5‬ر دغﻴر اﻟکتروﻟﻴت ﻟﻪ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ‬ ‫'خﻪ زﻳات دی‪ ،‬ﻟﻪ دې کبﻠﻪ د اﻟکتروﻟﻴت ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اسﻤﻮتﻴک ﻓشار ﻟﻪ غﻴر اﻟکتروﻟﻴت ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ 'خﻪ‬ ‫زﻳات وي؛ ﻧﻮ ﻫﻐﻪ ﻓﻮرﻣﻮل چ‪ 3‬د ﻫﻐﻪ پر بﻨس＀ د اﻟکتروﻟﻴت ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ اسﻤﻮتﻴک ﻓشار ﻣحاسبﻪ ک‪5‬دای شﻲ‪،‬‬ ‫پﻪ ﻻﻧدې ډول دی‪:‬‬ ‫‪Pos = iCRT‬‬

‫پﻪ دې ﻓﻮرﻣﻮل ک‪ i 3‬د واﻧت ﻫﻮف ضرﻳب دی او د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د !ﻮ!ﻪ ک‪5‬دو ﻟﻪ درج‪ 3‬سره اړﻳکﻪ ﻟري چ‪ 3‬پﻪ‬ ‫ﻻﻧدې ډول ﻻس تﻪ را‪$‬ﻲ (پﻪ ر*تﻴاچ‪ i 3‬د اﻟکتروﻟﻴت ﻣﻮادو د اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ شﻤﻴر*ﻴﻲ)‪:‬‬ ‫د ذرو !ﻮل شﻤﻴر‬ ‫د حﻞ ک‪5‬دوﻧک‪ 3‬ﻣادې د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ شﻤ‪5‬ر‬

‫=‪i‬‬

‫د وﻳﻨ‪ 3‬د پﻼزﻣا اسﻤﻮتﻴک ﻓشار !اکﻠی دی چ‪ 3‬پﻪ ‪ 700 800kpa‬شا وخﻮا ک‪ 3‬خﻮ‪$‬ﻨده دی‪ ،‬د وﻳﻨ‪3‬‬ ‫د ﻟﻮړ ﻓشار 'خﻪ *کارﻳ‪8‬ي‪ ،‬چ‪ 3‬د وﻳﻨ‪ 3‬غﻠظت زﻳات دی‪ .‬عضﻮی ﻣرکبﻮﻧﻪ او ﻣاﻟگﻪ پﻪ وﻳﻨﻪ ک‪ 3‬شتﻪ چ‪ 3‬د‬ ‫دې ﻓشارﻳﻮه برخﻪ دوی پﻮرې اړه ﻟري‪ ،‬دا ﻓشار د اﻧ‪/‬ﻮتﻴک ﻓشار ( ‪ () Angoticpressure‬ﻟﻮړ ﻓشار) پﻪ ﻧﻮم‬ ‫ﻳاد‪84‬ي او د وﻳﻨﻲ ‪ 0.5%‬برخﻪ د !ﻮل ﻓشار 'خﻪ عبارت دی چ‪ 3‬ﻟﻪ ‪ 3.5 4.9KPa‬سره ﻣساوي دی‪ .‬د‬ ‫اسﻤﻮس عﻤﻠﻴﻪ او د اسﻤﻮتﻴک ﻓشار د ﻧباتاتﻮ پﻪ وده او پاﻳ‪+‬ت ک‪ 3‬بﻨس"ﻴز رول ﻟري‪ .‬اسﻤﻮتﻴک ﻓشار پﻪ ﻧباتاتﻮ‬ ‫ک‪ 3‬ﻟﻪ رﻳ‪' 3+‬خﻪ تر ﻟﻮړو 'ﻮکﻮ پﻮرې ﻟﻪ ﻳﻮ 'خﻪ تر ‪ 5‬ﻣﻴگا پاسکال پﻮرې بدﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ‪ .‬داس‪ 3‬چ‪ 3‬پﻪ رﻳ‪+‬ﻮ‬ ‫ک‪ 3‬ﻳﻮ ﻣﻴگا پاسکال او پﻪ پا‪1‬ﻪ او گﻠﻮﻧﻮ ک‪ 5 3‬ﻣﻴگا پاسکال دی‪.‬‬

‫‪٢٠‬‬

‫ايزوتانيک‪ ،‬هايپرتانيک او هايپوتانيک محلولونه‬ ‫ايزوتانيک محلولونه‪ :‬ﻫﻐﻪ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ دي چ‪ 3‬عﻴﻦ غﻠظت او اسﻤﻮتﻴک ﻓشار ﻟروﻧک‪ 3‬دي‪ ،‬دا ډول‬ ‫ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره اﻳزوتاﻧﻴک )‪ (Iso tan ic‬ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪84‬ي‪ .‬د ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬پﻪ ډول‪ :‬د خﻮړو د ﻣاﻟگ‪3‬‬ ‫‪ 0.9%‬ﻣحﻠﻮل او د گﻠﻮکﻮز ‪ 5%‬ﻣحﻠﻮل د وﻳﻨ‪ 3‬سره اﻳزوتاﻧﻴک دي؛ کﻪ چ‪5‬رې حﻴﻮاﻧﻲ ﻳا ﻧباتﻲ حجرې ﻟﻪ‬ ‫ﻫﻐﻮی سره پﻪ اﻳزوتاﻧﻴک ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬ک‪+5‬ﻮدل شﻲ‪ ،‬پﻪ دوی ک‪ 3‬کﻮم بدﻟﻮن ﻧﻪ ﻟﻴدل ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫هايپرتونيک محلولونه‪ :‬کﻪ چ‪5‬ري دکﻮم ﻣحﻠﻮل غﻠظت او اسﻤﻮتﻴک ﻓشار ﻳ‪ 3‬د ستﻨدرد او ﻟﻪ ﻫﻐﻪ سره‬ ‫پرتﻠﻪ شﻮي ﻣحﻠﻮل 'خﻪ زﻳات وي‪ .‬دا رﻧ‪/‬ﻪ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره د ﻫاﻳپرتﻮﻧﻴک ‪ Hypertinic‬دي‪.‬‬ ‫کﻪ چ‪5‬رې ﻧباتﻲ او ﻳا حﻴﻮاﻧﻲ حجرې ﻟﻪ ﻫﻐﻮ سره ﻫاﻳپرتﻮﻧﻴک پﻪ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ک‪ 3‬کﻴ‪+‬ﻮدل شﻲ پﻪ دې صﻮرت ک‪3‬‬ ‫بﻪ حجرې پﻮچ‪ 3‬اود ﻫﻐﻮى پﻼزﻣﻮﻟﻴز ‪ Palazmolyis‬تر سره ک‪85‬ي چ‪ 3‬حجرې وچ‪ 3‬او ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ ‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫هايپوتانيک محلولونه‪ :‬ﻫﻐﻪ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ چ‪ 3‬د ﻫﻐﻮى غﻠظت او اسﻤﻮتﻴک ﻓشار ﻳ‪ 3‬د کﻮم ستﻨدرد او‬ ‫ﻟﻪ ﻫﻐﻪ سره پرتﻠﻪ شﻮی ﻣحﻠﻮل؛ د بﻴﻠ‪/‬ی پﻪ‬ ‫ډول‪ :‬ﻟﻪ وﻳﻨ‪' 3‬خﻪ ﻟ‪ 8‬وي دا رﻧ‪/‬ﻪ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ‬ ‫ﻫاﻳپﻮتاﻧﻴک ( ‪ ) Hypo tan ic‬دي‪ ،‬د حجرو‬ ‫شتﻮن پﻪ ﻫاﻳپﻮتاﻧﻴک ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮک‪ 3‬دﻫﻐﻮی د‬ ‫ﻫﻴﻤﻮﻟﻴزﻳز ‪ Hemolysis‬ﻻﻣﻞ گر‪$‬ﻲ‪ ،‬چ‪3‬‬ ‫حجرې پ‪7‬س‪85‬ي او پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ 3‬حجرې چﻮي‬ ‫او ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ ‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )4 - 2‬شکﻞ پﻼزﻣﻮﻟﻴز او ﻫﻴﻤﻮﻻﻳز شﻮې حجرې‬ ‫(‪ )4 - 2‬شکﻞ ﻫﻴﻤﻮﻻﻳز او پﻼزﻣﻮﻻﻳز شﻮې‬ ‫غﻴر ﻧارﻣﻞ حجري *ﻴﻲ‪:‬‬ ‫پﻪ طبﻲ عﻤﻠﻴاتﻮ ک‪ 3‬ﻟﻪ 'ﻮ جزﻳﻲ ﻓزﻳاﻟﻮژﻳک ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ 'خﻪ چ‪ 3‬د ﻫﻐﻮى ترکﻴب د وﻳﻨ‪ 3‬ﻟﻪ پﻼزﻣاﻳﻲ ترکﻴب‬ ‫سره سﻤﻮن وﻟري‪ ،‬گ"ﻪ اخﻴستﻞ ک‪85‬ي‪ .‬دا ډول ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ د ‪ K + , Ca 2+ , Mg 2+‬اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ ﻟروﻧک‪ 3‬دي‪ .‬پﻪ طبﻲ‬ ‫چاروک‪ 3‬ﻫاﻳپرتاﻧﻴک ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ د زخﻤﻮﻧﻮ د ﻣﻴﻨ‪%‬ﻠﻮ ﻟپاره پﻪ کار وړل ک‪85‬ي‪ .‬ﻟکﻪ‪ :‬د پاﻳﻮدﻳﻦ ﻳا !ﻴﻨچر ﻣحﻠﻮل‪.‬‬ ‫د اسﻤﻮتﻴکﻲ ډ‪4‬ري *‪ 3‬عاﻟﻲ دستگاوې پ‪+‬تﻮرگﻲ دي چ‪ 3‬د ﻫﻐﻮى ﻣﻬﻤﻪ وظﻴﻔﻪ د ﻣﻴتابﻮﻟﻴزم دجرﻳان د‬ ‫وروستﻴﻮ ﻣحصﻮﻟﻮﻧﻮ ﻟرې کﻮل دي‪ ،‬دا جرﻳان د اسﻤﻮس د عﻤﻠﻴ‪ 3‬پﻪ واسطﻪ ترسره ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫پ‪+‬تﻮرگﻲ د اوبﻮ کچﻪ پﻪ اورگاﻧﻴزم ک‪ 3‬تﻨظﻴﻤﻮي‪ ،‬پﻪ دې جرﻳاﻧک‪ 3‬د اوبﻮ د ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ د پ‪+‬تﻮرگﻮ د پردو د‬ ‫ت‪5‬رﻳدﻧ‪ 3‬وړتﻴا ﻟپاره خاص ﻫارﻣﻮن د اﻧتی دﻳﻮرتﻴک ﻫارﻣﻮن )‪ (Antidiaretic Harmon‬پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻟﻪ کچ‪ 3‬سره‬ ‫ت‪7‬ﻟی دی‪ .‬د دې ﻫارﻣﻮن ﻟ‪8‬واﻟی پﻪ پ‪+‬تﻮرگﻮ ک‪ 3‬د اوبﻮ د وتﻠﻮ او تشﻮﻣﻴتﻴازو د زﻳات واﻟﻲ ﻻﻣﻞ ‪-‬ر‪$‬ﻲ چ‪3‬‬ ‫تر ‪ 10‬وارې ﻟﻪ ﻧﻮرﻣال حد 'خﻪ زﻳات‪85‬ي او د دې ﻫارﻣﻮن زﻳاتﻮاﻟی ﻟﻪ پ‪+‬تﻮر گﻮ 'خﻪ د ﻟ‪8‬و اوبﻮ د وتﻠﻮ ﻻﻣﻞ‬ ‫گر‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪٢١‬‬

‫فعاليت‬ ‫ﻻﻧدې شکﻠﻮﻧﻪ پﻪ ‪$‬ﻴر سره وگﻮرئ او رو*اﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ک‪7‬ئ‪ ،‬دا حﻴﻮاﻧﻲ او ﻧباتﻲ حجرې کﻮﻣ‪ 3‬چ‪ 3‬پﻪ دې شکﻠﻮﻧﻮک‪ 3‬ﻟﻴدل‬ ‫ک‪85‬ي‪،‬پﻪ کﻮم ډول ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮک‪ 3‬کﻮم چ‪ 3‬ﻟﻪ دوی سره ﻫاﻳپرتاﻧﻴک‪ ،‬ﻫاﻳپﻮتاﻧﻴک او اﻳزوتاﻧﻴک دي‪ ،‬شتﻮن ﻟري؟ د ﻧﻮﻣﻮړو‬ ‫حجرو بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ ﻫﻢ و!اکئ‪.‬‬

‫(‪ )5 - 2‬شکﻞ پﻪ اﻳزوتاﻧﻴک‪ ،‬ﻫاﻳپرتاﻧﻴک او ﻫاﻳپﻮتاﻧﻴک‬ ‫ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د ﻧباتﻰ او حﻴﻮاﻧﻲ حجرو'رﻧ‪/‬ﻮاﻟی‬

‫‪ 2 - 1- 2‬د حل شوې مادې په شتون ک‪ 3‬د حل کوونک‪ 3‬مادې د ب‪7‬اس د فشار ټيټيدل‬ ‫کﻪ چ‪5‬رې پﻪ ﻳﻮ ﻟﻮ*ﻲ ک‪ 3‬ﻟ‪'8‬ﻪ اوبﻪ واچﻮل شﻲ‪ ،‬دا اوبﻪ پرﻟﻪ پسﻲ تﻮ‪-‬ﻪ ب‪7‬اس ک‪85‬ي‪ .‬او ﻫﻐﻪ ﻓشار چ‪ 3‬د‬ ‫ﻣاﻳع د پﻮرتﻨ‪ 9‬برخ‪ 3‬د ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ د ب‪7‬اس پﻪ شتﻮن‬ ‫ک‪ 3‬ﻣﻨ‪ #‬تﻪ را‪$‬ﻲ‪ ،‬د ب‪7‬اس د ﻓشار پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪84‬ي‪.‬‬ ‫ﻣاﻳع ﻣﻮاد د تﻮدوخ‪ 3‬پﻪ ﻫره درجﻪ ک‪ 3‬ب‪7‬اس کﻮﻟی‬ ‫شﻲ‪ .‬د ﻣاﻳعاتﻮ د ب‪7‬اس چ"کتﻴا د ﻫﻐﻮ د پﻮرتﻨ‪9‬‬ ‫سطح‪ 3‬ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ پﻪ شﻤﻴر پﻮري اړه ﻟري‪.‬‬ ‫(‪ )6 - 2‬اﻟﻒ شکﻞ د خاﻟص‪ 3‬ﻣاﻳع ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ‬ ‫او (‪ )6 - 2‬ب شکﻞ د ﻫﻤاغ‪ 3‬ﻣاﻳع ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﻧﻪ ت‪+‬تﻴدوﻧکﻮﻣﻮادو سره د ﻣحﻠﻮل پﻪ حاﻟت ک‪ 3‬پﻪ‬ ‫خالص محلل‬ ‫ﻳﻮشان شراﻳطﻮک‪* 3‬ﻴﻲ‪:‬‬ ‫ستاس‪ 3‬پﻪ ﻧظر دکﻮم ﻟﻮ*ﻲ پﻪ سطحﻪ ک‪ 3‬د (‪ )6 - 2‬شکﻞ د خاﻟص حﻞ کﻮوﻧکﻲ او د ﻫﻐﻪ ﻣحﻠﻮل د ب‪7‬اس د ﻓشار پرتﻠﻪ‬ ‫د ﻧﻪ ت‪+‬تﻴدوﻧکﻮﻣﻮادو سره‬ ‫ب‪7‬اس ک‪5‬دو چ"کتﻴا ډ‪4‬ره ﻟﻮړه ده؟ أﻳا پﻪ دې ﻟﻮ*‪3‬‬ ‫ک‪ 3‬د ب‪7‬اس ﻓشار ډ‪4‬ر زﻳات دی؟ وﻟ‪3‬؟‬ ‫کﻠﻪ چ‪ 3‬ﻧﻪ ت‪+‬تﻴدوﻧکﻲ ﻣﻮاد پﻪ ﻣاﻳع حﻞ ک‪5‬دوﻧکﻲ ک‪ 3‬حﻞ شﻲ‪ ،‬تﻞ د ﻣاﻳع پﻪ سطحﻪ ک‪ 3‬د حﻞ شﻮوﻣﻮادو‬ ‫‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ذرې د حﻞ کﻮوﻧکﻮ ﻣﻮادو د ذرو ‪$‬اى ﻧﻴسﻲ‪ ،‬دا عﻤﻞ د حﻞ کﻮوﻧکﻮ د ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ د شﻤ‪5‬رو د ﻟ‪8‬واﻟﻲ‬ ‫‪٢٢‬‬

‫ﻻﻣﻞ پﻪ پﻮرتﻨ‪9‬سطحﻪ ک‪- 3‬ر‪$‬ﻲ او د ﻫﻐﻪ د ب‪7‬اس چ"کتﻴا !ﻴ"ﻮي‪ ،‬چ‪ 3‬پﻪ دې تﻮ‪-‬ﻪ د ﻣاﻳع د ب‪7‬اس ﻓشار ﻫﻢ !ﻴ"ﻴ‪8‬ي‪.‬‬ ‫د ‪ Raoult‬پﻪ ﻧﻮم عاﻟﻢ کﻠﻪ چ‪ 3‬د حﻞ کﻮوﻧکﻲ د ب‪7‬اس ﻓشار د حﻞ شﻮي ﻣادې پﻪ شتﻮن ک‪ 3‬پﻪ ﻧري ﻧﻪ‬ ‫ت‪+‬تﻴدوﻧکﻲ ﻣحﻠﻮﻟﻲ ﻣﻮادو ک‪ 3‬د 'ﻴ‪7‬ﻧ‪ 3‬ﻻﻧدې وﻧﻴﻮل؛ ﻧﻮ پﻪ ﻻس ﻳ‪ 3‬راوړل چ‪ 3‬د ﻣحﻠﻞ د ب‪7‬اس ﻓشار د ﻧﻪ‬ ‫ت‪+‬تﻴدوﻧکﻲ ﻣادې پﻪ شتﻮن ک‪ 3‬پﻪ ﻣستﻘﻴﻢ د حﻞ کﻮوﻧک‪ 3‬ﻣادې پﻪ غﻠظت پﻮرې اړه ﻟري‪:‬‬ ‫‪P=P N‬‬ ‫‪o 1‬‬

‫پﻪ پﻮرتﻨ‪ 9‬ﻣعادﻟ‪ 3‬ک‪ P 3‬د حﻞ کﻮوﻧک‪ 3‬ﻣادې د ب‪7‬اس ﻓشارد حﻞ ک‪5‬دوﻧک‪ 3‬ﻣادې پﻪ شتﻮن ک‪ p o ،3‬د خاﻟص‬ ‫حﻞ کﻮوﻧکﻲ د ب‪7‬اس ﻓشار او ‪ N `1‬حﻞ کﻮوﻧک‪ 3‬ﻣﻮﻟﻲ برخﻪ ده‪ ،‬دا چ‪ N1 + N 2 = 1 3‬ده؛ ﻧﻮ ‪N1 = 1 N 2‬‬ ‫‪p p‬‬ ‫ک‪85‬ي‪ ،‬ﻟﻴکﻠﻰ شﻮ چ‪:3‬‬ ‫) ‪p = p (1 N‬‬ ‫= ‪N‬‬ ‫‪o‬‬

‫‪2‬‬

‫‪2‬‬

‫‪po‬‬ ‫‪p= p‬‬ ‫‪p‬‬ ‫= ‪N2‬‬ ‫‪po‬‬

‫‪o‬‬

‫‪p = p po N 2‬‬ ‫‪po N 2 = po p‬‬

‫‪po‬‬

‫‪o‬‬

‫پﻮرتﻨی ﻓﻮرﻣﻮل د راوﻟت د ﻗاﻧﻮن 'ر‪-‬ﻨدوﻧکی دی او داس‪ 3‬وﻳﻞ ک‪85‬ي‪ :‬د حﻞ کﻮوﻧکﻲ ﻧسبﻲ ب‪7‬اس د‬ ‫ﻓشار !ﻴ＀ واﻟﻰ (د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ب‪7‬اس د ﻓشار) د حﻞ شﻮې ﻣادې پﻪ شتﻮن ک‪ 3‬د حﻞ شﻮې ﻣادې ﻟﻪ ﻣﻮﻟﻲ برخ‪3‬‬ ‫(ﻣﻮﻟﻲ سﻬﻢ )سره ﻣساوي دی‪.‬‬ ‫فعاليت‬ ‫اﻟﻒ‪ -‬پﻪ پﻪ درې ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ ﻟﻮ*ﻮک‪ 3‬پﻪ وار سره خاﻟص‪ 3‬اوبﻪ‪،‬‬ ‫د بﻮرﻳﻮ ﻳﻮ ﻣﻮﻟره او د بﻮرې دوه ﻣﻮﻟره ﻣحﻠﻮل شتﻮن ﻟري‪ .‬د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د‬ ‫ب‪7‬اس چ"کتﻴا او د ﻫر ﻳﻮ د ب‪7‬اس ﻓشارﻻستﻪ راوړئ‪.‬‬ ‫ب‪ -‬پﻪ ﻻﻧدې شکﻠﻮﻧﻮ ک‪ 3‬خاﻟص‪ 3‬اوبﻪ او د ﻣاﻟگ‪ 3‬ﻣحﻠﻮل پﻪ ت‪7‬ﻟﻲ‬ ‫ﻣحﻴط او پﻪ ثابتﻪ تﻮدوخﻪ ک‪ 3‬شتﻪ‪ ،‬د وخت پﻪ ت‪5‬رﻳدو سره کﻮم بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ‬ ‫بﻪ د دوی د اوبﻮ پﻪ کچﻪ ک‪ 3‬وﻟﻴدل شﻲ؟‬

‫حﻞ ﻛﻮوﻧﻜﻲ‬

‫غﻠﻴظ ﻣحﻠﻮل‬

‫حﻞ شﻮي‬

‫(‪ )7 - 2‬شکﻞ‪ :‬د خاﻟص حﻞ کﻮوﻧکﻲ او د ﻫﻐﻪ دﻣحﻠﻮل د‬ ‫ب‪7‬اس د ﻓشار پرتﻠﻪ‬

‫زده ي‪ 3‬ک‪7‬ئ‬ ‫د خﻮړو د ﻣاﻟگ‪ 3‬دوه سﻠﻨﻪ ﻣحﻠﻮل بﻪ د کﻮم ب‪7‬اس ﻓشار ﻟروﻧکی وي؟ کﻪ چ‪5‬رې د ﻫﻐ‪ 3‬حﻞ کﻮوﻧک‪ 3‬ﻣاده اوبﻪ وي‪ ،‬د خﻮړو‬ ‫د ﻣاﻟگ‪) NaCl (3‬ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻲ کتﻠ‪ 58.5 3‬وي‪.‬‬

‫حﻞ‪ :‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ي سرک‪ 3‬د حﻞ کﻮوﻧکﻲ ﻳاد حﻞ شﻮې ﻣادې ﻣﻮﻟﻲ برخﻪ پﻴدا کﻮو‬ ‫‪m/M‬‬ ‫‪2g/58.5g mol 1‬‬ ‫=‬ ‫‪m/M + m/M 2g/58.5g mol 1 +98g/18g mol 1‬‬

‫=‬

‫‪NaCl‬‬

‫‪N‬‬

‫‪0.0342mol‬‬ ‫‪0.034m0l‬‬ ‫=‬ ‫‪=0.0062‬‬ ‫‪0.034mol +5.44mol 5.478mol‬‬ ‫‪p‬‬ ‫= ‪N NaCl‬‬ ‫‪p= N NaClp0 =0.0062 101.3kpa =0.628kpa‬‬ ‫‪p0‬‬ ‫= ‪N NaCl‬‬

‫‪p,101.3kpa 0.628kpa = 100.672‬‬

‫‪p, p‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪0‬‬

‫‪p=p‬‬

‫‪W% = 2%‬‬ ‫‪m NaCl = 2g‬‬ ‫‪m H O =98g‬‬ ‫‪2‬‬ ‫?=‪P‬‬

‫‪٢٣‬‬

‫‪ :3 - 1 - 2‬د محلولونو د ايشيدو د درج‪ 3‬لوړ‪4‬دل‬ ‫د حﻞ کﻮوﻧکﻲ او د ﻫﻐﻪ د ﻣحﻠﻮل د اﻳشﻴدو د درج‪ 3‬کﻤﻴت را*ﻴﻲ‪ ،‬چ‪ 3‬دخاﻟـــــــــص حﻞ کﻮوﻧکﻲ د‬ ‫اﻳشﻴدو درجﻪ‪ ،‬د ﻫﻐﻪ ﻟﻪ ﻧﻪ ت‪+‬تﻴدوﻧکﻲ ﻣادې سره د جﻮړ شﻮي ﻣحﻠﻮل اﻳشﻴدو ﻟﻪ درج‪' 3‬خﻪ ډ‪4‬ره *کتﻪ ده‪.‬‬ ‫د دې بدﻟﻮن ﻻﻣﻞ 'ﻪ شی دی؟ د دې پﻮ*تﻨ‪ 3‬د سﻢ ‪$‬ﻮاب د ﻻستﻪ راوړﻟﻮ ﻟپاره باﻳد 'ر‪-‬ﻨده شﻲ چ‪' 3‬ﻪ‬ ‫وخت ﻳﻮه ﻣاده پﻪ اﻳشﻴدو را‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫د حﻞ کﻮوﻧکﻲ د ﻧسبﻲ ب‪7‬اس ﻓشار !ﻴ"ﻴدل چ‪ 3‬حﻞ شﻮې ﻣاده ﻳ‪ 3‬ﻻﻣﻞ ‪-‬ر‪$‬ﻲ‪ ،‬د ﻫﻐﻮى دﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د‬ ‫اﻳشﻴدو پﻪ درج‪ 3‬باﻧدې ﻫﻢ اغ‪5‬زه ﻟري‪ .‬ﻳﻮه ﻣاده ﻫﻐﻪ وخت پﻪ اﻳشﻴدو را‪$‬ﻲ‪ ،‬چ‪ 3‬د ﻫﻐ‪ 3‬د ﻧﻨﻨ‪ 3‬ب‪7‬اس ﻓشار‬ ‫د باﻧدﻧ‪ 3‬ﻓشار ﻳعﻨ‪ 3‬اتﻤﻮسﻔﻴر ﻟﻪ ﻓشار سره ﻣساوي شﻲ‪ .‬اوبﻪ پﻪ ﻳﻮ اتﻤﻮسﻔﻴر ﻓشار ک‪ 3‬د تﻮدوخ‪ 3‬پﻪ ‪100o C‬‬ ‫ک‪ 3‬پﻪ اﻳشﻴدو را‪$‬ﻲ‪ .‬د بﻮرې او د اوبﻮ د ﻣحﻠﻮل د ب‪7‬اس ﻓشار د خاﻟصﻮ اوبﻮ د ب‪7‬اس ﻟﻪ ﻓشار 'خﻪ !ﻴ＀ دی‪،‬‬ ‫ﻧﻮﻟﻪ دې کبﻠﻪ چ‪ 3‬د ب‪7‬اس ﻓشار ﻳﻮ اتﻤﻮسﻘﻴر تﻪ ورسﻴ‪8‬ي‪ ،‬باﻳد د اوبﻮ د ﻻﻧدﻧ‪ 9‬برخ‪ 3‬ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻪ پﻮرتﻨ‪ 9‬برخ‪3‬‬ ‫تﻪ وﻟﻴ‪8‬ل شﻲ؛ 'رﻧگﻪ چ‪ 3‬دا ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻪ د ډ‪4‬رې ﻟ‪8‬ې اﻧرژ ۍ ﻟروﻧکﻲ دي؛ ﻧﻮ باﻳد ﻫﻐﻮى تﻪ اﻧرژي ورک‪7‬ل شﻲ‬ ‫تر'ﻮ پﻮرتﻨ‪ 9‬سطح‪ 3‬تﻪ راشﻲ او ب‪7‬اس وک‪7‬ي‪ ،‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ 3‬د خاﻟص ﻣحﻠﻞ د اﻳشﻴدو درجﻪ د ﻫﻐﻪ د‬ ‫ﻣحﻠﻮل پﻪ پرتﻠﻪ *کتﻪ ده‪ ،‬دﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮد ب‪7‬اس ﻓشار !ﻴ"ﻴدل‪ ،‬ددې ﻻﻣﻞ گر‪$‬ﻲ چ‪ 3‬ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ تﻪ دوﻣره تﻮدوخﻪ‬ ‫ورکﻮل شﻲ‪ ،‬چ‪ 3‬د ﻫﻐﻮى د ذرو ترﻣﻨ‪ #‬دﻧﻨﻪ ﻓشار ﻟﻪ باﻧدﻧﻲ ﻓشار سره ﻣساوي شﻲ‪.‬‬

‫فعاليت‬ ‫د محلولونو د ايشيدو د ټکي موندل‪:‬‬ ‫د اړتيا وړ سامان او لوازم‪ :‬پﻴپت‪ ،‬د *ﻮروﻟﻮ ﻣﻴﻠﻪ‪! ،‬ست تﻴﻮب‪ ،‬ﻓﻠزي ﻧﻴﻮﻧک‪ 3‬پاﻳﻪ‪ ،‬اﻟکﻮﻟﻲ 'راغ ﻳا د بﻨسﻦ 'راغ‪ ،‬ﻟﻪ‬ ‫اوبﻮ 'خﻪ ډک ﻟﻮ*ی‪ ،‬ﻣاﻳع پاراﻓﻴﻦ‪ ،‬د بﻮرې ﻳﻮ ﻣﻮﻟره ﻣحﻠﻮل‪ KNO3 ، CaCl 2 ،‬او ‪NaCl‬‬ ‫ک‪7‬نالره‪:‬‬ ‫‪ - 1‬د ﻣاﻳع ﻳﻮه ﻧﻤﻮﻧﻪ او د *ﻮروﻟﻮ ﻳﻮه ﻣﻴﻠﻪ چ‪ 3‬د ﻫﻐ‪ 3‬ﻳﻮ سر ﻳ‪ 3‬ت‪7‬ﻟﻰ وي‪ ،‬واخﻠئ او ﻫﻐﻪ پﻪ ﻳﻮ !ست تﻴﻮب ک‪ 3‬داس‪ 3‬ک‪85‬دئ‬ ‫چ‪ 3‬ت‪7‬ﻟ‪ 3‬برخﻪ ﻳ‪ 3‬پﻮرتﻪ خﻮا تﻪ وي‪.‬‬ ‫‪ - 2‬د ﻳﻮ پﻴپت پﻪ واسط‪ ᄁ‬د تجرب‪ 3‬تر ﻻﻧدې ﻣاﻳع د درې ﻣﻠﻲ ﻟﻴترو پﻪ کچﻪ پﻪ !س＀ تﻴﻮب ک‪ 3‬ورزﻳاتﻪ ک‪7‬ئ او د پﻼستﻴکﻲ‬ ‫تار پﻪ ﻣرستﻪ ترﻣاﻣتر ﻟﻪ *ﻴ‪+‬ﻪ ﻳﻲ !ست تﻴﻮب سره داس‪ 3‬وت‪7‬ئ چ‪ 3‬د ترﻣاﻣترد سﻴﻤابﻮ وروستی !کی د !ست تﻴﻮب د ﻧﻨﻪ ﻣاﻳع‬ ‫د اخري سطح‪ 3‬سره ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻳﻮه سطحﻪ ک‪$ 3‬اى وﻧﻴسﻲ‪ .‬دغﻪ‬ ‫ﻣﻮاد د ترﻣاﻣتر ﻟﻪ ﻻرې د ﻳﻮ ستﻴﻨد ﻳا پاې سره !ﻴﻨگ وت‪7‬ئ‪.‬‬ ‫ترﻣاﻣتر او‬ ‫‪ - 3‬ﻳﻮ بﻴکرد پاراﻓﻴﻦ ﻟﻪ ﻣاﻳع 'خﻪ ﻧﻴﻢ ډک ک‪7‬ئ د ازﻣاﻳ‪+‬تﻰ‬ ‫تست تﻴﻮب‬ ‫ﻣاﻳع‪! ،‬ست تﻴﻮب او ترﻣاﻣتر !ﻮل پﻪ پاراﻓﻴﻦ ﻟروﻧک‪ 3‬بﻴکر‬ ‫ﻫﻐﻪ ﻧري ﻣﻴﻠﻪ‬ ‫چﻲ ﻳﻮ سرﻳﻲ‬ ‫پﻼستﻴکی‬ ‫ک‪ 3‬وردﻧﻨﻪ ک‪7‬ئ او ﻫﻐﻮى تﻪ د تﻮدوخ‪ 3‬د سرچﻴﻨﻲ پﻪ واسطﻪ‬ ‫ت‪7‬ﻟی دى‬ ‫تار‬ ‫‪ 30 40 o C‬پﻮرې تﻮدوخﻪ ور ک‪7‬ئ‪ ،‬د پاراﻓﻴﻨﻮ تﻮدوﻟﻮ تﻪ دوام‬ ‫د تﻮدوخﻲ‬ ‫آزﻣاﻳ‪+‬تﻰ ﻣاﻳع‬ ‫ترﻣاﻣتر‬ ‫بر‪+4‬ﻨاﻳﻲ‬ ‫ﻟروﻧﻜﻰ !ست‬ ‫ورک‪7‬ئ‪ ،‬تر ﻫﻐﻪ چ‪ 3‬ثابتﻰ پﻮکا‪ 31‬د ﻣﻴﻠ‪ 3‬ﻟﻪ خﻼص سر 'خﻪ‬ ‫ﻣﻨﻘﻞ‬ ‫تﻴﻮپ‬ ‫وو‪$‬ﻲ‪ ،‬د !ست تﻴﻮب دﻧﻨﻪ ﻣﻮاد پﻪ پرﻟﻪ پس‪ 3‬ډول و*ﻮروئ‪.‬‬ ‫(‪ )8 - 2‬شکﻞ د ﻣاﻳعاتﻮ د اﻳشﻴدﻟﻮ د درج‪ 3‬د !اکﻠﻮ دستگاه‬

‫‪٢٤‬‬

‫کﻠﻪ چ‪ 3‬د ﻟﻮﻣ‪7‬ي ‪$‬ﻞ ﻟپاره ﻣﻮ د ﻣاﻳع پﻮکا‪ 91‬وﻟﻴدې‪ ،‬د تﻮدوخ‪ 3‬درجﻪ ﻳادداشت ک‪7‬ئ او پاراﻓﻴﻦ ﻧﻮر ﻣﻪ گرﻣﻮئ‪ ،‬تر'ﻮ‬ ‫چ‪ 3‬د پﻮکا‪1‬ﻴﻮ جﻮړﻳدل ودر‪84‬ي‪ ،‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ 3‬ﻟﻪ ‪$‬ﻨ‪' 6‬خﻪ پرتﻪ د ترﻣاﻣتر درجﻪ وﻟﻮﻟئ او ﻳادداشت ﻳ‪ 3‬ک‪7‬ئ‪ ،‬خپﻠ‪3‬‬ ‫ﻟﻴدﻧ‪ 3‬پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬وواﻳئ‪.‬‬ ‫پﻪ ترﻣﻮډﻳﻨاﻣﻴکﻲ ﻻرو ثابتﻪ شﻮې ده‪ ،‬چ‪ 3‬د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﻳش‪5‬دو د درجﻮ د بدﻟﻮن‪ ،‬د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﻣﻮﻻر!ﻲ او ﻳا ﻣﻮﻻﻟﻲ‬ ‫غﻠظت سره ﻣستﻘﻴﻤﻪ اړﻳک‪ 3‬ﻟري‪.‬‬

‫‪Tb = ECM‬‬ ‫‪Tb = ECm‬‬

‫پﻪ دې ﻣعادﻟﻮ ک‪ E 3‬د اﻳبﻠﻮسکﻮپﻴک ثابت دی‪.‬‬

‫د اﻟکتروﻟﻴت د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﻟپاره ‪Tb = iECM‬‬ ‫‪Tb = iECm‬‬

‫ﻣثال‪ :‬د گﻠﻮکﻮز دوه ﻣﻮﻟره ﻣحﻠﻮل د تﻮدوخ‪ 3‬پﻪ کﻮﻣ‪ 3‬درج‪ 3‬ک‪ 3‬پﻪ اﻳشﻴدو را‪$‬ﻲ؟ د اوبﻮد اﻳبﻠﻴﻮ سکﻮپﻴک‬ ‫ثابت ‪ 0.52 L. C‬دی‪.‬‬ ‫‪mol‬‬ ‫‪Tb = ECM‬‬ ‫حﻞ‪:‬‬ ‫‪o‬‬ ‫‪o‬‬

‫‪0.52L C m ol‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪= 1.040 C‬‬ ‫‪m ol‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪Tb = 1.04o C‬‬ ‫‪Tb = T2 T1‬‬ ‫‪T2 = Tb + T1 = 1.04o C + 100o C = 101.04o C‬‬ ‫= ‪Tb‬‬

‫فکر وک‪7‬ئ‪:‬‬ ‫د ﻣحﻠﻮل د اﻳشﻴدو !کﻰ د ﻫﻐﻪ د ﻣحﻠﻞ پﻪ پرتﻠﻪ ﻟﻮړ او ثابت ﻧﻪ دی‪ ،‬د وخت پﻪ ت‪5‬رﻳدو سره زﻳات‪85‬ي‪ ،‬وﻟ‪3‬؟ د ﻫﻐﻪ ﻻﻣﻞ‬ ‫پﻴدا ک‪7‬ئ‪.‬‬

‫‪ :4 -1 - 2‬د محلولونو د کنگل ک‪5‬دو د درج‪ 3‬ټيټ‪5‬دل‬ ‫خاﻟص‪ 3‬اوبﻪ پﻪ ﻳﻮ اتﻤﻮسﻔﻴر ﻓشار ک‪ 3‬پﻪ ‪ 0 o C‬ک‪ 3‬کﻨگﻞ ک‪85‬ي؛ خﻮ ﻣحﻠﻮل ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ صﻔر 'خﻪ پﻪ !ﻴ"ﻮدرجﻮ‬ ‫ک‪ 3‬کﻨگﻞ ک‪85‬ي‪ ،‬د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﻟﻪ دې خاصﻴت 'خﻪ پﻪ ژﻣﻲ ک‪ 3‬د سرکﻮﻧﻮ د ﻳخ د وﻳﻠﻰ ک‪5‬دﻟﻮ د چ"کتﻴا ﻟپاره‬ ‫گ"ﻪ اخﻴستﻞ ک‪85‬ي‪ ،‬د ﻳخ د وﻳﻠ‪ 3‬ک‪5‬دﻟﻮ د چ"کتﻴا ﻟپاره پﻪ سرکﻮﻧﻮ باﻧدې د ﻣاﻟگ‪ 3‬پﻮډر شﻴﻨدي‪ .‬پﻪ عﻤﻮﻣﻲ‬ ‫ډول د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ دکﻨگﻞ ک‪5‬دو درجﻪ د ﻫﻐﻪ د خاﻟص‬ ‫ﻣحﻠﻞ د کﻨگﻞ ک‪5‬دو د درج‪ 3‬پﻪ پرتﻠﻪ ډ‪4‬ره !ﻴ"ﻪ ده د‬ ‫ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ب‪7‬اس د ﻓشار !ﻴ"ﻴدل د دې ﻻﻣﻞ ‪-‬ر‪$‬ﻲ‬ ‫چ‪ 3‬پﻪ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ باﻧدې باﻧدﻧی ﻓشار دوﻣره وي چ‪ 3‬د‬ ‫ذرو ترﻣﻨ‪ #‬ﻟﻪ د ﻧﻨﻨ‪ 3‬ﻓشار سره ﻣساوي وي او ﻣحﻠﻮل‬ ‫جاﻣد حاﻟت ‪$‬اﻧتﻪ غﻮره ک‪7‬ي؛ ﻳعﻨ‪ 3‬د اتﻤﻮسﻔﻴر د ﻓشار‬ ‫پﻪ کچﻪ ورباﻧدي ﻓشار وارد شﻲ‪.‬‬ ‫د ترﻣﻮډﻳﻨاﻣﻴکﻲ ﻻرو پر بﻨس＀ تر ﻻسﻪ شﻮې ده‬ ‫چ‪ 3‬د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د کﻨگﻞ ک‪5‬دو د تﻮدوخﻮ د درجﻮ‬ ‫(‪ )2-9‬شکﻞ پﻪ وا!ﻮﻧﻮ او سرکﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د سﻮدﻳﻢ کﻠﻮراﻳد شﻴﻨدﻧﻪ‬ ‫بدﻟﻮن د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د ﻣﻮﻻرﻳ"ﻲ او ﻳا ﻣــــﻮﻻﻟﻴ"ﻲ غﻠظت‬ ‫‪٢٥‬‬

‫سره ﻣستﻘﻴﻢ تﻨاسب ﻟري ﻳعﻨ‪:3‬‬ ‫‪= K CM‬‬ ‫‪= K Cm‬‬ ‫‪= iK CM‬‬ ‫‪= iK Cm‬‬ ‫پﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ ﻣعادﻟﻮ ک‪ K 3‬د کرﻳﻮسکﻮپﻴک ثابت *ﻴﻲ‪ ،‬ﻳعﻨﻰ‪ :‬د کﻨگﻞ ک‪5‬دو د درجﻮ ثابت دی‪.‬‬ ‫پﻮ*تﻨﻪ‪ :‬د گﻠﻮکﻮز دوه ﻣﻮﻟره ﻣحﻠﻮل بﻪ د تﻮدوخ‪ 3‬پﻪ کﻮﻣﻪ درجﻪ ک‪ 3‬پﻪ اﻳشﻴدو راشﻲ؟ د اوبﻮ اﻳبﻠﻴﻮسکﻮپﻴک‬ ‫‪o‬‬ ‫ثابت ‪ 0.52 L. C‬دی‪.‬‬

‫‪Tf‬‬ ‫‪Tf‬‬ ‫‪Tf‬‬ ‫‪Tf‬‬

‫‪mol‬‬

‫فعاليت‬ ‫د اغﻴزﻣﻨﻮ عﻮاﻣﻠﻮ د ﻻستﻪ راوړﻧ‪ 3‬ﻟپاره د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﻳشﻴدو د !ک‪ 3‬د زﻳاتﻮاﻟﻲ سطحﻪ او د ﻫﻐﻮى د کﻨگﻞ ک‪5‬دﻟﻮ !ﻴ"ﻴدل د‬ ‫خاﻟص حﻞ کﻮوﻧکﻲ پﻪ پرتﻠﻪ‪ ،‬زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻻﻧدې جدول پﻪ شان 'ﻮ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ جﻮړ اود ﻫﻐﻮى د اﻳشﻴدو او کﻨگﻞ ک‪5‬دو‬ ‫د درجﻮ کچﻪ دې ﻻستﻪ راوړي‪ .‬پﻪ دې تجرب‪ 3‬ک‪ 3‬دې د ﻣحﻴطﻲ ﻓشار ﻳﻮ اتﻤﻮسﻔﻴر پﻪ پام ک‪ 3‬وﻧﻴسﻲ‬ ‫د ﻣﻨحﻠﻪ ﻣادې ډول‬

‫بﻮره‬

‫بﻮره‬

‫سﻮدﻳﻢ کﻠﻮراﻳد‬

‫پﻮتاشﻴﻢ ﻧاﻳترﻳت‬

‫کﻠسﻴﻢ کﻠﻮراﻳد‬

‫غﻠظت پﻪ ﻣﻮﻟﻞ‬

‫‪1‬‬

‫‪2‬‬

‫‪1‬‬

‫‪1‬‬

‫‪1‬‬

‫د اﻳشﻴدو د درج‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫شروع ‪C‬‬

‫‪100.52‬‬

‫‪101.03‬‬

‫‪101.04‬‬

‫‪101.04‬‬

‫‪101.56‬‬

‫‪- 1.85‬‬

‫‪-3.71‬‬

‫‪-3.71‬‬

‫‪-3.71‬‬

‫‪-5.55‬‬

‫د کﻨگﻞ ک‪5‬دو د‬ ‫درج‪ 3‬شروع ‪C‬‬

‫‪0‬‬

‫د ﻣﻨحﻠﻪ ﻣادې د‬ ‫ذرو د ﻣﻮﻟﻮﻧﻮ شﻤﻴر‬

‫‪6,02 10 23‬‬

‫‪6,02 10 23‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬د سﻮدﻳﻢ کﻠﻮراﻳد او پﻮتاشﻴﻢ ﻧاﻳترﻳت د ﻳﻮ‬ ‫ﻣﻮﻟره ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﻳشﻴدو !کﻲ سره پرتﻠﻪ ک‪7‬ئ او پاﻳﻠ‪3‬‬ ‫ﻳ‪ 3‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫ب‪ -‬د سﻮدﻳﻢ کﻠﻮراﻳد د ﻳﻮ ﻣﻮﻟره او د بﻮرې دوه‬ ‫ﻣﻮﻟره ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﻳشﻴدو !کﻲ سره پرتﻠﻪ ک‪7‬ئ او پاﻳﻠ‪3‬‬ ‫ﻳ‪ 3‬وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫ج‪ -‬د سﻮدﻳﻢ کﻠﻮراﻳد د ﻳﻮ ﻣﻮﻟره او بﻮرې دوه ﻣﻮﻟره‬ ‫ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﻳشﻴدو !کﻲ سره پرتﻠﻪ ک‪7‬ي او پاﻳﻠ‪ 3‬ﻳ‪3‬‬ ‫وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪٢٦‬‬

‫‪2 6,02 10 23‬‬

‫‪6,02 10 23‬‬

‫‪6,02 10 23‬‬

‫(‪ )10- 2‬شکﻞ د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ د اﻳشﻴدو او کﻨگﻞ ک‪5‬دو د درجﻮ اود‬ ‫غﻠظت تر ﻣﻨ‪ #‬د ت‪7‬ون گراف‬

‫د‪ -‬د سﻮدﻳﻢ کﻠﻮراﻳد او پﻮتاشﻴﻢ ﻧاﻳترﻳت د کﻨگﻞ ک‪5‬دو د !کﻲ د !ﻴ"ﻴدو سطحﻪ او د بﻮرې ﻳﻮ ﻣﻮﻟره ﻣحﻠﻮل‬ ‫د خاﻟصﻮ اوبﻮ د کﻨگﻞ ک‪5‬دو د !کﻲ دبدﻟﻮن سطح 'رﻧ‪/‬ﻪ ده؟ ﻫﻐﻪ و'‪75‬ئ او پاﻳﻠﻪ ﻳ‪ 3‬وﻟﻴکئ؟‬ ‫ﻫـ ‪ -‬ﻻس تﻪ راغﻠ‪ 3‬پاﻳﻠ‪ 3‬د ﻳﻮ ﻳا 'ﻮ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ 'ر‪-‬ﻨدې ک‪7‬ئ او ﻫﻢ وواﻳاست چ‪ 3‬دا ﻗاﻧﻮن پﻪ ﻧﻮرو‬ ‫ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ پﻪ کار وړﻟی شئ کﻪ ﻧﻪ؟‬ ‫(‪ )2-2‬جدول د ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻣحﻠﻠﻮ د ‪ E‬او ‪ K‬ثابتﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣحﻠﻞ‬

‫) ‪ K f (°C L / mol ) Eb (°C L / mol‬د اﻳشﻴدو درجﻪ )‪( o C‬‬

‫د کﻨگﻞ ک‪5‬دو‬ ‫درجﻪ )‪( o C‬‬

‫اوبﻪ‬

‫‪0.51‬‬

‫‪1.86‬‬

‫‪100‬‬

‫‪0‬‬

‫‪CCl 4‬‬

‫‪5.03‬‬

‫‪30‬‬

‫‪76.5‬‬

‫‪-22.99‬‬

‫‪CHCl 3‬‬

‫‪3.63‬‬

‫‪4.70‬‬

‫‪61.2‬‬

‫‪-63.5‬‬

‫‪C6 H 6‬‬

‫‪2.53‬‬

‫‪5.12‬‬

‫‪80.1‬‬

‫‪5.5‬‬

‫‪CS2‬‬

‫‪2.34‬‬

‫‪3.83‬‬

‫‪46.2‬‬

‫‪-111.5‬‬

‫‪C 4 H 10 O‬‬

‫‪2.02‬‬

‫‪1.79‬‬

‫‪34.5‬‬

‫‪-116.2‬‬

‫‪C10 H16O‬‬

‫‪5.95‬‬

‫‪40‬‬

‫‪208.0‬‬

‫‪179.8‬‬

‫د اﻳبﻠﻴﻮ سکﻮپﻴک او کرﻳﻮسکﻮپﻴک پﻪ طرﻳﻘﻮ کﻮﻻی شئ چ‪ 3‬د ﻣﻨحﻠﻪ ﻣادې ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻲ کتﻠﻪ پﻴدا ک‪7‬ئ‪،‬‬ ‫'رﻧگﻪ چ‪ T f = KCm 3‬او ‪ C m = m.1000M.gm.molal‬دی ﻧﻮ‪:‬‬ ‫‪lal‬‬ ‫‪Tf = K. m.1000g.mo‬‬ ‫‪m.M‬‬ ‫‪molal‬‬ ‫‪M = k.m.1000g.‬‬ ‫‪T .m‬‬ ‫‪f‬‬

‫ﻣثال‪:‬د حﻞ شﻮې ﻣادې ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻲ کتﻠﻪ پﻪ ﻫﻐﻪ ﻣحﻠﻮل ک‪ 3‬پﻴداک‪7‬ئ‪ ،‬کﻮم چ‪ 5.12 3‬گراﻣﻪ حﻞ شﻮې ﻣاده پﻪ‬ ‫‪ 100‬گراﻣﻪ حﻞ کﻮوﻧکﻲ ک‪ 3‬حﻞ او د تﻮدوخ‪ 3‬پﻪ ‪ 0.280 o C‬درجﻮ ک‪ 3‬کﻨگﻞ شﻮې وي‪( K = 1.86) .‬‬ ‫حﻞ‪:‬‬ ‫‪KEm.1000 g .molal‬‬ ‫‪T f .m‬‬

‫=‪M‬‬

‫‪5.12 g .1000 g molal 1.86‬‬ ‫‪0.2800‬‬ ‫‪M = 340 g / mol‬‬ ‫‪M = 340 amu‬‬ ‫=‪M‬‬

‫‪m = 5.12g‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪= 100g‬‬ ‫‪Sol‬‬ ‫‪T = 0.280 C‬‬ ‫‪f‬‬ ‫?=‪M‬‬

‫‪ :2-2‬الکتروليت او غير الکتروليت محلولونه‬ ‫ﻟﻪ تﻴرو !ﻮﻟگﻴﻮ 'خﻪ پﻪ ﻳاد ﻟرئ چ‪ 3‬د آﻳﻮﻧﻲ ﻣﻮادو اوبﻠﻦ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ د بر‪+4‬ﻨا تﻴرووﻧکﻲ او خاﻟص‪ 3‬اوبﻪ‬ ‫ډ‪4‬رې ﻟ‪8‬ې د بر‪+4‬ﻨا ﻫادي دي‪ ،‬د ‪ NH 3 , HCl, NaCl‬او ‪ HF‬ﻣرکبﻮﻧﻮد ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ بر‪+4‬ﻨاﻳﻲ ﻫداﻳت دخاﻟصﻮ‬ ‫‪٢٧‬‬

‫اوبﻮ پﻪ پرتﻠﻪ زﻳات دی‪ ،‬دا رﻧ‪/‬ﻪ ﻣﻮاد چ‪ 3‬د ﻫﻐﻮى اوبﻠﻦ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ بر‪+4‬ﻨا ت‪5‬روﻧکﻲ دي ‪،‬د اﻟکتروﻟﻴتﻲ ﻣﻮادو‬ ‫پﻪ ﻧﻮم او د ﻫﻐﻮى ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ د اﻟکتروﻟﻴتﻮ ﻣحﻠﻮﻟﻮ پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪84‬ي‪ .‬اﻟکتروﻟﻴتﻲ ﻣﻮاد پﻪ اﻟکتروﻟﻴت ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ک‪3‬‬ ‫پﻪ ﻟ‪8‬ه کچﻪ او ﻳا پﻪ زﻳاتﻪ کچﻪ پﻪ آﻳﻮﻧﻮﻧﻮ سره !ﻮ!ﻪ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫فکر وک‪7‬ئ‬ ‫پﻪ اﻟﻒ‪ ،‬ب او ج شکﻠﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د 'ﻮ اوبﻠﻨﻮ اﻟکتروﻟﻴتﻮ او غﻴر اﻟکتروﻟﻴتﻮ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ بر‪+4‬ﻨاﻳﻲ ﻫداﻳت ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره پرتﻠﻪ شﻮي‬ ‫دي‪ ،‬اﻟکتروﻟﻴت او غﻴر اﻟکتروﻟﻴت ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ 'خﻪ جﻼ او د ﻫﻐﻮى بر‪+4‬ﻨاﻳﻲ تﻴروﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ 'خﻪ تﻮپﻴرک‪7‬ئ‪.‬‬

‫ب‬

‫اﻟﻒ‬

‫(‪ )2-11‬شکﻞ اﻟﻒ‪ -‬اﻣﻮﻧﻴا اوبﻠﻦ ﻣحﻠﻮل ب‪5 H 2O -‬‬

‫ج‬ ‫‪ CuSO4‬ﻣحﻠﻮل ج‪ -‬بﻮرې ﻣحﻠﻮل پﻪ اوبﻮ ک‪3‬‬

‫کﻮم اﻳﻮدﻳﻦ او اﻟکﻮﻟﻮﻧﻪ چ‪ 3‬د بر‪+4‬ﻨا تﻴرووﻧکﻲ ﻧﻪ دي ﻧﻮ د غﻴر اﻟکتروﻟﻴت پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪84‬ي او ﻫﻐﻪ ﻣحﻠﻮل د‬ ‫غﻴر اﻟکتروﻟﻴت ﻣحﻠﻮل پﻪ ﻧﻮم ﻳادوي چ‪ 3‬پﻪ اوبﻮﻛ‪ 3‬د غﻴر ﻗطبﻲ ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻲ ﻣرکبﻮﻧﻮ ﻟﻪ حﻞ ک‪5‬دﻟﻮ 'خﻪ او ﻳا‬ ‫ﻟﻪ غﻴر ﻗطبﻲ ﻣحﻠﻞ 'خﻪ حاصﻞ شﻲ‪ ،‬او د غﻴر اﻟکتروﻟﻴت پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪84‬ي؛ ‪$‬کﻪ پﻪ ﻫﻤداس‪ 3‬ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ ک‪3‬‬ ‫اﻳﻮﻧﻮﻧﻪ ﻧﻪ جﻮړﻳ‪8‬ي او د بر‪+4‬ﻨا جرﻳان ﻣﻨ‪%‬تﻪ ﻧﻪ را‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪ :1 - 2-2‬ضعيف او قوي الکتروليت محلولونه‬ ‫پﻪ ‪ 1887‬کال ک‪ 3‬د ارﻫﻴﻨﻮس ‪ Arrhenus‬پﻪ ﻧﻮم عاﻟﻢ د اﻟکتروﻟﻴت او غﻴر اﻟکتروﻟﻴتﻮ ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ترﻣﻨ‪ #‬د‬ ‫کﻮﻟﻴگاتﻴﻔﻮ خﻮاصﻮ تﻮپﻴر د اﻟکتروﻟﻴتﻴکﻲ !ﻮ!ﻪ ک‪5‬دو د تﻴﻮري پربﻨس＀ چ‪ 3‬خپﻠﻪ ﻳ‪ 3‬وړاﻧدې ک‪7‬ې ده‪ ،‬رو*اﻧﻪ‬ ‫ک‪7‬ه‪ ،‬د دې ﻧظرﻳﻲ بﻨس"ﻴز !ک‪ 3‬پﻪ ﻻﻧدې ډول دي‪:‬‬ ‫‪ - 1‬ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد اﻟکتروﻟﻴت دي چ‪ 3‬د حﻞ ک‪5‬دﻟﻮ پﻪ وخت ک‪ 3‬پﻪ چارج ﻟروﻧکﻮ اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ !ﻮ!ﻪ شﻲ‪ ،‬د‬ ‫اﻳﻮﻧﻮﻧﻮکﻤﻴت او چارج د اﻟکتروﻟﻴتﻲ او !ﻮ!ﻪ شﻮ ﻣﻮادو خﻮاصﻮ پﻮرې اړه ﻟري‪.‬‬ ‫‪ - 2‬ک‪5‬دای شﻲ چ‪ 3‬اﻟکتروﻟﻴت ﻣﻮاد !ﻮل پﻪ اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ !ﻮ!ﻪ ﻧﻪ شﻲ‪ ،‬د ﻫﻐﻮى ﻟﻪ ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ 'خﻪ ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻳ‪3‬‬ ‫!ﻮ!ﻪ شﻲ‪ ،‬خﻮ د ﻫﻐﻮى ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻧﻮر ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻪ ﻧﻪ !ﻮ!ﻪ ک‪85‬ي‪ .‬د !ﻮ!ﻪ ک‪5‬دو درجﻪ ) ( د اﻟکتروﻟﻴت ﻣﻮادو کﻴﻔﻴت‬ ‫او 'رﻧگﻮاﻟی را *ﻴﻲ‪.‬‬ ‫د !ﻮ!ﻪ ک‪5‬دو درجﻪ د !ﻮ!ﻪ شﻮو ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ د شﻤ‪5‬رو و‪4‬شﻞ‪ ،‬پر اﻟکتروﻟﻴتﻲ ﻣادې د ﻣاﻟﻴکﻮﻟﻮﻧﻮ پﻪ !ﻮﻟﻮ‬ ‫‪N‬‬ ‫شﻤ‪5‬رو باﻧدې *ﻴﻲ‪= i :‬‬ ‫‪N‬‬

‫‪٢٨‬‬

‫‪ - 3‬د اﻟکتروﻟﻴتﻮﻧﻮ د !ﻮ!ﻪ ک‪5‬دو ﻧظرﻳﻪ‪ ،‬د اﻟکتروﻟﻴتﻮﻧﻮ د !ﻮ!ﻪ ک‪5‬دو درجﻪ ) ( د ﻣحﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﻘداري‬ ‫تﻪ ﻧ‪8‬دي شﻲ‪ ،‬دا‬ ‫‪$‬اﻧ‪7/‬تﻴاوو 'خﻪ بﻮﻟﻲ‪ .‬کﻪ چ‪5‬ري ﻣاده اﻟکتروﻟﻴت ﻧﻪ وي‪ = 0 ،‬ده‪ .‬کﻠﻪ چ‪1 3‬‬ ‫اﻟکتروﻟﻴتﻮﻧﻪ ﻗﻮي وي او کﻪ چ‪5‬ري اﻟکتروﻟﻴتﻲ ﻣﻮاد ضعﻴﻒ وي ‪ 0 < < 1‬ده‪.‬‬ ‫د اﻟکتروﻟﻴتﻲ ﻣﻮادو ﻧﻮرې ‪$‬اﻧ‪7/‬تﻴاوې د !ﻮ!ﻪ ک‪5‬دو ﻟﻪ ثابت 'خﻪ عبارت دي‪ .‬د !ﻮ!ﻪ ک‪5‬دو درجﻪ‪ ،‬د‬ ‫!ﻮ!ﻪ ک‪5‬دو د ثابت او د غﻠظت تر ﻣﻨ‪ #‬اړﻳکﻪ‪ ،‬استﻮاﻟد ‪ Ostwald‬ﻻستﻪ راوړه‪ ،‬دغﻪ عاﻟﻢ ﻟﻪ اسﻴتﻴک اسﻴد‬ ‫) ‪' (CH 3COOH‬خﻪ پﻪ ‪"-‬ﻪ اخﻴستﻮ د !ﻮ!ﻪ ک‪5‬دو ﻣﻮضﻮع و'ﻴ‪7‬ﻟﻪ او د !ﻮ!ﻪ ک‪5‬دو ﻣعادﻟﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻻﻧدې ډول‬ ‫ده‪:‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪CH 3 COO + H‬‬

‫د کتﻠ‪ 3‬د اغﻴزې ﻗاﻧﻮن پﻪ دې ﻣعادﻟ‪ 3‬باﻧدې ترسره کﻮو‪:‬‬

‫‪CH 3COOH‬‬

‫] ‪[H ][CH COO‬‬ ‫=‪K‬‬ ‫‪+‬‬

‫‪3‬‬

‫] ‪COOH‬‬

‫‪3‬‬

‫‪[CH‬‬

‫کﻪ چ‪5‬رې د ‪ CH 3 COOH‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻰ غﻠظت ‪ C‬او د اﻳﻮﻧﻮﻧﻮ غﻠظت ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ ‪' C‬خﻪ عبارت وې‪ ،‬ﻧﻮ دا‬ ‫تﻴزاب پﻪ بشپ‪7‬ه تﻮ‪-‬ﻪ !ﻮ!ﻪ شﻮی ﻧﻪ دي‪ ،‬چ‪ 3‬د ﻫﻐﻪ ‪ K a‬ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻻﻧدې ډول ﻻس تﻪ را‪$‬ﻲ‪:‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪1‬‬

‫=‬

‫‪2‬‬

‫)‬

‫‪C2‬‬ ‫‪C (1‬‬

‫=‬

‫‪C C‬‬ ‫‪C C‬‬

‫=‪K‬‬

‫پﻮرتﻨ‪ 9‬ﻣعادﻟﻪ د اﻟکتروﻟﻴتﻮ ﻣﻮادو د !ﻮ!ﻪ ک‪5‬دو د ثابت‪ ،‬د !ﻮ!ﻪ ک‪5‬دود درج‪ 3‬او غﻠظت ترﻣﻨ‪ #‬د اړﻳکﻮ‬ ‫ت‪7‬ون *ﻴﻲ‪' ،‬رﻧگﻪ چ‪ 3‬ﻟﻴدل ک‪85‬ي‪ ،‬د !ﻮ!ﻪ ک‪5‬دود درجﻪ ﻟﻪ غﻠظت سره ﻣعکﻮسﻪ اړﻳکﻪ ﻟري‪ ،‬د ضعﻴﻔﻮ‬ ‫اﻟکتروﻟﻴتﻮﻧﻮ د !ﻮ!ﻪ ک‪5‬دو درجﻪ ‪