Arts 08 [8]

  • Categories
  • Art

Citation preview

‫د پوهن‪ 3‬وزارت‬

‫ملي سرود‬ ‫دا وطن افغانســـتـــان دى‬

‫دا عــــزت د هـــر افـغـان دى‬

‫کور د سول‪ 3‬کور د تورې‬

‫هر بچی ي‪ 3‬قهرمـــــان دى‬

‫دا وطن د ټولـــو کـور دى‬

‫د بـــــلـوڅـــــــو د ازبـکــــــــو‬

‫د پ‪+‬ـــتــون او هـــــزاره وو‬

‫د تـــرکـمنـــــــو د تـــاجـکــــــو‬

‫ورســـره عرب‪ ،‬گوجــر دي‬

‫پــاميــريـــان‪ ،‬نـورســـتانيــــان‬

‫براهوي دي‪ ،‬قزلباش دي‬

‫هـــم ايمـــاق‪ ،‬هم پشـه يان‬

‫دا ه‪5‬ــــــواد به تل ځلي‪8‬ي‬

‫لـکـه لـمــر پـر شـــنـه آســـمـان‬

‫په ســـينــه ک‪ 3‬د آســـيـــا به‬

‫لـکــــه زړه وي جـــاويــــــدان‬

‫نوم د حق مـــو دى رهبـــر‬

‫وايـــو اهلل اکبر وايو اهلل اکبر‬

‫د پﻮﻫن‪ 3‬وزارت‬

‫ﻫﻨــــــــﺮ‬ ‫‪T‬‬

‫‪R‬‬

‫‪A‬‬

‫اتـم !ــــﻮلگﻰ‬

‫د ﭼاپ ﻛال‪ 1399 :‬ﻫـ ‪ .‬ش‪.‬‬ ‫اﻟﻒ‬

‫د تاب ان ت او‬

‫‪-----------------------------------------------------‬‬‫مضمون ه‬

‫مؤلف ن د تعل مي نصاب د ه برخ د در‬

‫تابونو مؤلف‬

‫ا يټ وون ي د پ تو ب د ا ډيټ ډ پار نټ غړي‬ ‫اتم‬

‫ټول‬

‫به پ تو‬

‫دم‬

‫ان شاف ور وون‬

‫خ روون‬

‫د اپ ال‬

‫بر نال‬

‫د تعل مي نصاب د پراخت ا او در‬

‫تابونو د تأل ف لو ر است‬

‫د پوهن وزارت د اړ و او عامه پوهاوي ر است‬ ‫هجري شم‬ ‫ته ‪[email protected]‬‬

‫‪-----------------------------------------------------‬‬‫تابونو د چاپ و ش او پلورلو حق د افغانستان اس مي جمهور ت د پوهن‬ ‫د در‬ ‫پلورل او پ رودل منع دي له غړوون و ه‬ ‫وزارت ه محفوظ د په بازار‬ ‫قانو‬

‫ب‬

‫چلند‬

‫ي‬

‫د‬

‫ن د ز ر غام‬

‫اقرأ باسم رب‬ ‫مو ته ي وند راب ل او د لوست او لي له نعمت‬ ‫ش ر ه ا وو‬ ‫د لو او ب ون خدا‬ ‫اله لوم ن غام‬ ‫خه ي برخمن ي يو او د الله تعال ر وروست غم محمد مصطف‬ ‫ورته لوستل و درود وايو‬ ‫هجري ريز ال د وهن د ال ه نامه ونومول شو له د امله به د‬ ‫ولو ته اره ده‬ ‫رن ه‬ ‫اداره او د‬ ‫تاب وون‬ ‫زده وون‬ ‫ران ه واد وونيز نظام د ورو بدلونونو شاهد وي وون‬ ‫د ه واد د وون او روزن‬ ‫والدينو شورا ان د ه واد د وهنيز نظام ش و بنس يز عنا بلل ي ي‬ ‫ه راختيا او رمختيا مهم رول لري ه داس مهم وخت د افغانستان د وهن وزارت د م تابه‬ ‫مقام د ه واد ه وونيز نظام د ود او راخت ا ه لور بنس يزو بدلونونو ته من د‬ ‫له همد امله د وونيز نصاب اص ح او راختيا د وهن وزارت له مهمو لوم يتوبونو خه دي همدارن ه ه‬ ‫وونيزو تأسيساتو د در تابونو محتوا يفيت او توز ع‬ ‫وون يو مدرسو او ولو دولت او خصو‬ ‫تابونو له‬ ‫د با يفيته در‬ ‫ا لري مو ه د باور يو‬ ‫ته املرنه د وهن وزارت د ارو ه‬ ‫شتون رته د وون او روزن اسا اهدافو ته رس دل نشو‬ ‫وونيز نظام د رامن ته ولو ل اره د راتلون نسل د روزون و ه‬ ‫ورتنيو موخو ته د رس دو او د اغ زنا‬ ‫تو ه د ه واد له ولو ز ه سواندو وون و استادانو او مسل مديرانو خه ه درناوي هيله وم‬ ‫هي ول ه ه او هاند ونه‬ ‫تابونو ه تدريس او د محتوا ه ل دولو‬ ‫د ه واد ب يانو ته د د در‬ ‫و ي‬ ‫زيار او و‬ ‫س موي او د يوه فعال او ه دين م او انتقادي تف ر سمبال نسل ه روزنه‬ ‫د نن ور‬ ‫ه ه د نيت لوست ل ي‬ ‫هره ور د من ه نوي ولو او د مسؤوليت ه در‬ ‫ران زده وون به سبا د يوه رمختل افغانستان مع ران او د ولن متمدن او ور اوس دون وي‬ ‫د ه واد ارز تنا ه ان ه ده غو تنه لرم و له هر فرصت خه‬ ‫همدا راز له خو و زده وون و خه‬ ‫و او فعالو ونوالو ه تو ه او وون و ته ه درناوي‬ ‫ه روسه د‬ ‫ه ورته ي او د زده‬ ‫ه له تدر س خه ه او اغ زنا ه استفاده و ي‬ ‫دد‬ ‫د وون او روزن له ولو وهانو او د وونيز نصاب له مسل هم ارانو خه‬ ‫ها‬ ‫دي مننه وم او د لو خدا‬ ‫دون هل ل‬ ‫تاب ه لي لو او متو ولو ي نه ست‬ ‫بريا غوا م‬ ‫له دربار خه دو ته ه د س ي ل او انسان جو وون ه‬ ‫د معياري او رمختل وونيز نظام او د داس ودان افغانستان ه ه له و ي خ لوا وه او سو اله‬ ‫وي‬ ‫د وهن وزير‬ ‫د تور محمد م ويس بلخ‬

‫ج‬

‫ل‪ 7‬لﻴک‬ ‫سرلﻴک‬

‫د‬

‫مخ‬

‫‪1‬‬

‫سﻴاﻳي په !کو ان‪%‬ور‪-‬ري‬

‫‪1‬‬

‫‪2‬‬

‫په اسﻼمي دوره ک‪ 3‬د افغانستان د هنر له تارﻳخ سره اشناﻳي‬

‫‪3‬‬

‫‪3‬‬

‫طبﻴعي موادو !اپه کاري‬

‫‪7‬‬

‫‪4‬‬

‫د مبارک‪ 9‬کارت او د پاک＀ جوړول‬

‫‪9‬‬

‫‪5‬‬

‫د لﻴرې‪ ،‬ن‪8‬دې او رﻳتم سره أشنا کﻴدل‬

‫‪11‬‬

‫‪6‬‬

‫د طبﻴعي منظرې ان‪%‬ورگري‬

‫‪15‬‬

‫‪7‬‬

‫د جشنونو او ملي لوبو ان‪%‬ورگري‬

‫‪17‬‬

‫‪8‬‬

‫له غونج شوو کاغذونو 'خه د حجمونو جوړول‬

‫‪19‬‬

‫‪9‬‬

‫له اسﻼمي هنرونو سره أشناﻳي‬

‫‪21‬‬

‫‪10‬‬

‫له اسﻼمي ډ‪4‬زاﻳنونو 'خه کاپي کول‬

‫‪25‬‬

‫‪11‬‬

‫د لﻴک د *کﻼ له هنر سره أشناﻳي‬

‫‪27‬‬

‫‪12‬‬

‫د بسم اهلل الرحمن الرحﻴم کاپي کول‬

‫‪31‬‬ ‫‪31‬‬

‫‪13‬‬

‫له اسﻼمي معمارۍ سره أشناﻳي‬

‫‪33‬‬

‫‪14‬‬

‫له اسﻼمي سبک 'خه په استفادې (پل)جوړول‬

‫‪37‬‬

‫‪15‬‬

‫له اسﻼمي هنرونو سره أشناﻳي‬

‫‪39‬‬

‫‪16‬‬

‫له خ"و'خه د قلمدان‪ 9‬جوړول‬

‫‪43‬‬

‫‪17‬‬

‫له منﻴاتورۍ سره أشناﻳي‬

‫‪45‬‬

‫‪18‬‬

‫د قرأنکرﻳم د رحل جوړول‬

‫‪47‬‬

‫‪19‬‬

‫له افغاني هنرمندانو سره أشنا کﻴدل‬

‫‪49‬‬

‫‪20‬‬

‫له افغاني هنرونو سره أشنا کﻴدل‬

‫‪51‬‬

‫‪21‬‬

‫د افغانستان له ملي موزﻳمونو سره أشنا کﻴدل‬

‫‪54‬‬

‫‪22‬‬

‫د منابعو فهرست‬

‫‪55‬‬

‫ﻫـ‬

‫‪1‬‬

‫ل ست‬

‫د سﻴاﻳﻲ پﻪ !کﻮ اﻧ‪%‬ﻮر‬ ‫کﻠﻪ ﻣﻮ د آسﻤان پﻪ ورﻳ‪%‬ﻮ ک‪ 3‬آشﻨا شکﻞ ﻟﻴدﻟﻰ‬ ‫دى؟‬

‫'ﻮ 'ا'کﻲ جﻮﻫري رﻧگ د ﻳﻮه کاغذ پر ﻣخ واچﻮئ‪ ،‬بﻴا خپل کاغذ قات ک‪7‬ئ‬ ‫او پﻪ ﻻس ل‪' 8‬ﻪ زور پرې وک‪7‬ئ‪ .‬وروستﻪ بﻴا کاغذ خﻼص ک‪7‬ئ‪ ،‬ﻫغﻮ ﻧقشﻮ تﻪ‬ ‫پﻪ ‪$‬ﻴر سره وگﻮرئ او د کاغذ پا‪1‬ﻪ لﻪ 'ﻮ زاوﻳﻮ 'خﻪ وگﻮرئ چ‪ 3‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ 3‬أشﻨا‬ ‫ﻧقشﻮﻧﻪ او اﻧ‪%‬ﻮروﻧﻪ پﻴدا ک‪7‬ئ‪ .‬کﻠﻪ چ‪ 3‬رﻧگﻮﻧﻪ وچ شﻮل د ﻣﻨاسبﻮ خطﻮﻧﻮ پﻪ ور‬ ‫زﻳاتﻮلﻮ سره ﻫغﻪ شکل چ‪ 3‬تاس‪ 3‬پﻪ ک‪ 3‬لﻴدلﻰ دى بشپ‪ 7‬ک‪7‬ئ او ﻫغﻪ ﻧﻮرو تﻪ‬ ‫ورو*ﻴئ‪.‬‬

‫( ‪ -١‬اﻧ‪%‬ﻮر ) د سﻴاﻳﻲ ﻫر !کﻰ چ‪3‬‬ ‫د کاغذ پر ﻣخ ږدئ‪ ،‬کاغذ قات ک‪7‬ئ‬ ‫چ‪ 3‬ورتﻪ شکل د کاغذ پﻪ بﻠﻪ برخﻪ ک‪3‬‬ ‫راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻲ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫(‪ ٢‬اﻧ‪%‬ــﻮر) د کاغــذ پا‪1‬ــﻪ پــﻪ تــﻮرو لکــﻮ ډکــﻪ کــ‪7‬ئ‬ ‫او صبر وک‪7‬ئ چ‪ 3‬وچ شﻲ‪.‬‬

‫(‪ ٣‬اﻧ‪%‬ــﻮر) کاغذ ﻫرې خﻮاتﻪ و'رخــﻮئ او وگﻮرئ چ‪ 3‬د خپﻠ‪3‬‬ ‫خﻮ*‪ 3‬شکﻠﻮﻧﻪ جﻮړ ک‪7‬ي‪.‬‬

‫بﻴاﻫــﻢ اﻧ‪%‬ﻮروﻧــﻮ تﻪ پــﻪ ‪$‬ﻴر وگــﻮرئ او‬ ‫ﻧــﻮي ﻧقشــﻮﻧﻪ پﻴدا کــ‪7‬ئ او د خطﻮﻧﻮ پﻪ‬ ‫اضافــﻪ کﻮلــﻮ ﻧﻮى شــکل اﻧ‪%‬ــﻮر ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫دې کار تــﻪ اداﻣــﻪ ورکــ‪7‬ئ چــ‪ 3‬لــﻪ !ﻮلﻮ‬ ‫!کﻮ ﻳا خاپﻮﻧﻮ 'خﻪ اﻧ‪%‬ﻮروﻧﻪ جﻮړشــﻲ‪.‬‬

‫تﻤرﻳﻦ‬ ‫‪ -١‬د رسﻢ شﻮو شکﻠﻮﻧﻮ پﻪ اړه پﻪ خپل ﻣﻨ‪ #‬ک‪ 3‬سره وغ‪8‬ﻳ‪8‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬پﻪ خپل کﻮرک‪ 3‬د اوبﻮ پاشﻠﻮ ( أب پاش‪ )9‬پﻪ وخت ک‪ 3‬کﻮم ﻧا'اپﻲ اﻧ‪%‬ﻮروﻧﻪ د ‪$‬ﻤک‪ 3‬پر ﻣخ‬ ‫وﻳﻨئ‪ ،‬ﻫغﻮ تﻪ پام وک‪7‬ئ او وگﻮرئ چ‪ 3‬کﻮم اشﻨا شکﻠﻮﻧﻪ پﻪ ک‪ 3‬لﻴدل ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪2‬‬

‫ل ست‬ ‫پﻪ اسﻼﻣﻲ دوره ک‪ 3‬د اﻓﻐاﻧستان د ﻫﻨر ﻟﻪ تارﻳخ سره آشﻨاﻳﻲ‪.‬‬ ‫پﻮﻫ‪85‬ئ چ‪ 3‬ﻟﻪ اسﻼم 'خﻪ ﻣخک‪ 3‬او وروستﻪ د‬ ‫اﻓﻐاﻧستان ﻫﻨروﻧﻪ سره 'ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬

‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ 3‬د غزﻧﻮﻳاﻧﻮ پﻪ دوره ک‪ 3‬اسﻼﻣﻲ وداﻧﻴﻮ ډ‪4‬ره وده او پراختﻴا‬ ‫وﻣﻮﻧدلﻪ‪ .‬د تارﻳخﻲ ﻣﻨابعﻮ پﻪ قﻮل د غزﻧﻮﻳاﻧﻮ دوره د وداﻧﻴﻮ‪ ،‬شکﻠﻮ‪ ،‬ﻣا‪1‬ﻴﻮ او‬ ‫لﻮﻳﻮ جﻮﻣاتﻮﻧﻮ دجﻮړ‪4‬دو دوره بﻠل شﻮې ده د سﻠطان ﻣحﻤﻮد غزﻧﻮي او د ده د‬ ‫زوی (سﻠطان ﻣسعﻮد) د واکﻤﻨﻴﻮ پﻪ زﻣاﻧﻪ ک‪ 3‬پﻪ غزﻧﻲ او ﻫرات ک‪ 3‬راﻣﻨ‪%‬تﻪ‬ ‫شﻮي ده‪ .‬اوس د دې وداﻧﻴﻮ ﻳﻮازې ﻳﻮه برخﻪ پﻪ ‪$‬اى پات‪ 3‬ده‪ .‬د دې ابداتﻮ تر‬ ‫'ﻨ‪ ,‬پﻪ غزﻧﻲ ک‪ 3‬د (أﻳﻴﻨﻲ) ﻣا‪ 91‬قصروﻧﻪ او ﻣﻨاروﻧﻪ او پﻪ ﻫﻠﻤﻨد ک‪ 3‬ل‪+‬کري‬ ‫بازار د ﻳادولﻮ وړ دي‪ .‬د سﻠجﻮقﻴاﻧﻮ پﻪ دوره ک‪ 3‬د اﻣﻴراﻧﻮ او واکﻤﻨاﻧﻮ پﻪ ﻫ(ﻮﻧﻪ‬ ‫او د ‪$‬ﻴﻨﻮ وزﻳراﻧﻮ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬ﻧظام الﻤﻠک پﻪ اشاره ډ‪4‬رې لﻮﻳ‪ 3‬وداﻧ‪ 9‬جﻮړې شﻮې‬ ‫دي‪ .‬غﻮرﻳاﻧﻮ ﻫﻢ ډ‪4‬رې لﻮﻳ‪ 3‬وداﻧ‪ 9‬جﻮړي ک‪7‬ي وې چ‪ 3‬ﻳﻮه ب‪5‬ﻠ‪/‬ﻪ ﻳ‪ 3‬جام‬ ‫ﻣﻨار دى چ‪ ٦٤ 3‬ﻣتره لﻮړوالﻰ لري‪ ،‬دا ﻣﻨار ‪$‬کﻪ د ډ‪4‬ر ارز*ت وړ دى چ‪3‬‬ ‫د *کﻼ لپاره ﻳ‪ 3‬پﻪ خ‪+‬تﻮ جﻮړ ک‪7‬ی او پﻪ کﻮفﻲ خط پر ﻫغﻮ ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬لﻴکﻨ‪3‬‬ ‫شﻮې دي دا د افغاﻧستان لﻪ ډ‪4‬رو ﻣﻬﻤﻮ اثارو 'خﻪ شﻤ‪5‬رل ک‪85‬ي او د ﻧ‪7‬ۍ د‬ ‫فرﻫﻨگﻲ ﻣﻴراثﻮﻧﻮ پﻪ ل‪5‬ست ک‪ 3‬ﻫﻢ ثبت شﻮي دي‪.‬‬ ‫د ﻫرات جاﻣع جﻮﻣات چ‪ 3‬د سﻠطان غﻴاث الدﻳﻦ غﻮري لﻪ خﻮا ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻫرات ک‪3‬‬ ‫د بﻨس＀ ډبره کﻴ‪+‬ﻮدل شﻮه‪ ،‬خﻮ د بشپ‪7‬ﻳدو کار ﻳ‪ 3‬د ﻫرات د تﻴﻤﻮرﻳاﻧﻮ تر دورې‬ ‫پﻮرې و رسﻴده‪.‬‬ ‫‪3‬‬

‫(‪ ٢‬اﻧ‪%‬ﻮر) ( د جام پﻪ ﻣﻨار لﻴکﻨ‪) .3‬‬

‫د بﻠخ پﻪ غرب ک‪ 3‬د بابا حاتﻢ زﻳارت چ‪ 3‬پﻪ‬ ‫ﻫﻨدسﻲ اﻧ‪%‬ﻮروﻧﻮ‪ ،‬گﻼﻧﻮ‪ ،‬بﻮ!ﻮ‪ ،‬دگچ کارﻳﻮ د‬ ‫ډﻳزاﻧﻮﻧﻮ پﻪ *کﻼ‪ ،‬لﻴکﻨﻮ او د قابﻮﻧﻮ پﻪ *کﻼ‬ ‫*کﻠی شﻮی لرغﻮﻧتﻴا ﻳ‪ 3‬لﻪ ‪ ٥٣‬ﻫـ ق کال‬ ‫'خﻪ پخﻮا *ﻮدل شﻮې ده‪ ،‬پﻪ دغ‪ 3‬دورې‬ ‫ک‪ 3‬د *کﻼ لپاره وداﻧﻴﻮ جﻮړولﻮ زﻳات رواج‬ ‫درلﻮد‪.‬‬

‫(‪٣‬اﻧ‪%‬ﻮر) پﻪ افغاﻧستان ک‪ 3‬د جام ﻣﻨار *کﻼوې او کتﻴب‪3‬‬ ‫چ‪ 3‬پﻪ سﻮره ﻣرﻳﻢ پﻮرې اړه لري‪.‬‬

‫( ‪ ٤‬اﻧ‪%‬ﻮر ) د بادغﻴس پﻪ قﻠعﻪ ﻧﻮ ک‪ 3‬د (شاه شﻬﻴد ) پﻪ کﻨ‪6‬والﻮ ک‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬کاشﻲ کارئ پﻪ شپ‪8‬ﻣﻪ او اوﻣﻪ ﻫجري پ‪75‬ۍ پﻮرې اړه لري‪.‬‬ ‫‪4‬‬

‫د وداﻧﻴﻮ جﻮړولﻮ بﻬﻴر د چﻨگﻴزﻳاﻧﻮ د ﻳرغل پﻪ دوره ک‪ 3‬پﻪ !پﻪ ودرﻳده‪ ،‬ﻧﻮ ‪$‬کﻪ پﻪ دې اوږده‬ ‫دوره ک‪ 3‬لﻪ تزئﻴﻨﻲ أثارو 'خﻪ ﻧﻮر 'ﻪ پر ‪$‬اى پات‪ 3‬ﻧﻪ شﻮل‪ .‬لﻪ ﻫغﻮى وروستﻪ د تﻴﻤﻮرﻳاﻧﻮ دوره‬ ‫د لﻮﻳﻮ وداﻧﻴﻮ او پﻪ ﻫغ‪ 3‬ک‪ 3‬د اسﻼﻣﻲ ﻫﻨروﻧﻮ د اﻧ‪%‬ﻮروﻧﻮ لﻪ پﻠﻮه ﻳﻮه ډ‪4‬ره ‪$‬ﻼﻧده‪ ،‬ب‪6‬اﻳﻪ او‬ ‫غﻨﻲ دوره وه‪ .‬پﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ې تﻮگﻪ پﻪ ﻫرات ک‪ 3‬د ( شاه رخ) ﻣﻴرزا او (سﻠطان حسﻴﻦ باﻳقرا دورې‬ ‫او پﻪ افغاﻧستان او ﻫﻨد ک‪ 3‬د بابر دورې د ﻳادولﻮ وړ دي‪.‬‬ ‫د دې دورو أثار پﻪ ﻧﻬﻤﻪ ﻫجري پﻴ‪7‬ۍ ک‪ 3‬د گﻮﻫرشاد بﻴگﻢ زﻳارت‪ ،‬د سﻠطان حسﻴﻦ باﻳقرا زﻳارت‪،‬‬ ‫پﻪ لسﻤﻪ ﻫجري پﻴ‪7‬ۍ ک‪ 3‬لﻪ شپ‪8‬و *کﻠﻮ شﻮو ﻣﻨاروﻧﻮ (('ﻠﻮ)) سره د (خﻮاجﻪ عبداهلل اﻧصاري‬ ‫زﻳارت‪ ،‬د ﻫرات ‪-‬ذر‪-‬اه او ﻧﻮر زﻳارتﻮﻧﻪ او ﻫﻤدارﻧ‪/‬ﻪ پﻪ بﻠخ ک‪ 3‬د حضرت عﻠﻲ کرم اهلل وجﻬﻪ پﻪ‬ ‫ﻧﻮم زﻳارت چ‪ 3‬د سخﻲ پﻪ روضﻪ ﻣشﻬﻮر دى‪ .‬دا !ﻮل‪$ 3‬اﻧگ‪7‬تﻴاوې د تﻴﻤﻮرﻳاﻧﻮ د ﻣعﻤارۍ د ﻫﻨر‬ ‫*کارﻧدوى دي‪ .‬د دې دورې ﻧﻮر أثار‪ ،‬لکﻪ‪ :‬د کﻨدﻫار د سر پﻮزې پﻪ غره ک‪( 3‬چﻬل زﻳﻨﻪ) چ‪ 3‬د‬ ‫تارﻳخ د لﻴکﻨ‪ 3‬پﻪ اساس د بابر پاچا پﻪ اﻣر لﻪ تراشل شﻮو تﻴ‪8‬و 'خﻪ جﻮړه شﻮې ده چ‪ 3‬اتﻴاوو ت‪85‬و‬ ‫تﻮږوﻧکﻮ کساﻧﻮ د ﻧﻬﻮ کالﻮ پﻪ ﻣﻮده ک‪ 3‬جﻮړه ک‪7‬ې ده‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ‪ ،‬د بابر پﻪ وخت ک‪ 3‬پﻪ کﻨدﻫار‪،‬‬

‫(‪ ٥‬اﻧ‪%‬ﻮر پﻪ ﻧﻬﻤﻪ ﻫجري پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬د خﻮاجﻪ ابﻮﻧصر پارسا قبر‬

‫‪5‬‬

‫( ‪ ٦‬اﻧ‪%‬ﻮر پﻪ پﻨ(ﻤﻪ او شپ‪ 8‬ﻣﻪ ﻫجري پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬د بابا حاتﻢ ﻣقبره‬

‫کابل‪ ،‬استالف او پﻪ شﻤالﻲ او ختﻴ‪%‬ﻮ برخﻮ ک‪ 3‬ډ‪4‬ر لﻮى لﻮى باغﻮﻧﻪ جﻮړ شﻮي دي چ‪ 3‬ډ‪4‬ر‬ ‫ﻣشﻬﻮر ﻳ‪ 3‬دا دي‪ :‬عﻠﻢ گﻨج‪ ،‬شﻬرارا‪ ،‬دلکشا‪ ،‬چار باغ‪ ،‬د بابر باغ‪ ،‬د بگراﻣﻴﻮ باغ‪ ،‬د صفا باغ‪ ،‬د‬ ‫کﻮکب باغ او داس‪ 3‬ﻧﻮر‪.‬‬

‫( ‪ ٧‬اﻧ‪%‬ﻮر ) د ﻫرات د جاﻣع جﻮﻣات ﻣﻨار‬

‫( ‪ ٨‬اﻧ‪%‬ﻮر) د حضرت عﻠﻲ (کرم اهلل وجﻬﻪ) روضﻪ‬

‫تﻤرﻳﻦ‬ ‫‪-١‬ستاس‪ 3‬پﻪ چاپﻴرﻳال ک‪ 3‬د اسﻼﻣﻲ دورې کﻮﻣ‪ 3‬وداﻧ‪ 9‬تراوسﻪ پات‪ 3‬دي؟‬ ‫‪-٢‬پﻪ اسﻼﻣﻲ وداﻧﻴﻮ ک‪ 3‬لﻪ کﻮﻣﻮ ﻣﻮادو 'خﻪ کار اخﻴستل کﻴده؟‬ ‫‪ -٣‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ 3‬د اسﻼﻣﻲ دورې د وداﻧﻴﻮ ډ‪4‬رې ﻣﻬﻤ‪$ 3‬اﻧگ‪7‬ﻧ‪ 3‬کﻮﻣ‪ 3‬دي؟‬

‫‪6‬‬

‫‪3‬‬

‫ل ست‬

‫پﻪ ﻃبﻴﻌﻲ ﻣﻮادو !اپﻪ کاري‬ ‫تر اوســـﻪ ﻣﻮ ﻓکر ک‪7‬ى دى چ‪ 3‬ﻟﻪ کﻮﻣﻮ شـــﻴاﻧﻮ 'خﻪ د !اپﻪ‬ ‫کﻮﻟﻮ ﻟپاره کار اخﻠئ؟‬ ‫لﻪ رﻧگﻴﻨﻮ ﻣﻬروﻧﻮ 'خﻪ پﻪ کار اخﻴستﻨﻪ !اپﻪ کﻮل سرتﻪ رسﻴ‪8‬ي‪ .‬دا پﻪ دوه ډولﻪ‬ ‫دي‪ :‬تﻴار او جﻮړ شــﻮي ﻣﻬروﻧﻪ ‪ :‬طبﻴعﻲ ﻣﻮاد چ‪ 3‬ډ‪4‬ر *ــکﻠﻲ جﻮړ*ــتﻮﻧﻪ‬ ‫لري‪ .‬کﻮلﻰ شــﻮ چــ‪ 3‬د !اپﻪ کﻮلﻮ لپاره لﻪ تﻴارو ﻳــا طبﻴعﻲ ﻣﻬروﻧﻮ 'خﻪ کار‬ ‫واخﻠــﻮ‪ .‬د الﻮتﻮﻧکﻮ ب‪2‬ک‪ ،3‬ډبرې‪ ،‬صدفﻮﻧﻪ‪ ،‬دوﻧﻮ ل‪+‬ــت‪ 3‬او پا‪ 31‬او ‪ ...‬چ‪3‬‬ ‫ډ‪4‬ر عجﻴبﻪ او حﻴراﻧﻮوﻧکﻲ جﻮړ*ــتﻮﻧﻪ لري‪ .‬د ﻫغﻮی پﻪ ﻣرســتﻪ کﻮلﻰ شﻮ‪.‬‬ ‫ب‪5‬ل ب‪5‬ل رﻧگﻪ ﻧقشــﻮﻧﻪ ﻻس تﻪ راوړو‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ کﻮلﻰ شــﻮ چ‪ 3‬د ﻣﻴﻮو او‬ ‫ســبﻮ د عﻤﻮدي او افقﻲ ﻧﻴﻤﻮلﻮ او پرﻳکﻮلﻮ'خﻪ گ"ﻪ واخﻠﻮ او لﻪ ﻧﻴﻤ‪ 3‬شﻮې‬ ‫برخ‪' 3‬خﻪ چ‪ 3‬پﻪ رﻧگ کک‪7‬ه وي‪ ،‬د !اپ‪ 3‬لپاره کار واخﻠﻮ‪.‬‬ ‫د طبﻴعﻲ ﻣﻮادو پﻪ !اپﻪ کﻮلﻮ ک‪ 3‬د پدﻳدې ب‪5‬ﻠ‪ 3‬ســطح‪ 3‬باﻳد پﻪ پام ک‪ 3‬وﻧﻴﻮل‬ ‫شــﻲ او د ﻫغــ‪ 3‬لﻪ ﻫر لﻮري 'خــﻪ !اپﻪ جﻮړه ک‪7‬ئ‪ .‬پــﻪ دې ډول لﻪ ب‪5‬ﻼبﻴﻠﻮ‬ ‫طبﻴعﻲ جﻮړ*تﻮﻧﻮ سره أشﻨا ک‪85‬ئ او ﻧﻮي اﻧ‪%‬ﻮروﻧﻪ پﻴدا کﻮئ‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫پﻪ طبﻴعﻲ ﻣﻮادو د !اپ‪ 3‬تر ســرتﻪ رســﻮلﻮ وروســتﻪ‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ 3‬رﻧگﻮﻧﻪ وچ شﻮل‪ ،‬پﻪ جﻮړوشﻮو‬ ‫اﻧ‪%‬ﻮروﻧــﻮ ‪ ،‬ﻧﻮي او تازه رســﻤﻮﻧﻪ وکاږئ‪ .‬بﻴا اﻧ‪%‬ﻮروﻧﻮ تﻪ پﻪ ‪$‬ﻴــر وگﻮرئ او د خطﻮﻧﻮ پﻪ ور‬ ‫زﻳاتﻮلﻮ ﻫغﻪ پﻪ ﻧﻮي شکل بدل ک‪7‬ئ‪.‬‬

‫(‪ ٢‬اﻧ‪%‬ﻮر) پﻪ طبﻴعﻲ ﻣﻮادو !اپﻪ کاري‪.‬‬

‫(‪٤‬اﻧ‪%‬ﻮر) پﻪ طبﻴعﻲ ﻣﻮادو !اپ‪ 3‬بشپ‪7‬ول‪.‬‬

‫(‪ ٣‬اﻧ‪%‬ﻮر ) پﻪ طبﻴعﻲ ﻣﻮادو د !اپ‪ 3‬بشپ‪7‬ول او پﻪ ﻫغ‪ 3‬د ﻧﻮو شکﻠﻮﻧﻮ جﻮړول‪.‬‬

‫تﻤرﻳﻦ‬ ‫ستاس‪ 3‬پﻪ چاپﻴرﻳال ک‪ 3‬چ‪ 3‬کﻮم طبﻴعﻲ ﻣﻮاد شتﻪ‪ ،‬ﻫغﻮ تﻪ پﻪ ‪$‬ﻴر سره وگﻮرئ‪' ،‬ﻪ ډول‬ ‫ﻳﻮه *کﻠﻲ !اپﻪ جﻮړولﻰ شئ‪.‬‬ ‫‪8‬‬

‫‪4‬‬

‫ل ست‬ ‫د ﻣبارک‪ 9‬کارت او دپا ک＀ جﻮړول‬ ‫تراوسﻪ ﻣﻮ 'ﻮ ډوﻟﻪ د ﻣبارک‪ 9‬کارتﻮﻧﻪ‬ ‫ﻟﻴدﻟﻲ دي؟‬ ‫خﻠک پﻪ ب‪5‬ﻠﻮ‪ ،‬ب‪5‬ﻠﻮ ور‪$‬ﻮ او ﻣﻨاسبتﻮﻧﻮ د ﻣبارک‪ 9‬کارتﻮﻧﻪ ﻳﻮ بل تﻪ ورکﻮي‪ ،‬لکﻪ‪:‬‬ ‫د ﻣﻴﻠﻤستﻴا کارت‪ ،‬د قرأﻧکرﻳﻢ د ختﻢ کارت‪ ،‬د کﻮچﻨﻲ اخترد ﻣبارک‪ 9‬کارت‪،‬‬ ‫د لﻮى اختر د ﻣبارک‪ 9‬کارت‪ ،‬د ﻧﻮي کال د ﻣبارک‪ 9‬کارت‪ ،‬د زﻳ‪8‬ﻳدﻧ‪ 3‬د ور‪3$‬‬ ‫کارت‪ ،‬د *ﻮوﻧک‪ 3‬د ور‪ 3$‬کارت ‪ ...‬او ﻧﻮر‪ .‬د ﻣبارک‪ 9‬کارتﻮﻧﻪ پﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ‬ ‫کچﻮ او اﻧدازو او ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ طرحﻮ جﻮړﻳ‪8‬ي‪ .‬پﻪ ﻫغﻮ کارتﻮﻧﻮ سرب‪5‬ره چ‪ 3‬پﻪ بازار‬ ‫ک‪ 3‬پﻠﻮرل ک‪85‬ي‪ ،‬کﻮلﻰ شﻮ ﻻسﻲ کارتﻮﻧﻪ پﻪ *کﻠ‪ 3‬ب‪2‬ﻪ جﻮړ ک‪7‬و‪ .‬د کارت د‬ ‫جﻮړﻳدو لپاره باﻳد ﻣﻮضﻮع و!اکل شﻲ‪ .‬وروستﻪ ﻳ‪ 3‬اﻧدازه طرح او د جﻮړولﻮ‬ ‫ﻻره چاره و!اکل شﻲ‪ .‬لﻮﻣ‪7‬ى ﻳﻮ سپﻴﻦ او ﻳا رﻧگﻪ ﻣقﻮا کاغذ د ﻫغﻪ کارت پﻪ‬ ‫شکل او اﻧدازه چ‪ 3‬تاس‪ 3‬پﻪ پام ک‪ 3‬ﻧﻴﻮلﻰ دى‪ ،‬پرې ک‪7‬ئ‪ .‬د کاغذ ﻣﻨ‪ #‬پﻪ پﻨسل‬ ‫او ﻳا کﻮم شﻲ باﻧدې چ‪ 3‬ت‪5‬زه 'ﻮکﻪ ولري‪ ،‬ﻳﻮ خط کش ک‪7‬ئ چ‪ 3‬لﻪ سﻢ‬ ‫ﻧﻴﻤاﻳﻲ 'خﻪ قات شﻲ‪ .‬لﻮﻣ‪7‬ى د کارت پﻪ ﻣخ خپﻠﻪ طرحﻪ اﻧ‪%‬ﻮر ک‪7‬ئ‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫د ﻫغ‪ 3‬د *کﻼ لپاره لﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ ﻻرو 'خﻪ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬اﻧ‪%‬ﻮر ‪-‬رۍ ‪! ،‬اپﻪ کارۍ‪ ،‬د‬ ‫ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ ﻣﻮادو ﻧ‪+‬ﻠﻮل ﻳا رﻧگﻪ کاغذوﻧﻪ (کﻮﻻژ) د طرح‪ 3‬بشپ‪7‬ول او ﻳا پﻪ ﻫغ‪3‬‬ ‫باﻧدې د ﻧﻮرو ﻣﻮادو ﻧ‪+‬ﻠﻮل او ﻳا لﻪ 'ﻨگ پﻪ 'ﻨگ اﻳ‪+‬ﻮدلﻮ 'خﻪ کار واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬کﻮﻻژوﻧﻪ پﻨ‪ 6‬وي‪ ،‬پام کﻮئ چ‪ 3‬ستاس‪ 3‬کارت زﻳات پﻨ‪ 6‬ﻧﻪ شﻲ او پﻪ‬ ‫پاکت ک‪ 3‬پﻪ *ﻪ شان ‪$‬اى شﻲ‪ .‬پام ﻣﻮ وي د کﻮﻣ‪ 3‬ور‪ 3$‬پﻪ ﻣﻨاسبت او ﻳا ﻫغﻪ‬ ‫چاتﻪ چ‪ 3‬تاس‪ 3‬کارت ورکﻮئ لﻪ روشﻮﻧﻮ او ﻻرو چارو 'خﻪ ﻳﻮه ﻻره د ﻫغﻮ د‬ ‫بشپ‪7‬ﻳدو لپاره و!اکئ‪ .‬لﻮﻣ‪7‬ی خپﻠﻪ طرحﻪ د کارت پﻪ ﻣخ اﻧ‪%‬ﻮر ک‪7‬ئ‪ .‬د کارت‬ ‫ﻣخ او د ﻫغ‪ 3‬د ﻧﻨﻪ برخﻪ پﻪ *کﻠﻴﻮاﻧ‪%‬ﻮروﻧﻮ *کﻠ‪ 3‬ک‪7‬ئ‪ .‬وروستﻪ پﻪ *کﻠﻲ‬ ‫خط د کارت د لﻴکﻠﻮ برخﻪ ولﻴکئ‪ .‬د کارت تر چﻤتﻮ کﻮلﻮ وروستﻪ کﻮلﻰ شئ‬ ‫ﻫغﻪ تﻪ ﻳﻮ *کﻠی پاک＀ جﻮړ ک‪7‬ئ‪ .‬د پاک＀ اﻧدازه د کارت لﻪ اﻧدازې سره پﻪ پام‬ ‫ک‪ 3‬وﻧﻴسئ‪ .‬د ﻳﻮه پاک＀ د جﻮړولﻮ لپاره بﻴﻼ بﻴﻠ‪ 3‬ﻻرې شتﻪ‪ .‬تاس‪ 3‬کﻮلﻰ شئ ﻳﻮ‬ ‫جﻮړ پاک＀ خﻼص ک‪7‬ئ او د پاک＀ د جﻮړﻳدو طرﻳقﻪ ترې زده ک‪7‬ئ او ﻫﻢ کﻮلﻰ‬ ‫شئ چ‪ 3‬د پاک＀ د جﻮړولﻮ لپاره ﻳﻮه ﻧﻮې طرحﻪ جﻮړه ک‪7‬ئ‪ .‬د پاک＀ د جﻮړولﻮ‬ ‫ډ‪4‬ره اساﻧﻪ ﻻر داده چ‪ 3‬خپل کارت د ﻳﻮه سپﻴﻦ کاغذ پﻪ ﻣﻨ‪ #‬ک‪ 3‬کﻴ‪8‬دئ او بﻴا پﻪ‬ ‫پﻨسل باﻧدې د ﻫغ‪' 3‬ﻠﻮر خﻮاوو تﻪ تت او کﻤزوري خطﻮﻧﻪ وباسئ‪ ،‬پﻪ 'ﻠﻮرو‬ ‫خﻮاوو ﻳ‪ 3‬ﻣثﻠثﻮﻧﻪ رسﻢ ک‪7‬ئ‪ ،‬بﻴا اضافﻲ ‪$‬اﻳﻮﻧﻪ بﻴاتﻲ ک‪7‬ئ‪ ،‬د تتﻮ خطﻮﻧﻮ‪$‬اﻳﻮﻧﻪ‬ ‫قات ک‪7‬ئ او درې ﻣثﻠثﻮﻧﻪ سره وﻧ‪+‬ﻠﻮئ‪ ،‬ﻧﻮ ستاس‪ 3‬پاک＀ بﻪ تﻴار شﻲ‪ .‬پام ﻣﻮ‬ ‫وي چ‪ 3‬د پاک＀ د ﻧﻨﻪ برخﻪ پﻪ 'ﻨ‪6‬و پﻮرې وﻧﻪ ﻧ‪+‬ﻠﻲ‪ .‬وروستﻪ بﻴا خپل کارت‬ ‫د پاک＀ پﻪ د ﻧﻨﻪ ک‪ 3‬کﻴ‪8‬دئ او 'ﻠﻮرم ﻣثﻠث پرې قات ک‪7‬ئ او خپﻠﻮ خپﻠﻮاﻧﻮ تﻪ‬ ‫ﻳ‪ 3‬ورک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫تﻤرﻳﻦ‬ ‫‪ -١‬د ﻳﻮې ‪$‬اﻧگ‪7‬ې ور‪ 3$‬پﻪ ﻣﻨاسبت ﻳﻮ کارت جﻮړک‪7‬ئ‪ ،‬طرحﻪ‪ ،‬اﻧدازه او د *کﻼطرﻳقﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ و!اکئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د کارت پﻪ اﻧدازه ﻳﻮ *کﻠﻰ پاک＀ جﻮړ ک‪7‬ئ او خپل کارت پﻪ ک‪ 3‬واچﻮئ‪.‬‬ ‫‪10‬‬

‫‪5‬‬

‫ل ست‬ ‫ﻟﻪ تﻨاسباتﻮ‪ ،‬ﻟﻴرې‪،‬ﻧ‪8‬دې او رﻳتﻢ سره آشﻨاﻳﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ ﻃبﻴﻌت ک‪ 3‬د پدﻳدو ترﻣﻨ‪ #‬کﻮﻣ‪ 3‬اړﻳک‪3‬‬ ‫وﻳﻨئ؟‬

‫تﻨاسب‪ :‬د فﻴل او زراف‪ 3‬د بدن اﻧدازې‪ ،‬د س‪7‬ﻳﻮ د سترگﻮ او د پﻮستکﻲ‬ ‫رﻧگ‪ ،‬دﻳﻮه ﻣاشﻮم د ﻻس پﻮستکﻲ او د ﻳﻮه زاړه س‪7‬ي د ﻻس پﻮستکﻲ‬ ‫تﻪ ﻣﻮ پام ک‪7‬ى دى؟‬ ‫د برخﻮ او اجزاوو تر ﻣﻨ‪ #‬ﻧسبت او پﻪ ﻫره پدﻳده ک‪ 3‬د ﻫر ﻳﻮ جز ﻧسبت تﻪ‬ ‫(‪ ١‬اﻧ‪%‬ﻮر) د ﻫر ﻳﻮه حﻴﻮان پﻪ بدن ک‪$ 3‬اﻧگ‪7‬ې‬ ‫تﻨاسبات پﻴدا ک‪85‬ي د زراف‪ 3‬د بدن بﻴﻼب‪5‬ﻠﻮ برخﻮ‬ ‫اجزاوو تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪7‬ئ‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫تﻨاسب واﻳﻲ‪ .‬پﻪ طبﻴعت ک‪ 3‬زﻳات شﻤ‪5‬ر تﻨاسبﻮﻧﻪ لﻴدل ک‪85‬ي‪ .‬پﻪ طبﻴعت ک‪3‬‬ ‫ﻫره پدﻳده ‪$‬اﻧگ‪7‬ي تﻨاسبﻮﻧﻪ لري‪ .‬لﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ‪ ،‬پﻪ طبﻴعت ک‪ 3‬د خداى‬ ‫تعالﻰ ﻣخﻠﻮقات پﻪ ﻫﻨري او د بشر پﻪ ﻻس جﻮړ*تﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د تﻨاسب او اﻳجاد‬ ‫ﻣعﻴار گر‪$‬ﻴدلﻰ دى‪.‬‬ ‫اﻧسان د غروﻧﻮ‪ ،‬تﻴ‪8‬و‪ ،‬وﻧﻮ‪ ،‬گﻼﻧﻮ‪ ،‬حﻴﻮاﻧاتﻮ‪ ،‬الﻮتﻮﻧکﻮ‪ ،‬کباﻧﻮ او ‪......‬پﻪ دقﻴقﻪ‬ ‫لﻴدﻧﻪ خبر‪84‬ي‪ ،‬د تﻮتﻲ د ب‪2‬کﻮ د رﻧ‪/‬ﻮﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ #‬تﻨاسب‪ ،‬د فﻴل پﻪ بدن ک‪ 3‬د‬ ‫اجزاوو ترﻣﻨ‪ #‬تﻨاسب د فﻴل (ﻫاتﻲ) خ‪7‬تﻮم اوږد شکل‪ ،‬پﻠﻦ غﻮږوﻧﻪ‪ ،‬سر‪ ،‬بدن‬ ‫او د فﻴل لﻮﻳ‪ 3‬پ‪ 3+‬او د وﻧﻮ د اوږدوالﻲ او پﻠﻨﻮالﻲ تﻨاسب پﻪ ﻫﻤدې ترتﻴب د‬ ‫اﻧ‪%‬ﻮرگرۍ ﻻسﻲ کار‪ ،‬پﻪ خ"ﻪ کار‪ ،‬د حجﻤﻮﻧﻮ جﻮړولﻮ او ‪ .....‬د اﻧدازو تر ﻣﻨ‪#‬‬ ‫تﻨاسب‪ ،‬شکﻠﻮﻧﻮ او جﻮړ*تﻮﻧﻮ تﻪ اړتﻴا لري‪.‬‬ ‫پرسپکتﻴﻮ‪ ( :‬لرﻳﻮالﻰ او ﻧ‪8‬د ﻳﻮالﻰ ) ﻫغﻪ شﻴان چ‪ 3‬لرې دي او ﻫغﻪ شﻴان چ‪3‬‬ ‫ﻧ‪8‬دې دي 'ﻪ تﻮپﻴروﻧﻪ سره لري؟ اﻧسان د لر‪4‬ﻮالﻲ او ﻧ‪8‬د ﻳﻮالﻲ پﻪ سبب شﻴان او‬ ‫طبﻴعﻲ پدﻳدې‪ ،‬پﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ ب‪2‬ﻮ وﻳﻨﻲ‪ .‬د ﻣثال پﻪ تﻮگﻪ کﻪ ﻳﻮ ‪$‬ﻨگﻠﻪ تﻪ لﻪ لرې وکتل‬ ‫شﻲ ﻫغﻪ وﻧ‪ 3‬چ‪ 3‬ﻧ‪8‬دې دي لﻪ رﻧگﻪ ډک‪ 3‬اولﻪ ډﻳرو جزﻳﻴاتﻮ سره لﻴدل ک‪85‬ي او‬ ‫ﻫغﻪ وﻧ‪ 3‬چ‪ 3‬لرې وي کﻢ رﻧگﻪ‪ ،‬لﻨ‪6‬ې او جزئﻴات ﻳ‪ 3‬ﻧﻪ تر سترگﻮ ک‪85‬ي‪ ،‬ﻧﻮ لﻪ‬ ‫دې اﻣﻠﻪ اﻧدازه او د اشﻴاوو لﻴدﻧﻪ لﻪ ﻧ‪8‬دې او لرې 'خﻪ تﻮپﻴر کﻮي‪.‬‬

‫(‪ ٢‬اﻧ‪%‬ﻮر) د ب‪5‬ﻠﻮ ب‪5‬ﻠﻮ گﻼﻧﻮ پﻪ رﻧگﻮﻧﻮ ک‪ 3‬تﻨاسب‪ ،‬د ﻧباتاتﻮ حﻴﻮاﻧاﻧﻮ‪ ،‬کباﻧﻮ‪ ،‬الﻮتﻮﻧکﻮ‬ ‫او حشراتﻮ تﻨاسب تﻪ پﻪ غﻮر وگﻮرئ‪.‬‬

‫(‪ ٣‬اﻧ‪%‬ﻮر) د حﻴﻮاﻧاتﻮ پﻪ تﻦ ک‪ 3‬د ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ سﻴﻤﻮ د وﻧﻮ شکل ‪ ،‬ورﻳ‪%‬ﻮ او غروﻧﻮ‬ ‫تﻪ پام وک‪7‬ئ‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫د اشﻴاوو او طبﻴعﻲ پدﻳدو پﻪ کﻮچﻨﻴﻮ‬ ‫او لﻮﻳﻮ اﻧ‪%‬ﻮرولﻮ کﻮلﻰ شﻮ لﻴرې او‬ ‫ﻧ‪8‬دې و*ﻴﻮ‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ پﻪ ﻣتضادو‬ ‫رﻧگﻮﻧﻮ ﻫﻢ کﻮلﻰ شﻮ لرې او ﻧ‪8‬دې‬ ‫و*ﻴﻮ‪ ،‬لکﻪ‪ ( :‬تﻴاره رﻧگﻮﻧﻪ د رو*اﻧﻪ‬ ‫( ‪ ٤‬اﻧ‪%‬ﻮر ) د جﻮارو د داﻧﻮ د تکرار ﻣﻨظﻢ رﻳتﻢ تﻪ پام وک‪7‬ئ‪.‬‬

‫رﻧگﻮﻧﻮ تر'ﻨگ) ﻫﻨرﻣﻨدان د لر‪4‬ﻮالﻲ‬ ‫او ﻧ‪8‬د‪4‬ﻮالﻲ لپاره لﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ ﻻرو‬ ‫چارو 'خﻪ کار اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫تصﻮﻳروﻧﻪ وگﻮرئ او د لرﻳﻮالﻲ او‬ ‫ﻧ‪8‬دﻳﻮالﻲ د ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ ﻻرو چارو پﻪ‬ ‫ﻫکﻠﻪ سره وغ‪8‬ﻳ‪8‬ئ‪.‬‬ ‫رﻳتﻢ‪ :‬تر اوسﻪ ﻣﻮ د شپﻮ او ور‪$‬ﻮ او د‬ ‫کال د فصﻠﻮﻧﻮ تکرار تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ ک‪7‬ې‬ ‫ده؟ پﻪ طبﻴعت ک‪ 3‬د پدﻳدو تکرار او‬ ‫بدلﻮن ﻳﻮ ‪$‬اﻧگ‪7‬ی ﻧظﻢ لري‪.‬‬ ‫ﻫﻨرﻣﻨدان د ﻫﻨر پﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ 'اﻧگﻮ‬ ‫ک‪ 3‬د کﻠﻤﻮ‪ ،‬غ‪8‬وﻧﻮ‪ ،‬شکﻠﻮﻧﻮ‪،‬‬

‫( ‪ ٥‬اﻧ‪%‬ﻮر) د غ‪2‬ﻲ پﻪ تاروﻧﻮ د رﻳتﻢ تکرار تﻪ پام وک‪7‬ئ‪.‬‬

‫رﻧگﻮﻧﻮ او خطﻮﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ #‬تکرار او‬

‫بدلﻮن راﻣﻨ‪%‬تﻪ کﻮي‪ .‬رﻳتﻢ کﻠﻪ ﻣﻨظﻢ او کﻠﻪ ﻧا ﻣﻨظﻢ وي‪ .‬ﻣﻨظﻢ رﻳتﻢ پﻪ طبﻴعت‬ ‫ک‪ ،3‬لکﻪ‪ :‬د زړه د حرکتﻮﻧﻮ او پﻪ ﻫﻨري أثارو ک‪ ،3‬لکﻪ‪ :‬د کاشﻲ کارى پﻪ اﻧ‪%‬ﻮر ک‪3‬‬ ‫ﻳا د قالﻴﻨﻮ اوبدل ﻣﻨظﻢ تکرار دى‪ .‬د غﻴر ﻣﻨظﻢ رﻳتﻢ ﻧﻤﻮﻧ‪ 3‬پﻪ طبﻴعت ک‪ ،3‬لکﻪ‪:‬‬ ‫د بحر د اوبﻮ 'پ‪ 3‬چ‪ 3‬پﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ فصﻠﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ډول ډول بدلﻮﻧﻮﻧﻪ پک‪ 3‬راﻣﻨ‪%‬تﻪ‬

‫‪13‬‬

‫ک‪85‬ي‪ .‬ﻧا ﻣﻨظﻢ رﻳتﻢ پﻪ ﻫﻨري أثارو‬ ‫ک‪ 3‬د خطاط‪ 9‬د الفبا پﻪ تﻮرو ک‪3‬‬ ‫لﻴدل ک‪85‬ي چ‪ 3‬د عﻤﻮدي او افقﻲ‬ ‫خطﻮﻧﻮ پﻪ ﻳﻮ ‪$‬اى کﻴدو ﻳ‪$ 3‬ﻴﻨ‪3‬‬ ‫برخ‪ 3‬زﻳات‪ 3‬او‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻧﻮرې ﻳ‪ 3‬کﻤ‪3‬‬ ‫وي او ب‪5‬ل ب‪5‬ل بدلﻮﻧﻮﻧﻪ لري‪ .‬ﻧا ﻣﻨظﻢ‬ ‫رﻳتﻢ د ست‪7‬ي کﻮوﻧکﻲ تکرار ﻣخﻪ‬

‫(‪ ٦‬اﻧ‪%‬ﻮر ) د ورﻳ‪%‬ﻮ تکرار پﻪ أسﻤان ک‪ 3‬ﻳﻮ ‪$‬اﻧگ‪7‬ى رﻳتﻢ راﻣﻨ‪ #‬تﻪ کﻮي‪.‬‬

‫ﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫لﻪ ب‪5‬ﻠﻮ ب‪5‬ﻠﻮ رﻧگﻮﻧﻮ‪ ،‬جﻮړ*تﻮﻧﻮ‪،‬‬ ‫خطﻮﻧﻮ‪ ،‬شکﻠﻮﻧﻮ 'خﻪ پﻪ کار‬ ‫اخﻴستﻨﻪ کﻮلﻰ شﻮ چ‪ 3‬پﻪ ﻫﻨري‬ ‫تجسﻤﻲ أثارو ک‪ 3‬تﻨاسب‪ ،‬رﻳتﻢ او‬ ‫*کﻼ ﻣﻨ‪ #‬تﻪ راوړو ﻫﻨرﻣﻨدان د ب‪5‬ﻼ‬ ‫ب‪5‬ﻠﻮ رﻳتﻤﻮﻧﻮ الﻬام لﻪ طبﻴعت 'خﻪ‬ ‫اخﻠﻲ‪.‬‬

‫(‪ ٧‬اﻧ‪%‬ﻮر) د گﻮره خر د خطﻮﻧﻮ رﻳتﻢ تﻪ وگﻮرئ‪.‬‬

‫تﻤرﻳﻦ‬ ‫‪ -١‬د تﻨاسب ﻧﻤﻮﻧ‪ 3‬پﻪ شکﻠﻮﻧﻮ‪ ،‬رﻧگﻮﻧﻮ او اﻧدازه پﻪ طبﻴعت ک‪ 3‬پﻴدا ک‪7‬ئ او د ﻫغﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ سره وغزﻳ‪8‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د خپﻠ‪ 3‬خﻮ*‪ 3‬لﻪ رﻧگﻮﻧﻮ 'خﻪ پﻪ ﻳﻮه پا‪1‬ﻪ ک‪ 3‬ﻳﻮ *کﻠﻰ رﻳتﻢ جﻮړ ک‪7‬ئ‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫‪6‬‬

‫ل ست‬

‫د ﻃبﻴﻌﻲ ﻣﻨﻈرې اﻧ‪%‬ﻮرگري‬ ‫ستاسﻲ پر شاوخﻮا او ﻃبﻴﻌت ک‪ 3‬د ﻟﻴدﻧ‪* 3‬کﻠﻲ ‪$‬اﻳﻮﻧﻪ‬ ‫شتﻪ؟ ﻟﻪ ﻫﻐﻮ کﻮم ﻳﻮ د اﻧ‪%‬ﻮر گرۍ ﻟپاره !اکئ؟‬ ‫گﻼن‪ ،‬د *ت‪ ،3‬باغﻮﻧﻪ‪$ ،‬ﻨگل‪ ،‬د ‪-‬ﻮدر غاړه‪ ،‬د طبﻴعت ډ‪4‬رې *کﻠ‪ 3‬ﻣﻨظرې‬ ‫دا !ﻮل د ﻧقاش‪ 9‬لپاره ﻣﻨاسب‪ 3‬ﻣﻮضﻮع گاﻧ‪ 3‬دي‪ .‬د طبﻴعت فضا د اﻧ‪%‬ﻮر گرۍ‬ ‫لﻪ صفح‪' 3‬خﻪ ډ‪4‬ره لﻮﻳﻪ ده‪ ،‬خﻮ کﻮلﻰ شﻮ چ‪ 3‬ﻫغﻪ پﻪ ﻣﻨاسبﻪ اﻧدازه وړه ک‪7‬و‬ ‫او د اﻧ‪%‬ﻮر گرۍ پﻪ پا‪1‬ﻪ ک‪ 3‬ﻳ‪$ 3‬اى ک‪7‬و‪.‬‬ ‫لﻮﻣ‪7‬ى پﻪ خپل شــاوخﻮا ک‪ 3‬ﻳﻮه *کﻠ‪ 3‬ﻣﻨظره اﻧتخاب ک‪7‬ئ‪ ،‬وروستﻪ تصﻤﻴﻢ‬ ‫وﻧﻴسئ چ‪ 3‬کﻮﻣﻪ برخﻪ اﻧ‪%‬ﻮر ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫(‪ ١‬اﻧ‪%‬ﻮر) د دې ﻣﻨظرې د اﻧ‪%‬ﻮرولﻮ لپاره لﻮﻣ‪7‬ى اوبﻪ رسﻢ‬ ‫ک‪7‬ى او بﻴا افق او بﻴا غروﻧﻪ اﻧ‪%‬ﻮر ک‪7‬ئ‪.‬‬

‫‪15‬‬

‫(‪ ٢‬تصﻮﻳر) د دې ﻣﻨظرې پﻪ اﻧ‪%‬ﻮر ولﻮک‪ 3‬لﻮﻣ‪7‬ى د ﻻرې‬ ‫خطﻮﻧﻪ او وﻧ‪ 3‬اﻧ‪%‬ﻮر ک‪7‬ئ‪.‬‬

‫پﻪ غﻮر او دقت ﻫغ‪ 3‬تﻪ وگﻮرئ او بﻴا ﻫر ﻫغﻪ شــﻰ چ‪ 3‬ډ‪4‬ر لﻮى وي ﻫغﻪ اﻧ‪%‬ﻮر ک‪7‬ئ او وروســتﻪ د‬ ‫ﻫغﻪ پﻪ شاوخﻮا ک‪ 3‬ﻧﻮر شﻴان ورزﻳات ک‪7‬ئ‪* .‬ﻪ داده چ‪ 3‬لﻮﻣ‪7‬ى ﻣﻨظره پﻪ رﻧگﻪ پﻨسل چ‪ 3‬کﻢ رﻧگﻪ‬ ‫وي وباســئ‪$ ،‬کــﻪ چ‪ 3‬کﻪ کــﻮم ‪$‬اى د اصﻼح وړ و‪ ،‬ﻫغﻪ تﻪ بدلﻮن ورکــ‪7‬ئ‪ .‬د اﻧ‪%‬ﻮرولﻮ پﻪ وخت‬ ‫ک‪ 3‬پﻪ طبﻴعت ک‪ 3‬تﻨاسبات‪ ،‬لر‪4‬ﻮالﻰ‪ ،‬ﻧ‪8‬د‪4‬ﻮالﻲ او رﻳتﻢ تﻪ پﻪ کﻠکﻪ پام وک‪7‬ئ او ﻫغﻪ پﻪ اﻧ‪%‬ﻮر گرۍ ک‪3‬‬ ‫و*اﻳاست‪.‬‬ ‫کﻠﻪ ﻣﻮ چ‪ 3‬طرحﻪ بشــپ‪7‬ه شــﻮه‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا د طبﻴعت رﻧگﻮﻧﻪ پﻪ ډ‪4‬ر دقت وگﻮرئ‪ .‬تاســ‪ 3‬کﻮلﻰ شئ پﻪ خپل‬ ‫اﻧ‪%‬ــﻮر کــ‪ 3‬لــﻪ طبﻴعﻲ رﻧگﻮﻧــﻮ 'خﻪ‬ ‫کارواخﻠــئ او ﻳــا د خپــل احســاس د‬ ‫بﻴاﻧﻮلــﻮ لپاره ذﻫﻨﻲ رﻧگﻮﻧﻪ د طبﻴعت پﻪ‬ ‫فضا ک‪ 3‬وکاروئ او کﻮ*) وک‪7‬ئ چ‪3‬‬ ‫پﻪ خپﻠﻪ ﻧقاش‪ 9‬ک‪ 3‬د رﻧ‪/‬ﻮﻧﻮ ورتﻪ والﻰ‬ ‫او ﻫﻤغ‪8‬ي و*ﻴئ‪.‬‬

‫(‪٤‬اﻧ‪%‬ﻮر) پﻪ دې ﻣﻨظره ک‪ 3‬لﻮﻣ‪7‬ى وﻧﻪ اﻧ‪%‬ﻮر ک‪7‬ئ‪.‬‬

‫(‪ ٥‬اﻧ‪%‬ﻮر) لﻮﻣ‪7‬ى غروﻧﻪ او بﻴا وﻧ‪ 3‬اﻧ‪%‬ﻮر ک‪7‬ئ‪.‬‬

‫تﻤرﻳﻦ‬ ‫لﻪ !ﻮلگﻲ 'خﻪ د باﻧدې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ د ﻣﻨظرې پﻪ اﻧ‪%‬ﻮرولﻮ پﻴل وک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫‪16‬‬

‫‪7‬‬

‫ل ست‬ ‫د جشﻨﻮﻧﻮ او ﻣﻠﻲ ﻟﻮبﻮ اﻧ‪%‬ﻮرگري‬ ‫د رﻳ‪+‬تﻴﻨﻲ ژوﻧداﻧﻪ کﻮﻣ‪ 3‬ﻣﻮﺿﻮع گاﻧ‪ 3‬د اﻧ‪%‬ﻮر گرۍ‬ ‫ﻟپاره !اکئ؟‬ ‫جشﻨﻮﻧﻪ او ﻟﻮب‪ 3‬د اﻧ‪%‬ﻮرگرۍ ﻟپاره کﻮﻣ‪ 3‬پﻪ زړه پﻮرې‬ ‫صحﻨ‪ 3‬ﻟري؟‬ ‫ﻫر ﻫ‪5‬ﻮاد ‪$‬اﻧگ‪7‬ي دودوﻧﻪ او رواجﻮﻧﻪ لري چ‪ 3‬خﻠک ﻳ‪ 3‬پﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ وختﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ 3‬لﻤاﻧ‪%‬ﻲ‪ .‬دا لﻤاﻧ‪%‬ﻨ‪ 3‬د ﻣﻮضﻮع د ارز*ت *کارﻧدوى دي‪$ .‬ﻴﻨ‪ 3‬رسﻤﻮﻧﻪ‬ ‫او رواجﻮﻧﻪ خصﻮصﻲ وي چ‪ 3‬پﻪ ﻳﻮې ﻳا 'ﻮ کﻮرﻧﻴﻮ پﻮرې ت‪7‬او ولري‪ ،‬لکﻪ‪ :‬د‬ ‫واده ﻣراســﻢ او ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻣراسﻢ عﻤﻮﻣﻲ وي چ‪ 3‬د ﻫ‪5‬ﻮاد ﻫر وگ‪7‬ي تﻪ د ارز*ت‬ ‫وړ وي او !ﻮل خﻠک پﻪ ک‪ 3‬خﻮ*ﻲ *کاره کﻮي‪ ،‬لکﻪ‪ :‬د افغاﻧستان د خپﻠﻮاک‪9‬‬ ‫جشﻦ چ‪ 3‬ﻫر کال د زﻣري پﻪ ‪ ٢٨‬ﻧ‪"5‬ﻪ لﻤاﻧ‪%‬ل ک‪85‬ي‪.‬‬

‫‪17‬‬

‫دا پــﻪ افغاﻧســتان ک‪ 3‬ﻣﻠﻲ جشــﻦ دى‪ .‬پﻪ ‪ ١٢٩٨‬ﻫـ ش کال کــ‪ 3‬د اعﻠﻴحضرت اﻣان اهلل خان پﻪ‬ ‫ﻣشرۍ او د افغان ﻣﻴ‪7‬ﻧﻲ ولس پﻪ سر*ﻨدﻧﻮ افغاﻧستان د ﻫغﻪ وخت لﻪ اﻧگﻠﻴسﻲ ﻳرغﻠگرو 'خﻪ أزاد‬ ‫شــﻮ‪ .‬پﻪ دې ورځ ولس ﻣشــر او ولســﻲ لﻮړ پﻮړي چارواکﻲ د خﻠکﻮ تر'ﻨگ د جشﻦ پﻪ ﻣراسﻤﻮ‬ ‫ک‪ 3‬برخﻪ اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣﻠﻲ جشــﻨﻮﻧﻮ ک‪ 3‬داســ‪ 3‬لﻮب‪ 3‬سرتﻪ رســﻴ‪8‬ي چ‪ 3‬د !ﻮلﻮ لپاره پﻪ زړه پﻮرې وي‪ .‬لﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ‪،‬‬ ‫دا ور‪$‬ــ‪ 3‬د خﻠکــﻮ پﻪ زړوﻧﻮ ک‪ 3‬د ډ‪4‬ر وخت لپاره پات‪ 3‬ک‪85‬ي چ‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬برخ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻧﻪ ﻫﻴرﻳدوﻧک‪3‬‬ ‫دي‪ .‬ﻣﻮسﻴقﻲ غ‪8‬ول کﻴ‪8‬ي او ﻫﻨرﻣﻨدان د ازادۍ ‪$‬اﻧگ‪7‬ې سﻨدرې واﻳﻲ‪.‬‬ ‫د خپﻠﻮاک‪ 9‬پﻪ جشــﻦ ک‪ 3‬ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠ‪ 3‬ســپﻮرتﻲ لﻮب‪ 3‬کﻴ‪8‬ي چ‪ 3‬ﻳﻮه ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ (ﻧﻴزه بازي) ده‪ .‬ﻧﻴزه بازي‬ ‫پﻪ أس‪ ،‬ﻧﻴزه او د لرگﻲ پﻪ ﻣﻮگﻲ باﻧدې چ‪ 3‬تقرﻳبا َ پﻨ‪%‬ﻠس ســاﻧتﻲ ﻣتره وي او پﻪ ‪$‬ﻤکﻪ ک‪! 3‬ک‬ ‫وﻫل ک‪85‬ي‪ .‬داس‪ 3‬ترسره ک‪85‬ي چ‪ 3‬ډول وﻫﻮﻧکﻰ ورتﻪ ډول وﻫﻲ او ﻧﻴزه باز پر أس سپﻮر د ﻣﻮگﻲ‬ ‫پــﻪ لﻮري حرکت کﻮي‪'.‬ﻮﻣره چ‪ 3‬ﻣﻮگﻲ تﻪ ﻧ‪8‬دې ک‪85‬ي پﻪ ﻫﻤغﻪ اﻧدازه ډول وﻫﻮﻧکﻰ ﻫﻢ ډول ت‪5‬ز‬ ‫وﻫﻲ تر'ﻮ ﻧﻴزه باز ﻣﻮگﻲ تﻪ ورســﻴ‪8‬ي او دﻧﻴزې پﻪ ســر د لرگﻲ ﻣﻮگی پﻮرتﻪ ک‪7‬ي‪ ،‬ﻫغﻪ ﻧﻴزه باز چ‪3‬‬ ‫پﻪ دوو وارو ک‪ 3‬ﻣﻮگﻰ پﻮرتﻪ ﻧﻪ ک‪7‬ي‪ ،‬د لﻮب‪ 3‬باﻳﻠﻮﻧکﻰ شﻤ‪5‬رل ک‪85‬ي‪ .‬دا لﻮبﻪ پﻪ خﻠکﻮ ک‪ 3‬ډ‪4‬ر شﻮر‬ ‫او زوږ راﻣﻨ‪ #‬تﻪ کﻮي‪.‬‬

‫تﻤرﻳﻦ‬

‫‪ -١‬پﻮﻫ‪85‬ئ چ‪ 3‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ 3‬ﻣﻠﻲ جشﻨﻮﻧﻪ کﻮم دي؟‬ ‫‪ -٢‬ﻫغﻪ جشــﻦ او ﻣﻴﻠﻪ چ‪ 3‬ډ‪4‬ر ﻣﻮ خﻮ*ــﻴ‪8‬ي پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳ‪ 3‬ســره خبرې وک‪7‬ئ او د جشﻦ ﻫغﻪ‬ ‫صحﻨﻪ چ‪ 3‬ستاســ‪ 3‬خﻮ*ــﻪ شــﻮي وي‪ ،‬اﻧ‪%‬ﻮر ک‪7‬ئ او ﻧﻨدارې تﻪ ﻳ‪ 3‬وړاﻧدې ک‪7‬ئ او پﻪ ﻫکﻠﻪ‬ ‫ﻳ‪ 3‬سره وغ‪8‬ﻳ‪8‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬ستاســ‪ 3‬پﻪ *ــار ک‪ 3‬پﻪ جشﻦ ک‪ 3‬کﻮم رسﻢ او دود تر سره ک‪85‬ي؟ پﻪ دې ورځ کﻮﻣ‪ 3‬لﻮب‪3‬‬ ‫سرتﻪ رسﻮئ؟ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳ‪ 3‬سره وغ‪8‬ﻳ‪8‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٤‬پﻪ ﻫغﻪ ‪$‬اى ک‪ 3‬چ‪ 3‬ژوﻧد کﻮئ د لﻮبﻮ پﻪ اړه ﻳ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻮ ک‪ 3‬سره خبرې وک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫‪18‬‬

‫‪8‬‬

‫ل ست‬

‫ﻟﻪ ﻏﻮﻧج شﻮو کاﻏذوﻧﻮ 'خﻪ د حجﻤﻮﻧﻮ‬ ‫جﻮړول‬ ‫کﻮم باﻃﻞ ﻣﻮاد د حجﻤﻮﻧﻮ د جﻮړوﻟﻮ ﻟپاره‬ ‫ﻣﻨاسب دي؟‬ ‫ډ‪4‬ر باطل ﻣﻮاد زﻣﻮږ پﻪ شاوخﻮا ک‪ 3‬شتﻪ چ‪ 3‬د حجﻤﻮﻧﻮ د جﻮړولﻮ لپاره ﻣﻨاسب‬ ‫دي‪ .‬د دې ﻣﻮادو لﻪ ډل‪' 3‬خﻪ ﻳﻮ ﻫﻢ باطل کاغذ دى‪ .‬لﻪ باطﻠﻪ کاغذ 'خﻪ پﻪ ب‪5‬ﻼ‬ ‫ب‪5‬ﻠﻮ ﻻرو او روشﻮﻧﻮ حجﻤﻮﻧﻪ جﻮړوي چ‪ 3‬ﻳﻮ ﻫﻢ لﻪ غﻮﻧج شﻮي کاغذ 'خﻪ گ"ﻪ‬

‫‪19‬‬

‫اخﻴستﻨﻪ ده‪ .‬د دې کار لپاره تاس‪ 3‬ﻫﻢ کﻮلﻰ شئ چ‪ 3‬د خپﻠ‪ 3‬خﻮ*‪ 3‬ﻣﻮضﻮع‬ ‫و!اکئ او د ﻫغ‪ 3‬د شکل او اﻧدازې پﻪ ﻫکﻠﻪ تصﻤﻴﻢ وﻧﻴسئ‪ .‬پﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ رﻧگﻮ‬ ‫د باطﻠﻮ کاغذوﻧﻮ !ﻮ!‪ 3‬را !ﻮل‪ 3‬ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫خپل ﻻسﻮﻧﻪ ل‪' 8‬ﻪ ﻻﻧده ک‪7‬ئ او باطل کاغذوﻧﻪ پﻪ دواړوﻻسﻮﻧﻮ *ﻪ کﻠک‬ ‫ک‪7‬ئ چ‪* 3‬ﻪ غﻮﻧج شﻲ او وروستﻪ ﻫغﻪ شکل چ‪ 3‬ستاس‪ 3‬پﻪ ذﻫﻦ ک‪ 3‬وو‬ ‫پﻪ ﻫﻤغﻪ ډول خپل غﻮﻧج شﻮي کاغذوﻧﻪ تﻨظﻴﻢ او د خپﻠ‪ 3‬خﻮ*‪ 3‬شکل‬ ‫جﻮړک‪7‬ئ‪ .‬کﻮلﻰ شئ حجﻢ ﻳﻮ او ﻳا 'ﻮ !ﻮ!‪ 3‬جﻮړ ک‪7‬ئ او د سکاشتﻴب پﻪ‬ ‫وسﻴﻠﻪ ﻳ‪ 3‬سره وﻧ‪+‬ﻠﻮئ‪.‬‬ ‫(‪ ٢‬تصﻮﻳر ) لﻪ غﻮﻧج شﻮﻳﻮ کاغذوﻧﻮ 'خﻪ‬ ‫ﻳﻮه جﻮړه شﻮي ﻣ‪2‬ﻪ‬

‫(‪ ٣‬اﻧ‪%‬ﻮر) دغﻮﻧجﻮشﻮﻳﻮ کاغذوﻧﻮ برخ‪ 3‬سره وﻧ‪+‬ﻠﻮئ او پﻪ لرگﻴﻮ‬ ‫پﻮرې چ‪ 3‬د الﻮتﻮﻧکﻲ پ‪ 3+‬دي‪ ،‬وصل ک‪7‬ئ‪.‬‬

‫(‪ ٤‬اﻧ‪%‬ﻮر) وزروﻧﻪ‪ ،‬لک‪ ،9‬ﻣ‪+‬ﻮکﻪ او سترگﻰ ﻳ‪ 3‬پﻪ حجﻢ پﻮرې وﻧ‪+‬ﻠﻮئ‪.‬‬

‫تﻤرﻳﻦ‬ ‫ﻳﻮ ﻣقﻮا ډبل کاغذ د داﻳرې پﻪ شکل جﻮړ ک‪7‬ئ‪ .‬تر'ﻮ کاغذي واړه شکﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬لکﻪ‪( :‬ﻣرغﻰ)‬ ‫لﻪ غﻮﻧج شﻮﻳﻮ کاغذو'خﻪ جﻮړه او رﻧگﻪ ک‪7‬ئ‪ .‬دﻧخ د تار پﻪ واسطﻪ ﻫغﻪ د داﻳرې پﻪ ﻣرکز‬ ‫پﻮرې ‪$‬ﻮړﻧد ک‪7‬ئ بﻴا ﻳ‪ 3‬د کﻮ!ﻰ پﻪ چت را و‪7$‬وئ او کﻪ دا شکﻠﻮﻧﻪ ک‪7‬ک‪ 9‬تﻪ ﻧ‪8‬دې وو‪،‬‬ ‫ﻧﻮ باد ﻫغﻪ *ﻮروي‪ ،‬حجﻤﻮﻧﻪ پﻪ حرکت راولﻲ او *کﻼ ﻳ‪ 3‬زﻳات‪85‬ي‪.‬‬

‫‪20‬‬

‫‪9‬‬

‫ل ست‬

‫ﻟﻪ اسﻼﻣﻲ ﻫﻨروﻧﻮ سره آشﻨاﻳﻲ‬ ‫آﻳا پﻮﻫ‪85‬ئ چ‪ 3‬اسﻼﻣﻲ ﻫﻨر ﻟﻪ ﻣسﻴحﻲ ﻫﻨر‬ ‫سره 'ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫د اســﻼم ﻣقدس دﻳﻦ پﻪ عربســتان ک‪ 3‬چ‪ 3‬د وحﻲ د ﻧازل‪5‬دو ‪$‬اى دى‪ ،‬را 'رگﻨد‬ ‫شﻮ‪ .‬وروستﻪ پﻪ ډ‪4‬ره بﻴ‪7‬ه د ختﻴ‪ #‬لﻪ خﻮا ﻧﻪ تر ﻣﻨ‪%‬ﻨﻲ ختﻴ‪ ،#‬چﻴﻦ او ﻫﻨد پﻮرې او‬ ‫د لﻮﻳدﻳ‪ #‬لﻪ خﻮا تر افرﻳقا او ﻫسپاﻧﻴ‪ 3‬پﻮرې خپﻮر شﻮ‪ .‬پﻪ دې پراخﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د‬ ‫ډ‪4‬رو ژبﻨﻴﻮ‪ ،‬قﻮﻣﻲ‪ ،‬جغرافﻴاﻳﻲ‪ ،‬تارﻳخﻲ او ﻧﻮرو تﻮپﻴروﻧﻮ ســره سره ﻳﻮ شرﻳک دﻳﻦ‪،‬‬ ‫(‪ ١‬تصﻮﻳر) د ﻫرات پﻪ (گذر‪-‬اه) ک‪3‬‬ ‫د (خﻮاجﻪ عبــداهلل اﻧصاري) پﻪ قبر‬ ‫د بســﻢ اهلل الرحﻤﻦ الرحﻴﻢ لﻴکﻨﻪ‬ ‫چ‪ 3‬کاش‪ 3‬شﻮي ده‪.‬‬

‫تﻤدن او فرﻫﻨگ او اسﻼﻣﻲ ﻫﻨر ﻳ‪ 3‬ﻣﻨ‪ #‬تﻪ راوړل‪.‬‬ ‫ﻣســﻠﻤاﻧاﻧﻮ لﻮﻣ‪7‬ى د دوو ﻣعاصرو او لﻮﻳﻮ تﻤدﻧﻮﻧﻮ د ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ د(بﻴزاﻧس او اسﻼﻣﻲ‬ ‫ﻧــ‪7‬ۍ) لــﻪ ﻫﻨروﻧﻮ'خﻪ د اســﻼم د ســپﻴ(ﻠﻲ دﻳــﻦ د را'رگﻨدﻳدو پــﻪ وخت ک‪ 3‬د‬ ‫جﻮﻣاتﻮﻧــﻮ د جﻮړولــﻮ لپــاره گ"ﻪ او چتﻪ ک‪7‬ه‪ .‬پﻪ ﻧﻮو ﻣســﻠﻤان شــﻮو ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ 3‬د‬ ‫وخت پﻪ تﻴرﻳدو ســره ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ ﻫﻠ‪$ 3‬ﻠ‪ 3‬وک‪7‬ې چ‪ 3‬د اســﻼﻣﻲ عقﻴدو د بﻴاﻧﻮلﻮ‬ ‫ﻣﻨاســب کالبﻮﻧﻪ پﻪ خپﻠﻮ ﻫﻨري أثاروک‪3‬‬ ‫پﻴدا ک‪7‬ي‪ .‬اســﻼﻣﻲ اعتقــادات‪ ،‬لکﻪ‪:‬‬ ‫د لﻮى خــداى‬

‫ﻳﻮوالــﻰ‪ ،‬د ﻣخﻠﻮق‬

‫ﻳﻮوالﻰ (ﻫﻢ غــ‪8‬ي) چ‪ 3‬پﻪ قرأن عظﻴﻢ‬ ‫الشان ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬بﻴان راغﻠی‬

‫‪21‬‬

‫دى‪ ،‬پﻪ أساﻧ‪ 9‬سره ﻧﻪ شﻮکﻮلﻰ چ‪ 3‬پﻪ ﻫﻨري أثارو‬ ‫ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬و*ﻴﻲ‪ .‬لﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ‪ ،‬ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ د داﻳرې‬ ‫پﻪ 'ﻴر لﻪ ﻫﻨدسﻲ سﻤبﻮلﻴکﻮ شکﻠﻮﻧﻮ 'خﻪ چ‪ 3‬د‬ ‫ﻳﻮالﻲ 'رگﻨدوى دي پﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ دﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ پﻪ ﻣرکزي‬ ‫ﻧقطﻪ باﻧدې !ﻴﻨگار وک‪ 7‬چ‪ 3‬د عالﻢ د ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ پدﻳدو‬ ‫ﻳﻮالﻰ او ﻫغﻪ حقﻴقت چ‪ 3‬لﻪ شکﻠﻮﻧﻮ او ظاﻫري‬ ‫ﻣﻮجﻮداتﻮ 'خﻪ ډ‪4‬ر لﻮړ دى‪' ،‬رگﻨد ک‪7‬ي‪ .‬د دې ﻧظر لﻪ‬ ‫ﻣخ‪ 3‬اسﻼﻣﻲ ﻫﻨر لﻪ ﻣسﻴحﻲ ﻫﻨر سره چ‪ 3‬اصﻠﻲ ﻣﻮضﻮع ﻳ‪3‬‬ ‫او حضرت بﻲ بﻲ ﻣرﻳﻤ‪ 3‬د ژوﻧداﻧﻪ د ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ صحﻨﻮ‬ ‫د ﻣسﻴح‬ ‫'رگﻨدوﻧﻪ کﻮي‪ ،‬ډ‪4‬ر تﻮپﻴر لري‪ .‬ﻣسﻠﻤاﻧﻮ ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ د قرأﻧکرﻳﻢ لﻴکﻨﻪ‬ ‫پﻪ *کﻠﻲ خط او د لﻮﻳﻮ *کﻠﻮ جﻮﻣاتﻮﻧﻮ پﻪ جﻮړولﻮ سره ﻳ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻮ‬ ‫أثاروک‪ 3‬ﻧظﻢ ‪ ،‬تﻨاسب‪ ،‬تعادل‪ ،‬ﻫﻢ غ‪8‬ي او *کﻼ ﻣﻨ‪%‬تﻪ راوړه چ‪3‬‬ ‫روحاﻧﻲ *کﻠ‪ 3‬خطﻲ اثار‪ ،‬اسﻼﻣﻲ ﻣعﻤاري او د طراحی ﻧﻤﻮﻧ‪ ،3‬د‬ ‫سفالﻲ لﻮ*ﻮجﻮړول‪ ،‬فﻠزکاري د لرگﻴﻮ لﻮ*‪ ،3‬د !ﻮکر !ﻮ!‪ ، 3‬قالﻴﻨ‪3‬‬ ‫اوکتاب جﻮړول ﻳ‪ 3‬ﻧﻮرې ﻻس تﻪ راوړﻧ‪ 3‬دي‪.‬‬

‫(‪ ٢‬تصﻮﻳــر) لﻮی قــاب د کﻮفﻲ لﻴک لﻪ‬ ‫کتﻴب‪ 3‬سره‪' ،‬ﻠﻮرﻣﻪ ﻫجري پ‪75‬ۍ ک‪.3‬‬

‫(‪ ٣‬تصﻮﻳــر) د غــﻮر وﻻﻳــت ﻣﻨــار‬ ‫جام چــ‪ 3‬د (‪ )١٢٠٣‬او (‪)١١٥٣‬‬ ‫ﻣﻴــﻼدي کﻠﻮﻧــﻮ ترﻣﻨ‪ #‬د اســﻼﻣﻲ‬ ‫تزئﻴﻨاتﻮ اړوﻧد‪.‬‬

‫‪22‬‬

‫(‪ ٤‬اﻧ‪%‬ﻮر) پﻪ اووﻣﻪ پﻴ‪7‬ې ک‪ 3‬د (ﻻکارتاى) د ﻣدرس‪ 3‬د چت‬ ‫کاشﻰ کاري‪.‬‬

‫(‪ ٥‬اﻧ‪%‬ﻮر) پﻪ اووﻣﻪ ﻫجري پﻴ‪7‬ۍ ک‪ 3‬ډﻫﻠﻲ تﻪ ﻧ‪8‬دې د‬ ‫(قطب جﻮﻣات ) حجاري‪.‬‬

‫کــﻪ 'ــﻪ ﻫﻢ پﻪ ﻧﻨــ‪ 9‬ﻧ‪7‬ۍ ک‪ 3‬دا ﻧﻤﻮﻧ‪ 3‬د اســﻼﻣﻲ ﻫﻨــر پﻪ طراحﻴﻮ‬ ‫کــ‪ 3‬غﻮر‪ ،‬دقت او ظرافت گ‪2‬ــل ک‪85‬ي‪ ،‬خﻮ پﻪ ﻫغﻮ زﻣاﻧﻮ ک‪ 3‬د ب‪5‬ﻼ‬ ‫ب‪5‬ﻠﻮ وگ‪7‬و د اســتفادې لپاره جﻮړې شﻮې وې چ‪$ 3‬اﻧگ‪7‬ي ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻪ‬ ‫ﻳــ‪ 3‬درلﻮدل‪ .‬پﻪ اســﻼﻣﻲ ﻫﻨر کــ‪ 3‬د ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ برخﻪ لﻪ ﻫﻨر ســره ﻳﻮ‬ ‫‪$‬اى شــﻮه‪ ،‬تر'ﻮ ﻣســﻠﻤاﻧان ﻫره شﻴبﻪ پﻪ ﻧظﻢ‪* ،‬ــکﻼ‪ ،‬برابرۍ او‬ ‫ﻫﻤغ‪8‬ۍ ک‪ 3‬ژوﻧد وک‪7‬ي‪ .‬د اسﻼﻣﻲ ﻫﻨر پﻪ ﻧﻤﻮﻧﻮ ک‪ 3‬سطح‪ 3‬ډ‪4‬رې‬ ‫ظرﻳف‪ 3‬او دقﻴق‪ 3‬پﻪ *کﻼ پﻮ*ل شﻮې دي‪ .‬پﻪ اسﻼﻣﻲ لﻮﻣ‪7‬ﻧﻴﻮ پﻴ‪7‬ﻳﻮ‬ ‫ک‪ 3‬ﻫﻨري *ــکﻼ وې پﻪ ﻫﻨدســﻲ طرحﻮاو ﻧقشﻮﻧﻮ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬د و*ﻮ او‬ ‫بﻮ!ﻮ پﻪ شــکﻠﻮﻧﻮ (اشــکال گﻴاﻫﻲ) او اســﻼﻣﻲ ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ سره ﻣﻨ‪%‬تﻪ‬ ‫راغﻠﻲ دي‪ .‬وروســتﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ کاشﻲ کارﻳﻮ‪ ،‬ســفالﻲ او فﻠزي لﻮ*ﻮ‪ ،‬د‬ ‫!ﻮکر پﻪ !ﻮ!ــﻮ‪ ،‬قالﻴﻨﻮ‪ ،‬ﻣﻴﻨاتﻮری د الﻮتﻮﻧکﻮ‪ ،‬حﻴﻮاﻧاتﻮ او اﻧســاﻧاﻧﻮ پﻪ‬ ‫اﻧ‪%‬ﻮروﻧﻮک‪ 3‬رواج وﻣﻮﻧد‪.‬‬ ‫(‪ ٦‬اﻧ‪%‬ﻮر) پﻪ لسﻤﻪ ﻫجري پﻴ‪7‬ى ک‪ 3‬پﻪ‬ ‫اﻳران ک‪ ( 3‬سجاده اﻳﻲ )قالﻴﻨچﻪ‬

‫‪23‬‬

‫ﻣسﻠﻤاﻧﻮ ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ پﻪ دې ﻧﻤﻮﻧﻮ ک‪ 3‬لﻪ طبﻴعت 'خﻪ‬ ‫تقﻠﻴد پﻴل ک‪ 7‬او د شــکﻠﻮﻧﻮ پﻪ ســاده کﻮلﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬لﻪ‬ ‫ظاﻫري شکل 'خﻪ ډډه وک‪7‬ه چ‪ 3‬د لﻴدوﻧکﻲ ذﻫﻦ‬ ‫لــﻪ واقعﻲ ﻧ‪7‬ۍ 'خــﻪ ب‪5‬ل او ﻣعﻨﻮي ﻧــ‪7‬ۍ تﻪ ﻳ‪ 3‬را‬ ‫وبﻮلﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ‪$‬کﻪ پﻪ قرأﻧکرﻳﻢ او جاى ﻧﻤازوﻧﻮ باﻧدې د‬ ‫اﻧسان او حﻴﻮان تصﻮﻳروﻧﻪ ﻧﻪ اﻧ‪%‬ﻮروي‪ ،‬پﻪ دې ﻧﻤﻮﻧﻮ‬ ‫کــ‪ 3‬ﻫﻨدســﻲ پﻴچﻠﻲ خطﻮﻧﻪ او رﻧگﻮﻧﻪ پﻪ اســﻼﻣﻲ‬ ‫ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د سترگﻮ د حرکت سبب ک‪85‬ي چ‪ 3‬د‬ ‫لﻴدوﻧکﻲ ذﻫﻦ پﻪ ﻳﻮه ﻧقطﻪ ک‪ 3‬ﻧﻪ درﻳ‪8‬ي دا رﻳتﻤﻴک‬ ‫حرکت د ﻧقشــﻮﻧﻮ پﻪ طراح‪ 9‬ک‪ 3‬د رﻳاضﻲ پﻪ شــان‬ ‫پــﻪ ﻧظﻢ لﻴدل ک‪85‬ي‪ ،‬تعــادل او ﻫﻤغ‪8‬ي چ‪ 3‬پﻪ ﻧﻴﻮل‬ ‫شﻮې او خالﻲ فضا ک‪ 3‬ﻣﻨ‪ #‬تﻪ راغﻠﻲ دي پﻪ اثاروک‪3‬‬ ‫ســرب‪5‬ره پﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ي شکل‪ ،‬حرکت‪ ،‬ﻧظﻢ‪ ،‬تعادل او‬ ‫ﻫﻤغــ‪8‬ي را ﻣﻨ‪%‬تﻪ کــﻮي‪ .‬د ﻣســﻠﻤاﻧﻮ ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ لﻪ‬ ‫ﻧظره دا ﻫﻤغ‪8‬ي‪ ،‬د ﻧ‪7‬ۍ د ﻳﻮوالﻲ 'رگﻨدوﻧﻪ کﻮي‪.‬‬

‫(‪ ٧‬اﻧ‪%‬ﻮر) پــﻪ 'ﻠﻮرﻣﻪ ﻫجري پﻴ‪7‬ۍ‬ ‫ک‪ 3‬پﻪ ﻫســپاﻧﻴﻪ ک‪ 3‬د ( قرطبﻪ) جاﻣع‬ ‫جﻮﻣات‪.‬‬

‫تﻤرﻳﻦ‬ ‫‪ -١‬د رو*اﻧ‪ 3‬فضا او د *کﻼ ورکﻮلﻮ پﻪ ﻧقشﻮﻧﻮ سره وغ‪8‬ﻳ‪8‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د اسﻼﻣﻲ ﻫﻨر کﻮﻣ‪ 3‬ﻧﻤﻮﻧ‪ 3‬ﻣﻮلﻴدلﻲ دي؟ د ډ‪4‬رو*کﻠﻮﻧﻤﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳ‪' 3‬ﻪ ولﻴکئ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬کﻮﻣ‪ 3‬ﻫﻨرې 'اﻧگ‪ 3‬پ‪5‬ژﻧئ چ‪ 3‬د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ #‬دودﻳزه ب‪2‬ﻪ لري؟‬

‫‪24‬‬

‫‪1٠‬‬

‫ل ست‬

‫ﻟﻪ اسﻼﻣﻲ ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ 'خﻪ کاپﻲ کﻮل‬ ‫د اسﻼﻣﻲ ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ د کاپﻲ کﻮﻟﻮ پﻪ ﻻره چاره‬ ‫پﻮﻫ‪85‬ئ؟‬

‫(‪ ١‬تصﻮﻳر ) پﻪ راولپﻨدى ک‪ 3‬د ( ﻣعﻲ الدﻳﻦ ‪ ........‬د‬ ‫ﻣقبري کاشﻲ کاري‪.‬‬

‫( ‪ ٢‬تصﻮﻳر) طرحﻪ د کاغذ پﻪ ﻣخ پﻠﻲ شﻮي ده‪.‬‬

‫‪25‬‬

‫د قالﻴﻨ‪ 3‬او کاشﻲ د *کﻠﻮ ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ د کاپﻲ کﻮلﻮ لپاره لﻮﻣ‪7‬ى د خپﻠ‪3‬‬ ‫خﻮ*‪ 3‬ډﻳزاﻳﻦ پﻴدا ک‪7‬ئ‪ ،‬وروستﻪ پﻪ ترس کاغذ ( شفاف کاغذ) ک‪ 3‬ﻳ‪3‬‬ ‫کاپﻲ واخﻠئ تر'ﻮ وکﻮلﻰ شئ چ‪ 3‬بل کاغذ تﻪ ﻳ‪ 3‬ولﻴ‪8‬دوئ او بﻴا ﻳ‪3‬‬ ‫رﻧگﻪ ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫د طرح‪ 3‬د اﻧتقال لپاره *ﻪ دا ده چ‪ 3‬ډﻳزاﻳﻦ د ﻣ‪5‬ز پر سر اﻧ‪%‬ﻮر ک‪7‬ئ او پﻪ‬ ‫تختﻪ ﻳ‪ 3‬ک‪85‬دئ او بﻴا د ترس کاغذ ورباﻧدې سرب‪5‬ره داس‪! 3‬ﻴﻨگ ک‪7‬ئ‬ ‫چ‪ 3‬د کار کﻮلﻮ پﻪ وخت ک‪ 3‬وﻧﻪ *ﻮري‪ .‬وروستﻪ د ډﻳزاﻳﻦ خطﻮﻧﻪ پﻪ ډ‪4‬ر‬ ‫غﻮر سره وباسئ‪* .‬ﻪ دا ده چ‪ 3‬لﻮﻣ‪7‬ى د ډﻳزاﻳﻦ اصﻠﻲ خطﻮﻧﻪ وکاږئ‬ ‫او وروستﻪ ﻳ‪ 3‬جزﻳﻴات رساﻣﻲ ک‪7‬ئ‪ .‬کﻠﻪ ﻣﻮچ‪ 3‬ډﻳزاﻳﻦ بشپ‪ 7‬ک‪ ،7‬ﻫغﻪ لﻪ‬ ‫اصﻠﻲ ډﻳزاﻳﻦ 'خﻪ جﻼک‪7‬ئ‪ .‬اصﻠﻲ طراحﻲ لرې ک‪7‬ئ او د ترس کاغذ‬ ‫پﻪ بل ﻣخ واړوئ‪ .‬ډﻳزاﻳﻦ د دوﻳﻢ ‪$‬ل لپاره اﻧ‪%‬ﻮر ک‪7‬ئ چ‪ 3‬د اصﻠﻲ کاغذ‬ ‫د !اپﻪ کﻮلﻮ لپاره چﻤتﻮ شﻲ‪ .‬لﻮﻣ‪7‬ى ل‪ 8‬پﻨ‪ 6‬کاغذ ﻳا ﻣقﻮا چ‪ 3‬د رﻧگﻪ کﻮلﻮ‬ ‫لپاره ﻣﻨاسب وي‪ ،‬د ﻧقاش‪ 9‬د ﻣ‪5‬ز پر تخت‪ 3‬د سکاش"ﻴب پﻪ وسﻴﻠﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫'ﻠﻮر واړه 'ﻨ‪6‬ې وﻧ‪+‬ﻠﻮئ‪.‬‬

‫د ترس کاغذ پﻪ خپل اصﻠﻲ ﻣخ راواړوئ او پﻪ ﻧ‪+‬ﻠﻮل شﻮي ډبل‬ ‫کاغذ ﻳ‪ 3‬داس‪ 3‬وﻧ‪+‬ﻠﻮئ چ‪ 3‬کﻮﻧجﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬سره برابر وي چ‪ 3‬کﻠک‬ ‫شﻲ‪ .‬ﻳﻮ وار بﻴا ﻫغﻪ خطﻮﻧﻪ چ‪ 3‬د ترس پﻪ کاغذ ﻣعﻠﻮﻣ‪85‬ي اﻧ‪%‬ﻮر‬ ‫ک‪7‬ئ چ‪ 3‬ډﻳزاﻳﻦ لﻪ ترس کاغذ 'خﻪ ډبل کاغذ تﻪ ور ولﻴ‪8‬دوي‪.‬‬ ‫ورو‪ ،‬ورو د ترس کاغذ لﻪ ډبل کاغذ 'خﻪ جﻼ ک‪7‬ئ او وگﻮرئ چ‪3‬‬ ‫ډﻳزاﻳﻦ پﻪ بشپ‪7‬ه تﻮگﻪ ډبل کاغذ تﻪ اﻧتقال شﻮى دى او‬ ‫کﻨﻪ؟‬ ‫کﻪ ستاس‪ 3‬ډﻳزاﻳﻦ بشپ‪ 7‬و‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻫغﻪ صﻮرت ک‪ 3‬د‬ ‫رﻧگﻪ کﻮلﻮ لپاره چﻤتﻮ دى‪.‬‬ ‫لﻮﻣ‪7‬ى لﻪ أبﻲ رﻧگﻮﻧﻮ'خﻪ ﻳﻮ ډ‪4‬ر تﻴاره رﻧگ جﻮړک‪7‬ئ‪،‬‬ ‫ﻫغﻪ ‪$‬اﻳﻮﻧﻪ چ‪ 3‬تﻴاره ﻣعﻠﻮﻣ‪85‬ي‪ ،‬رﻧگﻪ ک‪7‬ئ‪ ،‬بﻴا لﻪ‬ ‫رو*اﻧﻪ رﻧگﻮﻧﻮ 'خﻪ رﻧگﻮﻧﻪ جﻮړ ک‪7‬ئ او پﻪ خپﻠﻮ‬ ‫‪$‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬وکاروئ چ‪ 3‬رﻧگﻮل بشپ‪ 7‬شﻲ‪ .‬وروستﻪ‬ ‫کاغذ لﻪ ﻣ‪5‬ز‪ ،‬ﻳا د ﻧقاش‪ 9‬لﻪ تخت‪' 3‬خﻪ جﻼ ک‪7‬ئ او‬ ‫ﻫغﻪ پﻪ شﻴشﻪ ﻳ‪ 3‬قاب ک‪ 3‬ک‪85‬دئ‪.‬‬

‫( ‪٥‬ااﻧ‪%‬ﻮر) ﻳﻮه بﻠﻪ ﻣرحﻠﻪ‪.‬‬

‫( ‪ ٤‬اﻧ‪%‬ﻮر) اخری ﻣرحﻠﻪ‪.‬‬

‫تﻤرﻳﻦ‬ ‫لﻪ ﻳﻮه اسﻼﻣﻲ ډﻳزاﻳﻦ 'خﻪ ﻳﻮه *کﻠ‪ 3‬کاپﻲ جﻮړه ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫‪26‬‬

‫‪11‬‬

‫ل ست‬ ‫د ﻟﻴک د *کﻼ ﻟﻪ ﻫﻨر سره آشﻨاﻳﻲ‬ ‫ـــﻮ َدةً ت ِ‬ ‫َﻌﻈﻴﻤــا ِ ِ‬ ‫ــب ِب ْـســـﻢِ ا ِ‬ ‫اﻟر ْح ِ‬ ‫ل‬ ‫اﻟر ِح ْﻴﻢِ ُﻣ َج َّ‬ ‫ﻤﻦ َّ‬ ‫ل ّ‬ ‫«ﻣﻦ َک َت َ‬ ‫ً‬ ‫ﻏَــﻔ ََـرا ُ‬ ‫ل ﻟ َُﻪ‪.‬‬ ‫'ـــﻮک چـــ‪ 3‬د ال د درﻧاوي پـــﻪ خاﻃر بســـﻢ ال اﻟرحﻤﻦ‬ ‫اﻟرحﻴﻢ پﻪ *کﻠﻲ خﻂ وﻟﻴکﻲ‪ ،‬ال تﻌاﻟﻰ بﻪ ﻫﻐﻪ وب‪+‬ﻲ‪.‬‬

‫(‪ ١‬اﻧ‪%‬ﻮر) د ﻳاقﻮت الﻤستعصﻤﻰ‬ ‫اﻣضاء)‬

‫‪27‬‬

‫د *ــکﻠﻲ لﻴکل ﻫﻨر د اســﻼﻣﻲ لﻮﻣ‪7‬ﻳﻮ پﻴ‪7‬ﻳﻮ لﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬پدﻳده ده چ‪ 3‬د اسﻼم د‬ ‫ســپﻴ(ﻠﻲ دﻳﻦ لﻪ خپرﻳدو 'خﻪ وروســتﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻣکﻪ ﻣعظﻤﻪ ک‪ 3‬پراختﻴا او پر‬ ‫ﻣختﻴا وﻣﻮﻧد لﻪ‪ .‬د سﻮاد زده ک‪7‬ه پﻴل شﻮه او قرآن کرﻳﻤﻮﻧﻪ د لﻮﻣ‪7‬ي ‪$‬ل لپاره‬

‫پﻪ ((کﻮفﻲ خط)) ولﻴکل شــﻮل‪ .‬اســﻼﻣﻲ حســﻦ خط د قرأﻧکرﻳﻢ او ﻧبﻮي‬ ‫احادﻳثﻮ د لﻴکﻠﻮ پﻪ خدﻣت ک‪ 3‬و چ‪ 3‬ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ تﻪ ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬ر ارز*ت درلﻮد‪.‬‬ ‫د ﻫغﻮ ى د ﻫ(ﻮ پﻪ ﻧتﻴجﻪ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د الﻬﻲ کﻼم لپاره ﻳﻮ پﻪ زړه پﻮرې ﻫﻨر چ‪3‬‬ ‫د *ــکﻼ ارز*ت ﻳ‪ 3‬درلﻮد‪ ،‬ﻣﻴﻨ‪ #‬تﻪ راوړ‪ .‬د حضرت ﻣحﻤد لﻪ وفات‬ ‫پﻪ ﻣشﻮره د حضرت ابﻮبکر‬ ‫'خﻪ وروستﻪ قرأﻧکرﻳﻢ د حضرت عﻤر‬ ‫پﻪ واســطﻪ را !ﻮل شــﻮ او د‬ ‫پﻪ وخت ک‪ 3‬د زﻳد بﻦ ثابت‬ ‫صدﻳق‬ ‫پﻪ وخت ک‪ 3‬پﻪ واحد ﻣصحف ک‪ 3‬تکثﻴر شﻮ‪.‬‬ ‫حضرت عثﻤان‬ ‫د قرأﻧکرﻳﻢ پﻪ لﻴکﻠﻮ ســرب‪5‬ره د قرأﻧﻲ أﻳاتﻮﻧﻮ‪ ،‬حدﻳثﻮﻧﻮ‪ ،‬دوعاگاﻧﻮ او ﻣبارکﻮ‬ ‫ﻧﻮﻣﻮﻧــﻮ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠ‪ 3‬لﻴکﻨ‪ 3‬پــﻪ وداﻧﻴﻮ‪ ،‬پﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ي ډول پﻪ جﻮﻣاتﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻣﻨبروﻧﻮ‪،‬‬ ‫دروازو‪ ،‬ســفالﻲ لﻮ*ــﻮ‪ ،‬فﻠزاتﻮ او د !ﻮکر پﻪ !ﻮ!ﻮ رواج وﻣﻮﻧد دا خطﻮﻧﻪ‬ ‫ﻳا لﻴکﻨ‪ 3‬پﻪ اســﻼﻣﻲ ﻫﻨر ک‪ 3‬لﻪ ﻫﻨدســﻲ ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ ســره د *کﻼ لپاره‬ ‫کارول کﻴدل‪.‬‬

‫(‪ ٢‬اﻧ‪%‬ﻮر) د ﻧﻬﻤ‪ 3‬ﻫجری پ‪75‬ۍ پﻪ دوﻳﻤﻪ ﻧﻴﻤاﻳﻲ ک‪ 3‬د قرأﻧکرﻳﻢ د دوو لﻮﻣ‪7‬ﻧﻴﻮ صفحﻮپﻪ ﻧازک ﻧخﻮدي کاغذ پﻪ‬ ‫ﻧسخ خط لﻴکل شﻮى دى‪.‬‬

‫‪28‬‬

‫(‪ ٢‬اﻧ‪%‬ﻮر) د فاتحﻪ سﻮرت د ﻣﻴر‬ ‫عﻤاد حسﻴﻨﻰ ﻫراتﻲ لﻴکﻨﻪ‪).‬‬

‫‪29‬‬

‫پﻪ در‪4‬ﻤﻪ ﻫجري پﻴ‪7‬ۍ ک‪ ( 3‬ابﻦ ﻣقﻠﻪ بﻴضاوي) د لﻴکﻮﻧﻮ د اســاﻧﻪ کﻮلﻮ‬ ‫لپاره لﻪ کﻮفﻲ خط 'خﻪ ﻧﻮي لﻴکﻮﻧﻪ راوﻳســتل‪ ،‬لکﻪ‪ :‬د (ﻧسخ) لﻴک د‬ ‫وخت پﻪ تﻴرﻳدو سره بشپ‪ 7‬او *کﻼ ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ زﻳاتﻪ شﻮه او لﻪ ﻫغﻪ وروستﻪ‬ ‫تر اوسﻪ پﻮرې !ﻮل قر أن شرﻳفﻮﻧﻪ پﻪ ﻧسخ خط لﻴکل ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫ابــﻦ ﻣقﻠﻪ د ﻧســخ پﻪ لﻴک ک‪ 3‬ﻧﻮر بدلﻮﻧﻮﻧﻪ ﻫﻢ راوســتل چــ‪ 3‬پﻪ پاﻳﻠﻪ‬ ‫ک‪ 3‬ﻳــ‪ 3‬د ثﻠث خط ﻣﻨــ‪ #‬تﻪ راووړ‪ .‬وروســتﻪ‬ ‫ﻧــﻮر ﻧــﻮي لﻴکﻮﻧﻪ‪ ،‬لکــﻪ‪ :‬رﻳحــان او ﻣحقق د‬ ‫قرأﻧکرﻳﻢ د سﻮرتﻮﻧﻮ د عﻨﻮاﻧﻮﻧﻮ لپاره او د تﻮقﻴع‬ ‫خــط چ‪ 3‬قاضﻴاﻧﻮ بﻪ د اســﻨادو پــﻪ لﻴکﻠﻮ ک‪3‬‬ ‫ترې کار اخﻴســت د ( رقاع) خــط د فرﻣاﻧﻮﻧﻮ‪،‬‬ ‫رقعــﻮ او د کتابﻮﻧﻮ د عﻨﻮاﻧﻮﻧﻮ د لﻴکﻠﻮ لپاره چ‪3‬‬ ‫د وﻻﻳتﻮﻧــﻮ حاکﻤاﻧﻮ پــﻪ دې خط لﻴکﻨ‪ 3‬کﻮل‪3‬‬ ‫راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮل‪ .‬د ﻧســخ او ثﻠث خطﻮﻧﻮ پﻪ ﻣﻨ‪#‬‬ ‫تﻪ را تگ سره پﻪ اسﻼﻣﻲ ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ 3‬د الﻬﻲ‬ ‫کﻼم لﻴکﻨ‪ 3‬پﻪ ډ‪4‬رې *کﻠ‪ 3‬ب‪2‬ﻪ سرتﻪ رسﻴدې‪.‬‬ ‫ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ د پا‪1‬ﻮ‪ ،‬ل‪5‬کﻨﻮ ‪* ،‬ــکﻼ‪ ،‬د قرأﻧکرﻳﻢ‬ ‫د لﻮﻣ‪7‬ﻳﻮ پا‪1‬ﻮ‪ ،‬د ســﻮرتﻮﻧﻮ د پاى د عﻼﻣ‪ 3‬او د‬ ‫کتابﻮﻧــﻮد !ﻮکﻮﻧﻮ پﻪ جﻮړﻳدﻧﻪ ک‪ 3‬ﻣرســتﻪ کﻮلﻪ‪.‬‬ ‫تر ابﻦ ﻣقﻠﻪ وروســتﻪ د خط ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ اسﻼﻣﻲ‬ ‫لﻴکﻮﻧﻪ لﻮړو پﻮړﻳﻮ تﻪ ورسﻮل‪ ،‬لکﻪ‪ :‬د ابﻦ بﻮاب‬ ‫چ‪ 3‬د ﻧسخ خط قاﻧﻮﻧﻤﻨدي ﻳ‪ 3‬ﻣشخصﻪ ک‪7‬ه‪،‬‬ ‫ﻳاقﻮت ﻣستعصﻤﻲ چ‪ 3‬ب‪5‬ل بﻴل خطﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬ر‬ ‫*ــکﻠﻲ لﻴکل او احﻤد ﻧﻴرﻳزي چ‪ 3‬دخط پﻪ *ــکﻼ او پﻴاوړتﻴا ک‪ 3‬ﻳ‪3‬‬ ‫ســارى ﻧﻪ درلﻮد‪ .‬اتﻤﻪ ﻫجري پ‪75‬ۍ د خط د *ــکﻼ ﻳﻮه ډ‪4‬ره *ــﻪ دوره‬ ‫وه‪ .‬د خط پر *کﻶ سرب‪5‬ره د دې پ‪75‬ۍ ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ ﻧﻮي لﻴکﻮﻧﻪ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬د‬

‫(تعﻠﻴــق) (خط چ‪ 3‬د تﻮقﻴــع او رقاع خطﻮﻧﻮ لﻪ ترکﻴب 'خﻪ ﻣﻨ‪ #‬تﻪ راغﻠی‬ ‫دی د (ﻧســتعﻠﻴق) خط چ‪ 3‬د (ﻧســخ او د تعﻠﻴق لﻪ خطﻮﻧﻮ'خﻪ جﻮړ شــﻮى‬ ‫دى)‪ .‬او د شکست خط ﻳ‪ 3‬وکاراوه ‪ .‬د ﻧستعﻠﻴق لﻴک پﻪ اسﻼﻣﻲ دوره ک‪3‬‬ ‫وروستﻨﻰ پ‪7‬او دى‪ .‬پﻪ دې لﻴک ډ‪4‬رو خطاطاﻧﻮ لﻴکﻨ‪ 3‬ک‪7‬ې دي‪ ،‬لکﻪ‪:‬‬ ‫(ﻣﻴر عﻠﻲ ﻫروي) او (ﻣﻴرعﻤاد (حســﻴﻨﻲ)‬ ‫ﻫــروي چــ‪ 3‬لﻴــک ﻳــ‪ 3‬د کﻤــال‬ ‫لﻮړې درج‪ 3‬تﻪ رســﻮلﻰ دى‪.‬‬ ‫ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ ب‪5‬ل ب‪5‬ل اسﻼﻣﻲ‬ ‫خطﻮﻧــﻪ پــﻪ دﻳﻮالﻮﻧــﻮ‪،‬‬ ‫وداﻧﻴــﻮ‪ ،‬دروازو‪ ،‬د‬ ‫ﻣﻨبروﻧﻮ پــﻪ دﻳﻮالﻮﻧﻮ‪ ،‬د‬ ‫قرأﻧکرﻳــﻢ پــﻪ رحﻠﻮﻧﻮ‬ ‫پــﻪ ډول ډول لﻮ*ــﻮ او‬ ‫!ﻮکراﻧــﻮ باﻧــدې کارولﻲ‬ ‫دي‪.‬‬

‫(‪ ٤‬اﻧ‪%‬ﻮر)‬

‫تﻤرﻳﻦ‬

‫‪ -١‬د *کﻠﻲ لﻴک ﻧﻤﻮﻧ‪ 3‬ﻣﻮ پﻪ کﻮﻣﻮ ‪$‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ 3‬لﻴدلﻲ دي؟‬ ‫‪ -٢‬د ﻧاﻣتﻮ جﻮﻣاتﻮﻧﻮ دروازې او د خﻠکﻮ کﻮروﻧﻮ تﻪ ‪$‬ﻴر شئ او وواﻳئ چ‪ 3‬لﻪ کﻮﻣﻮ ﻣﻮادو 'خﻪ‬ ‫جﻮړشﻮي دي؟‬ ‫‪ -٣‬ﻫغﻪ وسﻴﻠ‪ 3‬چ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻮ شاوخﻮاک‪ 3‬وﻳﻨئ‪ ،‬کﻮم اسﻼﻣﻲ *کﻠﻰ لﻴک پﻪ ک‪ 3‬کارول شﻮى دى؟‬ ‫‪ -٤‬ستاس‪ 3‬پﻪ *ار او ﻳا کﻠﻲ ک‪ 3‬ﻧاﻣتﻮ خطاط شتﻪ؟ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳ‪ 3‬ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪7‬ئ‪.‬‬

‫‪30‬‬

‫‪12‬‬

‫ل ست‬

‫د بسﻢ ال اﻟرحﻤﻦ اﻟرحﻴﻢ کاپﻲ کﻮل‬ ‫ﻏﻮاړئ چ‪ 3‬ﻟﻪ (بسﻢ اﻟرحﻤﻦ اﻟرحﻴﻢ) 'خﻪ کاپﻲ جﻮړه‬ ‫ک‪7‬ئ او پﻪ خپﻞ کﻮرک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬و‪7$‬وئ؟‬

‫ﻣسﻠﻤاﻧﻮ خطاطاﻧﻮ الﻬﻲ أﻳتﻮﻧﻪ پﻪ *کﻠ‪ 3‬ب‪2‬ﻪ لﻴکﻠﻲ دي‪ .‬د بسﻢ الرحﻤﻦ الرحﻴﻢ 'ﻮ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧ‪ 3‬ﻣﻮ پﻪ کتابﻮﻧﻮ‪ ،‬د !ﻠﻮﻳزﻳﻮن پﻪ صفحﻪ او د جﻮﻣاتﻮﻧﻮ پر د‪4‬ﻮالﻮﻧﻮ لﻴدلﻲ دي؟‬ ‫د ﻧﻴﻤ‪ 3‬تخت‪ 3‬کاغذ پﻪ اﻧدازه د بسﻢ اهلل ﻳﻮ *کﻠﻰ تصﻮﻳر پﻴدا ک‪7‬ئ او‬ ‫د بسﻢ اهلل د کاغذ پﻪ اﻧدازه د ترس کاغذ (رو*اﻧﻪ کاغذ) را واخﻠئ او د‬ ‫بسﻢ اهلل پﻪ سر ﻳ‪ 3‬داس‪ 3‬وﻧ‪+‬ﻠﻮئ چ‪ 3‬وﻧﻪ *ﻮرﻳ‪8‬ي‪ .‬ﻫ‪5‬ر ﻣﻮ ﻧﻪ شﻲ چ‪ 3‬د‬ ‫بسﻢ اهلل د لﻴکﻠﻮ پﻪ وخت ک‪ 3‬باﻳد اودس وک‪7‬ئ‪ .‬د بسﻢ اهلل لﻴکل د لسﻢ‬ ‫درس پﻪ شان کاپﻲ ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫اصﻠﻲ کاغذ د ﻧقاش‪ 9‬د ﻣ‪5‬ز پر تختﻪ باﻧدې پﻪ سکاش"ﻴپ وﻧ‪+‬ﻠﻮئ‪ .‬د دې‬ ‫لپاره چ‪ 3‬د کار کﻮلﻮ پﻪ وخت ک‪ 3‬وﻧﻪ *ﻮرﻳ‪8‬ي او بل دا چ‪ 3‬کاغذ د أبﻲ‬ ‫رﻧگﻮﻧﻮ د استعﻤالﻮلﻮ پﻪ وخت ک‪ 3‬پ‪7‬سﻴ‪8‬ي لﻪ وچﻴدو وروستﻪ بﻪ رﻧ‪/‬ﻮﻧﻪ بﻴا‬ ‫خپل اصﻠﻲ حالت تﻪ راوگر‪$‬ﻲ‪ .‬د رﻧگﻪ کﻮلﻮ لپاره لﻮﻣ‪7‬ى ډ‪4‬ره تﻴاره سﻴاﻳﻲ‬ ‫اﻧتخاب ک‪7‬ئ‪.‬‬

‫‪31‬‬

‫برس پﻪ اوبﻮ لﻮﻧد ک‪7‬ئ او د أبﻲ رﻧگﻮﻧﻮ پﻪ رﻧگ ﻳ‪ 3‬کک‪ 7‬ک‪7‬ئ‪ ،‬وروستﻪ‪ ،‬ﻣﻮﻳک د‬ ‫رساﻣ‪ 9‬پﻪ پﻠﻴ＀ (ﻣﻨاسب پﻼستﻴکﻲ لﻮ*ﻲ‪ ،‬لرگﻴﻮ‪ ،‬فﻠزي شﻴشﻪ ﻳ‪ 3‬لﻮ*ﻮ او ﻳا د أبﻲ‬ ‫رﻧگﻮﻧﻮ د قﻮط‪ 9‬پﻪ سرپﻮښ وﻣ‪+‬ئ چ‪ 3‬رﻧگ او اوبﻪ *ـﻪ سره گ‪ 6‬او ترکﻴب شﻲ‪ .‬کﻪ‬ ‫رﻧگ !ﻴﻨگ (غﻠﻴظ) وي او پﻪ برس پﻮرې ﻧ‪+‬ﻠﻲ د دوﻳﻢ ‪$‬ل لپاره ﻳ‪ 3‬پﻪ اوبﻮ ک‪ 3‬غﻮ!ﻪ‬ ‫ک‪7‬ئ چ‪! 3‬ﻴﻨگﻮالﻰ ﻳ‪ 3‬د کارولﻮ وړشﻲ‪.‬‬ ‫ستاس‪ 3‬تﻴار شﻮى رﻧگ د برس قﻠﻢ پﻪ واسطﻪ د کاغذ پر ﻣخ ک‪85‬دئ او پﻪ ډ‪4‬ر غﻮر او‬ ‫دقت رﻧگﻮﻧﻪ د اصﻠﻲ خطاط‪ 9‬پﻪ شان پﻪ خپﻠﻮ ‪$‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ 3‬پﻪ کار ﻳﻮسئ‪ .‬کﻠﻪ ﻣﻮ چ‪3‬‬ ‫د بسﻢ اهلل سطحﻪ لﻪ رﻧ‪ ,‬ډکﻪ ک‪7‬ه‪ ،‬بل رﻧگ جﻮړ ک‪7‬ئ‪ .‬کﻠﻪ چ‪ 3‬پخﻮاﻧﻰ رﻧگ وچ‬ ‫شﻮ‪ ،‬ﻧﻮى رﻧگ پرې وکاروئ‪ .‬د بل رﻧگ د کارولﻮ پﻪ وخت ک‪ 3‬خپل برس پﻪ اوبﻮ‬ ‫ک‪ 3‬ووﻫئ‪ ،‬چ‪ 3‬پخﻮاﻧﻰ رﻧگ پﻪ بشپ‪7‬ه تﻮگﻪ پاک شﻲ‪ .‬رﻧگﻮﻧﻪ لﻪ تﻴاره 'خﻪ د رو*اﻧﻪ‬ ‫رﻧگ پﻪ لﻮر پﻪ خپﻠﻮ ‪$‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ 3‬وکاروئ‪ ،‬چ‪ 3‬د کاغذ پر ﻣخ ﻣﻮ لﻴک بشپ‪ 7‬شﻲ‪.‬‬ ‫د کار تر بشپ‪7‬ﻳدو او وچﻴدو وروستﻪ ﻳ‪ 3‬د ﻣ‪5‬ز او ﻳا د رساﻣ‪ 9‬لﻪ تخت‪' 3‬خﻪ جﻼ ک‪7‬ئ‬ ‫او پﻪ شﻴشﻪ ﻳ‪ 3‬چﻮکاټ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پﻪ پخپﻠﻪ کﻮ!ﻪ ک‪ 3‬و‪7$‬وئ‪.‬‬

‫تﻤرﻳﻦ‬

‫د بسﻢ اهلل الرحﻤﻦ الرحﻴﻢ ﻳﻮه *کﻠ‪ 3‬ﻧﻤﻮﻧﻪ پﻴدا ک‪7‬ئ او د ﻫغ‪ 3‬ﻳﻮه کاپﻲ جﻮړه ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫‪32‬‬

‫‪13‬‬

‫ل ست‬

‫ﻟﻪ اسﻼﻣﻲ ﻣﻌﻤارۍ سره اشﻨاﻳﻲ‪.‬‬ ‫کﻮﻣ‪ 3‬اسﻼﻣﻲ وداﻧ‪ 9‬پ‪5‬ژﻧئ؟‬

‫حضرت ﻣحﻤد رسﻮل اهلل‬

‫(‪ ١‬اﻧ‪%‬ﻮر) د صفﻮﻳاﻧﻮ پﻪ دوره ک‪ 3‬پﻪ اصفﻬان ک‪3‬‬ ‫ﻳﻮ لﻮى او*کﻠﻰ جﻮﻣات چ‪ 3‬لﻪ لرې لﻴدل ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫(‪ ١‬اﻧ‪%‬ﻮر)‬

‫د ﻣعراج د شپ‪ 3‬پﻪ ﻫکﻠﻪ واﻳﻲ‪(( :‬‬

‫‪ )))1(...‬ژباړه‪ :‬او بﻴا جﻨت تﻪ ور داخل ک‪7‬ل شﻮم‪،‬‬ ‫چ‪ 3‬ﻫﻠتﻪ ﻣ‪ 3‬ﻳﻮه ډﻳره لﻮﻳﻪ گﻨبده چ‪ 3‬لﻪ سپﻴﻨﻮ ﻣروارﻳدو 'خﻪ جﻮړه شﻮې وه‪،‬‬ ‫ولﻴدلﻪ‪ .‬دا رواﻳت د ﻫرې اسﻼﻣﻲ وداﻧ‪ 9‬روحاﻧﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫د ﻣغرب لﻪ ﻣراکش 'خﻪ د ترک‪ 3‬تر اﻧاضﻮل‪ ،‬او د البرز لﻪ غروﻧﻮ 'خﻪ د‬ ‫اﻳران تر ﻣازﻧدان‪ ،‬او د ﻫﻨدوکش‪ ،‬کﻮه بابا او سپﻴﻦ غر پﻪ لﻤﻨﻮ‪ ،‬او ﻫﻤدارﻧ‪/‬ﻪ‬ ‫پﻪ ﻫرات‪ ،‬غﻮر او بﻠخ ک‪ 3‬داس‪* 3‬اروﻧﻪ او کﻠﻲ شتﻪ‪ .‬چ‪ 3‬د ﻣعﻤارۍ لﻪ‬ ‫ﻧظره سره ورتﻪ والی لري او د طبﻴعﻰ چاپ‪5‬رﻳال لﻪ *کﻼوو سره پﻪ ﻫره سﻴﻤﻪ‬ ‫ک‪ 3‬ﻫﻤغ‪8‬ۍ لري‪ .‬د اسﻼﻣﻲ ﻣعﻤارۍ ﻫﻨري أثار‬ ‫د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ترﻣﻨ‪ #‬د ﻫﻤغ‪8‬ۍ ﻧﻤﻮﻧﻪ ده‪ .‬د طبﻴعﻲ‬ ‫چاپ‪5‬رﻳال د ﻫﻤغ‪8‬ۍ سرب‪5‬ره د وداﻧﻴﻮ د ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ برخﻮ‬ ‫*کﻼوې ﻫﻢ سره ورتﻪ والی لري‪ .‬تارﻳخﻲ ابدات کﻪ‬ ‫'ﻪ ﻫﻢ د جﻮﻣات پﻪ د ﻧﻨﻪ او ﻳا باﻧدﻧ‪ 9‬برخﻪ ک‪ 3‬وي‬ ‫او ﻳا پﻪ کﻮم شخصﻲ کﻮر ک‪ 3‬وي‪ ،‬پﻪ ﻫغﻮى ک‪ 3‬د‬ ‫اراﻣتﻴا او ﻫﻤغ‪8‬ۍ قاﻧﻮن حاکﻢ دى‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﻣتفﻖ عﻠﻴﻪ‪.‬‬

‫‪33‬‬

‫( ‪ ٢‬اﻧ‪%‬ﻮر )‬

‫(‪٣‬اﻧ‪%‬ﻮر ) د ترکﻴ‪ 3‬د استا ﻧبﻮل پﻪ جﻮﻣات ک‪ 3‬لﻮﻳﻪ ﻣرکزي گﻨبده (‪ ٤‬اﻧ‪%‬ــﻮر ) د درﻳﻤــ‪ 3‬ﻫجــري پ‪75‬ۍ پﻪ ســر ک‪ 3‬د‬ ‫اســﻼﻣﻲ ﻧ‪7‬ۍ د عراق د ســا ﻣزا لﻮى جﻮﻣات چ‪3‬‬ ‫ﻣﻨارې ﻳ‪ 3‬پﻨ‪%‬ﻮس ﻣتره لﻮړوالی لري‪.‬‬

‫د وداﻧ‪! 9‬ﻴﻨگ‪+‬ت او تعادل پﻪ ﻣتقارﻧﻮ طرحﻮ ( لﻪ دواړو خﻮاوو 'خﻪ ﻳﻮ شان ﻧسبت‬ ‫ﻫغﻪ ﻣحﻮر تﻪ چ‪ 3‬پﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻨ‪ 9‬برخﻪ ک‪ 3‬دى‪ ،‬لکﻪ‪ :‬د ﻳﻮ ې گﻨبدې *ﻲ او چپ‬ ‫اړخﻮﻧﻪ چ‪ 3‬سره ﻳﻮشاﻧتﻪ دي) جﻮړ شﻮي دي او د وداﻧ‪ 9‬د فضا طراحﻲ داس‪3‬‬ ‫شﻮې ده چ‪ 3‬اﻧسان تﻪ اراﻣتﻴا او تعادل ورب‪+‬ﻲ‪.‬‬ ‫اسﻼﻣﻲ *ار جﻮړوﻧﻪ‪ ،‬کﻮروﻧﻪ‪ ،‬جادې‪ ،‬بازاروﻧﻪ او د*اري ژوﻧداﻧﻪ ﻧﻮرې اجزاوې‬ ‫داس‪ 3‬طراحﻲ کﻴدې چ‪ 3‬لﻪ طبﻴعﻲ عﻮاﻣﻠﻮ 'خﻪ ډ‪4‬ر زﻳات کار واخﻴستل شﻲ‪.‬د‬ ‫ﻣثال پﻪ تﻮگﻪ‪ ،‬پﻪ *اري اسﻼﻣﻲ ﻣعﻤارۍ او وداﻧﻴﻮ ک‪ 3‬لﻪ ﻧﻮر او ر‪1‬ا 'خﻪ گ"ﻪ‬ ‫اخﻴستﻨﻪ داس‪ 3‬وه چ‪ 3‬لﻪ ﻳﻮې خﻮاﻳ‪ 3‬اﻧسان د پاک خداى پﻪ فکر ک‪ 3‬اچاوه او‬ ‫لﻪ بﻠ‪ 3‬خﻮا د طبﻴعﻲ رو*ﻨاﻳ‪ 9‬وسﻴﻠﻪ او د وداﻧ‪ 9‬د تﻮدوخ‪ 3‬ﻣﻨبع وه‪ .‬د اسﻼﻣﻲ‬ ‫ﻣعﻤارۍ ﻫﻨري أثار پﻪ دوو ډلﻮ و‪4‬شل ک‪85‬ي‪:‬‬ ‫‪ -١‬ﻣعﻤاري‪ ،‬ﻣذﻫبﻲ وداﻧ‪ ،9‬لکﻪ‪ :‬جﻮﻣات‪ ،‬ﻣدرس‪ 3‬قبروﻧﻪ او ‪....‬‬ ‫‪ -٢‬د ﻧﻮرو وداﻧﻴﻮ ﻣعﻤاري‪ ،‬لکﻪ‪ :‬کﻮر‪ ،‬ﻣا‪ ،91‬باغﻮﻧﻪ‪ ،‬کاروان سراﻳﻮﻧﻪ‪ ،‬حﻤاﻣﻮﻧﻪ‪،‬‬ ‫بازاروﻧﻪ‪ ،‬پﻠﻮﻧﻪ او ‪....‬‬ ‫د اسﻼﻣﻲ ﻣعﻤارۍ ډ‪4‬رې ﻣﻬﻤ‪ 3‬ﻧﻤﻮﻧ‪ 3‬جﻮﻣاتﻮﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ د جﻮﻣاتﻮﻧﻮ د جﻮړولﻮ د *کﻼ لپاره چ‪ 3‬لﻮى خداى‬

‫تﻪ د سجدې‬

‫او عبادت ‪$‬اى دى د قرأﻧکرﻳﻢ لﻪ أﻳتﻮﻧﻮ 'خﻪ پﻪ ډ‪4‬ره *کﻠ‪ 3‬ب‪2‬ﻪ د ډ‪4‬ر دقﻴق ﻫﻨدسﻲ‬ ‫‪34‬‬

‫تﻨاسب لﻪ لﻴکﻠﻮ'خﻪ گ"ﻪ اخﻴستﻠﻪ‪ .‬د جﻮﻣات د وداﻧ‪ 9‬ﻧقشﻪ پﻪ !ﻮلﻪ‬ ‫اسﻼﻣﻲ ﻧ‪7‬ۍ ک‪ 3‬ﻳﻮ شان ده‪ ،‬سرب‪5‬ره پر ﻫغ‪ 3‬جزئﻴات او *کﻼوې ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ‬ ‫ﻳﻮ شان دي‪.‬‬ ‫د جﻮﻣات د وداﻧ‪! 9‬ﻮل بعدوﻧﻪ لﻪ داﻳرې 'خﻪ ﻻس تﻪ را‪$‬ﻲ‪ .‬کﻠﻪ چ‪ 3‬د‬ ‫جﻮﻣات چت جﻮړ شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻫغ‪ 3‬باﻧدې گﻨبده جﻮړ‪84‬ي‪ .‬گﻨبده پﻪ ب‪5‬ﻠﻮ‬ ‫ب‪5‬ﻠﻮ شکﻠﻮﻧﻮ جﻮړﻳ‪8‬ي چ‪ 3‬ډ‪4‬رې ﻣشﻬﻮرې ﻳ‪ 3‬لﻪ ﻣﻨحﻨﻲ خطﻮﻧﻮ 'خﻪ‬ ‫چ‪ 3‬ﻧﻴﻤ‪ 3‬کرې تﻪ ورتﻪ والﻰ لري‪ ،‬جﻮړې شﻮې دي‪.‬‬ ‫پر جﻮﻣاتﻮﻧﻮ سرب‪5‬ره پﻪ زﻳارتﻮﻧﻮ ﻫﻢ د گﻨبدوﻧﻮ جﻮړولﻮ راوج درلﻮد‪ .‬پﻪ‬ ‫(‪ ٥‬تصﻮﻳــر )پــﻪ ﻣراکــش کــ‪ 3‬دکتﻮبﻴــﻪ‬ ‫دجﻮﻣات ﻣﻨاره چ‪ 3‬د (ﻣﻮحدون) پﻪ دوره‬ ‫ک‪ 3‬پاى تﻪ ورسﻴده‬

‫زﻳارتﻮﻧﻮ او جﻮﻣاتﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻣﻨارې جﻮړﻳدې چ‪ 3‬د ﻣﻨارو ﻣﻨ‪ #‬بﻪ ﻣارپ‪5‬چﻲ و‬ ‫او اذان کﻮوﻧکﻲ بﻪ د ﻣﻨار پﻮرتﻨ‪ 9‬برخ‪ 3‬تﻪ پﻮرتﻪ کﻴدل او اذان بﻪ ﻳ‪ 3‬کاوه‬ ‫چ‪! 3‬ﻮلﻮخﻠکﻮ بﻪ ﻫغﻪ اورﻳده‪.‬‬ ‫پﻪ اسﻼﻣﻲ ﻧ‪7‬ۍ ک‪ 3‬د ﻣﻨارو *کﻼوو ‪$‬اﻧگ‪7‬ې ب‪2‬ﻪ درلﻮده‪ .‬پﻪ لﻮﻣ‪7‬ي‬ ‫سر ک‪ 3‬ﻣﻨارې د ﻣکعب پﻪ شکل جﻮړﻳدې‪ ،‬خﻮ وروستﻪ ﻳ‪ 3‬د استﻮاﻧ‪3‬‬ ‫شکل رواج وﻣﻮﻧد‪ .‬د ﻣﻨارو د *کﻼ لپاره پﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ اسﻼﻣﻲ ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫ک‪ 3‬لﻪ ب‪5‬ﻠﻮ ب‪5‬ﻠﻮ روشﻮﻧﻮ او طرﻳقﻮ 'خﻪ کار اخﻴستل شﻮى دى‪.‬‬ ‫چ‪ 3‬دا *کﻼ وې د گﻨبدې لﻪ *کﻼوو 'خﻪ راﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪5‬دې‪ .‬د جﻮﻣات‬ ‫پﻪ دﻧﻨﻪ ک‪ 3‬فضا داس‪ 3‬طراحﻲ کﻴدلﻪ چ‪ 3‬د لﻮى خداى‬

‫عظﻤت پﻪ‬

‫!ﻮلﻮ برخﻮ او د اﻧسان پﻪ احساس باﻧدې اغ‪5‬زه وک‪7‬ي‪ .‬د ‪-‬ﻨبدې پﻪ داخﻠﻲ‬ ‫برخﻪ ک‪ 3‬د قرأﻧکرﻳﻢ أﻳتﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻧقشﻮﻧﻪ او *کﻼوې د د‪4‬ﻮالﻮﻧﻮ تر ﻣرکزي‬ ‫(‪ ٦‬اﻧ‪%‬ــﻮر) د ﻫﻨــد پــﻪ اگــرا ک‪ 3‬د‬ ‫(اعتﻤادولــﻪ) د قبرﻣﻨارې چ‪ 3‬پﻪ ‪١٥‬‬ ‫ﻫـ ش پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬جﻮړې شﻮې دي‪.‬‬

‫‪35‬‬

‫ﻧقط‪ 3‬پﻮرې لﻴدل ک‪85‬ي‪ .‬پﻪ دې !ﻮلﻮ ک‪ 3‬د ﻣحراب *کﻶ ‪$‬اﻧگ‪7‬ى ارز*ت‬ ‫لري‪.‬‬

‫(‪٧‬اﻧ‪%‬ــﻮر ) د اصفﻬان د جاﻣع جﻮﻣات ﻣحراب پﻪ‬ ‫ﻫـ ق کال ک‪.3‬‬ ‫‪٧١٠‬‬

‫(‪٨‬اﻧ‪%‬ﻮر) پﻪ ﻣراکش ک‪ 3‬د ( بﻦ لﻮســف ﻣدرســﻰ‬ ‫ﻣحراب پﻪ لسﻤﻪ پﻴ‪7‬ى ک‪.3‬‬

‫ﻣحراب د قبﻠ‪ 3‬لﻮرى *اﻳﻲ او !ﻮل ﻣسﻠﻤاﻧان د لﻤاﻧ‪%‬ﻪ پر ﻣﻬال ﻣحراب تﻪ‬ ‫ﻣخاﻣخ درﻳ‪8‬ي‪ .‬لﻪ دې اﻣﻠﻪ‪ ،‬پﻪ ﻫر جﻮﻣات ک‪ 3‬ﻣحراب تﻪ ډ‪4‬رې *کﻼوې‬ ‫ورکﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ ډﻳرو جﻮﻣاتﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د ﻣحراب تر'ﻨگ ﻣﻨبروﻧﻪ د جﻤاعت د اﻣام لپاره‬ ‫جﻮړ شﻮي دي چ‪ 3‬د وغط پﻪ وخت ک‪ 3‬ولﻴدل شﻲ او غ‪ 8‬ﻳ‪ 3‬واورﻳدل شﻲ‪.‬‬ ‫د وخت پﻪ ت‪5‬رﻳدو سره کﻠﻪ چ‪ 3‬ﻣﻨبروﻧﻪ لﻪ لر‪-‬ﻲ 'خﻪ جﻮړ شﻮل پﻪ !ﻮلﻮ‬ ‫اسﻼﻣﻲ ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬رواج وﻣﻮﻧد‪.‬‬ ‫د ﻣﻨبروﻧﻮ پﻪ طراحﻰ او *کﻼ ک‪ 3‬ډ‪4‬ر تﻮپﻴروﻧﻪ لﻴدل‪ ،‬کﻴدل خﻮ پﻪ کﻠﻲ ډول‬ ‫ﻫر 'ﻮﻣره چ‪ 3‬د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻫﻨري ذوق پﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ اسﻼﻣﻲ ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ 3‬د‬ ‫ﻣعﻤارۍ ب‪5‬ل ب‪5‬ل سبکﻮﻧﻪ ﻣﻨ‪ #‬تﻪ راوړي وو‪ ،‬خﻮ لﻪ روحاﻧﻲ فضا سره ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬ر‬ ‫ژور اوگ‪ 6‬پﻴﻮﻧد درلﻮد‪ .‬دا جﻮﻣاتﻮﻧﻪ پﻪ ﻫسپاﻧﻴﻪ ک‪ 3‬د قرطبﻪ جﻮﻣات‪ ،‬پﻪ اﻳران‬ ‫ک‪ 3‬د اصفﻬان جﻮﻣات‪ ،‬د ﻫرات جاﻣع جﻮﻣات‪ ،‬دﻫﻨد جﻮﻣات او پﻪ ﻧﻮرو‬ ‫اسﻼﻣﻲ ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ 3‬جاﻣع جﻮﻣاتﻮﻧﻪ لﻪ ﻳﻮ او بل سره پﻪ اړﻳکﻪ ک‪ 3‬جﻮړشﻮي‬ ‫دي‪.‬‬

‫(‪٩‬ا ﻧ‪%‬ــﻮر) د ترکﻴ‪ 3‬پﻪ اســتاﻧبﻮل ک‪ 3‬د ( ســﻮکﻮلﻮ)‬ ‫جﻮﻣات ﻣحراب او ﻣﻨبر پﻪ لسﻤﻪ ﻫجري پﻴ‪7‬ى ک‪.3‬‬

‫(‪ ١٠‬ﻧ‪%‬ــﻮر )د ﻣصر پﻪ قاﻫــره ک‪ 3‬د ( ﻣؤﻳد) د‬ ‫جﻮﻣات ﻣﻨبر‪.‬‬

‫تﻤرﻳﻦ‬ ‫‪ -١‬زﻣﻮږ پﻪ گران ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬کﻮم لﻮى جﻮﻣاتﻮﻧﻪ شتﻪ؟‬ ‫‪ -٢‬د دې جﻮﻣاتﻮﻧﻮ *کﻼ وې 'ﻪ ډول دي؟‬ ‫‪36‬‬

‫‪14‬‬

‫ل ست‬

‫ﻟﻪ اسﻼﻣﻲ سبک 'خﻪ پﻪ استﻔادې پﻞ جﻮړول‬ ‫تر اوسﻪ ﻣﻮ کﻮم ﻟرﻏﻮﻧﻰ پﻞ ﻟﻴدﻟﻰ دى ؟‬ ‫پﻠﻮﻧﻪ لﻪ اوبﻮ 'خﻪ د ت‪5‬رﻳدو لپاره جﻮړﻳ‪8‬ي‪ .‬کﻪ ﻳﻮ اوږد او پﻨ‪ 6‬لرگﻰ د اوبﻮ پﻪ ســر‬ ‫ک‪85‬دو‪ ،‬د پﻠﻮﻧﻮ لﻪ ډل‪' 3‬خﻪ شﻤ‪5‬رل ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫اﻧســاﻧاﻧﻮ تر اوســﻪ ډ‪4‬ر زﻳات پﻠﻮﻧﻪ پﻪ ب‪5‬ﻠﻮ ب‪5‬ﻠﻮ شکﻠﻮﻧﻮ لﻪ اوبﻮ 'خﻪ د ت‪5‬رﻳدو لپاره‬ ‫جﻮړ ک‪7‬ي دي‪ .‬پﻠﻮﻧﻪ د اســﻼﻣﻲ ﻣعﻤارۍ ﻳﻮه پﻪ زړه پﻮرې ﻧﻤﻮﻧﻪ ده‪ .‬د دې پﻠﻮﻧﻮ‬ ‫ﻣحکﻤتﻴا‪ ،‬ظرافت او *کﻼ د دې سبب شﻮې ده چ‪ 3‬لﻪ سﻠگﻮﻧﻮ کﻠﻮﻧﻮ وروستﻪ‬ ‫ﻫﻢ جﻮړ پات‪ 3‬شﻲ‪.‬‬ ‫ستاس‪ 3‬پﻪ چاپ‪5‬رﻳال ک‪ 3‬لرغﻮﻧﻲ پﻠﻮﻧﻪ شتﻪ؟ ﻫغﻪ پﻠﻮﻧﻪ چ‪ 3‬ستاس‪ 3‬پﻪ چاپﻴرﻳال‬

‫(‪ ١‬اﻧ‪%‬ﻮر) د پُل بﻴاتﻲ شﻮې برخ‪3‬‬

‫‪37‬‬

‫(‪ ٢‬اﻧ‪%‬ﻮر) د پُل ﻣختﻠف‪ 3‬برخ‪ 3‬سره ﻧ‪+‬ﻠﻮي‪.‬‬

‫ک‪ 3‬ﻣﻮجﻮد دي‪ ،‬ﻫغ‪ 3‬تﻪ پﻪ ‪$‬ﻴر او دقت ســره وگﻮرئ‪ .‬تاس‪ 3‬ﻫﻢ کﻮلﻰ شئ چ‪3‬‬ ‫ﻳﻮ پُل لﻮﻣ‪7‬ى پﻪ ﻳﻮ پﻨ‪ 6‬ﻳا ﻣقﻮا کاغذ باﻧدې اﻧ‪%‬ﻮر ک‪7‬ئ‪ .‬وروســتﻪ د اﻧ‪%‬ﻮر اضافﻲ‬ ‫برخ‪ 3‬بﻴاتﻲ ک‪7‬ئ چ‪ 3‬د پُل ﻳﻮ د‪4‬ﻮال جﻮړشﻲ‪ .‬جﻮړشﻮى دﻳﻮال پﻪ بل پﻨ‪ 6‬کاغذ‬ ‫ک‪85‬دئ او شــاوخﻮا ﻳ‪ 3‬پﻪ پﻨســل خطﻮﻧﻪ وباســئ او خطﻮﻧﻪ پﻪ غﻮر سره د بﻴاتﻲ پﻪ‬ ‫واســطﻪ بﻴاتﻲ ک‪7‬ئ‪ .‬تر'ﻮ بﻠﻪ کاپﻲ ک"ﻪ ﻣ"ﻪ جﻮړه شــﻲ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دې وجﻪ د پل دوه‬ ‫اصﻠﻲ د‪4‬ﻮالﻮﻧﻪ جﻮړﻳ‪8‬ي‪ .‬د سر پﻮ*ﻠﻮ لپاره لﻪ ﻳﻮه ﻧازک کاغذ 'خﻪ کار واخﻠئ او‬ ‫اوږدوالی ﻳ‪ 3‬د پُل د دﻳﻮال پﻪ اﻧدازه او پﻠﻨﻮالﻰ ﻳ‪ 3‬د پُل د عرض پﻪ اﻧدازه وﻧﻴســئ‬ ‫او کاغذ او اضافﻲ برخ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬بﻴاتﻲ ک‪7‬ئ‪ .‬د پُل ﻳﻮ ســر پﻮښ پﻪ دﻳﻮالﻮﻧﻮ باﻧدې پﻪ‬ ‫سرﻳ‪+‬ــﻮ وﻧ‪+‬ﻠﻮئ‪ ،‬تر'ﻮ ستاس‪ 3‬ﻻســﻲ کار جﻮړشﻲ او ﻫﻢ کﻮلﻰ شئ چ‪ 3‬جﻮړ‬ ‫شــﻮى پُل پﻪ ډبل ﻣقﻮاﻳﻲ کاغذ وﻧ‪+‬ــﻠﻮئ او د خپﻠ‪ 3‬خﻮ*‪ 3‬پﻪ رﻧگﻮﻧﻮ ﻳ‪ 3‬رﻧگ‬ ‫کــ‪7‬ئ‪ .‬کﻪ غﻮاړئ پُل تﻪ ﻧﻮره *ــکﻼ ورکــ‪7‬ئ‪ ،‬ﻧﻮ وړې ډبرې‪ ،‬پا‪ 31‬او *ــاخﻮﻧﻪ‬ ‫ورپﻮرې وﻧ‪+‬ﻠﻮئ او د پُل ﻻﻧدﻳﻨ‪ 9‬برخﻪ د اوبﻮ پﻪ رﻧگ رﻧگ ک‪7‬ئ‪.‬‬

‫(‪ ٣‬اﻧ‪%‬ﻮر) د پﻠﻪ ﻻسﻲ کار‬

‫تﻤرﻳﻦ‬

‫لﻪ ډبل او ﻧازک کاغذ 'خﻪ پﻪ گ"ﻪ اخﻴستﻨﻪ ﻳﻮ *کﻠﻰ پُل جﻮړ ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫‪38‬‬

‫‪15‬‬

‫ل ست‬

‫ﻟﻪ اسﻼﻣﻲ ﻫﻨروﻧﻮ سره آشﻨاﻳﻲ‬

‫(‪ ١‬اﻧ‪%‬ﻮر) د *کﻠ‪ 3‬بسﻢ اهلل الرحﻤﻦ الرحﻴﻢ تذﻫﻴب‬

‫حضرت رسﻮل اهلل‬

‫فرﻣاﻳﻠﻲ دي‪:‬‬

‫ﻠی ک ُِّل َش ْﻰ ٍء)) ب‪ 3‬لﻪ‬ ‫(( إِ َّن اهلل َ َکتَ َب اُلإِ ْح َسا َن َع َ‬ ‫شکﻪ اهلل *ﻴگ‪ 32‬او *ﻪ والﻰ تﻪ ﻻزﻣﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ‬ ‫ک‪7‬ې ده‪.‬‬ ‫پﻪ اسﻼﻣﻲ تفکر ک‪ 3‬ﻫﻨر د ﻣﻮادو او شﻴاﻧﻮ د‬ ‫*کﻼوو د راﻣﻨ‪%‬تﻪ کﻮلﻮ ﻳﻮه طرﻳقﻪ ده‪ .‬ﻫر شﻰ‬ ‫ﻫﻢ 'رگﻨد او ﻫﻢ پ"ﻪ ب‪2‬ﻪ لري چ‪ 3‬ﻣسﻠﻤان‬ ‫ﻫﻨرﻣﻨد باﻳد د ﻫغ‪ 3‬پﻪ ﻫکﻠﻪ دقﻴق فکر وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫لﻪ ډ‪4‬رو *ﻮ تﻨاسبﻮﻧﻮ'خﻪ پﻪ طراح‪ 9‬د ظرافت پﻪ‬ ‫جﻮړﻳدو ک‪ 3‬گ"ﻪ واخﻠئ او د ﻫر شﻲ پﻪ جﻮړﻳدو‬ ‫ک‪ 3‬ﻣادي عالﻢ لﻪ روحﻲ عالﻢ سره پﻴﻮﻧد ک‪7‬ئ‪.‬‬

‫‪39‬‬

‫پﻪ اسﻼﻣﻲ ﻫﻨر ک‪ 3‬دوه ﻣﻬﻢ‬ ‫صفتﻮﻧﻪ *کﻼ او ‪"-‬ﻪ د وسﻴﻠﻮ‬ ‫او ډول ډول ﻫﻨري أثارو د شﻴاﻧﻮ‬ ‫د بﻴاﻧﻮلﻮ لپاره دي‪ .‬لﻪ دې اﻣﻠﻪ د‬ ‫اسﻼﻣﻲ ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ ﻫﻨري أثارو‬ ‫ک‪ 3‬ﻳﻮوالﻰ 'رگﻨدﻳ‪8‬ي چ‪ 3‬لﻪ‬ ‫جغرافﻴاﻳﻲ پﻮلﻮ 'خﻪ اوړي‪.‬‬ ‫اسﻼﻣﻲ ﻫﻨر د ب‪5‬ﻠﻮ ب‪5‬ﻠﻮ *کﻠﻮ او‬ ‫ظرﻳفﻮ لﻮ*ﻮ جﻮړﻳدﻧﻪ ﻣﻨ‪ #‬تﻪ راوړه‬ ‫چ‪ 3‬ډ‪4‬ر زر ﻳ‪ 3‬ﻧ‪7‬ﻳﻮال شﻬرت‬ ‫وﻣﻮﻧد‪.‬‬ ‫پﻪ دې أثارو ک‪! 3‬ﻮل‪ 3‬سطح‪ 3‬پﻪ‬ ‫ﻧقشﻮﻧﻮ او اسﻼﻣﻲ خطﻮﻧﻮ باﻧدې‬ ‫پﻮ*ل شﻮې دي چ‪ 3‬پﻪ لﻮﻣ‪7‬ﻳﻮ‬ ‫وختﻮ ک‪ 3‬د قرأﻧکرﻳﻢ د أﻳتﻮﻧﻮ لپاره‬ ‫کارﻳدې او د وخت پﻪ ت‪5‬رﻳدو د‬ ‫تذﻫﻴب پﻪ ﻧﻮم ﻳاد شﻮ چ‪ 3‬پﻪ کاشﻲ‬ ‫کارﻳﻮ او قالﻴﻦ اوبدلﻮ ک‪ 3‬ترې گ"ﻪ‬ ‫واخﻴستل شﻮه او د شﻴاﻧﻮ د سطحﻮ‬

‫(‪ ٤‬اﻧ‪%‬ــﻮر ) پــﻪ دولســﻤﻪ ﻫجــري پﻴــ‪7‬ۍ کــ‪ 3‬پــﻪ ﻫﻨدکــ‪ 3‬د 'رﻣﻨــ‪' 3‬ﻠــﻮر‬ ‫!ﻮ!ــ‪ 3‬چــ‪ 3‬پــﻪ طﻼ ــﻲ ﻧقشــﻮﻧﻮ *ــکﻠﻲ کــ‪7‬ل شــﻮي دي (د جﻴﻮتاﻧــا)‬

‫د *کﻼ لپاره پﻪ ب‪5‬ﻠﻮ ب‪5‬ﻠﻮ ﻫﻨروﻧﻮ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬فﻠزکاري‪ ،‬کﻼلﻲ‪ ،‬لر‪-‬ﻲ کﻴﻨدﻧﻪ‪،‬‬ ‫شبکﻪ کاري‪ ،‬د تﻴ‪8‬و پﻪ تراشﻠﻮ‪ ،‬پﻪ تﻴ‪8‬ه خطاطﻲ‪ ،‬او ‪-‬ﻨ‪6‬لﻮ ک‪ 3‬ترې گ"ﻪ‬ ‫اخﻴستل شﻮې ده‪.‬‬

‫‪40‬‬

‫(‪ ٣‬اﻧ‪%‬ﻮر)شبکﻪ کاري شﻮې ک‪7‬ک‪ 9‬پﻪ اصفﻬان ک‪3‬‬

‫!ﻮل‪ 3‬ســطح‪ 3‬دوې برخ‪ 3‬لــري چ‪ 3‬ﻳﻮ ﻳ‪3‬‬ ‫حاشــﻴﻪ او بﻠﻪ ﻳ‪ 3‬ﻣتﻦ دى‪ .‬ﻫره ﻳﻮه سطحﻪ پﻪ‬ ‫ب‪5‬ﻠﻮ ب‪5‬ﻠﻮ ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ‪ ،‬لﻴکﻨﻮ‪* ،‬ــکﻠﻲ لﻴک او‬ ‫ﻳا د حســﻦ خط او اﻧ‪%‬ﻮر گرۍ پﻪ ترکﻴبﻲ ب‪2‬ﻪ‬ ‫جﻮړه شﻮې دي‪.‬‬ ‫ﻣرکزي ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻪ د داﻳرې پﻪ شــکل طراحﻲ‬ ‫ک‪85‬ي چ‪ 3‬پﻪ *کﻠﻴﻮ اﻧ‪%‬ﻮروﻧﻮ جﻮړﻳ‪8‬ي‪،‬‬ ‫‪1‬‬ ‫او د اصﻠﻲ ســطح‪ 3‬د ﻫــرو 'ﻠﻮر برخﻮ‬ ‫‪4‬‬ ‫تکرارﻳ‪8‬ي چ‪ 3‬دا ﻣرکزي ډﻳزاﻳﻦ د ( شﻤشﻪ)‬ ‫‪1‬‬

‫(‪ ٤‬اﻧ‪%‬ﻮر) پﻪ ﻣزار شرﻳف ک‪ 3‬د حضرت عﻠﻲ کرم اهلل وجﻬﻪ‬ ‫دﻣقبرې دروازه‬

‫ﻳــا ( ﻧارﻧــج) پﻪ ﻧﻮم او برخــﻪ ﻳ‪' 3‬ﻨ‪6‬ه ﻳا‬ ‫‪4‬‬ ‫( گﻮ*ــﻪ) بﻮلــﻲ‪ .‬کﻠﻪ کﻠﻪ 'ﻨ‪6‬ه ﻳا شﻤشــﻪ پﻪ‬ ‫ﻧﻮرو *کﻠﻴﻮ ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ ډک‪85‬ي او کﻠﻪ کﻠﻪ ﻣتﻦ‬ ‫پــﻪ ﻳﻮه تکراري اﻧ‪%‬ﻮرباﻧدې پﻮ*ــل ک‪85‬ي او‬ ‫حاشﻴ‪ 3‬تﻪ پﻪ بل ډﻳزاﻳﻦ *کﻼ ورکﻮي‪.‬‬ ‫د لﻮ*ــﻮ پــﻪ طراح‪ 9‬ک‪ 3‬د لﻮ*ــﻮ د ب‪5‬ﻠﻮ ب‪5‬ﻠﻮ‬ ‫برخﻮ لپــاره ‪$‬اﻧگ‪7‬ي ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻪ کارول ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫خ"ﻴﻦ خاورﻳﻦ لﻮ*ــﻲ پــﻪ ب‪5‬ﻠﻮ ب‪5‬ﻠــﻮ ډولﻮﻧﻮ‬ ‫جﻮړﻳــ‪8‬ي چ‪ 3‬د ﻫرې برخ‪ 3‬د *ــکﻼ لپاره‬ ‫ﻳ‪ 3‬ب‪5‬ل ب‪5‬ل ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻪ طراحﻲ ک‪85‬ي‪ .‬د لﻮ*ﻲ‬ ‫د ﻫــرې برخ‪ 3‬او د !ﻮلﻮ لﻮ*ــﻮ د ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ او‬ ‫خطﻮﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ #‬ﻳﻮوالﻰ او ﻫﻤغ‪8‬ي ډ‪4‬ر ارز*ت‬ ‫لري‪.‬‬

‫(‪ ٥‬اﻧ‪%‬ﻮر ) د اﻳران پﻪ ارد بﻴل ک‪ 3‬د ( شاه اسﻤعﻴل د قبر لﻴکﻨ‪)3‬‬

‫‪41‬‬

‫پﻪ ﻫغﻮ أثارو ک‪ 3‬چ‪ 3‬ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻪ د حجﻢ پﻪ د‪4‬ﻮالﻮﻧﻮ‬ ‫اﻧ‪%‬ﻮرﻳ‪8‬ي‪ ،‬د لﻮ*ــﻲ د'＀‪ ،‬ﻣخ او 'ﻨ‪6‬و اړﻳکﻪ‬ ‫زﻳات ﻣﻬارت تﻪ اړتﻴا لري‪.‬‬ ‫پــﻪ ﻫغﻮ أثارو ک‪ 3‬چ‪ 3‬رﻧــگ کارول ک‪85‬ي‪ ،‬لکﻪ‪:‬‬ ‫!ﻮکــر اوبدل‪ ،‬قالﻴﻨ‪ 3‬او بدل‪ ،‬کاشــﻲ کاري او ‪....‬‬ ‫ﻫﻨرﻣﻨد باﻳد د رﻧگ ترکﻴب‪ ،‬ﻫﻤغ‪8‬ي او ورتﻪ والﻰ‬ ‫راﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪7‬ي‪.‬‬

‫(‪ ٦‬اﻧ‪%‬ﻮر لعابﻲ پتﻨﻮس چ‪ 3‬د اسکﻨدر پﻪ اﻧ‪%‬ﻮر‬ ‫*کﻠﻰ شﻮى دى ق‪ .‬م 'ﻠﻮرﻣﻪ پﻴ‪7‬ۍ‪.‬‬

‫(‪ ٧‬اﻧ‪%‬ﻮر) پﻪ لسﻤﻪ پﻴ‪7‬ۍ ک‪ 3‬د ترکﻴ‪ 9‬پﻪ استاﻧبﻮل ک‪ 3‬پﻪ ﻳﻮه تبرلﻴکﻨ‪.3‬‬

‫(‪٨‬تصﻮﻳر) پﻪ‪ ١٣٠٠‬ﻫجري کال ک‪ 3‬د اﻳران پﻪ تبرﻳز ک‪ 3‬جﻮړه شﻮې‬ ‫قالﻴﻨﻪ‪.‬‬

‫تﻤرﻳﻦ‬ ‫‪ -١‬داسﻼﻣﻲ ﻫﻨري أثارو ﻣﻬﻤ‪$ 3‬اﻧگ‪7‬تﻴاوې پﻪ گﻮتﻪ ک‪7‬ئ؟‬ ‫‪ -٢‬پﻪ اسﻼﻣﻲ ﻫﻨروﻧﻮ ک‪ 3‬وحدت او ﻳﻮوالﻰ 'ﻪ دلﻴل لري؟‬ ‫‪ -٣‬ستاس‪ 3‬پﻪ چاپ‪5‬رﻳال ک‪ 3‬کﻮم اسﻼﻣﻲ ﻫﻨر وجﻮد لري؟‬ ‫‪42‬‬

‫‪16‬‬

‫ل ست‬

‫ﻟﻪ خ"ﻮ 'خﻪ د ﻗﻠﻤداﻧ‪ 9‬جﻮړول‬ ‫تراوسﻪ ﻣﻮ د ﻗﻠﻤداﻧ‪9‬د جﻮړﻳدو تجربﻪ ک‪7‬ې ده؟‬

‫(‪١‬اﻧ‪%‬ﻮر)د لﻮ*‪ 3‬ﻻﻧدﻧ‪ 9‬برخﻪ اول لﻮلﻰ‬ ‫جﻮړ ک‪7‬ئ‪) .‬‬

‫‪43‬‬

‫لــﻪ خ"ــﻮ 'خﻪ د قﻠﻤداﻧ‪ 9‬د جﻮړﻳدو لپاره د خ"ــﻮ د لﻮلﻮ ( فتﻴﻠﻮي) لﻪ روش‬ ‫'خﻪ باﻳد گ"ﻪ واخﻠﻮ‪ .‬پﻪ دې روش ک‪ 3‬باﻳد خ"ﻪ پﻪ ﻻسﻮﻧﻮ لﻮلﻪ شﻲ‪.‬‬

‫د کار پﻴــل‪ :‬د لﻮ*ــﻲ د تﻠــﻲ پﻪ جﻮړولــﻮ پﻴل وک‪7‬ئ‪ :‬لﻮﻣ‪7‬ى د لﻮ*ــﻲ ﻳا‬ ‫قﻠﻤداﻧ‪ 9‬تل پﻪ ﻫره اﻧدازه چ‪ 3‬ستاســ‪ 3‬خﻮ*ــﻴ‪8‬ي پﻪ داﻳروي ب‪2‬ﻪ جﻮړې‬ ‫ک‪7‬ئ‪ .‬وروســتﻪ دخ"ﻮ لﻮل‪ 3‬د ﻳﻮه ســاﻧتﻲ ﻣتر پﻪ قطر د قﻠﻤداﻧ‪ 9‬د تﻠﻲ پﻪ‬ ‫اﻧدازه جﻮړې ک‪7‬ئ لﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬لﻮلﻪ د قﻠﻤداﻧ‪ 9‬لﻪ تﻠﻲ ســره وﻧ‪+‬ــﻠﻮئ او بﻴا د‬ ‫ﻫغ‪ 3‬پﻪ ســر ﻧﻮرې لﻮل‪ 3‬پﻪ ډ‪4‬ر غﻮر او دقت ســره وﻧ‪+‬ــﻠﻮئ چ‪ 3‬د قﻠﻢ د‬ ‫ﻧﻴﻤاﻳﻲ پﻪ اﻧدازه جﻮړ شــﻲ او ب‪2‬ﻪ ﻳ‪ 3‬بشــپ‪7‬ه شﻲ‪ .‬د دې لپاره چ‪ 3‬لﻮل‪ 3‬لﻪ‬ ‫ﻳﻮ بل ســره وﻧ‪+‬ــﻠﻲ لﻮل‪ 3‬د ﻻﻧدﻳﻨ‪ 9‬برخ‪ 3‬پﻪ لﻮرې وتراشئ او کﻮلﻰ شﻮ‬ ‫چ‪ 3‬خپﻠ‪ 3‬گﻮت‪ 3‬پﻪ اوبﻮ لﻨدې ک‪7‬ئ او وروستﻪ لﻮلﻮ تﻪ فشار ورک‪7‬ئ‪ ،‬چ‪3‬‬ ‫ﻳﻮ لﻪ بل ســره کﻠک‪ 3‬وﻧ‪+‬ــﻠﻲ‪ .‬د کار پﻪ وروستﻲ پ‪7‬او ک‪ 3‬ﻫغﻪ باﻳد *ﻮﻳ‪3‬‬ ‫شــﻲ چ‪ 3‬د لﻮلﻮ ب‪2‬ﻪ ﻣعﻠﻮﻣﻪ ﻧﻪ شــﻲ‪ .‬د دې لپاره چ‪ 3‬ستاس‪ 3‬کار *کﻼ‬ ‫پﻴدا ک‪7‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ﻫغﻪ پﻪ *کﻠﻮ ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ رﻧگ ک‪7‬ئ‪.‬‬

‫(‪ ٤‬تصﻮﻳر) قﻠﻤداﻧﻲ پﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ رﻧگﻪ ک‪7‬ئ او قﻠﻤﻮﻧﻪ پﻪ‬ ‫ک‪ 3‬واچﻮئ‪.‬‬

‫(‪ ٥‬اﻧ‪%‬ﻮر) لﻨدې خ"‪ 3‬تﻪ پﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ وسﻴﻠﻮ فشار ورک‪7‬ئ او بﻴل‬ ‫ب‪5‬ل ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻪ پﻪ ک‪ 3‬جﻮړ ک‪7‬ئ‪.‬‬

‫(‪١‬اﻧ‪%‬ﻮر) لﻤ‪7‬ﻧ‪ 9‬بﻮړکﻲ پﻪ سطح ﻧ‪+‬ﻠﻮل‬ ‫شﻮى دى‪.‬‬

‫(‪٢‬اﻧ‪%‬ﻮر ﻧﻮر بﻮړکﻲ پﻪ سطحﻪ وﻧ‪+‬ﻠﻮئ تر'ﻮ‬ ‫قﻠﻤداﻧ‪ 9‬جﻮړه شﻰ‪.‬‬

‫(‪ ٦‬اﻧ‪%‬ﻮر)د قﻠﻤداﻧ‪ 9‬باﻧدﻧ‪ 9‬برخﻪ *ﻮ ﻪ ک‪7‬ئ‪.‬‬

‫تﻤرﻳﻦ‬

‫د لﻮلﻮ لﻪ طرﻳق‪' 3‬خﻪ پﻪ کار اخﻴستﻨﻪ ﻳﻮه *کﻠ‪ 3‬قﻠﻤداﻧﻲ جﻮړه ک‪7‬ئ او بﻴا پﻪ *کﻠﻴﻮ‬ ‫ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ او رﻧگﻮﻧﻮ *کﻼ ورک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫‪44‬‬

‫‪ ١٧‬ل ست‬

‫ﻟﻪ ﻣﻴﻨاتﻮرۍ سره اشﻨاﻳﻲ‬ ‫وﻟ‪ 3‬اسﻼﻣﻲ ﻣﻴﻨاتﻮري ﻧ‪7‬ﻳﻮال ﻧﻮم او شﻬرت ﻟري؟‬

‫د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ لﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬اﻧ‪%‬ﻮرگري د طبﻴعﻲ عﻠﻮﻣﻮ د کتابﻮﻧﻮ تصﻮﻳري کﻮل وو‪ .‬لﻪ ﻫغ‪3‬‬ ‫وروستﻪ‪ ،‬ورو ورو ادبﻲ کتابﻮﻧﻪ‪ ،‬پﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ې ډول د سترو شاعراﻧﻮ د شعروﻧﻮ دﻳﻮاﻧﻮﻧﻪ او‬ ‫د داستاﻧﻮﻧﻮ ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬صحﻨ‪ 3‬اﻧ‪%‬ﻮرﻳزې شﻮې‪ .‬غربﻲ ﻣحققاﻧﻮ پﻪ دې دلﻴل چ‪ 3‬پﻪ ډ‪4‬ره‬ ‫کﻮچﻨ‪ 9‬اﻧدازه او ډ‪4‬ر ظرافت ﻳ‪ 3‬دا تصﻮﻳروﻧﻪ د ﻣﻴﻨاتﻮر پﻪ ﻧﻮم وبﻠل‪ .‬ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ د کتابﻮﻧﻮ‬ ‫پﻪ اﻧ‪%‬ﻮرولﻮ ک‪ 3‬د 'ﻮ پﻴ‪7‬ﻳﻮ پﻪ اوږدوک‪ 3‬ډ‪4‬ر پرﻣختگ وک‪ .7‬دوى د ب‪5‬ﻠﻮ ب‪5‬ﻠﻮ رﻧگﻮﻧﻮ‪،‬‬ ‫تصﻮﻳروﻧﻪ‪ ،‬ﻣارپﻴچﻲ ترکﻴب بﻨدي او د عقﻴدتﻲ ﻣفﻬﻮﻣﻮ د بﻴاﻧﻮلﻮ لﻪ اﻣﻠﻪ د *کﻼ او‬ ‫ﻫﻨري ارز*ت لﻮړو پﻮړﻳﻮتﻪ ورسﻴدل او ﻧ‪7‬ﻳﻮال شﻬرت ﻳ‪ 3‬پﻴدا ک‪.7‬‬

‫(‪ ١‬اﻧ‪%‬ﻮر) د ﻣﻨابع الحﻴﻮان ابﻦ بختبﻴشﻮع د کتاب ﻳﻮه پا‪1‬ﻪ پﻪ اوﻣﻪ ﻫجري قﻤري پ‪75‬ۍ‬ ‫ک‪ ( 3‬ﻧرزﻣرى او *‪%‬ﻪ زﻣرۍ)‬

‫‪45‬‬

‫(‪ ٢‬اﻧ‪%‬ــﻮر) دجﻮاجــﻮى کرﻣاﻧﻰ دﻳــﻮان‪ :‬د ﻫﻤا او‬ ‫ﻫﻤاﻳﻮن زرم‪ ،‬بغداد ‪ ٧٩٩‬ﻫـ ق کال‪.‬‬

‫ﻫغﻮ اﻧ‪%‬ﻮرگراﻧﻮ چ‪ 3‬شعروﻧﻪ ﻳ‪ 3‬اﻧ‪%‬ﻮرول‪ ،‬پﻪ شعروﻧﻮ ک‪3‬‬ ‫ﻧغ‪+‬تﻮ عقﻴدتﻲ ﻣفﻬﻮﻣﻮﻧﻮ تﻪ ﻳ‪$ 3‬اﻧگ‪7‬ې پاﻣﻠرﻧﻪ درلﻮده‪.‬‬ ‫لﻮﻳﻮ شاعراﻧﻮ‪ ،‬ب‪5‬ل ب‪5‬ل ﻣضﻤﻮﻧﻮﻧﻪ د شعر پﻪ ژبﻪ بﻴاﻧﻮل‪،‬‬ ‫اﻧ‪%‬ﻮرگراﻧﻮ ﻫﻢ لﻪ *کﻼ او رﻧگﻮﻧﻮ 'خﻪ پﻪ گ"ﻪ اخﻴستﻨﻪ دا‬ ‫شعروﻧﻪ د تصﻮﻳر پﻪ ب‪2‬ﻪ اﻧ‪%‬ﻮرول چ‪ 3‬د ب‪5‬ﻠﻮ ب‪5‬ﻠﻮ ﻣفﻬﻮﻣﻮﻧﻮ‬ ‫او ﻣﻮضﻮع گاﻧﻮ سره ﻳ‪ 3‬ډډه لگﻮلﻪ‪ .‬لﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻣﻴﻨاتﻮري ﻳﻮ‬ ‫ډول خﻴالﻲ (ذﻫﻨﻲ) اﻧ‪%‬ﻮر ‪-‬ري ده‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣﻴﻨاتﻮرۍ ک‪ 3‬د طبﻴعت پﻴروي ﻧﻪ کﻴ‪8‬ي‪ ،‬بﻠک‪ 3‬د شکﻠﻮ‬ ‫پﻪ ساده کﻮلﻮ‪ ،‬د رﻧگﻮﻧﻮ پﻪ بدلﻮن‪ ،‬د ب‪5‬ﻠﻮ ب‪5‬ﻠﻮ صحﻨﻮ‬ ‫تﻤثﻴل او د ډول ډول ﻣﻮضﻮع ‪-‬اﻧﻮ تصﻮﻳروﻧﻪ کاږي‪ .‬پﻪ دې أثارو ک‪3‬‬ ‫ﻫﻨرﻣﻨدان ﻫغﻪ ﻧ‪7‬ۍ تصﻮﻳروي چ‪ 3‬پﻪ ﻫغ‪ 3‬ک‪ 3‬ﻧقاشﻲ ډ‪4‬ره رو*اﻧﻪ‬ ‫ده‪ .‬ډ‪4‬ر ‪$‬ﻠﻴدوﻧکﻲ رﻧگﻮﻧﻪ‪ ،‬بﻰ لﻪ حجﻤﻪ شکﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬زﻳات ظرافت او‬ ‫*کﻼ‪ ،‬گﻠﻮﻧﻪ او بﻮ!ﻲ پﻪ تازه گ‪ 9‬ک‪ 3‬تصﻮﻳر شﻮي دي‪ .‬فضا ﻳ‪ 3‬ژوره‬ ‫*ﻮدل شﻮې ده‪.‬پﻪ تصﻮﻳر ک‪ 3‬ﻫ‪ &5‬سﻴﻮری ﻧﻪ لﻴدل ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫ډ‪4‬رو اﻧ‪%‬ﻮرگراﻧﻮ د اسﻼﻣﻲ ﻣﻴﻨاتﻮرۍ د شکل ﻧﻴﻮلﻮ او وده ورکﻮلﻮ‬ ‫پﻪ ﻫکﻠﻪ سترې وﻧ‪6‬ې سرتﻪ رسﻮلﻲ دي او ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻧﻮرو تر ﻫغ‪ 3‬ﻫﻢ‬ ‫سترې دﻧدې تر سره ک‪7‬ي دي چ‪ 3‬د دوى لﻪ ﻣﻴﻨاتﻮرﻳﻮ 'خﻪ‪ ،‬ﻧﻮرو‬ ‫الﻬام اخﻴستﻪ‪ ،‬لکﻪ‪(:‬جﻨﻴد السﻠطان) (کﻤال الدﻳﻦ بﻬزاد) او سﻠطان‬ ‫ﻣحﻤد چ‪ 3‬د دوى د أثارو ﻧﻤﻮﻧ‪ 3‬پﻪ دى درس ک‪ 3‬وﻳﻨئ‪.‬‬

‫(‪ -٣‬اﻧ‪%‬ﻮر) (ﻫارون الرشﻴد) پﻪ حﻤام ک‪ 3‬د خﻤسﻪ‬ ‫ﻧظاﻣﻲ لﻪ کتاب 'خﻪ د کﻤال الدﻳﻦ بﻬزاد اثر‬ ‫ﻫرات‪ ٩٠٠ ،‬ﻫـ ‪..‬ق‪.‬‬

‫( ‪٤‬اﻧ‪%‬ﻮر)‬

‫تﻤرﻳﻦ‬ ‫‪ -١‬کﻮﻣ‪ 3‬ﻣﻮضﻮع ‪-‬اﻧﻰ پﻪ دې اﻧ‪%‬ﻮر گرﻳﻮ ک‪ 3‬وﻳﻨئ؟ د ﻧقاشﻴﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫پخپﻠﻮک‪ 3‬سره وغ‪8‬ﻳ‪8‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬پﻪ دې تصﻮﻳروﻧﻮ ک‪ 3‬کﻮم شکﻠﻮﻧﻪ او رﻧ‪/‬ﻮﻧﻪ وﻳﻨئ؟ د اﻧ‪%‬ﻮر گرۍ پﻪ ﻫﻨر ک‪3‬‬ ‫شکﻠﻮﻧﻮ او رﻧگﻮﻧﻮ تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪7‬ئ اوپﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻮ ک‪ 3‬سره وغ‪8‬ﻳ‪8‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬د ( جشﻦ او کﻮچﻨﻲ اختر) د کارتﻮﻧﻮ پﻪ ﻣﻴﻨاتﻮرﻳﻮ ک‪ 3‬ترکﻴب بﻨد او ﻣارپ‪5‬چﻲ‬ ‫حرکتﻮﻧﻪ پﻴدا ک‪7‬ئ‪.‬‬

‫(‪ ٥‬اﻧ‪%‬ﻮر)‬

‫‪46‬‬

‫‪18‬‬

‫ل ست‬

‫د ﻗرآﻧکرﻳﻢ د رح‪5‬ﻞ جﻮړول‬ ‫تراوسﻪ ﻣﻮ د ﻗرآﻧکرﻳﻢ د رح‪5‬ﻞ د جﻮړوﻟﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻓکر‬ ‫ک‪7‬ى دى؟‬ ‫ﻣسﻠﻤاﻧان د قرأن عظﻴﻢ الشان لپاره چ‪ 3‬د خداى‬

‫کتاب دى‪* ،‬کﻠﻲ‬

‫رحﻴﻠﻮﻧﻪ جﻮړوي چ‪ 3‬د تﻶوت پﻪ وخت ک‪ 3‬قرأﻧکرﻳﻢ لﻪ ‪$‬ﻤک‪' 3‬خﻪ‬ ‫پﻮرتﻪ پرې کﻴ‪+‬ﻮدل شﻲ‪ .‬د قرأﻧکرﻳﻢ رحل لﻪ دوو لر‪-‬ﻴﻮ 'خﻪ جﻮړﻳ‪8‬ي‬ ‫چ‪ 3‬ﻳﻮ پﻪ بل ک‪ 3‬اوبدل ک‪85‬ي چ‪ 3‬پﻪ اساﻧ‪ 9‬سره خﻼص او ت‪7‬ل ک‪85‬ي‪ .‬د‬ ‫قرأﻧکرﻳﻢ د تﻼوت پﻪ وخت ک‪ 3‬رحل خﻼصﻮي او لﻪ تﻼوت 'خﻪ وروستﻪ‬ ‫ﻳ‪ 3‬ت‪7‬ي او پﻪ داس‪$ 3‬اى ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ږدي چ‪ 3‬کﻢ ‪$‬اى وﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫تاس‪ 3‬ﻫﻢ کﻮلﻰ شئ چ‪ 3‬ﻫغﻪ رح‪5‬ل تﻪ ورتﻪ چ‪ 3‬ﻫﻨرﻣﻨدان ﻳ‪ 3‬لﻪ لرگﻲ 'خﻪ‬ ‫جﻮړوي لﻪ ډبل ﻣقﻮا کاغذ 'خﻪ جﻮړک‪7‬ئ‪ .‬لﻮﻣ‪7‬ى ﻣقﻮا کاغذ د ﻣستطﻴل پﻪ‬ ‫ب‪2‬ﻪ بﻴاتﻲ ک‪7‬ئ‪ .‬وروستﻪ‪ ،‬د ﻣستطﻴل اﻧدازه پﻪ دوو وړو برخﻮ وو‪4‬شئ چ‪ 3‬ﻳﻮه‬

‫‪47‬‬

‫مرحلﺔ سوم‬ ‫ﻣرحﻠﻪ‬ ‫درﻳﻤﻪ‬

‫مرحلﺔ دوم‬

‫دوﻳﻤﻪ ﻣرحﻠﻪ‬

‫ﻣرحﻠﻪاول‬ ‫اولﻪ مرحلﺔ‬

‫ﻳ‪ 3‬د ( قرأﻧکرﻳﻢ د کﻴ‪+‬ﻮدلﻮ) او بﻠﻪ ﻳ‪ 3‬د (پ‪+‬ﻮ) برخﻪ ده لکﻪ‪' :‬ﻨگﻪ چ‪ 3‬پﻪ شکل ک‪* 3‬ﻮدل‬ ‫شﻮي دي‪ ،‬ﻣقﻮا کاغذ د تﻴرې چ‪7‬ې او ﻳا بﻴات‪ 9‬پﻪ واسطﻪ پرې ک‪7‬ئ‪ .‬پام ﻣﻮ وي چ‪ 3‬د ﻣستطﻴل‬ ‫عرض تر پاﻳﻪ پﻮرې بﻴاتﻲ ﻧﻪ ک‪7‬ئ چ‪ 3‬لﻪ کﻮچﻨ‪ 9‬برخ‪' 3‬خﻪ لﻮﻳ‪ 3‬برخ‪ 3‬جﻼ ﻧﻪ شﻲ‪ .‬وروستﻪ‬ ‫د پ‪+‬ﻮ ﻳا ﻻﻧدﻳﻨ‪ 9‬برخﻪ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻳﻮ عﻤﻮدي ﻣثﻠث اﻧ‪%‬ﻮر ک‪7‬ئ او ﻫغﻪ ﻫﻢ بﻴاتﻲ ک‪7‬ئ چ‪ 3‬د رح‪5‬ل‬ ‫پ‪ 3+‬ﻣحکﻤ‪ 3‬او *کﻠﻲ شﻲ‪ .‬د دې ﻣرحﻠ‪ 3‬لﻪ ترسرتﻪ رسﻮلﻮ وروستﻪ دواړه برخ‪ 3‬لﻪ بﻴاتﻲ شﻮي‬ ‫‪$‬اى 'خﻪ ﻳﻮ پﻪ بل ک‪ 3‬ﻧﻨباسئ‪.‬‬ ‫د دې لپاره چ‪ 3‬ستاس‪ 3‬رح‪5‬ل *کﻼ پﻴدا ک‪7‬ي‪ ،‬ﻧﻮ د اهلل پﻪ ﻣقدس ﻧﻮم او ﻳا پﻪ ﻧﻮرو دعا گاﻧﻮ او‬ ‫اسﻼﻣﻲ ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ *کﻼ ورک‪7‬ئ‪ .‬دا ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻪ د ﻣقﻮا کاغذ او رح‪5‬ل پﻪ باﻧد‪4‬ﻨﻴﻮ دﻳﻮالﻮﻧﻮ باﻧدې‬ ‫پﻪ تﻮر او سپﻴﻦ ډول او ﻳا رﻧگﻪ اﻧ‪%‬ﻮر ک‪7‬ئ‪ .‬د دې کار لپاره د رح‪5‬ل د باﻧد‪4‬ﻨﻴﻮ دﻳﻮالﻮﻧﻮ پﻪ لﻮﻳﻮ‬ ‫او کﻮچﻨﻴﻮ برخﻮ *کﻠ‪ 3‬ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻪ اﻧ‪%‬ﻮر ک‪7‬ئ‪ ،‬تر'ﻮ د رح‪5‬ل دواړو باﻧد‪4‬ﻨﻴﻮ برخﻮ تﻪ *کﻼ‬ ‫وروب‪+‬ﻲ وروستﻪ بﻴا پﻪ خپل رح‪5‬ل ک‪ 3‬قرأﻧکرﻳﻢ ک‪85‬دئ او تﻼوت ﻳ‪ 3‬وک‪7‬ئ‪.‬‬

‫تﻤرﻳﻦ‪:‬‬ ‫‪ -١‬تراوسﻪ ﻣﻮ د قرأﻧکرﻳﻢ 'ﻮ ډولﻪ رح‪5‬ﻠﻮﻧﻪ لﻴدلﻲ دي؟ ﻫغﻪ لﻪ کﻮﻣﻮ ﻣﻮادو 'خﻪ جﻮړ شﻮي دي؟ أﻳا د رح‪5‬ل‬ ‫پﻪ دﻳﻮالﻮﻧﻮ *کﻼوي دي؟ دا *کﻼوې 'ﻪ ډول دي؟‬ ‫‪ -٢‬د رح‪5‬ﻠﻮ د دﻳﻮالﻮﻧﻮ دﻳﻮ ‪$‬اى کﻮلﻮ لپاره کﻮﻣ‪ 3‬ﻻرې پﻪ کاروړو؟‬ ‫‪ -٣‬لﻪ ﻣقﻮا کاغذ 'خﻪ ﻳﻮ رح‪5‬ل جﻮړ ک‪7‬ئ او پﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ *کﻼ ﻳ‪ 3‬دﻳﻮالﻮﻧﻪ ډﻳزاﻳﻦ کاري ک‪7‬ئ او د خپﻠ‪3‬‬ ‫خﻮ*‪ 3‬پﻪ طرﻳقﻪ ﻳ‪ 3‬دﻳﻮالﻮﻧﻮ سره وﻧ‪+‬ﻠﻮئ‪.‬‬ ‫‪48‬‬

‫‪19‬‬

‫ل ست‬

‫ﻟﻪ اﻓﻐاﻧﻲ ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ سره آشﻨا کﻴدل‬ ‫پﻪ اﻓﻐاﻧﻲ ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ ک‪ 3‬کﻮم کسان پ‪5‬ژﻧئ؟‬ ‫ﻫر ﻳﻮ د ﻫﻨر پﻪ کﻮﻣﻮ 'اﻧگﻮ ک‪ 3‬ﻓﻌاﻟﻴت کﻮي؟‬

‫استاد ﻣحﻤد سعﻴد ﻣشعل‬ ‫حاجﻲ ﻣحﻤد سعﻴد (ﻣشعل) د ﻣحﻤﻮد (غﻮري) زوى پﻪ ‪١٢٩٥‬ﻫـ ‪.‬ش‬ ‫کال ک‪ 3‬د غﻮر وﻻﻳت د (تﻴﻮره) پﻪ کﻠﻲ ک‪ 3‬وزﻳ‪8‬ﻳد‪.‬‬ ‫استاد ﻣشعل پﻪ ﻳﻮه ﻫﻨر پالﻮﻧک‪ 3‬کﻮرﻧ‪ 9‬ک‪ 3‬لﻮى شﻮى و‪ .‬د‬ ‫‪$‬ﻮاﻧ‪ 9‬پﻪ وختﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻫﻨري کاروﻧﻮ تﻪ پام ور‬ ‫واو*ت‪ .‬ﻫ(ﻪ ﻳ‪ 3‬وک‪7‬ه چ‪ 3‬د استاد کﻤالالدﻳﻦ‬ ‫بﻬزاد ﻣکتب را ژوﻧدى ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫استاد پر ﻣﻴﻨاتﻮرۍ پرتﻪ د حاشﻴﻮ پﻪ *کﻼ‬ ‫(تذﻫﻴب) ک‪ 3‬د ډ‪4‬رو تک‪7‬ه ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ پﻪ‬ ‫ډلﻪ ک‪ 3‬شﻤ‪5‬رل شﻮى دى‪ .‬استاد پﻪ‬ ‫ﻣﻴﻨاتﻮرۍ ک‪ 3‬ﻧﻮ*ت راﻣﻨ‪ #‬تﻪ ک‪$ 7‬کﻪ‬ ‫چ‪ 3‬ده ‪$‬اﻧگ‪7‬ي ﻻره او روش درلﻮد‬ ‫او د استاد کﻤال الدﻳﻦ بﻬزاد د ﻣکتب‬ ‫پﻪ پﻴرواﻧﻮ ک‪ 3‬حسابﻴ‪8‬ي‪ .‬استاد ډ‪4‬رو‬

‫‪49‬‬

‫شا‪-‬رداﻧﻮ تﻪ ﻫﻨري زده ک‪7‬ه ور پﻪ برخﻪ ک‪7‬ي ده او ستر ﻫﻨري خدﻣتﻮﻧﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫سرتﻪ رسﻮلﻲ دي‪.‬استاد ﻣشعل پﻪ ‪ ١٣٧٦‬ﻫـ‪ .‬ش کال ک‪ 3‬د دلﻮې د ﻣﻴاشت‪3‬‬ ‫پﻪ لسﻤﻪ ﻧﻴ"ﻪ لﻪ دې ﻧ‪7‬ۍ 'خﻪ سترگ‪ 3‬پ"‪ 3‬ک‪7‬ې او د ابدي ژوﻧداﻧﻪ پﻪ لﻮر‬ ‫روان شﻮ‪ .‬د ده ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬أثار د اطﻼعاتﻮ او فرﻫﻨگ وزارت پﻪ ﻣﻠﻲ گالرۍ‪،‬‬ ‫دولتﻲ تاﻻروﻧﻮ او د خﻠکﻮ پﻪ کﻮروﻧﻮ ک‪ 3‬ساتل ک‪85‬ي‪.‬‬

‫استاد ﻋزﻳز اﻟدﻳﻦ وکﻴﻠﻲ پﻮ پﻠزى‬ ‫استاد پﻪ ‪ ١٢٩٧‬ﻫـ ‪.‬ش کال د سﻨبﻠ‪ 3‬د ﻣﻴاشت‪ 3‬پﻪ‬ ‫‪١٦‬ﻣﻪ ﻧ‪"5‬ﻪ د کابل پﻪ چﻬاردﻫﻲ ک‪ 3‬وزﻳ‪8‬ﻳد‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړى‬ ‫لﻪ دې اﻣﻠﻪ پﻪ ( اووه قﻠﻤﻲ) خطاط باﻧدې ﻣشﻬﻮر‬ ‫دى چ‪ 3‬پﻪ خط ک‪ 3‬د ﻧﻮ*تکارﻳﻮ‪ ،‬ﻧقاش‪ 9‬او‬ ‫اﻧ‪%‬ﻮر گرۍ لﻪ اﻣﻠﻪ د گران افغاﻧستان لﻪ ﻧﻮﻣﻴالﻴﻮ‬ ‫ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ 'خﻪ و‪ .‬ده د کار پﻪ *کﻼ او ظرافت‬ ‫ک‪ 3‬سارى ﻧﻪ درلﻮد‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ‪ ،‬د استاد وکﻴﻠﻲ د‬ ‫تابﻠﻮگاﻧﻮ پﻪ حاشﻴﻮ او ﻣتﻨﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ډ‪4‬رې ﻣﻬﻤ‪ 3‬افغاﻧﻲ‬ ‫ﻫﻨري پدﻳدى ترسترگﻮ ک‪85‬ي‪ .‬استاد وکﻴﻠﻲ پﻪ ﻫﻨري‬ ‫کاروﻧﻮ سرب‪5‬ره د خطاط‪ 9‬د ﻫﻨر او تارﻳخﻲ پﻴ‪+‬ﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ‬ ‫زﻳات کتابﻮﻧﻪ لﻴکﻠﻲ دي‪ .‬استاد د ‪ ١٣٧٦‬ﻫـ‪.‬ش کال پﻪ‬ ‫لﻮﻣ‪7‬ﻧﻴﻮ ﻣﻴاشتﻮ ک‪ 3‬لﻪ دې ﻧ‪7‬ۍ 'خﻪ سترگﻲ پ"‪ 3‬ک‪7‬ې‪.‬روح دې *اد وي‪.‬‬

‫تﻤرﻳﻦ‬

‫تاس‪ 3‬پﻪ خپﻠﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻫﻨرﻣﻨدان پ‪5‬ژﻧئ؟ د ﻫغﻮى د ﻣﻬﻤﻮ‬ ‫أثارو ﻧﻮم واخﻠئ‪.‬‬

‫‪50‬‬

‫‪٢٠‬‬ ‫ل ست‬ ‫ﻟﻪ اﻓﻐاﻧﻲ ﻫﻨروﻧﻮ سره آشﻨا کﻴدل‬ ‫د ﻗاﻟﻴﻨ‪ 3‬استر تﻪ ‪$‬ﻴر شئ چ‪ 3‬د ﻫﻐ‪ 3‬تار او پﻮد د‬ ‫گﻨ‪6‬ې پﻪ وسﻴﻠﻪ 'ﻪ ډول سره ﻧ‪+‬ﻠﻮل شﻮي دي؟‬ ‫دﻗاﻟﻴﻨ‪ 3‬پر ﻣخ 'ﻪ شﻰ وﻳﻨئ؟ د ﻗاﻟﻴﻨ‪ 3‬رﻧگﻴﻦ ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻪ‬ ‫'ﻪ ډول پﻪ پر ﻟﻪ پس‪ 3‬گﻨ‪6‬و راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮي دي؟‬ ‫کﻠﻪ چ‪ 3‬پﻪ قالﻴﻨ‪ 3‬ک‪+‬ﻴﻨئ او ﻳا پر ﻫغ‪ 3‬باﻧدې لﻤﻮﻧ‪ #‬کﻮئ 'ﻪ احساس درتﻪ پﻴدا‬ ‫ک‪85‬ي؟ د ﻫﻨر لﻮﻣ‪7‬ۍ 'اﻧگ‪ 3‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ 3‬زرگﻮﻧﻪ کﻠﻮﻧﻪ لرغﻮﻧتﻴا لري‪.‬‬ ‫کــﻪ 'ــﻪ ﻫﻢ د ﻫﻨري أثار و تﻮلﻴد د اﻧســاﻧاﻧﻮ د اړتﻴا وو دلﻴرې کﻮلﻮ ســر چﻴﻨﻪ ده‪،‬‬ ‫دقﻴقــﻪ طراحــﻲ‪ ،‬د ب‪5‬ﻠﻮ ب‪5‬ﻠــﻮ ډﻳزاﻳﻨﻮﻧــﻮ کارول‪ ،‬د دې ﻫ‪5‬ــﻮاد د ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ د ب‪5‬ﻼ‬

‫‪51‬‬

‫ب‪5‬ﻠﻮ ﻧســﻠﻮﻧﻮ ذوق د تارﻳخ پــﻪ اوږدوک‪' 3‬رگﻨدوي د خﻠکﻮ‬ ‫ﻫﻨــري ﻣﻴﻨﻪ تکﻮ او پارچــﻮ تﻪ رﻧگ او ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻪ ورب‪+‬ــﻲ‪،‬‬ ‫*کﻠﻲ او ﻧرم فرشﻮﻧﻪ اوبﻲ‪ ،‬وداﻧﻴﻮ تﻪ د قرأﻧکرﻳﻢ پﻪ ﻣبارکﻮ‬ ‫أﻳاتﻮﻧﻮ *ــکﻼ ورکﻮي‪ ،‬ســفالﻲ او فﻠزي لﻮ*ﻲ پﻪ ظرافت‬ ‫سره *ــکﻠﻲ کﻮي‪ ،‬دروازو‪ ،‬ﻣﻨبروﻧﻮ او د لرگﻲ رح‪5‬ﻠﻮﻧﻮ تﻪ‬ ‫*کﻼ ورکﻮي‪ ،‬کاري لﻮ*ﻲ *کﻠﻲ کﻮي‪ ،‬تر'ﻮ اﻧسان ﻫره‬ ‫شــﻴبﻪ د ظرافت او *کﻼ سره اړﻳک‪ 3‬ولري‪ ،‬ﻧﻮ ﻫغﻮ تﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫*کﻼ او ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻪ ورک‪7‬ي دي‪ ،‬ﻧﻦ ﻫﻢ د پﻮستﻴﻨﻮ جﻮړول‪،‬‬ ‫د سراﻣﻴکﻲ ( کﻼلﻲ) لﻮ*ﻮ جﻮړول‪ ،‬د غالﻴﻮ او بدل او ‪...‬‬ ‫د ﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ ﻣختﻠفﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ 3‬دوام لري‪.‬‬ ‫ډ‪4‬ــر وگــ‪7‬ي د دغﻪ صﻨاﻳعﻮ پــﻪ جﻮړولﻮ لگﻴــا دي‪' .‬ﻮﻣره چ‪3‬‬ ‫د تارﻳخــﻲ ﻫﻨــري أثارو ســاتﻨﻪ ډ‪4‬ر ارز*ــت لــري‪ ،‬ﻫﻤدارﻧگﻪ‬ ‫د ډﻳزاﻳﻨﻮﻧــﻮ‪ ،‬ب‪5‬ــﻼ ب‪5‬ﻠــﻮ ﻫﻨروﻧــﻮ د راﻣﻨ‪%‬تﻪ کﻮلــﻮ‪ ،‬کارولﻮ او د‬ ‫*کﻼووطرﻳقﻮ او روشــﻮﻧﻮ اﻧتقال وروستﻴﻮ ﻧسﻠﻮﻧﻮ تﻪ ډﻳره زﻳاتﻪ‬ ‫اړتﻴا ده‪.‬‬ ‫د ﻻســﻲ صﻨاﻳعــﻮ تﻮلﻴد ســرب‪5‬ره پر ﻫﻨــري او فرﻫﻨگﻲ اړخﻮﻧﻮ‬ ‫داخﻠﻲ او باﻧدﻧﻴﻮ بازاروﻧﻮ تﻪ د ﻫغﻮ عرضﻪ کﻮل د اقتصاد لﻪ پﻠﻮه‬ ‫زﻳات ارز*ــت لري‪ .‬د افغاﻧستان پﻪ ﻧقشــﻪ ک‪ 3‬د ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ‬ ‫او ب‪5‬ﻠﻮ ب‪5‬ﻠﻮ ﻫﻨروﻧﻮ عﻤده ﻣرکزوﻧﻮ تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪7‬ئ‪ .‬د افغاﻧستان‬ ‫پــﻪ ب‪5‬ﻠﻮ ب‪5‬ﻠﻮ *ــاروﻧﻮ ک‪ 3‬خﻠک پﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠــﻮ ﻫﻨروﻧﻮ بﻮخت دي‬ ‫او ب‪5‬ــل ب‪5‬ل ﻻســﻲ صﻨاﻳع تﻮلﻴــدوي‪ .‬د ﻣثال پﻪ تﻮگــﻪ‪ ،‬پﻪ کابل‬ ‫*ــار کــ‪ 3‬د ﻣعﻤارۍ‪ ،‬بخــارۍ جﻮړوﻧﻪ‪ ،‬پ‪+‬ــگري‪ .‬فﻠزکاري‪،‬‬ ‫ﻣســگري‪ ،‬زرگري‪ ،‬کﻨدﻧکاري‪ ،‬د ﻣرﻳﻮ پﻴﻴل‪ ،‬د !ﻮکرو او بدل‪،‬‬ ‫دتﻴ‪8‬و تراشــل ‪ ،‬کﻼلﻲ‪ ،‬ﻧقاشــﻲ‪ ،‬د غالﻴﻮ اوبدل‪ ،‬خاﻣک گ‪2‬دل‬ ‫‪52‬‬

‫وجــﻮد لري‪.‬پﻪ ﻧﻮرو *ــاروک‪ 3‬د !ﻮکــر او بدلﻮ‪،‬‬ ‫ورﻳ‪+‬ﻢ او بدلﻮ‪ ،‬شال او بدلﻮ‪ ،‬دگﻠدوزۍ ب‪5‬ل ب‪5‬ل‬ ‫ډولﻮﻧﻪ شتﻪ !ﻮکرﻳا رخت تﻪ *کﻼ ورکﻮل‪ ،‬لکﻪ‪:‬‬ ‫د ﻣرﻳﻮگﻨــ‪6‬ل‪ ،‬خاﻣک گﻨ‪6‬ﻧﻪ‪ ،‬لــﻪ خ"‪' 3‬خﻪ د‬ ‫ســفالﻲ لﻮ*ــﻮ جﻮړول‪ ،‬کﻼلــﻲ‪ ،‬د ﻻجﻮردو د‬ ‫غﻤﻴــﻮ تــﻮږل او ډبرﻳﻨﻮ لﻮ*ــﻮ د جﻮړﻳدو ﻫﻨروﻧﻪ‬ ‫اداﻣــﻪ لري چ‪ 3‬ﻳــﻮ لﻪ ﻫغﻮ 'خﻪ پــﻪ ﻫرات ک‪3‬‬ ‫*ﻴ‪+‬ــﻪ جﻮړﻳدﻧــﻪ ده چــ‪ 3‬د ‪$‬اﻧگــ‪7‬ي ظرافت‬ ‫درلﻮدوﻧکﻲ ده‪ .‬د ﻣاتﻮ او ب‪5‬کاره *ﻴ‪+‬ــﻮ لﻪ وﻳﻠﻲ‬ ‫کﻮلﻮ 'خﻪ وروســتﻪ رﻧگﻮﻧﻪ ور ســره ترکﻴب کﻮي چ‪ 3‬ﻣﻴرﻣﻨ‪ 3‬او ﻧارﻳﻨﻪ کﻠﻪ گ‪ 6‬او کﻠﻪ ﻫﻢ ب‪5‬ل ب‪5‬ل‬

‫پﻪ دې کاروﻧﻮ بﻮخت دي او پﻪ ب‪5‬ﻠﻮ ب‪5‬ﻠﻮ شــکﻠﻮﻧﻮ گﻴﻼســﻮﻧﻪ او *ــکﻠﻲ لﻮ*ﻲ د ﻵس او اور پﻪ‬ ‫واســطﻪ تﻮلﻴدوي چ‪ 3‬د اﻣرﻳکا او اروپا بازاروﻧﻮ تﻪ ﻳ‪ 3‬ﻻر پراﻧﻴســتﻲ ده کﻪ 'ﻪ ﻫﻢ دا أثار د‬ ‫افغاﻧســتان پﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ *ــاروﻧﻮ ک‪ 3‬لﻴدل ک‪85‬ي چ‪ 3‬د !ﻮلﻮ ســﻴﻤﻮ پﻪ أثارو ک‪ 3‬ورتﻪ والﻰ شتﻪ‬ ‫دى‪ .‬د ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ‪ ،‬رﻧگﻮﻧﻮ او جﻮړولﻮ طرﻳق‪ 3‬او روشﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ب‪5‬ل دي‪.‬د ﻫرې سﻴﻤ‪ 3‬د ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ‬ ‫ذوق او ابتــکار د دې ســبب ک‪85‬ي چــ‪ 3‬د ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ او أثارو جﻮړول ب‪5‬ﻠــ‪$ 3‬اﻧگ‪7‬تﻴاوې پﻴدا‬ ‫کــ‪7‬ي‪ .‬ﻫغــﻪ بدلﻮﻧﻮﻧﻪ چ‪ 3‬ﻫﻨرﻣﻨداﻧــﻮ د تارﻳخ پﻪ ب‪5‬ﻠﻮ ب‪5‬ﻠﻮ دوروک‪ 3‬پﻪ ﻫﻨــري أثاروک‪ 3‬راﻣﻨ‪#‬‬ ‫تﻪ ک‪7‬ي دي‪ ،‬د ﻫﻨر د ﻣختﻠفﻮ 'اﻧگﻮ د ودې او تحﻮل ســبب شــﻮي دي‪ .‬د ﻫﻤدې تحﻮل لﻪ‬ ‫اﻣﻠﻪ ده چ‪ 3‬ﻧﻦ د ﻻســﻲ صﻨاﻳعﻮ 'اﻧگ‪ 3‬لﻮړو پﻮړﻳﻮ تﻪ رســﻴدلﻲ دي چ‪ 3‬ډ‪4‬ر ارز*تﻨاک أثار‬ ‫تﻮلﻴدﻳ‪8‬ي‪ ،‬لکﻪ‪ :‬د استالف کﻼلﻲ( سراﻣﻴک) چ‪ 3‬د افغاﻧستان لﻪ ډ‪4‬رو ﻣشﻬﻮرو کﻼلﻴﻮ 'خﻪ‬ ‫ده چ‪ 3‬پﻪ ب‪5‬ﻠﻮ ب‪5‬ﻠﻮ *اروﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د خر'ﻼو بازاروﻧﻪ تاوده دي‪.‬‬ ‫تﻤرﻳﻦ‪:‬‬ ‫‪ -١‬ستاس‪ 3‬پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ 3‬کﻮم ﻻسﻲ صﻨاﻳع شتﻪ دي؟‬ ‫‪ -٢‬تاس‪ 3‬د ﻫﻨروﻧﻮ لﻪ کﻮﻣ‪' 3‬اﻧگ‪ 3‬سره اشﻨا ﻳاست؟‬ ‫‪ -٣‬لﻪ کﻮم افغاﻧﻲ ﻫﻨر سره ﻣﻴﻨﻪ او عﻼقﻪ لرئ؟‬ ‫‪ -٤‬د خپﻠ‪ 3‬خﻮ*‪ 3‬د ﻫﻨر د 'اﻧگ‪ 3‬لپاره ﻧﻮې ﻧظرﻳﻪ وړاﻧدې کﻮلﻰ شئ؟‬

‫‪53‬‬

‫‪21‬‬

‫ل ست‬ ‫داﻓﻐاﻧستان ﻟﻪ ﻣﻠﻲ ﻣﻮزﻳﻤﻮﻧﻮ سره آشﻨا کﻴدل‬ ‫د ﻣزارشرﻳﻒ ﻣﻮزﻳﻢ‪:‬‬

‫د ﻣزارشرﻳف ﻣﻮزﻳﻢ اوږده ﻣخﻴﻨﻪ او لرغﻮﻧتﻴا لري‪ .‬لﻪ ﻫغﻪ وخت 'خﻪ چ‪ 3‬د حضرت عﻠﻲ کرم‬ ‫اهلل وجﻬﻪ ﻣقبرې تﻪ پادشاه ﻫاﻧﻮ سﻮغاتﻮﻧﻪ ورکﻮل‪ ،‬د دې ﻣﻮزﻳﻢ د جﻮړﻳدو سبب شﻮل‪ .‬دا تحف‪3‬‬ ‫او ﻫدﻳ‪ 3‬د روض‪ 3‬پﻪ ﻳﻮه ‪$‬اﻧگ‪7‬ې کﻮ!ﻪ ک‪ 3‬ساتل کﻴدې‪ .‬د ﻣزار ﻣﻮزﻳﻢ سرب‪5‬ره پر قﻴﻤتﻲ ډالﻴﻮ‪ ،‬د‬ ‫ﻣسکﻮکاتﻮ او ﻧﻪ پﻴدا کﻴدوﻧکﻮ کتابﻮﻧﻮ پﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ې ډول د خطﻲ ﻧسخﻮ کتابﻮﻧﻪ چ‪ 3‬د ﻫغ‪ 3‬لﻪ ډل‪3‬‬ ‫'خﻪ د قرأن عظﻴﻢ الشان ﻧسخ‪ 3‬د قرأﻧکرﻳﻢ ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬تفسﻴروﻧﻪ لري چ‪ 3‬لﻪ زﻳات ارز*ت 'خﻪ‬ ‫برخﻤﻦ دی‪ .‬پﻪ خپﻠﻪ ﻣبارکﻪ روضﻪ د ﻣعﻤارۍ د ﻫﻨر ﻳﻮ لرغﻮﻧی سبک دى‪ .‬چ‪ 3‬پﻪ ﻣبارکﻮ أﻳاتﻮﻧﻮ‬ ‫*کﻠ‪ 3‬شﻮې ده‪ .‬دا ﻣبارکﻪ روضﻪ ﻳﻮه تارﻳخﻲ لرغﻮﻧﻰ وداﻧ‪ 9‬ده‪ .‬پر دې ﻣﻮزﻳﻤﻮﻧﻮ سرب‪5‬ره‪ ،‬زﻣﻮږ پﻪ‬ ‫گران ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬شخصﻲ ﻣﻮزﻳﻤﻮﻧﻪ ﻫﻢ شتﻪ د ﻧﻤﻮﻧ‪ 3‬پﻪ ډول سﻠطاﻧﻲ ﻣﻮزﻳﻢ د ﻳادولﻮ وړ دی‪.‬‬

‫د ﻫرات ﻣﻮزﻳﻢ‪:‬‬ ‫پﻪ ‪ ١٣٠٢‬ﻫـ‪.‬ش ﻳا ‪ ١٣٠٤‬ﻫـ‪ .‬ش کال ک‪ 3‬د ﻫرات ﻣﻮزﻳﻢ تاسﻴس شﻮ او پﻪ‪ ١٣١٠‬ﻫـ ‪.‬ش کال‬ ‫ک‪ 3‬د ﻫرات د *ار *اروال‪ 9‬تﻪ وسپارل شﻮ او پﻪ ‪ ١٣١٢‬ﻫـ‪ .‬ش کال د ﻫرات د *اروال‪ 9‬د ﻣقام پﻪ‬ ‫حکﻢ د پارک ﻫﻮ!ل وداﻧ‪ 9‬تﻪ ولﻴ‪8‬دول شﻮ‪ .‬پﻪ ﻫغ‪ 3‬ک‪ 3‬چ‪ 3‬کﻮم أثار وو‪ ،‬ﻫغﻪ د خﻠکﻮ ﻧﻨدارې تﻪ‬ ‫اﻳ‪+‬ﻮدل شﻮي وو‪ .‬اکثره أثار ﻳ‪ 3‬د *اروال‪ 9‬لﻪ بﻮدج‪' 3‬خﻪ اخﻴستل شﻮي دي‪ .‬ﻫغﻪ أثار چ‪ 3‬پﻪ ﻫ‪6‬ه‬ ‫او ب‪/‬رام ک‪ 3‬د کﻴﻨدﻧﻮ پﻪ ﻧتﻴجﻪ ک‪ 3‬ﻻس تﻪ راغﻠﻲ وو‪ ،‬د کابل د ﻣﻮزﻳﻢ لخﻮا دسﻮغات او ډال‪ 9‬پﻪ‬ ‫ډول پﻪ ‪ ١٣٢٥‬ﻫـ ‪.‬ش کال د ﻫرات ﻣﻮزﻳﻢ تﻪ سپارل شﻮي دي‪.‬‬

‫د ﻣﻴﻤﻨ‪ 3‬ﻣﻮزﻳﻢ‪:‬‬ ‫د ﻣﻴﻤﻨ‪ 3‬د *ار پﻪ ﻳﻮې تارﻳخﻲ غﻮﻧ‪6‬ۍ ک‪ 3‬د ﻧا'اپﻲ کشفﻴاتﻮ پﻪ ﻧتﻴجﻪ ک‪ 3‬د غﻮرﻳاﻧﻮ د دورې ﻣسﻲ سک‪ 3‬پﻪ‬ ‫ﻻس راغﻠﻲ چ‪ 3‬پﻪ ‪ ١٣٣٥‬ﻫـ‪.‬ش کال ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د ﻣﻴﻤﻨ‪ 3‬د ﻣﻮزﻳﻢ د جﻮړﻳدو زﻣﻴﻨﻪ برابره ک‪7‬ه‪ ،‬چ‪ 3‬پﻪ ﻫغ‪3‬‬ ‫ک‪ 3‬لرغﻮﻧﻲ أثار او شﻴان وساتل شﻲ‪ .‬د ﻣﻴﻤﻨ‪ 3‬ﻣﻮزﻳﻢ د ﻣدﻳراﻧﻮ پﻪ ﻫﻠﻮ ‪$‬ﻠﻮ پﻪ کﻢ وخت ک‪ 3‬د ډ‪4‬رو لرغﻮﻧﻮ‬ ‫او قدﻳﻤﻲ أثارو 'خﻪ برخﻤﻦ شﻮو او ﻧﻨداره ﻳ‪ 3‬پﻪ ‪ ١٣٣٦‬ﻫـ ‪.‬ش کال ک‪ 3‬پﻴل شﻮه‪ .‬دا ﻧﻨدارې دوﻣره پﻪ زړه‬ ‫پﻮرې وې چ‪ 3‬د ﻣﻴﻤﻨ‪ 3‬خﻠکﻮ خپل قﻴﻤتﻲ او تارﻳخﻲ أثار د تحف‪ 3‬او ډال‪ 9‬پﻪ ډول دې ﻣﻮزﻳﻢ تﻪ ورک‪7‬ل‪.‬‬ ‫‪54‬‬

‫د ﻣﻨابعﻮ فﻬرست‬ ‫‪ -١‬غﻼم ﻣحﻰ الدﻳﻦ شبﻨﻢ‪ ،‬د ‪$‬ﻮاﻧاﻧﻮ او ﻧﻮﻳﻮ ‪$‬ﻮاﻧاﻧﻮ د ﻧقاش‪ 9‬د لﻮستﻠﻮ ﻻر*ﻮد‪ ١٣٨٠‬کال‬ ‫‪ -٢‬د ﻫﻨر د لﻮست ﻻر*ﻮد لﻮﻣ‪7‬ﻳﻮ‪ ،‬دوﻳﻤﻮ او درﻳﻤﻮ !ﻮلگﻴﻮ د *ﻮوﻧکﻮ لپاره کﻮد ﻧﻤبر ‪١٣٨٥ ،٥٣/٤‬‬ ‫‪ -٣‬د تجسﻤﻲ ﻫﻨروﻧﻮ اصﻮل‪ ،‬دکتﻮر ﻣحﻤد حسﻴﻦ حﻠﻴﻤﻲ‪.‬‬ ‫‪ -٤‬د تجسﻤﻲ ﻫﻨروﻧﻮ اصﻮل‪ ،‬فﻨﻲ او حرفﻮي کﻮډ‪ ١٣٨٦ ،٣٥٨ /٢١‬ﻫـ‪.‬ش‪.‬‬ ‫‪ -٥‬لﻪ تجسﻤﻲ ﻫﻨروﻧﻮ سره أشﻨا کﻴدل کﻮډ ‪ ١٣٨٤ ،٣٥٨/٣٧‬ﻫـ‪.‬ش‪.‬‬ ‫‪ -٦‬فﻨﻲ طراحﻲ لﻮﻣ‪7‬ی !ﻮک فﻨﻲ اوحرفﻮي کﻮډ ‪ ١٣٨١ ،٣٥٩ /٩٢‬ﻫـ‪.‬ش‪.‬‬ ‫‪ -٧‬ﻫﻨدسﻲ ﻧقشﻮﻧﻪ لﻮﻣ‪7‬ی !ﻮک فﻨﻲ او حرفﻮي کﻮډ‪ ١٣٨٤ ،٤٨٥‬ﻫـ‪.‬ش‪.‬‬ ‫‪ -٨‬د ﻣحﻠﻲ اﻧ‪%‬ﻮر گرۍکارگاه فﻨﻲ او حرفﻮي کﻮډ‪ ١٣٨٦ ،٣٥٩ /٧٧‬ﻫـ‪.‬ش‪.‬‬ ‫‪ -٩‬د ﻵسﻲ چاپ کارگاه فﻨﻲ او حرفﻮي کﻮډ‪ ١٣٨٤ ،٣٥٨ /٢٠‬ﻫـ ‪.‬ش‪.‬‬ ‫‪ -١٠‬د اﻳران د کاشﻲ کارﻳﻮ پﻪ ﻫﻨر ﻣقدﻣﻪ ﻣحﻤد ﻳﻮسف کﻴاﻧﻲ‪ ،‬فاطﻤﻪ کرﻳﻤﻲ او عبد اهلل قﻮچاﻧﻲ و‬ ‫رضا عباس ﻣﻮزﻳﻢ ‪ ١٣٦٢‬ﻫـ‪.‬ش‪.‬‬ ‫‪ -١١‬د ﻫﻨر داﻳره الﻤعارف‪ ،‬روئﻴس پاکبار‪ ،‬د ﻣعاصر فرﻫﻨگ اﻧتشارت‪.‬‬ ‫‪ -١٢‬اسﻼﻣﻲ ﻫﻨر ارﻧست کﻮﻧل‪.‬‬ ‫‪ -١٣‬اسﻼﻣﻲ ﻫﻨر ژبﻪ او بﻴان‪ ،‬تﻴﻮس بﻮکﻬارت‪.‬‬ ‫‪ ١٤‬د اﻳران لﻪ ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮسره اشﻨا کﻴدل‪ ،‬لﻮﻣ‪7‬ی !ﻮک فﻨﻲ او حرفﻮي کﻮډ‪،١٣٧٨ ،٣٥٩/٣٠‬‬ ‫ﻫـ‪.‬ش‪.‬‬ ‫‪ -١٥‬د اﻳران د ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ پﻪ لﻮر‪ ،‬د احﻤد ﻻرام پﻪ اﻫتﻤام‪ .‬د اﻳران د تﻬران د ﻣﻠﻲ باﻧک‪.‬‬ ‫اﻧتشارت ‪ ١٣٥٦‬ﻫـ‪.‬ش‪.‬‬ ‫‪ -١٦‬عﻠﻢ پﻪ اسﻼم ک‪ ،3‬د احﻤد ﻻرام پﻪ اﻫتﻤام د تﻬران د سروش اﻧتشارت ‪ ١٣٦٦‬ﻫـ‪.‬ش‪.‬‬ ‫‪ -١٧‬د خﻮشﻨﻮ ﻳس‪ 9‬ﻫﻨر اول او دوﻳﻢ جﻠد‪ ،‬کﻮډ ‪.٢٠٤ /٥‬‬ ‫‪ -١٨‬پﻪ اسﻼﻣﻲ فرﻫﻨگ ک‪ 3‬د خط *کﻼ‪ ،‬ان ﻣارى شﻴﻤل د قدس وﻻﻳت اﻧتشارت‪.‬‬ ‫‪ -١٩‬د خط تارﻳخ او د افغاﻧستان پخﻮاﻧ‪ 9‬لﻴکﻨ‪ 3‬عبدالحﻲ حبﻴبﻲ‪.‬‬ ‫‪ -٢٠‬د اﻳران ﻧقاشﻲ‪ ،‬بازﻳل گري د تﻬران د ﻧﻮي عصر اﻧتشارت ‪ ١٣٦٩‬ﻫـ‪.‬ش‪.‬‬ ‫‪ -٢١‬د اﻳران د ﻧقاشﻲ ﻫﻨرتﻪ کتﻨﻪ‪ ،‬ډکتر اکبر تجﻮﻳدي‪ .‬د فرﻫﻨگ او اسﻼﻣﻲ ارشاد اﻧتشارت تﻬران‬ ‫‪ ١٣٧٥‬لﻮﻣ‪7‬ی‬ ‫‪ -٢٢‬د ﻫﻨر کارگاه ‪ ١‬جﻠد د پﻮﻫﻨ‪%‬ﻰ ﻧﻪ ﻣخک‪ 3‬کﻮډ‪ ١٣٨٧ ،٥٩٤‬ﻫـ‪.‬ش‪.‬‬ ‫‪ -٢٣‬د ﻫﻨرسﻴر پﻪ تارﻳخ ‪ ٢‬جﻠد‪ .‬د پﻮﻫﻨ‪%‬ﻰ ﻧﻪ ﻣخک‪ 3‬کﻮډ‪ ١٣٨٦ ٥٩٤ /٨‬ﻫـ‪.‬ش‪.‬‬ ‫‪ -٢٤‬د افغاﻧستان د تارﻳخ فشرده‪ ،‬فاروق اﻧصاري‪ ،‬دﻣطالعاتﻮ ﻣرکزکابل ‪ ١٣٨٦‬ﻫـ‪.‬ش‪.‬‬ ‫‪ -٢٥‬ﻣﻮزﻳﻢ پ‪5‬ژﻧدﻧﻪ او پﻪ افغاﻧستان ک‪ 3‬د ﻣﻮزﻳﻤﻮﻧﻮ سﻴر‪ ،‬د ائﻨﻮگراﻣﻰ دﻳپارتﻤﻨت او باستان پ‪5‬ژﻧدﻧﻪ د‬ ‫اجتﻤاعﻲ عﻠﻮﻣﻮ پﻮﻫﻨ‪%‬ﻰ‪ ،‬د کابل پﻮﻫﻨتﻮن پﻮﻫﻨدوى ﻣحﻤد رسﻮل باوري کابل ‪ ١٣٧٥‬ﻫـ‪.‬ش‪.‬‬ ‫‪55‬‬