Arap İsyanı 1916-1918 [1 ed.] 9786254290695

Table of contents :
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0001
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0003_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0003_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0004_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0004_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0005_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0005_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0006_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0006_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0007_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0007_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0008_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0008_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0009_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0009_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0010_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0010_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0011_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0011_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0012_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0012_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0013_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0013_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0014_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0014_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0015_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0015_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0016_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0016_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0017_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0017_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0018_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0018_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0019_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0019_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0020_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0020_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0021_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0021_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0022_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0022_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0023
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0024_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0024_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0025_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0025_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0026_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0026_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0027_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0027_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0028
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0029_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0029_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0030_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0030_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0031_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0031_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0032_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0032_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0033_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0033_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0034
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0035_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0035_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0036
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0037_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0037_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0038
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0039_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0039_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0040_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0040_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0041_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0041_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0042_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0042_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0043_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0043_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0044_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0044_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0045_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0045_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0046_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0046_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0047_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0047_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0048_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0048_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0049_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0049_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0050_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0050_2R
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0051_1L
David Murphy Arap İsyanı 1919-1918 İş Bankası Yayınları - 0051_2R
z - 0002

Citation preview

ASKERi TARİH DİZİSİ

David Murphy

İllüstrasyonlar: Peter Dennis Çeviren: Okan Doğan

DAVID MURPHY 1968'de İrlanda'nın başkenti Dublin'de doğdu. Aynı şehirdeki University College ile Trinity College'dan mezun oldu. İrlanda Biyografik Sözlüğü'ne katkıda bulunan Murphy, üç kitap ile çok sayıda makale yazmıştır. Osprey dizisi için kaleme aldığı diğer kitaplar arasında dünya �avaşlarındaki İrlanda alaylarına ve Ortaçağ İtalya'sındaki paralı askerlere dair incelemeler bulunmaktadır.

PETER DENNIS 195o'de doğdu. Çocukluk .Yıllarının ünlü Look and Leam ılergisi gibi yayınlardan aldığı ilhamla Liverpool Güzel Sanatlar Fakültesi'nde eğitim gördükten sonra, ağırlıkla tarihi konularda olmak üzere yüzlerce kitabı resimledi. Tarzı ve çizgileriyle pek çok kişi tarafından efsanevi Angus McBride'ın varisi gibi görülen Dennis ayrıca masa üstü savaş oyunları ve modelcilik tutkunudur.

David Murphy İllüstrasyonlar: Peter Dennis

ARAP İSYANI 1916-18

LAWRENCE ARABİSTAN'! ATEŞE VERİYOR

Çeviren: Okan Doğan

TÜRKİYE$

BANKASI

Kültür Yayınları

İTHAF: Orıadoğu'ya yaptığı seyahatlerin hikayeleriyle

OSPREY ASKERi TARİH D İZİSİ

Arap diyarlarına olan ilgimin ilham kaynağı babam James

DAVID MURPHY

Murphy'ye. Ve desteğiyle sabrı için kız kardeşim Sharon'a.

ARAP İSYANI 1916-18 LAWRENCE ARABİSTAN'! ATEŞE VERİYOR TEŞEKKÜRLER: Bu projenin araştırma safhası boyunca ÖZGÜN ADI

pek çok kişinin yardımını aldım. Vincennes'deki Savunma

THE ARAB REVOLT 1916-18

Tarihi Hizmetleri'nden (STH) Jean-Marie Linsolas ve

LAWRENCE SETS ARABIA ABLAZE COPYRIGHT

© OSPREY PUBLISHING

Cyrill Canet'ye özel teşekkürlerimi sunarım. Paris'teki LTD 2008

Askeri Okullar'dan Yarbay Remy Porıe'a da minnettarım. Londra'daki İmparatorluk Harp Müzesi'nden Louise Oliver'ın ve ABD Kongre Kütüphanesi'nden Barbara

ÇEVİREN

Bair'ın yardımlarına da minnettarım. Türk ordusundan ,

OKAN DOGAN

Osmanlı ordusu üzerine paha biçilmez derecede uzmanlık

©TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI, 2020

Sertifika No: 40077

sahibi Binbaşı Mesut Uyar'a özel

bir şükran borcum

var. Büyük Arap İsyanı Projesi'nden Neil Faulkner, John Winıerburn ve Angie Hibbit tavsiyeleriyle , destekleriyle ve Ürdün'deki kazılara ait fotoğraflar temin ederek

EDİTÖR

bilhassa yardımcı oldular. Dublin'deki Trinity College'tan

EMİR YENER

Dr. W.E. Vaughan, Marcella Senior, Catherine Giltrap ve Brendan Dempsey'ye teşekkür etmek isterim. Bu

GÖRSEL YÖNETMEN

projeye olan yardımları sebebiyle Brian Patrick Duggaıı'a

BiROL BAYRAM

da devasa bir şükran borcum var. Hisıory Ireland'dan Tommy Graham ve Wexford'dan F.M. O'Connor'a da

DÜZELTİ VE DİZİN

NECATİ BALBAY

teşekkür etmek isterim. Kitapla ilgili yardımlarından ötürü Ilios Publishing'den Marcus Cowper'a ve basit bazı

GRAFİK TASARIM UYGULAMA

TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI

atıfları burada gördüğünüz mükemmel sanat eserlerine çeviren Peter Dennis'e teşekkür ederim. Nihayet STH'den Nathalie Genet-Rouffiac'a proje boyunca sağladığı pratik

I. BASIM: MAYIS 2022

yardımlar, misafirperverlik ve teşvikler sebebiyle teşekkür

ISBN: 978-625-429-069-5 Genel Yayın: 5525 BASKI

GOLDEN MEDYA MATBAACILIK VE TİCARET A.Ş. 100. YIL Mil. MAS-SİT

ı.

CAD. NO: 88

BAlCILAR İSTANBUL

Tel: (0212) 629 00 24 Sertifika No: 45463

Bu kitabın tüm yayın hakları saklıdır. Tanıtım amacıyla, kaynak göstermek şartıyla yapılacak kısa alıntılar dışında gerek metin, gerek görsel malzeme hiçbir yolla yayınevindcn izin alınmadan çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz. TüRKİYE İŞ BANKASI KÜL TÜR YAYINLARI İSTİKLAL CADDESİ, MEŞELİK SOKAK, NO: 2/4 BEYO�LU 34433 İSTANBUL

Tel: (0212) 252 39 91 Faks: (0212) 252 39 95 www.iskulrur.com.tr

ermek isterim.

İÇİNDEKİLER SEFERİN KÖKENLERİ KRONOLOJİ

5 9

TARAFIARIN KOMUTANIARI Arap Komutanları İtilaf Komutanları Osmanlı Komutanları

ı3

TARAFIARIN ORDUIARI Arap Ordusu Osmanlı Ordusu

zo

KUWET KURULUŞ CETVELLERİ

z6

TARAFIARIN PIANIARI Arapların Planı İngiliz Planı Osmanlı Planı Siyasi Planlar

z8

ARAP İSYANI Haziran ı 9 ı 6 : Ayaklanma Başlıyor Limanların Zaptı ve İtilaf Yardımlarının İntikali Aralık ı 9 ı 6 -0cak ı9 ı7: Vech'in Zaptı ı9ı7: Demiryolu Seferi Temmuz ı9ı7: Akabe Temmuz-Kasım ı9ı7 Aralık ı9ı7- Ekim ı9 ı8: Filistin ve Suriye'de Son Sefer

33

ARAP İSYANl'NIN MİRASI H icaz Suriye Irak Filistin ve Ürdün Lawrence Efsanesi

80

HARP MEYDANININ BUGÜNKÜ HALİ

9ı

K4YNAKÇ4

94

DİZİN

95

"Arap isyanı patlak verdiOi esnada Arabistan'm Hicaz bölgesine çok sayıda Osmanlı askeri konuşlandırılmış bulunuyordu. Türk kuvvetleri Kızıldeniz sahilindeki kasaba ve şehirlerde mevcut garnlzonlara yıQılmışlardı; hayati u � � z s n ce aylarda Hicaz'daki Osmanlı kuvvetleriMedine, Taif ve Mekke'ye gönderilen takviyelerle kayda değer surette güçlendirilmişlerdi. Arap aşiret kuvvetleri. 5 Haziran 1916 sabahı Medine veMekke'deki ana Türkgarnizonlarına Osmanlı iktidarının bölgedeki başlıca merkezlerini ele geçirmek üzere taarruz ettiler.�

��� ����:Zvc��'.f�� �� �� t�

ı8ı

• Akabe

SİNA

I

)

j

NECİ

EL-HÜL

O

u@(·)

• El Kurr

ARABİSTAN

ı8ı

•Um Lej

..�ı-ı r

Hamra•

�

\

Medine

• Nahl Mübarek

e Yenbu


U olmuştur. Arap davasına hizmet eden ilk sabık Osmanlı su ­ baylarından biri . taraf değiştirmeden önce yine Sü­ nusi İsya nı'nda rol aynamı� Mısırlı Çerkes Aziz Ali el-Mısri'ydi. Temmuz ı 9 ı 6'da Arap kuvvetlerine katılan bu komutan. gerilla harbi savunucularından­ dı. H icaz Demiryolu'na saldırmakta ve ayrıca kuzeye. Suriye'ye ilerlemekte kullanılabilecek bir ""seyyar kıta" te�kilini tavsiye etti. Esasında. Faysal ve Law­ rence bilahare tam da bunu yapacaklardı. El- Mısri ı 9 ı 6'da Arap Nizami Ordusu'nun komutanı tayin edildiyse de sabık Osmanlı subaylarına şüpheyle ba­ kan Hüseyin ile arası iyi degildi ve daha sonra göre­ vinden el çektirildi (yerine Cafer Paşa tayin edilecek-

------

TARAFLAR! N KOMUTANLARI ------

ti). Şerifi Ordu 'nun ilk komutanı olan El-Mısri, tarih tarafından büyük ölçüde unutulmuş olmasına karşın bu kuvvetin banisi sayılmalıdır. Nuri es-Said (ı888-ı958) de sabık Osmanlı subay­ larındandı; ı9ı6'da Emir Ali'nin Güney Ordusu'nun nizami kuvvetlerine komuta etmiştir. Bu yetenekli top­

Mısır Seteri Kuvvetl'nin komutanı General Slr Edmund Allenby, 1917. Allenby Arapların Osmanlı kar,ısında glrl9tlğl isyanın askeri potansiyelini fark ederek Arap liderlerine kolaylıklar sağlamış; bu şeklide Arapların kuvvetleri, kendisinin Filistin ve Suriye seferlerinde önemli rol oynamıştır. (İHM, 082969)

çu subayı bilahare Kuzey Ordusu'nun kurmay başkanı olmuş ve Cafer Paşa'nın emrinde hizmet görmüştür. Arap ordularının gayri nizami unsurları, şeyhle­ rinin komutasındaki aşiretlilerden ibaretti. Bunların arasında gerilla harbine tabii yeteneği olan liderler de vardı ki bunların belki de en meşhuru, Lawrence'ın yakın mesai arkadaşlarından olan Huveytat aşireti şeyhi Avde ebu Tayi'ydi (yak!. ı870-ı9�4). Ebu Tayi. Huveytat aşiretinin hayli savaşçı tabiattaki Ebu Tayi kolunun Maan yakınlarında yoğunlaşan mensupla­ rına komuta ediyordu. Her iki taraf da Ebu Tayi'nin desteğini elzem addetmekteydi ki Türkler, evvelce iki vergi memurunu öldürmüş olması sebebiyle onu suç­ lu saymalarına karşın savaş süresince. hatta Haşimi davasına desteğini ilan ettikten sonra dahi peşinden koşmuşlardır. Avde, bu seferin büyük boy portrelerle tıka basa dolu galerisinde dahi dramatik ve karizma­ tik bir lider olarak göze çarpar; çatışmalarda kendi elleriyle 75 Arap ile sayısız Türk öldürdüğünü iddia etmiştir. İsyanda önemli rol oynamış fakat günümüz­ de büyük ölçüde unutulmuş daha pek çok aşiret reisi vardır. Bunlar arasında ı9ı7'deki Akabe taarruzuna ve ı9ı8'deki Tafüe çatışmalarına katılan Şerif Nasır da bulunuyor ki bu kişi Arapların Kuzey Ordusu'nun gay­ ri nizami kuvvetlerinin komutasına dek yükselmiştir. Arabistan'daki Osmanlı iktidarının son bulmasında rol oynayan diğer pek çok aşiret reisini sıralamak bu kitabın sınırları dahilinde mümkün olamayacaktır. Fakat Arabistan' da faaliyet göstermekle birlikte Haşimi davasıyla saf tutmayan başka Arap kuvvetle­ ri de bulunduğunu belirtmek gerekir. Abülaziz bin Suud da (ı880-ı953) İngilizlerce destekleniyordu ve oldukça kabiliyetli bir askerdi. Arabistan'ın orta böl­ gelerindeki Necid'in sultanı olması yanında sahilde­ ki El-Hasa bölgesine de hükmediyordu. Destekçileri arasında mutaassıp Vahhabi mezhebi mensupları da bulunan İbn-i Suud savaş boyunca hem Osmanlı kuv­ vetlerine hem de Osmanlı yanlısı aşiretlere karşı faa-

liyetler yürüttü. Savaş sonrası dönemde Arabistan'da büyük bir kuvvet haline gelecek ve nihayet Haşimi planlarını akamete uğratacaktı. Kimi Arap aşiretleriyse Osmanlılara sadık kaldı­ lar. Bunların en kayda değer olanları İbn-i Reşid'in önderliğindeki Şammarlardı. Orta-KuzeyArabistan'ı fiilen idare eden Reşid'in iktidar merkezi Hail'di. Os­ manlı idaresinin ı� binden fazla tüfek ve para temin ettiği Reşid, savaş süresince müthiş faal olmamakla birlikte kuvvetleri Haşimi orduları kadar İbn-i Suud kuvvetleri karşısında da etkileyici bir denge unsuru rolü oynamıştır. Bu Osmanlı yanlısı kuvvetin mev­ cudiyeti Arap İsyanı bakımından birtakım stratejik sonuçlar doğurmuş ve Haşimiler güneyde bir miktar asker bulundurmaya mecbur bırakmıştı.

İTİLAF KOM UTANLAR! İngilizler ı9ı6'da Arap İsyanı patlak verdiğinde Mısır Sefer Kuvveti'nin komutanı (MSK), savaşa Fransa'daki İn­ giliz Seferi Kuvveti'nin (İSK) kurmay başkanı olarak başlayan General Sir Archibald Murray idi (ı860ı945). Stres kaynaklı bir sinir hastalığına tutulan Murray, ı9ı6'da Mısır başkomutanı tayin edildi. Do­ layısıyla Arap İsyanı ilk yılında silah, para ve insan kaynağı (İngiliz subayları ve Mısır askerleri) bakım!arından onun himayesine yaslanıyordu. 15

-------

ARAP İ SYANI 1 9 1 6- 1 8 -------

İngiliz subayları ile Arap eşlretlerl Lawrence sahne almadan önce de Hicaz Demiryolu'na karşı harekılta glrlşmlşlardl. Burada Albay Steward Newcombe (soldan ikinci), Binbaşı El-Mısrl (sağdan ikinci) ve Teğmen Hornby 191 7'de bir baskın esnasında görülüyor. (İHM, 058912)

Murray'nin isyanın tarihinde oynadığı rol pek çok eleştiriye konu olmuştur: genellikle eski kafalı. muhayyilesi kıt bir general olarak resmedilir. Fakat hareket tarzında birtakım hafifletici sebepler de mevcuttu. İsyana yardım edecek birlikler gönder­ meye isteksizliği sebebiyle eleştirilmiştir; fakat Batı Cephesi'nden gelen taleplere binaen komutasındaki kuvvetlerin sürekli elinden alındığına da işaret edil­

giliz askeriyesinin büyük kahramanlarından biri ola-

melidir. Sina Yarımadası'nda kağnı süratiyle ilerle­ mesi ile hep alay edilir; fakat Murray bu esnada devasa loıistik zorluklara boğuşuyordu ki İngiliz strateıisin­ deki gözle görülür tıkanma, onun gidermek için mu­

kanaat getirilince görevden alındı ve Haziran ı9 ı ide MSK'nin komutasına tayin edildi.

azzam çaba sarf ettiği bu müşkülatlar sebebiyle vuku bulmuştur. Murray'nin kafa yapısı açısından "ufak tefek işlerden" hazzetmediği söylenmelidir. Çanak­ kale ve Irak seferleri gibi ayak bağı işlerin hezimetle

rak çıkacaktı. ı899-190� tarihli i l . Boer Savaşı'nda Güney Afrika hizmeti görmüş; ı9ı4'te de Süvari Tü­ meni komutanı sıfatıyla İSK bünyesinde bulunmuş­ tu. ı9ı5'te Üçüncü Ordu'nun komutası kendisine verildi; fakat Batı Cephesi'nde bundan sonraki ka­ riyeri inişli çıkışlı geçecekti. Nisan ı9ıideki Arras muharebesinde başarısız performans gösterdiğine

Allenby'nin bu göreve tayini. yakın zamanlı ha şansızlıklar sebebiyle demoralize olmuş vaziyetteki MSK açısından kritik bir zamana tesadüf etmişti. Al­

kararlı amatör subaylar, siyasi subaylar ve Arapçıla­ ra karşı da derin bir güvensizlik duyuyordu. Üst üste

lenby emrindeki kuvvetleri yeniden teşkilatlandırdı ve morali düzeltti. Arap İsyanı'nın hem Osmanlı kuv­ vetlerini Arabistan'a mıhlamak hem de Türk sol ka­ nadını geriden baskınlarla taciz etmek bakımından arz ettiği potansiyeli de fark etmişti. Göreve tayinin den kısa süre sonra, Temmuz ı9ıide Lawrence'ın Akabe'yi ele geçirmesi de Allenby'nin isyana dair heyecanını teyit ediyordu. Faysal ve Lawrence'ı isya­ nı kuzeye taşımaya teşvik eden MSK komutanı, Arap

iki Gazze muharebesinde başarısız olması ardından Murray'ye Haziran ı9ıide görevden el çektirildi. Murray'nin halefi General Sir Edmund Allenhy

gönderecekti. Arap ordusunun ı y ı7 ve ıyı8'deki ba­ şarısı, Allenby'nin desteğinin ne kadar yerinde oldu­

(ı86ı-ı936) oldu. Allenby ! . Dünya Savaşı'ndan İn-

ğunu ispatlayacaktı.

sonuçlandığını görmüş olması itibariyle bu görüşü­ nün sağlam bir zemini de vardı. Bu başarısızlıkların bedeli daima çok yüksek oluyordu. Üstüne üstlük Murray Arabistan'da yine bir ufak tefek iş çıkarmaya

16

ordusuna da zırhlı otomobil ve hava desteği takviyesi

------

TARAF LARI N KOMUTANLARI ------

Arap İsyanı'na yön verenlerin en önemli üç ismi Flllstln va Suriye seferi esnasında Kuntile Vadisl'nde çay içmek üzere bir araya gelmiş; A!justos 1917. Ortada oturanlar, Cafer el-Askeri Paşa, Emir Faysal ve Albay Plerce C. Jones. Cafer Paşa, 1917'den itibaren Arap Nizamiye Ordusu'na komuta etmiş bir sabık Osmanlı subayıydı. 1907'den beri Mısır'da bulunan Connaught Kolculan'na mensup bir albay olan Jones, Kirpi Harek8tı'nın, yani Arap Kuzey Ordusu'nda görevlendirilen İngiliz heyetinin komutanı idi. (İHM, 05901 1 )

İsyanın patlak vermesini takip eden aylarda, Ha­ şimi ayaklanmasına yardımcı olmak üzere Arabistan'a başka İngiliz subayları da gönderildi. Bu subayların çoğu. Lawrence daha Kahire'deki masasının başın­ dan kalkmadan aylar ewel sahada hizmet görmektey­ di. Haziran ı9ı6'da sabık Sudan valilerinden Albay Cyril Wilson (ı873-ı938) "hac subayı" kisvesi altında Kahire'den bölgeye gönderilmişti. Wilson, Cidde'de­ ki İngiliz misyonunun başına geçerek hem Haşimi liderlerle dirsek teması kurdu hem de askeri ikmal malzemelerinin bölgeye indirilmesine nezaret etti. İngiliz misyonu bünyesindeki diğer bir kıdemli subay da yine Boer Savaşı gazisi ve ı9oiden itibaren Kahire'deki kurmay heyetinde görev alan Albay Pier­ ce C. Joyce'tu (ı878-ı965). Aralık ı9ı6 'da Rabiğ'deki İngiliz üssünün komutasını üstlenen Joyce. bilahare Akabe komutanlığını da yürütecekti. Akabe'deyken Lawrence'ın Filistin ve Suriye seferlerindeki baş le­ vazımatçı oldu. Joyce daha sonra İngilizlerin Arap Kuzey Ordusu'nun emrine verdiği askeri misyonun başına geçti (bu misyonun kod adı Kirpi Harekatı [Operation Hedgehogl idi). İsyanın ilk safhalarında görev alan pek çok baş­ ka İngiliz subayı da vardı. Bunlar arasında daha

savaştan önce Sina'da giriştiği mesaha çalışma­ sı esnasında Lawrence ile bağlantılar kurmuş olan Kraliyet İstihkamcıları'ndan Albay Stewart Fran­ cis Newcomhe (ı878-ı956) da sayılabilir. Hicaz Demiryolu'nun önemini takdir eden N ewcombe, de­ miryoluna bir dizi baskın tertipledikten sonra Ekim ı9ıide Türklere esir düştü. ı9ı6 ila ı9ı8 arasında seferde görev alan diğer subaylar çok geniş bir kad­ ro teşkil ederler; hepsinin ismini zikretmek için çok uzun bir liste yapmak gerekir. Fakat Thomas Edward (T.E.) Lawrence'ın (ı888ı935) ismi, isyanda rol alan Araplarla İtilaf subayla­ rının hepsini bir nebze olsun gölgeleyecektir. Savaş­ taki faaliyetleri ve savaş sonrası şöhreti, Lawrence'ı modern bir efsaneye çevirmiştir. ı888'de Galler'de doğan Lawrence, İngiliz-İrlandalı baronet Sir Tho­ mas Chapman'ın Bayan Sarah Lawrence'tan olma beş gayrimeşru çocuğundan biridir. Oxford Üniversite­ si'ndeki Jesus College'ta eğitim görerek birinci sınıf bir diploma almış ve Haçlı kalelerini konu edinen mezuniyet tezinin araştırma safhasında Ortadoğu'da bol bol dolaşmıştı. ı9ıı -ı9ı4 yılları arasında, Suri­ ye'deki Karkamış antik kentinde" British Museum'un yürüttüğü kazılarda çalıştı. Ayrıca ı9ı3'te Yüzbaşı

Günümüzde Karkamış antik kentinin bir parça.sı Türkiye, bir parçası Suriye toprak l a rında kalmaktadır - ç.n. 17

-------

ARAP İ SYANI 1 9 1 6 - 1 8

-------

İttifak güçlerinden intikam isteğini kamçıladı. ı9ı6'da ona Arap İsyanı dahilinde çok büyük bir rol biçilmiyordu; fakat çeşitli faktörlerin bir araya gelişi neticesinde omuzlarına devasa bir yük binecekti. Bu seferdeki faaliyetleri sonucu Lawrence, savaş sonrası dönemde �o. yüzyılın muammalarından ve en sem­ bol isimlerinden birine dönüştü.

Fransızlar

T.E. Lawrence, çoğu okurunun kendisini genellikle tahayyül ettiği vaziyette, diikOmlO Arap elbiseleri içinde. Fotoğraf Akabe'de, 1917'de çekilmiş. Arap İsyanı'na nispeten geç bir evrede katılmış olmasına karşın arkeolog eskisi istihbarat subayı Lawrence seferin en karizmatik ve hatırlanır şahsiyeti olarak öne çıkacaktır. (İHM, Q59314)

(bilahare Albay) Newcombe'a Sina'nın mesahasında yardımcı olmuştur. Görünüşte bu keşif seferi cografi amaçlara yönelik ise de gerçek maksat istihbarat top­ lamaktı. Savaşın patlak verişiyle geçici subay nasbe­ dilen Lawrence, Kahire'deki genel karargahın askeri istihbarat dairesine tayin oldu. Mesai arkadaşı olan subaylar Lawrence'a genel­ likle pek kıymet vermiyorlardı. Amatör bir askerdi; fakat çok zeki ve bilgiliydi. Onu "katlanılmaz bilmişin teki" şeklinde tarif edenler de vardı. Dış görünü­ şü savruktu, askeri standartlara uygunsuz giyinirdi. Gelgelelim Arap gelenek-görenekleriyle Arapçaya vakıftı ve artık iyiden iyiye Osmanlı geri cephesini teşkil eden bölgeler hakkında biraz bilgisi vardı. Batı Cephesi'nde iki kardeşini kaybetmesi de Lawrence'ın 18

İsyanın başlangıcını izleyen aylarda, Arap davasına yardımcı olmak maksadıyla Fransızlar da bölgede bir askeri heyet teşkil ettiler. İlk mensupları Eylül ı9ı6'da İskenderiye'ye ayak basan bu heyetin resmi ismi Mı­ sır Askeri Misyonu idi ve merkezi bilahare Port Said'e yerleşti. Doruk noktasında Fransız heyetinin mevcudu erat ile zabitan toplam ı.ıoo kişiye yaklaşmıştır. Heyetin ilk komutanı, Kuzey Afrika'da çarpış­ tıktan sonra Batı Cephesi'nde bir piyade taburuna komuta etmiş ve kayda değer tecrübelere sahip bir subay olan Albay Edouard Bremond idi. O ve çalış­ malarında kendisine yardımcı olan bir grup tecrübeli subay. Şerif Hüseyin'in yanı sıra oğulları Ali ve Ab­ dullah ile de sağlıklı bir teşrik-i mesai tesis ettiler. Bunun neticesinde Fransızların çabaları daha çok güney cephesine, Mekke ve Medine etrafındaki mü­ cadelelere yoğunlaştı. Sahaya Kuzey Afrika alaylarından gelme Müslü­ man subaylar sürebilen Fransızlar. İngilizlere karşı kayda değer bir avantaja sahipti. Söz konusu kişiler arasında Albay Kadi ile Yüzbaşı Muhammed Uld Ali Raho (ı877- ı9ı9) özellikle zikre değerdir. �- Cezayir Sipahi Alayı'na mensup Yüzbaşı Raho, engin tecrü­ be sahibi bir subaydı. ı896'da süvari neferi olarak orduya girmişti ve ı9o3 itibariyle Kuzey Afrika'da tam ıs seferde görev almış bulunuyordu. Raho, Hi­ caz Demiryolu'na saldırılar düzenleyen ilk İtilaf su­ baylarından biriydi ki bu tür ilk operasyonunu Şubat ı9ı7'de gerçekleştirmişti. Bilahare İslam'a geçen Verdun kahramanı Yüzbaşı Laurent Depui ile Şerif Hüseyin' in kan kardeşi olan emir subayı Claude Prost da Fransız heyetinin diğer öneli üyeleri arasındaydı. İsyanda en büyük rolü oynayan Fransız suba yı, Kuzey Ordusu'nun emrindeki Yüzbaşı Rosario Pisani 'ydi. İlk başta küçük bir istihkamcı müfrezesiyle

------

TARA F LARIN KOM UTANLARI ------

demiryoluna saldırılar tertipleyen Pisani, daha son­ ra bir topçu bataryasının başına geçti ve ı9ı7 sonu ile ı9ı 8'deki seferlerin bazılarında Lawrence'a eşlik etti. Faysal'ın yakın mesai ortaklarından olan Pisani ı9ı9'daki Paris Barış Konferansı'nda Arap davasını desteklemiştir. Nihayet, sefer uzun vadede pek çok sonuçlara gebe olacağından İngiliz ve Fransız hükümetleri namına is­ yanı idare etme çabalarına girişen birtakım siyasi mü­ messiller de zikredilmelidir. Bu kişiler Sir Mark Sykes ve François Georges-Picot gibi kıdemli memurlardan. Sudan Valisi Sir Reginald Wingate gibi bölge görevli­ lerine kadar uzanmaktaydı. Önemli rol oynamış diğer siyasi figürler arasında İngilizlerin Mısır Yüksek Ko­ miseri Sir Henry McMahon ve Ronald Storrs da bulu­ nuyordu. Bu kişilerin geliştirdiği politikalar. seferin gidişatını doğrudan etkilemiştir.

OSMANLI KOM UTANLAR! Arap İsyanı'nı le nkil için girişilen seferin en kı