Baybaying PUP. Panulat ng Unang Pilipino

Citation preview

ISBN: Baybaying PUP Panulat ng Unang Pilipino

Karapatang Ari 2016 BSEDFL PUP

Dr. Jennifor L. Aguilar, Editor Dr. Bonifacio Comandante Jr. Konsultant Nilathala ng:

Reserbado ang lahat ng karapatan. Hindi ipinahihintulot na sipiin at/o kalakalin ang anumang bahagi ng pamplet na ito sa anomang paraan nang walang pormal at nakasulat na pahintulot mula sa may-akda o tagapaglathala. Ang sinumang lalabag dito ay papanagutin nang naaayon sa batas at/o mahaharap sa legal na aksyong may kalikasang sibil at/o kriminal.

Paghahandog Mula sa’yo, para sa bayan.

P

asasalamat

Taos-pusong pasasalamat ang ipinaaabot sa lahat ng nagbigay ng suporta at nag-ambag ng mga kasipang nakatulong upang higit na maisakatuparan ang pagbuo ng Baybaying PUP (Panulat ng Unang Pilipino). Sa Panginoong Diyos na nagkaloob ng talino at lakas - pangangatawan ng bawat isa. Kay Maurus V. Diaz (1994), sa kaniyang aklat-sanayan ng Abakadang Rizaleo na siyang Batayan ng Baybaying ito. Kay Dr. Bonifacio Commandante Jr. , na nagkaloob ng pahintulot na gamitin bilang pangunahing batayan ang baybaying panulat ng unang Pilipino upang masukat ang katanggapan nito sa makabagong panahon. Sa mga tagapagtaguyod ng Baybaying Rizaleo na nagbigay inspirasyon at nagpahintulot na maging hulwaran ito. Sa mga awtor ng mga akdang tuwiran at di-tuwirang pinagbatayan at ginamit upang mabuo ang mga konsepto at istilo ng akdang ito. Higit sa lahat, sa mga magulang na sumuporta’t lumingap sa kapakanan ng kanilang mga anak tungo sa positibong layunin na ito’y mapagtagumpayan . MARAMING SALAMAT PO.

ii

Talaan ng mga Nilalaman Pahina Paghahandog ..………………………………………..……...……..……..i Pasasalamat ……..……………………………….…………….…………..ii UNANG BAHAGI Baybayin: Pagsulyap sa Kasaysayan Baybayin………………………................…..…………………………...1 Mula Baybaying Rizaleo Patungong Baybaying PUP……..……..3 IKALAWANG BAHAGI Baybaying PUP (Panulat ng Unang Pilipino) Baybaying PUP …………………………..……………….……………...5 Sistema ng Pagsulat ng Baybaying Rizaleo…................................6 Sistema ng Pagsulat ng Baybaying PUP……....................................9 C, Ñ at Q……………………..……….…………….…...…….9 Patinig………………………..………………………….........10 Diptonggo……………………………………………............12 Pamilang ..…...………...……………….……………...........13 Bantas ..……....………...……………….……………...........16 Pangngalang Pantangi..…………….……………...........19

BAYBAYING PUP

PANULAT NG UNANG PILIPINO

B

aybayin

Bago pa man dumating ang mga mananakop na Kastila, mayroon nang sistema ng panulat ang mga ninunong Pilipino. Isa sa mga patunay ay ang pagkakatuklas ng Laguna Copperplate Inscription sa Laguna de Bay noong 1989 na tinatayang mula pa noong 900 A.D. Ang lumang panulat na ito ay unang naitala sa kasaysayan noong 1613 mula sa Vocabolario de Lengua Tagala at tinawag na Baybayin. (Santos,1996)

1

Isa sa mga nagbigay ng teyorya sa pinagmulan ng Baybayin ay si Dr. Bonifacio Commandante Jr., ayon sa kaniya, maaaring makita sa mga taklobo ang mga simbolo ng bawat titik ng Baybayin dahil ito ay sinasabing nagkaroon ng malaking bahagi sa pamumuhay ng mga Pilipino. Ito ay ginagamit na palamuti sa mga tahanan, pinggan, inuman, maging imbakan ng mga damit at iba pang mahahalagang bagay. Bagama’t ito’y teyorya lamang, higit na mahalagang makita ng bawat Pilipino ang Baybayin bilang likas at nag-iisang maaaring ipagmalaki na simbolo ng ating pagkalahi—ang Panulat ng Unang Pilipino (PUP). Mula sa mga BSED Filipino ng PUP, katuwang ng mga nagmamalasakit sa Baybayin, inaalay ang mungkahing panulat para sa pagpapalaganap nito.

2

Mula sa Baybaying Rizaleo Patungong Baybaying

PUP

Proyekto ng Katipunang Gatrizal ang Baybaying Rizaleo noong ika-30 ng Disyembre, 1993 upang maging ambag sa pagpapayaman ng katutubong panulat. Kumpara sa ibang paraan ng pagsulat ng Baybayin, ang Baybaying Rizaleo ay halos kumpleto na sa mga panitik, simbolo at bantas. Ito ay nagtataglay ng 21 katinig at 5 patinig. May mga pinaikling sulat na rin upang sumimbolo sa "at", "ang", "mga", "ay", "ch", "th", at "sh". Sa pagsusuri sa nasabing Abakada, nakita ang kahinaan nito sa pagtugon sa mga salitang may mga titik C, Ñ at Q, bukod pa sa paraan ng pagsulat sa mga Panggalang Pantangi kaya’t pinagyaman ito at humantong sa pagbuo ng Baybaying PUP. Bukod sa pagdaragdag ng ilang titik, nagmungkahi rin ng mga bantas at gamit na pamilang na mula naman sa saliksik ni Dr. Bonifacio Comandante Jr. Maaaring ito’y isa lamang pagtatangka ngunit ganap ang paniniwala na ito ay isang simula ng pag-usad ng Baybayin at tangkilikin ng sambayanang Pilipino. 3

BAYBAYING PUP (PINAGSANIB NA BABAYING RIZALEO AT PUP)

A

J

B

K

C

L

D

M

E

N

F

Ñ

G

NG

H

O

I

P 4

BAYBAYING PUP (PINAGSANIB NA BABAYING RIZALEO AT PUP)

Q

Ch

R

Th

S

Sh

T

At

U

Ang

V

Mga

W

Ay

X Y Z 5

SISTEMA NG PAGSULAT (RIZALEO)

6

SISTEMA NG PAGSULAT (RIZALEO)

7

SISTEMA NG PAGSULAT (RIZALEO)

8

SISTEMA NG PAGSULAT (BAYBAYING PUP)

9

Patinig a

Asawa

e

eksena

i

Inis

o

Oso

u

upuan

Ang patinig ng Alpabetong Filipino ayon sa Ortograpiya ng Wikang Filipino ay /a/, /e/, /i/, /o/ at /u/. Gagamitin ang mga simbolong kung ang salita o pantig ay nagsisimula sa patinig o hiwalay sa katinig.

10

PAGPAPANTIG Isinusulat nang hiwalay ang mga patinig kung ito ay may sariling bigkas, ngunit kung magpapantig nang may katinig, ito ay isinusulat sa itaas ng titik na katinig katulad ng nasa ibaba:

11

Diptonggo Ang diptonggo ay mga salitang may pantig na may malapatinig na titik /w/ at /y/. Ang bibigyang-diin sa pagsulat ng diptonggo ay ang mga sumusunod: /ay/, /ey/, /oy/ at /aw/. Sa pagsulat nito, pinapalitan ang simbolo ng malapatinig na titik /w/ at /y/ ng mga simbolo ng titik /i/ pamalit sa /y/ at /u/ pamalit sa /w/. Sa diptonggong /ay/ tulad ng halimbawang 'bahay', pinalitan ng simbolo ng malapatinig na /y/ ng /i/. Sa pagpapalitang ito, ilalagay lamang ang simbolong ipinalit sa taas ng kasamang simbolo sa pantig na kumakatawan sa dalawang patinig na makikita rito. Ganoon din sa diptonggong /ey/ at /oy/. Nangyayari rin ang ganitong proseso sa diptonggong /aw/ ngunit ang pinapalitan ay ang malapatinig na titik /w/ at ang ipinapalit ay ang simbolo ng titik /u/ na makikita sa halimbawang 'sabaw'. HALIMBAWA:

( a na haw)

(ba hay)

(ka la baw)

(may ro o n) 12

Pagsulat ng Pamilang

1

6

2

7

3 4

8 9 0

5 13

PAMILANG Halimbawa:

Binubuo ng 7,107 na pulo ang Pilipinas.

Ang bareta ng sabon ay nagkakahalaga ng 6.50 pesos.

Tuwing ika-2 ng Nobyembre ipinagdiriwang ang araw ng mga patay.

38 ang bilang ng mga mag-aaral sa aming silid-aralan.

14

15

3. Sa isinagawang patimpalak, ang mga nanalo ay sina: Ana, unang gantimpala; Ben, ikalawang gantimpala; at Clara, ikatlong gantimpala.

4. Naku! Mahuhuli na tayo sa ating klase.

5. Araw-araw kaming pumupunta sa bukid.

15

Pagsulat ng Bantas

- tuldok(.) - kuwit (,) - tutuldok (:) - tuldok-kuwit (;) - tandang pananong (?) - tandang padamdam (!) - gitling (-) - panipi (“ “) - gamit sa pangngalang pantangi

16

HALIMBAWA

1. Ang bata ay naglalaro.

2. Sa ngayon, nakararanas tayo nang matinding tagtuyot.

3. Sa isinagawang patimpalak, ang mga nanalo ay sina: Ana, unang gantimpala; Ben, ikalawang gantimpala; at Clara, ikatlong gantimpala.

17

4. Naku! Mahuhuli na tayo sa ating klase.

5. Araw-araw kaming pumupunta sa bukid.

6. Babala: Bawal magtapon nang basura rito.

7. “Hindi disyerto ang Pantikang Pilipino” ika ng mga manunulat.

Sinusunod ang sistema at tuntunin ng Baybaying PUP, isinusulat ang pangatnig na “ng” sa baybay nito kaya ang makikitang simbolo na kakatawan sa pangatnig na “ng” ay /nang/. 18

Pagsulat ng Pangngalang Pantangi Sa pagsulat ng pangngalang pantangi gamit ang Baybaying PUP, tintumbasan lahat ng mga titik na makikita sa pangngalang pantangi.

Halimbawa:

Mi che l

le

Ke n ne

th

We n de l l

S te

Co le

e 19

n

f

f