Anonymi auctoris franciscani Logica 'Ad rudium'. Edited from the MS Vat. lat 946 9070419017, 9789070419011

Citation preview

LOGICA ,,AD RUDIUM"

ARTISTAR IUM A Series of Texts on Mediaeval Logic, Grammar & Semantics EDITORS L. M. de RIJK &

E. P. BOS Leiden

H. A. G. BRAAKHU IS &

C.H.KNEE PKENS Nijmegen

Vol. 1: L. M. de Rijk, Anonymi auctoris franciscani Logica ,,Ad rudium" ( edited from the MS Vat. lat. 946), Nijmegen 1981 in preparation: E. P. Bos, Johannes Hollandrinus, Logica: A Critical Edition of the Suppositione s, Fallacie, Obligationes, and Consequenti e H. A. G. Braakhuis, Nicholas of Paris(?), Summe Metenses: A Complete Edition C. H. Kneepkens, Ralph of Beauvais, Opera grammatical ia

ARTISTARIUM 1

ANONYMI AUCTORIS FRANCISCANI LOGICA ,,AD RUDIUM"

edited from the MS Vat. lat. 946 with a short introduction, notes and indices

by L. M. de RIJK, Ph. D.

Nijmegen lngenium Publishers 1981

ISBN 907041901 7 Copyright 1981 by lngenium Publishers, P.O. BOX 1342, 6501 BH Nijmegen, The Netherlands. Ali rights reserved. No part of this book may be reproduced or translated in any form, by print, photoprint, microfilm, microfiche or any other means without written permission from the publisher. PRINTED by KRIPS REPRO MEPPEL, THE NETHERLANDS.

ACKNOWLEDGMENTS

I wish to thank the Faculteit der Letteren, and especially Dr. T.C. Schadeberg, for their willingness to have this book printed in their marvellous section Tekstverwerkin g. I am very grateful to Mrs. Carol van Leeuwen and Miss Jennegien Nieuwstraten who have spent much of their energy and time in typing the text with utmost care and a great deal of inventiveness. The Centrale Interfaculteit was kind enough to grant some financial means to make the publication possible.

L.M. de Rijk.

INTRODUCTION

1 - The manuscript An excellent description of the manuscript (Vat. Lat. 946) is found in A. Pelzer, Codices Vaticani Latini, Tomus II pars prior, codices 679 - 1134 (Roma 1931), 385 - 91. It contains 107 folios and measures 228 x 215 mm, written in part over two colums (lr - 22 v; 41 v; 95 r; 100 v - 101 r); over three colums: 95 v - 100 r. The first part of the manuscript contains the following works (a)

1 ra - 15 rb: Tract on logic (our tract) part of 15 rb is left blank.

(b)

15 vb - 16 vb: Short tract De octo partibus orationis (Incipit brevis tractatus grammaticus de octo partibus orationis). Inc.: Tractaturi de arte grammatica Dicendum est de octo partibus orationis in quibus tata eius intentio principalis versatur. Sunt autem partes orationis de quibus tractat grammaticus ....... (etc.). Expl. : quia que dam sunt superposi ta semper, ut .... ; a lie sunt semper supposita .... ; alie quasi omnes et preponi et subponi possunt. Et hec de coniunctione breviter dicta sufficiant. Explici t tractatus brevis grammaticus de octo partibus orationis. Deo gracias. Amen. Amen. Amen.

( c)

17 ra - vb: Initial part of Gerard of Prato' s Breviloquium super libros sententiarum (complete in Vat. Lat. 3159, and edited by P. Marcellino da Givezza, Prato 1882. Folios 18 r - 21 v are left blank.

(d)

22 ra - 22 va: Anonymous, Quaestiones duae in I Sent. part of 22 va and 22 vb are left blank.

(e)

23 r - 29 r: Anonymous, short tract on natural philosophy (drawn from Nicholas Bonetus).

9

The major

(f)

29 v - 37 v: Anonymous, Brevis metaphgsica (compiled from Nicholas Bonetus).

(g)

38 r - 41 r: Anonymous, Short tract on Theology (from Bonetus). On 41 va - vb the tituli primi libri of the next work are found.

(h)

42 r - 86 v: Anonymous compilation from Peter Auriol's Reportationes super I - IV Sent. The same's Quodlibet (containing 16 quaestiones) is compiled on 88 r - 91 v ( complete in Vat. burgh. 123, 199 r - 268 v).

2 - On the author There seem to be good reasons to take the items (e), (f), (g) together with (a), since on 38 r we read: Completis tractatibus logice, physice, et metaphysice , ad tractatum sacre theologie deo duce est accedendum. Besides, the author refers (in III, 55 and 63) to his own discussion of the Metaphgs-

ics.

It may be remarked, in this connection, that the formula, which is found on the top of 1 r (Jhesus Maria Franciscus Antonius Clara Ludovicus. Adsit opusculo sancta Maria meo) is found again on 23 r (Jhesus .... Ludovicus Geraldus atque Lodovicus (sic!) adsint opusculo omnes isti meo) and on 38 r

(similar text).

Such formulas

occur also on 42 r, 55 r, 75 r, and

106 r. It is obvious from the foregoing that our author was a Grey Friar, who apparently made his compilations from different sources; among them Gerard de Prato, Nicholas Bonetus and Peter Auriol. Given the coherence of items (a), (e), (f) and (g), one might ask whether the Tract on Logic has been drawn from the same author as were (e), (f) and (g), viz. Nicholas Bonetus. So we have to ask: did Bonetus write a Logica? This much is certain: in the field of logic we only know of his Predicamenta. Our tract is obviously tributary to such authors as Gerald Odonis O.F.M., some Magister Petrus and even heavily depends upon Ockham's Sum of Logic, with which it has remarkably parallellou s passages, especially in the Tertia pars. I think that, unlike he did in composing the items (e), (f) and (g), where he drew almost completely on Bonetus, our author here used several sources.

10

It is striking that our tract most abundantly uses the name 'Petrus' in examples. As is well known, this does not afford a reliable clue, since Peter may have been the name of the author of the source, or the compiler's, or of the scribe of our copy. As to the first surmise, one might be inclined to think of Peter Auriol, whose Sententiae commentary was also compiled (by our author) on 42 r - 86 v (our item (h)). But we know nothing about a Logica written by Auriol. Besides, if our compiler used Auriol as one single source (as he did in the case of items (e), (f) and (g) with Nicholas Bonetus), we must presuppose that Auriol should have written a Logica depending heavily on Ockham. Well, such a procedure is most unlikely in the case of Auriol, quite apart from the fact that Ockham wrote his logic most probably in 1323, a year after Auriol died. There is, however, one clear allusion to some 'magister Petrus' in our tract. On 9 vb the author says (our II, 102): Et quia istud capitulum (viz. on the equivalence of propositions) sufficienter pertractat magister Petrus, ideo ego accepi ab eo. Is Auriol meant here (or some other Peter, like Petrus Thomae (who died in 1336), if he wrote on logic)? He may have been a franciscan mas ter, since the title 'magister' does not exclude somebody' s membership of an Ortler. If he really is Peter Auriol, it still remains the most plausible surmise that our compiler made use of Peter's (supposed) work on the matter, drawing at the same time upon other well-known authorities of his days. It seems that our compiler erroneously took over some cross-references from his source: I 18, I 37, I 94, II 95, II 98, II 106, II 112 and III 5 contain references to what is found nowhere in our tract. The opening lines of his tract (our I, 1) may con tain an allusion of the compiler's embarrassment in using so divergent authors. That he did not confine himself to just one source may be explained by that he did not consider one of them alone well-suited for a compilation ad rudium eruditionem.

3 - The date The greater part of the manuscript seems to have been written in 1338. 0 On 106 r the colophon is found: in nomine domini. Amen. Anno domini M° CCC XXX 0 VIII 0 die ultima mensis Junii. (Folios 104 r - 105 v, however, contain an allusion to an event of 1355: Propter civitatem tripolitanam in africa constitutam quam Januensis M° CCC 0 LV 0 die XVIII aprilis cum galeris XV .... invaserunt, ceperunt ac spoliaverunt ..... etc.).

-11

A more reliable clue is found in II, 21 - 22 where, for his fifth division of propositions, our author refers to the Logica written by his Reverendus Pater generalis Minister, who should be identified with Gerald Odonis O.F.M., General Minister of the Order from 1329 - 42. So we have a date between 1329 and 1342. Since Ockham wrote his Sum of Logic most probably in 1323, the later date cannot be of any help to a further determination of the date of composition of our tract. If the date of the first part of our manuscript can be fixed at 1338, we can safely put the compilation of the Tract

on Logic about 1335.

4 - On its possible sources Ockham, Gerald Odonis and some Magister Petrus are already mentioned as sources of our compiler. Since in the first part of his work our author often rejects Ockham' s views on the matter involved (e.g. I 12; 36; 42) one may be tempted to suggest that he had ps-Campsall's Logica contra Ockham at his elbow, of which we have only an incomplete copy extant (or should we say: which was never completed?). It should be remembered, in this connection, that our compiler has quite the same division of his work as Ockham has in his Sum of Logic. It should net be excluded, therefore that when having Ockham's work on his desk (for a possible clue, see I 35), our author used ps-Campsall's critical objections against Ockham, for the first part of his work, at least. Further investigation is eagerly needed. I hope that it will be facilitated by the present edition.

12

ARGUMENTUM 1

Introductio PRIMA PARS: DE TERMINIS

2 -

6

CAPITULUM

I: DE TERMINI DESCRIPTIONE

CAPITULUM

II: DE TERMINORUM DIVISIONE De prima divisione

8 -

9

De secunda divisione

10 -

14

De tertia divisione

15 -

18

De predicabilibus

19 -

21

De quarta divisione De quinta divisione

22 -

31

32

De predicamentis

33 -

37

De predicamento substantie

38 -

45

De predicamento quantitatis De predicamento relationis

46 -

52

53 -

68

De predicamento qualitatis

69 -

78

De predicamento actionis

79 -

82

CAPITULUM CAPITULUM

De predicamento passionis

83

85

De predicamento ubi

86 -

87

De predicamento quando De predicamento positionis

88 -

89

90 -

91

De predicamento habitus

92 -

93

III: DE TERMINORUM OPPOSITIONE

94 - 100

IV: DE TERMINORUM SDPPOSITIONE De septem regulis generalibus

103 - 109

De suppositionis divisione De aliquibus regulis specialibus

110 - 116 117 - 127

SECUNDA PARS: DE PROPOSITIONIBUS CAPITULUM

I:

DE PROPOSITIONIS DESCRIPTIONE

13

2 -

3

CAPITULUM CAPITULUM

II: DE PROPOSITIONIS DIVISIONE

4 -

27

29 -

40

De propositione indefinita

41 45 -

50

De propositione universali

51

-

53

De propositione modali De propositione de preterito et de futuro De propositione reduplicativa

54 -

62

63 -

64

65 -

68

III: DE PROPOSITIONIS VERIFICATIONE ET FALSIFICATIONE De propositione singulari De propositione particulari

CAPITULUM

CAPITULUM

CAPITULUM

44

De propositione exceptiva

69 -

71

De proposi tione exclusiva

72 -

74

De propositione ypotetica De conditionali

75 76 -

78

De copulativa

79 -

80

De disiunctiva

81

De causali

82

De proposi tione composita ex terminis privativis De propositione equivalenti illi de preterito

83

vel de futuro De propositione composita ex terminis obliquis

84 85

IV: DE PROPOSITIONUM OPPOSITIONE De oppositione propositionum de inesse De oppositione propositionum modalium

86 -

88

89 -

95

De oppositione propositionum ypoteticarum

96 -

98

V: DE PROPOSITIONUM EQUIPOLLENTIA De equipollentia propositionum de inesse

100

De equipollentia propositionum modalium

102

VI: DE PROPOSITIONUM CONVERSIONE

- 101

103 - 118

TERTIA PARS: DE ARGUMENTIS CAPITULUM

I: DE SILLOGISMI DIFFINITIONE

14

4 -

5

CAPITULUM

CAPITULUM

II: DE SILLOGISMORUM DISTINCTIONE GENERATIONE ET MIXTIONE III: DE SILLOGISMORUM CONIUGATIONIBUS De regulis generalibus De prima figura De De De De De De

CAPITULUM CAPITULUM CAPITULUM

secunda figura tertia figura sillogismo expositorio generatione sillogismorum modalium

6 -

8

-

11

9 12 14 16

13

lS 17

mixtionibus

18 19 23 -

22 31

sillogismis ypoteticis

32 -

33

IV: DE SILLOGISMORUM REDUCTIONE V: DE MEDII INVENTIONE VI: DE ARGUMENTATIONIS SPECIEBUS

CAPITULUM VII: DE SILLOGISMI SPECIEBUS De sillogismo ducenti ad impossibile De sillogismo circulari

42 43

CAPITULUM VIII: DE SILLOGISMO DEMONSTRATIVO

CAPITULUM

49

De premissis

44 -

De conclusione De proprietatibus principiorum De· demonstratione

so - Sl

IX: DE CONSEQUENTIIS NON SILLOGISTICIS De quibusdam distinctionibus De regulis generalibus De quibusdam regulis a Top. IV extractis De quibusdam regulis a Top. I extractis De regulis generalibus

lS

S2 SS -

S4 63

64 -

68

69 70 82 84

81 83

CAPITULUM

X: DE FALLACIIS De equivocation e

86 -

89

De amphibologia

90 -

94

-

99

De compositione et divisione

95

De accentu

100 - 101

De figura dictionis

102 - 105 106 - 115

De fallacia accidentis De fallacia consequentis

116 - 117

De fallacia sec. quid et simpliciter De ignorantia elenchi

121

De petitione principii

122 - 123

De fallacia sec. non causam ut causam De fallacia sec. pl ures interrogatio nes ut unam

127

16

118

-

120

124 - 126

-

128

S I GL A V

codex Vaticanus Latinus 946 (s. XIV)

Ve

manus quae correxit V

v111

manus in margine V

S.L.

= Venerabilis Inceptoris Guillelmi de Ockham Summa Logicae. Ediderunt

Philotheus Boehner O.F.M., Gedeon Gal O.F.M., Stephanus Brown, St. Bonaventure N.Y. 1974.

18

LOGICA 'AD RUDIUM' Jhesus Maria Franciscus Antonius Clara Ludovicus. Adsit opuscule Sancta Maria Meo

INTRODUCTIO

1

Ad rudium eruditionem 1 et mei exercitationem opusculum super logicam componendum decrevi, agrediens quidem rem mi chi omnino difficilem, attamen tam michi quam ceteris parvulis lacte indigentibus utilem, supponens me nichilominus omnium melius intelligentium emendationi ac fraterne correptioni, de bene dictis Deo gratias referendo 2 , de male dictis vero exnunc protunc humiliter veniam postulans. Continebit autem presens opusculum tres partes principales totam loyce substantiam complectentes. Prima pars erit de terminis; secunda pars erit de propositionibu s; tertia pars erit de argumentis. Prima pars habebit quatuor capitula. Primum capitulum erit de termini quidditate seu descriptione. Secundum capitulum erit de terminorum divisione. Tertium capitulum erit de terminorum oppositione. Quartum capitulum erit de terminorum suppositione.

PRIMA PARS: DE TERMINIS CAPITULUM PRIMUM

De termini descriptione

2

Quantum ad primum capitulum, si queratur quid sit terminus ut dividitur contra propositionem, dicitur quod terminus est pars propinqua propositio3 nis. Hec descriptio accipi tur ab Aristotile Primo Priorum dicente: "terminum voco in quem resolvi tur proposi tio". Nunc autem ex eisdem componi tur 4 aliquid in que resolvitur, ut habetur Primo Physicorum . Sed hec descriptio, ut mi chi apparet, non est proprie assigna ta. Quod probe sic. Nullum accidens habet partes intrinsecas ipsum componentes, cum sit forma simplex secundum doctrinam Aristotilis et Sexprincipiato ris. Sed omnis propositio est accidens, (quamvis non omnes propositionis termini sem-

3

5 per supponant pro accidente), quia secundum Boetium super Libre Peryermenias omnis propositio vel ex conceptibus vel ex vocibus vel ex script-

19

Ira

uris , que omnia, ut patet, sunt de genere qualitatis . Ergo nulla propositio componitu r ex terminis tamquam ex partibus intrinseci s. Et ideo describo ipsum sic: terminus, ut dividitur contra propositio nem, est extremum vel pars extremi vel aliquid additum extremo aptum natum coniungi alteri extremo, mediante verbali copula, vel disiungi ab eo.

4

Ad evidentiam istius descriptio nis pono quatuor regulas. Prima regula talis est:

quandocum que

in aliqua propositio ne signum, saltem universale , ponitur a parte subiecti, illud signum. non est extremum nec pars extremi illius propositio nis, sed solum facit extremum cui additur taliter supponere et stare. Exemplum. Cum dico: 'omnis homo est animal', ly 'omnis' non est extremum nec pars extremi illius propositio nis, sed tantum facit terminum cui additur stare confuse et distributi ve et universal iter. Et ideo dicit Philosophu s in Primo Peryermen ias 6 quod 'omne' non est universale sed quoniam universal iter significa t. Secunda regula talis est:

quandocum que signum ponitur a parte predicati, illud signum potest, (secundum aliquos), esse pars extremi 7 • Exemplum. Si dicam: 'omne animal est omnis homo'. Quamvis ego non credam hoc esse verum, quia aliter stat et supponit predicatum quando additur sibi tale signum et aliter quando non additur sibi tale signum. Aliter enim supponit predicatum in ista propositio ne: 'omnis homo est\ animal' et aliter in ista: 'omnis homo est omne animal'. Quod patet, quia una est vera et reliqua est falsa. Tertia regula talis est:

quandocum que signum non ponitur a parte subiecti nec a parte predicati, tune subi~ctum et predicatum su nt extrema illius propositio nis. Exemplum.

Cum dico:

'homo est animal', 'homo' et 'animal' sunt extrema illius propositio nis, Ex istis tribus regulis patet descriptio termini quando dicitur quod terminus est extremum vel pars extremi vel aliquid additum

20

lrb

extremo propositionis illius. Quarta regula talis est:

omnis

copula

verbalis

vel

est nota ydemptitatis vel

unionis predicati cum subiecto, ut in propositione affirmativa, vel est nota diversitatis, ut in propositione negativa. Exemplum. In ista proposi tione affirmativa: 'homo est animal' 'est' verbum est nota ydemptitatis et unionis predicati cum subiecto. Sed in ista propositione negativa: 'homo non est asinus' istud verbum 'est' est nota diversitatis subiecti a predicato 8 . Ergo bene additur in termini descriptione cum dicitur aptum natum coniungi alteri extremo mediante copula verbali vel dis-

iungi ab eo.

5

Et licet prima descriptio posset esse vera, ad bonum intellectum tamen secunda est magis propria, iudicio meo. Et quando dicitur: "ex eisdem compo-

nitur etc.", dico quod propositio resolvitur in terminos, non tamquam in partes ipsam componentes, sed tamquam in extrema eius, veritatem vel falsitatem9 virtualiter continentes propter terminorum conformitatem vel difformitatem10. Exemplum. Cum dico: 'homo est animal', quare ista propositio resolvitur in 'hominem' et 'animal'?; certe quia inter 'hominem' et 'animal' est tanta conformitas quod habitudo unius ad alterum est necessaria, et per consequens complexio seu propositio ex eis formata est vera. Sed cum dico: 12 predicatum 'homo est asinus' 11 , tanta difformitas est inter subiectum et quod habitudo unius ad alterum est impossibilis, et per consequens complexio seu propositio ex eis formata est falsa.

6

Nota quod descriptio termini assignata est multum generalis, quia potest convenire suo modo omnibus terminis, tam significativis quam consignificativis, tam absolutis quam relativis et connotativis, et universaliter omnibus13 partibus orationis 14 . Omnis enim terminus, cuiuscumque conditionis existat, est, vel potest esse, extremum vel pars extremi vel aliquid additum extremo aptum natum coniungi alteri extremo, mediante verbali copula vel disiungi ab eo. Exempla patent omnibus inspicientibus in eis et ideo obmitto ea gratia brevitatis. Nota etiam quod isto modo una propositio potest esse terminus, quia potest esse extremum vel pars extremi vel aliquid additum extremo. Exemplum. Cum dico: 'homo est animal' est propositio vera, ista propositio 'homo est animal' est terminus, quia est extremum unum, scilicet

21

subiectum in tota illa proposition e. Et eodem modo proportiona liter de aliis est dicendum.

CAPITULUM SECUNDUM

De terminorum divisione

7

Secundum capitulum est de terminorum divisione. De quibus dantur multe divisiones.

De prima divisione

8

Prima divisio talis est. Terminorum alius est in mente, alius est in voce, alius est in scripto. Hec divisio accipitur a Boetio, qui dividit 1 propositionem in mentalem, vocalem et scriptam. Ergo eodem modo accipienda est divisio .terminorum. Est autem terminus mentalis extremum vel pars extremi vel aliquid addi tum extrema proposi tionis mentalis. \ Terminus vocalis est extremum vel pars extremi vel aliquid additum extrema proposition is vocalis. Terminus scriptus est extremum vel pars extremi vel aliquid additum extrema proposition is scripte. Inter istos terminas est ordo in significando , quia illud quod significatu r primario per mentis conceptum, significatu r secundario per terminum vocalem et tertio per terminum scriptum. Et hoc est quod dicit Philosophus Primo Peryermenia s 2 : "voces sunt signa passionum et litére sunt signa vocum", quia voces conceptibus et scripture vocibus et conceptibus sunt subordinate in significando 3 .

9 Item. Inter istos terminas est duplex differentia . Prima quod terminus mentalis illud quod significat naturaliter significat, quia apud omnes idem representat. Terminus vocalis et scriptus illud quod significat ad placitum significat, sicut patet in diversis linguis. Secunda differentia , que sequitur ex prima, est quod terminus mentalis non potest variare suum significatum ad placitum cuiuscumque ; ex quo naturaliter significat. Sed terminus vocalis et scriptus potest mutare suum significatum ; ex quo ad placitum significat quicquid significat.

22

1va

De secunda divisione

10

Secunda divisio terminorum talis est. Terminorum alius concretus, alius 4 abstractus. Concretus, ut 'homo' vel 'album'. Abstractus , ut 'humanitas'

vel 'albedo'. Ubi est advertendum quod concretum est illud quod denominatur ab abstracto, sive significet substantiam sive significet accidens, large accipiendo 'concretum' et 'abstractum'; stricte tamen accipiendo 'concretum' et 'abstractum', non debent nisi accidens significare. Et conveniunt communiter in principio et differunt in fine et ut plurimum abstractum habet plures li terras vel sillabas quam concretum. Ut patet cum dico: do', 'iustus - iustitia'; et sic de singulis.

'album -albe-

li

Divisio 5 terminorum concretorum et abstractorum talis est. Terminorum concretorum et abstractorum aliqui sunt synonimi idem penitus a parte rei

significantes, saltem in recto; et tune predicatio unius de altero est vera nisi aliquod syncategoreuma impediat. Aliqui termini non sunt synonimi nec penitus idem a parte rei in recto significantes, ymo supponunt pro distinctis rebus; et tune predicatio unius de altero est falsa omnino. Exempla de primo, secundum aliquos 6 : homo et humani tas, quantum et quanti tas, simile similitudo, figuratum et figura 7 , et sic de multis aliis. Dicunt enim quod idem penitus a parte rei importatur per unum et per aliud, saltem in recto. Et ideo predicatio unius de altero est vera, nisi aliquod syncategoreuma impediat quin ego intendam significari per unum et non per aliud. Et probant in speciali de homine et de humanitate quod idem significent. 'Homo' enim significat materiam vel formam vel compositum, vel accidens, quia plures res non sunt hic inferius in universo. Sed neutrum istorum magis significatur per 'hominem' quam per 'humanitatem'. Ergo etc. Eodem modo dicunt proportionaliter de abstractis et concretis idem significantibus a parte rei. Exempla de secundo:'album' et 'albedo', 'iustus' et 'iustitia' et sic de multis.\ 'Album' enim et 'iustum' supponunt pro subiecto, sed 'albedo' et 'iustitia' supponunt pro forma inherente subiecto. Et ideo predicatio unius de altero est omnino falsa. Non enim bene dicitur: 'album est albedo' vel 'iustus est iustitia'.

12

Sed licet hec opinio sit subtilis, tamen ego non reputo eam veram. Et ideo arguo contra eam. Primo sic. Omnis propositio in qua predicatur abstractum de abstracto si est ver a, est formalis in primo modo dicendi per

se. Hec est vera in creaturis, quia, facta abstractione, non remanet nisi

23

lvb

quiddi tas utriusque in sua ratione formali accepta et tamen utrumque, tam subiectum quam predicatum, remanent finita. Et ideo non remanet aliqua causa ydemptitatis subiecti ad predicatum ex quo sunt finita, nisi sint idem formali ter in primo modo dicendi per se. Sed tales proposi tiones: 'substantia est quantitas' 'relatio est quantitas' etc. non sunt huiusmodi. Ergo tales propositiones non sunt vere. Secundo arguo sic. Quantitas et figura sunt obiecta sensus communis secundum Philosophum Secundo De anima 8 . Sed substantia non est obiectum sensus, quia si sic, naturaliter cognosceretur Corpus Christi quando est in Eucharistia; et per consequens naturaliter cognosceretur quando non est ibi. Quod est falsum. Ergo substantia non est quantitas. Tertio arguo sic. Substantia acquiritur in instanti. Quantitas non acquiritur in instanti. Ergo substantia non est quantitas.

13

Si tu dicas: maior et minor debent sic exponi: 'substantia acquiritur in instanti' , idest tota simul; 'quanti tas non acquiri tur in instanti' , idest

non tota simul, contra dupliciter. Primo sic. Pono casum. Sit agens habens tres gradus in virtute et substantia producenda habeat sex partes, quarum quelibet proportionetur uni gradui agentis. Tune arguo sic. Vel agens producet simul totam illam substantiam, vel non. Si non, habetur propositum. Si sic, ergo non fuit proportionata sibi; quod est contra positum. Si dicis quod non requiritur proportio, hoc est absurdum, quia tune ego possem simul producere totum mundum et simul agere. Ergo. Secundo. Tu concedis propositum, quia arguo sic ex datis a te. Substantia generatur tota simul, quantitas non generatur tota simul. Ergo quantitas non est substantia. Vel iste rationes concludunt, vel primum principium: 'de quolibet affirmatio vel negatio vera', super quod fundantur, non habet locum.

14

Sic igitur dico, propter rationes dictas et propter multas alias, quod 'quantitas', 'simile' 'similitudo', 'figuratum' 'figu-

hec nomina 'quantum'

ra', et hiis similia non sunt nomina synonima idem significantia et per consequens predicatio unius de altero est falsa. Et in speciali dico quod hec propositio est falsa: 'homo est humani tas' , quia si es set ver a, es set in primo modo dicendi per se, sicut 9 ista: 'homo est homo'. Et per consequens sicut 10 ista est concedenda:

'omnis homo est homo', ita hec esset concedenda: 'omnis homo est humanitas', que non est vera secundum fidem, quia Filius Dei est homo et tamen Filius Dei non est humanitas, quia per talem propositionem non denotatur humanam naturam substentari vel non substentari a Ver-

24

bo. Quod est falsum. Ergo non est talis propositio concedenda.

De tertia divisione

15

Tertia divisio terminorum talis est. Terminorum quidam sunt prime inten-

tionis, quidam sunt secunde intentionis. Termini prime intentionis dicuntur termini immediate supponentes pro rebus particularibus, ut 'animal', 'homo', 'leo' , cap ra' ,

'ens' , 'substantia' , 'quanti tas' , 'qua li tas' et mul ta a lia.

Nam ista intentio 'animal' supponit pro omnibus animalibus particularibus. Quod patet, quia de omnibus vere predicatur. Hec enim est vera: 'hoc animal (demonstrando hominem) est animal et hoc animal (demonstrando leonem) est animal', et sic de singulis aliis.

16

Termini secunde intentionis dicuntur termini supponentes pro terminis

primarum intentionum et non pro rebus, ut 'genus', 'species', 'differentia', 'proprium', 'accidens', 'universale', 'singulare', 'individuum',

'diffini-

tio', 'descriptio', et multa alia que intellectus fabricat suo actu collativo. Nam ista intentio 'genus' non supponit pro particularibus rebus existentibus extra, sicut ista intentio 'animal'. Quod patet, quia 'genus' non predicatur vere de aliqua re particulari. Hec enim est falsa: 'hic homo est genus' ,

'hic asinus est genus' , 'hoc animal est genus', et sic de singulis,

particularibus demonstratis. particularibus rebus,

Ergo ista intentio 'genus' non supponit pro

sed supponit pro prima intentione.

Unde cum dico:

'animal est genus', sensus est iste: de ista intentione prima 'animal' predicatur ista secunda intentio 'genus'. Et sic de aliis suo modo est dicendum.

17

Et ab aliquibus secunde intentiones vocantur nomina nominum, qui sup-

ponunt pro nominibus primarum intentionum. Prime vero intentiones vocantur nomina rerum, quia supponunt immediate pro ipsis rebus. Et de talibus secundis intentionibus est logica. Pro maiori sui parte tractat enim de genere, specie, differentia, proprio, accidente, diffinitione, demonstratione, sillogismo, inductione et de multis aliis; que sunt nomina secundarum intentionum. Et in hoc differt a physica et metaphysica et ceteris scientiis, que vocantur reales, quia sunt principaliter de primis intentionibus supponentibus pro rebus.

25-

18

Et hoc intendunt dicere auctores quando dicunt quod logica est scientia rationalis, et non realis, quia est de secundis intentionibus supponentibus pro conceptibus, et non pro rebus. Alie vero scientie prenominate vocantur reales, non quod sint de rebus, sed quia sunt de primis intentionibus suppo-

nentibus pro rebus. Utrum autem hoc sit verum alibi dicetur, in tractatu secundo de propositionibus 11 .

De predicabilibus

19

Sed quia dictum est quod predicabilia sunt nomina secundarum intentionum, ideo de ipsis breviter est tractandum. Eorum autem sufficientia potest sic haberi. Commune est quasi predicabilibus de pluribus posse predicari.

Aut ergo predicabile predicatur in quid, ita quod ad interrogationem factam per 'quid?' convenienter respondetur per ipsum; aut predicatur in quale, ita quod ad interrogationem factam per 'quale?' convenienter respondetur per ipsum. Si primo modo, aut illa de quobus predicatur, differunt specie, et sic est genus. Nam genus est quod predicatur de pluribus differentibus specie in eo quod quid, ut 'animal' predicatur de homine et de asino in quid, qui differunt specie. Si enim que ras:

'quid est homo?' , vel 'quid est a sinus?' , convenienter respondetur de utroque quod est animal. Si autem illa de quibus predicatur differunt solo numero, sic est species. Nam species est que predicatur de pluribus differentibus numero in eo quod quid, ut 'homo' predicatur in quid de Petro et Martino, qui differunt solo numero. Si enim queras: 'quid est Petrus?, vel Martinus?', convenienter respondetur de utroque quod est homo.

20

Si autem\ predicabile predicatur de pluribus in quale, aut predicatum exprimit partem essentialem subiecti, aut non. Si primo modo, sic est differentia, que exprimit partem essentialem speciei vel generis, sicut 'rationale' , quod exprimit partem essentialem , scilicet animam intellectivam, et 'sensibile' exprimit partem essentialem anima lis; et sic de aliis. Si secundo modo, aut predicatur necessario et convertibiliter, et sic est proprium; aut contingenter et inconvertibiliter, et sic est accidens. Unde differentia dicitur que predicatur de pluribus differentibus specie vel numero in quale et exprimit essentiam rei. Exemplum de 'sensibili' et 'rationali'. Proprium dicitur quod predicatur de pluribus differentibus numero necessario et convertibiliter 12 in quale, et non exprimit essentiam rei, ut

26

2rb

'risibile' de homine. Accidens dicitur quod predicatur de pluribus differentibus genere vel specie vel numero in quale contingenter, et non exprimit essentiam rei. Exemplum de primo: 'album' de superficie et de lapide. Exemplum de secundo: 'album' respectu hominis et asini. Exemplum de tertio: 'album' respectu Petri et Martini. 13 Quia etiam hoc nomen 'individuum' et hoc nomen 'suppositum ' , et hoc nomen 'singulare' et hoc nomen 'particulare' sunt nomina secundarum intentionum, ideo de eis breviter est dicendum. Ubi nota quod apud logicum ista

21

quatuor nomina sic distinguuntur. Nam illud quod predicatur de uno solo, vel predicatur mediante pronomine demonstrativo; et sic dicitur individuum determinatum, ut 'hic homo (demonstrando Petrum) currit'. Vel predicatur mediante nomine relativo; et sic vocatur individuum vagum, idest non signatum; ut cum dicitur: 'quidam homo currit'. Vel predicatur nomen proprium; et sic dicitur singulare; ut cum dico: 'Petrus currit'. Vel potest dici suppositum, quia quantum ad logicum 'singulare' et 'suppositum' non differunt, quamvis differant quantum ad theologum, quia suppositum secundum eum dicitur tantum de singulari substantie, secundum autem logicum potest dici de singulari substantie et etiam de singulari accidentis.

De quarta divisione

22

Quarta divisio terminorum talis est. Terminorum quidam sunt univoci, quidam sunt equivoci, quidam analogi, quidam synonimi, quidam sunt denominativi.

23

Illi termini dicuntur univoci qui subordinantur uni conceptui in signi1 ficando. Et ideo describit eos Aristotiles in Predicamentis sic: "univoca dicuntur illa quorum nomen est commune et intentio significata per illud no-

men est eadem". Exemplum de 'anima li' respectu hominis et asini; utrumque enim vocatur animal, et sic 2 diffiniens utrumque inquantum sunt animalia tu